- 1 -

รายงานขอเสนอแนะแนวทางการประเมนผลการจดการพนทคมครองอยางมประสทธภาพ

โดย นายทว หนทอง

ทปรกษาดานการจดการพนทคมครองโครงการ CATSPA

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การประเมนประสทธภาพของการจดการพนทคมครอง มวธการทไดก าหนดขนเพอ ใหผบรหารและก ากบนโยบายใชในการพจารณาสนบสนนตามเปาหมายและวตถประสงคของการจดการพนทของแตละประเทศหรอภมภาคใหมประสทธภาพ หลกการพจารณาแนวทางการด าเนนงาน จะประกอบดวย

1. การวเคราะหจดออน จดแขงของการจดการพนทคมครอง 2. การวเคราะหขอบเขต ความรนแรงและการกระจายของภยคกคาม 3. การวเคราะหเขตพนทอนรกษตางๆ ทมความส าคญและคณคาของระบบนเวศเศรษฐกจ

และสงคม 4. การก าหนด การด าเนนงานตามระดบความส าคญของการจดการหรอความเรงดวน

ในการแกไขปญหา 5. เทคนคการพฒนาในดานตางๆ ตามความส าคญของนโยบายและแผนการตดตามผล

ตามขนตอนเพอสนบสนนการจดการพนทคมครองอยางมประสทธภาพ ในการด าเนนงานตามแผนงานเพอการประเมนประสทธภาพของการจดการพนทคมครอง สามารถด าเนนการไดโดยวธการสมภาษณ การประชมเชงปฏบตการทวไป หรอการประชมเชงปฏบตการในพนท เพอใหผเขาประชมทประกอบดวยหวหนาหนวยงานระดบพนท พนกงานเจาหนาทประจ า ผก ากบนโยบายและผมสวนไดสวนเสยไดเขามาใหขอคดเหน วเคราะหผล และจดล าดบความส าคญของกจกรรม ทจะด าเนนการตอไป ในการด าเนนงานของผประเมนจะประกอบดวย 5 ขนตอน ขนตอนท 1 การพจารณาขอบเขตของการประเมนผล ขนตอนท 2 การประเมนผลขอมลทเปนปจจบน ขนตอนท 3 การก าหนดแบบสอบถามทใชในการประเมนผล ขนตอนท 4 การวเคราะหขอมล ขนตอนท 5 การวเคราะหกจกรรมทจะด าเนนการตอไปพรอมขอคดเหนและขอเสนอแนะ การประเมนผลการจดการตามแผนยทธศาสตร จะเปนการประเมนตามขอก าหนดระยะเวลาของแผนและขนตอน ในการประเมน มความแตกตางกนขนอยกบพนทและขอมลทตองการ ซงจะประกอบดวย

- 2 -

1. วสยทศน เปาหมายและวตถประสงคเพอใหโครงการบรรลผลทวางไว 2. ประเมนผลสภาพแวดลอม สถานภาพ แรงกดดน ภยคกคาม และปจจยภายนอก ทมผลท าใหไมบรรลตามวตถประสงค

3. ประเมนผลความเหมาะสมของแผนและการจดการใหเปนไปตามวตถประสงค 4. ประเมนผลดานทรพยากรทน ามาใชในการจดการ 5. ประเมนผลดานกระบวนการการจดการทสอดคลองกบวตถประสงค 6. ประเมนผลความส าเรจทเกดขน 7. ผลกระทบทเกดขนกบระบบ เชน ขอดอยของพนท

กรอบของกระบวนการในการประเมนประสทธภาพการจดการพนทคมครอง ขนอยกบผลทไดรบและแรงจงใจ โดยพจารณาตามขนตอนในกระบวนการจดการตามหลก 6 ประการ คอ เนอหา (Context) แผน (Planning) ปจจยน าเขา (Input) กระบวนการ (Process) ผลลพธ (Outputs) และผลทไดรบ (Outcome)

วสยทศน เปาหมาย และวตถประสงค

การประเมนผลและสงทสะทอนใหเหน

สภาพแวดลอม และสถานภาพ

ผลทไดรบ

ผลลพธของ การจดการ

การวางแผน และรปแบบ

วสดอปกรณ และเครองมอทใช

กระบวนการจดการ

จดดอย จดแขง ของแผนยทธศาสตร

เราตองการทราบอะไร

ปจจยภายนอกอะไรบาง ทกระทบกบวตถประสงค

แผนการสนบสนนตามวตถประสงค

วตถประสงคทใช กระบวนการจดการเปนไปตามวตถประสงคหรอไม

ผลลพธเปนไปตามวตถประสงคหรอไม

การปฏบตตาม

วตถประสงคส าเรจหรอไม

- 3 -

1. context เปนการอธบายถงพนทโดยทวไป ประกอบดวย คณคา ภยคกคามทเกดขน ผมสวนไดสวนเสย สภาพแวดลอมของการจดการและนโยบายทางการเมอง 2. planning จะประกอบดวย วสยทศน เปาหมาย วตถประสงค และยทธศาสตรการจดการ และการลดภยคกคาม 3. input ปจจยน าเขาเพอใชในการจดการตามแผน เชน พนกงานเจาหนาท งบประมาณ เครองมออปกรณทใชตามแผน 4. process กระบวนการจดการหรอการด าเนนงาน 5. outputs ผลลพธ ผลทไดรบตามแผนยทธศาสตรหรอแผนการจดการ 6. outcomes ผลทไดรบจากการด าเนนการกจกรรมการจดการตางๆ

โดยทวไปในการด าเนนงานของแตละพนทคมครอง สามารถก าหนดและหาค าตอบ ไดตามล าดบความส าคญ เชน มภยคกคามทส าคญอะไรบางเกดขน มความรนแรงมากนอยแคไหน เมอเปรยบกบพนทคมครองอนๆ ความสามารถในการจดการของพนกงานเจาหนาท มกจกรรมใดบาง ทจะตองมการแกไข ระดบการลดลงของพนทคมครอง นโยบายของรฐบาลระดบทองถนและระดบชาต มสวนสนบสนนการมสวนรวมในการจดการพนทคมครองอยางไรบาง มยทธศาสตรการจดการอะไรบาง ทปฏบตแลวมประสทธภาพ การปรบแผนการจดการสามารถหาค าตอบจากค าถามดงกลาวได เชน มขนตอนลดภยคกคามอยางไรบาง มความตองการอะไรบางทตองเตมใหเตม มการพฒนาบคลากรในพนท

เนอหา (Context)

แผน (planning)

ปจจยน าเขา (Inputs)

กระบวนการ (Processes)

ผลลพท (Outputs)

ผลทได (Outcomes)

1. ภยคกคาม 2. ความส าคญของความหลาก หลายทางชวภาพ 3. ความส าคญทางดานเศรษฐกจและสงคม 4. ความเปราะ -บางไมมนคง 5. นโยบายของพนทคมครอง 6. นโยบายสงแวดลอม

1. วตถประสงค 2. กฎหมายทเกยวของ 3. การก าหนดพนทตามแผน 4. การก าหนดระบบพนทคมครอง

1. พนกงานเจาหนาท 2. ขอมลและการสอสาร 3. สงกอสราง 4. งบประมาณ

1. แผนการจดการ 2. การปฏบตตามแผน 3. การวจย การตดตามและ ประมนผล

1. ปองกนภยคกคาม 2. การปรบปรงพนทคมครอง 3. การจดการสตวปา 4. การจดการอยางมสวนรวม 5. การจดการการทองเทยว 6. สงกอสราง 7. ผลลพธตามแผน 8. การตดตามผล 9. การฝกอบรม 10. การวจย

ความกดดนและภยคกคามลดลง

- 4 -

ตองการสงกอสรางอะไรบาง ทจะท าใหพนทคมครองสามารถรบรองความปลอดภยของความหลากหลายทางชวภาพได สมมตฐาน วธการทจะด าเนนการประเมนผลพนทคมครองจะขนอยกบขอสมมตฐาน ดงน 1. การรบบทบาทหนาทในการประเมนเปรยบเสมอนการท างานอยในอากาศทวางเปลา คณคาของขอมลจะขนอยกบความพงพอใจของหวหนาหนวยงานพนทและผบรหาร อากาศทวางเปลา กเสมอนวาเปนชองวางในการรบขอมลทบคคลดงกลาวจดหาใหและใชผลลพธทไดรบ 2. ตองยอมรบวา บทนยามของพนทคมครอง หมายถง “พนทดนหรอพนททางทะเล ทจดตงขนเพอเปนการปองกนและบ ารงรกษาความหลากหลายทางชวภาพ รวมทงทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรทางวฒนธรรมและคณคาทางทศนยภาพ ด าเนนงานโดยใชกฎหมายจดตงและบรหารจดการ” 3. วธการทจะด าเนนการนเปนวธการเบองตนทเหมาะสมในการใชประเมนผลพนทคมครองของรฐมากกวาพนทคมครองของเอกชน แตสามารถน าไปปรบปรงใชไดซงค าถามบางขอตองปรบใหเหมาะสม 4. วธการนสามารถน าไปปรบใชการประเมนผลพนทปาไมหรอทงหญาหรอพนทชมน า โดยปรบค าถามเสยใหมใหสอดคลองกบพนท ปจจบนไดมการปรบวธการใชกบระบบนเวศทางทะเล 5. วธการนสามารถใชไดกบพนทคมครองทง 6 ประเภท (จดแบงโดยองคการ IUCN )โดย มความเหมาะสมส าหรบประเภทท 1-4 สวนประเภทท 5 Protected Landscape/Seascape ตองการตวชวดทชดเจนเขาใจไดงายและชมชนมสวนรวมเปนอยางมาก และประเภทท 6 Managed Resources ตองการตวชวดดานการจดการปาไมทมหลกการและหลกเกณฑทย งยน 6. ผบรหารและหวหนาหนวยงานพนทตองมความรความเขาใจในขอมลและคนเคย กบขอมลดงกลาว 7. วธการนสามารถน าไปใชกบพนทคมครองอนๆ ไดโดยเฉพาะพนททเปนเอกเทศหรอพนทจดตงตามวตถประสงคเดยว การเกบขอมลจะมไมมาก แตขอมลเหลานสวนใหญจะใชไดดกบพนทใหญและกวางขวาง 8. ประโยชนของการใชขอมลแตละพนทสามารถน าไปเปรยบเทยบกบพนทคมครองอนๆ ทด าเนนการตามวตถประสงคคลายกนหรอตางกน ผด าเนนการจะแยกออกเปนกลมๆ ไดตามตองการ ขนตอนการด าเนนการประเมนผล ขนตอนท 1 การก าหนดขอบเขตของการประเมนผล การพจารณาขอบเขตของการประเมนผลจะตองเขยนใหเขาใจงาย โดยมแนวทางดงน

1. วตถประสงคของการประเมนผลพนทคมครองคออะไร 2. ขอมลทไดจะใชอยางไร โดยใคร

- 5 -

3. มใครบางทจะเปนผมสวนรวมเกยวของกบการด าเนนงาน 4. ผลทไดจะใชท าอะไรตอไป 5. ทรพยากรทจะใชมอะไรบาง ตองเตรยมใหพรอม 6. ใครเปนผมหนาทด าเนนการประเมนผล 7. ใชเวลาในการด าเนนงานนานเทาไร 8. มขนตอนอยางไร

การพจารณาขอบเขตของการประเมนผลจะรวมถงวธการคดเลอกพนททจะท าการ ในประเทศทมพนทคมครองไมมาก เชน ประเทศเมกซโก เนปาล แอลจเรย ด าเนนการคดเลอกไดงาย สวนประเทศทมพนทกวางขวาง มพนทคมครองมากมาย เชน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน บราซล สหรฐอเมรกา การด าเนนการในทกๆ พนทท าไดยาก ยทธศาสตรในการด าเนนงานสามารถท าไดในวงจ ากด คอ

1. ด าเนนการเฉพาะพนท เชน ภายในจงหวด อ าเภอ รฐหรอภมภาค 2. เปนพนทคมครองทไดมการจดการแบงตามหลกการแบงประเภทขององคการ IUCN 3. มการจดการทมวตถประสงคเฉพาะ

ขนตอนท 2 การประเมนผลจากขอมลทเปนปจจบน ในหลายๆ ประเทศไดมการด าเนนการประเมนผลประสทธภาพของการจดการพนทคมครองและการอนรกษทไดรบความสนใจเปนพเศษ ทงปรมาณและคณภาพของการประเมนผล มขอมลด าเนนการในแตละพนททมอปกรณพรอมจะไดรบการคดเลอกใหมการประเมน มการวเคราะห ความแตกตางของขอมล และมการเพมขอมลบางสวนใหเหมาะสมแนวทางการพจารณาประกอบดวย

1. แผนทภาพถายทางอากาศและภาพถายดาวเทยม 2. การทบทวนความหลากหลายทางชวภาพ 3. การประเมนเพอการฝกอบรมและการเพมประสทธภาพความสามารถของพนกงาน เจาหนาท

4. การวเคราะหภยคกคาม 5. การคนควาวจยทางวทยาศาสตร 6. การศกษาทางดานสงคมและมนษยวทยา 7. การรายงานจากภาคสนาม 8. การรายงานจากหนวยงานภายนอก 9. การทบทวนกฎหมายและนโยบาย

ขอมลทเปนปจจบนสามารถไดจากการประชมเชงปฏบตการหรอก าหนดโดยบคคลทมความรความช านาญ ก าหนดวธ การประเมนผล เชน แผนทภาพถายทางอากาศเพอใชในการก าหนดพนท ทมแรงกดดนและภยคกคาม การส ารวจชมชนเพอใหทราบถงสถานภาพของเศรษฐกจและสงคม

- 6 -

ความหลากหลายทางชวภาพเพอใชเปนหลกฐานยนยนวามเหตผลการด าเนนงานทมผลความส าเรจ ตามวตถประสงค ขอมลทเปนปจจบนสามารถน าไปใชไดโดยตรงหรอโดยทางออม บางสวนของขอมลจะตองพจารณารวมถงความเชอถอจากแหลงของขอมลทมและความถกตอง ซงหวหนาหนวยงาน ผบรหารหรอผมสวนไดสวนเสยจะเหนดวยหรอไมเหนดวยกตาม จะตองมการพจารณาอยางละเอยด ขนตอนท 3 การก าหนดแบบสอบถามขอมล ขนตอนนเปนสวนส าคญในการเกบขอมลโดยการก าหนดแบบสอบถามทไดจาก การประชมเชงปฏบตการทประกอบดวยหวหนาพนทคมครอง ผบรหารและผมสวนไดสวนเสย ผเขาประชมจะตอง มก ารอ ภปราย รวมกนในการใชค าถ าม ก าร สอความหมายและการ เสนอความ เ หน การวเคราะหรวมกน การรบฟงขอเสนอแนะและการด าเนนงานขนตอนตอไป การด าเนนการเพอใหไดค าถามทดโดยการประชมเชงปฏบตการเพอการเกบขอมล เปนวธการทใชด าเนนการกนทวไปและไดขอมลทถกตอง ใหผ มสวนไดสวนเสยมความคดเหน และแสดงออกเพมเตมมากขน ผเขาประชมไดพจารณามาตรฐานของค าถามทจะใชเปนระบบ แตบางครงการประชมเชงปฏบตการอาจจะใชไมไดผลและไมไดค าถามทถกตอง ขนอยกบประเพณว ฒนธรรม และหลกสตรทจะใชในการประเมน การสมภาษณภาคเอกชนหรอจดประชมยอยจะไดผลมากกวา การประชมใหญ รวมถงพจารณาถงหลกการของการประเมนผลทางประเพณวฒนธรรม สถานภาพ ของความหลากหลายทางชวภาพในพนทปาไม การประชมเชงปฏบตการสามารถด าเนนการไดดงน

1. การปรบปรงตวชวดเฉพาะในแตละค าถาม 2. การเพมเตมค าถามทตองการ 3. การปรบค าหรอค าพดหรอการสอความหมาย 4. ลดค าถามบางขอออก

ความถกตองของขอมลจะมขอสงเกตขนอยกบ 1. ความรบผดชอบ ถาหากหวหนาผรบผดชอบเขารวมดวยเขาจะตองมความเปนกนเองและซอสตยตอประชาชนผทเกยวของกบการประเมนผล ฉะนนความส าคญของวธการคอ จะตองบรหารการเกบขอมลโดยผทมความรความช านาญและความเขาใจถงวธการ วตถประสงคและผลทคาดวาไดรบ 2. การใชขอมล หวหนาผ รบผดชอบพน ทมความจ า เปนทจะตอง ร ถงขอมลและ การน าไปใช หากมขอดอยในการจดการจ าเปนตองเพมงบประมาณ วสดอปกรณเพอใหไดผลในอนาคต หรอการลดความจ าเปนในกรณพเศษ หรอเพมความเขมแขงในการท างานควรมการตอบแทนโดยในการ ใหรางวล หรอมการจดการพนททมประสทธภาพทเปนเปาหมายเพอการทองเทยวหรอการพฒนาดานอนๆ ความส าคญของพนทในดานความหลากหลายทางชวภาพและเศรษฐกจ-สงคม ใครเปนผตดสนใจในการท างานตามแผน 3. การก าหนดขอมล ขอมลทไดรบควรมความเปนอสระในการใช ตองมความเชอถอได ถงแมวาจะเปนขอมลจากองคกรภาคเอกชนและผมสวนไดสวนเสย มการใชเทคนคอยางงายๆ เชน การใช

- 7 -

ภาพถายทางอากาศหรอภาพถายดาวเทยม การประชมเชงปฏบตการสามารถท าไดงายและมคณสมบต ทจะตองมผลเกดขน 4. ความสม าเสมอของการสอความหมาย การประชมเชงปฏบตการทผเขาประชมตองมความเขาใจในทางเดยวกน ถาหากจะมการปรบปรงหรอเปลยนแปลงค าถามและการวเคราะห การตอบค าถามจะมการบงบอกถงลกษณะทด มความสอดคลอง ชดเจน และมประสทธภาพ การสอความหมายควรจะเปนค าถามทงายในการสรางความเขาใจและงายตอผเขารวมประชมสามารถสอสารกนไดงายและมการ ตกลงกนในการใชค าทเหมาะสมส าหรบค าถาม 5. การใชตวเลอกในการตอบค าถามตองมความชดเจนและงายตอการตอบ คอ(1) เหนดวย อยางยง (2) เหนดวย (3) ไมเหนดวย และ(4) ไมเหนดวยอยางยง การใชตวเลอกในการตอบค าถามโดยม 4 ตวเลอกดงกลาวจะชวยใหผตอบเขาใจงาย เชน ค าถามถามวา ควรใหมแผนการจดการพนทคมครอง ถาตอบวา เหนดวย กแสดงวาควรมแผนการจดการพนทมาใช หรอถาหากจะตอบวา เหนดวยอยางยง พนทคมครองตองมแผนการจดการทแนนอน ถาตอบวา ไมเหนดวย แสดงวาไมจ าเปนตองใชแผนการจดการ และหากตอบวาไมเหนดวยอยางยง จะท าใหเหนวาไมจ าเปนตองมการใชแผนยทธศาสตรการจดพนทอยางยง ฉะนนขอมลตางๆ ทตองการใชในการประเมนผลเพอการด าเนนงานจงไดแบงออก เปนสวนๆ ดงน 1. ขอมลเบองตน จะประกอบดวย

1.1 ชอพนทคมครอง 1.2 วนเดอนปทประกาศจดตง 1.3 ขนาดของพนท 1.4 ผตอบ 1.5 วนสมภาษณ 1.6 งบประมาณทไดรบ 1.7 วตถประสงคเฉพาะของการจดการ 1.8 กจกรรมของพนทคมครองทวกฤต

2. แรงกดดนและภยคกคาม ขอมลทตองการแยกออกเปน 2 ประเดน คอ (1) แรงกดดนและภยคกคามทเกดขน ในระยะ 5 ปทผานมา และ (2) แรงกดดนและภยคกคามทคาดวาจะเกดขนในระยะเวลา 5 ปขางหนา แรงกดดนและภยคกคามจากกจกรรมตางๆ ทเกดขนและสงผลกระทบกบพนทคมครองอยางไร เชน ท าใหความหลากหลายทางชวภาพลดลง ประชากรของชนดพนธลดลง ท าใหทรพยากรธรรมชาตเสอมโทรมลง จะรวมถงกจกรรมตางๆ ททงถกตองตามกฎหมายและไมถกตองตามกฎหมาย และพนทไดรบผลกระทบโดยทงทางตรงและทางออมจากกจกรรมตางๆ ภยคกคามเปนแรงกดดนทเกดขนยอมมผลกระทบกบทรพยากร

- 8 -

ในพนททงปจจบนและอาจจะเกดเพมขนในอนาคต ตวอยางแรงกดดนและภยคกคามทพบในพนทคมครอง เชน

1. การท าไม ทงทกระท าโดยถกตองและไมถกตองตามกฎหมาย 2. การเปลยนแปลงทเกดขนจากการใชประโยชนทดน เชน การจดสรางทพก ส าหรบ

ผอพยพหนภย การสรางทพกส าหรบพนกงานเจาหนาท การสรางถนน พนทการเกษตร การปลกปาและ การใชประโยชนอยางอน

3. การท าเหมองแร ไมวาจะเปนเหมองขดหรออยางอน เปนการท าลายทรพยากร ใตพนดน ท าใหเกดมลพษ

4. การเลยงปศสตวภายในพนทคมครอง และการเกบเกยวอาหารสตวในพนท 5. การสรางเขอนพลงไฟฟาหรอเพอการเกษตร บางพนทใชเปนแหลงพกผอนหยอนใจ

หรอกฬาตกปลา เปนตน 6. การลกลอบลาสตวปา 7. การเกบหาของปา เพอน าไปใชประกอบเปนอาหาร การเกบพชสมนไพร การตดไม

เพอการกอสราง การเกบยางไมหรออยางอน เพอการบรโภคหรอเพอการคา 8. การทองเทยวและการพกผอนหยอนใจ เชน การปนเขา การจดตงแคมปพก การขมา

ลองแพ หรอขบรถวบากในปา 9. มลพษทเกดขนจากกจกรรมทถกตองและไมถกตองตามกฎหมาย 10. การรบกวนจากกจกรรมของมนษย เชน การเผาไร สารพษฆาแมลงหรอวชพช 11. การท าใหเกดการพงทลายของดน น าไหลบา น าทวมทเกดจากการเปลยนแปลงของ

ภมอากาศ 12. ภยทเกดจากการรกรานของสตวตางถน ทงชนดพนธพชและพนธสตว

ขอบเขต แรงกดดนและภยคกคามทเกดขนมมากนอยกวางขวางขนาดไหน เชน กฬาตกปลา มนกกฬาตกปลาเพมขนจะท าความเสยหายใหแกพนทได การลกลอบลาสตวปาเปนการท าลายประชากรสตวปาบางชนด มลพษจากสงตางๆ ทเกดขนในพนท การใชประโยชนทดนโดยการบกรกพนทดนเพอประโยชนในทางการเกษตรหรออยาง อน การเกดขนของแรงกดดนและภยคกคามในพน ทมากกวา 50% จะถกถามวาเกดขนเปนบรเวณกวางทวไป หรอกระจายอยท วไปประมาณ 15-50% หรอกระจายอยทวไปประมาณ 5-15% หรอเปนบางจดไมเกน 5%

- 9 -

ผลกระทบทเกดขน ความมากนอยของแรงกดดนและภยคกคามทเปนอนตรายตอพนทหรอมผลกระทบกบทรพยากรในพนท เชน การพงทลายของดน ดนแนน มตะกอนในล าธารมาก เสยงรบกวน ท าลายพชทองถน ท าลายความหนาแนนของชนดพนธหรอกระทบกบการขยายพนธของชนดพนธจะอยในระดบของ ความรนแรงทท าใหทรพยากรหมดไปได การท าลายดน น า พนธไม พนธสตวปาทงโดยทางตรงและทางออม ผลกระทบจะแสดงออกมาในลกษณะของระดบ คอ ระดบสง/ปานกลาง/เบาบางหรอไมมาก การฟนฟ การฟนฟใหสสภาพเดมจะใชระยะเวลานานเทาไรททรพยากรในพนทฟนตวเองสสภาพเดมตามธรรมชาต โดยปราศจากการรบกวนของมนษย การปรบปรงโครงสรางของระบบนเวศ ระดบของกระบวนการ กจกรรมทเกดขนโดยคดค านวณวาจะฟนฟไดภายในระยะเวลา 100 ป (ระยะยาว) หรอ 20-100 ป (ปานกลาง) และ 5-10 ป (ระยะสน) ความเปนไปได แรงกดดนและภยคกคามทจะเกดขนในอนาคตจากจ านวนนอยไปจนถงระดบสงสด มปจจยทจะตองพจารณา คอ ระดบของกจกรรมทเกดขนในอดต ปจจยภายนอกและแรงกดดนจากกฎหมาย ระเบยบขอบงคบหรอความขดแยงในการบรหาร การวเคราะหแรงกดดนและภยคกคาม ใหพจารณาดจากกระบวนการประเมนจะชวยใหทราบถงการคงอยของแรงกดดน และภยคกคามในพนทคมครอง หวหนาพนทสามารถใชเปนเครองมอในการตดสนใจท าแผนการปฏบตงานได

- 10 -

ตวอยางแรงกดดนและภยคกคามทเกดขนในระดบทแตกตางกน

2. สรางถนน กระจาย ปานกลาง ระยะปานกลาง

8 การสรางถนนไดก าหนดไวในแผนการจดการพนทคมครอง ผลกระทบเกดจากการกอสราง การขดดนลกรง ใชส าหรบการเดนทางของพนกงานเจาหนาทและนกทองเทยว

3. การทองเทยว เฉพาะทองถน

สง ระยะสน 9 นกทองเทยวทขบขยานพาหนะ off-road ในพนทคมครองอยางเขมขน รบกวนทอาศยของสตวปา ทสรางรง วางไข เลยงลกของชนดพนธสตวปา

4. การลกลอบลาสตวปา

กระจายทวไป

สง ระยะปานกลาง

18 ชนดพนธสตวปาทถกลาจะเปนชนดพนธทหาไดยากมราคาแพง ใชประโยชนในการประกอบยาแผนโบราณ

5. การรกรานของชนดพนธตางถน

กระจายทวไป

สง ระยะยาว 27 มอยท วไปในพนทไมเหมาะสมกบเปนทอยอาศยของสตวปาบางชนด เชน ชางปาและแรด เปนตน

6. การสรางเขอน ตลอดทงพนท

รนแรง ถาวร 64 เปนการสรางเขอนเพอพลงไฟฟา การชลประทาน และจะเกดอทกภยในพนทได

กจกรรม ขอบเขต ผลกระทบ ความถาวร ระดบ ค าอธบายและเหตผล 1. การเกบหาของปา เฉพาะ

ทองถน ไมรนแรง ระยะสน 1 การเกบหาของปา สวนใหญเปน

การเกบเหดเพอการบรโภคของชมชนทองถนและหมบานใกลเคยง รวมถงการเกบพชสมนไพร

- 11 -

3. ความส าคญทางดานชววทยา ขอมลเพอสอบถามเกยวกบชววทยา อาจจะประกอบดวย

3.1 ภายในพนทคมครองจะมชนดพนธทหาไดยาก ใกลจะสญพนธหรอถกคกคาม ชนดพนธทหาไดยากจะมประชากรนอยลงเกดจากกจกรรมของมนษย ชนดพนธทใกลจะสญพนธ ชนดพนธทอยในภาวะอนตรายใกลสญพนธตลอดทงพนทหรอชนดพนธทมความส าคญระดบทองถน

3.2 พนทคมครองมความหลากหลายทางชวภาพสง ความหลากหลายทางชวภาพ จะหมายถงความหลากหลายของสงมชวตทประกอบดวยพนธกรรม ชนดพนธ ประชากร สงคมและระบบนเวศ ในค าถามดานนจะเปนการจดระดบความหลากหลาย มการวดหาความอดมสมบรณของชนดพนธ (Species Richness) โครงสรางความหลากหลายของระบบนเวศและมเกยวของกบสภาพภมประเทศ เชน ชนดของดน ดานลาด หรอระดบความรนแรง

3.3 ในพนทคมครองจะตองมชนดพนธประจ าถน โดยเฉพาะชนดพนธทอาศยอยในพนท ผเขาประชมเชงปฏบตการจ าเปนตองทราบขอมลรายละเอยดดพอ

3.4 พนทคมครองจะอ านวยประโยชนทางดานถนทอาศย อาจจะเปนพนททมความส าคญโดยเฉพาะ เชน เปนแหลงอาหาร แหลงน า แหลงผสมพนธ แหลงอพยพยายถนส าหรบชนดพนธ หากม การเปลยนแปลงเกดขนจะมผลกระทบกบชนดพนธทเปน Key Species หรอ สถานทเลยงดวยออนของสตวปา

3.5 พนทคมครองจะประกอบดวยความหลากหลายของพชและสตว โดยเฉพาะชนดท มความส าคญกนในระบบนเวศและสงคมของสงมชวตในพนท

3.6 ความเปนตวแทนของระบบนเวศ ในพนทคมครองบรเวณพนททเปนภเขาสงจะใหผลผลตไมไดสดสวนกน ขณะเดยวกนพนททสรางผลผลตสงยอมจะเปนตวแทนทด

3.7 พนทคมครองสามารถรองรบการเปลยนแปลงของประชากรชนดพนธทเปน Key Species สามารถรองรบชนดพนธไดมากนอยเพยงใด โดยเฉพาะชนดพนธทส าคญทเปนตวชวด เชน

- พนททอาศยจ ากดทตองการการกระจายของชนดพนธ เชน สตวทม Home range ขนาดใหญ ประชากรสตวปาจะถกรบกวน สถานภาพจะหาไดยาก หรอใกลจะสญพนธ และถกคกคาม

- การคงอยของชนดพนธขนอยกบกระบวนการทางนเวศวทยา เชน ไฟปา น าทวมเปนตน - Flagship Species ทไดรบการสนบสนนในการอนรกษโดยสาธารณชน

3.8 โครงสรางของความหลากหลายในพนทคมครองจะประกอบดวยขนตอนตางๆ ของการเปลยนแปลงระบบนเวศ ความหลากหลายของปาไมจะมการเปลยนแปลงตามขนตอนตางๆ และ มความหลากหลายของชนดพนธทแตกตางกน ตามเวลาของการเปลยนแปลง เชน ทงหญาทเปลยนแปลงเปนปาดงดบ

3.9 ระบบนเวศในพนทคมครองจะถกท าลาย ถกรบกวนท าใหระบบนเวศนนๆ ลดลง เนองมาจากการใชประโยชน เชน การใชพนทปาไม ปาพร พนทชมน า ทถกน ามาพฒนาเปนพนทการเกษตร ทงหญาเปนทเลยงปศสตวหรอสงกอสรางตางๆ

- 12 -

3.10 พนทคมครองเปนสวนทชวยใหกระบวนการทดแทนเปนไปอยางสมบรณ ตามกระบวนการทดแทนของสงคมพชและสตว หากมการรบกวนเกดขนในชวงใดชวงหนงจะท าใหมการเปลยนแปลงสวนอนดวย เชน การหมนเวยนของแรธาต การยอยสลาย การขยายพนธของสตวผ ลา การอพยพยายถน การถกรบกวนจากภยอนตรายตางๆ จากกจกรรมของมนษย หรอภยธรรมชาตจะรนแรงตางกน 4. ความส าคญทางดานเศรษฐกจและสงคม ความตองการขอมลเพอสอบถามเกยวกบเศรษฐกจและสงคม อาจจะประกอบดวย

4.1 พนทคมครองมความส าคญดานการสรางงานส าหรบคนในชมชนทองถน เชน การจางแรงงานเพอท างานในพนทและรบจางการใชบรการดานการน าเทยวหรอธรกจการทองเทยว

4.2 การด ารงชวตของชมชนทองถนขนอยกบพนทคมครอง ชมชนในทองถนไดอาศยทรพยากรธรรมชาตในพนทอนรกษ เชน อาหารพชสมนไพร แหลงตนน าล าธาร วสดอปกรณในการอยอาศยตามวฒนธรรมทไมเกยวของกบผลประโยชนทางดานเศรษฐกจหรอทางดานการตลาด

4.3 พนทคมครองอ านวยผลประโยชนดานการพฒนาทรพยากรธรรมชาตอยางย งยน การใชประโยชนทางดานเศรษฐกจหรอเพอการบรโภค โดยขนอยกบวตถประสงคและการพฒนาใหมผลกระทบกบทรพยากรธรรมชาตนอยทสด เชน การเกบหาของปา การเกบพชสมนไพร เปนตน

4.4 พนทคมครองมความส าคญทางดานศาสนาและดานจตใจทสงบ เชน การใชพนทปาไมเพอกจกรรมทางศาสนาโดยไมมการท าลาย

4.5 พนทคมครองเปนแหลงรวมของความงามตามธรรมชาต เชน ทศนยภาพทส าคญ น าตก น าพรอน หรอถ า ซงเปนสถานทเกดขนตามธรรมชาต

4.6 พนทคมครองเปนแหลงรวบรวมชนดพนธพชทมความส าคญทางดานวฒนธรรมและเศรษฐกจ

4.7 พนทคมครองเปนแหลงรวบรวมชนดพนธสตวปาทมความส าคญทางดานวฒนธรรมและเศรษฐกจ

4.8 พนทคมครองบางแหงมคณคาดานการพกผอนหยอนใจ มความเหมาะสมเปนแหลงการทองเทยว การเดนปา การตงคายพก ลองแพ และกจกรรมอนๆ ทไมท าลายทรพยากรธรรมชาต คณคาทางดานการพกผอนหยอนใจขนอยกบการใชประโยชนและมความส าคญตอชมชนทองถน

4.9 พนทคมครองเปนแหลงอ านวยผลประโยชนทางดานการบรการของระบบนเวศและมคณคาตอชมชน เชน เปนแหลงอ านวยน าใหแกชมชน ปองกนอทกภยและปองกนการเกดขนของงทะเลทราย

4.10 พนทคมครองเปนแหลงศกษาดานวทยาศาสตรในระยะยาว เปนพนททไมเหมอนธรรมชาตทวๆ ไป โดยเฉพาะกระบวนการทางนเวศวทยา ชววทยาของชนดพนธ มวธการจดการทแตกตางกนไปและเหมาะสมเปนพนทศกษาของนกเรยน นกศกษาจากโรงเรยนหรอมหาวทยาลย

- 13 -

5. ความไมมนคงของพนทคมครอง ความตองการขอมลเพอสอบถามเกยวกบความไมมนคงของพนท อาจจะประกอบดวย

5.1 กจกรรมทผดกฎหมายยากตอการตดตามผล ความยงยากของการตดตามผล จะปรากฏในพนทขนาดใหญและยากตอการเขาถง หรอกจกรรมการเกบหาของปาในบรเวณทเปนปาภเขาสงหรอหางไกลจากการดแลของพนกงานเจาหนาท

5.2 กฎหมายทใชบงคบไมเขมงวดและรนแรงพอทจะท าใหผกระท าผดเขดหลาบ บทก าหนดโทษนอยเกนไปจนไมสามารถจะควบคมพนทได

5.3 การตดสนบนและการทจรตทเกดขนในพนทหลายๆ แหง โดยเฉพาะการตดสนบนดวยเงนตราเพอแลกเปลยนกบการไมปฏบตตามกฎระเบยบ การทจรตเปนการไมซอสตยตอหนาท ความไมเทาเทยมกน ความไมเปนธรรมหรอยตธรรมในการท างานตามระเบยบตางๆ

5.4 ความไมมนคงทางการเมองหรอความวนวายทางการเมองเปนสาเหตใหเกด ความขดแยงทางการบรหาร การจดการพนทไมมประสทธภาพ เชน ความไมปลอดภยในการเดนทาง ในพนท แนวคดทแตกตางกนในเรองผลประโยชน เปนตน

5.5 ประเพณวฒนธรรม ความเชอและแนวคด ท าใหเกดความขดแยงในวตถประสงคของพนท เชน การเกบพชสมนไพร การน าชนสวนของสตวปาทหาไดยากเปนยาแผนโบราณ การมความเชอจะมความตองการบรโภคเพมมากขน อตราการขยายพนธของสตวปาทหาไดยากลดลง แตมความส าคญทางชววทยาสงมาก

5.6 มคณคาทางดานการตลาด ตวอยางคณคาทรพยากรทมคณคาสงเพราะหาไดยาก มแหลงแรทส าคญ มศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงพลงงานไฟฟา หรอมการเลยงปศสตวมากเกนไป

5.7 การกระท าทเสยงตอการผดกฎหมายภายในพนทคมครอง เชน มการสรางถนน เขาไปในพนท การปดกนทางน า หรอพนทคมครองตามแนวชายแดน

5.8 ทรพยากรธรรมชาตมหลายชนดในพนทมคณคามากเปนทตองการของตลาด เชน ดหม นอแรด เกลดลน และพชสมนไพร

5.9 การจดการเพอผลประโยชนหรอการหารายไดจากทรพยากรในพนทจะมผลถง การท าลายทรพยากรธรรมชาตได โดยเฉพาะนโยบายทางการเมองและเศรษฐกจ เชน การเพมขน ของนกทองเทยวตองเพมสงอ านวยความสะดวก การกอสรางบานพก การตดไม การเปดพนทปาเพอเพมพนทการจดตงแคมป เปนตน

5.10 การจางแรงงานจากชมชนทองถน เปนการคดเลอกลกจางชวคราวเขามาท างาน สวนใหญจะเปนแรงงานทไมคอยมความช านาญมความรความสามารถนอย หรอไมมประสบการณเพยงพอในการจดการพนทคมครอง

- 14 -

6. วตถประสงคของแผนยทธศาสตรการจดการ ความตองการขอมลเพอสอบถามเกยวกบแผนยทธศาสตรการจดการพนท อาจจะประกอบดวย

6.1 วตถประสงคของการจดตงพนทคมครองกเพอเปนการปองกนและบ ารงรกษาความหลากหลายทางชวภาพ ดงทองคการ IUCN ไดใหความหมายไวแลววา พนทคมครอง (Protected Areas) จะเกยวของกบพนททอ านวยประโยชนในดานการรกษาความหลากหลายทางชวภาพและทรพยากร ทคลายคลงกน ไมมการท าลายหรอขดแยงกบวตถประสงค

6.2 ความหลากหลายทางชวภาพทไดก าหนดการจดการตองสมพนธกบวตถประสงคทมความเขาใจงาย แผนยทธศาสตรการจดการควรมรายละเอยด เจาะจงและปฏบตไดในการปองกน บ ารงรกษา โดยเฉพาะ Key Species

6.3 นโยบายการจดการและแผนควรจะก าหนดใหแนชดและมความเชอมโยงกน เชน แผนงานประจ าปควรเชอมโยงกบนโยบาย

6.4 หวหนาหนวยงานพนท ผบรหารและพนกงานเจาหนาทจะตองเขาใจถงวตถประสงคและนโยบายของการจดการพนทคมครองตามหลกการเหตผลและรบผดชอบในการด าเนนงาน

6.5 ชมชนทองถนมสวนสนบสนนวตถประสงคของการด าเนนงานจดการพนทคมครอง รวมทงมสวนรวมในการแกไขปญหาขอขดแยง ลดการกระท าผด รวมกนพจารณาตดสนใจและรวมกนจดการพนทคมครองโดยการเปนอาสาสมครจดการพนทคมครอง 7. พนทคมครองไดรบการคมครองตามกฎหมายทก าหนด ความตองการขอมลเพอสอบถามเกยวกบการทพนทไดรบการคมครองตามกฎหมาย อาจจะประกอบดวย

7.1 พนทคมครองไดรบการคมครองตามกฎหมายในระยะยาว เปนการประกาศ ตามพระราชบญญตทเกยวกบการคมครองพนทฉบบตางๆ ตามวตถประสงค ทรพยากรทกชนดในพนท กไดรบการคมครองตามกฎหมายดวย เชน แหลงแร แหลงน า พนธไมและทรพยากรธรรมชาตชนดอนๆ

7.2 ความเกยวของกบสทธในทดน โดยเฉพาะชมชนทองถนใชสทธด าเนนงานในพนท เชน สทธในการเกบหาของปา ตกปลา อางถงความเปนเจาของพนท การแกไขจงเปนการสรางความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆ เชน ปาไม อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา และหนวยงานอนๆ

7.3 การจดท าแนวเขตพนทคมครองใหชดเจนตามวตถประสงค การจดท าแนวเขต โดยอาศยพนทเปนส าคญ เชน การใชแมน า ล าธารเปนแนวเขตหรอลกษณะทส าคญอยางอน เชน สนปนน า แนวเขตระหวางชมชนกบพนทคมครอง เพอใหชมชน พนกงานเจาหนาท นกทองเทยวและบคคลทวไปสามารถทจะมองเหนแนวเขตไดชดเจน มแผนทแสดงหมดหลกฐานทก าหนดและสามารถใชในการพจารณาทางศาลได

- 15 -

7.4 การจดการพนทคมครองมเงนงบประมาณในการดแลรกษาพนทตามกฎหมาย กจกรรมตามทกฎหมายใชบงคบในการจดการทกสวนตองปฏบตตามกฎหมายนบตงแตพนกงานเจาหนาท นกทองเทยว ชมชนทองถนและประชาชนทวไป

7.5 ความขดแยงระหวางชมชนกบพนทคมครองตองไดรบการแกไขอยางถกตอง ความขดแยงนจะตองไดรบการแกไขตามวธการ ขนตอนของการปฏบตใหเปนทนาพอใจดวยกนทงสองฝาย การชดเชยจากการเรยกรองในสงทเกดขน เชน การเลยงปศสตวในพนทไปกดกนตนไมในพนทจะม การฟองรองกนได

8. การออกแบบการจดการพนทและการวางแผน ความตองการขอมลเพอสอบถามเกยวกบแบบการจดการและการวางแผนพนท อาจจะประกอบดวย

8.1 พนททจะก าหนด จะตองอยในวตถประสงคของการจดตงพนทคมครองและขนอยกบขอมลทมอย เชน ประชากรชนดพนธ การกระจายของชนดพนธและถนทอาศย การก าหนดเพอ การอนรกษอยางเขมขน หามกระท าการใดๆ เปนอนขาด

8.2 การก าหนดพนทและกจกรรมไมกระทบกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ เชน การตดไมไมใหมผลกระทบกบความหลากหลายทางชวภาพ หลกเลยงการก าหนดพนทกอสรางทท าใหเกดการพงทลายของดน ท าลายระบบนเวศหรอท าลายทรพยากรทมอยในพนท

8.3 การก าหนดเขตการจดการวาจะอยสวนใดของพนท เชน Core zone, Buffer zone และ Resource use zone หรอพนททมคณคาทางวฒนธรรม นโยบายการก าหนดเขตการจดการจะเปนการอนรกษชนดพนธทมคณคา หาไดยาก การบงคบใชกฎหมายตองเขมขน โดยพจารณาจากภยคกคามทเกดขน แตถาหากพนทคมครองไดรบการดแลเปนอยางดไมจ าเปนตองแบงเขตการจดการกได

8.4 การใชประโยชนทดนรอบๆ พนทคมครอง จะตองไมมการใชประโยชนทมผลกระทบกบทรพยากรธรรมชาตในพนทอนรกษ เชน ความหนาแนนของประชากร การจดการปาไม พนทการเกษตร พนทเอกชน แหลงพกผอนหยอนใจรวมถงเขตชมชน

8.5 ก าหนดใหมความรวมมอกบหนวยงานอนๆ หรอ ระหวางหนวยงานอนรกษอนๆ การปลอยสตวปาคนสธรรมชาตจ าพวกเสอโครง ชางปา กระทง ววแดง เพอใหชนดพนธมความมนคง ทางความหลากหลายทางชวภาพ 9. พนกงานเจาหนาท ความตองการขอมลทกลาวถงพนกงานเจาหนาท อาจจะประกอบดวย

9.1 ระดบการศกษาของพนกงานเจาหนาทมประสทธภาพในการจดการพนทหรอไมเพยงใด ประเภทของสาขาวชาของบคลากรทเขามาท างานในกจกรรมตางๆ ของการจดการ มปจจยหรออปสรรคในการจดหาบคลากรมาปฏบตงานในหนาทดงกลาวอยางไร

9.2 จ านวนของพนกงานเจาหนาทมเพยงพอทจะปฏบตงานในพนททกๆ ดานหรอไม เชน ตองการบคลากรทมความรความช านาญดานการจดการทรพยากร ดานการวางแผน ดานการส ารวจและ

- 16 -

ตดตามผลชนดพนธและประชากรสตวปา หรอดานการประชาสมพนธ พนกงานเจาหนาทไดมการฝกอบรมเพมเตมหรอไม

9.3 มการเปดโอกาสใหพนกงานเจาหนาทเขา รวมกระบวนการพฒนาบคลากร ในดานตางๆ เชน การศกษาในระดบทสงขน การจดการทรพยากร การประชมเชงปฏบตการทงระยะสนและระยะยาว การฝกอบรมดานอาชพ การศกษาดงาน การสบเปลยนงานในหนาท การสมมนาและ การพบปะแลกเปลยนความร ควรมยทธศาสตรดานการพฒนาบคลากร

9.4 การตดตามตรวจสอบการท างานของพนกงานเจาหนาทวาการด าเนนงานสเปาหมายของการจดการหรอไม มการทบทวนกระบวนการท างาน การตดตามผลงานตามเปาหมายและวตถประสงคของแผนงานยทธศาสตร

9.5 สงเสรมเพอการคงไวพนกงานเจาหนาทระดบสงทมความรความช านาญไวท างานเฉพาะดาน โดยการใหก าลงใจในการท างานดานคาจาง สขภาพและการพกผอนประจ าป 10. การสอสาร ความตองการขอมลทกลาวถงดานการสอสาร อาจจะประกอบดวย

10.1 มการสอสารระหวางพนกงานเจาหนา ทระดบสงกบพนกงานเจาหนา ท ทปฏบตการภาคสนาม ดวยอปกรณทมประสทธภาพ เชน โทรศพท วทยรบ-สง โทรสาร เครองประมวลผล อปกรณเครองใชไฟฟา อนเตอรเนท อปกรณดงกลาวจะตองมใชทกหนวยงานในพนท เพอการสอสารระหวางพนกงานลาดตระเวน เจาหนาทฝายประชาสมพนธ พนกงานประจ าส านกงาน รวมถงหวหนาหนวยงานพนทและผบรหารระดบสง

10.2 มขอมลดานนเวศ เศรษฐกจและสงคมเพยงพอส าหรบใชในการวางแผน การจดการ รวมถงแผนทและอปกรณ เชน แผนทดาวเทยม แผนทระวาง ภาพถายทางอากาศ ขอมลดานภมศาสตร (แผนทดน พนธพช และพนธสตว) ขอมลดานชนดพนธ (การกระจายของชนดพนธพช พนธสตวและกลมของชนดพนธ) ขอมลดานการเปลยนแปลงเศรษฐกจและสงคม การส ารวจ การใชประโยชนและการพฒนาชมชน

10.3 ระบบการเกบขอมลทเปนปจจบนและมอปกรณการเกบขอมลทพรอมทจะปฏบตงานได เชน GPS กลองสองทางไกล กลองถายภาพ อปกรณการส ารวจและอปกรณการบนทกขอมล

10.4 มระบบการด าเนนงานและวเคราะหขอมล รวมถงเครองประมวลผลทงทเปน Hardware และ Software(Software Program on GIS) วเคราะห การตดตามและการวเคราะห การส ารวจประชากรและการเปลยนแปลง การจดการขอมลพนฐาน

10.5 มการสอสารทมประสทธภาพกบชมชนทองถน การสอสารกบชมชนทองถนตองโปรงใส และเกยวของกบกระบวนการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวม

- 17 -

11. สงกอสรางและอปกรณเพอสนบสนนการปฏบตงาน 11.1 มอปกรณดานการคมนาคมพรอมทจะใชในการปฏบตงานได เชน รถยนต

ยานพาหนะ ถนน เฮลคอปเตอร เรอเรว รถจกรยานยนต รถจกรยาน และมา ขนอยกบพนทและ ความ ตองการใชประโยชน การจดหาอปกรณ การน าไปใชจะเกยวของกบการจดการทมประสทธภาพ

11.2 อปกรณภาคสนามจะตองมพรอมทจะใชในการปฏบตงานไดทนท เชน อปกรณการปนภเขา เตนทสนาม อปกรณการเกบขอมล เปนตน

11.3 สงกอสรางจะตองก าหนดไวในแผนบรหารจดการพนทประกอบดวยส านกงาน หองประชม อาคารวจย บานพกพนกงานเจาหนาท หองสขา โรงจอดรถ อาคารบรการ โรงอาหารและสงกอสรางหนวยพทกษปา

11.4 มความพรอมในการซอมแซมบ ารงรกษาอปกรณตางๆ 11.5 อาคารศนยบรการมขนาดทเหมาะสมในการรองรบนกทองเทยว และหองประชม

ใหความรแกประชาชนทวไปตามวตถประสงค มการบรการขอมล เอกสารการประชาสมพนธ ขอแนะน าตางๆ น าดม ถงขยะ ลานกางเตนทและเสนทางศกษาธรรมชาต 12 งบประมาณ

12.1 ในรอบ 5 ปทผานมามงบประมาณและแหลงเงนทนสนบสนนการด าเนนงาน ใหมประสทธภาพไดอยางไรบาง

12.2 งบประมาณทก าหนดไวตามแผน 5 ป ขางหนา มแนวโนมทจะไดงบประมาณ มาด าเนนการไดมากนอยเพยงใด มรายไดจากคาธรรมเนยมการใชพนทหรอสถานท ก าไรจากการลงทน คาใชจายและกจกรรมเรงดวนทจะตองใชงบประมาณ

12.3 การบรหารงบประมาณในการจดการพนทคมครอง รวมทงการรายงานการใชจาย การเกบรกษาหลกฐานการเงน วธการขอเงนงบประมาณและการไดมาซงเงนงบประมาณมประสทธภาพมากนอยเพยงใด

12.4 ระยะเวลาในการขออนมตใชเงนงบประมาณในแตละกจกรรมแตละงวดหรอแตละปตรงตามวตถประสงคและเปาหมายหรอไม การใชจายเงนตามกจกรรมทก าหนดเพอลดภยคกคาม ทเกดขน

12.5 ในการก าหนดงบประมาณด าเนนการในระยะยาวตามแผน จะมการพจารณาแหลงเงนทนและผมสวนรวม กจกรรมการใชเงนงบประมาณหรอแหลงเงนทนจากภายนอก จะตองเปนไปตามระเบยบปฏบตทถกตองและตรวจสอบได 13. แผนการจดการพนท

13.1 มการก าหนดแผนการจดการไวโดยมขอมลพนททจะมการจดการ มเปาหมาย และวตถประสงคทชดเจน โดยเฉพาะการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การท างานเปนระบบ มขนตอนและแผนการจดการสามารถปรบไดตามกาลเวลา

- 18 -

13.2 มการส ารวจทรพยากรทางธรรมชาตและวฒนธรรม การส ารวจท รพยากร ธรรมชาตจะเปนชนดพนธสตวปา พชปา ชนดพนธหลก (Key Species) วกฤตการณของพนท กระบวนการทจะตองบ ารงดแลรกษาทรพยากรทางวฒนธรรมกมการศกษาและการส ารวจโดยความรวมมอกบชมชนทองถนซงมแผนการทจะท างานรวมกน

13.3 มการวเคราะหขอมลจากแผนยทธศาสตรเพอคนหาภยคกคามทเกดขนกบพนทคมครองทงในอดต ปจจบนและแนวโนมทจะเกดขนในอนาคต พรอมกบพจารณาแนวทางปองกนและ การจดการ

13.4 มการก าหนดแผนงาน (Work plan) ทชดเจนตามเปาหมาย ไมวาจะเปนแผนงานรายเดอน รายไตรมาส รายป ตามเปาหมายและวตถประสงค

13.5 ผลการวจยและการตดตามผลเพอน ามาซงการปรบแผน โดยใหมผลการวจยศกษาและตดตามขอมล งบประมาณและการวางแผนการจดการทสมพนธกน 14. กระบวนการจดการ

14.1 มหนวยงานรบผดชอบทชดเจน มโครงสรางการบรหารงาน ล าดบขนตอนและกระบวนการในการท างานเพอใหพนกงานเจาหนาททกคนเขาใจในกระบวนการท างาน

14.2 กระบวนการท างานตองโปรงใส มการบนทกขอตกลง การท างานรวมกน มการประชมและกจกรรมตางๆ รวมกน

14.3 พนกงานเจาหนาทพนทคมครองรวมมอกบผมสวนไดสวนเสย ชมชนและหนวยงานอนๆ ในระดบทตางกน เชน ระดบทองถน ระดบชาต ระดบนานาชาต อาจจะเปนหนวยงาน ทเกยวของกบการอนรกษ วจย โรงเรยน สถานศกษา องคการพฒนาเอกชน หนวยงานธรกจทองถน ชมรมอนรกษ บรษททวรและอาสาสมคร

14.4 การมสวนรวมของชมชน เชน การจดตงคณะกรรมการทปรกษาพนทคมครอง มอ านาจหนาทใหค าแนะน า วางแผนแกไขปญหา การพฒนาองคความรและการใชประโยชนจากทรพยากรในพนทคมครอง

14.5 การสอสารระหวางหนวยงานภาคปฏบตกบผบรหารระดบสง กจกรรมตางๆ มการก าหนดตามขนตอนในชวงเวลาทก าหนด โดยก าหนดไวในกระบวนการของแผน 15. การวจย การตดตามและประเมนผล

15.1 การตดตามตรวจสอบการใชประโยชนพนทคมครองทงทถกตองและไมถกตองตามกฎหมาย เชน ความรนแรงของภยคกคาม การเกดขนของประชากรชนดพนธ บทบาทของระบบนเวศ การลกลอบลาสตวปาและอนๆ

15.2 การวจยทเปนงานพนฐานของการจดการ การก าหนดงานวจยใหเปนไป ตามเปาหมายและวตถประสงค เพอน าผลการวจยไปใชในการจดการ เชน การเกบหาของปา การพฒนาชมชนกบการใชประโยชนของชมชน การตลาด โดยเฉพาะการใชพชสมนไพร

- 19 -

15.3 การวางแผนการวจยใหเปนไปตามเปาหมายและวตถประสงคในการแกไข ภยคกคามและแนวทางการแกไขปญหา

15.4 จดใหมการประชมเพอเสนอผลงานวจยใหแกพนกงานเจาหนาทผปฏบตในพนททกระดบไดมความรและความเขาใจรวมกน การน าผลการวจยไปตพมพเผยแพรในเอกสารตางๆ การสรางเครอขายงานวจย และสงเสรมใหเจาหนาทเขารวมประชมสมมนาทางวชาการ

15.5 งานวจยและการตดตามผลการจดการใหน ามาวเคราะหและจดล าดบความส าคญของการน าไปใชในการจดการพนท เชน การลดภยคกคาม การอนรกษชนดพนธหรอกจกรรมการจดการอนๆ

16. ผลลพธการประเมนผลทงหมดมความพงพอใจมากนอยเพยงใด กจกรรมดานตางๆ ตามแผนของการจดการ ผลผลตตางๆ ดานการปองกนภยคกคาม การบงคบใชกฎหมาย การฟนฟสภาพแวดลอม การจดการสตวปา ถนทอาศยของสตวปา การใหการศกษาและการประชาสมพนธ การจดการการทองเทยว การพฒนาสงกอสราง การวางแผนยทธศาสตร การตดตามและประเมนผล การพฒนาบคลากรและการตดตามผล ขนตอนท 4 การวเคราะหผล ในขนตอนท 4 เปนการวเคราะหผลจากขอมลทเกบไดจากขนตอนท 3 ใหน าผลทได มาเปรยบเทยบกนเพอจะไดน าไปพจารณาในการวางแผนยทธศาสตรการจดการตอไป การเปรยบเทยบจะมหลายรปแบบ ทงทเปนขอมลตางๆ ภายในพนทเองหรอเปรยบเทยบกบพนทคมครองอนๆ เชน 1. การเปรยบเทยบแรงกดดนและภยคกคาม

เราสามารถด าเนนการวเคราะหและเปรยบเทยบขอมลดานแรงกดดนและภยคกคามในแตละประเภท เชน ขอมลการลกลอบลาสตวปา การเลยงปศสตว การเกบหาของปา การทองเทยว การท าเหมองแร ชนดพนธตางถน หรอสงกอสราง โดยแยกแตละประเภทและเปรยบเทยบกน พจารณาจากกราฟทเกดขนจากการวเคราะห ดงตวอยาง

0

20

40

60

การลกลอบลาสตวปา การเลยงปศสตว การเกบหาของปา การทองเทยว เหมองแร ชนดพนธตางถน สงกอสราง

%

% ภยคกคาม% แรงกดดน

- 20 -

การวเคราะหแรงกดดนและภยคกคามทเกดขนเฉพาะพนทในแตละพนทของประเทศนน ทไดประเมนผลดงกลาวมกแหง สามารถน ามาเปรยบเทยบกนได โดยใชระดบของความรนแรงและภยคกคาม ดงตวอยาง

0

20

40

60

80

พท.1 พท.2 พท.3 พท.4 พท.5 พท.6 พท.7

%

% ภยคกคาม% แรงกดดน

นอกจากนยงมการเปรยบเทยบแรงกดดนและภยคกคามทเกดขนในพนททกประเภททมขอมลทงหมด จะเหนเปนกราฟทแตกตางกนดงตวอยาง

2. ความส าคญทางชววทยา เศรษฐกจ-สงคมและความหาไดยาก

เปนการว เคราะหหาระดบของความส าคญทางชววทยา เศรษฐกจ-สงคมและ ความหาไดยาก หรอเปนการวเคราะหเปรยบเทยบโดยใชตวชวดเฉพาะ (Specific Indicators) การแสดงผล การวเคราะหกมการใชกราฟทมสญลกษณคลายคลงกบขอ 1

3. ประสทธภาพของการจดการพนท เปนการวเคราะหประสทธภาพของการจดการพนท การวางแผน สงทใชในการจดการ

กระบวนการ ผลลพธ ผลทไดรบ รวมทงการด าเนนงานตามวตถประสงค กฎหมาย การจดการพนทเฉพาะ พนกงานเจาหนาท การสอสาร สงกอสรางตางๆ การปฏบตงานตามแผน การวจยและการตดตามผล

4. การวเคราะหในหลายๆ รปแบบ เพอเปนการเปรยบเทยบเฉพาะเรองและเปรยบเทยบกบพนทอนหรอเรองอนเพอน ามาใชในการพจารณาวางแผนยทธศาสตร

- 21 -

แนวทางการวเคราะหขอมล 1. การใหคะแนนแรงกดดนและภยคกคามโดยเฉพาะในขอ 2 ของตอนท 3 เรองแรงกดดนและภยคกคามมรปแบบดงน

การกระจาย ผลกระทบ ความถาวร 4 = เตมพนท 4 = รนแรงทสด 4 = ถาวรตลอดไป 3 = กระจายทวไป 3 = สง 3= ในระยะยาว 2 = กระจายบางสวน 2 = ปานกลาง 2 = ปานกลาง 1 = เฉพาะพนท 1 = เบาบาง 1 = ระยะสน

2. การใหคะแนนในขอ 3-16 ของตอนท 3 จะใชค าตอบอย 4 ค าตอบ คอ เหนดวยอยางยง = 5 เหนดวย = 3 ไมเหนดวย = 1 ไมเหนดวยอยางยง = 0 3. การวเคราะหแบบใชขอมลหลายๆ อยางมาเปรยบเทยบโดยใชหลกการทางสถต และ Software Programme เพอใหเหนขอมลทชดเจนและเปลยนแปลงได ขนตอนท 5การพจารณาการด าเนนงานขนตอไปและขอเสนอแนะหรอขอคดเหน ขอเสนอแนะหรอขอคดเหน : ควรเนนความจ าเปนทจะตองมแผนยทธศาสตรการจดการพนทคมครองเพอท าใหมการจดการทดขนและมประสทธภาพ มการเปลยนแปลงเกดขนจากนโยบาย วธการจดการ การปฏบตตามแผนหรอการใชจายงบประมาณ ยทธศาสตรการเสนอแนะจะค านงถงการจดการพนทใหดยงขนและมการ ปรบแผนอยางไร ขอมลดงตอไปนเปนแนวทางหรอในการใหขอเสนอแนะ 1. ทบทวนการใชจายเงนงบประมาณทเปนเปาหมายแรก หากวามภยคกคามทเกดขน อยางรนแรง และงานอนรกษชนดพนธเปาหมายในแตละพนทคมครอง 2. วเคราะหระบบทสามารถชแจงไดถงจดออนจดแขงตลอดทงพนท และการปรบปรงเปาหมายและยทธศาสตรการจดการพนท 3. การวเคราะหหาจดวกฤตและความแตกตางของขอมล และมการพฒนางานวจยเพอเตมใหเตมความแตกตางดงกลาว 4. การวเคราะหและสนบสนนนโยบายของรฐในการปองกน ดแลปรบปรงการจดการพนทคมครอง 5. การวเคราะหและพจารณารายละเอยดทไมเปนไปตามนโยบายของรฐซงจะหมายถงสวนทเปนภาพลบของหนวยงาน

- 22 -

6. รายละเอยดของการพฒนาตามล าดบความส าคญของแผนยทธศาสตรการจดการพนทขนอยกบความหาไดยาก ความส าคญล าดบแรกของการอนรกษและความสามารถในการจดการ 7. การวเคราะหเพอการพฒนาทรพยากรมนษยและการพฒนาความตองการดานการพฒนาบคลากร 8. การวเคราะหความตองการตดตามผลและประเมนผลในสวนทเปนขอมลเชงลก 9. จดแขงของการปองกนภยคกคาม โดยการปรบแผนรายละเอยดล าดบความส าคญ ของขนตอนและพจารณาความเสยงทจะเกดขนประกอบดวย 10. ส ารวจถงแรงกดดนและภยคกคามในภาพรวมเพอหาสาเหตและปจจยทเกยวของ 11. การวเคราะหถงความรความสามารถและความช านาญของหวหน าพนทคมครอง แนวทางการเพมพนความรในการฝกอบรมและการพฒนาบคลากรทงหมดของพนท 12. การวเคราะหระดบของแรงกดดนและภยคกคามทเกดขนจากประสทธภาพของ การท างานและยทธศาสตรการจดการทส าคญ การปรบแผน ล าดบความส าคญของกจกรรม ขอเสนอแนะ หนวยงานรบผดชอบทตองน าไปปฏบตตลอดจนการสนบสนนดานการเงน เทคนควธการ การบรหารและการก าหนดนโยบาย การวเคราะหระบบในภาพรวมของพนทคมครองหลงจากทเราไดขอมลจากขนตอนท 4 แลว จะท าใหเราทราบวา 1. ระบบพนทคมครองดงกลาวเปนตวแทนดานการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ในระดบใด (ระดบทองถน ระดบภมภาค ระดบนานาชาต) ระดบของระบบนเวศทเปนตวแทนของพนท ขนอยกบประวตศาสตรการเปลยนแปลงของระบบนเวศ การลดลงของระบบนเวศทส าคญ ควรจะไดมขอมลทชดเจน 2. ระบบของพนทคมครองสามารถทจะปองกนการสญพนธหรอการหายไปของชนดพนธ การทพนทคมครองไดรบการดแลปองกนเปนอยางดทงชนดพนธรวมถงประชากรทงพชและสตวไดอาศยอยอยางปลอดภย มอาหารเพยงพอ มการจดล าดบความส าคญของชนดพนธทหาไดยาก ถกคกคามหรอใกลจะสญพนธ 3 . ระบบของพ น ท คมครอง เ ปนแหล งรวมของความหลากหลายทาง ชวภาพ มการววฒนาการตามธรรมชาต การท างานของหนาทและบทบาทในระบบนเวศ รวมทงสภาพภมศาสตร การแพรกระจายของชนดพนธรวมถงการเปลยนแปลงทเกดขนโดยธรรมชาต 4. พนททไดรบการอนรกษท าใหชนดพนธทเปนชนดพนธหลก (Key Species) ไดรบ การดแลอยางเปนระบบ ชนดพนธเหลานอาจจะเปนชนดพนธหลกในพนทภมภาคหรอในระบบทมขอบเขตจ ากด นอกจากนยงมชนดพนธทเปน Flagship Species, Keystone Species ทมความส าคญมความเสยง ตอการเกดอนตรายหรออาศยอยอยางปลอดภย 5. ระบบของพนทคมครองจะคงไวซงกระบวนการธรรมชาตในระดบภมทศน ตวอยางเชน การเกดไฟปาท าใหรกษาสภาพระบบนเวศไวสวนหนงโดยเฉพาะทงหญา

- 23 -

6. ระบบของพนทคมครองจะชวยปองกนพนทใกลเคยงทมระบบนเวศและแนวเชอม ของระบบนเวศทส าคญ เชน ปาชายเลน พนทรมน าและรมทะเลทสมพนธกน ทงหญากบพนทปาบรเวณภเขาสงจะเปนพนททมความหลากหลายสงและเปนทอยอาศยของชนดพนธไดเปนอยางด 7. ระบบของพนทคมครองจะมการเกดของกระบวนการการทดแทนของความหลากหลาย ความหลากหลายของกระบวนการทดแทนเปนวธการท างานรวมกนระหวางชนดพนธภายในระบบนเวศ การเกดภยธรรมชาต กระบวนการทดแทนในระยะเ รมแรก จนสกระบวนการยคไคลแมกซจะม การเปลยนแปลงทงชนดพนธพชและสตวเกดขนดวย 8. พนทคมครองทมความหลากหลายจะชวยในการปองกนความหลากหลายอยางเปนระบบ เชน Biodiversityhotspots ไดรบการดแลเปนอยางด 9. พนทคมครองเปนพนททมชนดพนธทองถนทไดรบการปองกนอยางมระบบ ชนดพนธทอาศยอยในพนทเฉพาะ มขอบเขตจ ากดทางภมศาสตรกไดรบการดแลและปองกนเพอเปนการอนรกษพนธกรรม ชนดพนธทส าคญ วธการกโดยการพจารณาถงระดบการคงอย โดยพจารณาเปรยบเทยบกบชนดพนธอนๆ 10. พนทคมครองทไดก าหนดขนหากเปนพนทขนาดใหญ มความเชอมโยงของระบบนเวศ ท าใหมความหลากหลายทางชวภาพสงและไดรบการปองกนรวมกน การก าหนดนโยบายของพนทคมครอง

ภายหลงจากทไดมการวเคราะหขอมลตางๆ ดงกลาวแลว สามารถน าผลมาก าหนดนโยบายตามขนตอนทจะด าเนนงานใหไดอยางมประสทธภาพ กลาวคอ 1. เปนนโยบายการจดการพนทคมครองในระดบชาต ตองมวสยทศน เปาหมายและวตถประสงคทชดเจน ซงตองระบใหชดวาเราตองการอนรกษพนทใดบางตามล าดบความส าคญ 2. เปนพนททไดรบการดแลเปนอยางดเพอคงไวซงกระบวนการทางธรรมชาตในระดบ ภมทศนและขนอยกบระดบความหลากหลายทางชวภาพ 3. เปนการทดสอบการสรางเครอขายระหวางพนทเพอศกษาความเปลยนแปลง ขอตกลงของรฐในระดบตางๆ ทเกยวของกบพนทคมครอง การก าหนดตวชวดหรอดชนชวดจะเปนตวแสดงใหเหนถงความพงพอใจหรอการสนบสนนจากชมชนทองถน 4. รวมมอกนส ารวจความหลากหลายทางชวภาพในระดบภมภาค เชน การส ารวจชนดพนธทเปน Key Species อยางเปนระบบและวธการ 5. การประเมนผลทางคณคาประวตศาสตรการเปลยนแปลงตามชนดของระบบนเวศ ซงขนอยกบการก าหนดนโยบาย ในการก าหนดเปาหมายกใหครอบคลมทกพนททเปนตวแทน 6. มการก าหนดนโยบายการฟนฟระบบนเวศทเสอมโทรม พจารณาจากปจจยของ การแพรกระจาย ชนดพนธของระบบนเวศ ระดบการลดลง ประวตการเปลยนแปลงและการกระจาย การฟนฟรวมทงการอนรกษอยางเขมขนและพจารณาพนททมการใชประโยชน

- 24 -

7. มนโยบายในการก าหนดแผนงานการวจยในสวนทเกยวของกบเหตการณทวกฤต เปนการวจยอยางเรงดวนเพอหาขอมลมาใชในการพจารณาด าเนนงานตอไป 8. การทบทวนเพอพจารณาชองวาง (Gap) และจดออนของการจดการพนทอนรกษ การวเคราะหความหลากหลายทางชวภาพ การแพรกระจายชนดพนธทอยในพนท 9. พนกงานเจาหนาททกระดบทปฏบตงานในพนทไดรบการพฒนาความรไมวาจะเปนการฝกอบรมหรอการศกษาในระดบทสงขนเพอสรางความเขมแขงใหหนวยงาน 10. การจดการพนทคมครอง เปนสวนหนงในระบบการจดการทรพยากรธรรมชาตจะรวมถงทรพยากรประเภทอนจะมประสทธภาพไปในทางเดยวกนดวย นโยบายสงแวดลอม 1. พนทคมครองทไดด าเนนการตามวตถประสงคของกฎหมายและมการสนบสนนจากหนวยงานทรบผดชอบ ซงจะครอบคลมดานการวางแผนการใชประโยชนทดน การปาไม การจดการสตวปา และการเกษตร กฎหมายเปนระเบยบของชาตทใชควบคมการใชประโยชนทรพยากรทงในระดบชาต ระดบภมภาคและระดบทองถน กฎหมายเปนเครองมอทใชในการจดการพนทใหมประสทธภาพ 2. การวางแผนดานงบประมาณในการจดการระบบพนทคมครอง มงบประมาณเพยงพอ ในการทจะใหความปลอดภยแกความหลากหลายทางชวภาพ มกลไกของการจดการในระยะยาวและสม าเสมอ 3. เปาหมายการปองกนสงแวดลอมจะตองก าหนดไวในนโยบายการพฒนาดานตางๆ การวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมจะตองน าไปใชด าเนนการโดยเฉพาะทเกยวของกบการใชประโยชนทดน สงกอสราง และพนทใกลเคยง กฎหมายควบคมการหามลาชนดพนธทหาไดยากหรอใกลจะสญพนธ 4. มการสอสารสมพนธทดตอกนระหวางหนวยงานทเกยวของกบการจดการทรพยากร ธรรมชาต ระหวางกระทรวง ทบวง กรม และหนวยงานตางๆ ทเกยวของกบเขตรกษาพนธสตวปา อทยานแหงชาต การปาไม สตวปาและการทองเทยว 5. ประสทธภาพของการบงคบใชกฎหมายในทางบรหารจดการพนทตองสมพนธกบกฎหมายและระเบยบอนๆ โดยเฉพาะกฎหมายทเกยวกบการกระท าผด ใหพจารณาคดอยางยตธรรม ตามระบบ 6. นโยบายแหงชาตตองสงเสรมงานดานสงแวดลอมศกษาแกประชาชนทกระดบ สงแวดลอมศกษาจะเปนการศกษานอกระบบ เชน การประกาศการประชาสมพนธ แผนพบ ใบปลว หรอสงตพมพอนๆ และการศกษาในระบบ เชน การพฒนาหลกสตรสงแวดลอมศกษาในโรงเรยนทงในระดบประถมศกษา มธยมศกษา และมหาวทยาลย 7. นโยบายแหงชาตจะตองใหมความสอดคลองกบการใชประโยชนทดน การใชประโยชนทดนอยางย งยน การจดการปาไม การจดทดนเพอการเกษตร ตองค านงถงระดบของการจดการตามรปแบบ Organically หรอ Ecologically

- 25 -

8. นโยบายแหงชาตจะตองน ากลไกการอนรกษพนททดนอนๆ ดวย เชน พนทดนของเอกชน หนวยงานสงแวดลอม นโยบายก าหนดใหมการสนบสนนในเรองกลไกของตลาด การพจารณา สวนทมผลกระทบ เชน ผลผลตกบการปาไม การเกบคาบรการจากประชาชน เปนตน 9. ก าหนดใหมการฝกอบรมดานสงแวดลอมศกษาแกพนกงานของรฐทกระดบ มการฝกอบรมและการศกษาตามหวขอสงแวดลอมศกษาทตองการ 10. นโยบายแหงชาตควรใหมการรวมมอกนระหวางหนวยงาน องคกรพฒนาเอกชน และขาราชการพลเรอน หรอการมสวนรวมในการจดการพนทคมครอง