- 1 -

การวเคราะหแหลงเงนทนเพอการจดการพนทคมครอง Finance Tool Analysis for Protected Area Management

โดย นายทว หนทอง ทปรกษาดานการจดการพนทคมครอง โครงการ CATSPA

การทความหลากหลายทางชวภาพของโลกเสอมโทรมลง อนเกดจากการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและการใชประโยชนของมนษย นกอนรกษจงไดมความตระหนกเรองการรกษาระบบนเวศ เพอใหมการบรการเพมมากขน โดยเฉพาะพนทคมครองทมความส าคญและมคณคาในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ จากรายงานของ IUCN-WDPA เมอป ค.ศ. 2010 แจงวา พนทคมครองในโลกนมอย ประมาณ 150,000 แหง กระจายอยท วโลก คดเปน 13 เปอรเซนตของพนทในโลก แตขอมลป ค.ศ. 1990 หรอ พ.ศ. 2533หรอระยะ 20 ปทผานมา กมพนทหลายๆ แหงไดประกาศก าหนดใหเปนพนทคมครองตามกฎหมายเพมขน (จากขอมลเดมมเพยง8.8 เปอรเซนตเทานน) ป ค.ศ. 2010 หรอ พ.ศ. 2553 ไดมการประชมวาดวยอนสญญาความหลากหลายทางชวภาพ ทเมอง นาโกยา ประเทศญปน มขอตกลงรวมกนวาจะเพมจ านวนพนทคมครองใหไดถง 17 เปอรเซนต ภายในป 2020 จากค าสญญานจะท าใหประเทศตางๆมการเรงประกาศพนทคมครองเพมขน และเปนพนททนานาชาตจะตองรวมรบผดชอบ ในการทจะใหความปลอดภยแกธรรมชาต วฒนธรรม และสงคม ในพนทคมครองของตนเอง ขณะเดยวกนในเมอมพนทคมครองเพมมากขน งบประมาณทใชในการบรหารจดการกจะเพมขนดวย ทงนเพอใหการบรหารจดการทสอดคลองกบการเปลยนแปลงของการพฒนาการทางเศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะการแกไขปญหาสภาวะโลกรอน อยางไรกตามในป ค.ศ. 2008 หรอ พ.ศ. 2551 มลนธคมครองสตวปาโลก (WWF) ไดท าการศกษารายละเอยดเกยวกบเงนงบประมาณจากแหลงตางๆ ทน ามาใชในการบรหารจดการพนทคมครองในหลายๆ ประเทศมากวา 50 ประเทศ และมรายงานวา งบประมาณดานการบรหารจดการพนทคมครองไดลดนอยลง ท าใหเกดชองวางระหวางงบประมาณด าเนนการกบประสทธภาพของการท างาน และรายไดทเพมขนของพนทคมครอง ซงUNDP ไดรายงานวา ประเทศแถบลาตนอเมรกา และคารบเบยน มการน างบประมาณมาใชในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพประมาณ 40% มการปดชองวางของการบรหารงบประมาณอยในชวง 314 ลานเหรยญสหรฐตอป งบประมาณทใชในการบรหารจดการพนทคมครองเพมขนเปน 700 ลานเหรยญสหรฐตอป เปนการเพมงบประมาณในระดบชาต และระดบนานาชาตทน าไปใชบรหารจดการพนทคมครองแตกยงไมเพยงพอ แผนยทธศาสตรดานงบประมาณเพอการจดการพนทคมครอง จ าเปนตองมกลไกในการใชและมการจดเกบเงนรายไดในรปแบบตางๆ วธการทด าเนนการจดเกบรายไดกเพอน ามาใชตามนโยบายดานการลงทน และมการสนบสนนภาครฐในการบรหารจดการพนทเพอใหเปนไปตามนโยบายในการแกปญหาสภาวะโลกรอน

- 2 -

เครองมอทางดานการเงน

การใชประโยชนพนทคมครองเพอแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จะมความเกยวของกบปจจยการลงทนตางๆ โดยเฉพาะประสทธภาพของเครองมอทางการเงนหรองบประมาณทน ามาใชเพอการลดการแพรกระจายของกาซคารบอน ขอพจารณาเ รองนจะเ กยวของกบการใชทรพยากรธรรมชาต หรอการใชหนการบรการของทรพยากรธรรมชาต การวเคราะหดานงบประมาณทไมใชเงนงบประมาณจากรฐบาลกลาง หรองบประมาณประจ าป สามารถจะด าเนนการวเคราะหในเรองดงน 1. การบรหารจดการพนทคมครอง โดยการเกบเงนคาธรรมเนยม (Fee) จากผเขาใชบรการพนทคมครอง 2. การบรหารจดการพนทคมครอง โดยการเกบภาษ (Tax) เฉพาะทางหรอกจกรรมจากนกทองเทยว 3. การบรหารจดการพนทคมครองในรปแบบใหม คอ การใชกลไกการตลาด (Market Based Mechanism : MBM) และจากคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Service)

กรอบของการวเคราะหเครองมอทางการเงนเพอการจดการพนทคมครอง จะมความเกยวของกบแผนงาน กฎหมาย กฎขอบงคบ และสถาบน หรอหนวยงานรบผดชอบ ความกาวหนาทางวชาการ และการบรหาร การมสวนรวมในการด าเนนการเกยวกบคาธรรมเนยม ภาษ กลไกการตลาด หรอคาแทนคณระบบนเวศ ในการก าหนดคาธรรมเนยม การเกบภาษจากนกทองเทยวทเขาไปใชบรการของพนทคมครอง มความจ าเปนทจะตองมการบรการทางการเงน เพอน ารายไดไปใชในการปรบปรง และสรางความมนคงของผลงทนและนกทองเทยว

ขอมลจากการศกษาและการวเคราะหการเงนงบประมาณ

1.เงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง ยงมความส าคญทางดานแหลงเงนงบประมาณส าหรบใชในการบรหารจดการพนทคมครอง อยางไรกตามการปฏบตงานทมประสทธภาพ ระบบของโครงสรางและการเรยกเกบเงนคาธรรมเนยม จะเปนขอมลพนฐานของการก าหนดกรอบของงบประมาณ สามารถน าไปใชในการปฏบตงานไดในอนาคต 2. การวจย เรอง เงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง แสดงใหเหนถงเงนรายไดนจะเปนสวนหนงทท าใหเกดมเงนงบประมาณ สามารถน าไปใชในการบรหารจดการพนทคมครองได การด าเนนงานทมประสทธภาพจะขนอยกบทรพยากรธรรมชาตในพนท ปรมาณนกทองเทยว การตลาด และรายไดเปนส าคญ 3. การกระจายอ านาจการจดการพนทคมครองไปสทองถน ตองไดรบความรวมมอจากสวนบรหารทองถนดานการจดการการทองเทยวและงบประมาณ ขอมลดานการทองเทยว และงบประมาณจะน าไปใชในการวางแผนและปฏบตงาน

- 3 -

4. เงนรายไดจากการเกบภาษ เชน การเกบภาษขาออกจากนกทองเทยวตางชาต สามารถทจะก าหนดใหเปนกลไกในการสรางกองทน เพอน าไปใชในการปฏบตของพนกงานเจาหนาทได 5. การเกบขอมลจากการวจย พบวาขอมลนกทองเทยวในแตละประเทศ จากนกทองเทยวตางชาตจะแตกตางกนระหวางนกทองเทยวในประเทศ ซงมความสมพนธกบรายไดจากการเขาพกแรมทโรงแรมหรอภาษขาออก 6. ความเปนไปไดในการก าหนดกรอบกฎหมาย นโยบาย โครงสรางอ านาจการบรหาร จะตองน ามาพจารณาตดสนใจในการก าหนดแผนยทธศาสตร การก าหนดเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองทมประสทธภาพ 7. การเปรยบเทยบระหวางเวลาและงบประมาณด าเนนการ กลไกการตลาดหรอกองทนจาก คาแทนคณระบบนเวศ จะด าเนนการไดชากวาการเกบเงนรายไดจากวธการอนๆ ยทธศาสตรการด าเนนงานจะตองก าหนดใหมการท างานรวมกนระหวางการบรการของพนทคมครอง กลไกการตลาดและคาแทนคณระบบนเวศ เพอใหมความสามารถในการบรหาร หรอโครงการหาแหลงทน หรอการจดหารายได 8. ยทธศาสตรการก าหนดราคาทเกยวของกบการบรการหลายๆ อยางของพนท สวนใหญจะพจารณาถงคณคาของการบรการทงระบบนเวศ

ตารางท 1 ตวอยาง การวเคราะหรายไดหรองบประมาณทไดรบจากการศกษาการบรการของพนทคมครองตางๆ

เครองมอ ประเทศ ศกษา / เรอง

1. คาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง (Entry Fee)

อนโดนเซย (Indonesia)

การกระจายอ านาจการบรหารจดการพ น ท ค ม ค ร อ ง ไ ป ส ร ะ ดบ ท อ ง ถ น ป ร ะ ส ท ธ ภ า พ ข อ ง ก า ร เ ก บ เ ง นคาธรรมเนยมจากผ เขาใชบรการพนท ตวอย า ง อทยานแห งชา ตท างทะ เล Bunaken เกาะสมาตรา

2. คาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง (Entry Fee)

เคนยา (Kenya)

การใชเครองมออปกรณ หรอเทคโนโลยสมยใหมดานอเลกทรอนกสในการเรยกเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง

3. คาธรรมเนยมขาออก (Departure Fee)

เบลส (Belize) ในอเมรกากลาง

การเกบเงนคาธรรมเนยมขาออก หรอภาษขาออก เพอจดเปนกองทนอนรกษจากนกทองเทยวตางชาต

- 4 -

เครองมอ ประเทศ ศกษา / เรอง

4. คาภาษ-ภาษขาออก (Departure Tax)

พาลว (Palau) ในมหาสมทรแปซฟกใกลประเทศ Micronesia

การเกบภาษขาออกจากนกทองเทยวตางชาต ทก าหนดโดยกฎขอบงคบและน าไปสนบสนนเครอขายการอนรกษพนทคมครอง เรยกวาคาธรรมเนยมสเขยว (Green Fee)

5. คาภาษ-ภาษโรงแรม (Hotel Tax)

มาซโดเนย (Macidonia) ตงอยบรเวณแหลมบอลขานยโรปตะวนออกเฉยงใต

การเกบภาษเตยงนอน จากนกทองเทยวตางชาตทพกคางคนตามโรงแรม ทมการก าหนดโดยกฎขอบงคบ เพอน าไปใชในการบรหารจดการพนทคมครอง

6. คาแทนคณระบบนเวศ (PES) จากการทองเทยวเชงนเวศ

กมพชา (Cambodia)

การใชระบบการทองเทยวเชงนเวศ เปนระบบการสรางเครอขายระหวางการอนรกษกบการพฒนาทางเศรษฐกจ

7. คาแทนคณระบบนเวศ หรอ กลไกการตลาด (PES/MBM) ดานคาชดเชยคารบอน

เมกซโก (Mexico)

การเกบรายไดส าหรบการบรหารจดการพนทคมครองจากชมชนทองถน หรอเจาของทดน

8. กลไกการตลาด (MBM)

ดานคารบอนเครดต

มาดากาสการ (Madacasgar)

การน าผลประโยชนจากเงนรายได จากคารบอนเครดตเกยวกบการจดการปาชมชน

การวเคราะหเงนคาธรรมเนยม (Fee Analysis) จากผเขาใชบรการพนทคมครอง

พนทคมครองมสวนเกยวของกบการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ โดยเฉพาะในเรองของการทองเทยว สามารถทจะอ านวยผลประโยชนเปนเงนรายไดภาครฐและสามารถน าเงนรายไดดงกลาวไปใชในการบรหารจดการพนทคมครองได 1. แหลงทองเทยวภายในเขตพนทคมครอง เปนแหลงดงดดใหมการทองเทยวเกดขน และท าใหเกดรายไดส าหรบพนทคมครอง และชมชนรอบๆ พนทคมครอง 2. การปรบคาใชจาย และเงนรายได ใหเขากบเหตการณของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการปดชองวางทเกดขน

- 5 -

3. คาใชจายในการบรการหรอโครงการดานอนๆ สามารถทจะน ามาพจารณาถงรายไดของพนทคมครองจากหลายโครงการ เชน โครงการคารบอนเครดต การพฒนาทางเศรษฐกจ คาแทนคณระบบนเวศ สามารถทจะน ามาใชบรหารจดการพนทคมครองได 4. การมอ านาจในการบรหารเงนรายได โครงสราง นโยบายทางสงคมและวฒนธรรม สามารถน ามาใชพจารณารวมกบคณคาทางธรรมชาตได 5. การเพมรายไดใหแกพนทคมครองในโครงการทเกยวของ หรอวธการในการจดต งกองทน เพอลดภาวะโลกรอน สนบสนนการท างานดานการอนรกษในระดบชาตและระดบนานาชาต 6. รายไดทไดรบจากคาแทนคณระบบนเวศ สามารถทจะพจารณาไดจากโครงการทใชประโยชนจากระบบนเวศ เชน การใชประโยชนจากการด าเนนการผลตพลงงาน ผลผลตทางการเกษตร และอตสาหกรรม

อยางไรกตามศกยภาพทางเศรษฐกจจากเงนรายไดของพนทคมครอง กอาจจะไดรบจากคาชดเชยระบบนเวศ หรอ Ecosystem Compensation หรอคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) ภาษ หรอเงนคาธรรมเนยมจากการเขาใชบรการพนทคมครอง แตรายไดอาจจะนอยกวาทตองการ อาจจะมผลกระทบจากเงนรายไดการพฒนาทางเศรษฐกจ และความเสยงทอาจจะเกดขน

การปดชองวางทกอใหเกดความเสยงหรอรอยรวไหลของเงนรายได ไดมการวเคราะหถงสภาพของพนทคมครองทเกยวของกบเสนทางคมนาคมเขาพนทและการเกบสถตจ านวนนกทองเทยวพบวา ขอมลและรายงาน ของพนทคมครอง จ านวน 186 แหง ใน 30 ประเทศ เงนรายไดจากคาธรรมเนยมและขอมลนกทองเทยว และรายไดจากแหลงตางๆ เชน ภาษขาออก การวเคราะหคาธรรมเนยมทขนอยกบกลไกของตลาดและเศรษฐกจ จะมความสมพนธกบพนทคมครอง โดยเฉพาะภาษขาออก ภาษโรงแรม คาธรรมเนยม และคาแทนคณระบบนเวศ

การตรวจสอบการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง

การตรวจสอบจ านวนเงนจากการเกบคาธรรมเนยม ซงเปนรายไดทพนทคมครองด าเนนการไดโดยตรง แตจ านวนเงนดงกลาวจะไมเพยงพอ หรอไมสามารถจะน ามาใชในการจดการพนทคมครองไดทงหมด เชน การน าไปบ ารงรกษาสงกอสราง เปนตน เพอใหมการเกบรายไดจากเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง มกจะมการจดกจกรรม เทศกาลการทองเทยว การประกาศเชญชวนนกทองเทยวใหเขาไปทองเทยวในพนทคมครอง เพอตองการเกบรายไดจากคาธรรมเนยมการเขาใชบรการพนทใหมากขน บางประเทศใชวธการเพมเงนคาธรรมเนยม บางพนทกยงไมสามารถกระท าได เนองจากภาวะเศรษฐกจทซบเซา หรอภาวะเศรษฐกจตกต า หรอมการแขงขนกนในการสงเสรมการทองเทยวในพนทคมครอง

- 6 -

ความทาทายของการปฏบตในการเกบเงนคาธรรมเนยมทเปนรายไดของพนทคมครอง

1. การก าหนด หรอการตดสนใจเกยวกบการเกบเงนคาธรรมเนยม (Fee) นบวาเปนการใชเวลาพอสมควร ผมสวนไดสวนเสยจะตองเขามามสวนรวมในการสนบสนน และรวมตดสนใจ ในการก าหนดและเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง การพจารณาจ านวนผทเขาไปใชประโยชนจะยนดทจะจายตามความตองการ (Willing to Pay) การใชขอมลทางวชาการ หรอขอมลทางวทยาศาสตร สนบสนนในการวเคราะหเงนคาธรรมเนยม เชน การพจารณาถงความพงพอใจทจะจาย ศกษาถงเวลาของการบรโภค และสทธในการจดการรายได 2. วธการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง โครงสรางของการเกบเงนคาธรรมเนยมควรจะก าหนดตามความเหมาะสม โดยจดใหมการเกบเงนคาธรรมเนยมทประตทางเขาพนทคมครอง แตไมสามารถประกนไดวาการเกบรายไดจะสเปาหมายหรอไม 3. การน ารายไดจาก เงนคาธรรมเนยมไปจดการตามเปาหมาย เ มอมการเกบเงนคาธรรมเนยมแลว รายไดจะถกน าสงถงหนวยงานคลงของรฐบาลกลาง หรอภมภาค และการกระจายรายไดไปสทองถนอนๆ ฉะนนจะตองมองคกร หรอหนวยงานทรบผดชอบเขามาบรหารจดการการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง ซงจะหมายถง หนวยงานจดการเงนรายได หรอหนวยงานตรวจสอบ เพอใหแนใจวาการเกบเงนคาธรรมเนยมสเปาหมาย 4. การคอรปชนหรออาชญากรรมทางการเงนจะตองลดลง จากขอมลหลายๆ พนท ปรากฎวาการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองจ านวนหลายลานเหรยญสหรฐ สงสยวามการคอรปชน หรอมอาชญากรรมทางการเงน การแกไขปญหาเรองน หลายๆ พนทคมครองพยายามด าเนนการอยางโปรงใส โดยการใชบตรเครดตผานเครองอานและมใหพนกงานเจาหนาททประตทางเขารบเงนสดทเปนเงนคาธรรมเนยมดงกลาว จะเปนการแกไขปญหาคอรปชนหรออาชญากรรมทางการเงนได

เงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง

การเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองในหลายๆ พนททวโลก เปนวธการทดทสดในการจดหาเงนรายไดเพอการบรหารจดการพนทคมครอง แตพบวาเงนรายไดจากคาธรรมเนยมดงกลาวไดถกน าไปใชในการบรหารจดการพนทคมครองนอยมาก จากรายงานของ UNDP (2010) วาพนทคมครองในหลายประเทศแถบลาตนอเมรกา คาบรหารจดการพนทคมครองประมาณ 60% ของงบประมาณไดจากเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองน ามาใชเพยง 11% เทานน จากผลการวจย เรอง เงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองและจ านวนนกทองเทยวยงไมคอยจะมความสมพนธกน การศกษาวจยทเปนการเกบขอมลทงทเปนขอมลปฐมภม ทตยภม โดยท าการเกบขอมลจากพนทคมครองในอเมรกาใต อเมรกากลาง ยโรปตะวนออก อาฟรกา เอเชยตะวนออกเฉยงใต เอเชยใต

- 7 -

เพอศกษาการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง จ านวน 28 ประเทศ และศกษาขอมลสถตนกทองเทยว จ านวน 115 ประเทศ 1. สถตจ านวนนกทองเทยวไดจากองคการการทองเทยวโลก (WTO) วเคราะหเฉพาะจ านวนนกทองเทยวทสงทสด 3 ประเทศ ในแตละภมภาค (ไมรวมนกทองเทยวทองถน) และท าการเกบขอมลสถตนกทองเทยวทมจ านวนนอยทสด 2 ประเทศ ในแตละภมภาคเชนกน 2. ในแตละประเทศทมจ านวนนกทองเทยวมากทสดเกบขอมลเพยง 7 พนทคมครอง (อทยานแหงชาตทางทะเล พนทคมครองทองถนของชมชนทไมมแนวเขตทชดเจน ไมมการวเคราะห) 3. การศกษา เรอง การเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองในแตละพนทจะพบวา มโครงสรางหรอกฎเกณฑการเกบคาธรรมเนยมไวอยางชดเจน เชน เดกนกเรยน ยานพาหนะ ประชาชนทวไป เปนขอมลทเกบในป ค.ศ. 2011 หนวยวดใชสกลเงนเหรยญสหรฐ ($ US) เปนมาตรฐานกลาง ซงการเปลยนแปลงของเงนรายไดขนอยกบภาวะการเงนของตลาด หรอภาวะเศรษฐกจโลก 4. ขอมลสถตนกทองเทยวทงหมดทเขาไปใชบรการพนทคมครอง จะแยกเปนนกทองเทยวตางชาตและนกทองเทยวทองถน 5. ความสมพนธระหวางรายไดจากเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง และจ านวนนกทองเทยว 6. การศกษาวจยไดด าเนนการในพนทคมครอง จ านวน 187 แหง จาก 30 ประเทศ มการสรปถงการเกบเงนคาธรรมเนยมและนกทองเทยว

จ านวนนกทองเทยวทเขาใชบรการพนทคมครอง

ขอมลจ านวนนกทองเทยวและเงนคาธรรมเนยม จะตองน ามาวเคราะหเพอจดท าแผนยทธศาสตรและตองมการประชาสมพนธ ในเมอตองการเพมการเกบเงนคาธรรมเนยม การวเคราะหจ านวนนกทองเทยวจะแยกออกเปนชนๆ นบตงแตนอยกวา 1,000 คน ไปจนถงมากกวา 1 ลานๆ คน ขอมลป 2009 ไดแสดงใหเหนถงจ านวนพนทคมครองกบจ านวนนกทองเทยว พบวา 1. ขอมลเบองตนในหลายๆ ประเทศ จ านวนเงนคาธรรมเนยมไมสมพนธกบจ านวนนกทองเทยว เพราะมโครงสรางการเกบรายไดไมแนนอน โดยเฉพาะประเทศในยโรป เอเชยใต และเอเชยตะวนออกเฉยงใต 2. การกระจายอ านาจและเครอขายพนทคมครอง จะถกน ามาใชในการวเคราะหดวย

ความแตกตางระหวางจ านวนนกทองเทยวในประเทศและตางประเทศ

1. พนทคมครองในประเทศประเทศคอสตารกาและเอกวาดอร ทวปอเมรกาใตเปนตลาดการทองเทยวทสงมาก นกทองเทยวตางชาตจะมมากกวานกทองเทยวในประเทศหรอนกทองเทยวทองถน 2. พนทคมครองทมนกทองเทยวเขาไปใชบรการมากทสด จะเปนพนททสามารถเดนทางไปถงไดงาย มเสนทางคมนาคมสะดวกหรอใกลเมอง แตจะมนกทองเทยวในประเทศมากกวานกทองเทยว

- 8 -

ตางชาต เชน อทยานแหงชาตครเกอร ประเทศสหภาพอาฟรกาใต แตเปาหมายของรฐบาลตองการก าหนดใหเปนตลาดการทองเทยวเพอเพมจ านวนนกทองเทยวตางชาตและตองการเงนรายไดใหมากขน 3. ขอมลทเกบไดจ านวน 87 แหง มสถตความแตกตางระหวางนกทองเทยวภายในประเทศกบนกทองเทยวตางชาตตางกนครงตอตรง สถตของประเทศไทยพบวานกทองเทยวภายในประเทศมมากกวานกทองเทยวตางชาต ท ง น ขนอยกบแหลงดงดดใจภายในพนทคมครอง เชน น าตก ถ า ภาพเขยนประวตศาสตร หรอ ทศนยภาพทหาดไดยาก ซงบางจดทส าคญในพนทคมครองเปนนโยบายของรฐทตองการใหคนในประเทศเขาไปทองเทยวใหมากขน 4. มหลกฐานปรากฎวาหลายๆ พนทคมครองมจ านวนนกทองเทยวทสงมากและรายไดจากเงนคาธรรมเนยม สามารถน ามาใชในการบรหารจดการพนทคมครองไดโดยไมตองพงพางบประมาณจากรฐบาล

จากตารางทแสดงใหเหนถงการศกษาขอมลดานการทองเทยวทมนกทองเทยวเกนกวา 250,000 คนตอป ไดท าการวเคราะหเปรยบเทยบกนระหวางจ านวนนกทองเทยวกบรายไดจากคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนทในบางพนทคมครอง ทต งอยระหวางชายแดนของประเทศสองประเทศ แตมการเกบเงนคาธรรมเนยมทแตกตางกน เชน Glaciers National Park ของประเทศอารเจนตนา และ Puyehue National Park ของประเทศชล สถตนกทองเทยวตางชาตมตวเลขจ านวนใกลเคยงกน ลกษณะภมของประเทศและแหลงดงดดใจแบบเดยวกน แตการเกบคาธรรมเนยมเขาพนทแตกตางกน คอ คาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนท Glaciers National Park เกบคนละ $ US 25.00 แตคาธรรมเนยมจากผ เขาใชบรการพนท Puyehue National Park เกบคนละ $ US 1.70 เทานน

พนทอทยานแหงชาต Iguazu ทต งอยชายแดนระหวางประเทศบราซลและอารเจนตนา จ านวนนกทองเทยวทเขาไปชมอทยานแหงชาตน ทเดนทางเขาไปใชบรการในประเทศบราซลและประเทศอารเจนตนา มจ านวนใกลเคยงกน คอ มากกวา 900,000 คนตอป แตคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนทอทยานแหงชาตแตกตางกน คอ ประเทศบราซลเกบเงนคาธรรมเนยมส าหรบชาวตางชาต คนละ $ US 9.00 แตประเทศอารเจนตนาเกบเงนคาธรรมเนยมส าหรบนกทองเทยวตางชาต คนละ $ US 25.00 ปรากฏวาเมอเดอนธนวาคม 2010 รฐบาลประเทศบราซลไดปรบราคาคาธรรมเนยมเขาพนทส าหรบนกทองเทยวตางชาตเปนคนละ $ US 30.00 ท าใหเงนคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนทคมครองทงสองประเทศมความใกลเคยงกน รฐบาลประเทศบราซลกมรายไดเพมขนเปน $ US 12.9 ลานตอป

- 9 -

ตารางท 2 สถตจ านวนนกทองเทยวและอตราคาธรรมเนยมเฉพาะพนทคมครองทมนกทองเทยวเกนกวา 250,000 คนตอป (ขอมลป 2009)

ประเทศ ชอพนทคมครอง จ านวนนกทองเทยว

(คน) จ านวนนกทองเทยว

ตางชาต(คน)

คาธรรมเนยม เขาพนทเฉพาะชาวตางชาต

คนละ ($ US )

1. สหภาพอาฟรกาใต 2. สหภาพอาฟรกาใต 3. บราซล 4. อารเจนตนา 5. โครเอเชย 6. เคนยา 7. ไทย

Table Mountain (Cape Town) Kruger National Park Iguazu National Park Iguazu National Park Politico Lakes Hell’s Gate Khao Yai National Park

2,173,548 1,429,904 1,258,159

964,074 939,747 874,000 751,397

280,468 619,440 416,902 849,382

30,746

11.47 30.03 30.00 25.00 19.32 25.00 13.40

8. โครเอเชย 9. แทนซาเนย 10. ชล 11. เมกซโก 12. อารเจนตนา 13. โคลมเบย 14. อารเจนตนา 15. ชล 16. อารเจนตนา 17. คอสตารกา 18. แทนซาเนย

Krka National Park Serengeti National Park Puyehue Canon del Sumidao Glaciers San Bemanrdo Nahuel Huapi Vincent Perez Rosales Tierra del Feugo Manual Antonior Kilimanjaro

632,387 518,557 499,129 499,101 466,551 317,851 308,351 264,496 262,262 261,156 252,098

548,216 259,498 173,138

231,294

52,963 69,692

115,204 185,351 245,450

12.00 50.00 1.70 20.00 25.00 3.33 12.00 2.50 15.00 10.00 60.00

จากตารางดงกลาว แสดงใหเหนวา 1. จ านวนนกทองเ ทยวทมจ านวนมากจะไมหมายความวาจะเกบรายไดจาก เ งนคาธรรมเนยมไดมาก ทงนเพราะอตราการเกบเงนคาธรรมเนยมต า 2. มขอสมมตฐานอยวา จ านวนนกทองเทยวมาก-นอยขนอยกบสงดงดดใจของนกทองเทยวในพนทคมครอง หากวามสงดงดดใจในพนทใกลเคยงกนควรจะไดมการเกบคาธรรมเนยมทใกลเคยงกน สามารถจะวเคราะหเพอการเปรยบเทยบถงการเขาถง นโยบาย กระบวนการเกบเงนคาธรรมเนยมได

- 10 -

เงนรายไดจากคาธรรมเนยม

รายไดจากเงนคาธรรมเนยมทไดรบจากนกทองเทยวทเขามาใชบรการพนทคมครอง ซงยนดทจะจายเพอท าใหเกดรายไดขน กฎเณฑ หรอขอบงคบ หรอนโยบาย อาจจะเปนอปสรรคทท าใหมการปรบปรงคาธรรมเนยมเปนไปอยางชาๆ ไมทนตอเหตการณ สงส าคญทสดในพนทคมครองจะตองมการปรบปรงการบรการ และคณคาของแหลงทองเทยว โดยใหสามารถก าหนดราคาได ฉะนนจะตองมการศกษาถงเงนรายได คาธรรมเนยม หรอเงนคาธรรมเนยมทจะเกบเปนจ านวนเทาไร การก าหนดคาธรรมเนยมจากผ เขาใชบรการพนทมกจะอาศยขอมล คณคาของทรพยากรฑรรมชาตในพนท วธการปองกนการรวไหลของเงนคาธรรมเนยม จ าเปนตองมอปกรณททนสมย เครองเกบเงนดจตอล นอกจากนกระบวนการปรบปรง หรอการเพมเงนคาธรรมเนยมกวาจะน ามาใชบงคบได มกจะมการตอตานจากกลมคน หรอนโยบายทางการเมองทมการเกรงกลวกนวา ถามการปรบปรง หรอเพมเงนคาธรรมเนยมแลว นกทองเทยวจะลดลง

ความสมพนธระหวางเงนคาธรรมเนยมกบสถตจ านวนนกทองเทยว

จากขอมลทไดมการส ารวจระหวางป 2009-2011 เพอจะทดสอบวาจ านวนเงนคาธรรมเนยม และจ านวนนกทองเทยวในพนทคมครองมความสมพนธกนอยางไร ถงแมวาเงนคาธรรมเนยมทก าหนดไวสงแตไมไดสมพนธกบจ านวนของนกทองเทยว ในบางกรณการเกบเงนคาธรรมเนยมทสงสามารถทจะน ารายไดในการจดการ โดยเฉพาะการจ ากดนกทองเทยวมใหมากเกนไป ถาหากนกทองเทยวมากเกนไปจะท าใหพนทคมครองไดรบผลกระทบดานการท าลายทรพยากรธรรมชาต หรอทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรมลง หรอพนทคมครองไมสามารถรองรบได

ตารางท 3 ความสมพนธระหวางจ านวนนกทองเทยวกบเงนคาธรรมเนยม (เรยงจากคาธรรมเนยมทสงสดถงระดบต า) (ขอมลป 2009)

ประเทศ ชอพนทคมครอง จ านวน

นกทองเทยว(คน)

จ านวนนกทองเทยวตางชาต(คน)

คาธรรมเนยมส าหรบ

ชาวตางชาต ($ US)

จ านวนนกทองเทยวทองถนภาย ในประเทศ

(คน)

คาธรรมเนยมส าหรบ

นกทองเทยวในประเทศ

($ US)

1. เอกวาดอร 2. ชล 3. เคนยา 4. เคนยา 5. แทนซาเนย 6. เคนยา

Galapagos Rapa Nui Ambos Eli Lake Nakura Kilimanjaro Mount Kenya

163,480 43,869

133,000 189,300 252,098

25,100

106,714 24,250

245,450

100.00 70.00 60.00 60.00 60.00 55.00

56,766 19,619

6,648

6.00 21.00

5.97 5.97 1.00 4.76

- 11 -

ประเทศ ชอพนทคมครอง จ านวน

นกทองเทยว(คน)

จ านวนนกทองเทยวตางชาต(คน)

คาธรรมเนยมส าหรบ

ชาวตางชาต ($ US)

จ านวนนกทองเทยวทองถน

ภายในประเทศ(คน)

คาธรรมเนยมส าหรบ

นกทองเทยวในประเทศ

($ US) 7. เคนยา 8. แทนซาเนย 9. เคนยา 10. จน 11. แทนซาเนย 12. แทนซาเนย 13. แทนซาเนย 14. สหภาพอาฟรกาใต 15. สหภาพอาฟรกาใต 16. บราซล 17. อกานดา 18. โคลมเบย 19. เนปาล 20. อารเจนตนา 21. อารเจนตนา 22. เคนยา

Aberdare Serengeti Nairobi Nairobi Wulingyuan Lake Manyara Tarangire Arusha Torres del Paine Kruger Iguazu Bwindi Impenetrable Los Nevades Annapurna Glaciers Iguazu Hell’s Gate

102,700

146,056 105,243 184,055 140,714

1,429,904 1,258,159

11,806 60,396 79,900

466,551 964,074 874,000

102,181 68,403 90,000 90,000

280,000 619,440

74,148 231,294

416,902

50.00 50.00 40.00 37.70 35.00 35.00 35.00 33.00 30.03 30.00 30.00 29.97 28.00 25.00 25.00 25.00

43,875 36,870 46,418 50,684

1,416,145 638,719

118,141

297,692

2.30 1.00 3.58

37.70 1.00 1.00 1.00 9.00

10.55 30.00

2.10 18.67 Free

10.00 10.00

5.97

จากขอมลดงกลาวไดศกษาพบวา

1. เงนคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนทคมครองทก าหนดเกนกวา $ US 25.00 มจ านวน นอยมาก สวนใหญจะเปนพนทคมครองทต งอยในอาฟรกาและอเมรกาใต ท งนเพราะวารายไดจากคาธรรมเนยมดงกลาว จะตองน าไปใชในการบรหารจดการพนทคมครอง มากกวาเงนงบประมาณทไดรบการสนบสนนจากภาครฐ 2. เงนคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนทคมครองทเรยกเกบในระดบต าๆ สวนมากจะเปนพนทคมครองทตงอยในยโรปตะวนออก มเงนงบประมาณทไดรบการสนบสนนจากรฐบาล 3. พนทคมครองทตงอยโดดเดยว หางไกล และเปนแหลงทองเทยวทส าคญ เชน หมเกาะกาลาปากอส ประเทศเอกวาดอร ในมหาสมทรแปซฟก มการก าหนดคาธรรมเนยมเขาพนทสงมาก คอ เกบเงนคาธรรมเนยมเขาพนทจากนกทองเทยวคนละ $ US 100.00 เปนวธการควบคมจ านวนนกทองเทยวทเขาไปใชพนท มใหมมากเกนไปกวาความสามารถของพนทจะรองรบได

- 12 -

4. ประเทศเคนยา มความมนคงทางการเรยกเกบเงนคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนท เพราะมการน าเอาเครองมออปกรณเทคโนโลยในการออกบตรทองเทยว (Safari Card) มาใช เพอปองกน การรวไหลของเงนคาธรรมเนยม

โครงสรางของเงนรายได

เงนรายไดทกลาวถงไมวาจะเปนเงนคาธรรมเนยมหรอภาษขาออก ท เรยกเกบจากนกทองเทยว หลกการของการเกบเงนรายไดจากนกทองเทยวตางชาตทเขาไปใชประโยชนจากพนทคมครอง ระหวางการเกบเงนคาธรรมเนยมกบการเกบภาษขาออกตอคน แตการเกบภาษขาออกจากนกทองเทยวจะขนอยกบศกยภาพของพนทคมครองของประเทศเทานน ขอมลจาก UN WTO (2011) โครงสรางรายไดทกลาวถงมกจะน าปจจย ขอมล มาใชในการพจารณาขนอยกบศกยภาพของพนทแตละประเทศ การใชอปกรณ วธการกบเครองมอทางการงบประมาณหรอการเงน ส าหรบภาษขาออก ถาหากวามการเรยกเกบจากนกทองเทยวเพอการอนรกษพนทคมครอง จ านวน $ US 1.00 ตอคน จะไมมากนกส าหรบนกทองเทยวตางชาต การด าเนนงานในแตละประเทศแตละพนทกมความจ าเปนตองใชเปนขอมลประกอบการพจารณา หลายๆ ประเทศไดเรยกเกบภาษขาออก เพอน าไปบรหารจดการพนทคมครอง แมวารฐบาลมไดก าหนดไวเพอการจดการพนทคมครองกอาจจะด าเนนการเรยกเกบตามขอตกลงกนได บางประเทศมการเกบภาษขาออกไวเพอการจดการพนทคมครองรวมไวดวยกนแลวภาษทเกบนอาจจะอยในระดบต า แตกไดน ากลบมาบรหารจดการพนทคมครอง เชน ประเทศ Belize เรยกเกบภาษขาออกเปนจ านวนเงนถง $ US 15.00 ตอคน โดยจดแบงคาธรรมเนยรายได ออกเปนคาธรรมเนยมเพอการอนรกษพนทคมครอง จ านวน $ US 3.75 รายไดดงกลาวกไดน าเขากองทนอนรกษโดยเฉพาะ เปนตน การเกบรายไดจากเงนคาธรรมเนยมเขาใชบรการพนทคมครอง จะพจารณาตามพนท ทมศกยภาพสงต า ดงน ก. ประเทศทมศกยภาพการเกบเงนคาธรรมเนยมในระดบต า

เปนขอมลจากประเทศบลกาเรย มาเลเซย และประเทศไทย ทางดานสถตนกทองเทยว และการเกบเงนคาธรรมเนยมจากนกทองเทยวตางชาตในระดบทต ากวาศกยภาพของเงนทเกบไดจาก ภาษขาออกจากนกทองเทยวตอคน

ประเทศบลกาเรย ไมมการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง มการเกบสถตขอมลจ านวนนกทองเทยวทมมากถง 332,725 คนตอป จากเหตผลนรฐบาลบลกาเรยจงไดพจารณาด าเนนการเกบเงนคาธรรมเนยม จ านวน $ US 12.00 ตอคน ท าใหมรายไดถง $ 5,780,000 ตอป เดมเกบเฉพาะภาษขาออกจ านวน $ 1.00 ตอคนเทานน อยางไรกตามการเกบเงนคาธรรมเนยมหรอภาษขาออกดงกลาวตองไดรบการพจารณาจากคณะกรรมการทปรกษา

ประเทศมาเลเซย มการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผ เขาใชบรการพนทในอตรา $US 3.33 ตอคน ซงอตรานคอนขางต าไมสมดลกบนกทองเทยวทเพมขน ประมาณวา 23.6 ลานคนตอป แสดงวา

- 13 -

มนกทองเทยวเพมจ านวนมากขน การพจารณาการเพมเงนคาธรรมเนยมเขาพนทจงตองไดรบการพจารณารวมกนทงภาครฐและเอกชน

ประเทศไทย มนกทองเทยวตางชาตเขาไปใชสถานทพนทคมครองประมาณ 85,000-90,00 คน/ป นบวามจ านวนนอยมากเมอเปรยบเทยบกบประเทศมาเลเซย แตการเกบคาธรรมเนยมเขาพนทคมครองสงกวาเงน รายไดจากการทนกทองเทยวตางชาตทเขาใชบรการพนทคมครองจะตกอยประมาณ $US 789,109 / ป แตคาภาษขาออกจากนกทองเทยวตางชาตเกบคนละ $US 1.00 รายไดประมาณ $US 14,180,000

- 14 -

ตารางท 4 แสดงรายไดจากการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองในระดบต า

ประเทศ ชอพนทคมครอง คาธรรมเนยมจากชาวตางชาต

($ US)

จ านวนนกทองเทยว

คาธรรมเนยมรายได ($ US)

รายไดของพนท

ภาษขาออก @ $ US 1.00

บลกาเรย Centralen Balkan 0 0 Pirin 0 332,750 0 Rilski Manasstir 0 119,750 0 Sinite Kamuni 0 15,148 0 Vitosha 0 17,500 0 Ziatin Pyusatsi 0 1,300 0 486,448 $US 5,780,000

มาเลเซย NECC Kuala Gandah 0 30,791 0 Pahang Penang 0 16,485 0 Similajau 3.33 0

Taman Negara Kelanton

3.33 196 653

Taman Negara Pahang 3.33 40,617 135,255 Taman Negara 3.33 291 969 Trenganu Tesek Bera RAMSAR 0 21 0 Site 88,401 $ US 136,876 $ US 23,646,000

ไทย เขาสก 6.70 39,820 266,794 แกงกระจาน 6.70 14,672 98,302 เชยงดาว 6.70 899 6,023 คลองวงเจา 6.70 19 127 เขาใหญ 13.40 30,746 411,996 ดอยภคา 13.40 220 2,948 เขาป -เขายา 13.40 156 2,090 รามค าแหง 3.35 247 827 $ US 789,109 $ US 14,150,000

- 15 -

ข. ประเทศทมศกยภาพการเกบเงนคาธรรมเนยมในระดบทสง เปนขอมลจากประเทศแทนซาเนย คอสตารกา โครเอเชย เปนการเกบรายไดจากเงน

คาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองทสงกวารายไดจากภาษขาออก เงนรายไดของพนทคมครองจากการเกบในคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทสามารถทจะน ารายไดดงกลาวไปใชในการบรหารจดการพนทคมครองน นๆ ประเทศโครเอเชยมสถตนกทองเทยวประมาณ 849,382 คนตอป สามารถเกบเงนคาธรรมเนยมมาใชบรหารจดการพนทคมครองไดถง 60% หรอประมาณ $ US 27,700,000 (สถตในป 2009) นโยบายการเกบเงนคาธรรมเนยมทเพมขนไดน ามาพจารณาด าเนนการตอไป สวนภาษขาออกเปนนโยบายของรฐไดถกน ามาใชเพอการจดการพนทคมครองนอยมาก

ตารางท 5 แสดงรายไดจากการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองในระดบสง

ประเทศ ชอพนทคมครอง คาธรรมเนยมจาก

ชาวตางชาต ($ US)

จ านวนนกทองเทยว

รายไดจากนกทองเทยว

ตางชาต ($ US) รายไดของพนท

ภาษขาออก @ $ US 1.00

แทนซาเนย Kilimangaro 60.00 245,450 14,727,000 Serengeti 50.00 249,498 12,974,900 Lake Manyara 35.00 102,181 3,576,335 Tarangire 35.00 68,403 2,394,105 Arusha 35.00 37,637 1,317,295 713,169 $ US 34,989,635 $ US 23,646,000

คอสตารกา Iraza 7.00 50,707 354,949 Manuel Antonio 10.00 185,351 1,853,510 Votcan Pous 10.00 94,350 943,000 Tortugnero 7.00 57,850 614,950 Corcovado 8.00 21,851 174,808 Arenal 10.00 51,972 519,720 492,081 $ US 4,461,437 $ US 1,923,000

โครเอเชย Velebit 6.00 7,754 46,524 Paklenica 7.73 97,365 752,631 Kormati 8.00 48,420 387,360 Krka 12.00 548,216 6,578,592 Brijani 17.11 100,132 1,713,259 Mljet 18.00 71,704 1,290,672 Plitvice Lakes 19.32 849,382 16,410,060 1,722,973 $ US 27,179,098 $ US 9,415,000

- 16 -

ภาษ /กลไกการตลาด/ คาแทนคณระบบนเวศ

ภาษ (Tax) การเกบภาษหรอการเสยภาษ เปนมาตรฐานการเกบเงนรายไดของรฐบาลทกประเทศ เพอใชในการพฒนาและปฏบตงานของรฐบาลทเกยวกบการพฒนาประเทศในทกๆ ดาน กลไกการพฒนาบรหาร วธการเกบภาษจะกระท าโดยพนกงานเจาหนาททมประสบการณ ตองมความร มประสบการณไดรบการฝกอบรม ตลอดจนการมอปกรณดานเทคโนโลยในการเกบภาษและสถตผทตองเสยภาษ ถงแมวาจะเปนวธการทสามารถท าไดดโดยเฉพาะการเกบภาษในททระบไวชดเจน (เชน ภาษขาออกจะเกบจากนกทองเทยวตางชาตทเดนทางกลบประเทศทสนามบน) และประกาศก าหนดเปนกฎหมายทใชบงคบ 1. การเกบและการกระจายภาษ ประเทศทพฒนาแลวการเกบ การตดตามการเกบภาษ การตดตามประเมนผล และการกระจายของงบประมาณจะเปนหนาทของรฐ โดยมกฎหมายใชบงคบ 2. การคาดการณ เรอง ภาษในอนาคต ถงแมวาระบบการเกบภาษรายไดจะก าหนดกฎเกณฑไวแลว รวมทงการใชจายงบประมาณ แตจะมการเปลยนแปลงเกดขนจากความเสยงดานการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและภาวะเงนเฟอ ภาวะการเงนหรอรายไดทขนๆ ลงๆ จะมผลกระทบกบการน างบประมาณของรฐบาลมาใช 3. ความสมพนธกบสภาพแวดลอมหรอสงแวดลอม หากวารายไดลดลง การจดการสภาพแวดลอมจะไดผลกระทบดวย 4. การก าหนดระเบยบและการตรวจสอบบญชใหเปนไปอยางมระบบ 5. ภาษขาออกและภาษโรงแรม

เปนททราบกนดอยแลววา นกทองเทยวทเดนทางไปและกลบจากการไปใชบรการพนทคมครองในตางประเทศบางประเทศ จะมการก าหนดภาษทจะตองจายและการเกบจากนกทองเทยวตามสถานทตางๆ เชน ทาอากาศยาน สถานรถไฟ ดานชายแดน หรอโรงแรม อยางไรกตามเงนรายไดจากภาษ ขาออกและโรงแรม และน าเอาเงนรายไดดงกลาวไปพฒนาประเทศดานอนๆ ไดมการวเคราะหการเกบภาษขาออกจากนกทองเทยวของประเทศ Palau ในป 2009 และประเทศ Belize ป 1996 พบวาภาษขาออกไดก าหนดใหมการน าเงนรายไดไปพฒนาพนทคมครองไดตามขอตกลง หรอกจกรรมดานการอนรกษ และประเทศมาซโดเนย ไดวเคราะหถงภาษโรงแรมในป 2011 และก าหนดจ านวนรายไดทจะน าไปพฒนาพนทคมครอง โดยทวไปแลว รายไดจากการเกบภาษขาออกทน ามาใชปฏบตและการบรการ มความยงยากนอยกวาการเกบภาษอยางอน เปนการบวกเพมเขากบการเกบภาษปกต เพยงแตระบวาเปนภาษขาออกเพอการอนรกษสงแวดลอมและพนทคมครอง ทกประเทศมการก าหนดกฎระเบยบเกยวกบภาษโรงแรมไวแลว เงนรายไดดงกลาวไดถกน าไปใชในการพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยวและการพฒนาทองถน ภาษโรงแรมทน ามาใชในการบรหารจดการพนทคมครองนอยมากสวนใหญแลวไดจากเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง

- 17 -

สถตการทองเทยวในบางประเทศทมนกทองเทยวเขาประเทศเปนจ านวนมาก แตกมนกทองเทยวจ านวนนอยทไปทองเทยวในพนทคมครองหรอสงคมธรรมชาต ภาษขาออกจงเกบไดนอยทน ามาบรหารจดการพนทคมครองสวนใหญไดจากงบประมาณแผนดน

กลไกการตลาด Market Based Mechanism / คาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services)

ส าหรบกลไกการตลาด (MBM) เปนเรองทเปนขอตกลง จะเกยวของกบการสนบสนน การบรจาคเปนเงนสด แตมกจะมไมแนนอนขนอยกบโครงการทก าหนด เชน คารบอนเครดต สวนคาแทนคณระบบนเวศ (PES) สามารถกระท าไดไมวาจะเปนบคคลเดยวหรอหมคณะ อาจจะเปนรปแบบของกองทนหรอกองทนคาแทนคณระบบนเวศ เปนเงนรายไดทตองการมการท าสญญา ขอตกลง เชน การตดไมเพอน ามาใชเปนวสดเชอเพลง การลดคารบอน การพจารณาจะกลาวถงเวลา และการเงน คาแทนคณระบบนเวศจะชวยใหมการรกษาระดบของรายได เงนคาธรรมเนยม (Fees)จากผ เขาใชบรการพนทคมครอง หรอภาษขาออก จะเปนโอกาสในการเพมรายไดใหแกพนทคมครอง

โครงการทเกยวของกบกลไกการตลาดและคาแทนคณระบบนเวศ

คณคาของโลก จะเหนไดจากขอมลหลกฐานในการด าเนนงานทเกยวของกบกจกรรมเรองระบบนเวศ เชน ความแหงแลง หรอการเปลยนแปลงของระดบคารบอน การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ การลดลงของนกทองเทยว หรอการซอขายของระบบนเวศจะขนอยกบขอตกลงหรอสญญา เครองมอกลไกการตลาด / คาแทนคณระบบนเวศ เปนวธการทตองมโครงสรางในการก าหนดเงนรายไดเพอการพฒนาของประเทศดานตางๆ โดยเฉพาะพนทคมครอง บางประเทศทมปญหาในการกระจายงบประมาณใหแกพนทคมครอง มกจะมกลมคนเขามาเกยวของหรอการมสวนรวม ความเสยง ขนอยกบการบรหารจดการ

คาแทนคณระบบนเวศและกลไกการตลาดดานพนทคมครอง

การบรการของระบบนเวศ เชน การอนรกษแหลงน า การดดซบคารบอน การปองกนรกษาถนทอาศยของสตวปา การทองเทยวเชงสตวปา เปนรายไดจากการน าเอาเรองคาแทนคณระบบนเวศ หรอ Payments for Ecosystem Services มาใชกระบวนการดงกลาวจะขนอยกบภาวะเศรษฐกจของชมชน และกลไกการตลาดหรอภาวะเศรษฐกจของประเทศ โครงการตางๆ จะตองมความชดเจน เปนผลทเกดขนไดจรงๆ ระหวางผซอกบผขาย และการบรการของชมชน การใชโครงการคาแทนคณระบบนเวศและกลไกการตลาด อาจจะเปนการสนบสนนโครงการพฒนาชมชน เพมประสทธภาพของชมชนในการบรหารจดการพนทคมครอง หรอมการใชประโยชนในการพฒนาอยางมสวนรวม คาแทนคณระบบนเวศสามารถจะน ามาใชไดดกบโครงการบรการ เรอง น า การคมครองดแลความหลากหลายทางชวภาพและการทองเทยว

- 18 -

ปจจยทมอทธพลตอโครงการคาแทนคณระบบนเวศและกลไกการตลาด 1. ชองวางของเงนงบประมาณทใชในการบรหารจดการพนทคมครองดานเทคนคและทกษะการบรการทเกดขนในระดบรฐบาลสวนกลาง สวนภมภาค และทองถน 2. เงนงบประมาณและวชาการทเกยวของจากองคกรภายนอกสามารถเขามาชวยในการด าเนนงานได 3. มระเบยบ กฎขอบงคบตางๆ ทเกยวของ 4. กระบวนการและเวลาทเหมาะสมในการบรหารจดการตามนโยบายของรฐ ระเบยบกฎเกณฑของเจาของทดนหรอสทธการครอบครองทดน และโครงสรางวธการจายคาชดเชย 5. การจดตงคณะท างานหรอผแทนจากชมชนเขารวมด าเนนงาน เปนการท างานอยางมสวนรวมจากภาคประชาชน 6. การก าหนดกฎหมายหรอกฎเกณฑเพอใหเปนหลกของความรบผดชอบของทกๆฝายทรวมด าเนนการ 7. การจดตงกองทน จะตองมคณะท างานหรอคณะกรรมการบรหาร เพอการจดเกบเงนรายไดและการกระจายรายได ศกยภาพ ทกษะความช านาญของพนกงานเจาหนาทโครงการจ าเปนตองก าหนดไวในแผนและการปฏบตใหชดเจน โดยเฉพาะโครงการคาแทนคณระบบนเวศและโครงการอนๆ ทเกยวของ

- 19 -

กรณศกษา

1. การเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองทมประสทธภาพ อทยานแหงชาตทางทะเล

Bunaken ประเทศอนโดนเซย

ป ค.ศ. 1991 รฐบาลประเทศอนโดนเซยไดประกาศจดต งอทยานแหงชาตทางทะเล Bunaken บรเวณเกาะสลาเวส(Sulawesi) เพอเปนการอนรกษแหลงปะการง ปาชายเลน และความหลากหลายทางชวภาพ ไดประกาศก าหนดระเบยบการเกบเงนคาธรรมเนยมเขาพนทอทยานแหงชาต เงนรายไดทเกบไดจะตองน าสงใหรฐบาลกลางเปนรายไดของแผนดน ตอมา ป ค.ศ. 2001 รฐบาลอนโดนเซยไดใชนโยบายกระจายอ านาจการบรหารจดการพนทคมครองสทองถน อนญาตใหพนกงานเจาหนาทด าเนนการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนท ใหมการน าเงนรายไดไปใชในการบรหารจดการพนทคมครองได แตการด าเนนงานดานการบรหารจดการตองอยภายใตค าแนะน าหรอการอนมตของคณะกรรมการทปรกษาทจดตงขนเรยกวา Bunaken Collaborative Management Advisory Board (BCMAB) หรอทเรยกวา คณะกรรมการ Park Co-management ทประกอบดวยชมชนทองถนและองคกรภาคเอกชน วธการเกบเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนท นกทองเทยวจะตองซอบตรทองเทยว อทยานแหงชาต ทมชอ-นามสกลปรากฏอยในบตรและมใบเสรจรบเงนก ากบทตองเกบไวใหตรวจสอบได การด าเนนงานโดยวธการก าหนดระบบบตรหรอปายชอ เพอเพมประสทธภาพการตรวจสอบในการเขาไปใชพนทคมครอง ทงนเพราะวาการเดนทางเขาพนทมไดมทางเขาเพยงแหงเดยว และนกทองเทยวตองใชบตรไปแสดงในการซอสงของ เชน ชดด าน า ชดวายน า คาเรอ และแสดงใหพนกงานเจาหนาทตรวจสอบ เปนตน ส าหรบบทบาทหนาทของคณะกรรมการทปรกษาเกยวกบเงนรายไดจากคาธรรมเนยมเขาพนทคมครอง จะพจารณาด าเนนการ โดยก าหนดวงเงน 80% ของรายไดจากเงนคาธรรมเนยมน าไปใชบรหารจดการพนทคมครอง ในดานการปองกน การใหการศกษาแกเยาวชน ประชาชน การพฒนาชมชน (ภายในพนทมชมชนอาศยอยประมาณ 30,000 คน) สวนทเหลออก 20% แบงออกเปนสวนๆ ดงน 1. จ านวน 3.75% โอนใหชมชน เพอการบรหารจดการพนทชมชน 2. จ านวน 3.75% โอนใหอ าเภอ ซงเปนทตงของพนทคมครอง เพอการบรหารจดการงาน ของอ าเภอ 3. จ านวน 7.50% โอนใหจงหวด ซงเปนทตงของพนทคมครอง เพอการบรหารจดการงาน ของจงหวด 4. จ านวน 5.0% โอนใหรฐบาลกลางส าหรบหนวยงานทรบผดชอบการบรหารอทยานแหงชาต นบตงแตการจดเกบเงนรายไดคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง โดยใชระบบบตรปายชอ-สกล ท าใหมการเกบรายไดเพมและมประสทธภาพมากขน

- 20 -

2. ระบบการเกบเงนรายได คาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครองของหนวยงาน กรมจดการสตวปา

Kenya Wildlife Service ประเทศเคนยา

กรมจดการสตวปา(Kenya Wildlife Service) ประเทศเคนยา ไดน าเอาระบบอเลกทรอนกสมาใชในการเกบเงนรายไดจากคาธรรมเนยมเขาพนทคมครอง ทงนเพอปองกนการรวไหลของเงนรายได ลดความเสยงจากการจายเปนเงนสดในชวงฤดกาลทมนกทองเทยวจ านวนมาก มการจดระบบการเกบรกษาเงนและรายงานขอมลจ านวนนกทองเทยว ป ค.ศ. 2000 ไดมการน าเอาระบบ Smartcard มาใชกบนกทองเทยวชาวตางชาตและนกทองเทยวภายในประเทศเกยวกบการจายเงนคาธรรมเนยมเขาพนทคมครองทแตกตางกน โดยความรวมมอระหวาง Kenya Wildlife Service และ Kenya Commercial Bank ท าสญญารวมกนเพอใชระบบ Electronic System ตอมาในป ค.ศ. 2009 ไดเปลยนชอเปนระบบ Safari Card ซงกเปนระบบ Electronic System เชนกน ภายในบตรจะระบถงชอ-สกล สถานภาพ เพศ อาย ทอย ยานพาหนะ และการสมปทาน การน า Safari Card มาใชกเพอปองกนการลดลงของเงนรายได ลดการใชเงนสด ลดการใชพนกงานเจาหนาทเกบเงน โดยเฉพาะในฤดกาลทองเทยว ในอดตกฎระเบยบเกยวกบเงนรายไดจากคาธรรมเนยมทเกบไดจะตองน าสงใหรฐบาลกลาง เพอน าไปใชในการบรหารประเทศ ป ค.ศ. 1989 รฐบาลไดก าหนดกฎหมายจดตง Kenya Wildlife Service ใหมหนาทรบผดชอบการอนรกษและการจดการสตวปาในประเทศเคนยา ทงในและนอกพนทคมครอง ปจจบน Kenya Wildlife Service ไดน าเงนรายไดจากคาธรรมเนยมเขาพนทคมครองไปใชในการปองกนพนทคมครองและพฒนาชมชนในพนท ชวงระยะเวลาทไดน าเอาระบบ Smartcard มาใชท าใหรฐบาลสญเสยเงนรายไดไปมาก เนองมาจากการฉอโกงของพนกงานเจาหนาทและผจดทวร จนตองท าการพฒนาระบบใหมขนมาโดยความรวมมอขององคกรพฒนาแหงประเทศสหรฐอเมรกา (USAID) ปรบปรงระบบการเกบเงนคาธรรมเนยมเสยใหม เรยกวา Safari Card ระบบ Safari Card ท าใหมเงนรายไดจากคาธรรมเนยมเพมขน ปดชองทางการฉอโกงหรอคอรปชน เงนรายไดจากคาธรรมเนยมน เรยกวา Conservation fees สามารถน าเงนรายไดไปใชในการบรหารจดการพนทคมครอง การอนรกษ การปองกนสตวปาท งในพนทคมครองและนอกพนทคมครอง น าเงนรายไดจ านวนหนงจากคาธรรมเนยมนไปสนบสนนการพฒนาชมชนใกลๆ กบพนทคมครอง กรณนกทองเทยวตางชาตตองเตรยมการจดซอ Safari Card ลวงหนาประมาณ 12 เดอน

- 21 -

3. ระบบกองทนอนรกษพนทคมครองจากเงนคาธรรมเนยมขาออก ระบบ Departure fees

ประเทศ Belize

ประเทศ Belize ต งอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของอเมรกากลาง ระหวางประเทศเมกซโกกบประเทศกวเตมาลา รมอาวคารบเบยน มพนทประมาณ 22,960 ตารางกโลเมตร นบตงแตป ค.ศ. 1996 เปนตนมารฐบาลของประเทศ Belize ไดด าเนนการประกาศเกบเงนคาธรรมเนยมขาออกจากนนกทองเทยว เรยกวา Conservation fees นกทองเทยวตางชาตเมอเดนทางออกจากประเทศ Belize จะตองเสยคาธรรมเนยมคนละ 15.00 เหรยญสหรฐ ไมวาจะเดนทางทางเครองบน เรอเดนสมทร หรอยานพาหนะอนๆ เงนรายไดจากคาธรรมเนยมขาออกทเรยกเกบคนละ 15.00 เหรยญสหรฐ จะแบงเปน 2 สวน คอ 1. จ านวน 11.25 เหรยญสหรฐ เปนเงนรายไดของรฐบาลกลาง เพอใชในการบรหารประเทศ 2. จ านวน 3.75 เหรยญสหรฐ ก าหนดใหเปน Conservation fees เพอใชเปนกองทนอนรกษพนทคมครอง เรยกวา The Protected Area Conservation Trust การบรหาร The Protected Area Conservation Trust ด าเนนการบรหารจดการโดยคณะกรรมการบรหารทไมขนกบรฐบาล เรยกวา Consultative Committee ทประกอบดวยผแทนจากรฐบาล (กระทรวงหรอกรม) องคกรการทองเทยว สมาคม Audubon Society ส านกงานแผนของรฐบาล ศนยศกษาวทยาศาสตร สวนสตว และ มลนธคมครองสตวปาโลกสากล (WWF) เปนคณะกรรมการบรหาร Conservation fees ส าหรบบทบาทหนาทของคณะกรรมการบรหาร เชน 1. เดมการเกบเงนคาธรรมเนยมขาออกจากนกทองเทยวตางชาต เปนรายไดเขากองทนอนรกษพนทคมครอง จ านวน 20 เหรยญสหรฐ คณะกรรมการบรหารกองททนไดพจารณาวาสงเกนไปจะท าใหนกทองเทยวลดลง นกทองเทยวจะไปทองเทยวประเทศอนแทน จะท าใหประเทศขาดรายได จ ง ไ ด พ จ า ร ณ า ล ด ค า ธ ร ร ม เ น ย ม จ า ก 20 เ ห ร ย ญ ส ห ร ฐ เ ห ล อ 3.75 เ ห ร ย ญ ส ห ร ฐ ($US 20 $US 10 $US 3.75) 2. แตงตงคณะท างานโดยมผแทนภาครฐและเอกชน เพอใหมหนาทคานอ านาจการบรหารกองทนกบอ านาจของรฐบาลในการปองกนการน าเอาเงนรายไดจากคาธรรมเนยมขาออกไปใชประโยชนอยางอน 3. รฐบาลสามารถลดคาใชจายบรหารจดการพนทคมครอง ถาหากคณะกรรมการบรหารกองทนอนญาตใชเงน Conservation fees 4. คณะกรรมการบรหารกองทนสามารถใชเงน Conservation fees เปนกองทนเพอการอนรกษธรรมชาต หรอวฒนธรรม การก าจดมลพษสงแวดลอม การพฒนาการทองเทยว 5. คณะกรรมการบรหารกองทนสามารถอนมตเงนทน Conservation fees ส าหรบใชพฒนาชมชนรอบๆ พนทคมครอง สมาคมประมง สภาเกษตรกรรม การปลกปา และการจดการทรพยากร

- 22 -

4. ภาษสเขยวหรอเงนคาธรรมเนยมสเขยว (Green fee) Departure Tax Supports Protected Area Network หรอ Departure Tax Add-on

ประเทศ Palau

ประเทศ Palau มลกษณะภมประเทศเปนเกาะทเกดจากแนวปะการง ตงอยในมหาสมทรแปซฟกใกลๆ กบประเทศ Micronesia ป ค.ศ. 2003 รฐบาลไดประกาศใชกฎหมายเครอขายพนทคมครอง (Protected Area Network : PAN) ประกอบดวย 9 พนทคมครองบนเกาะดงกลาว ป ค.ศ. 2009 ไดประกาศใชกฎหมายเกบภาษขาออกจากนกทองเทยวตางชาต คนละ 20 เหรยญสหรฐ โดยก าหนดเปนคาธรรมเนยมสเขยว (Green fee) จ านวน 15 เหรยญสหรฐจะน าไปใชบรหารจดการพนทคมครอง สวนอก 5 เหรยญสหรฐ เปนรายไดของรฐบาล ตามกฎหมายมบทยกเวนส าหรบผทไมตองเสยภาษขาออก คอ นกการทตและครอบครว นกบนและลกเรอ ผโดยสารทแวะพกไมเกน 24 ชวโมง นอกจากนยงมเจาหนาทของรฐ นกลงทน นกบวช ชาวบาน นกศกษาทใชหนงสอเดนทางของประเทศ Palau ทบงบอกวาเกดในประเทศ Palau ทพอแมเปนชาว Palau กจะไดรบการยกเวนไมตองเสย Green fee เงนรายไดจากภาษขาออก หรอ Green fee นจะถกโอนเขาบญชของพนทคมครองในระดบชาตทด าเนนการเปนกองทนอนรกษเครอขายพนทคมครอง การบรหารจดการ Green fee จะแยกออกจากเงนงบประมาณของรฐโดยมคณะกรรมการ Protected Area Network Fund Board : PANF คณะกรรมการจะพจารณาใช Green fee จ านวน 10% เพอการบรหารงาน Protected Area Network : PAN Office และ Protected Area Network Fund Board : PANF คณะกรรมการ PANF จะแตงตงคณะกรรมการระดบพนท เรยกวา Board of Directors ทประกอบดวยผน าชมชน ผแทนภาคการประมง ชาวบานผใชทรพยากร และเจาหนาทภาครฐใหมบทบาท และหนาทในการใชเงนรายไดจาก Green fee เพอพฒนาชมชน ในการด าเนนงานดาน Departure Tax หรอ Green fee มองคกร The Nature Conservancy จากประเทศสหรฐอเมรกาไดเขามาชวยเหลอดานวชาการ การก าหนดกฎหมาย Green fee และการวเคราะหรายละเอยด national fees และ national budgets

5. การเกบภาษเตยงนอน (Bed Tax)

ประเทศมาซโดเนย

ประเทศมาซโดเนย ต งอยบรเวณแหลมบอลขาน ยโรปตะวนออกเฉยงใต ทางเหนอของประเทศกรซ ใกลๆ กบบลกาเรย และแอลบาเนย มพนทคมครองถง 75 แหง การบรหารจดการพนทคมครอง

- 23 -

ไมไดใชเงนจากรฐบาล แตไดจากการบรจาค คาธรรมเนยม คาสมปทานดานโรงแรม รานอาหาร รานขายของทระลก และกจกรรมตางๆ เชน การลองเรอ ปนเขา เปนตน โรงแรมทพกจะตงอยในพนทคมครอง มการเรยกเกบภาษจากนกทองเทยวทเขามาพกทโรงแรม เรยกวา ภาษเตยงนอนหรอ Bed Tax เงนรายไดจะน าไปใชในการบรหารจดการพนทคมครอง โดยปกตการเกบเงนรายไดจากผประกอบการและมการสงรายไดใหกบรฐบาล แตมการเพมคา Bed Tax เพอน าไปใชในการบรหารจดการพนทคมครอง ป ค.ศ. 2010 รฐบาลไดประกาศก าหนดกฎหมาย เรยกวา Law on Nature Protection ก าหนด “Fee for a stay in a protected area” เพอใหเปนเงนรายไดส าหรบใชบรหารจดการพนทคมครอง โดยการเกบเงนรายไดภาษเตยงนอนจากนกทองเทยวตางชาตทเขาไปใชสถานท เงนรายไดจาก Bed Tax ผจดการทพกแรมจะน าสงเปนงบของรฐบาลกลาง ลงทะเบยนไวและจะน าไปใชเพอการบรหารจดการพนทคมครอง Bed Tax ทเรยกเกบโดยทวไปประมาณ $US 0.24-0.50 ตอคนตอวน โดยจะแบงตามประเภทของพนทคมครอง 1. Category II เปน Monument of Nature โรงแรมระดบ 4-5 ดาว เกบ $US 0.50 / คน / วน โรงแรมระดบ 2-3 ดาว เกบ $US 0.35 / คน / วน โรงแรมระดบ 1 ดาว เกบ $US 0.24 / คน / วน บานพกแบบ Homestay เกบ $US 0.24 / คน / วน 2. Category IV , V , VI เปน Protected Landscape โรงแรมระดบ 4-5 ดาว เกบ $US 0.35 / คน / วน โรงแรมระดบ 1-2-3 ดาว เกบ $US 0.24 / คน / วน บานพกแบบ Homestay เกบ $US 0.24 / คน / วน การก าหนดเกบภาษ Bed Tax ไวต า เพราะวาอาจจะมผลกระทบกบนกทองเทยว รายไดจะตองสงใหรฐบาลทกเดอนและรฐบาลกลางจะสงกลบไปใหพนทคมครอง เพอใชในการบรหารจดการ จ านวน 80% และอก 20% เปนงบประมาณของรฐ การบรหารจดการเงนภาษ Bed Tax 80% นน ตองใหรบความเหนชอบและอนมตจากคณะกรรมการทปรกษา (Consultants) ภายใน 15 วน นอกจากนคณะกรรมการยงไดพจารณาวา Bed Tax มการเกบในอตราทต าเกนไปในปจจบน คณะกรรมการทปรกษามความเหนวาควรเกบในระดบเดยวกน คอ $US 0.50 ทกประเภทของพนทคมครอง

6. การใชระบบ PES – Ecotourism จากพนฐานของ Market Based Conservation and Economic Improvement

ประเทศกมพชา

ไดมการน าเอาโครงการคาแทนคณระบบนเวศ (Payments for Ecosystem Services) มาใชกบโครงการทองเทยวเชงระบบนเวศและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพทหมบาน Tmothoey ทมราษฎรอาศยอยจ านวน 236 ครวเรอน ประชากรรวมกนประมาณ 20,000 คน ตงอยในพนทเขตรกษาพนธ

- 24 -

สตวปา Kulen Promtep Wildlife Sanctuary ซงไดประกาศจดตงมาตงแตป ค.ศ. 1994 เปนเขตรกษาพนธสตวปาทใหญทสดในแถบอนโดจน การบรหารจดการพนทคมครองประสบปญหา และอปสรรคหลายประการ กลาวคอ พนกงานเจาหนาทมไมเพยงพอในการทจะปองกนดแลรกษาพนท มปญหาการใชประโยชนทดนโดยเฉพาะการบกรกยดถอครอบครองทดน จงไดมกลไกในการหาแหลงทนเพอแกปญหาเหลานโดยการน าเอาหลกการคาแทนคณระบบนเวศ (PES) มาใชด าเนนการกบโครงการการทองเทยวเชงระบบนเวศ การด าเนนงานดานคาแทนคณระบบนเวศกบโครงการการทองเทยวเชงระบบนเวศในพนทดงกลาว ไดใชเวลาสรางความเขาใจกบชมชนถงผลประโยชนทไดรบ แนวทางการปฏบตและการพฒนาโครงการนานถง 6 ป จงประสบผลส าเรจตามโครงการโดยความรวมมอของทกฝาย เชน การก าหนดเขตจดการพนทชมชน เปนตน กระบวนการกอาศยกฎหมายขอตกลงดานการทองเทยว สทธในการครอบครองทดน ขอตกลงระหวางพนกงานเจาหนาทกบชมชนทเกยวของกบการลาสตวปาในเขตรกษาพนธสตวปา ชนดพนธสตวปาทส าคญ และการใชประโยชนในทดน ขอตกลงระหวางพนกงานเจาหนาทเขตรกษาพนธสตวปากบชมชน คอ หามลาสตวปา ในเขตรกษาพนธสตวปาและหามบกรกยดถอครอบครองทดน ชมชนไดรบสทธในการครอบครองทดนทท ากนอยเดม มการบงคบใชกฎหมายและการจดการทองเทยวเชงระบบนเวศในชมชน โดยก าหนดชนดพนธสตวปาทส าคญหาไดยาก คอ นกชอนหอยใหญ (Giant Ibis) นกกระเรยน (Sauras crane) นกตะกราม (Adjustant stork) และนกชอนหอยด า (White-shouldered Ibis) ทอาศยอยในพนท นกทองเทยวตางชาตเขาไปทองเทยวเพอชมสตวปาดงกลาว หากวานกทองเทยวพบเหนสตวปาทงหมดทก าหนดไวจะตองเสยคาใชจายจ านวน 30 เหรยญสหรฐ แตถานกทองเทยวพบเหนสตวปาไมครบทกชนดตามทก าหนดจะเสยเพยง 15 เหรยญสหรฐ รายไดจากการทองเทยวนจะน าไปจดตงเปนกองทนชมชนใชในการอนรกษชนดพนธและการบรหารจดการพนทคมครอง การบรหารเงนกองทนกไดด าเนนการจดตงคณะกรรมการหมบานโดยมบทบาท และหนาทความรบผดชอบจดท าแผนการจดการ การบรการนกทองเทยว คณะกรรมการหมบานจะเปนผด าเนนการบรหารงบประมาณกองทน การใชจายเงนกองทน การจดท าขอตกลงเรองหามลาสตวปา แผนการใชประโยชนทดน การจดหางบประมาณเขากองทน เงนรายไดจากกองทนนสวนหนงไดน าไปใชในโครงการปองกนดแลรกษาพนทเขตรกษาพนธสตวปา จดจางลกจางชวคราว ท าการลาดตระเวนปองกนการกระท าผด การน าทางและพอครว รายไดของชมชนกจะมผลพลอยไดจากการทองเทยวเชนกน เชน คาบรการทพก อาหาร สงอ านวยความสะดวก การซอ ขายของทระลกหรอเครองใชอปกรณอนๆ ในการเดนปา ประมาณวาชมชนจ านวน 236 ครวเรอน มรายไดเพมขน ดานการใชประโยชนทดน รฐบาลรบรองสทธในทท ากนของชมชน ด าเนนการจดต งคณะกรรมการชมชนทเรยกวา Community Protected Area Committee เปนการจดตงสภาคอมมนทองถน มกฎหมายจดการขอบเขตทดนของชมชน ใหชมชนสามารถใชประโยชนทดนเพอการเกษตร ทอยอาศย การแกไขปญหาเรองทดนใหชมชนมสทธในการแกไขปญหาไดเอง ท าใหรฐบาลด าเนนการใชประโยชนทดนอยางย งยน

- 25 -

ผลประโยชนทไดรบ เงนรายไดจาก Tmothoey Ecotourism เปนการด าเนนงานคาแทนคณระบบบนเวศ (PES) ปฏบตไดผลอยางมประสทธภาพและประสทธผลดานการจดการสงแวดลอม การอนรกษสตวปา การพฒนาชมชน การทองเทยวเชงสตวปาทเปนตลาดในระยะยาวได การรบทวรจากตางประเทศ มบรษทน าเทยวเขามาเกยวของ จากการประเมนผล การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพในพนทไดรบการคมครองและลดภาวะการท าลาย สทธในการใชประโยชนทดนของชมชนทอาศยอยในพนท กไดกระท าอยางถกตองตามกฎหมาย มการควบคมและพฒนางบประมาณ เพอใหเปนกองทนส าหรบการพฒนาทองถน การทองเทยว และธรกจดานนมความเขมแขงมากขนในบทสรปการขยายงานดานการใชคาแทนคณระบบนเวศ มดงน 1. บทเรยนจากกองทน เงนรายไดจากนกทองเทยวไดน ามาใชในกจกรรมการอนรกษมากขน และสามารถสรางความเขมแขงใหแกองคกร 2. งบประมาณจากกองทนหมบาน ไดน าไปใชในการปองกนหมบานของตนเอง 3. มการจดการ เรอง ไกดหรอคนน าทางทองถน โดยการฝกอบรมใหมความรความเขาใจทถกตองและรบผดชอบมากขน 4. คณะกรรมการหมบาน มหนาทรบผดชอบดแลถนทอยอาศยของสตวปา และปองกนการลกลอบลาสตวปามากขน 5. สามารถน ากจกรรมดงกลาวไปทดแทนการประกอบอาชพการเกษตร

7. โครงการ Market Based Mechanism : MBM ดาน Carbon offset (การชดเชยคาคารบอน) ท Sierra Gorda

Biosphere Reserve กจกรรม Protected a Biosphere Reserve ประเทศเมกซโก

Sierra Gorda Biosphere Reserve (SGBR) เปนพนทคมครอง ทมการด าเนนงานอนรกษพนทชวมลฑล หรอ Ramsar site และพนทมรดกโลก เนอทประมาณ 383,000 เฮกแตร มประชาชนอาศยอยในบรเวณดงกลาวถง 95,000 คน มพนทหยอมเลก หยอมนอยมากมาย และถกครอบครองโดยชมชน รฐบาลเมกซโก และ องคกรภาคเอกชน The Group Ecological Sierra Gorda (GESG) รวมกบ SGBR จดท าโครงการ Sierra Solidarity Carbon Sequestration Project โดยใชกระบวนการคารบอนสะอาด เปนโครงการทไดใชความรและเทคนค สรางกลไกการท างานทเกยวกบการชดเชยคาคารบอน Carbon Offset ท าใหเกดรายไดของชมชนในพนท เพอการแกปญหาความยากจน ปลกตนไมในพนททดนกรรมสทธ มการน าเอา PES Programme มาใชในการท าสญญาประชาคมกบเจาของทดนจดใหมกจกรรมการปลกปาในทดนเสอมโทรม เพออนรกษแหลงตนน า ดดซบคารบอน ปลกพชหมนเวยนทองถน หารายไดและสนบสนนโครงการ REDD+ เงนรายไดจากโครงการดงกลาวไดน ามาจดซอทดนคน (พนททดนทถกครอบครอง) โดยการท าสญญาเชาพนทดนทไดรบภยอนตรายจากกจกรรมตางๆ เพอใหเปนปาธรรมชาต มการปองกนดแลรกษาแหลงตนน า การดดซบคารบอน ปลกพชประจ าถนเพอหารายไดในการด าเนนงาน มผเชยวชาญ

- 26 -

เฉพาะ การบรหาร พนททไดด าเนนการมาตงแตป ค.ศ. 2006 มการจดตงกองทนสงแวดลอม ปลกปาไดจ านวน 1,823 เฮกแตร จดซอทดนคนเพอเปน Strict Conservation จ านวน 3,700 เฮกแตร จดซอทดนเพอเปน Less Conservation จ านวน 4,777 เฮกแตร จดซอทดนเพอใหมการปองกนแหลงน า (SGBR) จ านวน 24,000 เฮกแตร และเปนพนทอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ จ านวน 12,506 เฮกแตร

8. โครงการ Carbon Credits in Makira Forest , Carbon Credits Bring Benefits to Forest Villages

ประเทศมาดากาสการ( Madagascar)

ประเทศมาดากาสการ (Madagascar) ต งอยทางตะวนออกเฉยงใตของทวปอาฟรกา ในมหาสมทรอนเดย กระทรวงสงแวดลอม ปาไม และการทองเทยว ไดประกาศใชกฎหมายด าเนนการเพอการอนรกษ Makira Forest ใหเปนทอยอาศยของสตวปา การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ และอ านวยน าสะอาดใหแกประชาชนถง 300,000 คนมวธการท าการเกษตร โดยการถางแลวเผา ท าใหมการใชประโยชนในทดนผดวธ มการท าลายปาท าใหเกดปาแยกกนในทางระบบนเวศ รฐบาลของมาดากาสการรวมกบองคกรภาคเอกชนและชมชนทองถน ด าเนนการโครงการคารบอนเครดต เพอปองกนพนท Makira มการจดแบง เขตพนทปา ท าสญญากบชมชนในการสนบสนนกระบวนการคารบอนเครดต กฎหมายและนโยบายของรฐไดประกาศสนบสนนลดการปลอยกาชคารบอน และมการชดเชยโดยด าเนนการ ; 1. ก าหนดกฎหมายคมครองเฉพาะ Marika Conservation Area ในป ค.ศ. 2005 2. ใหชมชนทองถนด าเนนการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตแทนพนกงานเจาหนาท 3. ใหมการท าสญญารวมกนระหวางกรมน าและปาไมกบคณะกรรมการชมชน 4. การจดการใชประโยชนทดนใหด าเนนการพสจนสทธตามกฎหมาย 5. การท าสญญาใหมการก าหนดรายละเอยดทด าเนนการภายในทกๆ พนทคมครอง 6. คณะกรรมการชมชนมสวนรวมในการวางแผนจดการพนทคมครอง 7. ก าหนดเขตการจดการหรอเขตบรการหรอเขตอนๆ โครงการไดใหชมชนทองถนรบผดชอบในการใชประโยชนทดน การอนรกษปาไม และสทธในการปองกนมใหมการท าลายทรพยากรธรรมชาต

ผลลพธ

ไดมบรษทหรอหนวยงานรบซอคารบอนเครดตหลายๆ แหง เงนรายไดจากโครงการ Carbon Credit สามารถน าไปสนบสนนการท างานของพนทคมครอง จ านวน 25% งานบรการสนบสนนการแกไขปญหาโลกรอนและยทธศาสตรการปองกนการแพรกระจายของคารบอน จ านวน 25% สวนทเหลออก 50% น าไปพฒนาชมชน

- 27 -

ดานชมชน

มการสนบสนนใหมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ทรพยากรปาไม ชมชนไมมสทธในการครอบครองทดนหรอสทธครอบครองตามกฎหมาย รายไดจากการขาย Carbon Credit จะท าใหมการสรางเครอขายการอนรกษใหเกดขน

9. เงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทคมครอง (Entry fee) เฉพาะอทยานแหงชาตในประเทศไทย

จากการศกษาระเบยบการเกบ-น าสงเงนรายไดจากคาธรรมเนยมเขาอทยานแหงชาต ซงอทยานแหงชาตแตละแหงทมการเกบคาธรรมเนยมเขาพนทอทยานแหงชาตจากนกทองเทยวไมวาจะเปนนกทองเทยวตางชาตหรอนกทองเทยวทองถน เงนรายไดดงกลาวจะถกน าสงส านกอทยานแหงชาต กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ซงมฝายเงนรายไดเปนผด าเนนการบรหารจดการ โดยแบงออกเปนสวน 3 สวน คอ 1. เงนรายไดจ านวน 5% แบงใหองคการบรหารสวนทองถน (อ.บ.ต.) ทพนทอทยานแหงชาตนนๆตงอย เพอใชในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2. เงนรายไดจ านวน 15% สงคนใหอทยานแหงชาตแตละแหงทเกบเงนรายไดจากเงนคาธรรมเนยมจากผเขาใชบรการพนทอทยานแหงชาต เพอใชในการบรหารจดการอทยานแหงชาตนนๆ 3. เงนรายไดอกจ านวน 80% เปนเงนรายไดใชบรหารจดการอทยานแหงชาตของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช เพอใชในการบรหารจดการอทยานแหงชาต หากวาอทยานแหงชาตใดตองการน ารายไดดงกลาวไปใชในการบรหารจดการ พนกงานเจาหนาท ผรบผดชอบบรหารจดการพนทอทยานแหงชาตจะตองท าโครงการน าเสนอขออนมตจากกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช โดยจะตองไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการพจารณาเงนรายไดเสยกอน ทงนเพอใหเปนไปตามระเบยบ กฎขอบงคบของการบรหารเงนรายไดจากคาธรรมเนยมเขาอทยานแหงชาต กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ไดมการประกาศก าหนดอตราคาบรการผานเขา อทยานแหงชาตใหม ในอตราบรการส าหรบนกทองเทยวชาวไทยในอตราผใหญ 100 บาท เดก 50 บาท นกทองเทยวตางประเทศผใหญคนละ 500 บาท และเดก 300 บาท และใหมผลบงคบใชตงแตวนท 1 มกราคม 2556 เปนตนไป ส าหรบอทยานแหงชาต 29 แหง แตตองชะลอการบงคบใชประกาศดงกลาวออกไปกอน เพอเปนการบรรเทาความเดอดรอนของภาคธรกจและเอกชน ตลอดจนการสนบสนนนโยบายการเพมรายไดจากการทองเทยวของรฐบาล หากวาเพมเงนคาธรรมเนยมแลวจะท าใหนกทองเทยวลดลง หนไปทองเทยวในประเทศอนแทน แตการเพมคาธรรมเขาพนทอทยานแหงชาตดงกลาวทไดประกาศก าหนดไว หากวาเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ทกลาวแลวพบวายงอยในระดบต า

- 28 -

เอกสารอางอง

1. IUCN – WDPA (2010) BIP Indicator , Coverage of Protected Areas.

2. UNDP (2012) International GuideBook of Environmental Finance Tools : A Sectoral Approach , Chapter 4 : Protected Areas. August 2012. 54 pp.

3. UNWTO (2011) UNWTO Annual Report 2011 World Tourism Organization