M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j aM a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j a

Br. 59 Cena: 50 den. јули 2014IS

SN

: 18

57-

671

0

АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции

S p O j n a u M E T n O S T a i V O j S k a T a

З А Е Д Н И Ч К И Н А С Т А P n a v o e n i o t o r k e s t a r n a a r m i t u r s k i o t v o e n o r k e s t a r „ М Е х Т Е р А Н “

Ч Е С Т , Г О р Д О С Т И Г О Л Е М А О Д Г О В О р Н О С Т

Н О В И О Т М И Н И С Т Е р З А О Д Б р А Н А С В Е Ч Е Н О Ј А P р И М И Д О Л Ж Н О С Т А

узејот на македонската борба за државност и самостојност претставува документирано, современо и објективно наглед-но средство за борбениот код на македонскиот народ, за

неговата револуционерна и духовна сила во остварувањето на слободарските и државотворни цели. Со историската автентич-ност и високите уметнички дострели, овој специјализиран музеј, со коплексната експозиција, упатува три основни пораки до по-сетителите: дека патот на создавањето на македонската држава траеше век и половина; дека историјата е составена од позитивни и негативни личности кои оставиле свој белег и дека е неопходно национално помирување меѓу Македонците.Музејот поседува две илјади експонати, меѓу кои 152 восочни фигури, 105 уметнички слики – портрети на познати македонски дејци, револуционери и интелектуалци, масовни сцени на значајни настани од македонското револуционерно минато, како и голем број на дукументи, фотографии, макети, карти, брошури и оружје. Поставката го опфаќа периодот од 17 до 20 век со акцент на 19 и 20 век. Од отворањето до сега, поставката е збогатена со 200 нови експонати. Во изминатите, речиси три години од неговото отворање на

8 септември 2011 година, музејската поставка ја разгледа-ле над 100 илјади граѓани на Р. Македонија, како и 20 илјади странски туристи од 75 држави од сите континенти, кои престојувале во Скопје. Покрај нив, Музејот во изминатите 3 години го посетиле и 150 странски државни делегаци при нив-ниот престој во Скопје. Музејот го посетиле околу 20 илјади ученици и студенти од Р. Македонија, за кои се организираат посебни едукативни програми како што е проектот „Музејот – пријател на децата“ кој се организира во текот на школската година.Во рамките на програмските определби за негување на сло-бодарските традиции од нашето историско минато, Музејот го

посетија и резервните офицери, активисти на општинските организа-циони единици (ООЕ на ОРОРМ од Скопје и од Тетово) предводени од претседателот на ОРОРМ проф.д-р Ѓорѓи Малковски.

Ж. Трајановски

Музејот на македонската борба за државност и

независност

СИГУРНИ ВО НЕБОТО И ВИСОЧИНИТЕ

22 ГОДИНИ ОД ФОРМИРАЊЕТО НА ВОЗДУХОПЛОВНАТА БРИГАДА

НОВ ЕЛАН

ретседателските и парламентар ни-те избори во Република Маке до-нија уште еднаш покажаа кој има

најмногу доверба кај народот. Мирно, демократски и со висок процент на из-лезност, македонскиот народ повтор-но се определи за веќе етаблираните и докажани политичари. Новата Влада која се формираше кон крајот на месец јуни беше мошне малку поинаква во својот состав од претходната. И прет-седателот го доби својот втор мандат и поддршката на народот...Во Министерството за одбрана и Армијата на Република Македонија во текот на месец јуни активностите се од-виваа со вообичаениот ритам и опре-делените насоки. Воздухопловната бригада го прослави Денот на единица-та, достоинствено и свечено. Се рапор-тираше за постигнатото и за плановите за периодот кој претстои.„Летниот кампус 2014“ се одвива-ше беспрекорно по сите предвидени сценарија. Припадниците на Четата за заштита на силите ЕУБГ 2014-2 успешно нè прет-ставија во рамките на ЕУ-бор бената група на вежбата „Брз лав“, која се од-ржа во Белгија кон крајот на месец јуни.Медиа-тренерите од Регионалниот центар за односи со јавноста во Осло ги добија потребните сертификати за медиа-тренинг за кризна комуникација.Пристигна нов министер за одбрана!Од формирањето на Министерството за одбрана на Република Македонија, како еден од носечките субјекти на системот за одбрана на државата, се сменија повеќе министри за одбра-на. Го паметиме првиот министер за одбрана, проф. д-р Трајан Гоцевски, како човек кој се нафати, со минимал-но вооружување и опрема да започне да создава македонска армија... Секој нов министер за одбрана остана запа-метен по некоја своја посебна доблест, залагање или, пак, можеби и некој про-пуст и лоша процена...Новиот министер за одбрана, д-р Зоран Јолевски, застана на чело на Министерството за одбрана со не-скриена гордост што токму нему му е доделена оваа функција... На примопредавањето на должноста ми-нистер за одбрана, пред платото на Министерството за одбрана, сите го почувствувавме еланот со кој овој пре-кален дипломат и експерт од областа на економијата се обврза дека посве-тено ќе работи на приближувањето на Република Македонија кон НАТО и ЕУ, дека со сите свои потенцијали и искуство ќе се залага за влез на Репу-блика Македонија во НАТО, ќе работи посветено на реформите во АРМ и МО во духот на концептот за „Паметна од-брана“ на НАТО, но и ќе се заложи да ја подобри состојбата на припадниците на АРМ, ќе ги искористи најдобрите чо-вечки ресурси во Министерството...Ветровите на промените донесоа нави-стина нов елан во МО и АРМ. Му чести-таме на новиот министер за одбрана на Република Македонија и се надеваме дека д-р Зоран Јолевски професионал-но и успешно ќе ги оствари сите презе-мени обврски и задачи.

д-р Жанет Ристоска

„ЛЕТЕН КАМПУС 2014“

ПИТОМцИТЕ И СТУДЕНТИТЕ ЈА ПОкАжАА СВОЈАТА СТРУЧНОСТ И ПОДГОТВЕНОСТ

„БРЗ ЛАВ 14“

ПРИПАДНИцИТЕ НА АРМ ВО БОРБЕНАТА ГРУПА НА ЕУ

КОМУНИКАЦИЈА ВО КРИЗИ

РЕГИОНАЛНИОТ цЕНТАР ЗА ОДНОСИ СО ЈАВНОСТА ЈА ПРОДОЛжУВА ЕДУкАцИЈАТА НА СВОИТЕ ТРЕНЕРИ

ВИСОКИ ВОЕНИ ЛИДЕРИ

ПРЕДИЗВИцИТЕ ВО УСЛОВИ НА СОВРЕМЕНА ВОЕНА кРИЗА

„КОЈ ќЕ ПУКА ВРЗ ГОЛЕМАТА ТРОЈКА ?“ШПИОНОТ кОЈ ГО ЗАТРЕСЕ ТРЕТИОТ РАЈХ

ЛЕГЕНДА ЗА СОВЕТСКАТА „ВОСЪМЕРКА“

ИСТОРИЈА НА ПРВАТА И ВТОРАТА ГЕНЕРАцИЈА ХЕЛИкОПТЕРИ „МИ-8“

26

28

32 16

34

40 18

48

50

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година VI, број 59, јули, 2014 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-потполковник Насер Сејдини, Блерим Укали, полковник Мирче Ѓоргоски, д-р жанет Ристоска,полковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКд-р жанет Ристоска

РЕДАКЦИЈАБилјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник), Митко Василевски (новинар), кристина Илиевска (новинар), ксенија Митева-котеска (лектор); Александар Атанасов (фотографии)

Печати: „КОСТА АБРАШ“ – Охрид

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ 116, 1000 СкопјеТелефони: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

3

цЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОк Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

23

11Страница интервју

СО ГуДрун ШтАјнАКер, АМБАСАДОрКА нА СОјуЗнА реПуБЛиКА ГерМАнијА вО реПуБЛиКА МАКеДОнијА

4

о распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година, разбирливо беше пра шањето за потребата од пос то-ењето на НАТО. Впрочем, исто ри-

јата покажува дека сојузите се формираат против закани, а кога заканата исчезнува, сојузите исто така исчезнуваат. Американ-ско-советскиот сојуз во Втората светска војна може да се земе како пример за тоа. Студената војна многу скапо ги чинеше засегнатите страни. Откако таа заврши, на двете страни од Атлантикот беше раширено убедувањето да се намалат трошоците за одбраната. Во таа насока, многумина во конгресот вршеа притисок врз претседателот Џорџ Буш да се разгле-да прашањето за распуштање на НАТО и за намалување на долгот на САД кој бил наталожен во осумдесеттите години на минатиот век, главно поради воените трошоци. Поаѓајќи од првичната намена за која беше формиран НАТО, во Европа се бараше решение да се избегне амери-канската доминација и се велеше дека Ев-ропската унија (ЕУ) би можела да го замени НАТО и политички и воено. Оттука, ова е одговорот зошто НАТО успешно им прко-сеше на различните трендови во текот на историјата.Неколку фактори беа клучни за да се зачу-ва Алијансата веднаш по крајот на Студе-ната војна. Прво, елиминирањето на Вар-шавскиот пакт создаде голем вакуум во власта во централна и во Источна Европа. Понатаму, навистина никој не можеше да ги предвиди намерите на „новата Русија“, особено со оглед на тоа како историски таа ги третираше нејзините „блиски сосе-

НАТОПЕРСПЕКТИВИТЕ НА АЛИЈАНСАТА ПО 2014 ГОДИНА

на политиката, на побарувањата и на про-грамите за обука од познатата 40-годиш-на закана со новите предизвици, недвос-мислено покажа дека е потребно време за таква трансформација. За НАТО беше потребно постоење на проблем кој што треба да се реши без двоумење и земјите да не се сомневаат во својата способност, а воедно НАТО са-каше да ја докаже и својата способност и улога. Тоа беа двата предизвици во 1990-тите години: Босна и косово. Босна беше етно-политички хаос, нешто во кое Аме-рика не беше подготвена да скокне. САД штотуку ја имаа завршено операцијата „Пустинска бура“ од којашто имаа огромен долг, а сакаа да имаат и придобивки од

ди“. Администрацијата на Буш го препозна овој проблем и со силна западноевропска поддршка почна да ги зајакнува политич-ките и воените врски со новата независна централна и Источна Европа. Неговата политичка цел беше да се поттикне Евро-па „цела и слободна“, а НАТО беше катали-заторот за тоа. Друг фактор беше моралната димензија. Некои земји сметаа дека состанокот на земјите-членки на НАТО на чело со САД со земјите од поранешниот Варшавски пакт на Јалта во 1949 година е „предавство“. За нив, тоа едноставно беше вистинската работа којашто требаше да се направи.Почетната НАТО-трансформација беше бавна и тешка. Менувањето на фокусот,

5

нал немирите на Блискиот Исток. Поната-му, тоа најверојатно дека САД нема да се потпираат на НАТО во иднина, всушност тие тоа би го сфатиле како бескорисно. Авганистан може да биде „моментот да се биде или не“ за НАТО. Дури и претседате-лот Обама забележа неодамна дека „кре-дибилитетот на НАТО е под знак прашање во Авганистан“.Во заднината на кризата во Авганистан, ЕУ е уште една можна закана за иднина-та на НАТО. Се бараат неколку влијателни гласови во Европа за тоа НАТО воено да се замени, ослободувајќи ги Европејците од она што тие го гледаат како американ-ска доминација во Европа и пошироко. Тие се жестоки во врска со глобалната „американизација“ и нивната придружна надворешна политика, двете работи кои се токсични за многу Европејци. За вре-ме на самитот во Хелсинки, ЕУ ги презе-де првите чекори кон независна колек-тивна безбедност надвор од НАТО, кога нејзините членки се согласија да форми-раат ЕУ-мултинационални сили од 60.000 припадници. Но, овие сили постојат само на хартија, тоа никогаш не се оствари. Всушност, и со потребната поддршка од САД, тоа ќе заврши со позајмување на војници од НАТО, ако е потребно.Едноставно кажано, ЕУ не се заканува да го замени НАТО. Европските даночни об-врзници нема да плаќаат за тоа. И САД е задоволна со оваа позиција бидејќи на тој начин ќе се обезбеди влијанието на САД преку НАТО во работите на Европа. А, поцинично е сфаќањето дека НАТО со американското лидерство е корисно во ЕУ. САД ќе ја завршат целата валкана работа во светот, додека ЕУ ги задржува високи-те морални вредности на земја која не се меша, а тука е и дополнителниот бонус на евтина безбедност.Останува прашањето: Ако ИСАФ не успее, дали и НАТО ќе си оди со него? И покрај сите веродостојни предупредувања од страна на многу угледни лидери, научни-ци и набљудувачи, одговорот веројатно е „не“. Ниту еден НАТО-шеф на држава или министер за надворешни работи, и покрај многуте негодувања, не предложи распуштање на Алијансата. НАТО беше, е, и ќе остане од клучно значење за транс-атлантската безбедност. НАТО е единствената институција во светот со искуство, структура и капаци-тети да се справи со големи безбедносни кризи но, исто така, и да дејствува како центар на глобалната мрежа на коопера-тивни безбедносни иницијативи. И покрај повремената реторика за спротивното, Европејците ќе продолжат да го поддржу-ваат НАТО, не само затоа што Русија е во нивната периферна визија, но, исто така, затоа што продолжува да игра игра на „префрлање на товарот“, игра со која ја до-бива најдобрата безбедност за најевтина цена, далеку помалку отколку што ќе би-дат принудени да плаќаат доколку треба сами да се обезбедуваат. Тие попрво би толерирале алијанса тешка за соработка како Америка отколку да одат сами.Од гледна точка на САД, НАТО силите сè уште се релевантни и корисни, и покрај очигледниот нефер товар на американски-те војници и даночните обврзници. НАТО сè уште е најдобар начин за Америка да остане вклучена во работите на Европа,

претходно споменатата „мировна диви-денда“, и имаа цел да го намалат своето воено влијание во Европа. Доминантната американска политичка позиција беше дека Европејците ќе мора сами да го ре-шат босанскиот проблем. Но, после 3 годи-ни од започнувањето на конфликтот, како и воведувањето на етничкото чистење, притисок порасна. Иако САД не сакаат да се вовлечат во друг Виетнам, стана еви-дентно дека Европејците нема да бидат во можност сами да се справат со ова прашање. Покрај тоа, овој конфликт по-кажа дека дури и со американската поли-тичка поддршка, НАТО-воените операции нема да ги дадат посакуваните резултати без директно лидерство и вклучување на САД. На крајот, американското лидерство и военото учество се покажаа како витал-ни. Дејтонскиот договор покажа од колка-во витално значење беа САД во постсту-дената војна на НАТО. Ситуацијата на косово покажа слични проблеми за Алијансата. Бидејќи во Обе-динетите нации не можеше да се постигне договор во Советот за безбедност, зада-чата повторно падна на НАТО да ја реши создадената криза. Дури и со политички консензус во Северноатлантскиот совет во врска со она што мораше да биде на-правено, сепак постоеја бирократски преч-ки за ефикасно извршување на она што требаше да се преземе. Мора да се знае дека НАТО, исто така, е и политички сојуз. За легитимноста на постапките се бара консензус како „sine qua non“. Но, лузните од Студената војна останаа. Алијансата не беше структурно подготвена да спроведе експедитивни операции за одржување на мирот или за спроведување мир. Сепак, НАТО успеш-но се трансформиаше во од за да се до-бие контрола врз Босна и косово, и како организација постепено се подобруваше нејзината ефикасност. Всушност, кризата во Босна и на косово на некој начин му помогна на НАТО да се трансформира, успешно справувајќи се со предизвиците во 1990-тите. Алијансата покажа издр-жливост под притисок. Дебатата околу трансформацијата откри многу пропусти во бирократската машинерија во рамки-те на НАТО, како на дипломатски така и на воен план. Повеќето засегнати страни сфатија дека Алијансата мора да се мену-ва за да одговори на новата реалност на постстудената војна, но прашањето беше како, каде и зошто. како што веќе споме-навме тоа што во голема мера беше реше-но, барем во првата деценија по Студената војна, е тоа што во некоја форма НАТО сè уште e единствениот гарант на колектив-ната безбедност за своите членки, и тоа се чувствува интуитивно за да се задржи овој аранжман. Останатите земји гледаа на но-виот НАТО како на скапо претпријатие кое е во очајна потрага по трајна закана. Но, таа закана не беше ниту во трансатлант-ските ниту во европските средини. како што се интензивираше дебатата, кај лидерите преовладуваше ставот дека но-вите закани за стабилноста, како што се хуманитарните кризи и транснационални-от тероризам, можат да влијаат на Запад од голема далечина. Потпомогнат од со-времените технологии и медиумите светот стана помал и како резултат на тоа НАТО постепено ќе мора да делуваат глобално.

Според некои експерти, иако основната мисија на НАТО за колективна безбедност не беше променета, имаше простор и за поинакво делување.За таа цел НАТО ќе мора да стане поекс­педитивно. Според некои експерти, иако основната мисијата на НАТО за колек­тивната безбедност не е променета, ло­кацијата се има променето. НАТО ќе мора да стане експедитивно.НАТО преживеа трансформација и турбу­ленции на постстудената војна по 1990­тите. Го прошири своето членство со нови членки како Полска, Унгарија и Чешка, а во 1999 година беше донесен новиот страте­гиски концепт за користење на своите сили во контингенти надвор од Европа. Овој нов концепт вклучуваше распоредливи НАТО­сили за брза реакција, формирање на нова експедитивна команда и контрола по примерот на Здружената команда на копнените сили на САД. За жал, настаните на следната деценија ќе бидат тест на ела­стичноста и кохерентноста на НАТО како никогаш пред тоа.

ИСАФ–ТЕСТ ЗА ИЗДРЖЛИВОСТА НА НАТО ИСАФ и НАТО јасно „се борат“ со многу прашања, но дали тоа значи дека НАТО, истрајно, како што се покажа и со некол­ку кризи, сè до овој стадиум, ќе пропадне ако ИСАФ не успее во Авганистан. Не­

кои истакнати лидери и експерти се по­викуваат на таа можност. Според Ричард Холбрук, „иднината на НАТО е на линија“ во Авганистан. Други тврдат дека НАТО мора да остане експедитивна, што зна­чи достигнување на бараните успеси во Авганистан, или ризикува сериозно уништување на сојузот и повлекување на САД.Всушност, она што е поттик за САД, а со оглед на глобалните барања за безбед­ност, е да остане во сојуз кој нема волја за решавање на комплексни транснацио­нални безбедносни кризи кои, исто така, имаат индиректно влијание врз безбедно­ста на Европа. Ако ИСАФ не успее во Ав­ганистан, САД ќе се приклучи во редовите на Британците и советите на срамната ли­ста на претходни обиди за да се успее по секоја цена со сила во таа земја. Ваквиот резултат би ги зајакнал Талибан­ците, „Ал Каеда“ и пошироко би ги поттик­

6

а исто така „го зголемува глобалниот пре-стиж, политичкото влијание и воената моќ на САД“. САД не може неограничено да ги реша-ваат проблемите во светот. НАТО носи меѓународен легитимитет што е важно кога САД треба да ги брани своите глобални авантури на скептичниот свет. Иако на мо-менти односите се напнати, САД и Европа се премногу цврсто поврзани за Алијансата за да ја распуштат. Политичките, економ-ските и културните врски, „зацементирани“ од страна на заеднички вредности, ќе по-могнат да се одржи НАТО во целост. конеч-но, ако заканата за неуспех на ИСАФ се заканува и на НАТО, зошто тогаш НАТО сè уште ги зголемува своите членки? Во 2009 година се приклучија Хрватска и Албанија, а Франција се согласи и воено да се приклучи.

КОЛЕКТИВНАТА МОќ ГИ ПРАВИ СИТЕ ЗАЕДНО ПОСИЛНИкрајот на најголемата операција на НАТО носи голема можност. Можност за генерирање на клучни спо-собности – да се вклучат силно со новата геополитичка реалност и за ребаланс, при-оритетите и обврските. Со други зборови, можноста да се планира за во иднина. Тој план мора да одговори на три прашања: Што понатаму ќе преземе НАТО? како ќе го направи тоа? каков вид на алијанса ќе биде во иднина?Еве ги и можните одговори на овие прашања. Прво, она што ќе преземе НАТО понатаму, односно кои се следните чекори. НАТО ќе продолжи да одговара на кри-зите кога и каде сојузниците ќе одлучат дека нивните безбедносни интереси се во прашање бидејќи ова е основна дејност на Алијансата. А, кризите се протегаат од Сахел до централна Азија. Но, ова не значи дека НАТО ќе треба да интервенира насекаде, ниту, пак, дека е подготвена за конфронтација. Но, тоа значи дека НАТО мора да биде подготвена да ги одврати и да се брани против каква било закана. Тоа значи дека Алијансата треба да ги одржува нејзините оперативни работи и да го зад-ржи целиот спектар на способности. Меѓу другите, зголемената важност за ракетната одбрана, сајбер-одбраната, како и употре-бата на специјалните сили. Противракетна-та одбрана е суштински елемент на колек-тивната одбрана. И распоредувањето на патриот-проектилите во Турција е вистин-ски одговор на вистинска закана. Многу европски сојузници веќе придонесуваат за ракетниот одбранбен систем на НАТО. Но, можни се и други видови. На пример, европската морнарица да се надгради со ракетни одбранбени радари и со пресрет-нувачи на нивните бродови, а тие можат да се распоредат заедно со пловилата на САД. НАТО, исто така, мора да ја подобри сајбер-еластичноста, што претставува клучна уло-га за Алијансата во дефинирањето заед-нички пристап меѓу сојузниците во обуката и во обезбедувањето специјалистичка по-мош на сојузниците при сајбер-напад. За тоа се потребни сили кои со вештина и брзина ќе дејствуваат решително. Важна е и виталната улога за новите НАТО-штабови за специјални операции во планирањето, во координирањето на мисиите и во по-добрувањето на способноста на силите за специјални операции да работат заедно.

овие вредности, што е дефинирано од страна на трансатлантските обврски. Ние знаеме колку се важни овие обврски. Ние знаеме деа тоа не доаѓа бесплатно“, е оце-ната на Расмусен. Во последната деценија од 2001 година, уделот на САД во НАТО за трошоци за одбраната се зголеми од 63% на 72%, додека во последните неколку години, сите освен од три европските сојузници ги намалија своите воени буџети, во не-кои случаи и до 20 проценти. Овој јаз во трошоците за одбраната е загрижувачки. Но, уште позагрижувачка е празнината во некои клучни способности. Затоа треба да се преземат конкретни активности за да се надмине. „Јас би сакал да видам како се движиме кон денот кога ниеден сојузник нема да обезбедува повеќе од 50% од одредената критична способност. Ова ќе бара европ-ските сојузници да направат повеќе. Тоа покажува зошто иницијативите од страна на европските сојузници се од толку витал-но значење, бидејќи силен европска при-донес за способностите на НАТО ќе ја од-ржи силната посветеност на САД во НАТО. Добрата вест е дека рамнотежата е веќе подобрена во некои критични области. На пример, во големи транспортни авиони“, оценува Расмусен. Сепак, НАТО, исто така, треба да се реба-лансира политички. Сите сојузници мора да покажат политичка волја за поддршка на едни со други. НАТО мора да ја заживее и улогата како политички форум за транс-атлантските консултации за заеднички прашања за безбедноста, вклучително и

на оние што се наоѓаат надвор од евроат-лантската област. Ребалансирањето бара вистинска инвестиција, којашто ја заслужу-ва. „колективната моќ ги прави сите заед-но посилни. И во денешниот меѓусебно поврзан свет, НАТО, или ќе успее ко-лективно, или ќе изгуби поединечно. Мојата визија за иднината на Алијансата се базира на успесите од минатото. Тоа го задржува она што ја прави нашата Алијанса единствена и незаменлива. Тоа го ребалансира нашиот колективен воен капацитет и ја зајакнува нашата за-едничка политичка решителност. Сега, и по 2014 година, ние може да останеме заедно само доколку сме успешни“, за-клучува генералниот секретар на НАТО, Андерс фог Расмусен.

м-р Венцислав Чучурски

„Сето ова ќе придонесе НАТО да остане на златниот стандард на евроатлантска-та безбедност во 21 век. Но, како? Ние мора да градиме на темелите на она што го имаат стекнато во операции во Авгани-стан, а не да заработиме на она што не-кои може да го гледаат како пост ИСАФ дивиденда. Во ова време на штедење, тоа изгледа како атрактивна опција. Но, тоа ќе биде погрешна опција бидејќи без-бедносните предизвици нема да чекаат додека ние ги поправиме нашите финан-сии. И повеќе кратења сега ќе доведат до поголема несигурност во иднина, по цена која ние едноставно не може да си ја до-зволиме. Ние го видовме тоа по крајот на Студената војна, кога бевме лошо подгот-вени да одговориме на кризите на Балка-нот. Сега, ние треба да ја реинвестираме дивидендата од ИСАФ во одбраната и да се добие максимален поврат од неа, вклу-чително и преку НАТО-поврзаните сили и паметните одбранбени иницијативи. Ни требаат мултинационални сили кои може да се распоредат брзо кога е потребно. За среќа, ние веќе ги имаме. Се викаат НАТО-сили за одговор. Гледам ревитализација на овие сили, да се задржи нашата способ-ност да се обучуваат и да работат заедно, како сојузници и партнери, да се искористи предноста од одлуката на САД да ги роти-ра посветените единици во Европа и да се спроведат повеќе пореални и почести веж-би. НАТО-силите за одговор треба да ста-нат мотор на нашата идна подготвеност“, оцени генералниот секретар на НАТО, Ан-дерс фог Расмунсен на Минхенската без-бедносна конференција.Според Расмунсен, мултинационалната со-работка, исто така, е клучна за одржување на помали трошоци, а способностите на НАТО повисоки. На пример, преку „памет-на одбрана“ ќе се изгради нов центар за разузнавање на Алијансата, за контрола и извидување, кој ќе обезбеди политички и воени одлуки со повеќе точни и ажурни информации. Научените лекции од Ав-ганистан и од Либија покажаа колку е ва-жен еден таков центар за која било идна операција. „Не гледам како се поврзуваме поблиску со нашите најспособни оператив-ни партнери, бидејќи одржувањето на бли-ски врски во мирновременски услови ќе ни помогне да работиме подобро заедно во време на криза“, оценува генералниот се-креар на НАТО.Во поглед на сработката на Алијансата со другите организации и држави, генерални-от секретар на НАТО оцени: „Не гледам како ја зајакнуваме нашата соработка со Обединетите нации и со Европската унија за да може да се реагира заедно во ком-плексни кризи. Јас, исто така, не гледам како ги продлабочуваме и нашите страте-гиски односи со Русија. Значи, ние може да изградиме долготрајна безбедност и стабилност за сите нас во евроатлантската заедница. Генерално, јас ја гледам нашата алијанса како се менува од оперативен ангажман во оперативна готовност. Од кампања во готовност. Од распоредено НАТО во подготвено НАТО“.

КАКОВ ВИД АЛИЈАНСА ќЕ БИДЕ НАТО ПО 2014„НАТО ќе остане алијанса изградена врз заеднички вредности и интереси, со отво-рена врата за нови членови кои ги делат

7

рвото примопредавање на министерските долж-ности во рамките на

новата Влада на Република Македонија се случи токму пред платото на Министер-ството за одбрана на Републи-ка Македонија. Д-р Зоран Јолевски, гордо ја презеде должноста мини-стер за одбрана на Република Македонија од неговиот прет-

то за одбрана.Во своето обраќање пред при-сутните новиот министер за одбрана, д-р Зоран Јолевски, истакна дека новата функција за него претставува чест, гор-дост и голема одговорност. „Јас сум определен заедно со вас да го продолжиме патот на реформите, со цел да ги уживаме придобивките на де-мократското општество, кои

ходник, м-р Талат Џафери.Новиот министер за одбрана беше пречекан со високи во-ени почести и церемонија на која присуствуваа началникот на Генералштабот на Армијата на Република Македонија ге-нерал-потполковник Горанчо котески, голем број старешини и припадници на АРМ, како и голем број вработени и рако-воден кадар од Министерство-

воедно се вредности на НАТО, на Европската унија и на со-времениот свет во целост“.Во однос на Армијата, мини-стерот Јолевски истакна дека ќе вложи максимални напори за подобрување на севкуп-ните услови на припадници-те на Армијата на Република Македонија за предизвиците на 21 век. „Нашите најдобри амбасадо-ри, нашите мировници, мора да имаат услови за да про-должат гордо и достоинствено да нè претставуваат насекаде низ светот“.

Р.Ш.

НОВИОТ МИНИСТЕР ЗА ОДБРАНА СВЕЧЕНО ЈА ПРИМИ ДОЛЖНОСТА

ЧЕСТ, ГОРДОСТ И ГОЛЕМА ОДГОВОРНОСТ

8

а 24 јуни 2014 година во ГШ на АРМ се одржа при-годна свеченост по по-

вод испраќањето на шефот на Канцеларијата на НАТО во Скопје, полковник Александар Александров. На свеченоста присуствуваше началникот на ГШ на АРМ, генерал-потпол-ковник Горанчо Котески, заме-никот на НГШ на АРМ, генерал-потполковник Насер Сејдини, новиот шеф на Канцеларијата на НАТО, морнарички капетан Румен Радев, клучниот персонал на ГШ на АРМ и претставници од Канцеларијата на НАТО во Скопје.Началникот на ГШ на АРМ во обраќањето пред присутните

БЛАГОДАРНОСТ ДО ПОЛКОВНИК АЛЕКСАНДРОВ

му се заблагодари на полков-никот Александров за сора-ботката и за несебичниот и ис-клучителен ангажман за време на неговиот мандат како шеф на Канцеларијата на НАТО. Нагласувајќи го значењето на соработката со Канцеларијата на НАТО, генералот Котески ис-такна дека полковникот Алек-сандров во изминатиов период во голема мерка придонесе да се унапреди комуникацијата со Алијансата, нагласувајќи ја него-вата поддршка во реализацијата на многу проекти кои се од значење не само за АРМ туку и за одбраната воопшто.Полковникот Александров, заблагодарувајќи се на соработ-

ката со ГШ на АРМ, истакна дека на припадниците на АРМ секо-гаш ќе гледа како на искрени пријатели, не криејќи ги неговите лични очекувања дека Републи-ка Македонија во најскоро вре-ме ќе стане полноправна членка на НАТО, потсетувајќи на фак-тот дека нашата држава ги ис-полнува потребните стандарди за членство.На свеченоста, на полковникот Александров од страна на НГШ на АРМ му беше доделена Сред-на плакета на АРМ, како и Медал на НАТО за служба во НАТО-операции на Балканот.Во оваа прилика, на новиот шеф на Канцеларијата на НАТО, мор-наричкиот капетан Румен Радев, генералот Котески му посака успех и продолжување на сора-ботката со ГШ на АРМ.

инистерот Јолевски непо-средно по преземањето на

должноста министер за одбра-на, замина за Брисел како дел од македонската делегација на состанокот со Северноат-лантскиот совет на НАТО на ниво на амбасадори на земјите-членки посветен на Извештајот за напредокот на нашата земја во рамки на Акциониот план за членство на Република Македонија во НАТО за 2013 – 2014 година. На состанокот,

МИНИСТЕРОТ ЈОЛЕВСКИ НА СОСТАНОКОТ НА НАЦ

министерот Јолевски истакна дека Република Македонија целосно ги поддржува напо-рите на НАТО-алијансата за градење мир и демократски вредности за просперитетен Авганистан, и во тој дух ние сме подготвени да го дадеме својот придонес во мисијата „Одлучна поддршка“ со експер-ти за обука и советување во областа на воената полиција, комуникации и врски, пешадија и други области. Исто така,

инистерот за одбрана на Република Македонија, д-р Зоран Јолевски, оствари

средба со претседателот на Ре-публика Македонија и врховен командант на вооружените сили на Република Македонија, д-р Ѓорге Иванов. На средбата прет-седателот Иванов и министерот Јолевски разменија мислења за развојот на Армијата на Републи-ка Македонија во согласност со приоритетите на НАТО во рамки-те на концептот „Паметна одбра-на” и за учеството на Армијата на Република Македонија во меѓународните мисии под НАТО, ЕУ и ОН. Министерот Јолевски го информираше претседателот Иванов за планот за претстојните активности поврзани со Самитот на НАТО во Велс оваа година. Во таа насока беше договорена на-тамошна тесна соработка и коор-динирани ангажмани меѓу врхов-ниот командант, Министерството за одбрана и АРМ.

СРЕДБА НА МИНИСТЕРОТ ЈОЛЕВСКИ СО ПРЕТСЕДАТЕЛОТ ИВАНОВ

министерот, пред присутните уште еднаш потсети дека Ре-публика Македонија е целосно посветена на процесот под водство на ОН за решавање на разликите околу името со на-шиот сосед, Република Грција. Интеграцијата на Република Македонија во НАТО ќе придо-несе за целосно зајакнување на стабилноста и просперите-тот, не само во мојата земја, туку и во целиот регион и во Европа“.

рипадниците на Инженери-скиот баталјон и Единица-та за логистичка поддршка

направија патеки низ зелените површини на дворот и засадија разновидни и колоритни цветни садници. Според насоки и идејно

решение од Кабинетот на начал-никот на ГШ на АРМ, пред глав-ниот влез на зградата со цветни садници беше направено зна-мето на Република Македонија, што заедно со фонтаната дава посебен белег на просторот. Во рамките на активностите беше и уредувањето на посебен пар-кинг-простор за автомобилите и велосипедите на вработените од МО и АРМ. Вака уредениот простор претставува пријатно место за одмор и организирање на помали приеми за потребите на МО и АРМ. Е.Т.

ЗА ПРИЈАТЕН АМБИЕНТ

9

нички настап, кој е дел од ак-тивностите за одбележување на 115-годишнината од ди пло-мирањето на Мустафа кемал Ататурк на Воената гимназија во Битола, Воениот оркестар на АРМ и турскиот воен оркестар изведоа композиции од своите репертоари. круна на настапот беше заедничката изведба на композиција која беше посебно компонирана за оваа прилика.

УНГАРСКА ДЕЛЕГАЦИЈА ВО ПОСЕТА НА МО И АРМралната воена соработка, за ис-куствата на АРМ од учеството во мисиите предводени од НАТО и од ЕУ и за трансформацијата на АРМ. На средбата со генералот Бенко, министерот Јолевски по-сочи дека со поканата за член-ство на сите земји-аспиранти за влез во Алијансата, како Македонија, Црна Гора и оста-натите, целосно ќе се зајакне безбедноста и просперитетот во регионот и во Европа. На средбата со началникот на ГШ на АРМ беше дискутирано за добрата соработка помеѓу двете армии во насока на проширување на воено-технич-ката соработка, како и за можно-ста за испраќање на припадници на Военомедицинскиот центар на обука во Воената болница во Унгарија, која е и НАТО-цен-тар за обука и за можностите за користење на Центарот за обука на пилоти од страна на вооруже-ните сили на Унгарија.

блика Турција во Република Македонија, Гу рол Сокменсуер, кој посочи дека преку овој на-стан се по кажува пријателството и блис коста, соединувањето на минатото и иднината, на умет носта и војската, како и на пријателството, братството и соработката помеѓу турските вооружени сили и Армијата на Република Македонија.Во рамките на овој прв заед-

ЗАЕДНИЧКИ НАСТАП

а плоштадот „Филип II“ во Скопје, Воениот оркестар

на Армијата на Република Ма кедонија и турскиот воен оркестар „Мехтеран“ преку заедничкиот настап пред ма-кедонската публика, уште ед-наш покажаа дека односите и соработката помеѓу Републи-ка Македонија и Република Турција, на сите полиња е на највисоко ниво.На настанот, во коорганизација на Министерството за одбра-на, Армијата на Република Македонија и Амбасадата на Република Турција во на-шата држава, присуствуваа претседателот на Република Македонија, Ѓорге Иванов, ми-нистерот за одбрана, д-р Зоран Јолевски, државниот секретар во Министерството, м-р Сашо Стефаноски и други високи претставници на Министер-ството за одбрана и Армијата на Република Македонија.Началникот на Генералшта-бот на АРМ, генерал-потпол-ковник Горанчо Котески, на

овој свечен настап го истакна значењето на ваквите заед-нички активности како уште една од низата настани со кои се потврдува соработката помеѓу АРМ и вооружените сили на Република Турција и го покажува и докажува цврсто-то пријателство помеѓу двете земји. Во тој контекст се обра-ти и амбасадорот на Репу-

елегација од Република Ун­гарија отвари официјална посета на Република Ма­

кедонија, при што началникот на Генералштабот на унгарските вооружени сили, генералот Ти­бор Бенко, имаше официјална средба и разговори со мини­стерот за одбрана д­р Зоран

Јолевски и со началникот на Ге­нералштабот на АРМ, генерал­потполковник Горанчо Котески. Ова беше прва официјална по­сета на АРМ и МО од страна на еден началник на ГШ на ВС на Унгарија, на која се разговараше за унапредувањето на билате­

енерал-потполковник Го-ран чо котески учествува-ше на конференцијата на

стра тегиски воени партнери која се одржа во Софија, Р. Бу гарија. На конференцијата учествуваа 65 учесници, начал-ници на генералштабовите од армиите на земјите-членки на НАТО, на ПзМ, и на Медитеран-скиот дијалог, Истанбулската иницијатива за соработка, гло-балните партнери, како и висо-ки претставници на командната структура на НАТО. На оваа значајна конференција се дис-

кутираше за НАТО и партнер-ството, за непредвидливите за-кани и за актуелните жаришта кои ја загрозуваат светската безбедност, предизвиците кои претстојат и за понатамошно доизградување на партнер-ските основи како во евроат-лантската безбедносна зона така и пошироко на глобално ниво. Исто така, се дискутира-ше и за зајакнатата улога на НАТО во правец на соработка на критични регионални пар-тнери и нивниот придонес кон меѓународните операции.

а чал никот на ГШ на АРМ, ге нерал-потполковник Го-

ран чо Котески, ја отвори четвртата Конференција на глав ните подофицери од ар-ми ите на земјите-членки на САД – Јадранската група (А5). На Конференцијата, покрај до-ма ќинот, главниот под офи цер на АРМ, главниот наредник Драган Стојановски, учеству-ваа главните подофицери од армиите на: Албанија, Хрват-ска, Босна и Херцеговина и Црна Гора, Србија и главниот

подофицер од командата на силите на САД во Европа. Генералот ко те ски го истакна значењето на соработката во рамките на Јадранската група, нагласувајќи ја си-нер гијата во соработката и односите помеѓу армиите од Јадранската група.Главна тема на кон фе рен-цијата беше „Обуката и раз-војот на меѓуармиската сора-ботка за пост ИСАФ-мисијата во Авганистан.

КОНФЕРЕНЦИЈА НА ГЛАВНИТЕ ПОДОФИЦЕРИ

КОНФЕРЕНЦИЈА НА СТРАТЕГИСКИ ВОЕНИ ПАРТНЕРИ

НОВА ГЕНЕРАЦИЈА ВОЈНИЦИНа 23 јуни во касарната „Алексо Демниевски-Бауман“ во Велес, во Центарот за индивидуал-на обука, пристигна „јунската генерација“ војници кои добро-волно ќе го служат воениот рок. Четириесет и пет млади луѓе од различни краеви на нашата држава одлучија во првите де-нови од летото да пристигнат во Командата за обука и док-трини и идните три месеци да ги поминат во војничка средина. Меѓу нив, и овојпат има повеќе

од 10 припаднички од женскиот пол кои имаат желба да бидат доброволни војници. Ова е два-есет и трета генерација граѓани кои доброволно ќе го служат во-ениот рок. командата за обука и доктрини, како главен носител на проце-сот на обуката и единствен цен-тар за реализација на обука на војници на доброволно служење на воениот рок, и овојпат под-готвено ги прими и ги смести младите војници. По краткиот период за при спо-собување започнува обуката која има разновидни програм-ски содржини. Знаењето што ќе го стекнат војниците во идните три месеци ќе биде основа за нивниот понатамошен развој ка-ко идни припадници на АРМ. НАПРЕДЕН КУС ЗА ПОДОФИЦЕРИВо центарот за индивидуална обука (цИО) постојано се одржу-ваат курсеви за професиона-лен развој на подофицерскиот кор. Во периодот од 31.05 до 26.06.2014 година се реализи-раше Напреден курс за подофи-цери (НкПОФ) со вкупно 26 слу-

ОД АКТИВНОСТИТЕ НА КОД

10

шатели од сите единици на АРМ. целта на Напредниот курс за подофицери е да се произведат квалификувани командири на први одделенија и командири на трети водови-подофицери, способни да ги преземат сите одговорности поврзани со оваа должност. Обуката ја реализираа инструк-тори-подофицери од Секцијата за обука на подофицери која ја раководи началникот на Сек-цијата, м-р Џевад кицара, капе-тан.Тематските содржини од об-уката се реализираат низ пре-давања и вежби, со помош на наставни средства и активно учество на слушателите во текот на предавањата. Слушателите се поделени во помали групи, со цел поефикасно совладување на наставните содржини.како една од интересните сод-ржини од обуката е темата „Ефективна комуникација“ низ која се усовршува начинот за подобрување на меѓучовечката комуникација и практичните вежби. Воедно се врши и про-цена на лидерските способности низ процесот на комуникација.

Со повторувањето на настав-ните содржини од предметот Општа обука, слушателите го по-дигнуваат нивото на едукацијата од областа на меѓународното хуманитарно право и мировни-те операции, како и степенот на материјална одговорност, оп-штите потреби, услови, ставови и критериуми за системско об-разование и обука на подофи-церите.Посебните форми на обука се реализираат во теренски усло-ви на крајот од втората фаза на курсот.Со предметот Вештини на војување слушателите се об-учуваат и се оспособуваат да ги применуваат огнот и мане-варот на одделението –водот, почитувајќи ги стандардните процедури што се од суш-тинско значење за успешно извршување на секоја мисија. Завршниот испит се полага во третата фаза од курсот, по реализирање на сите наставни содржини, а се состои од завр-шен писмен тест.

Славица Николовска

о Отава се одржа послед-ната работна средба во рамките на проектот на

НАТО/Комитет за наука, мир и безбедност од областа на за-штита на околината во воената средина. На состанокот учеству-ваа 32 претставници од НАТО и од земјите на ПзМ, поставени на формациски места поврза-ни со заштитата на животната средина и здравјето на луѓето, како и експерти од оваа област. Состанокот го отвори генерал-мајор Кристин Вајткрос, a свое

НАТО – КОМИТЕТ ЗА НАУКА, МИР И БЕЗБЕДНОСТ

намалување на нивното штетно влијание врз животната средина, како и развивање на ефикасен и применлив еколошки раководен систем (ЕМС) во НАТО-кампови-те. Е.Т.

обраќање имаше и кодирек-торот на проектот, мajор Лојд Чабс. Беа презентирани 7 пре-зентации од интерес за учесни-ците, а поголем дел од работата се реализираше во 3 работни групи. Главни цели на проектот беа изработка на упатства и до-кументи за развивање на сеоп-фатна на најдобри практики за управување со животната сре-дина, со поддршка на одржливи-от развој на воените објекти и кампови, развивање на концеп-туален модел на одржливост во

планирањето и развивањето на идните НАТО-објекти и кампови, со примена на современи тех-нологии и ефикасни енергетски решенија за заштеда (енергија, вода, отпад и друго), со цел

ДРЖАВЕН НАТПРЕВАРНа 7 јуни, на стрелиштето „Долно Оризари“ се одржа државен нат-превар во гаѓање со пиштол 7,62 мм на реден број 1. Рамноправно со 100-те млади резервни офи-цери и подофицери од општин-ските организациони единици (ООЕ) на ОРОРМ, се натпрева-руваа и две екипи на СВР Велес и УБК Велес, како и три женски

ОД АКТИВНОСИТЕ НА ОРОРМ

екипи, претставници на секциите на резервните офицери-жени од Скопје, од Велес и од Делчево. Државниот натпревар се реали-зира во согласност со Упатството за гаѓање со пешадиско оружје и со логистичка поддршка на Командата за обука и доктрини (КОД). За најдобри екипи беа про-гласени: СВР Велес (1. место); Ки-чево-Македонски Брод (2. место) и УБК Велес (3. место). Поединеч-но, најдобри беа: Горан Шопов од УБК Велес (1. место со 49 погодо-ци); Џеваир Шаќировски од СВР Велес (2. место со 46 погодоци) и Валентина Гоџоска од ООЕ Ох-рид (3. место со 44 погодоци). На најдобрите екипи и поединци им беа врачени посебни признанија. СЛОБОДАРСКИ ТРАДИЦИИНегувањето на слободарските традиции и одбележувањето на

значајните настани и личности од нашето минато претставува една од приоритетните активности на ОРОРМ. Во контекст на ваквите определби, на 5 јуни во Битола се одбележа 13-годишнината од загинувањето на припадникот на Баталјонот на Воената полиција, Влатко Миленкоски, во воениот конфликт во 2001 година во с. Гајре, заедно со неговите собор-ци-бранители, Благојче Силјанов и Пеце Матичевски.На чинот на чествување, во знак на почит и трајно сеќавање, на Светонеделските гробишта во Битола, крај неговото вечно по-чивалиште беше поставено ма-кедонското знаме на 7-метарски јарбол.Пригодни обраќања за животот и делото на храбриот бранител имаа: претседателот на Советот на општина Битола, госпоѓата

Ангелевска, претседателот на ОРОРМ проф. д-р Ѓорѓи Малкв-ски, како и претседателот на Извршниот одбор на ООЕ на ОРОРМ Битола, Милосав Сте-вановски. По овој повод, во ОУ „Даме Груев“ во Битола беше распишан конкурс на тема: „Хе-роите на Македонија од 2001 година“, а на чествувањето беа прочитани трите наградени творби на учениците: Сара Спи-ровска, Емилија Мицевска и Те-одора кожуваровска на кои им беа врачени парични награди.Во оваа пригода, на семејството Миленкоски му беше врачена Благодарница, а на вечното по-чивалиште на загинатиот брани-тел на Македонија, Влатко Ми-ленкоски, голем број делегации положија свежо цвеќе.

Живко Трајановски

СО ГУДРУН ШТАЈНАКЕР, АМБАСАДОРКА НА СОЈУЗНА РЕПУБЛИКА ГЕРМАНИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

МНОГУ ПРИЧИНИ ЗА ДОБРА

СОРАБОТКА

ИНТЕРВЈУКако ја оценувате досегашната сора-ботка меѓу Република Македонија и Сојузна Република Германија?Германско-македонската соработка има традиција која започна со вос пос-

та ву вањето на дипломатските односи пред 21 година. Соработката со Репу-блика Ма кедонија е навистина разно-видна и се одвива на различни нивоа и во повеќе сфери од дипломатските односи помеѓу двете држави. Според нашите сознанија, во Германија, живе-ат околу 70.000 лица со македонско државјанство. Значи, постои повеќе од една причина да продолжи и понатаму да се развива и продлабочува оваа со-работка. Германската амбасада смета дека нејзина приоритетна задача е да се залага за продлабочување и постојано надградување со нови аспекти на сора-ботка.

Билатералната соработка на полето на одбраната се одвива на ниво на го-дишни програми за соработка. На што посебно се ориентира СР Германија во рамките на билатералата со Мини-стерството за одбрана и Армијата на Република Македонија?Сојузна Република Германија е една од земјите со која Република Македонија има најразвиена и најсеопфатна билате-рална соработка на полето на одбраната и безбедноста. Mеѓусебната соработка опфаќа повеќе елементи, меѓу кои и едукација на припадници на АРМ на висо-

МАГАЗИНОТ „ШТИТ“ ПРОДОЛжУВА СО ПРАКТИКАТА НА ПРЕТСТАВУВАњЕТО НА ЛИЧНОСТИ КОИ ДАВААТ ПРИДОНЕС ВО ОДБРАНАТА И БЕЗБЕДНОСТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. РАЗВОЈОТ НА ДИПЛОМАТСКИТЕ ОДНОСИ НА МИНИСТЕРСТВОТO ЗА ОДБРАНА И АРМИЈАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО ГОЛЕМ ДЕЛ СЕ ДОЛжИ И НА ДОБРИТЕ РЕЛАЦИИ И СОРАБОТКА СО АКРЕДИТИРАНИТЕ ПРЕТСТАВНИЦИ НА ДРжАВИТЕ ВО НАШАТА ЗЕМЈА. ЗА ОВОЈ БРОЈ СЕ ОПРЕДЕЛИВМЕ ДА ПОРАЗГОВАРАМЕ СО Г-ѓА ГУНРУД ШТАЈНАКЕР, АМБАСАДОРКА НА СОЈУЗНА РЕПУБЛИКА ГЕРМАНИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. ТАА Е ПРОФЕСИОНАЛЕН ДИПЛОМАТ СО ДОЛГОГОДИШНО ИСКУСТВО, СЕСТРАНО ОБРАЗОВАНА ЛИЧНОСТ, ИНТЕРЕСЕН СОГОВОРНИК И ИСКРЕН ПОДДРжУВАЧ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО ЗАЛОжБИТЕ ЗА РАЗВОЈ НА ДЕМОКРАТИЈАТА И ЕВРОАТЛАНТСКИТЕ АСПИРАЦИИ НА ЗЕМЈАТА

11

Бевте присутни како претставник на СР Германија на комеморации-те за паднатите борци во војните и тоа на гробиштата на паднатите бор-ци и од двете страни. Како гледате на историјата на војувањето, се по-вторува или се пишува сосема нова историја?Како историчарка сметам дека ис то­ријата е секогаш нова и не се повтору­ва, меѓутоа минатото влијае врз она што денес се случува. На комемораци­ите на воените гробишта секој пат паѓа

ките школи во Германија, континуирани јазични обуки, како и соработка во рам-ките на меѓународните мировни мисии. Соработката помеѓу двете земји се ба-зира врз Спогодбата за соработка на во-ено поле помеѓу Република Македонија и СР Германија од 1996 година. Годиш-ната програма за соработка се состои од активности од различни домени меѓу кои и одбранбената политика, вооруже-ните сили во демократски општества, логистиката, воената медицина, актив-ностите од областа на АБХО и сл. Секоја година просечно се спроведуваат 10 до 12 мерки во насока на квалитативно подобрување на соработката и контину-ирана поддршка на развојот на одбран-бената сфера во Република Mакедонија. Одредувањето на тематските содржини е задача на обете страни и еднаш годиш-но тие се усогласуваат. Досега, тежиш-тето лежеше во областите одбранбено право, контрола на вооружувањето и внатрешното раководење. Меѓутоа и размената на искуства од мисиите во странство и обуките се предмет на меѓусебното информирање. Мошне е значајно што во рамките на билатерал-ната соработка се одвива соработка на стручен план, но покрај тоа се создаваат и лични контакти, кои исто така имаат влијание во зајакнувањето на партнер-ските односи.

СР Германија има исклучителен при-донес во школувањето на кадри од структурите на АРМ и МО. Колку е значајна едукацијата во овие структу-ри?Оценувањето на важноста на обуката за македонската страна би сакала да им го препуштам на овдешните надлежни. Меѓутоа, за Германија нема сомнеж дека меѓусебното информирање и размена-та на експертизи се корисни за двете страни. Со задоволство ги споделуваме искуствата на нашата Армија во однос на демократскиот развој на општество-то и вооружените сили во рамките на таквото општество. Преку размената на искуства и едуцирањето на кадар од ма-кедонските вооружени сили се надеваме дека придонесуваме за натамошното доближување на македонските вооруже-ни сили до НАТО. Но, и обратно, и Сојузна Република Германија, секако има опре-делени бенефити од споделувањето на искуствата со припадниците Армијата на Република Македонија.

Речиси секогаш сте присутни на кон-ференциите и активностите орга-ни зирани од страна на алумни асо-цијациите на „Маршал-центарот“ од Гармиш. Како гледате на соработката и придонесот на овие нови тела кои дејствуваат на регионално ниво? Особено ме радува и ги поздравувам си-те активности произлезени од македон-ското алумни здружение на „Маршал – центарот“. На дебатите, конференциите и школите кои се организираат од страна на оваа организација секогаш се присут-ни врвни експерти од областа на одбра-

ната и безбедноста, поранешни алумни, претставници од Владата и од опште-ството, како и претставници од „Маршал-центарот“. Сите тие се трудат да дадат што е можно поголем придонес во однос на актуелни безбедносни прашања и случувања во регионот и пошироко. Јавната дебата и релевантните диску-сии имаат секогаш позитивно влијание за решавањето и надминувањето на определени безбедносни проблеми и прашања кои се однесуваат на Балкан-скиот регион.

12

тешко мислата колку многу, пред сè, млади војници овде ги изгубиле своите животи во двете светски војни. Но, и цивилното население во окупираните подрачја, исто така, ужасно страдаше. Сметам дека една од најважните зада-чи на иднината е трајно да се спречи војната и да се залага за помирување и мирољубив соживот.

Како Вие ги толкувате слободата и мирот?Мир значи решавање на конфликти кои неизбежно постојат секаде каде што живеат луѓе со различни култури, јазици, вери и етничко потекло по пат на мирни средства. Но, мирот е незимислив без слободата. За поимот слобода постојат написи кои полнат цели библиотеки. За мене слобода мошне прагматично зна-чи дека можам да живеам слободна од принуда и притисок, пред сè, од страна на државата и нејзините институции, значи да живеам во држава во која владее правото, во која се загаранти-рани европските основни вредности и права, каде се почитуваат одредбите на важечката Европска конвенција за човекови права, која е усвоена во огро-мен број држави, меѓу кои е и Република Македонија.

Во вашата земја на местото министер за одбрана е поставена жена, каква е состојбата со застапеноста на жените во вооружените сили и во мисиите надвор од границите на државата? Учеството на жените во странските ми-сии моментално е околу 7%, т.е. 333 војници се жени и учествуваат во раз-личните мисии во странство (вкупниот број на војници во мисиите заклучно со 06. јуни 2014 е 4723).Учеството на жените во вооружените сили моментално е околу 10%. Од 2001 година сите можности за кариера во војничката професија им се отворени на жените и учеството на жените во ид-нина треба да се покачи на 15%. Тие се ангажирани, пред сè, во медицинските служби со 37%.

Вие како професионален дипломат сте работеле на многу места ширум светот – Новосибирск, Њујорк, За-греб, Осло, Софија, Скопје. Кои се бе-нефитите, а кои се помалку светлите страни на дипломатскиот живот?Животот на еден дипломат никогаш не е здодевен. Ние, дипломатите, има-ме прилика да се запознаеме со многу земји со најразлични јазици и култури, а, пред сè, во тие земји да стекнеме пријатели за цел живот. Но, кога повтор-но претстои преселба, во мојот случај станува збор за дванаесеттата, тогаш оваа професија е и мошне напорна.

Тежиштето на економската соработ-ка помеѓу Германија и Македонија е ставено на развојот на политиките за заштитата на животната околина. Колку според вас е значајно да се има добра и изградена политика на здра-

ние на Филмскиот фестивал. Со овој фе-стивал се обидуваме, пред сè, на младите луѓе да им ја пренесеме современата ак-туелна слика од Германија. Секоја година прикажуваме избор од најнови филмски продукции и тоа не само во Скопје, туку секоја година во повеќе градови во цела-та земја. Овој пат ќе имаме разновидна, но и мошне забавна програма која ќе се прикаже покрај Скопје и во 9 други гра-дови, т.е. во вкупно 10. За изведбата на фестивалот мал тим во Амбасадата се ангажира заедно со македонските пар-тнери во различните градови. Сметам дека тоа навистина е еден од врвовите на нашата културна работа. Покрај тоа,

посветени сме на унапредувањето на германскиот јазик во универзитетите и училиштата. Драго ми е што особено млади луѓе во толкав голем број се инте-ресираат за германскиот јазик и герман-ската култура.

Како ја доживувате Република Ма ­кедонија, неј зината култура, тра ди­ција и нејзиниот народ?Република Македонија веќе ја имав за-познаено во извесна мерка од моите кратки посети во седумдесеттите, осум-десеттите, деведесеттите години, а и во текот на првата деценија од овој век. Но сега, како амбасадор кој престојува официјално во вашата земја имав мож-ност темелно да ја прошетам Република Македонија и навистина да ја спознаам прекрасната природа и љубезноста и гостопримството на нејзините жители. Мислам дека можете да се гордеете со извонредната разновидност на култури и традиции. Според мене, тоа во Европа е уникатно.

Што би им порачале на нашите чита­тели?Поминете го ова лето пешачејќи по маке-донските долини и планини и уживајќи во превкусните производи на Вашата земја, зеленчукот и овошјето, пред сè, но не заборавајќи го и доборото вино.

Д-р Жанет Ристоска

ва животна средина и на што конкрет-но се однесува таа соработка?Претпоставувам ќе се согласите со мене дека заштитата на нашата природна жи-вотна средина претставува основна по-треба за сите нас и за тоа секој од нас треба да има чувство и желба да даде свој придонес во нејзината заштита и чување. Но секако, тоа е обврска и на колективитетот, односно на државата и нејзините институции. Веќе споме-нав дека соработката меѓу Германија и Македонија е мошне разновидна и дека освен на споменатата политика за за-штита на животната средина се однесу-ва и на областите во врска со општиот

регионален развој, унапредувањето на правниот систем, политичката едукација, меѓурелигискиот дијалог и во однос на уште многу други области. конкретно, во врска со политиките за кои се за-лагаме во врска со заштитата на жи-вотната средина, ќе нагласам дека на-вистина Германија става голем акцент на заштитата на животната средина и дека таа проблематика е секако тесно поврзана со заштитата на природните ресурси. Во врска со потребата од про-изводство на енергија, за што се трошат многу средства и ресурси, Германија и Македонија имаат соработка во насока на развивање на нови обновливи видо-ви енергија. како некои од тие заеднич-ки проекти ќе ја споменам изградбата на „Ветерниот парк“ во Богданци, залож-бите за рехабилитација на големите хи-дроцентрали, па проектите за изградба на мали хидроцентрали, развивањето на „фотоволтаик“ во Македонија, како и проектите за подобрувањето на енер-гетската ефикасност на јавните згради, како и кај конвенционалните енергетски централи (РЕк Битола).

Мошне е значајна и соработката на по-лето на културата. Посочете ни некој позначаен проект или соработка на ова поле.Годинава Германската амбасада Скопје ќе го организира десеттото големо изда-

13

16

„Штит” ви претставуваБОРБЕНИОТ хЕЛИКОПТЕР „WZ-10“ Е СОВРЕМЕНО ЛЕТАЛО КОЕ МОжЕ ДА ДЕЈСТВУВА ВО СИТЕ ВРЕМЕНСКИ УСЛОВИ, ПРЕКУ ДЕН И ПРЕКУ НОќ, СО ПРИМАРНА НАМЕНА ЗА ПРОТИВОКЛОПНА БОРБА И УНИШТУВАњЕ НА КОПНЕНИ ФИКСНИ И ПОДВИжНИ НЕПРИЈАТЕЛСКИ ЦЕЛИ И СО СЕКУНДАРНА МОжНОСТ ЗА ДЕЈСТВО ВРЗ ЛЕТАЛА.РАЗВОЈОТ И ПРОИЗВОДСТВОТО НА „WZ-10“ Е НАПРАВЕНО ОД КИНЕСКАТА КОРПОРАЦИЈА CAIC. „WZ-10“ ПОСЕДУВА КЛАСИЧНА КОНСТРУКЦИЈА СО ТАНДЕМ-СТЕПЕНЕСТ КОКПИТ. ВО ПРЕДНИОТ ДЕЛ ОД КОКПИТОТ Е СМЕСТЕН НИШАНџИЈАТА, А ВО ЗАДНИОТ ПИЛОТОТ. ДВЕТЕ ПОЗИЦИИ НА ЕКИПАжОТ СЕ ОПРЕМЕНИ СО УПРАВУВАЧКИ КОМАНДИ. ЗА ЗАШТИТА НА ЕКИПАжОТ, НА ДНОТО И НА СТРАНИТЕ ОД КОКПИТОТ Е ПОСТАВЕН КОМПОЗИТЕН ОКЛОП КОЈШТО ШТИТИ ОД ПРОЕКТИЛИ СО КАЛИБАР ОД 12,7 mm, ДОДЕКА СТАКЛОТО ОД КОКПИТОТ ОВОЗМОжУВА ЗАШТИТА ОД ПРОЕКТИЛИ СО КАЛИБАР ОД 7,62 mm. ОКЛОПНАТА ЗАШТИТА Е ПОСТАВЕНА И КАЈ МОТОРИТЕ И КАЈ РЕЗЕРВОАРИТЕ ЗА ГОРИВО. ПРИ ПРОЕКТИРАњЕТО НА хЕЛИКОПТЕРОТ ДО ОДРЕДЕН СТЕПЕН Е ПРИМЕНЕТА stelth-ТЕхНОЛОГИЈАТА, ОДНОСНО ЗА ИЗРАБОТКА НА ЛЕТАЛОТО ГОЛЕМ ПРОЦЕНТ СЕ КОРИСТАТ КОМПОЗИТНИ МАТЕРИЈАЛИ И МАТЕРИЈАЛИ КОИ ГИ АПСОРБИРААТ РАДАРСКИТЕ ЗРАЦИ. ВО „WZ-10“ СЕ ВГРАДЕНИ 2 ТУРБО ОСКА-МОТОРИ „WZ-9“, СЕКОЈ СО МОќНОСТ ОД 1000 kW. ИНАКУ, ГЛАВНИОТ РОТОР НА ЛЕТАЛОТО ПОСЕДУВА 5 ЕЛИСИ, А ЗАДНИОТ РОТОР ПОСЕДУВА 4 ЕЛИСИ. РАЗВОЈОТ НА АВИОНСКАТА ЕЛЕКТРОНИКА И НЕЈЗИНАТА ИНТЕГРАЦИЈАТА Е ОСТВАРЕНА СО ПОМОШ НА ИЗРАЕЛ И НА ФРАНЦИЈА. ЗА ЗАШТИТА ВО хЕЛИКОПТЕРОТ Е ВГРАДЕН СИСТЕМОТ ЗА ЕЛЕКТРОНСКО ВОЈУВАњЕ „Yh-96“, ВО КОЈ СЕ ИНТЕГРИРАНИ РАДАР, СИСТЕМ ЗА ДЕТЕКЦИЈА ОД ЛАСЕРСКА И РАДАРСКА ОЗРАЧЕНОСТ, ЗАЕДНИЧКИ СИСТЕМ СОСТАВЕН ОД ЕЛЕКТРОНСКИ КОНТРАМЕРКИ И ЕЛЕКТРОНСКИ МЕРКИ ЗА ПОДДРШКА. ВО СКЛОП НА ЕЛЕКТРОНСКИТЕ КОНТРАМЕРКИ СЕ ВКЛУЧЕНИ И ЛАНСЕРИТЕ НА МАМКИ ЗА РАКЕТИ. хЕЛИКОПТЕРОТ Е ОПРЕМЕН И СО IFF-СИСТЕМОТ ЗА ДЕТЕКТИРАњЕ НА ПРИЈАТЕЛСКИ/ НЕПРИЈАТЕЛСКИ ЛЕТАЛА. ОД СИСТЕМИ ЗА НАВИГАЦИЈА Е ВГРАДЕН ИНЕРЦИЈАЛЕН НАВИГАЦИСКИ СИСТЕМ ВО КОМБИНАЦИЈА СО GPs/ ГЛОНАСС, А МОжЕ ДА СЕ НАДГРАДИ И

со „Galileo“ и „Beidou“. Во носот на леталото е Вграден оптичко- електронски нишански систем состаВен од FliR, тВ-камера, llTV -камера и ласерски обележуВач на целта. на леталото може да се Вгради и радар за контрола на огнот YH, кој е пандан нa американскиот радар aN/aPG-78 Вграден на хеликoптерот „aH-64“. упраВуВачките команди Во кокпитите се од типот HoTaS, за нишанење е Вграден Hud, а контролните табли се опремени со поВеќенаменски дисплеи (2 или 3 Во заВисност од Верзијата). за потребите на екипажот е разВиен шлем Во кој е Вграден нишански систем и кој е компатибилен за постаВуВање очила за ноќно гледање. за комуникација е Вграден кодиран систем кој оВозможуВа интерна и екстерна комуникација со другите родоВи на Војската. системите од аВиониката, која е наВедена Во текстот, е Во заедничка конекција, односно за поддршка се користи дигиталната магистрала за податоци GSV 289a. дополнително, „WZ-10“ може да понесе и наВигациски контејнер „Blue SkY“, изВидуВачки контејнер kZ900 и контејнер за електронско попречуВање BM/kG300G. на борбениот хеликоптер „WZ-10“ под носот на подВижна осноВа стандардно се ВградуВа аВтоматски топ со калибар од 23 mm, но доколку има потреба може да се Вгради и аВтоматски топ со калибар од 30 mm. на Вкупно четирите носачи за оружје постаВени на малите крила може да се понесат различни типоВи на наВедуВани и ненаВедуВани оружја. „WZ-10“ може да носи поВеќецеВни лансери за ненаВедуВани ракети со калибар од 57 mm и 90 mm, а индиВидуално постаВени ненаВедуВани ракети до калибар од 130 mm. од наВедуВани протиВоклопни ракети на „WZ-10“ стандардно може да се постаВат по 8 ракети од моделите HJ-8, HJ-9 и HJ-10 која се смета за пандан на американската „aGM-114 HellFiRe“. додека од ракети „Воздух-Воздух“ со иц наВедуВање може да ги користи следните типоВи на ракети Pl-5, Pl-7, Pl-9 и TY-90.

Ивица Дамески

1. Автоматски топ со калибар од 23 mm, кој може да се движи по азимут 130°2. Oптичкоелектронски нишански систем со вграден FLIR, дневна ТВ-камера, LLTV-камера и ласерски

обележувач на целта3. IFF-антена за детектирање на пријателски/ непријателски летала4. Сечач на кабли5. Сензорски систем за собирање податоци6. Седишта на нишанџијата и на

пилотот7. Врата на кабината од пилотот8. Глава на главниот ротор9. Трансмисија на главниот ротор10. Елиса на главен ротор11. Движечко (погонско) вратило на опашестиот ротор12. UHF-антена13. Меѓуредуктор14. Елиса на заден ротор

Кинески борбен хеликоптер „WZ-10“

1

2

3

4

5

17

Кинески борбен хеликоптер „WZ-10“

15. Редуктор (во опашката) за задниот ротор16. Вертикален стабилизатор17. IFF-антена за детектирање на пријателски/ непријателски летала18. Структура на хоризонталниот стабилизатор19. Заден стоен трап20. Турбо оска-мотор WZ-9, со моќност

од 1000 kW21. Лансер на мамки за ракети22. Структура на крилцето23. Сензор за детекција од ласерска озраченост24. Носач на оружје25. Наведувани ракети HJ-1026. Повеќецевен лансер на

ненаведувани ракети27. Резервоари за гориво28. Тркало на преден стоен трап29. Преден стоен трап30. Светло за слетување31. Сензори за предупредување од лансирана ракета и радарска

озраченост

ТАКТИЧКО- ТЕхНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА „WZ-10“

ЕкИПАж 2 лица

ДОЛжИНА 14,15 m

ОПСЕГ НА кРИЛАТА 4,32 m

ВИСОЧИНА 3,85 m

ДИАМЕТАР НА РОТОР 13 m

ТЕжИНА ПРАЗЕН 5,540 kg

МАкСИМАЛНА ПОЛЕТНА ТЕжИНА 7,000 kg

ПОГОН 2 х турбо оска-мотори WZ-9, секој со моќност од 1000 kW

МАкСИМАЛНА БРЗИНА 300 km/h

кРСТОСУВАЧкА БРЗИНА 270 km/h

ДОЛЕТ 800 km

ПЛАФОН 6,000 m

БРЗИНА НА ИСкАЧУВАЊЕ 15 m/s

НОСИВОСТ 1,500 kg

6

7

8 910 11

12 13

14

15

16

17

18

19

2021

22

2324

2526

27

2829

3031

16

он крајот на шеесеттите и почетокот на седумдесеттите години на минатиот век, производството на автомати било речиси сосема згаснато бидејќи на нив

се гледало како на помошно оружје, пред сè за опремување на неборбените единици. Во таква атмосфера, во новоформираната гер­манска фабрика „Хеклер и Кох“, веќе во 1956 г. е развиена јуришната пушка Г3 за потре­бите на Бундесверот во тогаш доминантниот НАТО калибар 7,62х51. Експериментирајќи со разни варијанти на пушката Г3, направени се и некои компактни модели, наменети за користење на модерна и послаба муниција, најпрво во калибар 5,56х45, за да во 1964 г. се појави и максимално намалена, олеснета и редизајнирана варијанта на пушката Г3, на­менета за пиштолска муниција 9 mm ПАРА. Оваа варијанта е наречена МП5, која во 1966 г. е воведена во сериско производство по барање на германската гранична полиција на која требало вакво оружје за опремување на своите припадници.Новиот модел МП5 го задржал за бра ву­вањето на јуришната пушка од која настанал и така пукал со затворен и забравен затво­рач, па се покажал многу попрецизен од сите автомати кои дотогаш постоеле. Освен тоа, овој модел бил направен по највисоки тех­нолошки стандарди на тоа време, така што било прво оружје со апсолутна можност на замена на сите делови на произведените примероци.По терористичкиот напад во Минхен во 1972 г. врз израелските олимписки натпреварува­чи, германската гранична полиција ја фор­мирала првата специјална единица во оваа земја, наречена GSG­9 (Grenzschutzgrupe 9), која веднаш во својот арсенал го ставила и овој автомат, кој во меѓувреме се покажал како одличен. Така оваа оружје, заедно со угледот на единицата, полека почнал да се

ме неговите универзални карактеристики кои за сите нив се исти.„МП5“ е автомат со челично куќиште, од пре-суван, профилиран и точкасто заварен лим, со слободно движечка ладно кована цевка и механизам за чкрапање со внатрешен скриен удирач, сместен во посебна целина со ракофатот и браникот на чкрапалото, во куќиште од лиена пластика.Автоматот се состои од само три групи на делови, меѓусебно споени со три челични чи-вии. Преку цевката е навлечен алуминиумски подкундак (во поново време пластичен), а се сретнуваат и модели со неколку различни решенија на преклопни и фиксни кундаци.Оружјето функционира така што носачот на затворачот и затворачот се движат вна-тре во куќиштето само праволиниски, при што два метални валјаци кои се наоѓаат на бочните страни на затворачот кога затво-рачот е во предна положба, излегуваат на-страна во проширувањата на куќиштето, предизвикувајќи отпор во неговото движење наназад при испукувањето, додека притисо-кот во цевката не падне на безбедно ниво, а потоа се повлекуваат во своите лежишта и го пуштаат затворачот да се одбрави. Без оглед на конфигурацијата, пред сè благодарејќи на извонредниот дизајн поради специфичната праволиниска конструкција, одличниот баланс, со центарот на масата на средината на оружјето и масата која со полна рамка со муниција се движи околу 2,5 - 3 kg, му ја даваат основната предност во однос на другите автомати. На стрелецот му нуди добра општа контрола, со можност на брзо пронаоѓање на целта и дејствување, а корис-никот не го оптеретува претерано, ниту после долготрајно носење во акција. За сето ова помага и системот на командите на оружјето, кои се идеално ергономски приспособени за брза и ефикасна борбена употреба.

50 години на автоматот „Хеклер и Кох MП5“

Миленик на специјалците

појавува и во вооружувањето на оние кои се огледувале на неа.Направен во овие 50 години во голем број на варијанти, овој и денес модерен автомат со време стекна признание и неоспорен автори-тет кај светските експерти и припадници на најелитните специјални единици. Успешно се докажал во практиката, во сите ограничени конфликти, каде е користен во услови на бли-ска борба и при упади. Исто така се користел и за заштита на личности, докажувајќи дека е сигурно, компактно, модерно, убојно, прециз-но и пред сè, практично оружје, единствено и незаменливо.На него може да се видат сите знаења и тех-нолошки достигнувања на една од најјаките воени индустрии на светот, што го става ви-соко на списокот на листата на најпосакувани оружја наменети за елитните воени и по-лициски единици. Овој автомат во своето вооружување го имаат околу стотина земји. Во САД, поради тоа што го користат голем број на организации и структури е отворена фабрика за негово производство. Освен во САД, по лиценца се произведува и во: Грција, Иран, Мексико, Пакистан, Судан, Турција и Велика Британија. Овој автомат за овие 50 години речиси воопшто и не се променил, ако ги занемариме неколкуте „козметички“ про-мени кои во последно време се направени. Затоа, може да се каже дека за него времето едноставно не постои.Автоматот „Хк МП5“ од самиот почеток се прави во неколку варијанти, означени со бук-ва и бројка во името, за да се разликуваат по вид и намена.Пред да ги наброиме и да ги опишеме нај-значајните модели на овој автомат во 50 го дини долгата историја претставени на најголемиот саем за оружје „Shot Show 2014“, кој беше одржан од 14-17 јануари оваа година во Лас Вегас, САД, да ги истакне-

17

1964 годинаАвтоматот „MП64 А3“ со сериски број 10003 е произведен во јули 1964 г. и е речиси иден-тичен со сериското производство на авто-матите MП5, освен отворениот нишан. Фор-мата на особениот ХK диоптерски нишански систем кој се користи за пушката на „Хеклер и кох Г3“, подоцна беше развиен за употре-ба на автоматот „MП5“. За време на раните фази на дизајнирање и производство на прототипот, автоматот MП5 беше познат во рамките на компанијата како „MП64“ - наречен така според годината на производство – 1964. Внатрешните до-кументи на Хк, исто така, укажуваат на тоа дека бил воден и како Хк9, а во 1965 г. бил прекрстен и во Хк54. Ознаката „МП5“ е каталошки број на Бундес-верот. Автоматот „MП5“ бил петтиот авто-мат регистриран во таа категорија.

1976 годинаMП5K - Според извори од Хк, барањето за ултра дискретен модел на автоматот MП5-модел прво дошол од претседателските безбедносни сили на една јужноамериканска држава, некаде во почетокот на 1970-тите. Од 1976 г., минијатурниот автомат MП5K (к од германскиот збор „кurz“, што значи кра-ток), е претставен на јавноста и наменет е за прикриени операции, како и за заштита на личности. Серискиот број 0001 има уникатен дизајн со прототип на дрвена вертикална дршка, која не е користина во сериското производ-ство на MП5K моделите. Бидејќи автоматот

чин на дејство - со повратен удар. СМГ мо-делот исто така имал софистициран систем за придушување на звукот под влијание на истражувањето спроведено на примерокот на MП5 СД демонстраторот од оваа излож-ба. За жал, придушувачот од овој примерок недостасува. Обрнете внимание на регула-торот на задниот нишан за надзвучна и под-звучна муниција.

1991 годинаMП5 10 mm - Побарувачката на MП5 со помоќна муниција доведе до развој на MП5/10 (10 mm) и MП5/40 (.40 С&W). Федералното биро за истраги (ФБИ) беше главниот купувачи на MП5/10, усвојувајќи го во 1994 г. и продолжува да го користи се до денес. Иако работата и функцијата на MП5/10 (и

MП5/40) е идентична со 9 mm MП5, неколку промени инспирирани од корисниците беа вклучени во дизајнот, вклучувајќи уред кој ја држи цевковната група назад кога рамката со муниција е празна. MП5/10 исто така ко-ристи рамки за муниција од лесни полимери. Огнената моќ и пробивноста на MP5/10 е значителена - куршум истрелан од MП5 10 mm има двапати поголема енергија на изле-зот од устата на цевката во однос на 9 mm куршуми.

2014 годинаMП5 МЛИ - Сегашната МЛИ (Mid-Life Improv-ement) варијанта ги има истите карактери-стики на модуларен дизајн и компоненти кои дозволуваат сите основни MП5 лесно повторно да се конфигурираат во мноштво варијанти со проста замена на кундаците, механизмите за чкрапање, предните рако-фати, како и додавање на други додатоци како придушувачи, оптика, светилки и ласер-ски нишани. Овие карактеристики му даваат на модерниот MП5 извонредни флексибил-ност за да остане „up-to-date“ и да ги задо-воли речиси сите барања кои мисиите дека ги побаруваат. Бојата е најочигледната нова функција. RAL8000 е со кафеаво-зелен боја која обе-збедува подобра заштита од корозија од традиционалните третмани и од боење, исто така има и мала видливост во инфрацрвени-от спектар. Тоа го подобрува маскирањето на оружјето во многу средини. Други значајни подобрувања присутни на MП5 MЛИ-варијантата се брзите монтажни пикатини-шини.Сè на сè, автоматот „Хк МП5“ може да се смета за многу посакуван, употреблив и ефи-касен автомат за блиска борба, кој денес сè уште нема вистинска конкуренција во светот.

Александар Стојчевски

MП5K нема кундак, задната страна на санда-кот е затворена со капак на кој има алка за ремникот. цевката и сандакот се скратени, а резултатот од полесната цевка е повисоката стапка на оган од стандардните MП5 (900 куршуми во минута наспроти 700 куршуми во минута).

1978 година„MП5 СФ“ - полуавтоматски - ретка и невоо-бичаена варијанта на MП5, со единечен оган (полуавтоматски), опремен со фиксен кундак, со 25,4 cm долга цевка, држач за светилка, предна дршка во МП5к стил и адаптер за бајонет. Малку се знае за овој примерок (сериски број C2000097) отколку за другите што се озна-чени со рани ознаки на увозникот за САД (Произведено во Германија исклучиво за SACO, Арлингтон, Вирџинија). Во текот на 1980-тите, „Хеклер кох“ изврши-ле увоз на слични 9 mm полуавтоматски карабини (означени како HK94) со 40,64 cm долга цевка за продажба на американскиот комерцијален и цивилен пазар. Со оглед на неоригиналниот микс на компо-ненти, овој примерок може да е произведен од страна на Хк,САД, или од техничкиот пер-сонал како тест-модел.

Околу 1980 годинаМоделите на автоматот „МП5“ во пресек традиционално се изработуваат од страна на помошниот персонал во Хк Обендорф, во Германија. И овој примерок на MП5A2, направен во раните 1980-ти, не е исклучок. Внимателно направен, со сечење, машинска обработка и рачно обоен, може пластично да се види квалитетното производство на MП5A2 и внатрешната работа на сите дело-вите на автоматот. користени од страна на персоналот за об-ука на Хк, моделите во пресек обезбедува-ат тридимензионален, визуелен и тактилен увид во работата на сите делови и компо-ненти на автоматот.

1982 година„MП5 СД демонстратор“. Иако овој при-мерок треба да биде „MП5 СД“, односно со придушувач на звук, тој е навистина повеќе од еден демонстратор за Хк СМГ (примерок, кој исто така е прикажан во оваа изложба) и неколку други експериментални и со ограни-чено производство на Хк автомати развиен од MП5, вклучувајќи ги и СМГ II и МП2000. Менувачот како тркало под стабилизаторот е механички за префрлување помеѓу приду-шен и непридушен оган. Оваa функција била присутна и на други прототипови на ХK авто-матите развиени во 1980-тите. Отсуството на механички нишани и други делови кои недостасуваат го нагласуваат по-теклото (за лабораториски односно за техно-лошки истражувања на овој примерок).

1983 годинаМП5 СМГ - Развиен по барање на американ-ските морнарички сили за специјални дејства, овој примерок комбинира карактеристики на неколку MП5 варијанти во едно сосема ново оружје. Иако само неколку стотици од овие полуавтоматски пушки биле некогаш произ-ведени, некои наводно биле користени во борба. Тие биле добро прифатени од страна на некои корисници и имале целосно авто-матски оган од 900 куршуми во минута. За разлика од MП5, овие експериментални ХK автомати користат конвенционален на-

18

Црн пантер“, основниот борбен тенк на армијата на Јужна Кореја, е про-изведен од „Hyundai

Rotem“, филијалата на „Hyundai Motor Group“ во 2007 година, и истиот прет-ставува еден од најсовремените, а во-едно и еден од најскапите тенкови на светот. Дизајниран е за да ги максими-зира своите перформанси во светот на комјутерското бојно поле, со користење на ергономија и дигитална технологија. Со помош на супериорното забрзување, брзото возење и способноста лесно да се надминат пречките, К2 се наоѓа на врвот на вооружените системи за изведување на брзи напади во движење и со можност за избегнување на непријателски оган.

може да достигне брзина и до 50 км/ч. Забрзувањето од 0 до 32 км/ч се достиг-нува за 7 секунди. Тенкот има можност за искачување под агол од 60 степени, и има можност да премине преку пречки високи до 1,3 метри.Силата на моторот ја пренесува автомат-ски менувач со пет брзини за напред и три брзини за назад. Во моторното одделение е сместен до-полнителен мотор со гасна турбина, про-изведен од „Samsung Techwin“, кој се користи за напојување на електричните и електонските уреди и системи во ситу-ации кога главниот мотор е изгаснат за-ради намалување на инфрацрвената и акустичната силуета на тенкот.Ова борбено возило може да помину-ва низ реки со длабочина до 4,1 метар, користејќи го системот за подводно возење. Системот за подводно возење тричлената посада може да го подготви за 30 минути.Тенкот „Црн пантер“ е опремен со еден од најсофистицираните системи за суспензија „All ISU“ (In-arm Suspension Unit), кој е инсталиран на секое потпорно тркало на тенкот, со што е овозможена поединечна контрола и приспособување на тркалата. Со овој тип на суспензија се овозможува тенкот да се постави во „седечка“, „сто-ечка“, и „клечечка“ позиција. „Седечката“ позиција на тенкот му ја намалува силуе-тата, а воедно му овозможува и побрзо движење на уредени патишта. „Стоечка-та“ позиција на тенкот му овозможува поголема прегледност на бојното поле, а воедно му овозможува и поголема ма-

Тенкот на иднината

„К2 Црн пантер“

Тенкот „црн пантер“ има тричлена поса-да, која вклучува командир, нишанџија и возач. Возилото е долго 10,8м, широко 3,6м и високо 2,4м. клиренсот на овој тенк изнесува 0,45м, со борбената тежи-на од 55 тона.командирот и нишанџијата пред себе има-ат дневно-ноќна справа за набљудување и нишанење, стабилизирана по хоризон-тална и вертикална рамнина со можност за термално набљудување и ласерско одредување на далечината до целта.Во овој тенк е вграден 12-цилиндри-чен дизел мотор со 1,500 к/с (1,100 кW), произведен од `„Doosan Infracore Corporation“. Максимална брзина на движење на тенкот по асфалтиран пат е 70 км/ч, додека надвор од пат

19

неврабилност низ нерамен терен. „кле-чечката“ позиција го зголемува аголот на депресија на топот од тенкот, што, пак, во голем процент ја зголемува можноста за гаѓање на цели кои се наоѓаат во на-долнини во однос на тенкот. Исто така, оваа позиција нуди голема можност за дејствување по нисколетечки објекти.Основно вооружување на тенкот е топ „L55“ со мазна цевка и калибар од 120мм, произведен во „World Industries Ace Corporation“. Дополнително, тенкот е вооружен со противавионски митралез „к-6“ со кали-бар 12,7мм и спрегнат митралез со кали-бар 7,62мм.Борбениот комплет на топот изнесува вкупно 40 проектили, од кои 16 можат

целта го отвора својот падобран за да до-бие дополнително време за попрецизно лоцирање на стационарна или подвижна цел со помош на радарот и системите, при што ја погаѓа целта одозгора. Минимална далечина до целта за испукување на ва-ков проектил изнесува 2 км, а максимална 8 км.Во однос на заштитата на посадата, к2 е опремен со активен систем за заштита против антитенковски водени проектили, оклопен е со композитен оклоп и експло-зивно-реактивен оклоп.Автоматот за полнење на топ е дизајниран на тој начин што во потполност е изоли-

ран од посадата во куполата, со што се постигнува потполна заштита на посадата во случај на несакана експлозија на проек-тилите во автоматот.Делот, кој всушност го дефинира тенкот „к-2 црн пантер“ како тенк на иднината, е вградувањето на софистицирани уреди и системи како што се:– C4I (Command, Control, Communications,

Computers, and Intelligence), систем за командување, контрола, комуникации, компјутери и разузнавање;

– GPS (Global Positioning Satellite), уред за глобално сателитско позиционирање;

– IFF/SIF (Identification Friend or Foe/Selective Identification Feature), систем за идентификација на сопствени сили. Овој систем испушта зрак со фреквенција од 38 GHz во правецот на топот кон одре-дена цел која, доколку одговори со ист таков зрак, системот автоматски ќе ја препознае целта како пријателска;

– систем за борбен менаџмент, кој е повр-зан со C4I и овозможува размена на дата-податоци со пријателски единици, вклучувајќи други оклопни борбени воз-ила и хеликоптери;

– напреден систем за управување со оган, со дополнителни сензори и мал радар;

– интегриран систем за скенирање со ви-сока резолуција на теренот со системот за суспензија на тенкот. Овој систем овозможува „планирање однапред“, со скенирање на блискиот терен до 50 ме-три во сите правци, при што системот ја пресметува оптималната позиција на потпорните тркала, со цел да се подо-бри управувањето со тенкот по нера-мен терен.

да се постават во рамка за автоматско полнење на топот. Автоматот за полнење на топ овоз-можува овој тенк да има можност за истрелување на 15 проектили во минута, или по еден проектил на секои 4 секунди, без разлика на аголот на поставување на топот. Дизајнот на автоматот за полнење на топ е добиен од „GIAT Leclerc“. Иако овој автомат е многу сличен со автоматот на францускиот тенк „Леклерк“, повеќето од компонентите меѓусебно не можат да се заменуваат. Тенкот „црн пантер“ за дејство од топот користи неколку видови проектили од кои

накарактеристичен е проектилот KSTAM (Korean Smart Top-Attack Munition), кој претставува антитенковски паметен про-ектил за напаѓање одозгора, специјално дизајниран за гаѓање од овој тенк.Овој проектил, всушност, се испуку-ва со висока траекторија, слична на траекторијата на проектилите испукани од минофрлач или хаубица.KSTAM во себе содржи систем за избегнување на пречки и систем за наведување кој, пак, е составен од мал, милиметарски вид на радар, инфрацр-вени и радиометриски сензори. Доколку се појави потреба, исто така, има огра-ничена способност да биде и рачно на-ведуван преку „live data link“ од самиот тенк. Проектилот на одредена висина над

Зоран Стојановски

20

рајот на Втората светска војна доне-се молскавичен развој на млазните мотори и конечно отвори простор за остварување на долгогодишниот

инженерски сон за создавање употребли-во летало кое би ги обединило особините налетањето и перформансите на вообичаен авион со уникатните можности за вертикално полетување/слетување и лебдење, каракте-ристични за хеликоптерот. Работите сврзани со создавањето на првиот британски борбен авион со вертикално/кратко полетување и слетување (Vertical/Short Take-Off and Lan-ding, V/STOL) беа иницирани во втората по-ловина на педесеттите години на минатото столетие кога британскиот производител на авионски мотори „Бристол аероенџинс“ (Bristol Aero-Engines), поттикнат од идејата за ВТОЛ-леталото „тип 1-4-212 жироптер“ (Type 1-4-212 Gyropter) на пензионираниот француски воздухопловен дизајнер Мишел

околу која ќе го развијат својот нов авион го зедоа токму моторот БЕ.53. Но, соодветно замислениот мотор не даваше одговор на низата проблеми кои ги наметна идејата за развој на нов и револуционерен В/СТОЛ борбен авион и од тие причини инженерите на „Бристол“ и „Хокер“ ги здружија силите и започнаа поблиску да соработуваат и заед-но да се соочуваат со многуте предизвици. Па, така, блиската соработка меѓу двете компании резултираше со брзо решавање на проблемот со управувањето на леталото при лебдење и при многу мали брзини кога не постои неопходното опструјување со воз-дух на површините за управување. По пред-лог на „Бристол“, инженерите на „Хокер“ одлучија управувањето на идниот авион во овие ситуации да го решат со користење на реакциони млазници во форма на мали вентили поставени под носот, под опашката и под крилните врвови, а од кои по потреба би се испуштале млазови компресиран то-пол воздух. Според замислата, реакционите млазници би се активирале во оној момент кога насочуваните издуви на БЕ.53 ќе започ-нат да ротираат од хоризонтална во верти-кална позиција. Врз овој концепт „хокер“ го замисли својот нов авион на кој му ја додели ознаката П.1127 (P.1127).

Првата генерација британски В/СТОЛ борбени авиони „Хериер“ (1)

ОД П.1127 ПРЕКУ „КЕСТРЕЛ“ ДО „ХЕРИЕР“

Виболт (Michel Wibault), започна да работи на создавање на млазен мотор со насочу-вано потиснување, коешто во јануари 1957 г. беше означено како БЕ.53 (BE.53). кон-цептуалната замисла на „Бристол“ за БЕ.53 доживеа неколку еволутивни промени и ко-нечно доби форма на турбовентилаторски млазен мотор со четири бочно поставени насочувани издуви кои синхронизирано би ротирале и би го насочувале потиснувачки-от млаз вертикално надолу при вертикално полетување/слетување и лебдење, односно хоризонтално наназад при вообичаен авион-ски лет.Импресионирани од концептуалната замис-ла за БЕ.53, првите луѓе на британскиот про-изводител на авиони „Хокер сидлиј авиејшн“ (Hawker Siddeley Aviation), решија да приста-пат кон создавање на лесен јуришен авион со можност за вертикално/кратко полетување и слетување (В/СТОЛ), при што како основа

21

Ентузијазмот и еуфоричноста на „Бристол“ и на „Хокер“, поврзани со развојот на БЕ.53 и на П.1127, наидоа на целосна рамнодушност од страна на Владата на Велика Британија која во тие години не беше заинтересирана да инвестира во развој и купување на нови борбени авиони, а сето тоа како последица на добро познатата и контроверзна „Бела книга за одбраната на Велика Британија“, која беше презентирана на 4 април 1957 г. и која ги прогласи за застарени сите тогашни борбени авиони и предвидуваше нивна брза замена со различни видови насочу-вани ракети. За среќа, голем интерес за работата на „Бристол“ пројавија воените власти на САД кои во јуни 1958 г. авторизираа покривање на дури 75% од сите трошоци сврзани со развојот на моторот БЕ.53.Заинтересираноста на САД за рево-луционерната работа на „Бристол“ не го поколеба официјален Лондон, кој и во средината на 1958 г. не беше расположен финансиски да го под-држи развојот на БЕ.53 и на П.1127. Ваквиот став на матичната влада не ги разувери двете британски компа-нии кои одлучија да продолжат да ин-вестираат во своите револуционер-ни проекти за кои беа убедени дека не може да останат незабележани од британската и светската аеронаутич-ка фела. Соодветно наа ова, во ав-густ 1958 г. „Хокер“ реши самостојно да го финансира создавањето на крилата за првиот прототип на П.1127. Истата таа година „Бристол аеро енџинс“ беше преименуван во „Бристол сидлиј енџинс“ (Bristol Siddeley Engines), по што моторот БЕ.53 беше соодветно преозначен во БС.53 (BS.53), а кратко потоа му беше додадено и звучното име „Пе-гасус“ (Pegasus).Дека односот на Владата на Велика Британија кон проектот П.1127 поле-ка се менува, стана кристално јасно кога британското кралско воено воз-духопловство (РАФ) во април 1959 г. ја презентираше својата „Опера-тивна потреба 345“ за нов борбен авион, чиј опис недвосмислено асо-цираше на модифициран П.1127. Веќе наредниот месец, британското Министерство за опремување обе-збеди финансии за производство на првите два прототип-авиони П.1127, со што проектот П.1127 и официјално стана британски владин проект. Во периодот додека траеше создавањето на првите два прото-типови, компанијата „Хокер“ со по-мош на Националната аеронаутич-ка и вселенска администрација на САД (National Aeronautical and Space Administration - NASA), успеа да одго-вори и на последните нејасни работи поврзани со својот револуционерен авион. Имено, во јануари 1960 г. во аеродинамичкиот тунел за над-звучни брзини на НАСА беа тести-рани неколку модели на П.1127 кои потврдија дека транзицијата на ави-онот од вертикален во хоризонтален лет и обратно нема да претставува никаков проблем.

Извонредните резултати постигнати за време на испитувањето на првите два прототип-авиони не поминаа без проблеми. Првиот потежок удар врз испитувачкиот процес се случи на 14 декември 1961 година, кога поради отпаѓање на предниот лев насочуван издув се урна вториот прототип, при што пилотот Бил Бедфорд успешно се катапулктираше. Со цел да се на-дополни недостатокот од прототип летала во испитувачкиот процес веднаш беше вклучен првиот од че-тирите развојни прототип-авиони кои ги нарача Министерството за опремување. Но, поради пожар во моторот и овој авион беше неповрат-но уништен при принудно слетување на 30 октомври 1962 г.Во периодот додека траеше испи-тувањето на П.1127 многу британ-ски воздухопловни експерти го сметаа тој авион за бескорисен, за

исклучително едноставен но, се-пак, прескап. За ваквите перцепции придонесе нивната незаинтереси-раност за В/СТОЛ концептот и се-како најавената единечна цена од 560.000 британски фунти за сериско производство на 100 примероци. Но, за разлика од Британците, инте-рес за опремување на сопственото воено воздухопловство со В/СТОЛ борбени авиони пројави Сојузна Ре-публика Германија, чие воено возду-хопловство во тоа време планираше замена на борбениот авион „фиат Г91Р/3“ (Fiat G91R/3) со нов совре-мен јуришен и извидувачки авион. Интересот на Германците и формал-но беше демонстриран на 14 јануари 1961 г. кога Бон и Лондон најавија заеднички развој на лесен јуришен борбен авион врз основа на П.1127. Тоа беше доволен повод за П.1127 посериозно да се заинтересираат и САД, кои од самиот почеток го под-држуваа и го финансираа развојот на моторот за тој авион. Ваквиот развој на настаните мудро го искористија Британците кои со желба да ги на-малат сопствените трошоци сврзани со развојот на П.1127, предложија создавање на тринационален раз-воен сквадрон кој реално би ја про-ценил борбената употребливост на П.1127. Предлогот наиде на одобрување од владите на САД и на СР Германија, по што започнаа пре-говори за прецизирање на деталите поврзани со формирањето на три-националната единица. Финалниот

Првиот прототип на П.1127 кој носе-ше регистарска ознака ХП831 (XP831) и кој беше придвижуван од мотор „БС.53 пегасус 2“ го изведе својот прв вертикален лет на 21 октом ври 1960 г. Притоа, авионот, кој од без-бедносни причини беше при цврстен за експериментална плат форма, успеа да се подигне верти кално, да лебди на височина од 45 сантиметри, а потоа и вертикално да се спушти на земја. За време на овој лет кој трае-ше нешто помалку од три минути, со авионот управуваше главниот про-бен пилот на „Хокер“, искусниот Алф-ред Вилијам Бил Бедфорд. Првиот прототип своето прво вертикално полетување-слетување без притоа да биде „врзан“ за експериментална платформа го изведе на 19 ноември 1960 година. Очигледниот напредок на проектот беше веднаш награден на тој начин што Министерството за

опремување обезбеди фондови за производство на дополнителни чети-ри развојни прототип-авиони П.1127 за кои беше планирано да бидат при-движувани од посилни мотори „БС.53 пегасус 3“.По вкупно 21 вертикално полету-вање, лебдење и слетување, „Хокер“ пристапи кон вообичаените методи за одредување на особините и пер-формансите на првиот прототип. Првото конвенционално полетување се случи на 13 март 1961 г. кога ави-онот полета од пистата во Бедфорд. Набргу потоа, на 7 јули 1961 г., својот прв лет го изведе и вториот прототип на П.1127, регистарска ознака ХП836 (XP836). На 12 септември 1961 г. првиот прототип на П.1127 конечно го изведе и својот прв лет на начин кој неколку години пред тоа го замислија неговите идејни творци. Имено, ави-онот полета вертикално, а потоа по-лека премина во хоризонтален лет, за потоа од хоризонтален лет да пре-мине во лебдење, по што вертикално се спушти на земја. Последната клуч-на област ко ја требаше да се испита беше крат кото полетување, кое е од особено значење бидејќи овозможу-ва понесување на поголемо количе-ство гориво и оружје во споредба со вертикалното полетување. Своето прво кратко полетување П.1127 го изведе на 28 октомври 1961 г., а само два месеци подоцна вториот прото-тип достигна височина од 12.000 m и надзвучна брзина во понирање од мах 1,02.

насловна фотографија: група авиони „Кестрел“ забележани во 1965 г. при стартување на моторите на територијата на британсКата воздухопловна база „вест рајнхам“

1. моторот „пегасус“ е опремен со четири пневматсКи придвижувани издуви Кои ротираат во насоКа на движење на часовниКот до маКсимален агол од 98,5o од нултата позиција во Која се наоѓаат при вообичаен авионсКи лет. парот издуви Кои се поблисКу до КоКпитот се нареКуваат „ладни“ бидејќи низ нив поминува Компресиран воздух со температура од 95oC. вториот пар издуви се „топли“ и низ нив минуваат согорени гасови со температура од оКолу 650oC

2. првиот прототип на п.1127, забележан при тестирања над градот бедфорд

3. Шестиот прототип на п.1127 Кој е приКажан на оваа слиКа беШе исКористен КаКо „еталон“ за производство на авионите „Кестрел“ (фото: петер Клементс)

4. резултатите добиени со испитувањето на авионите „Кестрел“ потврдија деКа се работи за револуционерно летало со одлични перформанси и потенцијал да прерасне во успеШен борбен авион

со испитувањата потврдија дека се работи за револуционерно летало со одлични пер-форманси кое поради низа ограничувања сè уште не можеше да се користи во улога на вистински борбен авион.По завршувањето на испитувањата Гер-манците се откажаа од понатамошно инвес-тирање во „кестрел“ и своите три авиони им ги продадоа на САД. Во Април 1966 г. шесте американски авиони „кестрел“ беа пренесе-ни во САД каде што им беше доделена оз-наката ХВ-6А (XV-6A), под која продолжија активно да се користат во неколкугодишен испитувачки процес кој го спроведе ново-формирана заедничка единица на амери-канската армија, морнарица и воено возду-хопловство. Во 1967 г. два од овие авиони беа отстапени на НАСА за испитување на

векторирање во хоризонтален лет, што прет-ставува техника за рапидно намалување на брзината на авионот со помош на насочува-ните издуви.Во меѓувреме, исправени пред предизви-кот да одговорат на очекуваниот конкурс на НАТО за суперсоничен В/СТОЛ јуришен борбен авион, конструкторите на „Хокер“ паралелно работеа и на проектот П.1154 (P.1154) кој, всушност, претставуваше зго-лемен П.1127, за кој беше развиен посилен мотор БС.100 (BS.100). кога конкурсот на НАТО стана реалност во август 1961 г., „Хо-кер“ истапи пред воено-политичката алијанса со проектот П.1154. комисијата на НАТО од технички аспект беше импресионирана од британскиот проект, но од политички и фи-нансиски причини го фаворизираше фран-цускиот деветмоторен авион „мираж 3В“ (Mirage IIIV). Со оглед на фактот што НАТО во тој момент не беше во состојба да го финан-сира развојот на кој било од овие два авиони, Велика Британија реши самостојно да го про-должи со развојот на П.1154, по што „Хокер“ пристапи кон изградба на три прототип-лета-ла. Но, и покрај тоа П.1154 доживеа неславен крај кога новоизбраната лабуристичка Влада во Лондон на 2 февруари 1965 г. донесе од-лука поради финансиски причини целосно да го стопира проектот П.1154. Утехата за „Хо-кер“ дојде во форма на владина одлука да се продолжи со развојот на „кестрел“ со цел да се создаде борбен авион кој би го носел името „Хериер“ (Harrier). Ваквите политички насоки резултираа со објава на документот „АСР.384“ (ASR.384), со кој кралското воено воздухопловство ја истакна потребата од В/СТОЛ-тактички јуришен и извидувачки авион.Работите на создавањето на „Хериер“ добија на интензитет кон крајот на 1965 г. кога „Хокер“ доби нарачка за производ-ство на шест претпроизводствени развојни јуришни и извидувачки борбени авиони П.1127(РАФ). Дополнителен импулс даде и владината одлука од јуни 1966 година со која беше автoризирана едногодишна студи-ска програма за проучување на изводливо-ста и цената на развој на двосед „Хериер“... Првиот произведен П.1127(РАФ) носеше регистарска ознака ХВ276 (XV276) и всуш-ност претставуваше прв прототип на денес веќе легендарниот В/СТОЛ борбен авион „Хериер“. Овој авион придвижуван од мотор „БС.53 пегасус 6 Мк 101“ го изведе својот прв лет на 31 август 1966 годиуна. како што беше и предвидено, авионите П.1127(РАФ) беа искористени за отстранување на сите недостатоци забележани кај „кестрел“, со што и конечно беа создадени услови за започнување со сериското производство на „Хериер“.

Игор Божиновски

22

договор за создавање на тринационалниот развоен сквадрон беше потпишан на 16 јануари 1963 г. и со него беше прецизирано сквадронот да биде опремен со девет по-добрени авиони П.1127, придвижувани од новиот посилен мотор „БС.53 пегасус 5“, а трошоците за производство на леталата да бидат поделени меѓу земјите-учеснички. како основа за производство на спомена-тите девет авиони беше земен шестиот про-тотип на П.1127, кој беше и прв опремен со мотор „пегасус 5“.Во меѓувреме П.1127 за првпат беше претставен на британската и на светската јавноста на големиот воздухопловен митинг кој се одржа на аеродромот „Фернбороу“ во септември 1962 година. Дополнително, и со цел да ја докаже употребливоста на П.1127 во состав на британската кралска морнари-

ца, „Хокер“ во февруари 1963 г. организи-раше демо-летови на првиот прототип на П.1127 од палубата на британскиот носач на авиони „Арк ројал“ (HMS Ark Royal). Лошата среќа која ги следеше прототип авионите не го одмина ни првиот прототип кој доживеа фијаско на 16 јуни 1963 година, кога се сру-ши за време на демо-лет пред 110.000 посе-тители на престижниот аеронаутички салон Ле Бурже, во Париз.Првиот авион на тринационалниот разво-ен сквадрон го изведе својот прв лет на 7 март 1964 г. Иницијално, авионите од овој сквадрон беа означени како „П.1127-евалуејшн“ (P.1127-Evaluation), но веќе во септември 1964 г. им беше доделено новото официјално име „кестрел Ф(ГА).Мк 1“ (Kеstrel F(GA).Mk 1). Испитувањето на „кестрел“ започна кон крајот на 1964 г., а тринацио-налниот развоен сквадрон кој броеше 119 луѓе официјално беше активиран на 1 април 1965 г. во британската воздухопловна база „Вест Рајнхам“. Испитувањата продолжија сè до 30 ноември 1965 година, а за тој временски период група од десет пилоти со авионите „кестрел“ изведоа 938 мисии, при што беше остварен вкупен налет од околу 600 часови. Притоа, на 1 април 1965 г. во инцидент беше загубен еден британски „кестрел“. За време на испитувањата, како платформи за полетување и слетување беа користени мали аеродроми, сообраќајници, паркинзи и ливади, а резултатите добиени

На ѕидот на почесни студенти

МЕѓУ НАЈУСПЕШНИТЕ И КОМАНДАНТОТ НА ВБР НА АРМ

КОМАНДАНТОТ НА ВОЗДУхОПЛОВНАТА БРИГАДА (ВБР), ПОЛКОВНИК КИРЕ КОЛЕВСКИ, БЕШЕ ПОМЕѓУ ОДБРАНИТЕ СТРАНСКИ СТУДЕНТИ, КОИ КАКО НАЈУСПЕШНИ СЕ НАЈДОА НА ѕИДОТ НА ПОЧЕСНИ СТУДЕНТИ НА ОДБРАНБЕНИОТ ИНСТИТУТ ЗА ЈАЗИЦИ И ЦЕНТАРОТ ЗА АНГЛИСКИ ЈАЗИК (DeFense lAnGuAGe InstItute enGlIsh lAnGuAGe Center – DlIelC) ВО ЗДРУжЕНАТА БАЗА „ЛАКЛАНД“ КРАЈ САН АНТОНИО, ТЕКСАС, САД, И БЕШЕ ПОКАНЕТ ДА ПРИСУСТВУВА НА ЦЕРЕМОНИЈАТА И НА ДОДЕЛУВАњЕТО НА ПРИЗНАНИЈАТА. По повод 60-годишнината од Одбран-бениот институт за jазици и Центарот за англиски јазик (Defense language Institute english language Center – (DlIelC), во здру-жената база „Лакланд“ крај Сан Антонио, Тексас, САД, Институтот одбра 35 странски студенти од 22 држави, кои со посебен успех го завршиле школувањето и постиг-нале одредени успеси во својата кариера во матичните држави. Меѓу најуспешните беше и полковникот Кире Колевски од Воз-духопловната бригада на АРМ и неговите фотографии и биографија беа поставени на ѕидот на почесните студенти кој се постави на денот на свеченоста по повод 60-годиш-нината од Одбранбениот институт за јазици и Центарот за англиски јазик.Институтот формално започнува со школување на кадри во мај 1954 годи-на, како дел од јазичната подготовка на американските пилоти, за потоа, со текот на годините, да прерасне во најголем центар за школување на странски студенти по англиски јазик во САД, со над 1200 студен-ти секојдневно. Во текот на својата историја во DlIelC се школувале илјадници студенти од над 100 држави во светот преку про-грамите за помош на САД, како и преку национални програми на партнерските и пријателските држави. Над 300-те цивилни членови персонал на Институтот вклучуваат инструктори кои се квалификувани во об-ласта на англискиот како втор јазик. DlIelC е акредитиран од страна на Комисијата за акредитација на програми за англиски јазик, комисија која е сертифицирана од страна на американското Министерство за образование. Министерството за одбрана на Република Македонија и АРМ како дел од ИМЕТ-про-грамата на САД, веќе 19 години со успех испраќаат на школување старешини и цивилни лица на DlIelC.

Александар Јовановски

о согласност со првиот Стратеги-ски одбранбен преглед, дојде до транс формација на воздухоплов-ната компонента на АРМ во мала,

модерна и ефикасна структура, опремена според НАТО стандардите. Поддршката дој де со потпишување на Договорот за модернизација на хеликоптерите на АРМ помеѓу Министерството за одбрана на Репу-блика Македонија и израелската компанија „Elbit Systems LTD“, со што директно започна првиот исчекор во однос на имплеметација на НАТО стандардите и подигање на опе-ративните капацитети на хеликоптерската флота.Процесот на модернизација беше поде-лен во две фази: основна фаза, прво ниво „Jasmin“ и напредна фаза, второ ниво „Alexander“, односно разграничување по однос на нивото на опремување на хеликоп-терите „Ми-24“, „Ми-8МТ“ и „Ми-17“. Првата фаза опфаќаше инсталација на системот за ноќно летање, а напредната, втора фаза по-голем и посеопфатен проект со инсталација на пакет опрема за навигација, комуникација, идентификација, заштита на хеликоптерите итн.Како дел од Планот за интеграциите на АРМ во НАТО-алијансата, АРМ/ЗОК/вбр имаат преземено обврска за постигнување соод-ветни стандарди од партнерските цели кои се однесуваат на воздухопловите и обука-та на пилотскиот персонал. Основните цели за изведување вакви проекти во Армијата на Република Македонија се повеќекратни: зголемување на оперативната ефикас-ност на хеликоптерите, зголемување на безбедноста при извршување на мисии-те, имплементација на НАТО-стандарди-те, односно на прифатените Партнерски цели и заштеда на финансиски средства во однос на набавка на нови хеликоптери, чија цена се движи од 15-20 милиони евра, па сè до 70 милиони евра по примерок, не сметајќи ги останатите трошоци поврзани со опремување, обука и логистичка поддршка.Во изминатиот период тим од компанијата „Elbit Systems LTD“ од Израел работеше на проект на модернизација на хеликоптерот „Ми-8MT“ од воздухопловната бригада (вбр). Проектот опфаќаше модернизација на ко-лективните палки на хеликоптерот, делумна модификација на системите за навигација и идентификација, модификација на дел од кабината на хеликоптерот, инсталација на електрични и механички инсталации со цел

лите за да одговараат на околната светли-на;

– мала тежина;– ниска потрошувачка на енергија.Модернизацијата на средствата во една армија е континуиран процес на секоја со-времена воена безбедносна структура. За-падните армии не ги штедат средствата наменети за овие цели. Кај нас овој процес се одвива подолг временски период, но не-опходно е подигање на нивото и на степе-нот на континуирана реализација, со цел да ги достигнеме зацртаните способности и по-тоа да се биде на врвот кога се во прашање способноста на нашата армија во однос на технологијата и обученоста на персоналот.Несомнено е дека ваквите процеси на опремување и надоградување на хеликоп-терите треба да продолжат. Особено што вбр има декларирано хеликоптерски деташ-ман пред кој стои завршното НАТО ниво 2-оценување, со кое се потврдува борбена-та готовност за употреба на декларирана-та единица во мисии надвор од Република Македонија.

Драган Павловски

МОДЕРНИЗАЦИЈА НА ХЕЛИКОПТЕРОТ

„MI-8MT“вградување на современа опрема за ноќно летање позната како ANVIS-HUD 24. Со вак-вата модернизацијата на хеликоптерите, вбр добива зголемена оперативна ефикасност, особено за летови во ноќни услови, без упо-треба на светла. По завршувањето на фазата на поставување на модулите од системот, следуваше фаза на тестирање на системот за ноќно летање ANVIS-HUD 24 на земја, реализација на проб-ни летови на хеликоптерот во воздух, како и комплетирање на потребната документација и прием на хеликоптерот.

СИСТЕМ „AnVIs huD-24“Со вградување на системот „ANVIS-HUD-24“ се овозможува, пред сè, летање и набљудување на параметрите проектирани на дисплејот, без задлабочување на погле-дот во кабината. Се овозможува и 24-часов-на оперативна способност од еден интегри-ран систем. Интегрираниот систем ги опфаќа стандардните очила за ноќно летање (NVG – Night Vision Gogles), со приказ на параметри-те за лет на HUD-системот (Head Up Display System).Системот му овозможува на пилотот да го задржи своето внимание на надворешната средина, а во исто време информациите за летот се проектирани на дисплеј во текот на ноќта (интегриран со NVG) и во текот на де-нот. Тоа е сет од различни симболи, врзани за специфична мисија и избрани од страна на пилотот, со цел да се зголеми свеста за ситуацијата во текот на операциите со хели-коптерот, комплексни маневри и намалена видливост ноќе. Ваквата конфигурација мо-ментално е во функција во над 4500 хели-коптери во светот.HUD-системите (дневни и ноќни), овозможу-ваат дигитализација на параметрите од ме-ханички, аналогни, во електронски дигитални покажувачи, јасни, разбирливи и едноставни за следење преку добар процес на обука и тренинг за летачкиот состав. Системот им-плементира напредни технологии, модерна електроника и врвни оптички дизајни на-менети да се постигне максимално поле на гледање, со висока сигурност, осветленост, широк агол на поглед, униформност на сим-боли и разни конфигурации.Вграденото средство ги поседува следните карактеристики:– напредна оптичка способност и висока ос-

ветленост со висока резолуција;– приспособливост на светлината на симбо-

23

о претходниот број беше посо-чено местото и улогата кои ги има свештеничката служба во армијата, како и на нејзиното

значење и улога во изминатиот истори-ски период и сегашноста. Воедно, беа наведени примери и искуства на држави од регионот и светот каде свештеничка-та служба е инкорпорирана во армиските

единици, врз основа на соодветни устав-ни и законски решенија, со истовремен приказ на моменталната легислатива која го регулира овој домен во Републи-ка Македонија. Во оваа прилика ќе бидат прикажани резултатите од спроведеното истра жу-вање каде припадници од армиските единици и установи при Армијата на Ре-публика Македонија и Министерството за одбрана, го дадоа своето мислење за оправданоста од воведување свеш-

Свештеничка служба во вооружените сили (II)

РЕЗУЛТАТИ ОД ИСТРАЖУВАЊЕ

теничка служба во Армијата на Репу-блика Македонија. На спроведеното ис тражување, одговори дадоа 54 при-падници на Армијата на Република Македонија, како и две граѓански лица на служба во армијата. Еднатата група се армиски припадници со христијанска вероисповед чија вкуп-на бројка изнесуваше 38 испитаници, додека одговорите од втората група се 18 армиски припадници со муслиманска вероисповед. Истражувањето содрже-ше пакет од 16 анкетни прашања со кои се утврдуваа ставовите и мислењата на испитаниците. Во понатамошна по-стапка утврдени се мислењата и по-гледите на дел од третиранитете пра-ша ња. Применувајќи го хи – квадрат тестирањето на независни примероци, утврдени се разликите во ставовите и мислењата кај испитаниците. Обработка-та и анализата на податоците извршена е со примена на апликативната програма Excel и програмата за статистичка обра-ботка SPSS. Испитувањето ги даде след-ниве резултати:На првото анкетно прашање според кое се определуваше етничката припадност, според дадените искази од фреквен-циите на испитаниците најголем број се Македонци 67% (38), Албанци 31% (18) и Срби 2% (1). За напомена е дека етничка-та припадност на испитаниците воопшто не беше релевантна за спроведеното истражување и послужи само како пара-метар.

Слика бр. 1

Слика бр. 2

Слика бр. 3

ссс

Ви

сОкА

шкО

лА

ВО

еНА

А

кАд

еМи

јА/

фА

кул

ТеТ

кОМ

АН

дН

О

шТА

бН

А

шкО

лА

пО

сТд

ип

лО

М-

ски

сТу

ди

и

(м-р

или

сп

ециј

ализ

ациј

а)

дО

кТО

Ри Н

А

НА

уки

РегР

уТ

(доб

рово

лно

служ

ење

на

воен

рок

)

пф

В

пО

д-

Оф

иц

еР

Оф

иц

еР

(до

чин

капе

тан)

Ви

сОк

Оф

иц

еР

(мај

ор-

полк

овни

к)

24

дО

кТО

Ри Н

А

НА

уки

Ви

сОк

Оф

иц

еР

(мај

ор-

полк

овни

к)

Според добиените вредности на хи – ква-драт тестот (табела бр.1) помеѓу очекувани-те искази со фреквенциите на исказите на испитаниците, може да се констатира дека постојат статистички значајни разлики, на што ни укажуваат добиените вредности на Χ 2 (1, n=56) = 7.504, p = 0.006 (Sig. = .006). Во графичкиот приказа на слика бр. 4 да-дени се показателите за образовниот про-фил на испитаниците според конфесионал-ната (религиозната) припадност. Од пре-гледот може да се забележи дека кај двата примероци на испитаници преовладува ссс – средното образование.Според рангот во армијата Слика бр. 3 еви-дентно е дека отсуствува рангот војници кои доброволно го служат воениот рок.На четвртото анкетно прашање се бараше одговор за религиозноста на армиските припадници, а резултатите покажаа дека од вкупната бројка испитаници 95% (53) се изјасниле дека се религиозни, додека 5% (3 испитаници) одговориле дека не се рели-гиозни.

Според добиените вредности на хи – квадрат тестот помеѓу очекуваните ис-кази со фреквенциите на исказите на ис-питаниците, може да се констатира дека постојат статистички значајни разлики, на што ни укажуваат добиените вредности на Χ 2 (1, n=56) = 7.504, p = 0.006 (Sig. = .006).Според добиените резултати од добиени-те показатели прикажани на слика бр.6, на анкетното прашање: Дали сте религи-озни?, од вкупната бројка на испитаници од христијанската вероисповед 35 (92%) се искажале дека се религиозни, додека само 3 (8%) испитаници дале исказ дека не се религиозни. Испитаниците од мусли-манската вероисповед по прашањето на религиозноста дале 100% исказ дека се религиозни.Според добиените показатели од при-менетиот систем од анкетни прашања, можеме да заклучиме дека испитаниците од христијанската и муслиманската верои-сповед во одредени мислења и искази за потребата, значењето и оправданост од воведување на свештеничка служба во во-оружените сили на Република Македонија се единствени во висок процент. Од досега презентираното, може да се воочи дека анализата на обработените показатели од одговорите на испитани-ците, даваат позитивен сигнал за оправ-даноста од воведување на свештеничка служба во вооружените сили на Републи-ка Македонија. На тоа упатува и самото изјаснување на припадниците за рели-

гиозност. Овој многу висок процент на религиозност кај армиските припадници (христијанска вероисповед 92% и мусли-манска вероисповед 100%), може да прет-ставува доволен основ за посветување соодветно третирање на посочената об-ласт. Особено, доколку се земат предвид долготрајното ангажирање на армиски припадници во мисии надвор од граници-те на Република Македонија и стресните состојби со кои се соочуваат таму.

Д-р Горан Василевски

Анкетно прашање бр. 2 се однесуваше на образованието на испитаниците (сли-ка бр. 2), додека третото прашање бара-ше одговор на рангот, што во испитани-ците го имаат во армијата (слика бр.3). Според анализираните показатели 78% од испитаниците се со ссс-спрема, 9% пост дипломско образование и школа за к-дин и штабни должности, 5% доктори на наука и по 2% со факултетско об-разование (воена академија). Во однос на рангот, анализираните показатели укажуваат дека 39% се професионални војници, 37% подофицери, 20% офице-ри и 4% високи офицери.

Слика бр. 4хРИСТИЈАНСКА ВЕРОИСПОВЕД МУСЛИМАНСКА ВЕРОИСПОВЕД

Слика бр. 5

Слика бр. 6хРИСТИЈАНСКА ВЕРОИСПОВЕД МУСЛИМАНСКА ВЕРОИСПОВЕД

ссс

Ви

сОкА

шкО

лА

ВО

еНА

А

кАд

еМи

јА/

фА

кул

ТеТ

кОМ

АН

дН

О

шТА

бН

А

шкО

лА

пО

сТд

ип

лО

М-

ски

сТу

ди

и

(м-р

или

сп

ециј

ализ

ациј

а)

дО

кТО

Ри Н

А

НА

уки

ссс

Ви

сОкА

шкО

лА

ВО

еНА

А

кАд

еМи

јА/

фА

кул

ТеТ

кОМ

АН

дН

О

шТА

бН

А

шкО

лА

пО

сТд

ип

лО

М-

ски

сТу

ди

и

(м-р

или

сп

ециј

ализ

ациј

а)

дО

кТО

Ри Н

А

НА

уки

25

есетти јуни е Ден на Воздухоплов-ната бригада на Армијата на Репу-блика Македонија. Пред 22 години, на историскиот лет на воздухоплов

при тогашното ВВ и ПВО на АРМ се оз-начи почетокот во формирањето на оваа професионална и специфична единица во структурата на АРМ.Вторник, 10 јуни 2014 година. На пистата во касарната „Страшо Пинџур“ во склоп на аеродромот „ Александар Велики“, сè е подготвено за одбележување на овој све-чен ден на нашата воена авијација.Најпрво пред Командата на Воздухо-пловната бригада, делегации во прису-ство на бројни присутни гости положија свежо цвеќе пред споменикот на загина-тите припадници на оваа единица, кои

падниците на ВБР во своите ефектни сини униформи, до нив Воениот оркестар како музичка поддршка во протоколарно- све-чениот дел на овој важен настан. Зад нив беа изложени хеликоптери од составот на ВБР и пунктови на кои припадници од оваа единица информираа за спецификите на единицата.Заменик-министерот за одбрана, Емил Димитриев, во својот инспиративен говор ги поздрави припадниците на Воздухо-пловната бригада и изрази посебна чест и задоволство, што во име на функцијата која ја извршува и во име на Владата на Република Македонија, има можност да говори на овој настан на кој на составот на Воздухопловната бригада им оддаде високо признание за континуираната по-

22 ГОДИНИ ОД ФОРМИРАЊЕТО НА ВОЗДУХОПЛОВНАТА БРИГАДА

СИГУРНИ ВО НЕБОТО И

ВИСОЧИНИТЕ

26

ги дадоа своите животи професионално извршувајќи ги работните задачи во уни-формите на АРМ со ознаките на Воздухо-пловната бригада.Неверојатно убав и топол ден. Во чест на припадниците на Воздухопловната брига-да присуствуваа вработени во МО и АРМ и многу гости: заменик-министерот за одбра-на Емили Димитриев, државниот секретар во МО, Сашо Стефановски, делегации на Генералштабот на АРМ и сите потчинети команди, припадници на повеќе единици, многу гости-претставници од други држав-ни и локални институции, членови на потес-ните семејства на припадниците на ВБР, пријатели и останати. Неверојатно убава слика на која на платото пред големиот хангар ги гледаме свечено построени при-

реформски фази во растот и развојот на единицата, притоа осврнувајќи се на спец-ификите и на сите останати активности кои довеле до тоа денес да ја имаме Воздухо-пловната бригада , модерна, современа и способна да се носи со предизвиците на времето. Учеството во мисиите беше посеб-но потенцирано, а 2006 година беше посо-чена како година во која за прв пат е уче-ствувано во меѓународна мисија, и тоа во ЕУФОР во БиХ, предводена од ЕУ, каде што припадници на ВБР две години ги извршу-ваа летачките задачи во рамките на ЕУФОР. Командантот Колевски истакна дека и Цен-тарот за обука на пилоти (ЦОП), оваа година ќе ги даде и првите обучени пилоти, кои се школувани според најдобрите стандарди, приспособени за наши потреби. На крајот ги спомена и своите покојни ко-леги од единицата и кажа дека споменот на нив е вечен.По завршувањето на делот од свеченоста на кој беа предвидени обраќања пред при-сутните, дојде на ред и најатрактивната точ-ка во која воздухоплови на АРМ од повеќе правци го надлетуваа небото и во атрактив-ни позиции во небеските висини им понудија на присутните навистина импозантни глетки кои говорат за нивните вештини и стручна подготвеност .Посебно чувствителен и емотивен беше мо-ментот кога хеликоптер на АРМ го носеше знамето на Република Македонија, кој во неколку налети го разбранува патриотиз-мот и емоциите кај присутните. Блеснуваа блицовите од фотоапаратите, од мобил-ните телефони, со цел да се доловат овие несекојдневни глетки.

Преубав настан во кој младоста на по-сетителите беше мотивот на учесниците. Семејните, пријателските и индивидуалните фотографии со униформираните припадни-ци на ВБР и нивните летала ќе останат убав спомен од еден јунски ден во кој тие просла-вуваат 22 години од своето постоење.Резимето на овој настан воопшто не е да се хиперболизира , да се преувеличува нешто што објективно постои. Напротив. Посеб-носта и уникатноста на Воздухопловната бригада во структурниот систем на АРМ нè наведе на дело да ги видиме и да ги дожи-вееме. Едно посебно искуство со летачи кои управуваат воздухоплови кои го параат небескиот свод. Припадниците на оваа еди-ница се навистина одлични луѓе. Како автор на овој текст ќе кажам дека двајца пилоти

се мои другари од детството, а се познавам и со дел од останатите мои колеги. Со не­кои од нив и заеднички спортуваме. Немам зборови да ги опишам. Неверојатно смире­ни и способни луѓе, големи другари и, пред сè, хуманисти. Високи професионалци и го­леми патриоти. Пожртвувани во ангажма­ните и професијата, достојни во цивилниот живот.Остварувајќи ги овие 22 години ВБР на ја­вува уште многу нови и тоа уште поуспеш­ни години. Во тоа воопшто не се сомнева­ме, бидејќи сме сигурни дека АРМ и МО ќе ги вложат сите потребни капацитети во развојот на оваа многу потребна единица.Иманентно на перформансите на на­шата армија, ВБР е соодветно одлична. Нејзините резултати се докажани и во земјава и надвор. Оценета со најпрестижни оценки, надалеку позната,максимално по­читувана во внатрешниот систем на НАТО и на ЕУФОР, докажана во сите аспекти, Бригадата ги има сите предиспозиции да биде одлична и во иднина.Апсолутно сме убедени дека во таа насо­ка и ќе продолжат. На нивниот празник, 10 Јуни, ни овозможија навистина пријатни моменти. Галантни до крај, нè поканија на еден преубав коктел на терасата во зграда­та на командата на ВБР каде релаксирано, во присуство на домаќините, ги дегустирав­ме специјалитетите кои ни ги понудија.Виното во стилизираните наменски чаши беше важен декор во здравицата во која сите од сè срце им посакавме мирно небо, добро здравје и уште поголеми височини. Ги замоливме, ако може, и нас некогаш да нè прошетаат...

Митко Василевски

светеност и несебичното ангажирање во извршувањето на задачите.„ВВ и ПВО е непосреден сведок на про-мените кои се случуваат во АРМ од формирањето па до денес. како едини-ца доживеавте повеќе трансформации, командни реорганизации и кадровски зајакнувања. Со новата формација, воз-духопловниот елемент и елементите за противвоздушна одбрана се здружија под една команда и прераснаа во Воздухоплов-на бригада. Една ваква комплексна едини-ца, во чии редови се селектирани врвни професионалци, има изразено специфични мисии. Воздухопловите кои ги поседувате ќе се модернизираат во пософистицирани и технолошки понапредни варијанти“. Заменик-министерот Димитриев говоре-ше и за интегративните капацитети на Р. Македонија и за улогата на АРМ воовие процеси. „ Својата иднина како држава ја гледаме интегрирани во евроатлантски-те структури. Тие цели имаат силна јавна поддршка и за нив постои целосен по-литички консензус во државата. АРМ, од страна на граѓаните е највисоко почитувана институција, а професионализмот и патри-отизмот уште еднаш говорат дека сте по-светени припадници, а ние можеме да се гордееме со вашите достигнувања“, потен-цираше во делови од својот говор заменик-министерот за одбрана , Емил Димитриев.командантот на Воздухопловната брига-да, полковник кире колевски, говореше за спецификите на оваа единица и пред потчинетите поентираше во духот на оп-тимизмот и светлата иднина, која е сигурна ако се остане на позициите на посветено-

ста во извршувањето на работните задачи.„Одбележувањето на овој празник кај се-кого од нас побудува емоции и нè прави горди на тоа што е постигнато во измина-тите 22 години. Ќе се потсетам на самите почетоци пред 22 години. Денес, како и пред повеќе од две децении, благода-рение на ентузијазмот, мотивираноста и високиот морал, успешно се справува-ме со објективните тешкотии и пречки. Чествувањето е можност да го согледаме дводеценискиот развој на воздухопловна-та компонента во АРМ, која почна да функ-ционира во тешки политички и воени усло-ви, со скромни средства, кога практично се започнуваше од почеток“.командантот колевски во понатамошни-от текст од говорот ги потенцираше сите

27

28

онтинуиетот во реализацијата на овој меѓународен проект со сè по-голем број реномирани професо-ри, како и експерти од странство и

од земјата, студенти од светски најдобро рангираните универзитети, питомци од воените академии на земјите-членки на НАТО и претставници на командите и уста-новите на НАТО покажува дека искуствата од досегашните реализирани проекти се позитивни. Со продолжувањето на овој проект, исто така се остварува и визијата на заменик-министерот за одбрана г-дин Емил Димитриев кој со овој проект сакаше да се дизајнира платформа каде што уште од почеток на своето образование питом-ците и студентите ќе научат како да со-работуваат во мултинационална средина, да научат како да покажуваат почит еден кон друг, како да ги обединат нивните на-пори, да ја анулираат нивната слабост, да научат како да го почитуваат локалното население на теренот во кој ќе оперираат и ќе научат како да ја развиваат регионал-ната и мултилатерална соработка, што е најсоодветен начин за одговор на совре-мените закани.Меѓународниот високообразовен одбран-бено-безбедносен проект „Летен кампус 2014“ е наменет за континуирано усво-јување на научените лекции од досегаш-ните пост-конфликтни операции. како фо-кус на обуката на проектот беа одредени делови од тактиката на мали единици и процедурите за трупно водење – (Small unit tactics and Troupe leading procedures), oдносите со јавноста и останатите актери во постконфликтните операции- (Public Relations and cohabitation with other actors

in post conflict operations), постапката со импровизирани минско-експлозивни на-прави и спроведување на 4 С процедури-те (Improvised explosive devices - IED and aplaying 4 C procedures). Покрај обуката за кадетите и студентите, содржините на проектот предвидуваа и промоција на од-бранбено-безбедносните капацитети на државата (полигони, сместувачки и про-сторни капацитети, регионални можности), како и презентирање на традицијата, кул-турата, убавините и потенцијалот на цело-купното културно и историско наследство на државата. Работен јазик за време на реализацијата на проектот беше англиски-от јазик, поради што сите учесници мораа да го познаваат англискиот јазик на ниво 2.2.2.2. според НАТО СТАНАГ. Меѓународниот проект „Летен кампус 2014“ се реализираше во 4 фази и тоа:– 1. фаза: академски дел на тема „Пост -

конфликтно дејствување и ос по со бу-вање на капацитетите на државата“;

– 2. фаза: Извежбување на индивиду-ални тактики, техники и процедури за спроведување на офанзивни опера-ции и запознавање со соодветните процедури, тактики и вештини од до-менот на операциите за стабилизација и поддршка;

– 3. фаза: Имплементација на стекнати-те знаења и вештини преку завршна вежба;

– 4. фаза: културни и спортски актив-ности – презентирање на традицијата, културата, убавините и потенцијалот на целокупното културно и историско наследство на Република Македонија (активностите траеја за цело време на

Питомците и студентите ја покажаа својата стручност и подготвеност

„ЛЕТЕН КАМПУС 2014“

И ОВАА ГОДИНА ВО ПЕРИОДОТ ОД 10-20. 06. 2014 ГОДИНА, ВО ОРГА НИ ЗА ЦИЈА НА ВОЕНАТА АКА-ДЕ МИ ЈА „ГЕНЕРАЛ МИхАИЛО АПОСТОЛСКИ“- СКОПЈЕ, ПО ПЕТТИ ПАТ, СЕ ОДРжА МЕѓУНАРОДНИОТ ВИСОКООБРАЗОВЕН ОДБРАНБЕНО-БЕЗБЕДНОСЕН ПРОЕКТ „ЛЕТЕН КАМПУС 2014“. ПРОЕКТОТ ДОБИ ПОДДРШКА И ОД ЦИВИЛНИТЕ АВТОРИТЕТИ И СТРУКТУРИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, ПРЕД Сè ОД ВЛАДАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ОДБРАНА И АРМИЈАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, ШТО БЕШЕ ПРИФАТЕНО И ОД СТРАНА НА АМБАСАДАТА НА СОЕДНИНЕТИТЕ АМЕРИКАНСКИ ДРжАВИ И ОД АМБАСАДАТА НА ОБЕДИНЕТОТО КРАЛСТВО. УСПЕШНАТА РЕАЛИЗАЦИЈА НА ПРОЕКТОТ „ЛЕТЕН КАМПУС 2014“, УШТЕ ЕДНАШ ЈА ПРОМОВИРАШЕ РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА КАКО ДРжАВА ПОДДРжУВАЧ НА НАПОРИТЕ НА МЕѓУНАРОДНАТА ЗАЕДНИЦА ЗА ОДРжУВАњЕ И ПОДДРШКА НА МИРОТ НА РЕГИОНАЛНО И НА ГЛОБАЛНО РАМНИШТЕ

29

операциите за поддршка на мирот пред-водени од старна на Организацијата на Обединетите нации”. Д-р Стојан Славев-ски, професор од Европскиот универ-зитет од Скопје, одржа предавање на тема „Искуствата во имплементацијата на новиот НАТО стратегиски концепт и новите предизвици на Алијансата“, а претставникот од црвениот крст на Ре публика Македонија, г-дин Стојан Мишев ги запозна питомците и студен-тите со „Улогата на црвениот крст во постконфликтните ситуации” Низата од предвања ја затвори д-р Ферет Мајкл, од државниот универзитет колумбус од САД со предавањето за „Важноста на имплементацијата на цивилно-воените активности во постконфликтните опште-ства“. Во рамките на оваа фаза беше реали-зирана и настава со сите питомци на тема „Орентација во просторот“, при што беше извршена географска и топо-графска ориентација на земјиштето и практично беа покажани основните ин-формации на топографската карта Штип 3 и теренот на кој се изведуваше денеш-ниот марш. За време на наставата, исто така се повторија основните знаења од предметот Воена топографија и се раз-менуваа искуства и постапки за работа на карта во секоја од земјите учеснич-ки. Настава и реализација на вежбата е изведена од страна на капетан м-р Александар Петровски, асистент на Во-ената академија по предметот Воена топографија со директно вклучување во наставата на најдобрите питомци од Вое-ната академија Скопје по истиот предмет (питомец Симона Наумова од 3. година и питомец Михајло Тошевски од 2. годи-на). Исто така, од страна на најдобрите питомци по предметот Вооружување со настава по гаѓање беше реализира-на обука во правилна употеба на авто-матска пушка „М-70“ што предизвика големо воодушевувње кај питомците од Германија, Обединетото кралство и Со-единетите Американски Држави кои прв пат имаа можност да држат во свои раце вакво оружје. Втората фаза од „Летниот кампус 2014“ започна со реализација на ориентаци-оно – кондиционен марш на непознато земјиште (Land navigation) каде 144 пи-томци од Македонија, Соединетите Аме-рикански Држави, Босна и Херцеговина, Велика Британија, косово, Германија, црна Гора и од Бугарија, поделени во 18 мултинационални тимови работеа на топографска карта по НАТО стандарди со УТМ координатна мрежа, издадена од Воената академија. Оваа обука се релизираше за првпат на овогодишни-от меѓународен проект „Летен кампус 2014“.Во рамките на втората фаза исто така беше реализирана обуката од тактика на мали единици и процедурите за трупно водење за постапки на единици од ниво на одделение и вод во ситуации на кои можат да наидат при спроведување на операции за поддршка на мирот пред-водени од НАТО. Питомците за време на реализацијата на оваа фаза од „Ле-тениот кампус 2014“ беа поставувани на должности командири на одделенија и водови и секојдневно беа оценувани

според критериумите за работа на мла-ди лидери. На крајот од обуката беше прогласен и најдобриот млад лидер ко-мандир на вод. Обуката во справување со импровизи-рани експлозивни направи и примената на 4С процедурите беше реализирана од старна на експерти од Инженериски-от баталјон на чело со мајор Томе Пеев, обуката во справување со мали групи кои можат да спроведуваат активно-сти за загрозување на безбедноста на меѓународните сили со употреба на хели-коптер за инфилтрација и ехфилтарција беше реализирана од страна на експерти од Полкот за специјални операции пред-водени од потпоручник Даниел Деспото-ски, обуката во патролирање со оклопни борбени возила „хермелин“ и реакција на заседа беше реализирана од страна на експерти од од штипските „шкорпиони“ на чело со капетан Марјан Гугулјанов, додека обуката во постапка на вод во случај на наидување на контаминирано земјиште и вршење на деконтаминација беше реализирана од претставници од четата за АБХО на чело со постар во-дник Сали Денис.За време на оваа фаза беше реализира-на и обука за преговарање со клучните лидери во едно населено место, како и соработката на армијата со црвениот крст во постконфликтни операции за градење на општествата од страна на експерти од Армијата на САД и прет-ставник од црвениот крст на Република Македонија.

реализација на меѓународниот висо-кообразовен одбранбено безбедно-сен проект “Летен кампус 2014”:

За реализација на Меѓународниот висо-ко-образовен одбранбено-безбедносен проект „ЛЕТЕН кАМПУС 2014“ беше изработено сценарио во кое беше пред-видено ангажирање на една мултинаци-онална чета како дел од мултинациона-лен баталјон во операција за поддршка на мирот. командата на Мултинацио-налниот баталјон и мултинационалната чета беа составени од претставници од земјите учеснички на „Летниот кампус 2014“. Мултинационалната командата на баталјонот работеше согласно процеду-рите за работа на командите во НАТО и ги вршеше сите планирачки, команд-ни и контролни функции за време на реализацијата на проектот.Академскиот дел како прва фаза од реализацијата на меѓународниот проект „Летен кампус 2014“ започна веднаш по отварањето на проектот и траеше два дена.Во текот на оваа фазаа беа реализи-рани теми поврзани со општото сцена-рио за реализација на проектот „Летен кампус 2014“. Темата „Сајбер-одбрана и мерки и активности за ефективно спро-тивставување на сајбер-заканите” беше реализирана од страна на д-р Итамара Лочард, од Институт за меѓународни сту-дии од Монтереј (САД), а д-р Џон Теде-ник од центарот за студии од областa на безбедноста „Џорџ Маршал“, Германија, одржа предавање на тема „Преглед на

30

Во рамките на оваа фаза од страна на сертифицирани медиа-тренери, кои се дел од Регионалниот центар за одно-си со јавноста (Public Affairs Regional Centre PARC) од Скопје, кој веќе е и 26. партнерски центар за едукација и тре-нинг на Алијансата. Медиа-тренингот вклучуваше основни теми како што се запознавање со принципите на одно-сите со јавноста, комуникациските веш-тини, социјалните медиуми, интервјуто и прес-конференцијата, која, всушност, беше изведена во живо во рамки на зав-ршната вежба. На крајот од медиа-тре-нингот учесниците добија и сертификат за успешно завршената обука. Во рамките на обуката во втората фаза од „Летниот кампус 2014“ се ре-

ализираше цивилно-воената соработка, применувајќи го принципот на директно учење низ искуство. Во оваа активност беше инволвиран тим од дванаесетмина питомци од Република Македонија, Обе-динетото кралство, САД, Бугарија, косо-во, црна Гора, Турција, Босна и Херцего-вина и студенти од факултетите од Репу-блика Македонија, кој во координација со црвениот крст на Република Македонија и локалната самоуправа на општина Не-готино, на центарот за луѓе со пречки во развојот „Порака” – Неготино му дони-раа еднодневна ужина и други подароци. Со оваа активност, учесниците на „Лет-ниот кампус 2014“ на дело ја покажаа својата хуманост, а воедно и ја зајакнаа довербата кај месното население во воениот персонал, демонстрирајќи ви-соко ниво на свесност на воената орга-

турно-историската понуда на овој град. Тие го посетија Музејот на Мустафа ке-мал Ататурк, а своето слободно време го исполнија и со прошетка низ познатиот „Широк сокак“.Турата продолжи со посета на „бисерот на Балканот“, Охрид, каде учесниците на „Летниот кампус 2014“ имаа прилика да се сретнат и разговараат со деканот на Воената академија, полковникот д-р Орце Поповски, амбасадорот на Обединетото кралство во Тирана, како и одбранбени-те аташеи на Обединетото кралство во Скопје, Белград и Сараево, по што учес-ниците преку вечерна прошетка на градот можеа да се запознаат со долгата маке-донска традиција и убавините на земјата.Истовремено, питомците и студентите ор-

ганизирани во мултинационални тимови, за време на меѓународниот проект реа-лизираа спортски натпревари во кошарка, одбојка, пинг- понк, гаѓање со воздуш-на пушка и војнички олимписки игри. На крајот од оваа фаза на реализацијата на „Летниот кампус 2014“ се организираше национална вечер на која претставниците од секоја земја имаа можност да ги прет-стават своите држави и акадеимии.Во текот на реализацијата на „Летниот кам-пус 2014“ во посета на учесниците беше и австриското одбранбено аташе во Белград акредитирано и за Република Македонија, потполковник Мартин Шисер, кој лично се информираше за сите активности на овогодинешниот „Летен кампус“, со цел обезбедување на присуство на питомци од Австрија на „Летниот кампус 2015“.

м-р Никола Клетников

низација за реалните потреби на заедни-цата.Третата фаза на Летниот кампус 2014, како заршна фаза се реализираше на Армискиот полигон „криволак“ каде 170 кадети од 8 земји од регионот и поши-роко, заедно со питомците од Воената академија „Генерал Михаило Апостолски“ од Скопје и студентите од пет универ-зитети од Република Македонија, имаа можност да ги покажат своите вештини и знаења кои ги стекнуваа и надградуваа за време на меѓународниот проект „Ле-тен кампус 2014“. Завршната вежба беше реализирана на Денот на високи гости на кој присуствуваа високи претставници на Министерството за одбрана и Армијата на Република Македонија, меѓу кои и

бригадни от генерал Стојан Димчов, начал-ник на Штабот на Здружената оператив-на команда во АРМ, деканот на Воената академија, полковник д-р Орце Поповски, ректорот на Меѓународниот славјански универзитет проф. д-р Душан Николов-ски, деканот на Факултетот за безбедност проф д-р Оливер Бачановиќ и други висо-ки гости.Во рамките на четвртата фаза која се од-виваше за цело време на реализацијата на „Летниот кампус 2014“, учесниците имаа можност да се запознаат со култур-ното и историско богатство на Република Македонија, а воедно и подобро да се запознаат меѓу себе и да стекнат нови пријателства.Имено, како дел од организирана тура, учесниците ја посетија Битола, каде имаа можност да се запознаат со дел од кул-

На овогодишниот Летен кампус учествуваа питомци од: Босна и херцеговина, од Бугарија, Германија, Обединетото Кралство, од Република Косово,како и од 19 универзитети од Соединетите Американски Држави, од Турција, Црна Гора и од Република Македонија како домаќин. На кампусот, исто така имаше учесници и од Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“ од Скопје, од Европскиот универзитет-Скопје, од Факултетот за безбедност од Скопје, од Меѓународниот славјански универзитет и од Бизнис-академијата Смиленски, што претставува најголем број на земји учеснички со најголем

број на странски питомци досега. Крајниот резултат од реализацијата на Меѓународниот високообразовен одбранбено-безбедносен проект „Летен кампус 2014“, на општо задоволство на сите питомци и старешини учесници, потврди дека питомците можат успешно да работаат во мултинационална средина , а со тоа и Воената академија докажа и покажа уште еднаш дека располага со стручен кадар кој може да работи „рамо до рамо“ со воените академии и армиите во регионот и земјите-членки на НАТО и има капацитети за обука согласно НАТО-стандардите.

31

провизирани експлозивни направи (ИЕН) , воени операции во населено место, но и боречки вештини. Во првата недела посебен акцент се даде на обуката за изведување на операции за поддршка на мирот како: патролирање во урбана и рурална средина, операции во урбана средина, откривање на ИЕН, конвој и ескорт, додека снајперистите има ат посебна обука со инструктори од армијата на САД, каде се вежбаат за бор ба против снајпер, маскирање, из-видување на терен, одредување на еле-менти за гаѓање и слично, при што се по-стигнаа одлучни резултати, иако се гаѓаше со снајперски пушки „Драгунов“ и амери-канскиот снајпер „М40А2“. Втората недела од обуката опфаќа опе-рации, односно боеви гаѓања со тим, од-деление и вод, како и завршно гаѓање на чета со поддршка на чета за огнена под-дшка против оклопен вод и извидувачки снајперски тимови.Несомнено дека припадниците на АРМ со претходните искуства од обуката која се изведува во касарните и на полиго-нот „криволак“, каде секоја година пред заминување во мисија веќе ги имаат по-требните вештини, сепак на оваа вежба се специјализираат и се збогатуваат со „дополнителен алат во својата кутија за алатки“, што несомнено се покажува како крајно корисно во опкружување како што е Авганистан. комбинираната обука која се изведува на Вежбата е подготовка за евентуален случај, некогаш во иднина припадниците од партнерските армии да работат за-едно, заеднички да ги извршуваат миси-

ите и да креираат заеднички „јазик“ во најновите тактики, техники и процедури кои се користат во противтерористичките операции. Со завршување на обуката се стекнуваат одредени вештини кои ќе бидат крајно ко-рисни во реални борбени ситуации, слични на оние кои се извежбуваат.Борбената стрелачка обука ги подобрува стрелачките вештини и способности за блиско гаѓање на 50 метри, начинот на движење, покривање со стрелба и остана-тите техники кои се потребни за делување во блиска борба во урбана средина. Обуката во кордон, пребарување, спре-чување на симулирани немири и безредија, служи за оспособување за справување без употреба на сила во реални ситуации. Обуката во блиска борба и борилачки вештини ја подобрува самодовербата и справување на ситуации кога сте невоору-жени, и на крајот преку финалните вежби кои ги ставаат во комбинација сите прет-ходно стекнати вештини во двонеделното траење на вежбата, се подобрува интеро-перабилноста.Со завршување на вежбата со сигурност може да се каже дека припадниците на АРМ кои се дел од контингентот ИСАФ за следната ротација, го збогатија своето во-ено искуство, кое во голема мерка ќе им користи за извршување на воените зада-чи во оваа мировна мисија.

Тони Јаневски

очнувајќи од 2002 година, од кога АРМ учествува во мировната ми-сија ИСАФ во Р. Авганистан и по-минати 26 ротации, од кои 16 ро-

тации се на ниво на механизирана пеша-диска чета, повеќе од 3000 припадници на Армијата на Република Македонија се здобија со значително искуство за из-вршување на задачи кои се потребни за учество во мировни операции.Некои припадници на АРМ веќе имаат стекнато по едно или по две искуства учествувајќи во мировни мисии но, се-пак, со цел уште поуспешно извршување на задачите во мисите, подобрување на интероперабилноста и зајакнување на меѓусебните односи помеѓу партнерски-те армии, и оваа година се реализира заедничка обука на неколку партнерски армии, којашто воедно е и подготовка за изведување на операции во мировни ми-сии.Од 12.05. до 23.05. 2014 година, дел од припадниците на контингентот кој се под-готвува за заминување во мировната мисија ИСАФ во ротацијата јули 2014 – јануари 2015 година, учествуваа на мул-тинационалната вежба „Платинест орел 14-2“ во Романија, заедно со припадници-те на Осмиот марински корпус од воору-жените сили на Соединитите Американски Држави и армиите на Романија и Бугарија. Оваа вежба се изведува секоја година во армискиот полигон „Бабадаг“, кој е најголем и најмодерен во Романија и каде преку заедничка обука учесниците изве-дуваат обука во противтерористички веж-би, напредни вежби во гаѓање на подвиж-ни и неподвижни цели, справување со им-

Припадниците на АРМ, на заедничка вежба со припадниците на американските маринци

„Платинест орел 14-2“

32

а состанокот на Европскиот со-вет во Хелсинки во1999, силите за брза реакција беа идентификувани како важен аспект на управувањето со кризи. како резултат на тоа, на

земјите-членки им беше доделена задача да обезбедат сили за брз одговор со елементи на располагање, кои се лесно распоредливи и со високо ниво на подготвеност. Во јуни 2004 година, ЕУ прави важен чекор напред. Воениот штаб на ЕУ е задолжен од страна на Воениот комитет да развие концепт на борбена група на Европската унија, врз основа на документот развиен од страна на Велика Британија, Франција

ПРИПАДНИЦИТЕ НА АРМ ВО БОРБЕНАТА ГРУПА НА ЕУ

„БРЗ ЛАВ 14“

и Германија. целта е формирање на брзо распоредливи, добро обучени сили, чија бројна пополнетост би била од околу 1.500 војници. Овие единици мора да бидат во можност да интервенираат во краток рок, надвор од Европа и тоа во сите правци. Ос-новната цел на овие сили е во краток рок да се обезбеди стабилност со потребните вое-ни сили, војниците на ОН или вооружените сили на други организации. Јадрото на овој капацитет е Борбената група на Европската унија – EUBG. Борбената група, под раководство на крал-ството Белгија и под команда на полковни-кот Филип Буке (Philippe Bouckе) од белги-

33

на денот на сите припадници на четата им беше спроведен безбедносен брифинг, по-тоа им беа поделени шатори, средства за врски и кревети за полски услови. Од страна на обучен персонал од белгиската армија на војниците од четата им беше објаснет начи-нот на употреба на истите. Во продолжение на денот контингентот од четата започна со реализација на редовните задачи на вежба-та, а тоа е заштита на силите на командата и Штабот на ЕУБГ 2014-2.како составен дел на овој елемент од Бор-бената група беа и тројца штабни офицери и еден подофицер од АРМ. Планирањето на операциите е прерогатив на комбини-раната здружена секција 5, каде беше рас-пореден потполковникот Ѓоко Максимов, а за советник за заштита на силите на коман-дантот на ЕУБГ 2014-2, во составот на ко-мандната група, во здружениот реон на опе-рации е поставен мајорот Игор Манасовски од составот на ЗОк на АРМ. Од составот на 1.мпбр, капетанот Јовица Мартиновиќ и по-старот водник 1 класа Игор Стоименов, ги извршуваа должностите офицер за опера-ции во оперативниот центар и подофицер во секцијата за психолошки операции на Штабот на ЕУБГ. За прв пат на ваква вежба надвор од земјата беше испратен и офицер за односи со јавноста од составот на 1.мпбр за медиумско покривање на вежбата.Учеството во рамките на планирачкиот про-цес, како и извршувањето на редовните за-дачи во рамките на штабот на ЕУБГ, за пер-соналот од АРМ претставува надградување на веќе стекнатите знаења. Исто така, до-делената доверба претставува добра мож-ност за промовирање на интероперативно-ста на штабните постапки и процедури во меѓународно опкружување. Посебно би требало да се нагласи и исклу-чителната реакција на патролата од соста-вот на четата при реално пронаоѓање на сомнителен ранец во близина на базата кој од страна на тим за разминирање (ЕОД тим) од белгиската армија беше уништен со експлозив.

ЗАВРШНО ОЦЕНУВАњЕ На денот на завршувањето на вежбата и најголемата вежба за четата во областа Сен Хубер (Saint Hubert) во Белгија, на обикол-ката на вежбата присуствуваше и високиот претставник на Република Македонија при

НАТО и ЕУ, бригаден генерал Бранко Дра-калски. Генералот Дракалски беше прече-кан од највисокиот национален претставник на вежбата, потполковникот Ѓоко Максимов и командирот на четата за заштита на сили-те ЕУБГ 2014-2 мајор Оливер Данилоски. Во текот на посетата се реализира и нај-го лемиот предизвик и ангажирање на пер соналот на четата во постапките при де монстрации на цивилно население и формирање на кордон.Со овој инцидент и официјално заврши оценувањето на Штабот и единиците, по што беше реализирана парада со единици-те учесници на вежбата.

ДЕН ЗА ВИСОКИ ГОСТИ И ЗА МЕДИУМИТЕВо рамките на планираните активности на вежбата „Брз лав 14“ на 12 јуни беше ре-ализиран Денот на високи гости и за меди-умите во Marche-en-Femenne во кралството Белгија.На Денот на високите гости на вежбата при-суствуваа министерот за одбрана м-р Талат Џафери, командантот на 1.мпбр бригаден генерал Павле Арсоски, високиот претстав-ник на Република Македонија при НАТО и ЕУ, бригаден генерал Бранко Дракалски, како и други претставници од МО, АРМ и од Министерството за надворешни работи. Активноста започна со брифинг на коман-дантот на Борбената група на Европската унија (ЕУБГ 2014-2), полковникот Филип Буке кој истакна дека Борбената група прет-ставува кредибилна мултинационална сила за брзи реакција и истата е моќна алатка за одговор на евентуални кризни жаришта. Исто така, командантот Филип Буке истак-на дека ЕУБГ 2014-2 е сертифицирана и може да се употреби во мисии под покро-вителство на Европската унија. Во продол-жение беа покажани динамична и статична презентација на можностите на ЕУБГ 2014-2, на која учествуваше и дел од Четата за заштита на силите со презентација на обезбедување на влез во база и претрес на возило. На 13 јуни Четата за заштита на силите и штабните офицери кои се дел од борбената група на Европската унија се вратија во Ре-публика Македонија.

Часлав Стојмановски

ската армија е составена од припадници на 6 земји учеснички: Република Македонија, Холандија, Луксенбург, Шпанија, Германија и лидерот кралството Белгија. Спецификацијата на вежбата „Брз лав 14“ ја дефинира главната цел на вежбата како сертификација на Штабот на ЕУБГ 2014-2 за исполнување на листата на суштински за-дачи и способноста на командата на ЕУБГ да одговори на предизвиците во реонот на упатување.Подготовките за Борбената група на ЕУ 2014-2 започнаа во 2012 г. и ќе продол-жат до 30 јуни 2014 г. Во ноември 2013 г. беше реализирана првата голема веж ба за ЕУБГ 2014-2 во Холандија. На оваа вежба за прв пат се формира Штабот, а се оце-нуваше соработката помеѓу различни сек ции и реакција на голем број на инциденти.Механизираната пешадиска чета (чета за за-штита на сили), по наредба, во согласност со концептот за упатување на ЕУБГ 2014-2, се упатува во реонот на операции за да обез-беди заштита на сили на командата и Шта-бот на ЕУБГ 2014-2. За време на вежбовните активности вој-ниците од Четата за заштита на силите ЕУБГ 2014-2 работеа на фиктивно сценарио за хуманитарна мисија за поддршка на расе-лени лица и бегалци, како и за пребарување и затворање на лица осомничени за воени злосторства и на следните активности:– одбрана на базата;– патроли (возила/пешки) во/надвор од ба-

зата;– опслужување на набљудувачници;– опслужување на контролни точки (по сто-

јани и мобилни);

– способност за сили за брза реакција;– контрола на влез и излез во базата;– контрола на протести на влез од базата;– ПП способности;– лична НХБ заштита/идентификација;– познавање на заканите од ИЕН;– дополнителни капацитети: стражарско обезбедување на воени заробе-ници.

ЗАЕДНИЧКИ ПРЕДИЗВИЦИЗаедничката работа на припадници од 6 различни земји со персонал од околу 2900 војници во една борбена група претставува-ше вистински предизвик за сите учњсници на вежбата „Брз лав14“. Четата за заштита на силите од борбената група на Европска-та унија (ЕУБГ 2014-2) пристигна во реонот на разместување на борбената група во Сен Хубер (Saint Hubert) во Белгија на 3 јуни 2014 и веднаш започна со подготовките за претстојната вежба „Брз Лав 14“. Во текот

34

бразованието е најмоќното оружје кое може да го смени светот“. Имајќи ги на ум овие зборови на Нелсон Мандела, Регионалниот центар за

односи со јавноста во Министерството за одбрана, кој е и 26. НАТО центар за тренинг и едукација, отворен за земјите-членки на Партнерството за мир, сите свои напори ги насочува кон континуирана надградба на знаењата и вештините на сертифицираните медиа-тренери од двата циклуса „Обучувај го обучувачот“. Во тој контекст е и третата последователна работилница посветена на „комуникацијата во кризи“, која се одржа во периодот од 9 до 13 јуни во Осло, кралството Норвешка.Имајќи на ум дека комуникацијата во кризи е една комплексна и значајна област која е дел од севкупните односи со јавноста, ра-ботилницата опфати голем број на основни елементи на овој комуникациски процес. Имено, во рамки на предавањата, пред 12

РЕГИОНАЛНИОТ ЦЕНТАР ЗА ОДНОСИ СО ЈАВНОСТА ЈА ПРОДОЛЖУВА ЕДУКАЦИЈАТА НА СВОИТЕ ТРЕНЕРИ

КОМУНИКАЦИЈА ВО КРИЗИ

сертифицирани медиа -тренери од Репу-блика Македонија, Хрватска, Босна и Хер-цеговина и косово, беа вклучени истакнати експерти во односите со јавноста од норвеш-кото Министерство за одбрана, центарот за кризен менаџмент во Министерството за правда и јавна безбедност и Министерство-то за надворешни работи. Предавањата и практичните елементи беа покриени од стра-на на искусните предавачи од компанијата „Медиаловен“ од Норвешка, поддржани од експерт во односите со јавноста, кој голем дел од својата кариера го поминал работејќи во седиштето на Алијансата.

ОД КРИЗНА КОМУНИКАЦИЈА ДО КОМУНИКАЦИСКА КРИЗА„Основите на овој тип комуникација мора да се постават во дефинирањето и разјаснувањето на терминот „комуникација во кризи“ и негова дистинкција од кризи-те кои можат да бидат креирани од самата

ОТВОРАњЕ НА РАБОТИЛНИЦАТА Работилницата „Комуникација во кризи“ беше отворена од проф. д-р Радица Гарева, државен советник во Министерството за одбрана на РМ и главен координатор на проектот, која во своето воведно излагање посочи дека работилницата е пример за одличната соработка помеѓу министерствата за одбрана на Република Македонија и Норвешка на полето на односите со јавноста. „Континуираниот развој на медиа-тренерите од регионот беше и останува една од најважните компоненти во процесот на развој на Регионалниот центар за односи со јавноста како 26. НАТО-партнерски центар за тренинг и едукација“, потенцираше проф. д-р Гарева. Воедно, како дел од делегацијата од Република Македонија, на отворањето присуствуваа и раководителот на Секторот за комуникации Блерим Укали и раководителот на Регионалниот центар за односи со јавноста, потполковник Сашо Гелевски.

на многу елементи кои се дел од работа-та на НАТО-канцеларијата за односи со јавноста, вклучително и менаџирањето и мониторирањето на социјалните медиуми како сегмент кој се развива со огромна брзи-на.

ИСКУСТВОТО КАКО НАЧИН ЗА ПРЕНЕСУВАњЕ НА ЗНАЕњЕВо рамки на посетата на норвешкото Ми-нистерство за одбрана, учесниците на ра-ботилницата имаа можност да се запознаат со неколку практични примери за тоа како се организира комуникацијата во реални кризи. Мајорот Еистејн кварвинг, портпарол на Генералштабот на норвешките вооруже-ни сили, на многу пластичен начин успеа да ја долови сериозноста на комуникацискиот процес на Министерството за одбрана и на норвешката армија во неколку критични случаи, како несреќата на норвешкиот воен авион „C-130“, учеството во операцијата во Либија, загинувањето на 4 норвешки војници во Авганистан, како и случајот на сексуално злоставување во норвешката армија.Еден од најтешките денови во поновата нор-вешка историја, терористичкиот напад на 22 јули 2011 година и масовното убиство на млади луѓе на островот Утоја, беше пример кој беше анализиран во центарот за кризен менаџмент на Министерството за правда и јавна безбедност. карл Ерик кристоферсон, виш советник за кризна комуникација, се ос-врна на сите комуникациски детали од овој немил настан, укажувајќи на позитивните аспекти, но и на аспектите кои биле утврдени како нефункционални и кои биле променети по периодот на анализа.

ПРАКТИЧНАТА РАБОТА – НАЈДОБАР НАЧИН ЗА УЧЕњЕИмајќи предвид дека процесот на учење во двата циклуса „Обучувај го обучувачот“ се базираат на т.н. „learning by doing“ – метод, научените теоретски знаења можеа да се стават во функција во рамки на практична-та обука, која опфаќаше поставување на временска рамка на активности, поврзани со текот на информации во јавноста, како и креирање, односно организирање на органи-зациона единица за комуникација во кризи. Практичниот дел беше проследен со исклу-чително важни дискусии кои ги допреа сите важни точки поврзани со зголемувањето на ефикасноста и ефективноста на комуникаци-скиот процес во кризна ситуација.Во таа насока, интересно е да се напоме-не дека како продолжение на обуката за комуникација во кризи, оваа есен во Скопје ќе се одржи и втората фаза од обуката, во чии рамки медиа-тренерите ќе имаат мож-ност сите свои знаења и вештини стекна-ти на оваа работилница да ги стават „во движење“.

ЗАПОЗНАВАњЕТО НА КУЛТУРИТЕ КАКО НАЧИН ЗА ПОГОЛЕМА КОхЕЗИЈАВо рамките на работилницата, сертифици-раните медиа-тренери имаа исклучително добра можност да се запознаат и со нор-вешката култура и традиција, која отвора нови видици и можности за уште поблиска комуникација, и со тоа уште поефикасно пренесување на потребните знаења во об-ласта на односите со јавноста. Медиа-трене-рите од прва рака се запознаа со парламен-тарниот систем на ова нордиско кралство, но и со норвешкото општество и со начинот на кој тоа функционира.

Иван Петрушевски

35

комуникација“, истакна кааре Хелан Олсен од Министерството за одбрана на кралството Норвешка во неговото воведно предавање. Имено, тој ги посочи и таканаречените пра-вила на комуникација во кризи, кои ги дава-ат основните насоки за функционирање во таква состојба. Промислувањето на чеко-рите, контролирањето на емоциите, брзиот проток на информации и посветувањето на внимание кон човечкиот аспект, односно им-пактот кој една криза го има кон непосред-ните вклучени лица и нивните најблиски се клучни елементи во комуникацијата. Во таа насока, Олсен додаде дека навремениот пренос на информации е од големо значење во митигацијата и анулирањето на појавата на дезинформации, кои можат негативно да влијаат на напорите за разрешување на кризите. Соговорниците и предавачите на оваа обука укажаа на тоа дека доколку една организација сака успешно да се носи со една криза, од големо значење е самото комуницирање да го воведе како интегра-лен дел од процесот на донесување одлуки за менаџирањето на состојбата. Всушност, тоа е и есенцијално, имајќи предвид дека комуникацијата во кризи е започната уште пред кризата и „официјално“ да започне. Ова може да се увиди преку текот на информа-ции во медиумскиот простор, анализирани преку т.н. медиумски мониторинг, кој по пра-вило многу рано ги насетува потенцијалните жаришта и предизвици. Ефикасноста на тој

мониторниг, како и на извршувањето на останатите задачи и активности на кризна-та комуникација, во голема мера зависи и од начинот на организација на тимот, факт кој беше потврден и од страна на Фроде Ан-дресен од Министерството за надворешни работи на кралството Норвешка. Тој, како и останатите предавачи, се фокусираа на де-талите во организацијата на тимот: бројната состојба, распределба на позиции, задачи и одговорности, како и интерниот тек на ин-формации. Андерсен додаде дека кризната организација мора да вклучува експерти кои имаат високоразвиени комуникациски вештини, експерти кои поминале процес на обучување и тестирање. Плановите, посочи тој, се исто така многу важни кога станува збор за комуникацијата во кризи.

WeB 2.0 И СОЦИЈАЛНИТЕ МЕДИУМИ ВО КРИЗНИ СИТУАЦИИИскуствата во секојдневните односи со јавноста покажуваат дека социјалните ме-

„СЕТО ОНА ШТО БЕШЕ ВИДЕНО, СЕТО ИСКУСТВО КОЕ БЕШЕ ПРЕНЕСЕНО, КАКО И ТОПЛИНАТА И ГОСТОПРИМЛИВОСТА НА НАРОДОТ, СЕ ВРЕжАНИ ВО НАШАТА МЕМОРИЈА“, ЗАКЛУЧИЈА МЕДИА-ТРЕНЕРИТЕ ПО ЗАВРШУВАњЕТО НА РАБОТИЛНИЦАТА.

СИТЕ КРИЗИ СЕ РАЗЛИЧНИ. ТОА ШТО Е ВАжНО, Е ВО СЕКОЈА ОД НИВ ВИЕ ДА ЈА „ПОСЕДУВАТЕ“ ИНФОРМАЦИЈАТА.

диуми се еден од главните столбови во пренесувањето на информацијата на гене-ралната јавност. Дополнително, тие претста-вуваат и одлична алатка за утврдување на тоа дали една порака е целосно разбрана, односно дали таа го имала посакуваниот ефект. Во таа насока, мора да се запамети дека користењето на социјалните медиуми во услови на криза е потреба и неминовност. Брзиот проток на информации од изворот на информацијата до реципиентите, во ос-нова значи целосно покривање и анулирање на неточните информации, шпекулациите и интенциите за намерно разгорување на ситуацијата. Симоне де Мансо од НАТО, во својата сеопфатна презентација се осврна

36

облиските односи помеѓу НАТО и Ре-публика Македонија започнуваат во 2001 година. Алијансата се вклучува активно како резултат на барањето

на властите во Македонија да понуди помош со цел да ја смири ескалацијата на конфлик-тот, односно да се спречи поголем обем на војна помеѓу Владата на РМ и бунтовници-те, етнички Албанци. Во јуни, претседателот Борис Трајковски испрати писмо до Лорд Робертсон, тогашниот генерален секретар на НАТО, да се изврши демилитаризација на Ослободителната национална армија (ОНА) и разоружување на етничките албански групи кои работат на територијата на Македонија. како одговор на тоа, Северноатлантскиот со-вет зазеде двоен пристап: тој ги осуди напа-дите и усвои мерки за поддршка на акцијата на Владата на РМ против екстремистичките активности, а од друга страна повика да се насочи политиката кон усвојување уставни реформи со цел да се зголеми учеството на етничките Албанци во општеството и поли-тиката. Политичкиот дијалог меѓу двете страни беше воспоставен, што доведе до мировен план за прекин на огнот. Потпишувањето на Охрид-скиот рамковен договор на 13 август 2001 година помеѓу Владата во Р. Македонија и претставници од етничките Албанци, го от-вори патот за влез на трупите на НАТО во земјата. Настанот се случи на 27 август 2001 година. Силите на НАТО беа ангажирани во три одделни операции за смирување на тен-зиите помеѓу малцинските и националните безбедносни сили. Првата, воедно и најзначајна операција, „Суштинска жетва“, траеше 30-тина дена и

МАКЕДОНИЈА

имаше за цел да се собере и да се уништи целокупното оружје, доброволно преда-дено од страна на персоналот на ОНА. Во операцијата беа вклучени 3500 војници на НАТО со нивна логистичка поддршка. Беа собрани и уништени околу 3875 парчиња оружје и околу 398.000 други предмети, вклучувајќи мини и експлозиви. Во текот на истата година, 15 уставни амандмани беа до-несени од страна на Собранието на Републи-ка Македонија.

ТРИ ОДДЕЛНИ ОПЕРАЦИИ НА НАТОДва дена по потпишувањето на Охридскиот рамковен договор, Северноатлантскиот со-вет го овласти НАТО за итно рас по редување на командата на Task Force Harvest. Ова беше прва од трите операции: операција „Суштинска жетва“ (Operation Essential Har vest), операција „килибарна лисица“ (Operation Amber Fox) и операција „Сојузничка хармонија“ (Operation Allied Harmony).1) НАТО официјално ја започна операцијата „Суштинска жетва“ на 22 август, а суштински на 27 август 2001 година. Триесетдневната мисија беше насочена кон разоружување на етничките албански бунтовници на добро-волна основа. Околу 3.500 војници на НАТО со логистичка поддршка беа испратени во земјата. Беа собрани речиси 4.000 парчиња оружје и неколку стотици илјади предмети, вклучувајќи мини и експлозиви. Операцијата заврши на 26 септември 2001 година.2) По завршувањето на операцијата „Суш-тинска жетва“, сојузниците на НАТО ја за-почнаа операцијата „Килибарна лисица“. Оперативниот план беше одобрен на 26 септември 2001 година, а мисијата офи ци-

јално започна следниот ден. Оваа опе ра ци ја имаше мандат да помогне во заштитата на меѓународните набљудувачи од Европската унија и Организацијата за безбедност и со-работка во Европа (European Union and the Organization for Security and Cooperation in Europe) кои го надгледуваа спроведувањето на Охридскиот договор. Мисијата беше распоредена под германско лидерство со учество на други земји-членки на НАТО, а се состоеше од 700 сојузнички војници со приклучување на дополнителни 300 војници кои веќе се наоѓаа во земјата. Првично, операција „килибарна лисица“ имаше мандат од три месеци, но подоцна мисијата беше продолжена до 15 декември 2002 година.3) како одговор на дополнителното ба рање од претседателот Трајковски, Северно ат-лант скиот совет се согласи да продолжи со поддршката на Р. Македонија со нова ми сија која ќе помогне да се минимизира ризикот од дестабилизација. Операцијата „Сојузничка хармонија“ беше започната на 16 декември 2002 г. со цел да се обезбеди континуирана поддршка за меѓународните набљудувачи и да се помогне на владата во воспоставувањето на безбедноста низ целата земја. На 17 март 2003 г., Северно-атлантскиот совет одлучи да ја прекине оваа операција, заклучно со 31 март, и одговор-носта да ја предаде на Европската унија заради континуирано меѓународно воено присуство.

ПОВАжНИ ДАТУМИ НА РЕЛАЦИЈА НАТО – МАКЕДОНИЈАРепублика Македонија во изминатиот пери-од донесе значајни одлуки во процесот на

НАТО ПРЕДВОДЕНИ ОПЕРАЦИИ НА БАЛКАНОТ

37

интеграција во НАТО-структурите. Тие се однесуваат на следното:– На 23 декември 1993 година, Собранието

на Република Македонија донесе Одлука за зачленување на Македонија во НАТО;

– На 15 ноември 1995 година, Република Македонија како 27. членка пристапува кон програмата Партнерство за мир – ПзМ. Пристапувањето кон ПзМ беше ус-ловено со претходно членство во ОБСЕ кое честопати беше блокирано од јужниот сосед. Оваа година беше склучен и дого-вор помеѓу РМ и НАТО за транзит на си-лите на IFOR/SFOR низ Македонија.

– На 14 јуни 1996 г., во седиштето на НАТО во Брисел е отворена Македонска та кан-целарија за врски. Советот за безбедност на ООН го прифати предлогот на генерал-ниот секретар на ООН за распоредување на силите на UNPREDEP. Во Охрид се одржа првиот дел на мултинационалната штабна вежба „Спасител 96“ на која уче-ство зедоа 9 земји-членки на НАТО и ПзМ.

– Од 15 до 18 јануари 1997 г., Република Македонија е примена во комитетот за воено планирање и анализа, што прет-ставува висок степен на соработка со Северноатлантскиот воен сојуз. Истата година на АП криволак земјата е домаќин на првата ПзМ мултинационална вежба „Спасител 97“. Во Пепелиште се одржа билатералната вежба „Медицинска вежба 97-2“. Истата година во официјална по-сета на Р. Македонија беше генералниот секретар на НАТО, г. Хавиер Солана.

– На 10 декември 1998 година, во работа е пуштен командниот центар во куманово

за активирање на спасувачка единица за мисијата на ОБСЕ во косово. Годинава на АП криволак се одржа мултинационална-та вежба „Најдобар кооперативен зафат 98“ со учество на 26 земји, од кои 13 членки на Алијансата и исто толку на ПзМ.

– Во текот на 1999 година, Македонија дава согласност за изградба на над 100 000 кампови за бегалците од косово. Земјата има клучна улога во поддршка-та на операциите на НАТО во косово,

со цел сојузниците да обезбедат по-мош за олеснување на хуманитарната криза на бегалците. Во куманово беше потпишан договор за повлекување на југословенските сили од косово.

– На Воената академија во Скопје во 2000 година беа промовирани првите подо-фицери за основни командирски долж-ности, школувани според стандардите на НАТО.

– НАТО суштински ја започна операцијата „Суштинска жетва“ на 27 август 2001 го-дина. По завршувањето на операцијата „Суштинска жетва“, сојузниците ја започ-наа операцијата „килибарна лисица“.

– Во текот на 2002 година, НАТО воспо-стави Воен штаб во Скопје, со цел да по-могне во реформата на безбедносниот сектор, да придонесе за понатамошна евроатлантска интеграција на земјата, како и да обезбеди поддршка за опера-циите предводени од НАТО на Балканот. Македонија распореди воен персонал, и тоа повеќе од 150 војници за поддршка на Меѓународните безбедносни сили за помош – Од 25 март до 1 април 2003 го-дина на АП криволак се одржа мировната вежба „Соседски зафат“ со припадници на армиите на Македонија и Албанија.

– Република Македонија во 2005 година се приклучува на концептот за оперативни способности (OCC Е&F). концептот прет-ставува механизам преку кој единиците на располагање за операции на ПзМ може да се оценуваат и подобро да се интегрираат со НАТО-силите со цел да се зголеми оперативната ефикасност.

– Во текот на 2007 година Македонија е до-маќин на Безбедносниот форум на ЕАПС во Охрид.

– Во април 2008 г., сојузниците се со гласија дека Р. Македонија ќе биде поканета да стане членка на НАТО веднаш по пронаоѓање решение за прашањето око-лу името.

– Генералниот секретар на НАТО го посети Скопје во јуни 2010 година.

– Премиерот Груевски се обрати на Север-

ноатлантскиот совет на 25 јануари 2012 година.

– Значајна 2013 година од аспект на от-ворање на првиот ПзМ-центар на НАТО во Република Македонија. Регионал-ниот центар за односи со јавноста во Скопје (Public Affairs Regional Centre) беше признат како Партнерство за об-ука и образовен центар (Partnership Training and Education Centre - PARC). центарот е дел од мрежата на 25 ре-гионални центри на Партнерството за мир и во континуитет придонесува кон развојот на комуникацијата помеѓу ин-ституциите и јавноста како предуслов за понатамошен раст на меѓусебната доверба.

– Официјалните претставници на земјата ја истакнаа подготвеноста на РМ да уче-ствува во мисија на НАТО во Авганистан и во 2014 година, со цел да им помогне на авганистанските безбедносни сили по

прекин на Меѓународните безбедносни сили за помош (ИСАФ).

МАКЕДОНИЈА ЗАСЛУжИ ДА БИДЕ ДЕЛ ОД НАТО„Македонија припаѓа на евроатлантското семејство и заслужува да стане полноправ-на членка што поскоро. По многу години напорна работа и посветеност, сите ние се надеваме дека Македонија на следниот са-мит ќе добие покана за НАТО, како и датум за започнување на пристапните преговори со ЕУ. Македонија е целосно подготвена за членство во НАТО уште во 2008 година“ – истакна Сали Пејнтер, член на Управниот од-бор на Труман проектот за национaлна без-бедност, раководител на Blue Star Strategic и советник на глобалните самити на НАТО, во интервју за програмата „Порта“ на Сате-литскиот канал на МТВ. „За разлика од некои други земји кои денес се на работ на банкрот, Македонија води од-говорна економска политика. ЕУ треба да ги поздрави активните мерки што се преземаат за справување со невработеноста, преку со-одветните развојни политики, како и огром-ните напори за привлекување на странски директни инвестиции преку отворањето на нови фабрики. Доколку Грција го прифате-ше членството на Македонија во НАТО и дозволеше започнување на претпристапни-те преговори под привременото име, оваа година Македонија ќе беше пред вратите на ЕУ. Македонија припаѓа на европското семејство и заслужува да стане полноправ-на членка што поскоро“ - изјави Пејнтер.

Драган Павловски

38

ога силите за спе ци јални операции извршуваат операции во самостојна улога, тие имаат поголема страте-гиска вредност затоа што токму тие

ги претставуваат главните и водечки сили. Во улога на поддршка, силите за специјални операции обезбедуваат стратегиски придо-нес само до степен и онолку колку што опе-рациите на конвенционалните сили зависат од нив за да постигнат успех. Доколку сев-купниот план за операции на конвенционал-ните сили во значителна мера зависи од при-донесот на силите за специјални операции, тогаш стратегиската вредност на силите за специјални операции би била голема и речи-си иста како и кога операциите ги извршуваат самостојно, но ваквите случаи се исклучител-но ретки. Многу ретко ќе се случи државите кои имаат високоразвиени и опремени кон-венционални сили своите воени стратегии да ги развиваат врз основа на специјалните операции кои имаат висок ризик. Не е за изненадување фактот што високите воени лидери посакуваат воени стратегии засно-

победата или ја забавуваат загубата, што е покажано низ историските примери и при-фатено како норма во модерното време за сите специјални операции. Дополнително, тоа што директните акции на силите за специјални операции можат да го постигнат подобро од конвенционалните сили, со текот на времето се менува, со оглед на тоа дека конвенционалните сили кон-стантно ги подобруваат и ги развиваат сво-ите способности за брзо идентификување и уништување на целите, многу попрецизно и на сè поголеми растојанија. колку повеќе способноста на конвенционалните сили брзо да лоцираат и прецизно да нападнат цели се зголемува толку повеќе бројот на случаи кога командантите би одлучиле да испратат сили за специјални операции се намалува. Нема логика да се ризикува со силите за специјални операции кога наведувана раке-та може да ја изврши истата задача, освен ако ситуацијата бара одлуки на лице-место од човечки фактор за да се постигне по-сакуваниот ефект, што е сосема различно

Стратегиската вредност на силите за специјални операции

Улога на поддршка

вани на стратегиите на конвенционалните сили кои имаат помал ризик. Исто така, тие посакуваат силите за специјални операции со своите вештини за директни акции да ги поддржат конвенционалните сили, затоа што директните акции се во согласност со конвенционалното војување, кое првенстве-но има цел уништување на приоритетните цели. Сепак, токму поради тоа што директни-те акции на силите за специјални операции имаат сличности со операциите на конвенци-оналните сили, тие создаваат помала страте-гиска вредност кога се користат во улога на поддршка.

СТРАТЕГИСКО ЗНАЧЕњЕ НА ДИРЕКТНИТЕ АКЦИИДиректните акции на силите за специјални операции, кои само го надополнуваат планот за операции на конвенционалните си ли, а не претставуваат критичен фактор за успех, имаат повеќе тактички отколку стра тегиски придонес. На пример, силите за специјални операции, со цел да се зголеми веројатноста за успех во уништување на непријателско командно место, може да бидат ангажирани за да се инфилтрираат во непријателската територија и со користење на ласерски по-кажувачи да ја осветлат целта која би била погодена со авионски бомби. Со оглед на тоа дека авионот би можел да ја нападне целта и без ангажирање на специјални сили, специјалните сили само ја подобруваат, но некритички ја овозможуваат шемата на кон-венционалните сили за напад. Лесно е да се замислат планови за напад кои критично за-висат од придонесот на силите за специјални операции (тројански коњ), но ваквите плано-ви не се вообичаени за супериорните кон-венционални сили кои треба да го прифатат високиот ризикм, вроден во војувањето на силите за специјални опе рации. Директните акции на силите за специјални операции во поддршка на поголеми операции на кон-венционалните сили само ја забрзуваат

39

за специјални операции затоа што не можат лесно да најдат замена. Ваквите вештини се развиваат со години, и конвенционалните сили кои имаат потреба да посветат сè по-големо време за обука, со цел усовршување на своите сè покомплексни операции, немаат време да се здобијат со овие вештини. При изборот на нивниот персонал, познавањето на овие вештини не се зема предвид. Нивни-от персонал не е ниту избиран со таква на-мера. Така, доколку сите останати фактори имаат иста вредност, задачите за индирек-тни акции на силите за специјални операции компаративно имаат поголем стратегиски придонес во улогата на поддршка на опера-циите на конвенционалните сили, затоа што тие најмногу се разликуваат од операциите на конвенционалните сили и затоа што е најтешко да се најде замена доколку не ги обезбедат силите за специјални операции. Исто така, точно е дека некои индиректни задачи на силите за специјални операции имаат смисла само кога се извршуваат во поддршка на операциите на конвенционал-ните сили. Тоа е случај на неконвенционал-но војување против високо авторитативни режими. На пример, често се истакнува дека тимовите на ОСС постигнале најмногу со најниска цена, со задачи извршени непо-средно пред операциите на „Денот Д“. Не-кои воени мислители му се потсмеваат на не-конвенционалното војување на Алијансата за време на Втората светска војна. Така, Џон кеган смета дека тоа имало мал ефект во Франција и дека постигнало позитивни ефек-ти на Балканот, но по многу висока цена на

човечки животи. Тој наведува дека желбата на Черчил „да ја разгори Европа“ со сили за специјални операции била базирана на по-грешна апликација на лекциите од војната со Боерсите во Јужна Африка. Боерсите кори-стеле тактика на специјални операции про-тив Британците, но двете страни ги задржа-ле цивилизациските вредности, како на при-мер одбивање на непотребно повредување на заробените и цивилите. Спротивно, немилосрдните тактики на нацистите им овозможиле да користат не повеќе од една дивизија во Франција за противбунтовничка војна. На Балканот, според кеган, четничко-то движење на Дража Михајловиќ, всушност ја имало правилната стратегија. Михајловиќ сакал да создаде услови и да го подготви теренот за сеопшто востание, но да ги со-чува своите сили сè додека сојузничките кон-венционални сили не бидат во непосредна близина. Но, Черчил ги поддржал Титовите

партизани затоа што тие биле подготвени и сакале да започнат борба која имала мали резултати, но непроценливо огромни загуби на цивилното население. Слично, неконвен-ционалното војување во корејската војна по-стигнало малку, но потрошило многу животи од вредната човечка сила, откако конвенци-оналниот конфликт завршил без победници и поразени и севернокорејските внатрешни безбедносни сили можеле да се концентри-раат повеќе на елиминирање на инфилтри-раните сили од југ. Некои ќе истакнат дека искуството на сили-те за специјални операции во Авганистан е успешен пример на самостојно неконвенци-онално војување. Силите за специјални опе-рации, водејќи ги и советувајќи ги припадни-ците на авганистанските племиња, успешно го срушиле талибанскиот режим, но тешко е да се докаже дека нивното ангажирање било традиционално, неконвенционално во-јување зад борбената линија. Тие функци-онирале беспрекорно, но ги користеле сили-те кои постоеле на терен, кои не исчезнале или, пак, биле намалени на рамниште на герилски операции и дејствувале против непријател кој не го контролирал боиштето или теренот од каде што оперирале силите за специјални операции. Историјата пот-врдува дека неконвенционалното војување против постоечките немилосрдни режими функционира најдобро во блиска соработка со многубројните конвенционалните сили. Ретките случаи на водење на неконвенци-оналното војување ја отсли куваат политич-ката реалност и многу зборува за страте-

гиите на големите сили. Така, никакви сили, вклучувајќи ги и силите за специјални опера-ции, нема да користат сила, ниту ќе им дозво-лат на тие со коишто соработуваат да уби-ваат невини жртви, со цел предизвикување на терор, додека владите против кои се води неконвенционално војување многу често се од типот на оние што се подготвени да го тероризираат сопственото население, со цел елиминирање на мали групи бунтовници, поддржани од специјалните сили. Од тие при-чини, силите за специјални операции водат неконвенционално војување со многу теш-котии. Задачите на силите за СО при водење на неконвенционално војување може да заземат стратегиско водство само против неподготвен и неспособен непријател, а во спротивно, треба да се реализираат како поддршка на операциите на поголеми кон-венционални сили.

Атанас Пановски

од едноставно уништување на целта, или станува збор за различен ефект, како што е емитување или заштита на информации, или, пак, за потполно друг ефект кој големи-те калибри на муниција не можат да го по-стигнат, како што е елиминација на одредени личности. Исто така, стратегиската вредност на силите за специјални операции треба да биде про-ценета и вреднувана од аспект на нивното чинење кое во последните неколку децении се зголемува. По крајот на Студената војна и командантите на конвенционалните сили и лидерите на силите за специјални опера-ции, сè повеќе сметаат дека плановите за специјални операции со поддршка на голе-ми елементи од конвенционалните сили, за да го намалат ризикот на специјалните сили колку што е можно повеќе, се неисплатливи. На пример, контингентите водени од силите за специјални операции во операцијата „Сло-бода за Ирак“, често биле многу големи, по-себно во делот на единиците кои се наоѓале во готовност за спасување на специјалните единици доколку им треба помош. Додека лоцирањето на големи сили за поддршка на силите за специјални операции има смисла од аспект на постигнувањето на крајните цели на командантите, ваквиот пристап не-избежно ја намалува стратегиската вредност на придонесот на директните акции на сили-те за специјални операции, затоа што се зго-лемува нивната цена во однос на вредноста на нивниот придонес. Задачите за директни акции на силите за специјални операции имаат релативно голе-мо стратегиско значење во непредвидливи ситуации, при инциденти или во нерегулар-ното војување. Прво, силите за специјални операции се барани кога има потреба од човечко присуство и расудување на лице-место и кога е очигледно дека треба да се внимава колкава сила ќе се употреби, како што е случај кога се оперира против терори-сти и други нерегуларни непријатели скриени во населението. Исто така, директните ак-ции на силите за специјални операции нудат можност за елиминација на харизматични или моќни лидери, што понекогаш претста-вува клучен фактор во справувањето со заканите во нерегуларното војување. како примери можат да се земат употребата на силите за специјални операции, со намера за неутрализација на Нориега во Панама и Аидид во Сомалија. Тешко е да се зада-де силен и одлучувачки удар, дури и про-тив слаби противници, но уште потешко е да се направи тоа против застрашувачки непријатели. Големите светски сили, во секој случај не посакуваат да се потпрат исклучи-во на способностите на силите за специјални операции за да ги „обезглават“ лидерите на непријателот. Генерално, најчесто се посаку-ва да се елиминира лидерот, секогаш кога тоа е остварливо, и потоа да се продолжи со главните воени операции, независно дали тој е елиминиран или не, како што било случај во последната војна во Ирак.

СТРАТЕГИСКО ЗНАЧЕњЕ НА ИНДИРЕКТНИТЕ АКЦИИПод знак прашање е дали задачите за инди-ректни акции на силите за специјални опе-рации, кои се потпираат на културолошките и политичките вештини, можат да остварат поголеми придонеси за успехот на операци-ите на конвенционалните сили во споредба со вештините за директни акции. конвенци-оналните сили имаат потреба од културо-лошките и политичките вештини на силите

40

ПРЕДИЗВИЦИТЕ ВО УСЛОВИ НА СОВРЕМЕНА ВОЕНА КРИЗА

о крајот на Студената војна и рас-падот на Советскиот Сојуз и на Вар-шавскиот пакт на глобално рамниш-те, тежиштето на воената стратегија,

планирањето и извршувањето на воени-те операции се префрли од глобални во локални воени конфликти и ангажмани. конфликтите по Студената војна, терори-стички напади и локалните власти кои го помагаат тероризмот и се во потрага по оружје за масовно уништување, придоне-соа за изменета на воената стратегија со фокус на планирања по краток пат и со тесна поврзаност помеѓу инструментите на националната моќ. Со ремоделираната воена стратегија за поддршка на инстру-ментите на националната моќ, улогата на високите воени лидери стана посложена и потешка.Планирањето на воените операции во тие услови стана процес каде што ак-центот треба да се стави на одредени воени операции со блиската поврзаност со политички цели. Планирање под неиз-весни околности повеќе не е случаен тип на планирање, туку високиот воен лидер треба да биде обучуван и подготвен да работи редовно врз основа на соодвет-на едукација, неговите способности и давање на слобода во одлучувањето. Од-луките во планирањето треба да се бази-раат врз широк спектар на разузнавачки активности, логистика, партнерски одно-си, како и културни и политички аспекти кои се во улога на поддршка на воените и политички цели.цивилно-воените односи во услови на современа криза редовно ги покажува-

ВИСОКИ ВОЕНИ ЛИДЕРИ

крајна опција, е од вонредно значење. Современите кризи се карактеризираат со едновремено користење на средства на моќ, при што воениот лидер со добра експертиза, приспособување на времето и распределба на ресурсите, не треба да дојде во судир со другите невоени сред-ства на моќ.Улогата на високиот воен лидер во совре-мените кризни операции при справување со пропаднатите држави, илегални во-оружени групи или терористички ор-ганизации е доминантна. културните разлики, историјата и традициите меѓу завојуваните страни може да се прет-ставуваат предизвици во водењето на воените операции. Многупати герилска-та војна, етничкото чистење масовните силувања и геноцидот може да бидат доминантни форми на конфликт меѓу завојуваните страни или против редов-ните воени сили. Генерално, тоа се кон-фликти со низок интензитет, кои можат да се класифицираат како контратерори-зам, операции за зачувување на мирот, операции за воспоставување на мирот и операции против бунтовниците. Во тие случаи, високите воени лидери ќе бидат вклучени во изградбата на воени коали-ции со НАТО-сојузниците и пријателските држави и политички коалиции со привре-мени цели или долгогодишни политички коалиции, со цел да се постигнат политич-ки цели. Предизвикот за високите воени лидери е да ги разберат и да ги усвојат политичките и воените сојузи и да ги им-плементираат во реални воени цели. При современите воени кризи и кон-

ат разликите меѓу цивилното раковод-ство и воените лидери, што во повеќе случаи резултира со нејасни политички цели. Дефиницијата на клаузевиц дека „војната е продолжување на политиката со други средства“ претставува основа на цивилно-воениот дијалог и го симболизи-ра основниот демократски принцип на ци-вилна контрола на армиските сили. Денес предизвикот на високиот воен лидер е да ги поврзе политичките со воените цели под комплексни односи и да ги интегрира политичките, воените и локалните актери. Воениот лидер ја има одговорноста да ги презентира употребата на средства за сила и стратегија на компромис и да ги објасни ограничувањата на воената сила во современи кризни операции на цивил-ните власти.Способност на воениот лидер да ја разбе-ре употребата на инструментите на моќ и употребата на военото решение како

41

фликти со низок интензитет треба да се очекуваат нејасни правила за употреба-та на воената сила. Во принцип, тоа е состојба во која законската регулатива е лимитирана или е регулирана со не-какви конвенции кои дополнително го усложнува планирањето. Состојба која не може да ја спречи ескалацијата на про-блемот, а може да создаде забуна меѓу пријателските сили и да им даде предност на непријателот. Високите воени лидери играат важна улога за време на кризата и нивната способност да се надминат пре-дизвиците е одлучувачка. Планот за современите кризни операции бара флексибилност, робусност и при-способливост на националните одбран-бени сили со одржлива анализа пред одредување на стратегија и оценување на можните импликации врз главните оперативни ангажмани. Планот треба да ги исполнува сите три главни барања: флексибилност значи еластичност низ целиот спектар на конфликтот да се спра-ви со непредвидливоста на заканите; ро-бусност значи доволно воени сили за да спроведе воена операција од тактичко ниво за да се постигне стратегиска цел и приспособливост, што значи почитување на комплексноста на опкружувањето со која се бара приспособување на воената стратегија со цел да се подобри воената агилност. Високиот воен лидер треба да

ги разбере политичките релации поврза-ни со кризата и да ги открие културните, историски и традиционални врски на ин-волвираните страни, односно сегашните противници. Тие се одлучувачки фактори и воениот лидер ќе има голема корист од разбирање на внатрешните релации и од динамиката на односите во рамките на зоната на одговорност. Секогаш кога е возможно високите воени лидери треба да воспостават комуникација со населението и да се обидат да ја добијат нивната доверба.

На национално стратегиско ниво, кога поствоената состојба е широко рас-пространета, политичкото раководство сака да ги заврши воените дејства. Тоа преставува состојба на стратегиско опкружување во согласност со национал-ните интереси и политиката. Стратегиска поствоена состојба се постигнува преку интегрирано колективно дејствување на сите инструменти на националната моќ, а никако поединечно или само со еден инструмент на моќ. На воените лидери, јасно дефинираната поствоена состојба им помага при користење на општите принципи на војување и го намалува ри-зикот при водењето на воени операции. Воените дејства на воените сили главно се фокусираат на окончување на воени-те операции кои се врвен приоритет за воспоставување услови за поствоена состојба.Во последните две-три децении имало бројни кризни ситуации кои беа вистински предизвици за високите воени лидери. Од војните во поранешна Југославија, во Руанда, во Сомалија, преку војните во Ирак и во Авганистан, воените лиде-ри се судрија со бројни предизвици во водењето воени операции, од конфликт со низок интензитет до кризни операции. Трансформираната воена стратегија за поддршка на инструментите на нацио-налната моќ и улогата на високите воени

лидери сè повеќе станува сложена и пре-дизвикувачка. Бројни воени мислители и филозофи од времето на Сун Цу до де-нешните теоретичари на воената мисла ја потенцираат улогата на воениот лидер како одлучувачка во воените дејства, што заедно со новите предизвици дава реална претпоставка дека во иднина улогата на високите воени лидери во кризни операции ќе биде еднакво важ-на во освојувањето на мирот како и во добивањето на војната.

м-р Кире Колевски

кризите во принцип се непредвидливи и честопати недостатокот на време и брзо-то планирање може да биде сфатено непријателски од страна на мнозинството на локалното население кои немаат врски со вмешаните страни или со локалните противници.Воспоставување на јасни правила за упо-треба на воената сила за време на криза треба да биде задача од врвен приори-тет за секој воен лидер. Тоа се правила кои треба да бидат препознаени од сите инструменти на националната моќ и се однесуваат на тоа каде и кога воените сили може да се користат, колкава воена

сила треба да се користи и како воената сила треба да се користи при дејства со непријателот.Јасната излезна стратегија и посакувана-та состојба по завршувањето на воените операции ќе му помогне на високиот воен лидер да ги поврзе воените активности со политичките цели во текот на кризата. концептот на излезна стратегија и поса-куваната поствоена состојба треба да се знае за време на воени операции, со цел најдобро да се комбинира воената моќ со остатанатите инструменти на моќ.

42

ОПЕРАТИВНА ВЕШТИНАсакаме да бидеме? Опкружувањето дефи-нитивно ја обликува културата, но со евро-атлантското интегрирање, безбедносните множества кои сега само имаат пресек ќе станат унија, и ние мора да видиме до каде сме компатибилни во сфаќањата. Моментално постои круг на автори кои се обидуваат да докажат дека западната цивилизација има дистинктивен начин на војување и разбирање за војната, и одат дотаму дека токму тоа го направило Запа-дот супериорен (Клаузевиц учи дека само со воена моќ може да се наметне волјата над противникот).Теоријата дека постои „западен начин на војување“ вели дека на долгорочен план, западните армии секогаш ќе успеат да ги победат источните. Ова тврдење се

перативната вештина на една војска се развива во рамките на културата на војската на која припаѓа. Док-трината, како таа војска ќе се бори

во идната војна, е исто така во голема мерка продукт на војничкиот менталитет и култура. Се поставува прашањето, дали оперативната вештина е универзална и важи за сите, или е уникатна само за за-падниот начин на војување и дали вооп-што постои западен начин на војување. Ако постои, тогаш каде ние припаѓаме? како идна членка на НАТО, нашата армија треба да прифати одредени норми и стандарди, не само заради интеропера-тибилност во опрема, обука и тактика на употреба, туку и културолошка компати-билност со сојузниците. Начинот на кој се размислува за војната и војувањето и не-говото институционализирање како дел од официјалната доктрина треба да биде на иста „бранова должина“ со оние со кои заеднички би се бореле во идните војни.Регионот на кој се наоѓа нашата држава долго време бил под влијание на источна-та култура. Ова не значи само петвеков-ното влијание на Отоманската Империја, туку и претходното милениумско влијание на Источното Римско царство, кое и само-то било обликувано од источната култу-ра, бидејќи половина од териториите кои ги зафаќало лежеле надвор од Европа. картата која во 1993 година Самуел Хан-тингтон ја нацртал во „Судир на цивили-зациите“, го става нашиот регион надвор од границите на западната цивилизација. Ова, пред сè, подразбира културолошка граница, а поделбата на светот по Втора-

та светска војна само ја зацврсти неговата теза дека историски, Балканот секогаш останувал вон границите на Западот. Ев-роатлантската интеграција на остатокот од Балканот сигурно ќе ги скрши физич-ките граници на оваа теза, но културата е нешто друго, таа се гради со генерации и за промена на менталниот склоп треба време.Војничката организациска култура тре-ба сериозно да изврши реевалуација на сопственото сфаќањето за војната и војувањето и да размисли како тоа фи-гурира во однос на западните сфаќања. Секој што бил во контакт со странски војници сигурно забележал длабоки раз-лики во менталниот склоп на војниците од различни региони. каде сме ние и каде

ЗАПАДЕН НАЧИН НА ВОЈУВАЊЕ

43

базира на премисата дека демократските општества, типични за западните култури, произведуваат поефикасни борци отколку автократските општества, кои се типични и својствени за источните култури. Демократ-ските земји историски покажале дека се способни да произведат посилни и поорга-низирани воени машинерии, а подобар до-каз од колонизација на светот и денешната економска доминација не постои. Една за-падна армија треба да се грижи само од заканата на друга западна армија, а тоа најдобро се гледа од интензитетот на двете светски војни, кога главно војуваа меѓусебе.Теоријата за западниот начин на војување тврди дека слободата, индивидуализмот, рационализмот и иницијативата на луѓето од Запад се причина за доминација со све-тот. Луѓето кои се слободни имаат поголе-ма мотивација да ја бранат таа слобода и да се борат за државата. Многу е важно да се поврзат воените победи на западни-те народи низ вековите со акумулација на економска моќ, бидејќи тоа ги направи тех-нолошки и научно понапредни, а со тоа да бидат и подоминантни денес. Така, во последните два милениуми, со исклучоци кои го потврдуваат правилото, земјите од западниот свет, почнувајќи од античка Грција па наваму, редовно успе-вале да победуваат во војните против источната цивилизација. Овие успеси на Западот се темелат на некои културолош-ки вкоренети вредности како што се ини-видуализмот и слободата, кои биле и сè уште се отсутни на Исток и се спротивни на традиционалните источни вредности. културата на западната цивилизација, која потекнува од античка Грција, а Римјаните се оние кои ја прошириле и зацврстиле, е таа која му дала јачина на западниот на-чин на војување. Денес САД, кои ја имаат најсилната воена машинерија во светот, се сметаат за наследници на западната цивилизација, која од Европа се префрлила на новиот континент. Теоријата за западниот начин на војување тргнува од тоа дека западните традиции потекнуваат од системот на градови-држа-ви во античка Грција каде се родил концеп-тот за граѓанинот на државата во улога на војник, кој истовремено бил слободен, по-седувал имот, право на глас, и со тоа дла-боко бил мотивиран да се бори, наспроти на пример, војската на Персија, која во тоа време имала робови. Во античка Грција се препознаваат и првите траги на војничка етика во војна, како што е срамот да се фрли штитот во борба, се ценела борбата

Единствена можен пропуст во теоријата дека западните војски секогаш ги победу-вале источните, е поразот во Крстоносните војни, кои на крај завршиле со повлекување на Франките, но тоа се должи на многу дру-ги фактори. Сепак, факт е дека дури и како победници, Арапите биле толку потресени од западните војски, што тој шок ги натерал да влезат со векови во апатија, изолација и ксенофобија. Тоа нивно назадување, наспроти претходниот културолошки и на-учен подем, им дало значителна предност на Европејците да се развиваат без преч-ка и после неколку векови да се вратат и мирно да го колонизираат арапскиот свет. Иако крстоносните војни биле поразителни за Западот, ефектите кои војските на Фран-ките ги направиле на боиштето биле голе-ми, а арапските историчари потврдуваат дека стравот од сликата на оклопни витези и коњи не можела да се избрише долго вре-ме од колективната меморија на Истокот.Западната воена моќ доминира со светот и денес. Ако се отфрлат сите предрасуди и стереотипи, мора да се признае дека за-падните војски се подобро организирани, опремени и обучени од источните. Многу источни армии изгледаат моќно на нивни-те паради, за во вистинска војна да се по-кажат навистина аматерски и неорганизи-рани. Разликата меѓу Истокот и Западот е нелинеарно и линерано размислување. За-падното мислење сака да има контрола врз работите, се базира на логика и на закони, додека источното мислење често е нераци-онално почитување на традициите и обича-ите. Истокот е „потврдоглав“ во менување на парадигмите во однос на Западот.На овие простори сè уште доминира ис-

точната традиционална култура која се ка-рактеризира со отпор кон промени и нови идеи. Доколку прифатиме дека навистина западната цивилизација развила свој карак-теристичен, западен начин на војување, кој е докажан како поефикасен од источниот, тогаш треба да се потсетиме што е тоа што го прави западниот начин на војување по-ефикасен: основни фактори на војничката култура на западните држави се чуството на слобода, индивидуализмот, рационализ-мот и иницијативата на луѓето. Иако овие карактеристики на прв поглед изгледаат лесни и достижни, за нивно интегрирање во менталниот склоп на воената организација е потребно време, особено ако претходно не се практикувале.

Ѓорѓи Вељовски

гради во гради, употребата на стрелците се сметало за нечесно и кукавичлук, јачината на формацијата се поврзувала со другар-ство и лојалност, практикувале размена на убиените, почитување на примирје за време на празници и др. Грците се сметаат за први во западниот начин на војување и поради други карактеристики, како што се улогата на културата во обликување на борбата, технологија, и силните односи меѓу воената и цивилната структура во полисот. Грците ја усовршиле пешадијата и нејзината тактика и секогаш барале една решавачка битка во која ќе ја добијат војната. Тоа го практику-вале и Римјаните, а како принцип го насле-диле сите западни кралства во Европа, сè до Наполеон. За разлика од ова, кинеското војување се темелело на измама, заседа, шпиони, субверзија и поткуп (Сунц цу). До-дека Грците ги сметале стрелците за нече-сен начин на војување, во индијската војска стрелците биле тежиште во формацијата.Интересен историски аргумент кој ја пот-крепува теоријата дека на долгорочен план Западот го победувал Истокот, се Пунските војни. Иако Ханибал им задал сериозни уда-ри на Римјаните, особено во битката кај кане, тие на крајот сепак победиле. Причината за ова лежела во способноста на Рим да ги об-новува повторно изгубените војници од ре-довите на своите слободни граѓани, бидејќи Рим бил република, наспроти картагина која имала автократско уредување и нејзината војска била од најразличен состав и плате-ници од разни земји. Граѓанинот-војник на долгорочен план се покажал дека е поди-сциплиниран, полојален и подобар отколку војникот на автократската држава. Затоа идејата за демократија и политичка слобода на граѓанинот се смета дека бил главниот импут Западот да произведува подобри војски. Исто така, Пунските војни со кар-тагина се пример на важен концепт на за-падното сфаќање за војната кое Римјаните први го примениле: тотална војна. Позната е фразата на Марко Поркиј катон Поста-риот, дека „картагина мора да се уништи“. Тоа станало стратешка цел за Римјаните, да бидат единствена доминантна сила на Медитеранот, а тоталното уништување на картагина значело единствена дефиниција за победа. кога еден американски генерал е прашан дали е возможно да се постигне „war termination“ во вистинска смисла, тој одговорил со прашањето: „кога последен пат сте виделе некој картагинец да се шета наоколу“ ? Некои се против оваа теорија, сметајќи дека има премногу исклучоци за да се тврди дека западните народи развиле посебен воен менталитет. Посебно оние кои ги про-учуваат јапонските успеси во дваесеттиот век, сметаат дека тоа е добар пример на источна култура која направила воен успех. Но, дали Јапонците направиле таков скок користејќи го источниот начин на војна? Одговорот е „не“. Успесите на Јапонците во Руско-јапонската војна, во Првата светска војна и офанзивноста во Втората светска војна, се должи на целосно прифаќање на западниот модел на војска. кога јапонската војска се реорганизирала кон крајот на 19 век и ја прифатила западната технологија, тактика и формација, Јапонците влегле во клубот на „големите сили“. Токму поради тоа САД ги избрка од „клубот“, бидејќи Па-цификот е премал за две големи сили, по-себно ако едната е источна.

44

раководење. Воените раководители, рас-поредени вертикално во организацијата, се структурно поврзани и нивните односи се су-бординациони во хиерархиската структура, вршат насочување на другите припадници и ги координираат активностите во воената организација кон остварувањето на поста-вените цели, како се распоредени, како се поврзани и какви се нивните односи во хие-рархиската структура. Секое структурирање на органите за раководење од базата кон врвот на организациската зона се врши врз основа на поделба на работата. Структурирањето и функционирањето како појави се специфични и во нив владеат одредени законитости. Следење на појавите и откривање на законитостите во системот за командување и контрола е суштина на теоријата. Тоа не го проучува ниедна друга научна дисциплина. Теоријата на военото командување и контрола е научна дисци-плина на организацијата за работа во воору-жените сили. Во процесот на изградба на со-времена војска, односите и командувањето имаат нагласена улога и во теоријата и во практиката. Во теорија тој проблем треба сестрано да се проучи, а усвоените ставо-ви и прописи доследно да се спроведат во практика. Во систематизацијата на гледиш-тата, дали военото командување и контро-ла е умешност или наука, теоријата, пред да го објасни научниот карактер на военото раководење, треба да ја оспори умешноста. Според таа теорија, умешност е способ-ност на извршување, стекнато со искуство, студирање, набљудување или вештина која е резултат на знаење и практика. Но, во-еното командување и контрола е поле на знаење и станува наука, бидејќи вклучените меѓуодноси можат да се објаснат система-тично, а теориите што се појавуваат да се тестираат и да се унапредуваат со логика и факти од животот и функционирањето на воената организација. Според тоа, во-еното раководење е истовремено, наука и умешност. Научниот карактер, военото раководење го добива преку принципите и примената на научниот метод. Кога се зборува за военото командување и кон-трола како умешност, се мисли на лична способност во примена на научниот метод во работата на воените раководители. Во-еното командување и контрола се третира како умешност, кога се однесува на прак-

омандувањето е сложен и одговорен процес, бидејќи при извршувањето на војничките должности има многу ризици, така што од одлуките на ко-

мандирите и командантите често зависат и животите на луѓето. Мошне е важно на командните должности да се поставуваат офицери кои ги исполнуваат потребните интелектуални, психофизички и стручни знаења потребни во воената професија. Затоа тие мораат да развиваат добри професионални и хумани односи помеѓу луѓето на кои им командуваат, и кохезија во своите единици. Воздигнувањето на ка-дрите во системот за командување е една од задачите на функцијата за раководење. Оспособување на кадрите за командување и контрола во вооружените сили прет-ставува големо подрачје на теоријата на раководењето. командувањето и контро-лата е и организациски процес. Секоја за-дача има почеток и крај. Така се раководи со сите акции на организацијата како целина или со нејзини делови, ако тие во одредени услови ја извршуваат задачата самостојно. Секоја единица повисока од чета (батерија) или која било сложена организациска едини-ца во одредена дејност на работа во својата структура има тело за командување и кон-трола (команда, штаб итн.). како и секоја единица во составот на организацијата така и телото за командување и контрола е ор-ганизациска единица. Тие тела во воената организација се создадени на поставките на штабната организација. колегијалните тела за командување и контрола кога постојат или се создаваат за одредено време, својата внатрешна структура и дејствување го остваруваат врз основа на поставките на комитетската организација, односно на принципите на колективна-та работа и одговорност. Во воената организација секогаш со посебно внимание се гледало усовршувањето на функција на командување и контрола, а посебно штаб-ната организација. Избирање и водење на старешинскиот кадар беше централен проблем за изградбата и усовршувањето на воена организација. Воените рако-водители, кои беа успешни во мир и во војна сила влијаеја на формирањето на теоријата на раководењето. Нивниот на-чин на командување и контрола беше предмет на проучување од страна на го-

лем број теоретичари на подрачјето на воената организација. Знаењата од во-ената организација беа искажани во вид на упатства и правила кои беа користени за подобрување на командувањето и контро-лата на воените единици. Голем број од тие упатства и правила станаа принцип на ра-бота во одредени услови затоа што практи-ката и проведените истражувања потврди постоење на законитост во нивната при-мена. Основниот пристап во проучувањето и примената на начелата за командување и контрола беше даден во правата (овластувањата) на воените раководите-ли, како што е правото на донесување

одлуки, правото на овластувања, моќ и влијание, правото на подучувањето и пренесувањето на искуствата. Меѓутоа, тоа не беше доволно да се објасни функцијата на командување и контрола во воената организација. Со појавата на групните струк-тури во системот на командувањето и кон-трола усовршено е и водењето на луѓето и работата во извршувањето на поставените задачи во мир и војна. Проучувањето на командувањето и контролата како функција на организацијата претставуваше потпол-но нов пристап. Тоа беше проучување на човековата работа, каде е застапена се-страноста во пристапот. Меѓутоа, и тука се појавуваа одредени девијации, првенствено поради тоа што командувањето и контро-лата се сметаат од аспект на водење на работата каде се запоставуваат човекови-те и другите односи, а посебно воспитна-та и образовната страна на функцијата на

Важноста на теоријатаВоеното командување и контролата

делбата на работата. Тоа е групирање на носителите на функциите во организацијата, односно структурата (формациите) на ор-ганите за командување и контрола. Секоја организација и организациска единица функционира во својата зона, која е огра-ничена вертикално и хоризонтално. Тоа е рамка во која се случуваат внатрешните движења, односно просторот каде што „живее“ организацијата со своите елемен-ти. Военото командување и контрола, како една од дејностите на организацијата, е ограничена со својата организациска зона. Дејностите на воената организација го на-сочува военото раководство. Тоа е конти-нуиран процес на собирање и на анализа на податоци, донесување на одлуки, давање задачи и контрола на постигнатите резул-тати. командувањето го остваруваат по-единци (команданти, началници, помошници, референти итн.), или раководни тела со груп-на структура, но така што тие се наоѓаат на врвот на организациската зона каде се инте-грираат сите функции.Системот на работата на органите за командување и контрола во воената организација ја проучува теоријата на военото командување и контрола. Тоа е организациона теорија за структурата, функционирањето и изградбата на систе-мот за раководење во воена организација. Нејзина задача не е да дава готови решенија, туку да ги следи, да ги систематизира и да ги проучува појавите во организирањето на функцијата на военото командување и контролата, да открива законитости и да изнаоѓа методи на работа и методи на анали-за. Теоријата на военото командување и кон-трола, освен сопствените методи, ги користи

и општите научни методи и методите на дру-гите науки во подрачјата на нејзината приме-на. Така, ако се работи за односот кон луѓето, се користи социологијата, психологијата, андрагогијата итн. Ако се работи за органи-зациски процеси, според сопствени методи, користи и одредени методи на математика, техника, економија и други научни области.Во услови на вооружена борба се користат сите наведени методи во мера во која се бара конкретно решавање на проблеми-те. Без познавањето на теоријата за во-оружената борба (тактика, оперативност и стратегија), не е возможно да се донесе какво било решение, а со тоа и одлука за употреба на единиците во операциите, односно при вооружената борба. Самото знаење на так-тиката, на оперативноста и на стратегијата, не е доволно за успешно командување и контрола. Поради тоа, старешините на еди-ниците и командите (штабовите) на сите ни-воа на командување и контрола ги користат

достигнувањата на голем број научни обла-сти.

Содржина на знаењето Постојат различни гледања за припадноста на теоријата на командувањето и контрола-та во разни науки и научни дисциплини. Мно-гу воени стручњаци тврдат дека теоријата на военото командување и контрола е составен дел на тактиката, оператиката и стратегијата. Исто така, многумина социоло-зи, психолози и кибернетичари тврдат дека оваа теорија е дел од нивните науки. Меѓутоа, воените теоретичари за командувањето и контролата тврдат нешто друго, дека за успешно командување и контрола е потре-бено знаење од сите тие науки, односно се потребни сите знаења, како компонен-ти и знаења од областа на раководењето. Командувањето и контролата е работа на луѓето на раководните места, а теоријата и раководењето е научна дисциплина која ги проучува законите по кои се остварува таа работа. Теоријата и командувањето и контрола се преклопува или се допира со други теории, со што е овозможено одре-дено влијание и на другите научни дисци-плини и обратно. Поради тоа се вели дека постојат правни, економски, психолошки, по-литички и други аспекти на командувањето и контролата. За функционирање на во-ената организација потребно е знаење од: филозофија, политика, право, образова-ние, концепција, стратегија, организација, економика, тактика, технологија, техни-ка. Командувањето и контролата, како дејности на воената организација, ги апсор-бираат сите наведени подрачја на знаења. Подрачјето на командување и контрола е во тесна врска со филозофијата, поли-тиката концепцијата, раководењето со стратегијата, организацијата и економиката, извршувањето со тактиката, технологијата и техниката. Во сите вооружени сили по-себно внимание се посветува на системот за командување и контрола. Паралелно со развојот на техничките науки, кои влијаат врз развојот на високософистицираните борбени средства и системи, со организација на вооружените сили и со доктрина на нив-ната употреба, внимателно се разгледуваат и прашањата за системот на командување и контрола. Речиси сите армии на светот во својот состав имаат посебни воени учи-лишта за водење и командување. Водење (лидерство) и командување е специјална во-ено-научна дисциплина во која, покрај воени, се регрутираат и многу други општествени и научни институции. Командувањето и ли-дерството во рамките на општествените на-уки и во рамките на одбраната е специјална военонаучна дисциплина (област) во која, покрај воени, се ангажираат и многу други општествени и научни институции. Решенија за водењето и командувањето се бараат во неколку насоки:во утврдување на теоретски-те основи и принципи на командувањето и управувањето; во изборот на најквалитетни методи на работа на структурата за ко ман-дување и контрола; во изведувањето на најефективни методи на работа на органите за раководење и командување; во развојот на технички средства за командување и кон-трола; во постојаната проверка на теорет-ските основи и принципи за раководење и нивна адаптација кон новите услови.

м-р Кемо Ѓозо

45

тична примена. Умешноста е креативна употреба и примена на принципите во дадена ситуација, со намера да се оства-рат определени резултати. Познавањето на теоријата на военото командување и контрола овозможува во практиката во командување и контрола да се примену-ваат научни методи, односно органите на-учно да раководат, со оглед на тоа дека командувањето и контролата е организаци-ска дејност и таа овозможува расчленување на процесот на одделни делови во кои е можно да се искомпонираат многу методи и средства и научни постапки од другите науки. Во другите науки се развиени по-себни научни дисциплини за раководење во рамките на матичните науки, како на пример социологија на раководењето, психологија на раководењето, филозофија на раководењето, правните аспекти на функцијата за раководењето итн. Со нив-ното изучување се збогатува теоријата на военото командување и контрола како организациска дејност. За изучувањето на командувањето и контролата е потребно предзнаење од областа во која се оства-рува. Не е сеедно дали ќе се оспособува-ат кандидатите кои во иднина треба да ја остваруваат функцијата на командувањето и контрола или оние кандидати кои ја оства-рувале таа функција на одредени степени.Искуствата во досегашното изучување на теоријата за командување и контрола да-ваат основа за да може да се дефинира нејзината содржина. Основна содржина на теоријата е: основи на теоријата; теоријата на структурата на системот на военото командување и контрола; теоријата на про-цесот на военото командување и контрола. За потполно сфаќање на наведените обла-сти потребни се: знаења од тактиката, опе-ратиката и стратегијата, знаења од матема-тиката, теоријата на системите, теоријата на информациите и знаења од кванти-тативната анализа, науката за времето, психологијата на работата, обработка на по-датоци, теоријата на структурите, теоријата на тимови и други дисциплини во научната организација на работата.

ДЕЈНОСТ Военото командување и контрола е дејност на старешините и командите со која орга-низационите единици и поединци во про-цесот на извршувањето на задачите ги остваруваат целите кои се поставени во во-ената организација. Военото командување и контрола е една од функциите на во-ената организација, а се изразува со водење на идеи, луѓе, процеси и работи во извршувањето на задачите, односно во остварувањето на поставените цели. Основа за функционирање на системот на раководење се целите кои произлегу-ваат од целите на воената организација. Видовите на дејностите се одредуваат врз основа на поставените цели. Дејностите се интегрираат во одредени групи според кои се извршуваат дел од задачите во рамките на задачата и се именуваат како функција. Со групирањето на функциите во одреде-на зона се добива структура на функции.командување и контролата се работа на поединци и на организациони тела. Таа работа е организационо одредена, поде-лена, структурирана и насочена. Местото и улогата на органите за командување и контрола се одредени врз основа на по-

46

ПОДДРШКА НА БЕЗБЕДНОСНИОТ СИСТЕМ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

оочувањето на секое современо оп-штество со голем број закани, кои во поголема или помала мерка ја загро-зуваат безбедноста на државата, има

влијание на нормалното функционирање како на поединецот во државата така и на државните институции и органи. Рефлек-сот на таквата состојба е организирање на безбедносен систем кој има единствена цел, да овозможи непречено остварување на функциите на државата. Суштинската природа на безбедносниот систем сама по себе прејудицира дека не е и не треба да биде творба на волјата на поединци, групи и политички субјекти. Потребата за опстојување на државата е апсолутна, а безбедносниот систем е во функција, во прв ред, на заштита на општеството од секаков вид загрозувања. Специфично-ста на организирањето на безбедносната функција е изразена преку улогата на мно-гу субјекти во општеството. Тоа подразби-ра дека и структурата на безбедносниот систем се состои од севкупноста на опште-ствените субјекти кои се јавуваат како еле-менти на системот. Нивните определени функции во безбедноста се насочени кон обезбедување и одржување на безбедно-ста во општеството во целина, што е ре-зултат на специфичноста на индиви-дуалноста на државата. Безбедноста го условува општествениот развој, а овој интеракциски однос укажува на нераскинлива меѓусебна поврзаност. Ваквата поврзаност недвосмислено ги става безбедносните прашања на прво место во агендата на државата. Ефикасноста на секој безбедносен систем

РЕЗЕРВНИОТ СОСТАВ НА АРМ

идентитет и социјална кохезија. Местото и улогата на резервниот состав во безбед-носниот систем се гледа во меѓусебниот интеракциски однос, при што се дефини-ра и се утврдува неговата улога, која, пак, го предодредува и го означува неговото место. Резервниот состав со сите свои специфики и карактеристики има улога на сврзувачко ткиво, кое ги опфаќа сите сегменти на едно современо општество. Подредувајќи ги чинителите на одбраната по функција, ја детерминира кохезијата на безбедносниот систем, произлезена од синтезата на меѓусебните односи. Резервниот состав, разгледан низ аспекти на безбедноста, дава претстава за негово-то место во функција на поддршка на без-бедносниот систем. Во однос на научната организација на безбедноста, во литера-турата се сретнуваат неколку аспекти во разгледувањето на овој феномен, и тоа од: функционален, структурен и институ-ционален аспект.Функционалниот аспект во однос на поимот организација на безбедноста посочува на одреден процес во кој се подредуваат деловите од системот за функционирањето на самиот систем како една целина. Ова значи дека основните

задачи и дејноста на организацијата се добро осмислени, а за остварување на истите, во функција се ставаат сите потребни човечки и материјални ре-сурси, во насока на остварување на поставените цели на безбедносниот систем.

Произлегува дека во тесна корелација со функционалниот аспект е и моделот на ре-

зависи од: политичката, економската, социјалната, културната и други сфери на општественото живеење. Одбраната од надворешни закани останува централен проблем на националната безбедност. Но, практиката недвосмислено потврду-ва дека државата може да биде загрозе-на со внатрешни потреси, економски и општествени нарушувања, особено во заедници во кои недостасува чувство за

Слика 1. РЕЗЕРВНИОТ СОСТАВ НИЗ АСПЕКТИТЕ НА БЕЗБЕДНОСНИОТ СИСТЕМ

47

зервниот состав од причинско-последич-ните односи на процесот мобилизација, процес преку кој се врши подредување на модуларната структура на резервниот со-став. Формирањето на функционалната структура од субјектите на одбраната обе-збедува функционирање на целокупниот систем како една организирана целина. Структурниот аспект се однесува на структурните елементи на организацијата, односите кои се јавуваат меѓу елементите, нивната меѓусебна зависност, начинот на остварување на потребната соработка и реализација на целите, подреденоста-над-реденоста на елементите итн. Тоа значи дека организацијата на некоја безбед-носна институција ја отсликува нејзината реалност преку прикажување на опреде-лената внатрешна поставеност на еле-ментите на таа институција, нивната под-реденост и надреденост, кохезивноста на елементите и начинот на кој се остварува основната функција на самиот систем. Основниот постулат за функционалност произлегува од структурната поставе-ност на резервниот состав. Меѓусебната зависност на модулите, но истовремено и нивната самостојност, како и на нивните елементи, е изградена на кохезивна врска во рамки на хиерархиска поставеност со јасно определена состојба на подредени и надредени елементи, односно модули. Институционалниот аспект на орга ни за-ција на безбедноста претставува систем во кој се остваруваат различни односи и влијанија на одделните елементи во ор-ганизациската структура, со цел преку обезбедување на исполнување на општи-те цели да се реализираат и посебните цели на организацијата.Резервниот состав во поддршка на без-бедносниот систем нужно остварува раз-лични односи во општеството, влијае, но е и под влијание на севкупните општествени промени. Влијанието на општествените промени на организациската структура се рефлектира и во спротивна насока, со што се создава меѓусебен, облигациски однос. Во согласност со Стратегијата за од-брана, во одбраната и заштитата на територијалниот интегритет и независно-ста, Република Македонија ќе ги ангажира сите капацитети на системот за одбра-на, од што произлегува дека примарна мисија на АРМ е одбрана на независноста, територијалниот интегритет и суверени-тет, унитарниот карактер на државата и заштита на населението од надворешни закани. Стратегиската определба бук-вално го определува местото и улогата на резервниот состав на Армијата пре-ку примарната мисија. Вклучувањето во одбраната на сите субјекти перцептилно ја одразува хомогеноста на општество-то, искажана преку резервниот состав. Интегрираните компатибилни елементи на резервни сили, несомнено даваат од-говор на задолжителната потреба и го-лемата важност на резервниот состав во системот на одбраната во моментот, но создаваат и проекција на воена сила за справување со предизвиците во иднина. Интеракцискиот однос на општественото влијание врз субјектите на одбраната не-сомнено наметнува неодложна потреба од системско компатибилно решение кое ја обезбедува и ја дефинира улогата и важ-

бедноста доведе до поинаква поделба на државниот безбедносен сектор (субјекти и институции кои ги формира државата) и недржавен безбедносен сектор (субјекти и институции на недржавни актери). Кон-ституиран резервен состав во резерв-ни сили со препознатливи димензии и организација, всушност ги обединува без-бедносните сектори во одбранбена сила што води кон прецизирање на задачите на поединечните субјекти-учесници во одбраната, а со тоа и во безбедноста на државата. Обединувачката општествена функција на резервниот состав на Армијата прет-ставува столб на развојот на одбранбе-ните капацитети и база на потребните способности за одговор на тенденциите

на загрозување на мирот и стабилноста на Републиката. Стратегиската определ-ба на Република Македонија генерално ги дефинира местото и улогата на резерв-ниот состав на Армијата во безбеднос-ниот систем на Република Македонија: Одбраната на Република Македонија се организира како систем за одбрана и за-штита на територијалниот интегритет и независноста на Републиката. Системот за одбрана е клучен инструмент за заштита и промоција на трајните, виталните и важ-ните интереси на Република Македонија. Одбраната ја остваруваат граѓаните и ор-ганите на државната власт – Претседате-лот, Собранието и Владата на Република Македонија, МO и АРМ.Трговските друштва, јавните претпријатија, установите, службите и единиците на ло-кална самоуправа може да извршуваат за-дачи од областа на одбраната. Одбраната може да се остварува и преку соработка со колективните системи за безбедност и одбрана во кои пристапила Република Македонија. Јасно е укажано на потреба од дефинирана, институционализирана и плански процесуирана обединетост на расположивите капацитети за заштита и промоција на трајните вредности, витал-ните и важни интереси, вклучувајќи ги сите релевантни субјекти во општеството. Тоа укажува дека единствена обединувачка форма за овие потреби ја даваат резерв-ните сили.

Д-р Методија ДојчиновскиМ-р Ивица Даневски

носта на резервниот состав. Едновреме-ното дефинирање на моделот на резерв-ни сили со свои конститутивни елементи придонесува за јасно и недвосмисленото дефинирање на заслуженото место и уло-га на резервниот состав во безбедносниот систем на Република Македонија. Непроценливиот „капитал“ на човечките ресурси сублимиран во искуства, веш-тини и способности поставува рамка на вредности со параметарска функција. Обединувањето на таквиот „капитал“ во резервни сили создава енормен потенцијал на вредности кој структуиран во дефинирана хиерархиска организација претставува непресушен извор на способ-ности и вредности. Глобалните промени во сите општествени сфери наметнаа по-

инаков пристап при перцепцијата на без-бедноста како клучен фактор за опстанок на државата. Сознанието дека вооруже-ните напади однадвор не се најголемите закани и опасности по националната без-бедност, туку економските, социјалните, еколошките, образовните, здравствените и други проблеми отвори нови хоризонти за холистичкото сфаќање на безбедноста, а со тоа и на потребите и способностите на безбедносниот систем. Во таа смисла, националната безбедност повеќе не се по-истоветува со т.н. надворешна безбедност на земјата. Во контекст на изнесеното е и фактот дека, додека многу држави водеа трка за вооружување и се подготвуваа да во-дат одбранбена војна однадвор, исти-те се урнаа однатре. Заклучокот е дека најголемите закани за националната без-бедност всушност се етничкиот и верскиот национализам, политичките превирања, организираниот криминал, техничко-тех-нолошки опасности, природни катастро-фи, неединство и судири на општествени групи, економски и социјални противреч-ности и кризи, кои често прераснуваат и во вооружени конфликти. Резултат на тоа се граѓанските војни, граѓанските револуции, насилните промени на политичката власт и распад на државите. Аргументација на изнесеното е сведоштвото на развојот на настаните во Советскиот Сојуз, во Чехос-ловачка, во Романија, во Албанија, „втора и трета“ Југославија, Србија и други земји. Потребата од поинакво сфаќање на без-

48

ШПИОНОТ КОЈ ГО ЗАТРЕСЕ ТРЕТИОТ РАЈХестопати за победа е доволно ру-шење на еден мост од страна на еден командос отколку убивање на илјадници непријателски војници!

Водени од оваа максима, раководители-те и планерите во АБВЕР ( германското воено разузнавање) и СС-службата за надворешно разузнавање АУСЛАНД-СД, кон средината на 1943 година го развиле тајниот план „Далечен скок“. Планот имал само една цел – да се убијат Сталин, Черчил и Рузвелт во еден ист ден на исто место. Август, 1943 година. Шифрирана теле-грама на масивната дрвена работна маса на претседателот на СССР, Јосиф Сталин. Телеграмата е потпишана од Винстон Чер-чил, премиерот на Велика Британија, и во неа се наоѓа локацијата и времето на со-станокот на лидерите на САД, на Велика Британија и на СССР. Состанокот на кој требало да се разгледаат и да се донесат стратегиски одлуки за понатомошното водење на Втората светска војна бил уште познат и како Техеранската конференција на големата тројка. Заради контраразуз-навачка заштита градот Техеран ( Иран) бил шифриран како „каиро-три“, а самата конференција како „Еурека“. Историска-та литература дава различни толкувања како германската разузнавачка заедница дошла до информацијата за местото и за времето на одржување на овој состанок. Но, како и да е, не е чудно што герман-ското разузнавање дошло до тој податок, бидејќи таквата конференција опфаќа ши-рок и масивен размер на подготовки кои не можат да бидат целосно сокриени од добро пенетрираната разузнавачка мре-

„Кој ќе пука врз големата тројка ?“

агент на Гестапо, а всушност била советски разузнавач на НкВД), договорила навидум случајно запознавање на кузњецов со мајорот на СС, Паул фон Ортел, дваесет и осумгодишен мајор на СС, кој по процената на кузњецов бил „голем играч“ во разуз-навачката игра. Овој млад офицер веднаш „се залелепил“ за капетанот Паул Зиберт, не знаејќи дека секоја вечер пие ликер и шампањ со еден од најголемите советски разузнавачи. Начитаноста, елоквентно-ста и жарот со кој ги изнесувал идеалите и вербата во победата,но и финансиската галантност на капетанот Зиберт, биле до-волен „лепак“ мајорот Фон Ортел да почне да се зближува со него. Од кажувањата на кузњецов, собрани во мемоарите на неговиот шеф, полковникот Дмитриј Мед-ведев, се издвојуваат две значајни средби на двајцата главни актери во оваа сторија. Имено, по неколкуте средби и опуштени вечери и забави на кои младите Лидија и Маја се погрижиле атмосферата да биде

жа на нацистичка Германија, особено пре-ку своите позиции во Турција, во Иран, но и во Лондон. Но, за оваа сторија да биде уште поинтересна, ќе се вратиме неколку седмици наназад во градот Ровно во за-падна Украина. Таму живеел капетанот Паул Зиберт, навидум високоодликуван германски офицер и влијателна личност во нацистичките кругови во тогашниот главен град на окупирана Украина. Но, зад капетанот Зиберт се крие рускиот разуз-навач Николај кузњецов, човекот кој по-лека но сигурно систематски ги откривал најголемите германски тајни. Разузнавач со вроден талент да се вклопи во средината и да црпе информации важни за текот на војната. На една од гала-вечерите во клу-бот на офицерите во Ровно, кузњецов бил во друштво на две градски убавици, Лидија Лисовска и Маја Микота, инаку и двете при-криени агенти на советското разузнавање. Тие, по својата убавина и шарм биле неодо-лив „плен“ на германските офицери, но и неизбежен „декор“ на „крупните играчи“ во нацистичкото разузнавање. Тие денови во градот допатувала една група припадници на СС, кои се сместиле во градот. По кратко време групата отпатувала , а останал само еден штурмбанфирер ( мајор), којшто им „паднал во очи“ на советските разузнавачи. Имено, овој мајор имал двојна стража пред својата канцеларија, не присуствувал на вообичаените состаноци во командата на градот или во филијалата на СС и Гестапо. Честопати земал по неколку затвореници од затворот и ги одведувал во непознат правец и потоа се враќал сам. Маја Мико-та , која била двоен агент ( работела како

49

пријатна после неколку чаши ликер, Фон Ортел директно го прашал кузњецов ( при-криен како капетан Зиберт) што мисли за поразот на германската армија кај курск. Оваа тема била крајно чувствителна во тоа време и не било многу паметно за неа да се елаборира, но искусниот разузнавач кузњецов ја прифатил играта и го терал „филмот“ на наивен простодушен војник кој слепо верува во генијалноста на германска-та идеја за владеење со светот и настапил со мошне интересна логика. Еве дел од нив-ната полемика: „како ти, драг мој Зиберт, се однесуваш кон курскиот случај, и воопшто кон фактот дека Русите напредуваат на фронтот? Настапил непогрешивиот талент на искусниот разузнавач и неговата дедук-циска способност да открие како да му се допадне на соговорникот, без да му го каже тоа што сака да го чуе. Види, можеби ќе ми се смееш, почна кузњецов, ама јас на тој пораз гледам од еден друг агол, За мене понекогаш поразите се подобри и покорис-ни од победите. Во победите, продолжи кузњецов,човекот го губи чувството за ре-алност, станува вообразен, и не размислу-ва, додека поразите те тераат да застанеш да размислиш, да процениш и повторно да тргнеш во решавање на проблемот“. Според мислењето на кузњецов, овие збо-рови ќе бидат од пресудна важност за нив-ната повторна средба, каде поттикнат од филозофското и логично размислување на капетанот Паул Зиберт, алијас Николај кузњецов, германскиот разузнавач Фон Ортел во него ќе види важна личност за регрутирање за една многу важна мисија. Но, Паул фон Ортел воопшто не бил наи-

вен. Тој бил начитан и обучен разузнавач кој ги имал проучено воените дела на Шли-фен, на Молтке и на клаузевиц, а до де-тали ги познавал походите на Џингис кан, на Наполеон и други војсководци. Така образован и обучен разузнавач не бил случајно во Ровно. Тоа се покажало на не-говата последна средба со кузњецов. Вака отприлика бил текот на последниот разго-вор на Фон Ортел и капетанот Паул Зиберт: „Дали и после твоето ранување сè уште си подготвен да одиш во акција, гледајќи го право во очи праша мајорот фон Ортел.

„Јункерс“, без никакви ознаки, е построена група на падобранци. Тие го чекаат својот шеф, којшто му предавал рапорт на човек со чин бригаден фирер (генерал-мајор на СС). По краток разговор падобранците вле-гуваат во авионот и тој полетува со одре-диште за скок: градот Шираз, Иран. Додека црниот „мерцедес“ брзо се оддалечувал од софискиот аеродром, генерал-мајорот Вал-тер Шеленберг, шефот на АУСЛАНД-СС, удобно навален во кожното седиште, ски-цираше телеграма: „До рајсфирер Хајнрих Химлер, улица „Принц Алберт“ бр 8, стро-го доверливо - Операцијата „Далечински скок“ почна!. И, така, не знаејќи дека Русите веќе знаат за операцијата, германските ди-верзанти од аеродромите во Софија и во Белград, каде што биле почетните точки за операцијата, заминале за Иран. За само три ноќи во Иран се уфрлени пет групи на диверзанти, сите припадници на СС-службата за разузнавање. Планот бил да се искористат веќе изнајмените станови и куќи долж трасата низ која ќе поминуваат службените возила на Сталин и на Черчил, кои ќе послужат како позиции за напад и ликвидирање на лидерите. Рузвелт, според планот требало да биде киднапиран за-ради преговори со САД. Се верувало дека со тоа ќе се сменел исходот на војната во корист на Германија. Но, Германците не знаеле дека уште на 21 ноември во Техе-ран слетала цела бригада за специјални намени на Министерството за внатрешни работи на СССР ,а со тимовите за напад раководел мајорот Владимир Григоријев. И, така, на 26 ноември, специјалната бри-гада им приредила изненадување на Гер-манците. Само во една ноќ во симултани акции биле уништени девет заседи долж рутата за движење на ВИП-личностите, а ден пред тоа биле уапсени и ликвиди-рани најголемиот дел од позициите на германското разузнавање и логистиката за операцијата во Техеран. Од сите уби-ени била направена фотодокументација, која била испратена во Москва. На една од фотографиите Никојал Кузњецов го препознал изрешетаниот леш на мајорот Паул фон Ортел, којшто бил унапреден во полковник, непосредно пред да полета од Софија. Интересно е дека западната и советската (руска) историска граѓа даваат спротивставени мислења за овој случај. Имено, некои од значајните играчи во на-цистичкото разузнавање, како што е Ото Скорцени, на судењето после војната тврди дека воопшто не постоел обид да се ликви-дира големата тројка . За волја на вистина-та, литературата не дава речиси никаков податок кој бил штурмбанфирер Паул фон Ортел, и за него нема никаков траг. Но, тоа не значи дека тој не постоел. Најчесто разузнавачите од таков формат секогаш настапувааат со длабоко скриен иденти-тет и за нив историјата нема што да каже. Од друга страна, пак, Русите имаат многу публикувани податоци каде што често се наведува ова име во врска со операцијата „Далечински скок“. Без разлика на спро-тивставените податоци, со ова завршува уште една одисеја во животот на големиот разузнавач Николај Кузњецов,прецизен логичар и суров извршител на правдата врз нацистичките окупатори, човекот кој до темели го затресе Третиот рајх.

Владимир Јовановски

Да, се разбира, искрено да ти кажам, јас не ги ценам овие позадински стаорци, јас сум човек од акција одговори Зиберт. Но, на фронтот ви ветуваат железни крстови (германски одликувања), но најчесто се до-биваат дрвени надгробни крстови драг мој Зиберт, се насмеа Фон Ортел. кузњецов ја прифати играта и продолжи да глуми про-стодушен пешадинец – јас сум коњ којшто знае да изора нива господине мајоре, а не да учествува во борба со рогови! Фон Ор-тел со драматичност во тонот му одговори: Што ќе му се на тигарот рогови кога има остри заби?! Зиберт се насмеа на ова –но јас не сум тигар господине! Тогаш Фон Ор-тел реши да не заобиколува повеќе со при-казната. Но, јас ќе те направам тигар драг мој Зиберт. Дали си подготвен да одиш на местото каде што се одлучува исходот на војата? Зиберт се исправи и со сериозност во гласот и лицето одглуми: Да! Ќе одам на кој било фронт! Тогаш Фон Ортел поч-на незапирливо да се смее. А, кој ти рече дека војната се одлучува на фронтот мој пријателу?! кузњецов во себе знаел дека следната реченица ќе биде информација од пресудна важност, па продолжи да игра наивен пешадинец. Па, каде ако не на фронтот, праша зачудено. И тогаш Фон Ор-тел ја издал добро чуваната тајна. Таму мој пријателу не се оди во униформа и со тен-кови туку во лимузина и во цивилно одело со многу пари . И, тоа не е никаков фронт, туку Техеран! Техеран?! Наивно праша Зиберт, како ништо да не му е јасно. Да, Техеран. Таму ќе се одржи состанок на го-лемата тројка, а ние ќе им ги расипеме пла-новите. Планот е да ги ликвидираме сите тројца во еден ден. Групата на оперативци ќе биде мала, а јас го бирам персоналот. Размисли, ако сакаш, добредојден си. Ова се последните зборови за оваа операција кои мајорот Фон Ортел му ги упатил на ка-петанот Зиберт, во обид да го регрутира да учествува во операцијата за ликвидирање на Сталин, Черчил и Рузвелт во Техеран. Наредниот ден кузњецов ја информирал Москва преку радиостаницата во цуман-ската шума за информациите. Истовреме-но, еден од најдобрите советски агенти во Техеран, деветнаесетгодишниот Геворк Вартаниан, со својот тим од седум разуз-навачи, успеле да откријат мрежа од околу 400 германски агенти во Техеран, и вооп-што во Иран, и ја разобличиле германската мрежа во Иран, по што Русите почнале да планираат специјална операција во Иран. кузњецов побарал дозвола од Москва вед-наш да го ликвидира Фон Ортел, но му било наредено да го остави жив и да „соработу-ва“ со него. Нема точни податоци зошто наеднаш Фон Ортел исчезнал од Ровно. На 20 ноември се слушнала вест дека мајорот Паул фон Ортел се самоубил во неговата канцеларија. Се разбира, кузњецов знаел дека тоа е дел од легендирањето на гер-манската служба, која скала да ги скрие сите трагови на Фон Ортел пред тој да биде упатен на мисија. Останува нејасно дали Фон Ортел увидел дека премногу му се отворил на релативно непознатиот ка-петан Зиберт, па решил да исчезне, или едноставно немал време за долгиот про-цес на регрутација и ја напуштил идејата да го регрутира Зиберт за тајната мисија. како и да е, на 24 ноември на аеродромот во Софија, доцна во ноќта, пред бомбардерот

о петата деценија на минатото сто-летие американската компанија „Бел еркрафт корпорејшн“ (Bell Aircraft Corporation) го создаде револуцио-

нерниот хеликоптер „Бел модел 204“ (Bell Model 204) кој попознат како „Хјуи“ (Huey) стави крај на доминацијата на клипниот мотор во дизајнот на хеликоптерите и ве-личествено ја отвори ерата на хеликоптери со турбо-вратилни мотори. Истовремено, на другата страна на светот, во Советскиот Сојуз, во 329. државен воздухопловен завод (ГАЗ 329) вредните советски инженери исто така работеа на својот прв хеликоптер при-движуван од турбо-вратилнa погонска група - тешкиот двомоторен транспортен колос „Ми-6“. И токму тогаш кај хеликоптерскиот пионер и главен конструктор на „ГАЗ 329“, брилијантниот Михаил Леонтјевич Мил, се роди идеја за нов млазен хеликоптер кој би ја заменил неговата тогашна гордост, сè уште новиот советски клипен хеликоптер „Ми-4“.Во услови на контролирана економија во чии рамки државните компании кои произ-ведуваа компоненти за „Ми-4“ уживаа во загарантираните масовни државни нарач-ки, отворената промоција на ново летало кое би ја „загрозило“ иднината на „Ми-4“ не беше многу паметна идеја. Од тие причини Мил во високите советски политички кругови својата замисла итро ја презентираше како модификација на „Ми-4“ која ќе резултира со подобро едномоторно летало кое би било придвижувано од варијанта на постоечки тип на советски млазен мотор и кое би кори-стело динамички компоненти од „Ми-4“. Во процесот на лобирање Мил, меѓу другото, се дрзна да ја наведе и удобноста која на Прет-седателот на САД би му ја пружил новиот хеликоптер при неговата прва повоена посе-та на СССР. Ваквиот приод резултираше со

50

Историја на првата и втората генерација хеликоптери „Ми-8“

поддршка од влијателното Министерство за граѓанска авијација кое издејствува Советот на министри на СССР на 20 февруари 1958 г. да го одобри создавањето на новиот хели-коптер под ознаката „В-8“.Под будното око на заменик-главниот кон-структор на „ГАЗ 329“, Вјачеслав А. Куз-ње цов, со проектот „В-8“, најнапред рако-водеше Г. В. Ремезов, а подоцна и В. А. Никифоров. Дизајнот беше дефиниран во 1959 г. и предвидуваше хеликоптерот да го придвижува турбо-вратилна варијанта на авионскиот млазен мотор „ивченко“ АИ-24. Но, слабите перформанси кои уште на хартија ги демонстрираше ова решение го насочија „ГАЗ 329“ кон алтернатива во фор-ма на двомоторна погонска група. Алтерна-тивата беше презентирана пред Советот на министри кој веќе беше соочен со желбата на Никита Хрушчов за комфорен и безбеден хеликоптер како оној на претседателот Двајт Ајзенхауер, а во кој Хрушчов леташе при по-сетата на САД во септември 1959 г. Во една таква атмосфера Советот на министри го уважи предлогот на „ГАЗ 329“ и го задолжи 117. експериментално конструкторско биро (ОКБ-117) да создаде двомоторна турбо-вратилна погонска група и главен редуктор за истата. Во тоа време на чело на „ОКБ-117“ веќе беше генијалниот Сергеј Петрович Изотов кој со својот тим инженери за многу краток период ги создаде бараните компо-ненти кои исклучително позитивно влијаеја на понатамошниот развој на советската хе-ликоптерска индустрија. На тој начин Изотов брилијантно продолжи по стапките на својот идол и создавач на „ОКБ-117“, славниот кон-структор на воздухопловни мотори Влади-мир Јаковлевич Климов.На 30 мај 1960 г. Советот на министри ав-торизираше создавање на два едномоторни

ЛЕГЕНДА ЗА СОВЕТСКАТА „ВОСЪМЕРКА“

НА 28 ЈУНИ 2014 Г. СЕ НАВРШИЈА 20 ГОДИНИ ОД ПРИСТИГНУВАњЕТО НА ПЕТРОВЕЦ НА ПРВИТЕ ДВА хЕЛИКОПТЕРИ „МИ-17“ НАМЕНЕТИ ЗА АРМ. „МИ-17“ ќЕ ОСТАНЕ ЗАБЕЛЕжАН ВО ИСТОРИЈАТА КАКО ПРВ ВОЗДУхОПЛОВ НАБАВЕН ЗА АРМ, НО И КАКО ПРВ хЕЛИКОПТЕР НА МАКЕДОНСКОТО ВОЕНО ВОЗДУхОПЛОВСТВО

51

прототипови „В-8“ и на три двомо-торни пандани „В-8А“, со што беа креирани услови за соочување на оригинално дефинираниот дизајн со неговата двомоторна модификација. Првиот „В-8“ беше придвижуван од турбо-вратилен мотор АИ-24В кој движеше четирикрак носечки (главен) ротор „позајмен“ од „Ми-4“. Вака кон-фигурираното летало во бои на наци-оналната авиокомпанија „аерофлот“ и управувано од тест-пилотот Борис В. Земсков, го изведе својот прв лет на 24 јуни 1961 г. По само две недели, на 9 јули 1961 г., ова летало беше прикажано на светската јавност на го-лемата воздухопловна приредба која се одржа на аеродромот „Тушино“, се-верно од Москва. Вториот „В-8“ беше завршен во есента 1961 г. и истиот се користеше за испитувања на земја. НАТО на леталата „В-8“ им ја додели кодната известувачка ознака „хип-А“ (NATO reporting name: Hip-А).Недостатоците забележани кај „В-8“ беа отстранети кај првиот дво-моторен прототип „В-8А“, кој управу-ван од тест-пилотот Николај В. Лешин залебди на 2 август 1962 г., а својот прв комплетен лет го изведе на 17 септември 1962 г. За разлика од „В-8“ чиј развој беше прекинат, „В-8А“ беше придвижуван од два новo-развиени турбо-вратилни мотори „климов“ ТВ2-117 (со 10-степен аксијален компре-сор, комора за согорување со осум вбризгувачи на гориво и две запалки, двостепена компресорска турбина, двостепена слободна/погонска тур-бина и интегриран стартер-генератор ГС-18), кои преку нов главен редуктор „ВР-8“ иницијално придвижуваа но-сечки ротор од „Ми-4“ кој на 9 октом-ври 1963 г. беше трајно заменет со нов ротор со пет краци кој овозможи подобро искористување на моторите во однос на летачките перформанси на леталото. Вториот „В-8А“ беше завршен во ВИП-конфигурација и но-сеше ознака „В-8АП“ (П за патнички) додека третиот имаше транспортна конфигурација и беше означен како „В-8АТ“ (Т за транспортен). Трите ле-тала „В-8А“ добија единствена НАТО ознака „хип-Б“ (Hip-B).

Прва генерација „Ми-8“Државните испитувања на „В-8А“ за-почнаа во март 1963 г. и траеја до

би до 250 кг. Сметајќи дека се рабо-ти за незначителна модификација на „Ми-8Т“, аналитичарите на НАТО за „Ми-8ТВ“ го задржаа името „хип-Ц“.Во меѓувреме, во 1967 г. „ГАЗ 329“ беше преименуван во „Московски хеликоптерски завод“ (МВЗ), на кој во 1970 г. Ќе му биде придодадено и името Михаил Леонтјевич Мил во чест на славниот конструктор, кој на 31 јануари 1970 г. почина во Москва на 60-годишна возраст. Истата годи-на „Ми-8“ почна да се произведува и во 99. авијациски завод во Улан-Уде, во Бурјатската АССР. Тука ќе нотирам дека хеликоптерите „Ми-8“ произве-дени во Улан-Уде уште од времето на СССР се сметаат за поквалитетно про-изведени машини од оние создадени во Казан, каде за време на Студената војна беа произведени сите извозни примероци на „Ми-8“. За потребите на поранешната ЈНА во Казан беа произведени 93 летала „Ми-8“, кои на Југославија беа испорачани меѓу 1968 и 1981 г. Овие хеликоптери беа примени во ЈНА со носачи за оружје и лансери УБ-16-57 што ги прави соод-ветни на верзијата Ми-8ТВ. Па сепак, југословенските летала носеа типска ознака „Ми-8Т“ и локална службена ознака „ХТ-40“ (ХТ за хеликоптер транспортен). Со нив своевремено управуваа и ги опслужуваа голем број македонски офицери, подофицери и војници чие богато искуство во лето-то 1994 г. придонесе за брз прифат и операционализација на четирите хе-ликоптери „Ми-17“ набавени за АРМ.Со модифицирање на „Ми-8ТВ“ во 1973 г. беше создаден транспортно-борбениот „Ми-8ТБ“ кој беше опре-мен со шест носачи на убиствен то-вар, потоа со флексибилно монтиран во носот митралез „афанасајев“ КВ-4 и борбен комплет од 700 куршуми во калибар 12,7мм, со шест лансери „УБ-32-57“ и со четири противоклоп-ни ракети 9М17 „фаланга“ поставени на шини над секој централен и над-ворешен носач на убиствен товар. Своевремено „Ми-8ТБ“ беше опишан од Пентагон како најтешко вооружен хеликоптер во светот, а НАТО му до-дели известувачко име „хип-Е“. За Германската Демократска Републи-ка беше развиена извозна верзија „Ми-8ТБК“, која беше вооружена со шест противоклопни ракети 9М14П „маљутка-П“, а во НАТО беше позна-та како „хип-Ф“ (Hip-F).Значењето на „Ми-8“ за севкупниот развој на советската хеликоптерска индустрија се огледува во фактот што со моторите „ТВ2-117“, главниот редуктор „ВР-8“ и со модификација на трупот на „Ми-8Т“ во 1967 г. беше создаден прототипот на амфибиски-от борбен хеликоптер „Ми-14“, а две години подоцна со поставување на новите мотори „климов“ ТВ3-117 и новиот главен редуктор „ВР-14“ на труп создаден со модифицирање на конструкцијата на „Ми-8Т“ беше соз-даден и првиот прототип на леген-дарниот советски борбен хеликоптер „Ми-24“.

Игор Божиновски

ноември 1964 г., по што следуваше владина одлука за сериско производ-ство и интеграција на леталото во со-ветската цивилна и воена авијација под официјалната ознака „Ми-8“. Сериското производство започна во март 1965 г. во 387. авијациски завод во казан, во Татарската Ав-тономна Советска Социјалистичка Република (АССР). Првиот сериски произведен хеликоптер беше во патничка конфигурација и означен како „Ми-8П“ (П за патнички) ја на-пушти производната хала на 16 октомври 1965 г. Истата година со „Ми-8Т“ (Т за транспортен) почна опремувањето на советските воору-жени сили. Иницијалните серии „Ми-8П“ и „Ми-8Т“ користеа мотори ТВ2-117 со сила на излезното вратило од 1.500 коњски сили (кС) кои набргу беа заменети од понадежни и со зго-лемен меѓуремонтен ресурс мотори „ТВ2-117А“ , а потоа и „ТВ2-117АГ“ . Но, без разлика дали се работеше за „Ми-8П“ или за „Ми-8Т“ , НАТО на првите верзии им додели един-ствена ознака „хип-ц“ (Hip-C). Тука ќе нотираме дека исто како и „В-8“ и „В-8А“, така и сите патнички и салонски верзии на „Ми-8“ од почеток па сè до денес се произведуваат со голе-ми правоаголни прозорци на транс-портната кабина. Соодветно, транс-портните и воените „Ми-8“ лесно се идентификуваат по малите кружни прозорци кои обезбедуваат поголе-ма структурна јакост на трупот.Советската армија иницијално го користеше „Ми-8Т“ за транспорт на војска и воена опрема. Но, кога ги согледаа вистинските можности и перформанси на леталото, а особе-но кога ги проучија американските искуства со вооружените хеликоп-тери „хјуи“ во Виетнам, советските генерали побрзаа да се обратат до „ГАЗ 329“ со предлог да ги проучи можностите за вооружување на „Ми-8Т“. На тој начин, во 1968 г. беше создадена првата вооружена верзија „Ми-8ТВ“ (ТВ за транспортен/воору-жен) која претставува Ми-8Т опремен со неопходни инсталации и нишан во пилотската кабина, како и со четири носачи на убиствен товар (по два на секоја страна од хеликоптерот) при-качени на цевкаста конструкција фик-сирана за надворешните ѕидови на транспортната кабина. Убиствениот товар кај „Ми-8ТВ“ најчесто го чинеа четири саќести лансери УБ-16-57 (16 ракетни зрна С-5 во калибар 57мм), а подоцна и помоќните „УБ-32-57“, како и комбинација од лансери и бом-

НАСЛОВНА ФОТОГРАФИЈА:ТРАНСпОРТеН „МИ-8Т“ НА СОВеТСкИТе ВООРужеНИ СИЛИ (фото: Рајнер Мулер)

1. СИТе пРОТОТИпОВИ НА „МИ-8“ беА ОпРеМеНИ СО ВРАТИ НА кОкпИТОТ кАкО шТО МОже дА Се ВИдИ НА ОВАА СЛИкА Од пРВИОТ едНОМОТОРеН В-8

2. пРВИОТ дВОМОТОРеН пРОТОТИп „В-8А“ зАбеЛежАН зА ВРеМе НА СВОЈОТ пРВ ЛеТ кОГА СеушТе беше ОпРеМеН СО НОСечкИ РОТОР Од „МИ-4“

3. ТРИ пРОекцИИ НА ТРАНСпОРТНО-бОРбеНИОТ „МИ-8ТВ“ СО дОпОЛНИТеЛНА (НА дНОТО) бОчНА пРОекцИЈА НА пАТНИчкИОТ хеЛИкОпТеР „МИ-8п“

4. чешкА ВИп-кОНФИГуРИ-РАНА „САЛОНкА“ „МИ-8С“ ОпРеМеНА СО АпСОРбеР НА ВИбРАцИИ НА НОСечкИОТ РОТОР (фото: Томаш Соушек)

рзиот развој на настаните во Ма­кедонија во втората половина на 1944 година придонесе востанието и борбите да добијат општонароден

и масовен карактер, при што под рако­водството на ГШМ тогаш се наоѓаа 25 народно­ослободителни бригади, 4 арти­лериски, 3 инженерски бригади, 1 мото­ризирана и 15 партизански одреди. Овие македонски единици оперативно беа распоредени во состав на 7 дивизии, кои територијално делуваа во 4 оперативни зони, од кои подоцна се формираа 3 кор­пуси на Народноослободителната војска на Македонија. Во периодот од септември до ноември 1944 година се водени завршни борбе­ни дејства за ослободување на нашата земја. Во тие борби многупати се случу­вало еден ист град во кусо време некол­купати да преминува од раце во раце на бугарските или германските фашистички окупатори или, пак, на партизаните.Почнувајќи од втората половина на месец октомври, па сè до 19 ноември 1944 година, единиците на НОВ и ПОМ ги започнаа операциите за дефинитивно ослободување на Македонија. Тежиш­тето на операциите беше рушењето на сообраќајните комуникации по кои во овој период се движеа кон север послед­ните единици на германската армиска група „Е” и борба со квислиншките фор­мации во западниот дел на Македонија. Советскиот командант на Јужното крило на советската армија, генерал Бирјузов, сметаше дека сите сили на НОВ и ПОМ треба да се концентрираат во борба про­

52

ОПЕРАЦИИTE ВО 1944 ГОДИНА

тив сообраќајните комуникации и да не се дозволи слободно движење на герман­ските единици кон север.Во првата фаза е ослободен источниот дел на Македонија, Јужно Повардарје и Пелагонија, а во втората фаза се водат жестоки борби против балистите во за­падниот дел на Македонија. По Криво­речкиот правец во источниот дел на Македонија дејствуваше Татковинската 1. бугарска армија, која во содејство со Кумановската дивизија, водат борби против германските сили кај Чифте­хан, Страцин и Куманово. Така, по долгите и обиколни маневри од 3 до 8 октом­ври 1944 година, ја ослободија Крива Паланка, а по тешки и крвави борби на 25 октомври паднаа страцинските утврдувања. Германците се повлекоа и се подготвија за одбрана на Куманово, кое во заеднички борби на единиците на НОВ и ПОМ и бугарските единици од со­

КОНЕЧНО ОСЛОБОДУВАЊЕ НА МАКЕДОНИЈА

ЗАВРШНИТЕ ОПЕРАЦИИ НА МАКЕДОНСКАТА ВОЈСКА ПОКАжАА И ПРАКТИЧНО ДОКАжАА, ДЕКА АНТИФАШИСТИЧКАТА ВОЈНА ВО МАКЕДОНИЈА Е ИЗРАЗ НА СПОСОБНОСТА НА МАКЕДОНСКИОТ НАРОД САМОСТОЈНО ДА СИ ЈА ИЗВОЈУВА СЛОБОДАТА, А ВО РАМКИТЕ НА ИНТЕРНАЦИОНАЛНАТА СОЛИДАРНА АНТИФАШИСТИЧКА КОАЛИЦИЈА. СПЕЦИФИЧНОСТА НА МАКЕДОНСКАТА АНТИФАШИСТИЧКА БОРБА СЕ СОСТОЕШЕ ВО ТОА, ШТО ОВАА БОРБА НЕ БЕШЕ САМО БОРБА ПРИТИВ ГЕРМАНСКИОТ ОКУПАТОР, ТУКУ И БОРБА ПРОТИВ СИТЕ ОКУПАТОРИ И НИВНИТЕ ПОМАГАЧИ, СО ШТО СЕ СОЗДАВАШЕ ОЛЕСНИТЕЛНА ОКОЛНОСТ ЗА СОСЕДНИТЕ ДВИжЕњА НА ОТПОРОТ ВО: БУГАРИЈА, ГРЦИЈА, АЛБАНИЈА И СРБИЈА. НА ПРОСТОРОТ НА МАКЕДОНИЈА СЕ КРШЕШЕ ГЛАВНИНАТА НА ГЕРМАНСКАТА ВОЈСКА НА ЈУГОИСТОКОТ И НЕЈЗИНИТЕ СОЈУЗНИЦИ ОД ОВОЈ ДЕЛ НА ЕВРОПА. ГЛЕДАНО ПОГЛОБАЛНО, ОПЕРАЦИИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА СОЗДАВАА ОЛЕСНИТЕЛНИ ОКОЛНОСТИ ЗА РАЗВОЈ НА БОРБЕНИТЕ ДЕЈСТВА НА ОСТАНАТИТЕ ДЕЛОВИ ОД ФРОНТОТ НА ЈУГОИСТОКОТ НА ЕВРОПА

53

ставот на 5. бугарска армија е ослободе-но на 11 ноември 1944 година.Жестоки борби се водени и во други места на Источна Македонија, по што Кочани е ослободено на 22 октомври, а градот Штип на 8 ноември 1944 година.Со тоа беше прекината комуникацијата Дојран–Струмица–Штип–Скопје, која беше од исклучителна важност за гер-манските сили поради заштитата на ис-точната страна на германските единици и истата ја заштитуваше борбената гер-манска група „Катнер”. Наспроти неа беа единиците на 51. МНО дивизија (Струмичка), која од 27 октомври истата година содејствуваше со единиците на 4. бугарска армија во борбите кај Косту-рино од 23-27 октомври, во реонот на Радовиш од 22 октомври до 4 ноември, како и борбите во реонот на Струмица за нејзино непосредно ослободување, водени од 31 октомври до 1 ноември 1944 година. Истовремено, на просторот на средна и западна Македонија, односно со об-раќајните комуникации кои водат преку Пелагонија кон север и сообраќајните комуникации кои водат преку Струга и Охрид кон Албанија, исто така се развија жестоки борби помеѓу единиците на 15. МНО корпус, кој делуваше по комуника-циите и градовите Прилеп, Ресен, Охрид, Неготино, Криволак и Градско. Особено е карактеристичен нападот на градот

Прилеп со 5 бригади на НОВ и ПОМ и борбите за овој град од 29 октомври до 2/3 ноември 1944 година. По неколкуд-невните борби на 2 ноември градот При-леп беше ослободен од единиците на 15. МНО корпус. Единиците од составот на 49. дивизија и 15. МНО корпус без задржување се упатија кон Битола, а 41. МНО дивизија служеше како резерва на ГШ на НОВ и ПОМ. Веќе на 4 ноември 1944 го-дина градот Битола е ослободен, а на 5-ти истиот месец и градот Ресен. За ослободување на градот Охрид беше до-

разурнати или опожарени преку 10.000 домови и над 4.000 јавни објекти; 83.000 случаи на ограбувања, преку 300.000 грла однесен или заклан кру­пен и ситен добиток; наполно уништени сообраќајници; урнати 170 мостови; уништени 500 км железничка пруга, или 80% од целата железничка мрежа, како и сите локомотиви и 97% од вагоните. За време на окупацијата неконтролирано се експлоатираше природното богатство – рудниците и шумите. Беа разурнати индустриските капацитети, а работната сила немилосрдно се експлоатираше. Се земаше сè што можеше да се земе и од земјоделствотоНо, исто така, неспорно е дека На­родноослободителната и антифашис­тичка војна во Македонија, како сос­тавен дел на борбата на светското прогресивно човештво, имаше на­ционалноослободителен и антифаши­стички карактер, со што воедно таа изврши и национална афирмација на македонскиот народ. Сето тоа ги обврзу­ва оваа и идните млади генерации да се воспитуваат на борбените традиции на својот народ од претходните и војната против фашизмот, да го ценат и почи­туваат она за што се избориле бројните претходни генерации. На ова ги обврзу­ваат сите паднати борци во ослободи­телните борби кои ги положија своите млади животи на олтарот на национална и социјална слобода и сопствена маке­донска држава. Завршните операции на македонска­та војска покажаа и практично дока­жаа, дека антифашистичката војна во Македонија е израз на способноста на македонскиот народ самостојно да си ја извојува слободата, а во рамките на интернационалната солидарна антифа­шистичка коалиција. Специфичноста на македонската антифашистичка борба се состоеше во тоа, што оваа борба не беше само борба притив германски­от окупатор, туку и борба против сите окупатори и нивните помагачи, со што се создаваше олеснителна околност за соседните движења на отпорот во: Бугарија, Грција, Албанија и Србија. На просторот на Македонија се кршеше главнината на германската војска на југоистокот и нејзините сојузници од овој дел на Европа. Гледано поглобално, опе­рациите во Македонија создаваа олесни­телни околности за развој на борбените дејства на останатите делови од фрон­тот на Југоистокот на Европа. Ни малку не беше случајно што тој чин, како достоен за историјата, а и за иднина­та, се оствари на Илинден, 2 Август 1944 година, Денот на одржувањето на Прво­то заседание на Антифашистичкото со­брание на народното ослободување на Македонија (АСНОМ). Со тоа се обезбеди континуитет на македонското национал­но ослободително дело кое македон­скиот народ го круниса со создавањето држава – Република Македонија.

Проф. д-р Марјан ДимитријевскиГенерал Борис Стојаноски

несено зајакнување со преместувањето на 49. МНО дивизија, така што на 7 но-ември 1944 година е ослободен градот Охрид, а на осми истиот месец и градот Струга. Во реонот на Велес, на 9 ноември 1944 година, единиците на 50. МНО дивизија го ослободиле Велес, со што практично се изврши потребното концентрирање на македонските единици за конечно ослободување на градот Скопје. Борбите за ослободување на градот Скопје започна со напад на единиците на 42. МНО дивизија и 16. МНО брига-да од составот на кумановската МНО дивизија. Неколкудневните борби кои за-почнаа уште на 11 ноември 1944 годи-на, овозможија ослободување на пого-лемиот дел на градот Скопје од десната страна на реката Вардар. Германските сили распоредени во северниот, во се-вероисточниот и во западниот дел на градот, беа во постојан борбен допир со единиците на НОВ и ПОМ, успеваат да се повлечат кон качаничката клисура, ноќта помеѓу 13-14 ноември 1944 годи-на, оставајќи значајни количини на воен материјал и техника. Во тие борби маке-донските единици и активистите од гра-дот, вршеа попречување на минирањето на виталните објекти во градот. По повод овој настан ГШ на НОВ и ПОМ издаде Наредба во која стои: „По-сле тридневни жестоки борби на 12, 13 и 14 ноември единиците на НОВ на Македонија го ослободија главниот град на Федерална Македонија Скопје. Слободен е градот Скопје, градот на народните херој Ордан Николов, Цве-тан Димов, градот во кој херојски за-гинаа за слободата на македонскиот народ неговите јунаци и првоборци Мирче Ацев, Страшо Пинџур, Кузман Јосифовски и др. Во тридневните борби кој се водеа на предните позиции и по улиците на градот, особено се истакнаа следните единици: 3. и 12. бригада од 42. дивизија, 16. бригада од Куманов-ската дивизија. Со жестоките борби на горните единици под команда на Штабот на Скопскиот корпус на НОВ и ПОЈ спречено им е на Германците да ги дигнат во воздух и се сочувани во полна исправност мостовите на Вар-дар и главните згради на истиот град. Искажуваме благодарност на горните единици за покажаната храброст и са-мопрегор во борбите за ослободување на Скопје “. Според директивите на Врховниот штаб на НОВЈ од 18 ноември 1944 година, итно се налагаше потреба од што побрзо ликвидирање на балистичките форма-ции во Горен Вардар и на западната гра-ница на Македонија. Во мошне жестоки борби, градот кичево беше ослободен на 15 ноември 1944 година, а на 18 но-ември и градот Гостивар, а Тетово беше ослободен на 19 ноември 1944 година. Висината на материјалните штети на економски и на културен план се мереа со највисоки цифри. Материјалните ште-ти што ги претрпе Македонија во текот на Втората светска војна беа огромни:

54

„Културата на народот се создава со години, а може да биде уништена во

неколку секунди“

о секојдневното стегнување на об-рачот околу нацистичките војски и нивно туркање кон пораз, Хитлер се чувствува загрозен и издава декрет со кој наредува да биде уништено

сè што има потенцијал да биде конфи-скувано и искористено од сојузниците. Меѓу нив, е и неговата уметничка збирка собрана преку кражба од окупираните територии, колекција со непроценлива вредност која требала да биде дел од го-лем нацистички музеј, планиран да се из-гради поствоено во Минхен. Дознавајќи за неговите намери, сојузниците, во 1943 година создаваат специјалната единица сочинета од околу 350 луѓе (во филмот се редуцирани на седум карактери), луѓе

кои имаат многу поголемо познавање за Микеланџело, Сезан и Рембрант, отколку за автоматски пушки, куршуми и бомби, понатаму познати како „чувари на на-следството“. Нивната задача не е лесна, треба да ги најдат уметничките дела од непроценлива вредност кои Хитлер ги има украдено и скриено на непозната локација и да ги вратат на нивните ви-стински сопственици.

Заборавени хероиПрофесори по уметност, куратори, архи-текти се луѓето кои ја сочинуваат некол-кучлената група без која многу важни и вредни репрезенти на уметноста не би постоеле денес. Овие луѓе, кои имале значајно место во европската историја, важат за релативно непознати ликови од времето на Втората светска војна,

Најголемата кражба на уметнички дела во историјата

Чувари на наследството

ставени во сенка на настаните од големи-те фронтови. Соочувањето со пушка за повеќето од нив е прво такво искуство, но во ниту еден момент тие не се прикажани како помалку војници од оние од остана-тите единици. Тие се подготвени да ги положат сопствените животи како жртва за да се спаси некое уметничко парче и притоа се убедени дека тоа е вистинска-та одлука. Сопствениот живот, самите го рангираат како помалку вреден од еден Микеланџело или Рембрант. Новоформи-раниот вод го командува Френк Стоукс (Џорџ Клуни) кој создава околу себе тим кој посветено и интензивно ќе работи на

пронаоѓање на тајната локација. Крајниот резултат е илјадници пронајдени умет-нички дела и спасени од канџите на на-цистите. Покрај неговата регрутирана екипа, посебно значајна за успешноста на мисијата е Французинката Клер Симон (Кејт Бланшет), добар познавач на сли-карството и секретарка во Третиот рајх, без чија помош како доушник, артефак-тите не би се нашле навремено. Клер е и единствениот женски лик во филмот. „Чуварите на наследството“ се наоѓаат во трка во времето – мораат да ги пронајдат најзначајните слики и скулптури, однесе-ни веќе на непријателска територија, зад

линијата на фронтот и да ги вратат каде што припаѓаат. Но, и оваа операција, како и сите слични на неа, се ризични и опасни и очеку-вано, повлекува и жртви.

Уметноста како медиУм на отпоротЗошто културата и уметноста се цел за уништување во воените конфликти? Одговорот е јасен – токму тие се разглас на големите и прогресивни идеи. Уметноста има моќ да пренесува и шири идеи, да допре до народната маса, да влијае, да инспирира, да повику-ва и провоцира. Секое уметничко дело во себе го инкорпорира ду-хот на времето и особеностите на современоста, а сепак, самото е вонвременско. Уметничките дела честопати се ангажирани, прет-

ставуваат одговор на социјално-политичките движења и ги израз-уваат ставовите кон нив. Да се потсетиме само на познатата „Гер-ника“ на Пикасо која прикажувајќи го бомбардирањето во Баскија и трагедијата која особено имплици-ра индивидуи, пред се, невини ци-вили, стана анти воен симбол.Секоја војна повлекува прогон на прогресивните умови, про фе сори, уметници, научници, де градирање и уништување на нивните дела, како механизам за заштита на но-виот систем од нивните влијанија. Несомнено, овие индивидуи и нив-ната авторитативност се опасност за поредокот кој се наметнува. Театрите, медиумите, филмска-та индустрија во воени времиња, слично како и под диктаторски

скокнат по својата впечатливост и ќе дадат динамика на целото дело. Филмот не претендира документа-ристички пристап, ниту пак има по-треба од тоа, што остава можност да се земе овој момент од Втора-та светска војна како основа и да се преработи, наместо пластично да се прикажат веќе книжевно за-пишаните факти. За жал, таа мож-ност на седмата уметност останува неискористена во овој случај.Актерската игра е монотона, а об-работката на карактерите е без длабочина, давајќи чувство на безличност. Џорџ Клуни, кој со овој филм се појавува шести пат како режисер во својата кариера, се чини дека многу подобро се снаоѓа пред камерите отколку зад нив. Ниту актерската екипа, селек-тирана исклучиво од холивудската

А-листа не успева да ги неутра-лизира и прикрие пропустите на целокупниот филм. Сепак, ова е ретка екранизација на оваа не тол-ку позната единица на сојузниците и на еден друг аспект од Втората светска војна, и во недостаток на некоја посолидна и поструктури-рана обработка, ќе останеме во очекување на римејк во блиска ид-нина кој ќе има повеќе имагинарни елементи, подетаљна обработка и ќе понуди повисоко ниво на заба-ва. Доколку не сте го погледнале овој филм, кој веќе се прикажува-ше во скопските кино сали, сигурно ќе имате можност да го погледнете на летните репризирања на фил-мовите кои ни претстојат во наред-ните топли недели.

Елена Ѓорѓиевска

55

режими, се речиси секогаш стро-го конторлирани и цензурирани, литаратурните дела спалува-ни. Крајната цел на овие акти најдобро е пренесена со зборови-те на Френк Стоукс, кој ја потенци-ра важноста на задачата: „Некој ќе рече, покрај толку луѓе кои уми-раат околу нас, на кој му е грижа за уметноста? Но, тој греши, затоа што тоа е она за кое се бориме, за нашата култура и начин на жи-вот. Тие можат да збришат гене-рации на луѓе, да ги изгорат нив-ните домови и тие пак ќе успеат да се вратат. Но ако ги збришете достигнувањата на луѓето и нив-ната историја, тоа е како никогаш да не постоеле. Тоа не смееме да го дозволиме.“

Актерот кАко режисерСо оглед на фактот што седмата уметност дозволува неограни-чени можности за изразување, можеме слободно да кажеме дека развојот на приказната во овој филм и естетската изведба се на многу ниско ниво, со оглед на фактот што станува збор за високобуџетна холивудска продукција. Настаните се прене-сени без посебна драматизација, така што филмот стагнира од почетокот до крајот околу една константна линија, без посебни моменти, сцени, дијалози или дру-ги филмски елементи кои ќе от-

Режија: George Clooney

Сценарио: George Clooney, Grant Heslov, Robert M. Edsel, Bret Witter

Улоги: George Clooney, Matt Damon, Bill Murray, Kate Blanchett, John Goodman, Hugh Bonneville, Bob Balaban, Dimitri Leonidas

Монтажа: Stephen Mirrione

Кинематографија: Phedon Papamichael

Музика: Alexandre Desplat

Времетраење: 118 минути

Земја: САД / Германија

Година: 2014

како се мери цената на една војна? Се разбира дека она што е на првиот ред, на врвот од завршната сметка е бројот на човечки жртви. Но, војната прави и индиректен удар врз човештвото, создавајќи пустош секаде каде ќе допре, а не остануваат поштедени и културата и уметноста создавани со години наназад. Филмот „Чувари на наследството“ (ориг. Monuments men) ни пренесува една вистинска приказна за група на храбри луѓе, обединети во еден вод, чија задача е да ги штитат културните артефакти, оставени под закана на раката на војната.

56

Во посета на наредникот Влатко Анчов- пирографичар

УМЕТ

НОСТА

КАК

О

ПОДРШ

КА

НА

ПРО

ФЕС

ИЈА

ТА

очани е град на истокот на Македонија, град со најубаво уре-ден кеј низ кој малата река испи-шува историја. Поднебје кое раѓа

уметници. Слободарски град, трговска најважна точка на истокот, оаза на ори-зот и на традиционалното македонско домаќинство Учтиви, пристојни луѓе ги остваруваат своите животи овдека, а уметничката нијанса на кочани му ја да-ваат вистински индивидуалци кои своите таленти ги афирмираат во повеќе обла-сти.„Штит“ е воено списание и секогаш кога како редакција ќе разбереме дека во редовите на АРМ имаме поединци кои и надвор од работното време творат и создаваат уметност, тогаш сме на ви-стинското место и во вистинско време ги отвораме нашите страници.По таа логика патот нè донесе во домот на наредникот Влатко Анчов. Тивкиот кочанец на служба во АРМ во Логистич-киот баталјон во Штип со чин наредник, широко ги отвори портите на својот дом со цел да поразговараме малку околу не-говиот животен пат, со посебен акцент на реткото хоби- пирографијата.Случајната коинциденција, роден на 18 август, како да го детерминирала про-фесионалниот ангажман на наредни-кот Анчов. Завршил средно економско училиште и после отслужувањето на во-ениот рок се јавува на конкурс за прием

во тогашната ЈНА каде го ангажираат по договор, со што добива чин подо-фицер. Службувал во повеќе единици и како логистичар со ВЕС интендант, формирањето на АРМ го дочекува во куманово. Станува активен старешина во 1997 година, па повторно се враќа во Штип како водник во логистичка чета. Имал свои работни фази и во „Скор-пиите“, во командата на 1. бригада во Петровец, во ЗОк како подофицер за меѓуармиска соработка. Повторно се враќа во Штип и моментално работи во Логистичкиот баталјон.Овој човек, дисциплиниран старешина и ентузијаст, своето слободно време го на-дополнува со хоби, кое во суштина прет-ставува и форма на уметност, стручно позната како пирографија.Влатко Анчов на почетокот цртал графи-ка, додека интернетот му овозможил да се запознае со фактот дека во Србија и во Словенија има пирографи од профе-сионален калибар. Со помош на разните блогови успеал да ја проучи содржината на самиот процес и постепено навлегува во сите негови тајни.„ Работам главно за своја душа. кога соз-давам мислам дека времето практично застанува“.Влатко Анчов најчесто работи во домаш-ни услови. Самиот процес има повеќе фази кои ни беа детаљно објаснети.„Дрвото го подготвувам во гаража, го

Во посета на наредникот Влатко Анчов- пирографичар

носта во комуникацијата придонесоа од еден малку подискретен агол да на-влеземе во оваа проблематика, за која објективно, пред да го запознаеме на-редникот Анчов, имавме симболични, ре-чиси никакви познавања. Човекот покажа голем интерес да нè воведе во техниката. Среќен поради можноста да се претста-ви во единственото армиско списание, посебно беше отворен за соработка. Не го штедеше ни личниот автомобил за да прошетаме и да направиме една за-едничка панорама на неговиот преубав град, да влеземе во Домот на културата, да ја видиме и да ја сликаме изложбата. Во блиц-разговор со директорот на оваа установа, јавно му беше кажано дека му стојат на располагање и во иднина и дека ова е само почеток.Наредникот Анчов е многу смирен и ед-ноставен човек. Можеби оваа карактер-на предност му ја дава потребната доза смиреност кога ги изработува преубавите цртежи во дрво во техника пирографија. Скромен по природа нè понуди да бидеме негови гости. Одбивме оти заминувавме на друга задача. Во секој случај, го оста-вивме да ужива малку во пролетното сонце и да го искористи слободниот ден во мир.Културно се поздравивме пред зами ну-вање. Срдечно ни се заблагодари за од-военото време, а ние нему за пречекот. Му благодариме што нè внесе во еден нов свет на современата уметност.Магазинот „Штит“ секогаш е расположен да ги сподели креациите и талентите на сите наши вработени во АРМ и МО со чи-тателите. Една од рубриките е издвоена за нив.

Митко Василевски

наредникот Анчов. Таа ја има наследено дарбата за пирографија од својот татко и покажува завидно ниво во вештината на изработка. Има изработено прекрас-но дело во кое се насликани учителка со две деца. Влатко, како независен уметник својата ќерка ја оценува како одлична во стилот во кој работи. Перспективите ì се отворени, само да продолжи во тој пра-вец.„Сакам да се пофалам и со едно малку необично достигнување на мојата ќерка. Пред извесно време, како играч на жен-скиот фудбалски клуб во кочани, стана шампион на Македонија“.Имајќи прилика и во работен аранжман и во изложбена поставка да го видиме уметничкиот капацитет на наредникот во АРМ – Влатко Анчов, се уверивме само во едно. Непресушен извор на енергија, засилен со бујна имагинација и перфек-тна вештина во работењето, овој човек го прават шампион во пирографијата во Македонија и го издвојуваат како посебен уметник кој твори и создава нешто што и не е баш секојдневно.Изборот на ликовите и стилското конципирање во духот на оваа уметност ги прават Тоше Проевски, Реј Чарлс, Ер-несто Че Гевара и уште многу познати и непознати ликови, силен адут како умет-ничко дело на изложбата во кочани со потпис на пирографот Влатко Анчов.Овој човек навистина е посветен кон ова необична уметност. Инвестира во материјали, во техника, во организација, со цел популаризација на пирографијата. Објективно признава дека досегашните финансики ефекти се занемарливи. А, како и би биле поголеми кога луѓето сè уште не знаат пошироко за вештината на овој човек за да можат релевантно да проценат и да купат. Ама, ако, како што вели тој, „досегашниот труд е силна плат-форма на која застанува целиот негов творечки потенцијал и претставува си-лен поттик за понатамошна афирмација на неговите цртежи. кога ќе се рашири муабетот, кога ќе се види направеното, кога ќе се нарачуваат идни мотиви, то-гаш Влатко е убеден дека ќе му се врати инвестицијата и ќе се создаде солидна финансиска основа уште посериозно во иднина да навлезе во оваа сериозна бранша.Тој воопшто не се чувствува уморен, на-против. Моливот, дрвото, леткумот, ин-дигото и сите останати артикли кои му се неопходни се неговото хоби- секојдневие кое го прави беспрекорно среќен и ис-полнет. кога својата душа ја храниш на тој начин, останува само да ги собираш плодовите на таа бесконечност. Во ова хоби Влатко го пронаоѓа својот мир, во кој временската дистанца е ирелевантна.Нашиот разговор, почнувајќи од самата средба и организација, до фаќањето на сите забелешки беше во кочани.Баш тој ден јасното сонце како да се сми-лува во оваа помалку лоша пролет и во дворот на семејниот дом на Влатко Анчов отворивме муабет за кој веруваме дека ќе го разбуди интересот кај читателите.Домаќински, како што доликува, тој нè послужи со слатко и со чаша вода. Љубезноста на домаќинот и непосред-

57

сечам на парче колку што треба да биде величината на сама слика. Го измазну-вам од сите страни за да добијам рамна површина. После тоа го цртам или пре-ку индиго цртежот го пренесувам на дрвото. Тоа што се црта на дрвото по-сле нанесувањето го горам со пирограф. Самиот пирограф претставува лемили-ца- леткум, модифициран и приспосо-бен за цртање. Има својства да гори и да нијансира со посилен или со послаб интензитет, во зависност од потребата. Кога го завршувам цртежот го премач-кувам за да се заштити од потенцијални опасности како инсекти или други надво-решни влијанија. На крај го оставам да се исуши и тука завршува последната фаза, после што имаме веќе готов производ“- објаснува наредникот Анчов.Како најчести мотиви за инспирација му се иконите, портретите, слики од познати личности, популарни луѓе во регионални и во светски рамки.Ниту една уметност самата по себе не може да ја доживее својата визуелна кулминација ако не биде презентирана, покажана. Моментално Влатко Анчов има своја самостојна изложба во Центарот за култура во Кочани. Тоа е негова прва из-ложба, а се најавува слична изложба и во градовите Кратово, Пробиштип и Кума-ново.Пирографиката сè уште не e развиена во Р. Македонија. Таа е во својот зародиш, нејзините почетоци се овие. Но, кога по-сле изложба во која Влатко ги презенти-ра своите уметнички дела посетителите заминуваат восхитени од понуденото, тогаш тоа е јасен сигнал дека во таа на-сока и треба да се продолжи. „ Понекогаш малку и ќе се подзамислат, не им е реално дека постојат вакви творби“ –шеговито ќе каже наредникот Анчов.Најчесто нарачките му се од луѓе кои ба-раат икони. Му кажуваат дека после тоа ги носат во црква, ги осветуваат и ги чува-ат како украс дома.Оваа техника е силна инспирација која ја буди креативноста и творечкиот капаци-тет на овој подофицер на АРМ. „Со ова ќе се занимавам додека сум жив. Ќе правам изложби и во иднина. Најголема желба ми е да имам изложба во Домот на АРМ, да можат да ја видат колегите“.Во својот 22-годишен среќен брак на-редникот Влатко Анчов има две ќерки, кои се негова голема гордост. Едната е студентка, а другата средношколка. Дека генот е сериозна работа се потврдува и во примерот кај повозрасната ќерка на

евгелија е град во југоисточниот дел на Македонија, сместен во Гевгелиско-валандовската кот-лина, на 3 километри од грани-

цата со Грција.Според една легенда за настанокот на името Гевгелија, се смета дека еден дервиш дошол и не сакал да си оди од Гевгелија, бидејќи многу му се допаѓало местото. Жителите не сака-ле да го примат и решиле насила да го прогонат. Разлутен од тоа, дервишот почнал луто да ги проколнува жите-лите, кои се исплашиле и го повикале назад со зборовите „гел-гери“, што значи „ела назад“. Иако ова е леген-да, гевгеличани ова го сметаат за за-клетва на предците, секогаш да бидат добродојдени сите оние што ќе одлу-чат да се создадат дом во овој град.Гевгелија како град почнал да се раз-вива уште од средината на XIX век, кога населението од овие краеви ја почувствувало потребата да создава современа населба со многубројни анови за помош на минувачите-тргов-ци и да биде домаќин на нивните патувања кон Блискиот Исток.Ова медитеранско подрачје отсеко-гаш претставувало значајна крстос-ница за патниците и за стоката кои патувале од Европа и од Блискиот Ис-ток или обратно. Со изградба на же-лезничката пруга Скопје–Гевгелија–Солун во 1873 година и на автопатот Скопје–Гевгелија, овој град стана зна-чаен транзитен коридор. Гевгелија се наоѓа на само 70 километри од Солун, а на 165 km од Скопје. Токму пора-ди значајните сообраќајници тука се вкрстуваат патиштата од север и од југ, така што Гевгелија претставува „европска порта“ за сите оние кои тргнале на север.Гевгелија се наоѓа на 64 метри над-морска височина и е под влијание на медитеранската клима, пред сè, на средоземноморското климатско влијание од Егејското Море. Кожув Планина, со својот највисок врв, Зелен Бег, кој се наоѓа на 2.167 метри над-морска височина, претставува при-

Гевгелија – македонски Лас Вегас

родна граница меѓу медитеранската и континенталната клима. Гевгелија има 240 сончеви денови во годината, односно 2.392 сончеви часови. Про-сечната годишна температура изне-сува 14,3ºС, просечната годишна ми-нимална температура изнесува 8,6ºС, додека просечната максимална го-дишна температура изнесува 20,6ºС. Највисоката максимална температура е измерена во јули 2004 година и из-несува 44,6ºС, а најниската минимал-на емпература е измерена во декем-ври 1999 година и изнесувала -16ºС. Ваквите климатски погодности овоз-можуваат на ова медитеранско под-небје да виреат и медитеранските пло дови како што се: смоквите, ка-линките, маслинките, мандарините и лимоните. По долината на Конска Ре ка западно од Гевгелија, се среќава едно ретко и единствено зимзелено дрво на Балканот познато како „гол човек или „Arbutus andrachnе“, чие стебло е прекриено со црвенкаста и лушпеста кора.Во 1890 година во Гевгелија имало над 4.000 жители, од кои 3.600 биле Македонци, а останатите биле Тур-ци, Роми и Черкези. Според пописот од 2002 година, градот имал 15.685 жители.Црквата „Свети Спас” е најстарата црква во регионот, изградена на почетокот на 19 век, каде што за панаѓурот во чест на светецот-патрон доаѓале луѓе дури од Солун. Во 1873 година, со заеднички средства, гевге-личани ја изградиле црквата „Свети Тројца”, а на местото каде што бил подигнат параклисот, во 1895 годи-на била изградена и црквата „Свети Кирил и Методиј”. Во 1888 година, во дворот на црквата „Свети Тројца” била изградена еднокатна училиш-на зграда, каде што било сместено основно училиште, кое дотогаш се наоѓало во приземни куќи. Во 1909 година во дворот на црквата „Све-ти Кирил и Методиј” била изградена нова еднокатна училишна зграда во која е сместено основното училиште.

Првото прогимназијално училиште било отворено во 1902 година, во двокатницата крај железничката ста-ница.Почетоците на библиотечната дејност во Гевгелија датираат од 1910 година, кога во градот е формирано првото читалиште што го носи името „Просве-та“. Читалиштето било формирано за потребите на драмската секција и рас-полагало со симболичен книжен фонд, донесен од приватните библиотеки. Владовиот конак е изграден во 1906 г. а од 1992 година е пренаменет во Народен музеј. Во него се сместени повеке одделенија од праисторијата, од античкиот период, како и етнолош-ка и историска збирка.Смрдлива Вода е туристички локали-тет на Кожув Планина,. кој се наоѓа на висина од 850 м и на 24 км одда-леченост од градот Гевгелија. Овој локалитет е познат по минералната вода и нејзината лековитост за сто-мачни заболувања и за заболувања на желудникот и на бубрезите. Во шу-мовитите предели се изградени 400 викендички и хотел за сместување на гостите.Негорски Бањи се наоѓаат на 4 км од Гевгелија и претставуваат афирми-ран туристичко-рекреативен центар поради лековитата минерална вода. Досегашните испитувања и искуства потврдуваат дека минералната вода е погодна за лекување на ревматични заболувања, стерилитет, гастроинте-стинални заболувања и заболувања на кардио-васкуларниот систем, вос-паленија и други заболувања на пе-риферниот систем, како и болести на кожата. Бањите се опколени со шума, така што има можност за подготовка на спортските екипи од земјата и од странство дури и во зимскиот период поради благата клима. Овој комплекс располага со 300 легла во три хотели, со базен за капење, одделение за фи-зикална терапија, како и со лековита вода за пиење.Ски-центарот „Кожув“ е скијачки цен-тар на истоимената планина, во непо-У

бавините

на М

акед

онија

средна близина на градот Гевгелија. Ски-терените на овој центар се про-тегаат во два природни амфитеатри кои се наречени Марково Езеро и Порта. Секој од амфитеатрите има по 600 хектари, а вкупната површина изнесува некаде околу 1200 хектари. И двата амфитеатри се протегаат кон север, што овозможува подолго задржување на снежната покрив-ка. На Марково Езеро се одредени три одделни ски-патеки за разни варијанти, а тоа се: Табла, К-92 и Зе-лен Брег. Гевгелија се нарекува и македонски Лас Вегас, бидејќи во нејзината око-лина има голем број казина, меѓу кои и едно од најдобрите на Балканот – Хотел-казино „Фламинго“. Пред не-колку години е изграден и грандиозен казино-хотел „Шаратон принцес“, кој е неколкупати поголем од казино-хо-телот „Фламинго“.Гевгелија – цел на граѓани од Грција Гевгелија отсекогаш била шопинг-центар на жителите од пограничните места во соседна Грција, а доаѓале и шопинг-туристи од Солун. Тие доаѓале поради квалитетната роба и пониски-те цени. Во последниве години, по-ради економската криза во Грција и пониските цени на произвидите и услугите во Македонија, нивниот број значително е зголемен.Грците во Гевгелија се чести гости во текот на целата седмица, а посебно за викендите, кога пазаруваат сè и сешто, а вршат и секакви услуги, од фризерски до стоматолошки. Пора-ди високите цени на станарините во Грција, сè поголем број Грци, посебно пензионери, изнајмуваат и станови во Гевгелија во текот на целата година.Надлежните од Општина Гевгелија и градоначалникот Иван Франгов-ски последниве години многу ја раз-убавија Гевгелија, особено старото градско јадро, со цел градот да го на-прават што е можно попривлечен и за домашните и за странските туристи.

Антоанела Димитриевска

59