ค าน า

วตถประสงคของเครองมอทางเศรษฐศาสตรเพอการจดการพนทคมครอง

แนวทางการประเมนมลคาทางพนทคมครองโดยใชหลกทางเศรษฐศาสตร จะเปนประโยชนตอ

ผจดการหรอหวหนาพนทคมครองและชมชนใกลเคยงกบพนทคมครอง หรอแนวกนชน เปนการใชวธ

ประเมนมลคาและการวเคราะหการก าหนดรปแบบวามความเหมาะสมหรอไม เครองมอทางเศรษฐศาสตรม

ความเหมาะสมกบการใชประโยชนและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การลดภยคกคามในพนท

คมครอง เงนทนหรอกองทน ขณะเดยวกนกเพอประโยชนในการปรบปรงวถการด ารงชวตของชมชน

ทองถน การประเมนมลคาจะเกยวของกบสภาพของพนทคมครอง ชมชนในทองถนจะตองใหความสนใจ

เพอประโยชนทางเศรษฐกจ วธการสามารถน ามาใชในการเปรยบเทยบระหวางการจดการพนทคมครองและ

ชมชนทองถน เพอการสรางความรวมมอซงกนและกน

วตถประสงคของการประเมนคณคาทางเศรษฐศาสตรจะเกยวของกบอนสญญาวาดวยความ

หลากหลายทางชวภาพ (CBD) โดยเฉพาะหลกการของ Ecosystem Approach ในการประชม COP 5 และ

COP 10 ก าหนดใหมการพฒนาเครองมอการประเมนกจกรรมทดทสดและแนวทางการใชโดยเฉพาะเทคนค

และอปกรณในการประเมนการใชประโยชนจากคาการบรการของระบบนเวศของพนทคมครอง ในกรณท

พนทคมครองตองการด าเนนการประเมนมลคา จะตองใหเปนไปตามวฒนธรรม นวตกรรมและกลไกของ

การเงน เชน PES เปนตน

แนวทางในการก าหนดผลทางเศรษฐกจจากการบรการของระบบนเวศและความหลากหลายทาง

ชวภาพในพนทคมครอง จะตองท าการศกษาและรวมมอกนคนหา การบรการของระบบนเวศ นโยบายการ

อนรกษความหลากหลายทางชวภาพ โดยเฉพาะกระบวนการทางวทยาศาสตร หรอการจดท าคมอแนว

ทางการด าเนนงานทเกยวของกบพนทคมครองหรอแนวกนชน ชมชนทองถน หรอองคกรภาคเอกชน หรอ

การก าหนดแนวทางทจะตองด าเนนงานในการปองกนการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพทจะใหเปน

ประโยชนตอชมชนทองถน หรอเพอเศรษฐกจของประเทศชาต

ฉะนนการพจารณาเพอก าหนดเครองมอทางเศรษฐศาสตรจงตองพจารณาในเรอง นโยบาย การ

ปฏบตทางนวตกรรม หนวยงานทรบผดชอบ ความรความเขาใจในการปฏบต และบทเรยนตางๆจากแหลงท

ไดมการศกษาและรวบรวมไว

- 1 -

แนวทางการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรเพอการจดการพนทคมครอง (Economic Tools for Protected Area Management :

A Guideline for an Integrated Assessment)

ขนตอนท 1 เรมตนโครงการประเมน

ความคาดหวงของผลทจะไดรบ

1. การก าหนดวตถประสงคทชดเจน

2. คณะผประเมนมความรความช านาญ

3. ความรความเขาใจของชมชนทองถน

4. ความรวมมอของผมสวนไดสวนเสย

1. วตถประสงคหลกและขอบเขตของการประเมน

วตถประสงคของการประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรจะมเปาประสงคทชดเจน โดยทวไปแลวจะม

วตถประสงคเพอสนบสนนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ เพอการพฒนาความเปนอยของชมชน

ทองถน จะตองมผมสวนไดสวนเสยเขามาเกยวของขนอยกบโครงการของชมชนทไดก าหนดเปาประสงค

เพอตองการใหมการประเมนทถกตองและท างานรวมกบผมสวนไดสวนเสย การก าหนดเปาประสงคทดตอง

มการประชมรวมกน และจะใหมการปรบปรงแกไขได เพอใหชมชนมความเขาใจไดงาย ส าหรบการก าหนด

วตถประสงคเปาหมายทชดเจน คอ (1) การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ เพอปองกนหรอการเพม

มลคาของความหลากหลายทางชวภาพ เปนการแกไขปญหาทเกดขนหรอดแลรกษาไวมใหมภยคกคาม

เกดขนตอระบบนเวศ (2) เพอการพฒนาและปรบปรงคณภาพของชวตมนษย การแกไขปญหาขอขดแยง การ

อ านวยผลประโยชนดานการบรการของระบบนเวศ เพอใหมความเขาใจถงวตถประสงคเปาหมายหลกท

เกยวกบผมสวนไดสวนเสย การด าเนนงานทเรมตน คอ การประชมเชงปฏบตการเพอใหชมชนทองถนเขาใจ

และรวมมอกน ซงการด าเนนงานจะมทงระยะสนและระยะยาว การก าหนดใหมเปาประสงคหลกทชดเจน

และมหลกเกณฑ Smart Criteria (UNEP, 2009)

- 2 -

1. วตถประสงคทก าหนดใหมเปาหมายโดยเฉพาะ

2. ตรวจวดไดหรอมตวชวดทชดเจน

3. การยอมรบวตถประสงคและเปาหมายจะขนอยกบพฤตกรรมทยอมรบได

4. การก าหนดวตถประสงคใหมประโยชนอยางแทจรง

5. การก าหนดเวลาขนอยกบความตองการด าเนนงาน

ตวอยางการก าหนดวตถประสงค

การก าหนดเพอการจดการ กรณทมเหตการณเกดขน

ผลประโยชนทจะไดรบ เปาหมายในระยะยาว

ลดการท าลายพนทปาไม การปองกนการบกรกยดถอครองทดนเพอการเกษตร การท าลายพนทตนน าล าธารเพอปลกยางพารา

สรางทางเลอกและการพฒนาใหแกชมชนทองถน ก าหนดใหมการ ปลกปา เพอการอนรกษมากกวา เพอผลทางเศรษฐกจ กรณแผวถางปาเพอปลกยางพารา

การอนรกษชนดพนธทหายากหรอใกลจะสญพนธ, ใหความปลอดภยแกความหลากหลายทางชวภาพ เพอการอ านวยน าทสะอาด การปองกนน าทวมและควบคมคณภาพน า

ฉะนน การประเมนมลคาทางเศรษฐศาสตรจะตองท าใหมความชดเจน ทงในพนทและรอบๆ พนท

คมครอง เชน แนวกนชน ชมชนทองถน ตามทเราตองการรกษาใหพนทคมครองคงอย ส าหรบบรเวณพนท

ใกลเคยงกบพนทคมครอง จะตองค านงถง คอ

- การแกไขปญหาจะตองด าเนนการทไหน

- เราจะใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรเฉพาะอะไรบาง ส าหรบพนททไหน

- พนทใดมบทเรยนในการประเมนและประสบผลส าเรจ

- พนทใดทมผมสวนไดสวนเสยมการรวมมอกนเปนอยางด

- 3 -

2. คณะผด าเนนงานดานการประเมนและคณะผเชยวชาญทเกยวของ

กระบวนการตดสนใจด าเนนงานดานการประเมนมลคา ตองไดรบการแนะน าพจารณาจาก

ผเชยวชาญ และผทจะเขามามสวนรวม ผทเปนเจาของโครงการจะตองพจารณาถงผเกยวของ เชน หวหนา

พนทคมครอง สถาบนการศกษาในทองถนทเกยวของ องคกรภาคเอกชนหรอผมอ านาจในทองถน เปนผม

ความร มทกษะทแตกตางกน ทตองการใหเขารวมเปนคณะกรรมการ ซงจะท าใหคณะกรรมการเหลานจะมา

จากแหลงวชาการในหลายๆ ดาน เชน

- เปนผมความรเกยวกบสภาพทองถน

- เปนผมความสามารถในการประสานงานความรวมมอกบชมชนทองถน

- เปนผมความรเกยวกบนเวศวทยาทองถน เชน ปาไม พนทชมน า แหลงน า เปนตน

- เปนผมความรความเขาใจเกยวกบเศรษฐ-สงคมและกฎหมาย

- เปนผมสวนรวมในการวางแผนในการจดการพนทคมครอง

- เปนผมสวนไดสวนเสยและเขารวมประชมเชงปฏบตการ

- เปนผมทกษะในการออกแบบและการด าเนนงานภาคสนาม

ในการปฏบตงานไมจ าเปนวาผเชยวชาญทกคนจะไปท างานดวยกนทงหมดทกคน แตทตองการก

เพอใหค าแนะน า ขอเสนอแนะและเขาใจโครงการ การด าเนนงานโดยหวหนาพนทคมครอง หรอองคกร

ภาคเอกชนสามารถท างานภายในพนทคมครองไปดวยกนได จะมความเขาใจเกยวกบนเวศวทยา เศรษฐ-

สงคมดวยกนเปนอยางด หรอสถาบนการวจยหรอองคกรอนๆ จากภายนอกหนวยงาน แตสงส าคญทสด คอ

การมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยในทองถน ซงมความรหรอปญญาทองถน การมเครอขาย เชน หวหนา

หมบาน

อยางไรกดผเชยวชาญอาจจะมสวนเกยวของกบกระบวนการภายหลงกได โดยเฉพาะการประชมเชง

ปฏบตการในการเสนอผลการศกษาหรอผลประเมน เชน นกนเวศวทยา ชวยวเคราะหใหขอคดเหนเพมเตม

การใหขอแนะน า เพอท าใหผลงานมเปาหมายทชดเจนและมความถกตองมากขน ผเชยวชาญดานตางๆ ควร

เปนผทยอมรบจากผทเกยวของ เชน การแกไขปญหาขอขดแยง เปนตน

- 4 -

องคความร ประเภทของผเชยวชาญ บทบาท:รวมทมทปรกษา,

มสวนรวมใหขอมล

สถานภาพ

1. การจดการพนทคมครอง 2. งานวจย 3. มหาวทยาลยในทองถน 4. อาจารยทางดานเศรษฐศาสตร

มความรเกยวกบทองถนและนเวศวยา รและเขาใจนเวศวทยา ผเชยวชาญดานเศรษฐศาสตร รและเขาใจเกยวกบเศรษฐ-สงคมทองถน

เปนหวหนาทม ทปรกษา/วเคราะห/ขอมลดานนเวศ ผมสวนรวมในฐานะดานเศรษฐศาสตร ทปรกษา/รวมด าเนนการ

ผรเรมโครงการ มสวนรวม/ประสานงาน มสวนรวม

3. ความรเกยวกบชมชนทองถน

ความรความเขาใจเกยวกบชมชนทองถนทเกยวของกบการวเคราะหสทธ และบทบาทเพอการ

คดเลอกวธการประเมนดานความรใหมๆ และไดรบขอมลทเปนพนฐานดานสงคม เศรษฐกจ นโยบาย

การเมอง กฎหมาย วฒนธรรม รวมถงกระบวนการทางนเวศวทยา (ประเภทของระบบนเวศทส าคญในพนท

ชมชนหรอพนทคมครอง) ขอมลทส าคญของพนทโครงการ โดยเฉพาะประเพณวฒนธรรม หรอกฎหมายท

เกยวของกบสถานภาพของพนท

รายละเอยดของโครงการจะรวบรวมขอมลดานทองถน ประเภทและสวนทส าคญ จะตองมเอกสารท

เปนขอมลเบองตน และเปนขอมลททนสมย สามารถทจะคนหาหรอประเมนไดดจากแหลงตางๆ โดยวธการ

จดประชมเชงปฏบตการของผมสวนไดสวนเสย หรอจากทปรกษาของโครงการ

ขอมลทองถนทส าคญ

ก. ความหลากหลายทางชวภาพ

ลกษณะทส าคญของพนทคมครอง (ระบบนเวศ ชนดพนธ)

มกจกรรมอะไรบางทมการด าเนนงาน เชน ประเพณในชมชนทองถน

มภยคกคามอะไรบางทมผลตอการจดการ การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

- 5 -

นโยบายทางการเมองในทองถนทไดสนบสนนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพมอะไรบาง

มความส าคญในระดบนานาชาต ระดบชาตหรอระดบทองถน

มการสงเสรมเผยแพรความรดานการอนรกษ ดานการบรการของระบบนเวศ หรอดานอนๆ โดย

ใครท

เขามาเกยวของ

กฎหมายทส าคญในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพมฉบบใดบาง

นโยบายทางเศรษฐกจ ดานการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ มอะไรบาง เชน (PES ,Tax

reduction หรอจะด าเนนการอนๆ หรออปกรณในการเดนทาง)

ข. ขอมลดานการเมอง กฎหมายและสถาบน

ใครเปนผรบผดชอบในระดบทองถน มโปรแกรมด าเนนการอะไรบางทปฏบตตามนโยบายใหมๆ

การสนบสนนนโยบายทมความส าคญในระดบชาตหรอระดบนานาชาต และการสนนสนนการ

พฒนา

และอนรกษตามวตถประสงค

มความส าคญอยางไรในระดบทองถน หรอภมภาคตามเปาหมาย

มอทธพลจากผน าสถาบนในทางการเมองหรอไม (โครงการธรรมดาหรอโครงการพเศษ)

ชมชนทองถนมปญหาเกยวของกบทดนหรอไม

มปญหาขอขดแยงในทางนโยบายหรอกฎหมายหรอไม

ค. ขอมลดานเศรษฐกจ

ระดบการพฒนาและโครงสราง

การใชประโยชนในทดน (รวมถงผลกระทบ)

แหลงเงนรายได

การลงทนทงภาครฐและเอกชน

การพฒนาทางเศรษฐกจในพนท

การกระจายความอยดนกนดของประชาชน

- 6 -

นโยบายการพฒนา เศรษฐกจในภมภาค (รวมถงการก าหนดนโยบายทมผลกระทบตอการอนรกษ

ความ

หลากหลายทางชวภาพ)

ง. ขอมลดานสงคมและวฒนธรรม

ลกษณะทางประเพณวฒนธรรมของประชาชนในทองถน (แนวโนม ภาษา โครงสราง ศาสนา

ประเพณ

ตางๆ)

การศกษา (ระดบการศกษา ระบบโรงเรยน การศกษาดานสงแวดลอม)

สภาพของชมชน (การมสวนรวม ชมชนดงเดม )

ความรวมมอของชมชน

4. การวเคราะหความรความเขาใจของผมสวนไดสวนเสย

ความส าคญของผมสวนไดสวนเสย ทมสวนรวมในกระบวนการ จ าเปนตองมแนวทางการคดเลอกผ

มสวนไดสวนเสย เพอใหมสวนรวมในกระบวนการ โดยพจารณาวาใครเปนผมสวนไดสวนเสยหลกในพนท

ควรจะไดท าแผนททตงของผมสวนไดสวนเสย มขอมลหรอหลกเกณฑทก าหนด เพอการคดเลอกผมสวนได

สวนเสย

แนวทางหรอหลกเกณฑในการคดเลอกผมสวนไดสวนเสยไมวาจะเปนบคคล หรอกลมคน หรอ

หนวยงานทเปนผตดสนใจ แนวคดของผน าทมความเขาใจถงเปาหมายในขอบเขตทก าหนด

ผมอ านาจในพนทคมครอง (กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช)

ฝายปกครองผมอ านาจในทองถน (เชน อ าเภอ) หรอผแทนสวนทองถนและภมภาคหรอระดบชาต

(กระทรวงทเกยวของกบสงแวดลอม)

ผแทนชมชนทงในและนอกพนทคมครอง รวมทงชมชนดงเดม

ผแทนภาคธรกจท ตงอยภายนอกพนทคมครอง (เชน ภาคการเกษตร การทองเทยว

ภาคอตสาหกรรม)

ผแทนองคกรทองถน

- 7 -

สถาบนการศกษา (มหาวทยาลยหรอหนวยงานวจย)

กลมคนหรอชมรมทสนใจในพนทคมครอง

เพอใหเขาใจถงความส าคญของผมสวนไดสวนเสยทเกยวของกบพนทคมครอง จ าเปนตองมความ

สนใจและเกยวของ รวมถงวฒนธรรมทองถน เชน ประชาชนทอาศยอยรอบๆ พนทคมครองมการเกบหาของ

ปาหรอเกบไมฟน หรอลาสตวในพนทคมครอง ซงเปนภยคกคามตอความเปนอยของความหลากหลายทาง

ชวภาพ

ปญหาเรองความขดแยงของผมสวนไดสวนเสย จ าตองปรากฏอยในเปาหมายของการประเมนเพอ

การลดความขดแยง โดยการเชญผเกยวของในเรองความขดแยงไปเขารวมประชมเชงปฏบตการ เพอรวมกน

พจารณาแกไขขอขดแยงทเกดขน หนมาใหความรวมมอและเปนเพอนกน ซงจะท าใหผลการประเมนมลคาม

ผลส าเรจในกระบวนการ การก าหนดแนวทางในการปฏบตในเรองเครองมอทางเศรษฐศาสตรเพอการจดการ

พนทคมครอง

ขอพจารณาถงผมสวนไดสวนเสยทเกยวของกบกระบวนการดานความเตมใจทจะรวมท างาน

ดวยกนในสถานภาพของทองถน ความขดแยงหรอทรพยากรทมอยอยางจ ากด จะตองน ามาประกอบการ

พจารณาดวย

การคดเลอกผมสวนไดสวนเสยจะตองแจงใหเขาเหลานนไดเขาใจวตถประสงคของการประเมน

คณคาของพนทคมครอง เมอวเคราะหไดแลวจะตองพจารณาถงการประสานงานกบผมสวนไดสวนเสยโดย

การประชมรวมกน ผมสวนไดสวนเสยในพนทเปาหมายจะตองมการสรางเครอขายรวมกน โดยมการตดตอ

ประสานงานสวนตวหรอ การสมภาษณผน าทองถน หรอประชมกลมยอย เพอใหเขาใจถงโครงการท

เกยวของ

เทคนคในการคดเลอกผมสวนไดสวนเสยอกประการหนงคอ การวเคราะหความคดเหนตางๆ เชน

ดานสงคม การพฒนาเศรษฐกจ ผน าทางศาสนา และผมสวนเกยวของกบพนทคมครอง หรอการมพลงในการ

ท างานรวมกบพนทคมครอง โดยเฉพาะการก าหนดกฎเกณฑ และการจดระดบความส าคญในกระบวนการ

- 8 -

หลกการพจารณาถงล าดบความส าคญในการคดเลอกผมสวนไดสวนเสย

พนท

คมครอง

ผจดการพนท

คมครอง

เกษตรกร

ทองถน

ชมชน

ทองถน

ดงเดม

กลมผด าเนนงานหลก ชลประทาน

องคกรการทอง เทยว

อตสาหกรรม

องคกร

ภาค

เอกชน

การทองเทยวทองถน

กลมท 1

ผมอ านาจในพนท สถาบนวจย

ภาคเศรษฐกจ ผประกอบการ

กลมท 2

หนวยงานสถาบนภาครฐ

มหาวทยาลย

ในทองถน

- 9 -

ตารางแสดงแนวทางการพจารณาคดเลอกผมสวนไดสวนเสย

ผมสวนไดสวนเสย

มความเกยวของกบพนทคมครอง

อยางไร (ขดแยง/รวมมอ)

มความเกยวของกบพนทคมครองดานใด

มความรวมมอกบพนทคมครอง

อยางไร

ระดบของความรวมมอ

สถานภาพของความรวมมอ

การตดตอ

1.ผจดการพนทคมครอง

รบผดชอบการบรหารจดการพนทคมครอง

การแกไขปญหาความขดแยง ดานการยดถอครอบครองทดน

รวมมอเปนอยางมาก รวมมอเปนอยางมาก หวหนา

2. องคการบรหารสวนต าบล

เปนกลาง-บางสวนมความขดแยงดานการยดถอครอบครองทดน การลกลอบเกบหาของปา ลาสตวปา

มการประชมรวมกน รวมมอเปนอยางมาก มความสนใจ อบต.

3. บรษท สนบสนนการอนรกษ (CSR)ชวยสรางสงอ านวยความสะดวก

ยงไมมความสนใจ ชอผเกยวของ

- 10 -

ตารางแสดงแนวทางการพจารณาคดเลอกผมสวนไดสวนเสย (ตอ)

ผมสวนไดสวนเสย

มความเกยวของกบพนทคมครอง

อยางไร (ขดแยง/รวมมอ)

มความเกยวของกบพนทคมครองดานใด

มความรวมมอกบพนทคมครอง

อยางไร

ระดบของความรวมมอ

สถานภาพของความรวมมอ

การตดตอ

4. การทองเทยว ความสนใจในดานการทองเทยวเชงนเวศ

มการประชมรวมกน รวมด าเนนการ มความสนใจ ชอผเกยวของ

5.มลนธ (ภาคเอกชน)

การวจยกจกรรมในพนท

มการประชมรวมกน รวมด าเนนการ มความสนใจ ผอ านวยการ

- 11 -

กราฟแสดงแนวทางการวเคราะหผมสวนไดสวนเสย

ในการประสานงานครงแรกจะมการศกษาถงผมอ านาจในการตดสนใจและสนบสนนงานพนทคมครอง มการประชมรวมกนโดยการน าขอมลและภาษาทองถนมาใช จะเปนการสรางความเขาใจในพนท

ศกษาไดมากขน

ดงทไดกลาวมาแลววา การตดตอประสานงานเปนสวนทส าคญของโครงการทจะตองคนหาวธการน าโครงการเขาไปสพนทเปาหมาย หลกการบรการของระบบนเวศในพนทคมครอง (Ecosystem Services) มอะไรบางทจะตองสรางความเขาใจใหผมสวนไดสวนเสยเขาใจ มความเหนทจะชวยกนปองกนและการจดการจากผมสวนไดสวนเสยรอบๆ พนทคมครอง ซงบางครงกเปนการยากทจะตองมการสรางความรความเขาใจใหไดโดยเฉพาะการชแจงใหเหนถงสถานภาพและสถานการณทเปนอยในปจจบนในเรองของการบรการของระบบนเวศนทเกยวของกบธรรมชาตการบรการ ประโยชนและการด ารงชวต จะตองอธบาย ใหผมสวนไดสวนเสยเขาใจใหได แลวจะน าไปสแนวคดการประเมนผลทางเศรษฐศาสตรในการจดการพนทคมครอง วามความเหมาะสมในทองถนไดหรอไม เพอใหเกดความเหมาะสมกบชมชนในทองถน เพอน าไปสการตดสนใจในทางเลอกทดกวา วาจะพฒนาทองถนของตนเองอยางไร และรวมมอกนจดการพนทคมครองของตนเองอยางไร เพอทจะใหเกดประโยชนสงสด โดยใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาวเคราะหผลไดผลเสยทเกดขน

มสวนรวมอยางมาก

ปานกลาง

ต า สนใจ สนใจอยางมาก

ท างานรวมกน

ได

มความพงพอใจ

การตดตามดความสนใจ มความสนใจ

ท างานรวมกนได

- 12 -

ขนท 2 การวเคราะหการบรการของระบบนเวศ (Ecosystem Services) ส าหรบชมชน

ความคาดหวงของผลทจะไดรบ

1. เปนการประชมเชงปฏบตการระหวางผมสวนไดสวนเสย และใหบนทกหรอจดท าเปน

เอกสารรายงานทใชเปนหลกฐานได

2. รายละเอยดของการบรการของระบบนเวศในทองถน มการสรางความรวมมอกบชมชนและ

เกยวของกบผมสวนไดสวนเสยอยางไร

3. ความเหมาะสมของเครองมอทางเศรษฐศาสตรอนทจะน าไปใชประเมนตอไป

ในขนตอนท 2 ของการประเมนมลคา การทจะน าเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาใชจะตองคนหา

ความเขาใจวาชมชนทองถนมความสมพนธกบการบรการของระบบนเวศอยางไร เพอตองการใหระบบนเวศ

มการบรการตลอดไป โดยวธการสนบสนนการอนรกษเพอการด ารงชวตของชมชนในทองทนนๆ

ในขนตอนแรกจะเปนการประชมเชงปฏบตการ เพอวเคราะหวาโอกาสของชมชนทองถนมการใช

ประโยชนจากการบรการของระบบนเวศอะไรบาง เพอใหผเขาประชมเขาใจในเรอง:

การสนบสนนใหผมสวนไดสวนเสยและผเกยวของมความเขาใจ แนวคดในกระบวนการ

การมสวนรวมในโครงการและการจดตงกองทนอนรกษธรรมชาต

เพอสรางความตระหนกและเขาใจในการบรการของระบบนเวศทงในและนอกพนท

คมครองทอ านวยผลประโยชนใหแกประชาชน และชมชนทองถน

เรยนรจากผมสวนไดสวนเสยในการวเคราะห “โอกาสการบรการของระบบนเวศ” เปน

กลไกในการสรางค าถามในการประเมนมลคาทจะเกดขนวา (1) ชมชนทองถนมความ

เกยวของกบการบรการของระบบนเวศ (2) ความส าคญของการบรการของระบบนเวศ

(3) ประชาชนมสวนรบผลประโยชนหรอท าลายระบบนเวศอยางไร และ (4) มกจกรรม

อะไรบางทจะชวยในเรองของการบรการของระบบนเวศใหดขน

ในกรณทมการประชมกลมยอย หรอพบปะกนในกลมเลกๆ ระหวางผมสวนไดสวนเสย กเพอให

เกดมความรวมมอซงกนและกน หรอมการแกไขปญหาระหวางกลมผมสวนไดสวนเสยดวยกน

- 13 -

ความส าคญทเกยวของกบผมสวนไดสวนเสย

การประชมเชงปฏบตการ ผเขารวมประชมมความรเกยวกบผลประโยชนและบทบาทของ

ธรรมชาตทเกยวของกบการด ารงชวตของมนษย ทฤษฎการบรการของระบบนเวศ การ

จ าแนกเรองของการใชประโยชน และนโยบาย ประชาชนมความเขาใจมากนอยแคไหน

มความรเพยงใด เพอน าไปพจารณาใหการศกษาหรอก าหนดกจกรรมอนๆ ทเกยวของ

เพอใหไดขอมลทมความส าคญจะชวยใหทมผประเมนถอดบทเรยนจากการประชมเชง

ปฏบตการ

รายงานผลการประชมจะเปนการชวยใหผมสวนไดสวนเสยเขาใจถงกรอบการท างาน

การก าหนดกรอบการบรการของระบบนเวศ เพอใหชมชนทองถนเชอมโยงกบระบบนเวศ การ

แกไขโดยใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร ทมผด าเนนการประเมนจะเขาใจวธการท างานและการก าหนด

แนวทางซงแนวทางการด าเนนงานพจารณาไดดงน

- 14 -

การบรการของระบบนเวศมอะไรบาง

อ านวยผลประโยชน บรการหลก

ของการบรการของระบบนเวศ

ใครเปนผไดรบผลประโยชนจาก

การบรการของระบบนเวศ

ระดบการบรการของระบบนเวศอยใน

ระดบทมผลกระทบมากนอยเพยงใด

ผมสวนไดสวนเสยเกยวของกบการบรการของระบบนเวศอยางไร

มระบบนเวศอะไรบาง

การอนรกษความหลากหลาย

ทางชวภาพเพอการบรการของ

ระบบนเวศ

ผลประโยชนทไดรบจาก

การบรการของระบบนเวศ

การลดลงของการบรการของระบบนเวศและภย

คกคามทเกดขน

มนวตกรรมอะไรบางท

ไดรบจากการบรการของ

ระบบนเวศ

การใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรมความเหมาะสมหรอไม

- การใหบรการของระบบนเวศ

- คาชดเชยสเขยว

- การอนรกษ

- การสนบสนน

- ผลประโยชนทไดรบ

เปนตวเงน

ผจาย (ผใช)

- คาธรรมเนยม

- เงนสนบสนน

การชดเชยจากภยคกคาม

- การใชกฎหมายบงคบ

- การเกบภาษ

การเปลยนแปลงการใชบรการของระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพ

- การทองเทยวเชงนเวศ

- การลงทน

การแสดงความเชอมโยงระหวางการบรการของระบบนเวศกบเครองมอประเมนทางเศรษฐศาสตร

- 15 -

1. การวเคราะหความตองการและบทบาทการบรการของระบบนเวศ เรมตนดวยความจ าเปนตองวเคราะหโอกาสการบรการของระบบนเวศทเกดขนในทองถนวา เปนบรการทเกดโดยตรงหรอโดยออม ซงจะเกยวของกบวตถประสงคของโครงการดงทไดกลาวมาแลวในขนตอนท 1 การประชมผมสวนไดสวนเสยหรอการประสานงานจะประกอบดวย

ปญหาทเกยวกบน า อนเนองมาจากภยพบต (เชน น าทวม ความแหงแลง) ภยคกคามทเกดขนกบระบบนเวศ อนเนองมาจากการเปลยนแปลงการใช

ประโยชนทดน การท าลายทรพยากรธรรมชาตทมากเกนไป (การจบปลา การท าไม การเกบหา

ของปา เปนตน) ความขดแยงระหวางมนษยกบสตวปา หรอการสญเสยถนทอาศย เกดมลพษในระบบนเวศ (เชน น าเสย) ทสมพนธกบการด ารงชวตของมนษย การพงทลายของดน ความยากจนของชมชนทองถน

ดงนน ความส าคญของการบรการของระบบนเวศทเกดจากธรรมชาตทงในและนอกหรอรอบๆ พนทคมครอง ควรจะไดมการประเมน จากการประชมเชงปฏบตการของผมสวนไดสวนเสยและการมสวนรวม จะเปนสวนส าคญของเปาหมาย ผเชยวชาญจะใหค าแนะน าในการปฏบตใหสอดคลองกบภมปญญาของทองถน เรองการบรการของระบบนเวศมการแบงแยกออกเปนสวนๆ โดยเฉพาะการอ านวยผลประโยชนใหแกชมชน ความเขาใจของชมชนทองถนและการมสวนรบรไดทกคน พรอมกบการจดระดบความส าคญ เพอสรางความเขาใจในเรองการบรการของระบบนเวศใหแกชมชนทองถนจะตองเขาใจถงหลกการซอ-ขายการบรการของระบบนเวศ เชน อาหารเกษตร ซงจะไปลดความหลากหลายทางชวภาพ การเกบกกคารบอน การอ านวยน าทสะอาด และสงบรการอนๆ รปแบบของการบรการของระบบนเวศ สามารถแบงแยกไดดงน 1. บรการดานการเปนแหลงผลต (Provisioning Services) คอ การใหบรการวตถดบ หรอพลงงานจากระบบนเวศในการผลต เชน อาหาร น า แรธาต ทรพยากรปาไม พชพนธ และสตวปาตางๆ 1.1 อาหาร ระบบนเวศจะอ านวยสถานภาพในการเจรญเตบโตของอาหาร พชเพาะปลกหรอผลตภณฑอาหารทางการเกษตรทอ านวยอาหารใหแกมนษย อาหารทไดจากปาทมจ านวนมากและประเมนมลคาไม เชน พชผก ผลไม เปนตน 1.2 วตถดบ ระบบนเวศจะอ านวยความหลากหลายของวตถตาง ๆ เพอการกอสรางหรอเชอเพลง น ามน เครองใชทเกดจากพชปา หรอพชเกษตร เชน ไม เสนใย สงทอ เยอไม เปนตน 1.3 น าสะอาด ระบบนเวศอ านวยบทบาทของวฏจกรของน า ท าใหน าไหลและสะอาดตลอดป ความอดมสมบรณของพนธพชและปาไมทขนอยกบปรมาณของน าในทองถน

- 16 -

1.4 ทรพยากรทางเภสชกรรม ระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพ จะมชนดพนธพชทน ามาใชท ายา หรออ านวยวตถดบส าหรบเภสชกรรม ทกๆ ระบบนเวศจะเปนแหลงรวบรวมของยารกษาโรค หรอเภสชกรรมตางๆ 2. บรการดานควบคมกลไกของระบบ (Regulating Services) คอ การบรการของระบบนเวศทไดปรากฏ หรอกระบวนการทางธรรมชาต เชน การควบคมสภาพอากาศ การปองกนการพงทลายของดน การปองกนน าทวม การกดเซาะชายฝง และการควบคมการแพรระบาดของเชอโรค 2.1 การควบคมสภาพภมอากาศ (Local climate and air quality regulation) ตนไมในระบบนเวศใหรมเงา ชวยใหฝนตกทสามารถอ านวยน าใหแกชมชนทองถนและภมภาค ตนไมหรอพชอนๆ ทมบทบาทในการควบคมคณภาพของภมอากาศ โดยการลดมลพษทางอากาศ 2.2 ชวยดดซบกาซคารบอนไดออกไซด (Carbon sequestration and storage) ระบบนเวศชวยควบคมภมอากาศ การปลอยกาซเรอนกระจกหรอละอองลอยสชนบรรยากาศ หรอการดดซบกาซเรอนกระจกหรอละอองจากชนบรรยากาศ มอทธพลตออณหภม ปรมาณน าฝน และปจจยทางภมอากาศ 2.3 การควบคมภยธรรมชาต (Moderation of extreme weather events) เปนเหตการณหรอภยธรรมชาตทเกดขน รวมทงน าทวม สนาม การพงทลายของดน ระบบนเวศมความสามารถในการบรรเทาความเสยหายจากภยธรรมชาตตางๆ ชวยควบคมความรนแรงของภยธรรมชาต 2.4 การกรองน าและการบ าบดน าเสย (Waste-water treatment) ของระบบนเวศ เชน พนทชมน าเปนสวนชวยใหทงพชและสตวปาปราศจากมลพษน าเสย เปนการก าจดมลพษทางน าดวยการดกจบโลหะ และอนทรยสาร 2.5 การควบคมการพงทลายของดน (Erosion preservation and maintenance of soil fertility) การพงทลายของดนเปนปจจยทส าคญทท าใหกระบวนการของดนลดคณภาพลงจนกลายเปนทะเลทราย การปลกพชควบคมตามรมฝงแมน า ชนดพนธจะเปนพวกหญา ตนไมทมรากยดตน ชวยปองกนการถกกนเซาะจากน า ตนไมตามภเขาสงชนชวยปองกนดนถลมได 2.6 การถายละอองเรณ (Pollination) แมลงและลมชวยในการถายละอองเรณพชและพนธไม เพอการพฒนาของตนไมใหผลผลต เมลดพชซงเปนการบรการของระบบนเวศ 2.7 การควบคมศตรพช (Biological control) ระบบนเวศมอทธพลตอการแพรกระจายของแมลงศตรพช เชอโรคทจะเกดขนกบพช ปศสตวและมนษย สตวผลาจากระบบนเวศ เชน คางคาว คางคก ง ทชวยก าจดแมลงศตรพช 3. บรการดานการเกอหนน (Supporting services) เปนกระบวนการทางธรรมชาตการบรการของระบบนเวศทสนบสนนการด ารงอยของบรการอนๆ เชน เปนแหลงแรธาตอาหารของระบบการผลตขนตน การท าใหเกดวฏจกรทางอาหาร เปนแหลงทอยอาศยของสตววยออน 3.1 เปนถนทอาศยของชนดพนธ (Habitat for species) ถนทอาศยของพชและสตวทตองการด ารงชวต มความตองการน า อาหาร ทคมกนภย ระบบนเวศแตละพนทจะประกอบดวยชนดของ

- 17 -

ทองถนทอาศยทเปนทอยอาศยของชนดพนธทอพยพ รวมถงนก ปลา สตวเลยงลกดวยนม แมลง ทขนอยกบระบบนเวศทแตกตางกน 3.2 เปนแลงทอยของพนธกรรม (Maintenance of genetic diversity) เปนลกษณะพนธกรรมทใชเพาะพนธสตว ปรบปรงพนธพชทแตกตางกน เพอเพมความตานทานของชนดพนธ 4. บรการดานวฒนธรรม (Cultural services) คอ ประโยชนทางนามธรรมทด ารงคณคาทางสงคมและวฒนธรรม เชน ประเพณ การพกผอนหยอนใจ คณคาทางจตใจ ความเพลดเพลนจากความงดงามของธรรมชาต สนทรยภาพและนนทนาการ 4.1 การพกผอนหยอนใจและคณคาทางจตใจ (Recreation and mental and physical health) เปนบทบาทของพนทสเขยวทอ านวยประโยชนทางจตใจ เชน การเดนปา การปนเขา เปนตน 4.2 การทองเทยว (Tourism) ระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพท าหนาทเปนบทบาททส าคญตอการจดการการทองเทยว เพอใหเกดผลทางเศรษฐกจ เชน การทองเทยวเชงนเวศ หรอการศกษาธรรมชาต 4.3 คณธรรมและจรยธรรม (Spiritual experience and sense of place) เปนคณคาทางจตใจ ศาสนา ความงาม การคงอยหรอคมคาอนๆ ทมนษยไดจากระบบนเวศ ภมประเทศและเผาพนธ การบรการของระบบนเวศ

การพฒนา เปาหมาย ตวอยางผไดรบผลประโยชน

การลดลงของการบรการของระบบ

นเวศ ความเสยหาย

1. การระบายน าออกจากพนทชมน า

เพมผลผลตและพนทการเกษตร

ชาวนา/ผบรโภค ท าใหน าในพนทชมน าลดลงและเกดมลพษ

ท าใหชมชนทองถนไดรบผลกระทบจากการใชน า

2. การใชปยเพอการเกษตร

เพมผลผลต ชาวนา/ผบรโภค ปลาและการทองเทยว ไดรบผลกระทบจากการใชประโยชน

กระทบกบการประมง การทองเทยว

3. การเปลยนแปลงสภาพปาไมเปนพนทการเกษตร

การน าไมออกมาใชประโยชนการเพาะเลยงปศสตว และวสดเชอเพลง

ผท าไม/ชาวนา/ผบรโภค

อากาศเปลยนแปลง,การเปลยนแปลงน าเกดขน, การพงทลายของดน การสญเสยทางวฒนธรรม

ชมชนทองถนและชมชนอนๆ ไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงของภมอากาศ

- 18 -

การพฒนา เปาหมาย ตวอยางผไดรบผลประโยชน

การลดลงของการบรการของระบบ

นเวศ ความเสยหาย

4. การพฒนาชายฝงทะเล

ตนทนเพมขนจากการประเมนมลคา

เศรษฐกจทองถนดขน/การพฒนาของรฐ

เกดภยพบต การเสอมสภาพของปาชายเลน ปญหาการประมง

ชมชนทองถน การประมง อตสาหกรรม การกดเซาะชายฝง

5. การพฒนาชมชน เพอทดแทนพนทปาไม การเกษตรหรอพนทชมน า

ตนทนเพมขนจากการประเมนมลคา

เศรษฐกจทองถนดขน/การพฒนาของรฐ

การบรการของระบบนเวศ โดยการน าผลประโยชนออกมาใช

ชมชนทองถนสญเสยพนทธรรมชาต

6. การใชประโยชนจากเชอเพลง

ลดการใชพลงงานจากตางประเทศ

ชาวนา,รฐบาลผใชพลงงาน

การใชพชพนธบางชนด เปนเชอเพลงทดแทนเกดขน

ราคาผลผลตสงขน ราคาสนคาเพมขน การปศสตว

7.การใชน าบรเวณพนทตนน าเพมขน

การอนรกษพนทตนน า

บคคลทอาศยอยในพนทตนน า ภาคอตสาหกรรมตางๆ

พนทปลายน า ผทอาศยอยพนทปลายน า,อตสาหกรรมตางๆ

2. การสรางความเขาใจระหวางผมสวนไดสวนเสยกบการบรการของระบบนเวศ และมความสมพนธกน

อยางไร

ขนตอนตอไปคอ การวเคราะหโอกาสของการบรการของระบบนเวศ มความจ าเปนทตองประเมน

ถงผมสวนไดสวนเสยทสมพนธกบการบรการของระบบนเวศ ซงบางสวนไดกลาวมาแลวในตอนท 1

การวเคราะหนจงแบงออกไดเปน 3 สวน

1. การใหบรการของระบบนเวศ (ES providers) การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การจดการระบบนเวศ เพอใหบรการดานเปนแหลงผลต ธรรมชาตมไดเปนตวการหลกในการรกษาพนทแตประชาชนเปนตวก าหนดกจกรรมทส าคญในการปกปองแหลงผลต ความสามารถของการบรการของระบบนเวศ จะขนอยกบคณภาพและการจดการมใหมการลดลงของการบรการ

- 19 -

2. การบรการของระบบนเวศดานการใหผลประโยชน (ES beneficiaries) การใชบรการของระบบนเวศมหลายๆ ดานทงทางตรงและทางออมขนอยกบการด ารงชวต และผลประโยชนทจะเกดขนในทองถน เชน ชมชนทองถนไดรบผลประโยชนจากน าทสะอาด การเกบหาของปา การปองกนการพงทลายของดน หรอการรกษาภมทศนทสวยงามทเกดขนในพนท เชน บรเวณพนททชมชนจะไดรบคอ ชวยปองกนน าทวม บรษทอตสาหกรรมตางๆ ไดรบน าทสะอาดและเพยงพอ โดยเฉพาะในระดบนานาชาตจะเปนมรดกทางวฒนธรรม การเกบกกคารบอนไดออกไซดทส าคญ 3. การบรการของระบบนเวศดานการลดลง (ES degraders) เปนการท าลายระบบนเวศหรอมผลกระทบกบแหลงผลต จ าเปนตองค านงถงภยคกคามตางๆตอการบรการของระบบนเวศ การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนปาไมไปเปนพนทเกษตร เปนภยคกคามดานแหลงผลตอยางรนแรง โดยเฉพาะการผลตทเกดจากการใชสารเคมในการเกษตร การใชทรพยากรทมากเกนไป การท าเหมองแร การท าไมหรอการประมง

3. โอกาสในการวเคราะหการบรการของระบบนเวศ ความสมพนธระหวางการบรการของระบบนเวศกบผมสวนไดสวนเสย จะตองมความเขาใจรวมกนรวมทงเอกสารทเกยวของ โดยเฉพาะการวเคราะหโอกาสการบรการของระบบนเวศ กรอบการท างานตามโอกาสจะประกอบดวย 4 ประเภท แตม 3 ประเภททเกยวของกบผมสวนไดสวนเสยโดยตรงตามหลกของเศรษฐศาสตร คอหลกของ (1) ผทไดรบการบรการ (2) ผไดรบผลประโยชนทเปนผจายเงน (3) ผทท าใหเกดความเสยหายทจะตองจาย สวนประเภทท 4 จะเปนนวตกรรมทท าใหเกดผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ ซงจะมรายละเอยดดงน 3.1 ผทไดรบการบรการ (Steward Earns Principle) ผไดรบการบรการจากการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและการบรการของระบบนเวศ การบรการของระบบนเวศดานแหลงผลต จะถกน ามาก าหนดราคาขนไมวาจะเปนคณคาหรอตวเงน เชน คาบรการจดการพนทคมครองของชมชนในพนท รวมทงชมชนนอกพนทคมครอง หรอการประเมนคาจดการพนทคมครองหรอการปองกนระบบนเวศ (เชน การปองกนไฟปาในเขตชมชน การประเมนแหลงผลตของปลา เปนตน) การอนรกษระบบนเวศตองการใหประชาชนเขาไปจดการตามกจกรรมในพนทดน เพอผลประโยชนทางเศรษฐกจซงเรยกวา “Opportunity cost” ซงเปนคาของเงนทไดรบจากกจกรรม การท าไม การเลยงสตว การปลกพชเชงเดยว การท าเหมองแร เพอทจะอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและการคงไวซงการบรการของระบบนเวศดานแหลงผลต เจาของทดนจ าเปนตองมกจกรรมทใหไดรบผลประโยชนในทดนอยางนอยทสด สวนทไดรบนอยทสดจากพนทการเกษตร การเลยงปศสตว การปลกพช หรอการอนรกษดนและน า มตวชวดคอใหมการคงไวซงระบบนเวศ ผลประโยชนทจะไดรบเปนตวเงนนกจะเปนคาใชจายจรงทไดจากการใชประโยชนทดน และผลประโยชนอนๆ จากการบรการของระบบนเวศ โดยเฉพาะเรองน า ประชาชนทอยปลายน าจะไดรบผลประโยชนซงอาจจะมก าไรนอยกวาภาคการเกษตรในพนทตนน าทเปนผควบคมกลไกของระบบ เชน

- 20 -

ควบคมการพงทลายของดน ท าใหน าในล าน าไหลเปนปกต ปองกนการเกดน าทวมและความแหงแลง ชาวนาจะด าเนนการตดสนใจในการใชประโยชนจากทดนของตนเอง โอกาสของคาใชจายในการบรการของระบบนเวศจะนอยลง ความสนใจในหลายๆ กจกรรม เชน ชาวนาไมมความยนดหรอไมพอใจในการจายเงน หากไมมการชวยเหลอจากหนวยงานภายนอก สวนการใชประโยชนจากทดนกบการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพจะมการใชประโยชนอยางเปนมตรกน ในกรณทเปนคาใชจายเพอการอนรกษ (ผานกระบวนการจดการโดยตรง) เปนคาใชจายงบประมาณหรอรางวลส าหรบการบรการของระบบนเวศทท าใหเกดหรอคงไวซงแหลงผลต หลกการของเศรษฐศาสตรสามารถจะน ามาอธบายไดจากผรบการบรการซงจะมหลกการในกจกรรมการอนรกษ รวมทงการด าเนนงานเกยวกบ PES ซงเปนคาใชจายในการใหการบรการของระบบนเวศ การอนรกษและการเปนหนตอธรรมชาต 3.2 ดานการใหไดรบผลประโยชนจากคาใชจาย (Beneficiary Pays Principle) จากตวอยางเรองน า ผลประโยชนทไดรบสวนใหญจะเปนบรษททมการจดการน าใหไหลเปนปกต มน าทสะอาดใชจากแหลงตนน าล าธารซงขนอยกบกจกรรมการปลกพชของชาวนา และคาใชจายอนเกยวกบการจดการพนทตนน าเปนผอ านวยการผลต บรษทจะเปนผรบผลประโยชน ในบางพนททมโรงแรมขนาดใหญตองการใชน ามาก ซงมนกทองเทยวจ านวนมากทเขาไปใชประโยชน แตไมสามารถจะน ารายไดจากนกทองเทยวไปใชเกยวกบการจดการพนทอนรกษได บรษทผผลตยามก าไรจากการผลตยาดาน bio-prospecting สวนใหญจะมาจากทรพยากรธรรมชาตในพนทคมครอง เชน การคนพบตวยาใหมทใชเปนสนคาทขนอยกบทรพยากรชวภาพ แตไมไดมสวนสนบสนนตวเงนหรอกองทน เพออนรกษพนทคมครอง เปรยบเสมอนผขบเรอและพานกทองเทยวไปด าน าดปะการงในพนทคมครองแตไมมคาใชจายเพอเปนกองทนอนรกษใหพนทคมครอง ในโอกาสทจะน าการบรการของระบบนเวศมาใชใหเกดประโยชนบางสวนในบางโอกาสสามารถทจะใหเปนผลตอเศรษฐกจได แตมไดมการจายเพอการบรการ ไมไดสนบสนนใหเกดเปนแหลงผลต การไดรบผลประโยชนจากคาใชจายทเปนตวเงน โดยใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร เพอน าไปสการจดการคาแทนคณระบบนเวศ ภาษหรอคาปรบหรอคาธรรมเนยมหรอการสนบสนนจากแรงงาน 3.3 ผทท าใหเกดความเสยหายทจะตองจาย (Polluter Pays Principle) ผทท าใหการบรการของระบบนเวศเสอมโทรมหรอก าหนดกจกรรมทท าใหเกดภยคกคาม มค าถามวา กรณทมผท าใหการบรการของระบบนเวศเสยหายจะเปนเหตใหมการท าลายความหลากหลายทางชวภาพและการบรการของระบบนเวศ ตามหลกทางเศรษฐศาสตรแลวภยเหลานจะเรยกวาปจจยภายนอก เนองจากมผท าใหเกดความเสยหาย ท าใหการบรการของระบบนเวศเสอมโทรม ผนนควรจะตองมการชดใชความเสยหาย กลไกการลงโทษหรอมการชดใชความเสยหายทยตธรรม เชน การท าใหน าในแมน าเสยหรอมมลพษ กระทบกบการด ารงชวตของปลาหรอไมสามารถใชดมไดควรจะไดรบโทษ บรษทดดทรายตามแมน าเปนเหตใหเกดการพงทลายของดน เปนผทท าใหเกดความเสยหายและควรจะไดมการชดใชความเสยหาย

- 21 -

การชดใชความเสยหายจะตองมกฎเกณฑขอบงคบ หรอมกฎหมายใชบงคบ และการก าหนดคาใชจาย ซงเปนระดบชาตหรอภมภาค อยางไรกดความเสยหายจากภายนอกทเกดขนกบการบรการของระบบนเวศ ยงเปนการท าใหชองวางของโอกาสทจะท าใหดขน โดยเฉพาะการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการประเมนมลคา เชน การปรบหรอสงชดเชย รวมทงการจางเพอโครงการคาแทนคณระบบนเวศ การตลาดและโครงการงบประมาณสเขยว ทไดรบจากการบรการของระบบนเวศและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ทศนยภาพหรอสงตางๆ ทเกดขนตามธรรมชาตทยงไมทราบถงขอบเขตทตองการ การพกผอนหยอนใจหรอคณคาทางจตใจ ควรจะไดน ามาพจารณาวา การจดการพนทและมความส าคญตอการเปนแหลงทองเทยว จะท าใหเกดรายไดทงทางตรงและทางออมส าหรบชมชน สวนทเกยวของกบการทองเทยว ผลทไดรบ คอ ท าใหระบบนเวศสมบรณมากขนและสามารถใชบรการได และอ านวยผลประโยชนใหแกชมชนทองถน เชน แหลงผลตภณฑทองถน งานฝมอ อาหารในทองถนทเปนทตองการของนกทองเทยว คนในชนบท ตลอดจนการสงออก หลายๆ กรณผลตภณฑเหลานกมอยแลว แตกยงไมขยายตวไปสตลาดหรอแหลงอนๆ หรอผบรโภคกลมอน ในทางนวตกรรมตองจดหาตลาดส าหรบผลตภณฑดงกลาว การใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ จะตองพจารณาถงประเพณการท าการเกษตร (เชน วนเกษตร) ทมการปองกนความหลากหลายและความอดมสมบรณของระบบนเวศใหมการบรการทดขน ถงแมวาไมมการใชบรการของระบบนเวศ การเขาถงการตลาดและการบรโภค ผลผลตของระบบนเวศ ในบางกรณทระบบธรรมชาตเปนฐานของการผลต เงนรายไดทจะน าไปชวยในการอนรกษและการจดการระบบนเวศหรอกจกรรมการทองเทยวเชงนเวศ จะท าใหมรายไดเกดขนเพอการอนรกษ เชน คาใชจายจากนกทองเทยวไปเยยมชมปางชาง การดเตาทะเล หรอการศกษา คนควาวจยดานสตวปา การดดซบคารบอนหรอการกกเกบคารบอนไดออกไซด เปนความส าคญของการบรการของระบบนเวศ เปนการแกไขความเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทงในระดบชาตและนานาชาต เชน REDD+ ทตองการใหมการจดการปาไมเปนแหลงดดซบคารบอนไดออกไซด ความส าคญทางเศรษฐกจทมผลตอผด าเนนการธรกจจะเกยวของกบการลงทน หรอสนบสนนการบรการของระบบนเวศ โดยเฉพาะการเปนตวแทนในชมชนทองถนปราศจากผเชยวชาญดานการเงนและธรกจดานนจะท าใหเปนทชดเจนวา หลกทางเศรษฐศาสตรและเงนงบประมาณเปนบทบาททส าคญ 3.4 การเลอกเครองมอทางเศรษฐศาสตร ความส าคญและความเหมาะสมของเครองมอทางเศรษฐศาสตร จะถกน ามาวเคราะหและทดสอบในขนท 3 และ 4 ตอไปเพอใหมความเขาใจทงายขน พจารณาจากตารางดงตอไปน:

- 22 -

เครองมอทางเศรษฐศาสตร มการท างานอยางไร 1. ผทไดรบการบรการ

1. คาแทนคณระบบนเวศ (PES) 2. การลดภาษหรอการชดเชย 3. การไดรบการบรการหรอการชดเชย 4. REDD+ และคาใชจายในการเกบกกคารบอนและการประกน 5. การเปลยนแปลงทางระบบนเวศรายป

- ชาวนาหรอเจาของทดนไดรบการสนบสนน (เงนสด เงนเชอ หรอกยม) เพอแลกเปลยนกบการจดการทดนเพอใหเกดการบรการของระบบนเวศ PES จงถกน ามาใชเพอเพมแหลงผลตน า และควบคมกลไกของระบบการบรการ การควบคมการเปลยนแปลงภมอากาศ และการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ - รฐบาลจะสนบสนนภาคเอกชนดานเศรษฐกจ เชน การลดภาษ เพอการสนบสนนกจกรรมการอนรกษใหแก สมาคมทท างานดานการอนรกษ การเรยกเกบคาชดเชย เพอการปรบปรงสงแวดลอมหรอการสนบสนนการบรการของระบบนเวศ - เฉพาะบรเวณพนทดนทถกน ามาใชเพอการอนรกษเจาของทดนควรไดรบเงนรางวลจากกจกรรมสนบสนนการอนรกษ การชดใชเงนจากการทท าใหเกดความเสยหายทเกดขนจากการไปท าลายระบบนเวศ (เชน การเกษตร การเลยงปศสตว) - REDD+ เปนกลไกระดบนานาชาตทสนบสนนใหมกจกรรมทท าใหพนทปาไมดดซบคารบอนโดยตรง ในระดบทองถนและรวมกบโครงการอนๆ การชดเชยเงนประกน หรอการท าลายสวนทเกยวของกบการอนรกษ - การเปลยนแปลงของระบบการเงน การกระจายรายได เนองมาจากหลกเกณฑการอนรกษและการชดเชยคาใชจายในการอนรกษและใหผลประโยชนแกผทอยนอกพนทคมครอง

- 23 -

เครองมอทางเศรษฐศาสตร มการท างานอยางไร 2. ผไดรบผลประโยชน

6. คาแทนคณระบบนเวศ (PES) 7. กองทนอนรกษ (CF) 8. การเรยกเกบคาธรรมเนยม 9. ภาษ 10. เงนสนบสนน

- ผทไดรบผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศทอ านวยผลเปนแหลงผลต โดยมการใชจายเงนเพอซอบรการ หรอเพอเปนกองทน - เปนผลประโยชนทไดรบจากการบรการของระบบนเวศ (เชน ผสนใจอนรกษธรรมชาต ผใชน า) จดตงกองทนเพอการอนรกษ (CF) เพอปองกนรกษาปาไม - ผมอ านาจตามกฎหมายออกกฎระเบยบการเกบเงนรายได เพอใชในการบรการของทรพยากรเปนคาธรรมเนยมการใชน า คาสมปทานเหมองแร คาธรรมเนยมเขาไปใชพนทคมครอง - เปนรายไดทตองเสยภาษเพอการใชบรการของระบบนเวศ ทคดเปนตวเงนเพอการอนรกษสงแวดลอม - บรษทหางราน ทไดรบผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ การจายเงนเพอสนบสนนการอนรกษในโครงการการบรการของระบบนเวศ

3.คาใชจายจากผทท าใหเกดความเสยหาย 11. คาปรบ (ผทท าเกดความเสยหาย) 12. ภาษ/คาธรรมเนยม 13. ขอผกมดในสญญา-ขอตกลงในสญญา 14. การท าขอตกลง

- ผทท าใหเกดความเสยหายทางสงแวดลอมจะตองจายคาความเสยหายทเกดขน - เงนรายไดน าไปใชเพอปรบปรงสงแวดลอมทเสอมสภาพตองหลกเลยงการท าใหสงแวดลอมเสอมสภาพ - รฐบาลตองการใหบรษทมหลกประกนทจะตองจายมลคาความเสยหายทเกดขนตอสงแวดลอม - หากมระเบยบขอบงคบ บรษทหรอหางรานจะตองเจรจากบภาครฐ หรออาสาสมครองคกรภาคเอกชนใหลดการท าลายสงแวดลอม หรอมการใชเกนปรมาณในการอ านวยผลของทรพยากร หรอเกดจากการสงการของรฐ หากคสญญาไมปฏบตตาม

- 24 -

เครองมอทางเศรษฐศาสตร มการท างานอยางไร 15. คาชดเชย/ธนาคาร ถนทอาศย 16. การประมลงาน/การอนญาต

- ผทท าใหเกดความเสยหาย (จากภาคอตสาหกรรมหรอการพฒนาโครงการ) จะตองจายคาชดเชยจากผลกระทบตอระบบนเวศ โดยพจารณาจากผลการประเมนทไดมาวามความเสยหายมากนอยพยงใด - การประมลงานบางโครงการ จะตองใชทรพยากรหรอท าใหเกดมลพษเกนกวาทก าหนด ผไดรบอนญาตผใชทรพยากรหรอผทท าใหเกดมลพษ จะตองจดหาทรพยากรมาทดแทนหรอแลกเปลยนหรอแกไขปญหาผานกลไกการตลาด

4.การใชกลไกการตลาดหรอการเงน 17. ใบรบรอง 18. ผลตผลดานนเวศ 19. การอนญาตของรฐ

- ใบรบรองผลผลต เพอรบรองใหผบรโภคทราบถงมาตรฐานตามรปแบบทก าหนด วามการรบรองความปลอดภย (เชน เนอไม ปลา หรอพชเกษตร) ผบรโภคยนดทจะจายเงนตามมาตรฐานผลผลต - ผลผลตจากธรรมชาตทเปนของชมชนทองถน ภมปญญาทองถนดงเดม หรอใชทกษะในการพฒนาจะเปนทตองการของตลาดในการอนรกษและประโยชนจากความอดมสมบรณของทรพยากร - การอนญาตของภาครฐ (เชน เภสชกรรม) จะตองมสทธในการพจารณาเพอธรกจทางการคา ทน าเอาความหลากหลายทางชวภาพมาใช เชน พนธกรรม บรษทควรทจะตองจายคาชดเชยเพอธรกจทางการคา ธนาคารพาณชยจะใหบรการสนเชอเพอลงทนหรอรบผดชอบดานการอนรกษสงแวดลอม

- 25 -

เครองมอทางเศรษฐศาสตร มการท างานอยางไร 20. กจกรรมการทองเทยวเชงนเวศ 21. การกยม

- การทองเทยวตามธรรมชาต เปนสวนส าคญทท าใหเกดรายไดสชมชน - การใหยมเพอการน าไปใชในการลงทน เพอปองกนการเกดความเสยหายของความหลากหลายทางชวภาพและการบรการของระบบนเวศ

22. การลงทน - การลงทนในหลาย ๆ กจกรรมจะตองมตนทนเพอธรกจ เปนกองทนเพอใหมการใชประโยชนจากการบรการของระบบนเวศทเปนธรกจ

5.อน ๆ 23. การฝกอบรมดานสงแวดลอมและโครงการการศกษา

การศกษาสงแวดลอมจะชวยใหไดรบขอมลและสามารถน าไปใชปฏบตงานได พฤตกรรมของระบบนเวศและการบรการจะท าใหมความคดเหนเกดขนในสวนทเกยวของกบประชาชนผไดรบผลประโยชน

- 26 -

เครองมอการวเคราะหการบรการของระบบนเวศ มอะไรบางทเกยวของและความส าคญ

ของการบรการของระบบนเวศ ผมสวนไดสวนเสยมความสมพนธกบการบรการของระบบนเวศอยางไร

โอกาสทจะเกดจากการบรการของระบบนเวศ

เครองมอทางเศรษฐศาสตรประเภทใดทเหมาะสม

รายละเอยด การลดลงของระบบนเวศปาไม

และความหลากหลายทางชวภาพผานกระบวนการ - การเปลยนแปลงประเพณ ท าการเกษตรจากวนเกษตร เปนปลกพชผกเชงเดยว - การลดลงของปาไมจากการใชมากเกนไป การเกดไฟปา

ความยากจนและการมภาระหนสนของชมชน

ความส าคญของการบรการของระบบนเวศ

กฎเกณฑการบรการเรองน า การปองกนดนพงทลาย กฎเกณฑเรองภมอากาศ การดดซบคารบอนไดออกไซด

การบรการของระบบนเวศ ชมชนชาวบานผ

- จดการปาชมชน - ปลกพชแบบวนเกษตร

การไดรบประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ

ชาวบานไดรบอาหาร น า การปองกนดนพงทลาย ยารกษาโรค ของปา

ชมชนปลายน า มการปลกไรชา (การใชน า การควบคมภมอากาศ)

การทองเทยว (การพกผอนหยอนใจ การศกษา)

การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การดดซบกาซคารบอน พชเภสชกรรม

การไดรบการบรการ การจดการปาชมชนใชเวลานาน

(ตนทน) วนเกษตร (ไดรบผลประโยชน

นอยกวาการปลกพชเชงเดยว) ผทจะตองจายเงน

เจาของไรชาปลายน า การทองเทยว กรมปาไม

ผทท าใหเกดความเสยหาย ชาวนาใชประโยชนทดนไม

ถกตอง นกธรกจดานปาไมตองการทดนและกอสราง

การไดรบประโยชนดานการเงน ประโยชนจากการทองเทยวและ

การศกษา ความสนใจในระดบชาต:

การด าเนนงานดานสนเชอ ธนาคารจะท าขอตกลงกบ

ชาวบานในการปลอยสนเชอ ถามการท าสญญาวาจะน าไปใชเพอการอนรกษ (ปาชมชน,วนเกษตร) - กจกรรม CSR - รปแบบของการบรการสนเชอ - ตลาดขายผลผลตอาจจะเปน ผลพลอยไดโดยมหนงสอ รบรอง

- 27 -

เครองมอการวเคราะหการบรการของระบบนเวศ(ตอ) มอะไรบางทเกยวของและความส าคญ

ของการบรการของระบบนเวศ ผมสวนไดสวนเสยมความสมพนธกบการบรการของระบบนเวศอยางไร

โอกาสทจะเกดจากการบรการของระบบนเวศ

เครองมอทางเศรษฐศาสตรประเภทใดทเหมาะสม

ถนทอาศยเพอความหลากหลาย ของปา

กรมปาไม ในระดบความหลากหลายทางชวภาพทองถน (สขภาพและอนรกษ)

- 28 -

ขนท 3 ความตองการเพอใหแนใจวา เครองมอทางเศรษฐศาสตรสามารถด าเนนการได ความคาดหวงของผลทจะไดรบ 1. ความเขาใจเกยวกบบทบาทหนาทของผมสวนไดสวนเสย/หลกในการใชเครองมอและการเขารวมในโครงการ 2. มความจ าเปนตองวเคราะหในสวนทส าคญ โดยผเชยวชาญและการน าผลงานไปเผยแพร 3. การน าเครองมอทางเศรษฐศาสตรไปใชในอนาคต

1. ผด าเนนการหลกและบทบาทของการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร ถงเวลาแลวทจะตองน าเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาจดด าเนนการใหชดเจนเพอจะน าไปปฏบตงานได ประการแรกทจะตองวเคราะหคอ ผด าเนนการหลกเปนสวนประกอบของวธการจดการและบทบาทหนาทรบผดชอบความเขาใจเกยวกบผด าเนนการหลกและสถานภาพ ทมความตองการท าตามขนตอนวา ผทมบทบาทด าเนนการจะเชอมตอและตกลงรวมกนไดอยางไร เพอสรางความเขาใจถงความยาก-งายตอการเชอมตอระหวางผมบทบาทในการมสวนรวม เพอจะอธบายรายละเอยดสถานภาพและบทบาท โดยเฉพาะในกรอบของการบรการของระบบนเวศและการปฏบต - ผมบทบาทไดรบการบรการของระบบนเวศมคาตอบแทนเพยงพอหรอไม - ผมบทบาทไดรบประโยชนจากการบรการของระบบนเวศในสวนทไมเกยวของกบแหลงผลตใช หรอไม - ผมบทบาทไปท าลายหรอท าใหเกดภยคกคามความหลากหลายทางชวภาพและการใหบรการของ ระบบนเวศไมเกยวของกบการชดเชยใชหรอไม - บทบาทอะไรบางทเกยวของทผรบท าหนาทในปจจบน จะทราบไดอยางไรวา บทบาทในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรมอะไรบางเกยวกบเทคนคใหมๆ เพอจะไดน าไปใชท างานใหมผลส าเรจตามเปาหมาย ซงเปนททราบกนดอยแลววา การเรมตนตองคดถงเรองผมบทบาทหลกในการสนบสนนการมสวนรวม - จะตองไดรบคาจางหรอการใหความรวมมอ - ควรจะไดรบรางวลจากกจกรรมการอนรกษหรอไม - ควรจะเปนกลางหรอสนบสนนการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรหรอไม - มการเชอมโยงกนอยางไร บทบาททส าคญหรอองคประกอบควรจะเปนกลางในการด าเนนงานระหวางผทใหบรการและผ ไดรบผลประโยชน หนวยงานทเกยวกบงบประมาณจะพจารณาใหด าเนนการดานการเงน องคกรนานาชาตทเกยวของจะชวยในการสรางความเขมแขงและน าเทคนคใหมๆ มาใช สามารถทจะสรปในเรองนไดวา ผทมบทบาทหลกในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรตองเขาใจและเปาหมายความตองการ ผมบทบาทหลกในการใชเครองมอ คอ หลก 3 ประการ ทประกอบดวย ความร (Knowledge) ทศนคต (Attitudes) และการปฏบต (Practices) หรอเรยกวา KAP

- 29 -

ผด าเนนการหลก สถานภาพของผด าเนนการหลกในการปจจบน - การใชบรการของระบบนเวศ - ผไดรบการบรการของระบบนเวศ - ผทท าใหการบรการของระบบนเวศเสอมคณภาพ - อน ๆ

บทบาทของผด าเนนการดานเครองมอทางเศรษฐศาสตร - มกจกรรมอะไรบาง - พฤตกรรมหรอความตองการทจะใหประเมนผลส าเรจ

ทศนคตของผด าเนนการหลกในการขบเคลอนโครงการ

ความรเฉพาะหรอขอมลทผด าเนนการหลกตองการ

รปแบบของ KAP ในการสรางความเขาใจแผนยทธศาสตรกบผมสวนไดสวนเสย เพอจะใหมความคดเกยวกบเครองมอทางเศรษฐศาสตรจะตองมวตถประสงคเชงยทธศาสตร รปแบบของ KAP จะชวยใหเกดแนวคดในการก าหนดแผนยทธศาสตร เพอก าหนดวตถประสงคใหสเปาหมายของการด าเนนงาน เชน พฤตกรรมของผด าเนนการทมความตองการเขารวมในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรหรอเทคนคใหมๆ 1. ความร (Knowledge) มความร หรอมขอมลอะไรบาง ท

ผด าเนนการตองการใช ตวอยางท 1 ความเชอถอและการเขาถงขอมลของความสมพนธระหวางผลกระทบทเกดขน ระหวางการปฏบตงานในฟารม ชาวนามความรเกยวกบแรงจงใจในการเขามามสวนรวมเปนสงส าคญ ตวอยางท 2 มลเหตของความสมพนธระหวางการบรการของระบบนเวศ จ าตองมความเขาใจและยอมรบได องคประกอบและความเปนไปไดในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรเพอประเมนมลคา

- 30 -

2. ทศนคต (Attitudes) มทศนคตอะไรบาง ทผด าเนนการ

การสนบสนนใหเกดแรงจงใจในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรเพอการประเมนมลคา

ตวอยางท 1 เกษตรกรจ าเปนตองมทศนคตในการปลกพชแบบวนเกษตรและเขาใจกบเครองมอใหมๆทางเศรษฐศาสตรจะถกออกแบบและด าเนนการ มการปรบปรงใหสามารถด าเนนการได เชน การเขาเปนสมาชกฟรโดยไมตองเสยคาธรรมเนยม ตวอยางท 2 สภาทองถนจ าเปนตองมความเขาใจทมความสมพนธกนกบชมชนทด เพอน าไปใชในการรบสทธหรอผลก าไรหรอผลประโยชนของสมาชกชมชน

3.การปฏบต (Practices) มกจกรรมอะไรบางหรอพฤตกรรมทตองการจากผ ด าเนนงาน เพอการเขาถงองคประกอบของเครองมอทางเศรษฐศาสตรเพอการประเมนมลคา

ตวอยางท 1 กลมของชาวนาทจดตงขนเพอปฏบตงานตามเปาหมายของการเกษตรคอ การเปลยนแปลงจากการปลกพชเชงเดยวไปเปนวนเกษตร ตวอยางท 2 สภาชมชนจะตองยอมรบและสนบสนนกจกรรมในกจกรรมใหมๆ เพอการปฏบตในพนทชมชนและแสดงพฤตกรรมจากผมสวนไดสวนเสย โดยมกจกรรมการประเมนและการบงคบใชกฎหมาย

- 31 -

2. ผด าเนนการหลกในคณะกรรมการ: (1) การบรการขอมลทจ าเปน

ผมสวนไดสวนเสย โดยเฉพาะผด าเนนงานเกยวกบเครองมอทางเศรษฐศาสตรจ าเปนตองเขาใจถงปญหาทเกดขนและยอมรบโดยทวไปวา เครองมอทางเศรษฐศาสตรเหมาะสมกบความสามารถของตนเองทไดรบขอมลทสมบรณ เชน การแสดงคณคาการบรการของระบบนเวศ ผมสวนไดสวนเสยมบทบาททส าคญในการเฝาระวงและการยอมรบความตองการ กรณการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพแตมความจ าเปนตองใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร

การวเคราะหกรณการศกษาทถกเลอกมาอยบนพนฐานความตองการ กระบวนการและเปาหมายทมประโยชนในดาน :

บรการดานชว-กายภาพ ระหวางผทท าใหเกดการเปลยนแปลงของระบบนเวศกบการสญเสยการบรการดานแหลงผลต เชน การเกษตรเชงเดยว มกจะเกดจากปญหาน าทวม ความแหงแลง การลดลงของพนทปาทท าใหภมอากาศมการเปลยนแปลง

มการพจารณาวาการบรการของระบบนเวศดานแหลงผลตมการเปลยนแปลง จะมผลกระทบกบการด ารงชวต หรอคณคาทางเศรษฐกจ ความเสยหาย ผลประโยชนทเกยวของกบกลมผมสวนไดสวนเสย

มความเขาใจถงวธการจดการทแตกตางกน เชน กจกรรมการอนรกษ การใชประโยชนทดน การใหเปนแหลงผลตของการบรการของระบบนเวศ

การประเมนมลคาทมความแตกตางกน ตองการวเคราะหผลทางดานชวภาพ และ เศรษฐกจ-สงคม มมากนอยแตกตางกนอยางไร รวมถงคณคาทางเศรษฐกจ มความตองการผเชยวชาญมาชวยวเคราะห การเลอกและการวเคราะหเปนวธการทส าคญ โดยเฉพาะทรพยากรและเวลา ระดบการศกษาความแตกตางขนอยกบระยะเวลาของโครงการ:

จะมการยอมรบหรอไม ระดบของปญหาและประเภทของผมสวนไดสวนเสยทตองการ เปาประสงคของการสรางความตระหนกและกระบวนการพนฐานของการวเคราะหตลอดจนการ

ออกแบบเครองมอ ขอมลพนฐานโดยทวๆ ไป ความตองการใชอปกรณ รวมทงเงนงบประมาณและผเชยวชาญ

ในหลายๆ กรณขอมลทเกยวของขนอยกบการวเคราะหการบรการของระบบนเวศ เมอน ามาเปรยบเทยบกน มความแตกตางกนในเรองของการจดการหรอนโยบาย เชน การเปรยบเทยบระหวางนโยบายทดน (การเพมการใชประโยชนพนทบรเวณปาตนน า 10% เปน 20% การปลกพชแบบวนเกษตรกบการปลกพชเชงเดยว) หรอการพฒนาเชงนโยบาย (การคงไวกบการน าคาชดเชยมาใช ไมมการเปลยนแปลงนโยบายและกฎหมายทไมอนญาตใหเลยงสตวภายในพนทระยะหาง 100 เมตร จากรมฝงแมน าเพอลดมลพษ

- 32 -

ทางน า) การวเคราะหแนวเชอมทางชวภาพทสมพนธกบสงคม-เศรษฐกจ จะไดน ามาตดสนใจวา กระบวนการของระบบนเวศมผลกบการจดการแตกตางกนอยางไร และผลทไดจากการบรการของระบบนเวศในแหลงผลต มผลกระทบกบการด ารงชวตของผมสวนไดสวนเสยมความแตกตางกนอยางไร ความพยายามทจะประเมนคณคาของการบรการของระบบนเวศ จ าตองมตวชวด (Indicators) ทงชวภาพสงคมและเศรษฐกจ จ าตองเขาถงขอมลทชดเจน ในกรณทขอมลทจะน าไปใชเปนตวชวด จะด าเนนการเปนระบบระหวางตวชวดโดยตรงกบตวแทนตวชวดในการใชประโยชน ทมลกษณะสทธทางชวภาพสงคม-เศรษฐกจ ตวอยางการวเคราะหขอมลพนท ตวอยางท 1 ปาพรธาตหลวง ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว กรณทก าหนดเปนนโยบายระดบทองถน ในการอนรกษพนทชมน า เพอประโยชนทางสงคม-เศรษฐกจ และการปองกนน าทวม ไดใชเวลาถง 3 เดอนในการปฏบตงานภาคสนามและทส านกงาน ทมงานประกอบดวย นกเศรษฐศาสตร นกอทกวทยา และนกชววทยา/นเวศวทยา รวม 3 คน

ดานเศรษฐกจ □ คณคาของระบบนเวศ

□ คาใชจายในการจดการคณคาทลดลง

ดานสงคม/ผมสวนไดสวนเสย □ การท าแผนทผมสวนไดสวนเสย

□ การวเคราะหผลกระทบและการควบคม

ดานชวภาพ □ รปแบบของอทกวทยา แผนการแกไขปญหาน าทวมบอยๆ และอยภายใตความแตกตางของแผนการ

อน ๆ

□ การทบทวนเอกสาร,ผเชยวชาญ

□ ทปรกษา

□ การประชาสมพนธ

- 33 -

ตวอยางท 2 บรเวณตนน าล าธาร Tuul ประเทศมองโกเลย มการวางแผนการจดการเรองน าและมผจายในโครงการคาแทนคณระบบนเวศ ดวยการลงทนในแหลงตนน าเพออนาคตโดยคดคาใชจายทมประสทธภาพของแหลงน า การด าเนนงานลงท นส าหรบพนทคมครอง

ดานเศรษฐกจ □ คณคาของระบบนเวศ

□ คาใชจายในการจดการคณคาทลดลง

ดานสงคม/ผมสวนไดสวนเสย □ การท าแผนทผมสวนไดสวนเสย การวเคราะหผลกระทบและการควบคม การส ารวจจ านวนครวเรอนและภาคธรกจ

ดานชวภาพ

□ การใชประโยชนทดน แผนทดน รปแบบของความแตกตางของการใชประโยชน

□ อทกวทยา น าใตดน การใชระบบนเวศในสวนทแตกตางกน

อนๆ □ การทบทวนเอกสาร, ผเชยวชาญ, ทปรกษาและการประชาสมพนธ

ความจ าเปนเฉพาะในการวเคราะห

วตถประสงคของการวเคราะหหรอการศกษา

คออะไร

มค าถามใดทตองการน ามาใชและการ

วเคราะหหรอศกษา

วธการใดและการน าเอาขอมลมาใช

ใครจะเปนผวเคราะห

1. การชกชวนใหประชาชนเฉพาะผทรบประโยชนปลายน า การปองกนไฟปา การใชประโยชนทดน ในระบบนเวศพนทตนน าทมผลตอน าทวมและความแหง

การสญเสยพนทปาไมมผลตอการเกดน าทวม และความแหงแลง ผลประโยชนจากกจกรรม การใชประโยชนทดนมอะไรบาง

วธการ.......ขอมลจาก.....

มหาวทยาลย

- 34 -

วตถประสงคของการวเคราะหหรอการศกษา

คออะไร

มค าถามใดทตองการน ามาใชและการ

วเคราะหหรอศกษา

วธการใดและการน าเอาขอมลมาใช

ใครจะเปนผวเคราะห

แลง 2. การออกแบบคาแทนคณระบบนเวศตองมความเขาใจจ านวนเงนเทาไรทจะก าหนดเปนคณคาของการอนรกษตนน า 3. การออกแบบเพอสนบสนนการใชประโยชนทดนบรเวณแหลงตนน า

การใชประโยชนของผทอยปลายน า มความพงพอใจในการจายหรอปองกนน าทวม เขาจะมความพงพอใจในการจายเพอปองกนความแหงแลง ท าอยางไรทจะตองจายเกษตรกร ทเขามามสวนรวมในโครงการคาแทนคณระบบนเวศและผซงมการใชประโยชนในกจกรรมของทดน

ศกษาความพงพอใจในการจาย, ขอมลทตองการเพมเตม การพจารณาคาใชจายแบบสอบถามเกยวกบความพงพอใจในการมสวนรวม

นกเศรษฐศาสตรจากมหาวทยาลย

คณคาทางเศรษฐศาสตรของการบรการของระบบนเวศทน ามาใช มลคาทางเทคนคทใชเลอก คอ ผลทจะไดรบความเชอถอ คณคาทางเศรษฐกจขนอยกบสภาพของปญหา รปแบบของการบรการของระบบนเวศและวฒนธรรมทองถนอาจจะเกยวของกบนโยบายของทองถนหรอภมภาคอนๆ เปนการยากทจะไดค าแนะน าจากผเชยวชาญ ในการเลอกวธการทเหมาะสม การเลอกแนวทางทเหมาะสมกบเหตการณและเปาประสงค การประเมนคณคาทางเศรษฐศาสตร หมายถง คณคาทงหมดทเปนสงดงดดใจดานการอนรกษ การจดตงกองทนเพอปองกนหรอแกไขผลกระทบทเกดขนกบระบบนเวศ ความหวงทจะน าไปสเปาหมายสรปได 3 ประการ คอ 1. คณคาทสามารถค านวณไดจากผลประโยชนจากความหลากหลายทไดรบบรการ เชน คณคาของปะการง คออะไรทเกดขนอยกบความพงพอใจของนกทองเทยวทสนใจ 2. ความไมแนนอนของสภาวะทางเศรษฐกจ ทงขอมล วธการทจ ากด และระดบความรความเขาใจทางชววทยาหรอวทยาศาสตร 3. คณคาทางเศรษฐศาสตร หมายถง การวเคราะหความแตกตางของลกษณะตางๆ จากการใชประโยชน เชน การใชประโยชนในทดน มนโยบายทก าหนด คอ การเปลยนแปลงคณคาทเกดขนกบ

- 35 -

ทางเลอกทแตกตางกน ค าแนะน าอกประการหนงคอ ประเภทของโครงการ วธการประเมนคณคาทางเศรษฐศาสตรทขนอยกบการทองเทยวในพนทคมครองวา จ านวนเงนทไดรบเทาไร หรอพนทคมครองชวยลดการไหลบาของน า เพอปองกนน าทวม เนองจากภมประเทศพนทตนน า จะเปนคณคาทางเศรษฐศาสตร นอกจากนการกลาวถงการเฝาระวงทเปนการยอมรบในเรองการจดการความหลากหลายทางชวภาพและการบรการของระบบนเวศ การตดสนใจในการเลอกวธการ หรอคณภาพของเครองมอทางเศรษฐศาสตรจะตองมเปาหมายทชดเจน มกจะมค าถามเกดขนโดยพจารณาถง:

เรามความพงพอใจในการบรการของระบบนเวศนานเทาไร (ขนอยการผลตมลคาทางการจดการและโอกาส)

เรามความพงพอใจในการไดรบผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศเทาไร ภายใตคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

เรามความเขาใจเกยวกบการลดลงของระบบนเวศและมวธการชดเชยมากนอยเทาไร อะไรบางทเปนตลาดของแหลงผลตผลจากระบบนเวศ มคาธรรมเนยมอะไรบางทนกทองเทยวเขาใจและยนดทจะจาย

ในกรณ การวเคราะหคณคาทางเศรษฐศาสตรของการบรการของระบบนเวศ เชน แนวคดในการพฒนาแหลงผลตนเวศ (เชน การทองเทยวเชงนเวศ ) หรอการพฒนาผลผลตทมคณภาพ ฉะนน เครองมอทางเศรษฐศาสตรจะตองเปนทเขาใจ ยอมรบและน าไปใชตามชองทางทก าหนด

3.การด าเนนการหลกของคณะกรรมการ: (2) การวเคราะหเพอท าใหเกดความถกตอง การรบรและมขอมลเกยวกบความส าคญถงคณคาของการบรการของระบบนเวศเพยงพอทจะใหประชาชนเขามามสวนรวมในการด าเนนงานเครองมอทางเศรษฐศาสตร คอ การทประชาชนมความตองการในการกระท าทถกตอง จากทไดกลาวมาแลววาบทบาท และอปสรรคในการท าหนาทของผเขามามสวนรวมในเครองมอทางเศรษฐศาสตร สนบสนนใหผด าเนนการมความเขาใจและมสวนรวม ตองรวมปรกษากบผมสวนไดสวนเสยดวยเหตผลและแรงจงใจ เราตองการปองกนทรพยากรอะไร สงจงใจคออะไร อยางนอยจะกลาวถงคอ คาใชจายทเปนตวเงน ความปลอดภยของเกษตรกร พนทสาธารณะประโยชนทไดจากการด าเนนงานของบรษท การสรางความสมพนธระหวางผมสวนไดสวนเสยดวยกนและแรงจงใจทงหลาย สงกอสรางตาง ๆ และความแตกตางทางระบบนเวศ

คาตอบแทนทไดรบจากแหลงผลตจากการบรการของระบบนเวศ การใหบรการจะเปนแรงจงใจให จายเปนตวเงนหรอคาตอบแทนทท าใหเกดผลตผล โดยใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการพจารณาจาย

คาตอบแทน เชน คาแทนคณระบบนเวศ (PES) การชดเชย สนเชอ ทรพยากรธรรมชาต จะน าไปสการ

วเคราะหผลกระทบกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพหรอผลผลตทจะใหบรการ ระดบของ

คาตอบแทนจะขนอยกบคาชดเชยและคาบรหารจดการ บางครงมความยากตอการวเคราะหไมวาความ

เปนไปไดหรอคาชดเชยทงหมด ผใชประโยชนในทดนจะไดรบการบรการของระบบนเวศ หากวาการ

- 36 -

จดการทดนในทางระบบนเวศ การตดสนใจเกยวกบคาตอบแทนจะตองมการพจารณาและเจรจารวมกนจะ

ท าใหเกดการบรการดานแหลงผลต

แรงกระตนจากการใชประโยชนในการบรการของระบบนเวศดานแหลงผลต ผทใหการยอมรบ

คาตอบแทนจากการบรการของระบบนเวศดานการผลต กลาวคอ การของรองใหมการจายคาตอบแทน

แทนทจะรบเปนของฟร ขอมลความเชอถอจากผลประโยชนของการบรการของระบบนเวศจะแสดงบทบาท

ทส าคญ ถาหากบรษทตองการใชประโยชนของการบรการของระบบนเวศและทรพยากรในภาพรวมของ

สาธารณะเพอประโยชนของชมชน ดงนนผลประโยชนจะเกยวของกบผลก าไรและความยนดในการเจรจา

การเรยนร กฎเกณฑทมกจกรรมในผลประโยชนทใชรวมกน เครองมอทางเศรษฐศาสตร ผใชหรอผบรโภค

จะขนอยกบการเกบภาษ ผมอ านาจของภาครฐจะก าหนดและใชบงคบ กฎระเบยบตางๆ การใหความส าคญ

ถงคณคาทางเศรษฐกจ จะตองอยในกระบวนการเจรจา

การท าใหผทท าลายการบรการของระบบนเวศหยดการกระท าหรอใหชดใชความเสยหาย ส าหรบผ ไดรบผลประโยชน สามารถทจะกระตนใหผมสวนรวมจากผทท าลายเขามาหาขอตกลงเพอหยดการกระท าหรอใหชดใชคาเสยหาย โดยเฉพาะการท าใหความหลากหลายทางชวภาพหรอ การบรการของระบบนเวศเสยหาย และมผลกระทบกบการด ารงชวตของมนษยหรอผมสวนไดสวนเสย ถาหากวาผท าลายไมตระหนกถงผลกระทบทเกดขน วธการทสามารถจะกระท าไดโดยการเจรจา การผกมตร หรอการชกชวนใหม สวนรวม การชกชวนใหเปนอาสาสมครหรอเปนทปรกษา ประสบการณขอก าหนดเปนความตองการ หรอเขมงวดในการกระท า การน าเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาใชตามความตองการ เชน การเกบภาษ หรอความรบผดชอบ โดยเฉพาะพลงของกจกรรมในระดบภาครฐ (ระดบชาต หรอออกกฎหมาย)

การเปดโอกาสใหมแรงกระตนดานการตลาดและการเงนใหเปนตลาดสเขยว จะมโอกาสเกดขนบน พนฐานของการผลตหรอกจกรรมของชมชนทองถนทรจกกนด แตโดยภาพรวมแลวตองการยกระดบกจกรรมเพอใหเปนประโยชนตอสาธารณชนทวไป ชมชนทองถนหรอบคคลทมการรวมลงทน การเฝาระวง ตามค าแนะน าจากผเชยวชาญ มการรบรองผลผลต การจดหาแหลงทน ธนาคารจะบรการดานการเงน หรอองคกรภาคเอกชนเขามาชวยไดหรอใหผด าเนนการเขามาเกยวของ

4. สถานภาพของเครองมอทางเศรษฐศาสตร

มอะไรบางทตองการหรออยางนอย ภาคสวนทมการสนบสนนในการปฏบตเกยวกบเครองมอทางเศรษฐศาสตร

ความเปนอสระและมความเชอวา จะไดรบสนบสนนจากชมชนทองถน การจดการ การเปนเจาของ โดยมคณะกรรมการจะเปนกลมผมสวนไดสวนเสย

- 37 -

การฝกอบรมหรอการเฝาระวงในกจกรรม เพอใหเขาใจถงความส าคญของโครงการและเขามาม สวนรวม

ความเปนเจาของโครงการ มนกวชาการจากสถาบนกฎหมาย บรษทหรอสหกรณ กจกรรมการลงทน มกฎหมาย กฎระเบยบขอบงคบ โดยเฉพาะส าหรบใชในโครงการคาแทนคณระบบนเวศ (PES)

ตวอยาง ประเทศคอสตารกา ไดก าหนดกฎหมายและนโยบายในการจดท าแผนยทธศาสตรทางดาน

การปาไม ก าหนดใหมนโยบายในการน าเอาคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชในกจกรรมการอนรกษ

ประเทศอนโดนเซย ก าหนดนโยบายใหเจาของทดนโดยเฉพาะเกษตรกรเขามามสวนรวมและรวม

โครงการคาแทนคณระบบนเวศ(PES)

- 38 -

ขนตอนท 4 การออกแบบรายละเอยดทก าหนดและการทดสอบความเปนไปไดของเครองมอทาง

เศรษฐศาสตร

ความคาดหวงของผลทจะไดรบ :

1. ความเปนไปไดในการวเคราะห การใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร

2. การวเคราะหตนทน-ก าไร ทเกยวของกบผมสวนไดสวนเสยในกรณทมการปฏบตเกดขนไดจรง

3. การประชมเชงปฏบตการของผมสวนไดสวนเสยและความคาดหวงทจะไดรบ

4. การพจารณาเลอกวธการทเหมาะสม

1. รายละเอยด ....................................................................................................................................

2. การวเคราะหความเปนไปได

การศกษาวจยและนโยบายไดก าหนดไวเปนหลกเกณฑเพอการวเคราะหความเปนไปไดในการ

ประเมนสงแวดลอม ตลอดจนการก าหนดเครองมอทใชในการจดการ ขอสงเกตทจะเกดขน คอ การก าหนด

หลกเกณฑ และแนวทางในสวนทเกยวของกบวตถประสงค:

ประสทธภาพของกระบวนการของระบบนเวศ นโยบายทก าหนดมความเหมาะสมในการสนบสนน

การด าเนนงานของระบบนเวศหรอไม กรอบของเวลา การก าหนดรปแบบ เครองมอทแตกตางกนทใชใน

การประเมนโดยเฉพาะการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ประสทธภาพของการสนบสนน ระยะเวลา

ทเปนชวงยาวนาน รวมถงความรทเกดขนอยางไมคาดหวงวาเหมาะสมกบการก าหนดเครองมอทาง

เศรษฐศาสตรดงกลาวหรอไม การหลกเลยงสงทเกดขนอยางรนแรง โดยเฉพาะสงทเกดขนหรอผลลพธทาง

วทยาศาสตร

สถานภาพทางเศรษฐกจ การประเมนคณคาของการอนรกษจะมประโยชนอะไรบาง ทสามารถ

สนบสนนการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร นโยบายการลงทนคมคาหรอไมทจะรกษาคณภาพสงแวดลอม

มการสนบสนนทางนวตกรรมใหมๆ หรอไม และมการท าใหความหลากหลายทางชวภาพดขนหรอไม

การบรการและการลงทน ความตองการแหลงทนและการบรการเพอการอนรกษพนทคมครอง

(ขอมลดานนมนอยมาก) ของรฐ และกลมผมสวนรวมตามนโยบาย มสวนสนบสนนดานอปกรณไดหรอไม

ในทางปฏบต กระบวนการตดสนใจในการใชอปกรณของกลมผมสวนรวม

- 39 -

- ความสามารถของเครองมอหรอความตองการทรพยากรมอะไรบาง

- อปกรณทมประสทธภาพตอการลงทนและคงอยในระยะยาว (งบประมาณ)

- ใครเปนผสนบสนนในทางปฏบต

สถานภาพของกฎหมาย เครองมอทางเศรษฐศาสตรตามแนวทางทก าหนดจะประกอบดวยกรอบ

ของกฎหมาย (ในระดบชาตหรอระดบของนโยบาย) ผทมอ านาจตดสนใจจากผมอ านาจตามกฎหมาย การ

ก าหนดเครองมอ หรอด าเนนการโดยภาครฐจงมความจ าเปนอยางยง

การเปลยนแปลงทางการเมอง ผมหนาทตดสนใจตามนโยบายของรฐทด าเนนการ ตองเปนนโยบาย

ทยอมรบไดของผมสวนไดสวนเสยทแตกตางกน (ผตดสนใจทางการเมอง หรอผมอ านาจการบรการ เจาของ

บรษท กลมอนรกษสงแวดลอม)

การยอมรบของชมชนทองถน การยอมรบในเรองของสงคมวฒนธรรมทองถน นโยบายทม

เปาหมายในการสนบสนนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การก าหนดกฎเกณฑใหรวมอยในกลม

สงคมทประกอบดวยขอตกลงรวมกบภาครฐหรอรวมสนบสนน ความส าคญของการวางแผนในการใช

ประโยชนทดน ผเปนเจาของทดน การเขาถงสทธในการตดสนใจวาใครเปนผใชประโยชน ผทไดรบ

คาตอบแทนจากความหลากหลายทางชวภาพ การบรการของระบบนเวศ กรอบของเครองมอทาง

เศรษฐศาสตร

ความเปนธรรม ผลทไดรบจากการบรการของระบบนเวศมความเปนธรรมกบผมสวนไดสวนเสย

ทกคน กลมของประชาชนและคนรนตอๆ ไป

- การกระจายของพฤตกรรมในสงคม

- การยอมรบของผมสวนไดสวนเสย

- สทธของบคคล

ความยดหยน นโยบายเกยวกบการอนญาตใหมการยดหยนหรอไม มอปกรณพรอมส าหรบใช

ท างานไดหรอไม ในชวงทมการเปลยนแปลง เชน การเปลยนแปลงนโยบายของรฐบาล การน านวตกรรม

ใหมๆ มาใช

- 40 -

หลกเกณฑและการค าถามทตองใชในกลไกงบประมาณการด าเนนงานของพนทคมครอง

หลกเกณฑ ค าถามทตองการใช 1. งบประมาณทงหมด

2. การรอนรกษแนวเชอมตอ 3. กฎหมายและนโยบาย

- มงบประมาณเพอใชกบกจกรรมของคณะกรรมการจดการพนทคมครองหรอไม - มการจดตงกองทน เพอใชประโยชนในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพหรอไม หรอใชในกจกรรมชมชนตามแนวกนชน - ไดมการจดสรรงบประมาณ เพอปองกน ขจดภยคกคาม หรอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ เพอผลประโยชนทางเศรษฐกจหรอไม - ปญหางบประมาณ เศรษฐกจและการอนรกษมผลกระทบกบการประเมนมลคาหรอไม - รายไดหรอรายจายในการปรบปรงการอนรกษไดรบการสนบสนนหรอไม - มกฎหมายและนโยบายทใชในการปฏบตงานหรอไม - ไดมการจดล าดบความส าคญของนโยบายและการพฒนาหรอไม

4. ความรบผดชอบของสถาบน 5. กจกรรมการด าเนนงาน

- ในการจดการพนทคมครอง มหนวยงานหรอสถาบนรบผดชอบหรอไม มพนกงานเจาหนาทเพยงพอหรอไม - มแผนงานและเทคนคการจดการดพอหรอไม เพอการพฒนา การปฏบตและความคงอย - ผมสวนรวมมประสบการณมากนอยแคไหน - ผมสวนรวมมความพงพอใจในการจายหรอไม - การลงทนเพอการพฒนาสามารถปฏบตไดหรอไม - เงนลงทนกบรายไดทใชในการปฏบตงานเพยงพอหรอไม - ไดมการพฒนากจกรรมในระหวางการด าเนนงานโครงการหรอไม - เปนโครงการทด าเนนการ เปนโครงการเดยวหรอไดรบการสนบสนนจากหนวยงานภายนอกหรอไม

- 41 -

หลกเกณฑ ค าถามทตองการใช 6. การไดรบการสนบสนน - ผจดการพนทคมครอง ชมชนทองถน ผมสวนได

สวนเสย มความสนใจสนบสนนโครงการหรอไม - มโอกาสในการรวมมอกบโครงการอน หรอองคกรอนหรอไม (เชน การลงทนรวมกน)

จากรายละเอยดดงกลาว แสดงใหเหนถงความส าคญของการวางแผนจดการทดน ความเปนเจาของ

ทดน การพจารณาวาใครเปนผใชบรการ ผสนบสนนการอนรกษ ความหลากหลายทางชวภาพและการ

บรการของระบบนเวศ กรอบการท างาน โดยใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร

การประชมเชงปฏบตการของผมสวนไดสวนเสยในพนท ในขนแรกจะเปนการก าหนดบทบาทใน

การทดสอบความเปนไปไดในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร รายละเอยดของค าแนะน าในการจดการ

ประชมเชงปฏบตการ กรอบวตถประสงคของการประชมเชงปฏบตการโดยจะตองด าเนนการดงน

1. รายงานเรองการบรการของระบบนเวศ เปนเรองส าคญของเครองมอทางเศรษฐศาสตรทใชใน

การประเมนคณคา

2. เพอการคดเลอกและทดสอบรปแบบของเครองมอทางเศรษฐศาสตรการประเมนคณคา เชน การ

แสดงออกของผเขารวมประชมและความตองการ

3. การไดผลลพธจากโครงการและผลประโยชนทางสงคม

การประเมนคณคาตองใหกระจายไปใหกบผมสวนไดสวนเสยทกคนวาใครเปนผไดรบลประโยชน

ใครเปนผไมไดใชหรอเปนผไดรบความเสยหาย (ไดจากการททกคนยอมรบหรอการเจรจา) ทปรากฏอยตาม

ค าถามทเกดขนดงน

- ใครเปนผไดรบผลประโยชนจากการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร

- จะมผลกระทบกบกลไกทเกดขนหรอไม

ขนตอนการเลอกใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรและการพจารณาตามแนวทางในระยะยาว

- การตดตามประเมนผลและการบงคบใช

- การด าเนนงานดานคาใชจายทเกดขน

- 42 -

ศกยภาพของผด าเนนโครงการทจะตองน ามาพจารณา

- การกระตนใหผมสวนไดสวนเสยเขากนไดทกคน

- สนบสนนใหผเกยวของรวมกบผด าเนนการ

- ประสานงานกบผประสานงานภายนอก

- ความปลอดภยในรายละเอยดทยงไมเกดขน

- คาแทนคณระบบนเวศ (PES)

- รางวลส าหรบกจกรรมและผลลพธทได

- คาใชจายทขนอยกบก าไร และการใชประโยชนในทดน

- ระยะเวลาและการเปลยนแปลง

- ความรวมมอ

- การด าเนนงานดานคาใชจาย

- 43 -

4. รปแบบขอเสนอของเครองมอทางเศรษฐศาสตร

ขนตอนท 5 แผนการก าหนดรปแบบและการปฏบต

ความคาดหวงของผลทจะไดรบ

แผนธรกจพนทคมครอง ใชส าหรบการก าหนดรปแบบและการปฏบตของเครองมอทาง

เศรษฐศาสตร

1. การเตรยมแผนกจกรรมเพอการปฏบต

แผนการด าเนนงานในการปฏบตจะก าหนดเปนขนตอนล าดบความส าคญ และความรบผดชอบของ

ผด าเนนการ

แผนกจกรรมควรจะไดรบความเหนชอบเปนขอตกลงของผมสวนไดสวนเสยทเกยวของ และเหน

ดวยกบแผนจดการ

2. แนวทางการตดตามประเมนผลและขอตกลงทางสญญา

ระบบการตดตามประเมนผล ผ ด าเนนโครงการตองมการรวบรวมองคความรประกอบและ

ผลประโยชนทจะไดรบ ขนตอนเรมต งแตโครงการจากผมสวนไดสวนเสยและความเชอถอ ผไดรบ

ผลประโยชนจากขอตกลงในเรองของคาแทนคณระบบนเวศเปนพนฐาน การจายเงนเพอน าไปใชเพอ

กจกรรมการอนรกษเพอไดมการบรการของระบบนเวศ ในกรณจ าตองทราบถงจ านวนเงนทจะตองใชใน

โครงการ ตลอดจนการมใบรบรองทเกดขนจากการด าเนนโครงการโดยใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร

- 44 -

ภาคผนวกท 1

แนวทางในการจดการประชมเชงปฏบตการ เรอง การมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย

แผนการเตรยมงานการจดประชม ผด าเนนโครงการจะตองตงค าถามใหตวเองวา:

1. ผมสวนไดสวนเสยประกอบดวยใครบาง ทจะตองเชญเขาประชมเชงปฏบตการ

การวเคราะหผมสวนไดสวนเสย โดยเฉพาะผทเกยวของ เชน ปราชญทองถน ผทมความขดแยงกบ

พนทคมครอง หรอกลมผทใหความรวมมอ กลมผมสวนไดสวนเสยทคาดวาจะพจารณาใหเขารวมประชม

ประมาณ 20-30 คน จะมความเหมาะสม ถาหากวาจะเชญผเขารวมประชมใหมากกวานจะตองพจารณาถงผ

ทเกยวของมากทสด และมขอพจารณาหรอขอคดเหนอนๆ ทตองการ คอ (1) ระยะทางเดนทางผมสวนได

สวนเสยอยไกลเดนทางล าบาก (2) ผมความขดแยงกนอาจจะมความเสยง ควรจะเปนผมสวนไดสวนเสยทมา

จากหลายๆ ระดบ (ระดบทองถน ระดบชาต หรอผทมปญหาจากระดบทองถน) หากวาเปนระดบสงเขามา

หลายคน มกจะไมมความคดเหนหรอใหความเหน

2. การประชมจะเรมขนไดเมอไร

ก าหนดการประชมเชงปฏบตการตองใหเหมาะสมกบทมงาน และสามารถเตรยมงานไดพรอม

เพรยง กอนทจะด าเนนการประชม เวลาทก าหนดควรใหตรงกบความตองการและความพรอมกบผเขารวม

ประชม ระยะเวลาไมควรตรงกบฤดกาลเกบเกยวพชผลเกษตร วนหยดหรอวนหยดราชการ หรอวนหยดทาง

ศาสนา ซงจะท าใหผมสวนไดสวนเสยมความล าบากในการเขาประชม การเชญควรสงหนงสอเชญให

ทนเวลา เพอใหผทไมไดอยในพนทไดทราบและวางแผนเขารวมประชม ควรก าหนดเวลาใหเหมาะสมกบ

วฒนธรรมและความเชอถอ ผทมต าแหนงในทางบรหาร มกจะมนดไวกอนแลวจะไดทราบลวงหนา ชมชน

ทองถนมกจะไมถนดในเรองของแผนงาน ควรจะใหผอนทเขาใจไดเขารวมประชม

3. สถานทประชม

สถานทประชมควรพจารณาถงพนททเปนกลาง ไมเปนสถานทของกลมผตอตาน มความสะดวกใน

การเดนทาง หองประชมควรกวางขวางพอส าหรบผเขารวมประชมความพรอมของอปกรณและควรพจารณา

ถงทพกดวย

- 45 -

4. มความเชอมนไดอยางไรวาผมสวนไดสวนเสยเขารวมประชม

มอะไรบางทจะเปนแรงจงใจใหประชาชนผมสวนไดสวนเสยเขารวมประชม บางกรณผมสวนได

สวนเสยมความสนใจทจะศกษาและไมมปญหาในการเดนทางเขารวมประชม คาเดนทาง คาทพกควรทจะ

ไดมการเบกจาย คาอาหารหรอเบยเลยงจ าตองเบกจายใหผเขารวมประชม นายกเทศมนตรหรอนายอ าเภอจะ

มอ านาจหนาทแตกตางกน หวหนาพนทคมครองหรอนกวจยควรจะไดมสวนทเกยวของ หนงสอหรอ

สถานท e-mail ควรไดบนทกไว เพอทจะไดเชญบคคลทตองการเขารวมประชม ควรมพนกงานตอนรบและ

ชวยแกไขปญหาในเบองตน

5. การประชมเชงปฏบตการควรจะนานเทาไร

ขอคดเหนในเรองนควรเปนเวลา 1 วน เพอใหเหมาะสมกบกจกรรมตางๆ ทเกยวของ

กระบวนการประชมเชงปฏบตการ :

ถงแมวากระบวนการประชมไดก าหนดขนตามวตถประสงค ผจดการประชมควรมประสบการณใน

การจด แนวทางทก าหนดเปนแนวทางเบองตนทออกแบบไวพจารณา ดงตอไปน:

1. เพอทจะใหการประชมเปนไปอยางเรยบงาย

ควรจะไดมการแบงงานและความรบผดชอบของผจดประชมและผทคอยชวยเหลอคนอนๆ ผน าการ

ประชมควรจะด าเนนการในกระบวนงานใหไดผลด การอภปรายกลมหรอผรายงานผลงานควรมลกษณะ

พเศษ คอ มทกษะในการจดประชม ตองมความเขาใจในรายละเอยดในหวขอทประชม และทฤษฎหรอ

รายละเอยดทเกยวของ (อาจจะอานอยางถกตองเขาใจ) เพอทจะท าใหผเขารวมประชมเขาใจในรายละเอยด

ทมงานของผจดการประชมควรคดถงการปรบกระบวนการใหทนตามเหตการณ อาหารวาง ควรก าหนดเวลา

ใหเหมาะสม เชน การแจกจายเอกสาร การพกระหวางการประชมควรจะไดระมดระวงในเรองเวลา มใหผ

ด าเนนรายการออกนอกประเดนจากผมบทบาทในการควบคม โดยเฉาะเปนการใหผเขารวมประชม

ด าเนนการก าหนดภาคปฏบต

ควรทจะใหบคคลมหนาทบรการจดการดานค าถาม-ค าตอบ เชน การเบกจายเงนงบประมาณ การ

จองทพก หองพก และอาหารวาง เปนตน

- 46 -

การพจารณาผทท าหนาทประธานการประชม หรอผท าหนาทประธานเปดการประชมและปดการ

ประชม หรอพธสงฆในระดบทองถนควรทจะไดรบพจารณาดวย

2. มวธการและอปกรณอะไรบางทควรใชในการประชม

ตามกระบวนการรปแบบของการประชมและภาคปฏบต ททมงานผจดการประชมควรจะค า นงถง

วธการ กลมผเขารวมประชม (การเสนอผลงาน การประชมกลมยอย งานกลมหรอเกมส) จะตองเตรยม

อปกรณใหพรอม เชน คอมพวเตอร กระดาษส กระดาษโปสเตอร ค าอธบายของภาคปฏบต ควรจะได

แบงกลมการท างาน ภาษาทใชกตองพจารณา ผเขารวมประชมใชภาษาเดยวกนหรอไม มภาษาทองถนหรอ

ชมชนดงเดมหรอชนเผาหรอไม ผจดการประชมควรจะไดมลามอธบายถงภาษาชนเผา การรายงานของภาค

บรรยายควรจะใหผรเขาประชมมความเขาใจไดงาย ใชภาษาทเขาใจงาย โดยเฉพาะในเรองของบรการของ

ระบบนเวศทเปนเรองทางวชาการ การอธบายจงตองใหผฟงเขาใจงายและทราบโดยทวกน เมอมผเขารวม

ประชมซกถามอาจจะไมเขาใจ อาจจะใชวธการเขยนเปนรปภาพ เครองหมาย/หรอการเขยนใหชดเจน

3. ผลของการประชมควรเสนอใหผเขาประชมหรอจะด าเนนอยางไรตอไป

มความจ าเปนอยางยงหรอมความส าคญอยางยงตอผเขารวมประชมไดเขาใจถงผลการประชมเชง

ปฏบตการ โดยการสรปผลการประชมและสงผลการประชมใหผเขารวมการประชมหลงจากเสรจสนการ

ประชมแลว และจะมกจกรรมอะไรทตองด าเนนการตอไป มอะไรทจะเกดขนจากผลการประชมเชง

ปฏบตการ จะน าไปใชไดอยางไร จะรวมกนไดอยางไร และเมอไรจะมการประชมรวมกนอก ผด าเนนการ

จดการประชมจะตองตอบค าถามเหลานกอนปดการประชม การสรปผลการประชมจะตองอธบายไดวา การ

ประชมครงตอไปจะเกดขนในเรวๆ น จะตองน าผลการประชมครงนไปวเคราะหและประเมนผลในเรองการ

ใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร ทจะใหชมชนมผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศ

ควรจะใหมการเตรยมเอกสารแจกใหผเขารวมประชมน ากลบไปอานทบานหรอทท างาน หรอ

แจกจายผลการประชมถาสรปไดทน หรอสงไปยงผเขารวมประชมหลงจากการประชมเสรจสนแลว ควรจะ

มภาพประกอบขอมลหรอแผนพบ หรอแผนปลว ทระบถงวนและสถานทประชมครงตอไป เปนการเตอน

ใหทราบวา แผนงานใดทก าลงจะเกดขนและชวยความจ า

สวนประกอบของการประชมเชงปฏบตการ:

ค าน า: การแนะน าใหรจกกน แนะน าโครงการและแนวคดหลก

- 47 -

การเรมเปดการประชมจะตองแนะน าใหรจกกนในหมของผเขารวมประชมและผจดประชม ท

ส าคญคอ ทมงานจะตองรจกผทเขารวมประชมและผเขารวมประชมตองรจกกน ซงมแนวทางตามขนตอน

ดงน

1. การแนะน าตวเอง ทมงานและผเขารวมประชม

2. การชแจงเปาประสงคของโครงการและเหตผลในการท างานเพอตองการใหทราบวา โครงการ

ตองการท าอะไรโดยเฉพาะเครองมอทางเศรษฐศาสตรทมประโยชนตอการพฒนาชมชนทองถนและการ

อนรกษ ใหระวงเรองการใชศพททางวชาการทมากเกนไป การยกตวอยางเปนกรณๆ ทเกดขนในระดบ

ทองถนหรอภมภาค พรอมค าอธบายทชดเจนตองอธบายใหชดเจนวา เราจะแกในปญหาหรอชวยเหลอ

อยางไร แตตองไมคาดหวงวาจะส าเรจ ใหระลกเสมอวาการประชมเชงปฏบตการเปนสวนหนงของ

กระบวนการ เพอตองการคนหาวาเราด าเนนการอยางไร

3. อธบายถงวตถประสงคและกระบวนการจดการประชมเพอใหผเขารวมประชม สามารถทจะ

เพมเตมรายละเอยดอะไรบาง

4. การเปดใหซกถาม (Q and A) เปนการเปดอนญาตใหผเขารวมประชมสรางความเขาใจใน

สถานภาพและบทบาทของโครงการและความไมเขาใจในระยะเรมแรกของการประชม

ก. บทปฏบต หรอแบบฝกหดท 1 การวเคราะหการบรการของระบบนเวศ

เปาหมายเพอใหผเขารวมประชมไดทราบถงการบรการของระบบนเวศในทองถนของตนเอง เชน

มอะไรบางทเกยวของและไดรบผลประโยชนตามล าดบความส าคญหรอส าคญทสดของบรการของระบบ

นเวศทไดรบจากพนทคมครอง มการวเคราะหแหลงทมาและมผลประโยชนทไดรบมอะไรบาง ค าถามควร

จะเปน:

- การบรการของระบบนเวศใดทไดรบจากพนทคมครองหรอรอบๆ พนทคมครองทเปนทอยอาศย

ของตนเอง

- การบรการของระบบนเวศมความส าคญกบใครบาง มใครทไดรบผลประโยชน

- การบรการของระบบนเวศ เกดขน ณ ทใดและไปทศทางใด

- การบรการของระบบนเวศไดใหผลผลตดานการบรการแกชมชนกลมใด

- 48 -

ในการประชมเชงปฏบตการใหพจารณาถงขนาดของกลมผเขาประชม อาจจะตองแบงออกเปนกลม

ยอย ผเขารวมประชมตองรบไดรบกระดาษเพอเขยนรายละเอยดความส าคญของการบรการของระบบนเวศ

หรอการใชแผนกระดาษตดไวทกระดาษตามชองทตองการ หรอเขยนในแผนกระดาษ เปนการทดสอบความ

เขาใจทเกยวกบการบรการของระบบนเวศ ผทท าหนาทเปนหวหนาทมจะตองอธบายใหชดเจนได โดยการ

รวบรวมเปนขอๆ และเปดโอกาสใหมการอภปรายรวมกนจากแนวความคดของกลม

การปฏบตนจะเปนการสรางความรวมมอกนเพอใหไดขอมลดานการบรการของระบบนเวศใน

พนททงหมด โดยแยกออกเปนหวขอๆ และเปดโอกาสใหผเขารวมประชมใหความส าคญวาสงใดส าคญ

ทสด อาจจะใชวธการใหคะแนนล าดบความส าคญ หรอใชกระดาษสแปะตามหวขอตางๆ ทสรปไดใน

กระดาษทก าหนด หรอใสในกลองรบคะแนนเพอใหสามารถตรวจนบไดงาย

ข. บทปฏบต หรอแบบฝกหดท 2 ความรวมมอหรอความเขาใจในขอมลทองถน

บทปฏบตการนตองการใหผเขารวมประชมวเคราะหวารายละเอยดของการบรการของระบบนเวศ

มความส าคญตอชมชนอยางไร (ความขดแยง,ปญหา,การพฒนา) ในการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรจะ

ใชไดดมากนอยเพยงไร

ควรจะไดมการสอบถามผเขารวมประชมวา ปญหาหวขอใด ทส าคญทสดทเคยพบหรอเคยเกดขน

ในพนทในปจจบน และขอเสนอจากกลมยอย (1-10 คน) ตองใหผเขารวมประชมเสนอผลทส าคญกลมละ 3

ประเดน และผจดประชมรวบรวมผลทได

ค. บทปฏบตท 3 โอกาสทางเลอก

บทปฏบตการนจะเปนกจกรรมแสดงความคดเหนดานการจดการและนโยบาย เพอจะกอใหเกด

ผลประโยชนมากทสด ควรทจะมค าถามวา “เราควรจะไดรบประโยชนจากการบรการของระบบนเวศให

เพมขนไดอยางไรบาง” ดานการแกไขปญญาใหทประชมกลมยอยเสนอความคดเหนทางยทธศาสตรกลมละ

3 ประเดนเชนกน หรอจะใชวธการเขยนในกระดาษหรออภปรายกลมใหม 5-7 กจกรรมทสนใจมากทสดท

เกยวกบการบรการดานแหลงผลผลต ของการบรการของระบบนเวศ และชวยกนเสนอใหไดความคดเหนตอ

ทประชม

- 49 -

ภาคผนวกท 2

ลกษณะขอก าหนดในการจดประชมเชงปฏบตการ

เวลา รายการ วธการ ความคาดหวง วธการ อปกรณ ขอเสนอแนะ 10 นาท 30-40 นาท 90 นาท

พธเปดประชม การแนะน าตวเองและผเขารวมประชม บทปฏบตท 1 การวเคราะหความส าคญของการบรการของระบบนเวศทเกยวของกบชมชนทองถน

- อธบายเปาประสงค - มใครบางทเขารวมโครงการ - การบรการของระบบนเวศเกดขนทไหน องคประกอบ ธรรมชาต ประโยชนทเกดกบชมชนอยางไร เกดอยางไร ไดอะไร

- ผเขารวมประชมรจกกน - แนะน าโครงการ - เขาใจโครงการ - ผเขาประชมเขาใจในธรรมชาตของพนทคมครองทงภายในและภายนอก -ความส าคญของพนทคมครอง การบรการของระบบนเวศ

- ใหผจดประชมแนะน าตวเอง - ผเขาประชมแนะน าตวเอง - แนะน าโครงการ - เปดถาม-ตอบหรอซกถาม - แบงกลมยอยก าหนดหวขอใหอภปราย เชน ระบบนเวศ การใชประโยชนทดน - การอภปรายกลม - การใหคะแนน

เสนอโครงการโดยการฉายภาพขนจอ - กระดานด า - กระดาษโปสเตอร - กระดาษส - ปากกา,ดนสอ - ปากกาส - กาว,เทป

การใหความส าคญกบการประชม - ใหทประชมเขาใจ - ใหผจดโครงการใชภาษาทเขาใจงาย - ปรบใหเขากบสถานการณ

- 50 -

เวลา รายการ วธการ ความคาดหวง วธการ อปกรณ ขอเสนอแนะ 90 นาท

บทปฏบตท 2 ความเขาใจในเรองทผ มสวนไดสวนเสย มความสมพนธกบการบรการของระบบนเวศอยางไร

- มความส าคญและสมพนธอยางไร - มการเปลยนแปลงอยางไร หรอเกดปญหาอะไรบาง อธบายความสมพนธระหวางประชาชนทไดรบผลประโยชนจากธรรมชาตในพนท - ใครไดรบผลประโยชน - ใครมผลประโยชนและทางใด - ใครท าลายธรรมชาต

เขาใจการเกดการบรการขน และไปทไหน - ความเขาใจระหวางธรรมชาตทองถน ปญหาทเกดขน มการเปลยนแปลงอยางไร - การอธบายถงการการอ านวยผลประโยชน ใครไดรบผลประโยชนใครไดรบผลกระทบจากการบรการของระบบนเวศ - ผมสวนรวมมความเขาใจดานกจกรรมทเกยวของการบรการของระบบนเวศอยางไร

หรอใชกระดาษส - จดล าดบความส าคญ - น าเสนอผลการประชมกลม - อภปรายกลม - ในแตละการบรการของระบบนเวศใครไดรบผลประโยชน ใครมก าไร และใครไมไดรบผลประโยชน - ความสมพนธระหวางกลมประชาชนกบการบรการของระบบนเวศโดยการท า แผนท

กระดาษเปลา ดนสอด า/และแผนทของพนทคมครอง

ใหระวงในการเจาะจงพนทเดยวทมปญหา ผเขาประชมมความซอสตยตอขอมลอยางไร

- 51 -

เวลา รายการ วธการ ความคาดหวง วธการ อปกรณ ขอเสนอแนะ 60 นาท

บทปฏบตท 3 การวเคราะหหาแนวทางในการปรบปรงแกไข

-เราควรจะเพมผลประโยชนจากการบรการของระบบนเวศอยางไร (โดยการปรบปรงแกไข) - สนบสนนผลประโยชน -มความส าคญในการปองกนพนท - มการหยดย งภยคกคามไดอยางไร - ประชาชนมสวนรวมในการดแลเพอใหไดรบผล

- วเคราะหถงกจกรรมทจะด าเนนการไดและยทธศาสตรการปรบปรงในสถานการณทองถน

- รวมและใหความส าคญผลการประชม - ระดมความคดเหนโดยใชแนวคดแตละคนโดยการอภปรายกลม

กระดาษเปลา ปากกา หรอดนสอ หรอปากกาไวทบอรด

ผมสวนไดสวนเสยมโอกาสแสดงความพงพอใจในการแสดงความคดเหน

- 52 -

เวลา รายการ วธการ ความคาดหวง วธการ อปกรณ ขอเสนอแนะ 30 นาท

สรปผล ปดการประชม

ประโยชนเพมขนอยางไร สรปผลการประชมการแจกจายผลการประชม ก าหนดการประชมครงตอไป หรอมการประชมกนอกเมอไร

- สรางความเขาใจอยางชดเจนระหวางประชมและน าไปปฏบตได

- น าเสนอสรปผลการประชม

- น าเสนอตอทประชม

ใหผเขารวมประชมเขาใจบทสรปและอนญาตใหมค าถามจากทประชม

- 53 -

เอกสารอางอง

1. Julian Rode et. al (2013) Economic Tools for Protected Area Management : A Guideline for an

Integrated Assessment . (Draft version. ECO-BEST , South – East Asia.

2. UNEP (2009) Training Resource Manual : The Use of Economic instruments for Environmental and

Natural Resource Management. UNEP, Geneva