5.et‹k kongres‹ tÜrk‹ye...yayıncı : mu-den a.Ş. muhasebe denetim basın yayın a.Ş....

TÜRMOB YAYINLARI -473

ISBN : 978-605-4880-15-7

MUHASEBE ET‹⁄‹NDE TEMEL ‹LKELER

05 NİSAN 2014 / Kuşadası-AYDIN

TÜRK‹YEET‹K KONGRES‹5.

Yayıncı : MU-DEN A.Ş.Muhasebe Denetim Basın Yayın A.Ş.Şehit Gönenç Sk. No:28/3 Anıttepe/ANKARATel : (0.312) 230 04 51www.mu-den.com.tr

Yayıncı Sertifika No: 24514

1. Baskı Nisan 2015

Dizgi - DüzenlemeTuncay TEKYILDIZ

BaskıAnkara Ofset Basım Matbaacılık Reklam Ltd.Şti.Büyük Sanayi 1. Cad. 93/43-44 İskitler/ANKARATel : (0.312) 384 50 63Matbaa Sertifika No : 17937

ISBN : 978-605-4880-15-7

İÇİNDEKİLER

AÇILIfi VE PROTOKOL KONUfiMALARIFeyzullah TOPÇU / TÜRMOB Etik Komitesi Başkanı . . . . . . . . . . . . . . .3Nail SANLI / TÜRMOB Genel Başkanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

AÇILIfi OTURUMUİyi İnsanlar Neden Etik Dışı Davranışta Bulunabilirler? . . . . . . . . . . . . . .15Prof. Dr. Dilek CİNDOĞLU / Mardin Artuklu Üniversitesi

I. OTURUMMESLEK ETİK KURALLARINDA TEMEL İLKELER :

FARKLI MESLEKLER - BENZER YAKLAŞIMLAR

Hakkı ALACAOĞLU / Moderatör / Çanakkale SMMM Oda Başkanı . . .33

Farklı Mesleklerde Temel Etik İlkelere Genel Bakış . . . . . . . . . . . . . . . . .35Prof. Dr. M. Banu DURUKAN SALI / Dokuz Eylül ÜniversitesiArş. Gör. Melissa Nihal CAGLE / Dokuz Eylül Üniversitesi

Muhasebe Etiğinde Temel İlkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48Doç. Dr. Muhammet BEZİRCİ / Selçuk Üniversitesi

II. OTURUMMESLEK MENSUPLARI VE İŞ DÜNYASI GÖZÜYLE TEMEL ETİK

İLKELER: POTANSİYEL ETİK SORUNLAR, GÖZLEMLER

Osman ARIOĞLU / Moderatör / TÜRMOB Yönetim Kurulu Üyesi . . . .73

Muhasebe, Mali Müşavirlik, Yeminli Mali Müşavirlik, Denetim Hizmetleri ve Muhasebe Etik İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76İbrahim GÖÇMEN / Yeminli Mali Müşavir

Bağımsız Denetim ve Bağımsız Denetimde Etik İlkeler . . . . . . . . . . . . . .81Ercüment ÇİFTÇİ / Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

Etik ve Ahlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88Burcu DİŞİSAĞLAM / Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

İş Dünyasının Muhasebe ve İş Etiğine Bakışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91Serdar AKDOĞAN/ Kuşadası Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı

III. OTURUMTEMEL ETİK İLKELERE YÖNELİK VAKA ANALİZLERİ

Temel Etik İlkelere Yönelik Vaka Analizleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103MODERATÖRLERYrd. Doç. Dr. Seçil VARAN / Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Yiğit Bora ŞENYİĞİT / Zirve ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Eymen GÜREL / Muğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Gürol DURAK / Yaşar Üniversitesi

PANELÜLKEMİZDEKİ YENİ MUHASEBE DÜZENİNDE

MUHASEBE ETİĞİNİN YERİ

Dr. Masum TÜRKER / Moderatör / IFAC Yönetim Kurulu Üyesi . . . .211Prof. Dr. F.N. Can ŞIMGA MUGAN / İzmir Ekonomi Üniversitesi . . .215Yeşim ERTUĞRUL / TÜRMOB Etik Komitesi Başkan Yardımcısı . . . .226Vedat ADAK / Serbest Muhasebeci Mali Müşavir . . . . . . . . . . . . . . . . .231Burak Ali Han TECİM / Yeminli Mali Müşavir . . . . . . . . . . . . . . . . . .239

KAPANIfi VE KONGREN‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹Prof. DR. Serdar ÖZKAN / İzmir Ekonomi Üniversitesi . . . . . . . . . . . .249

ÖNSÖZ

Mesleğimizin en büyük sermayesini toplumsal güven oluşturmaktadır. Busermayemizin gelişip güçlenmesini sağlayan unsurlarımız ise mesleki ilkele-rimiz, disiplin kurallarımız, etik ilkelerimiz ve bunların uygulamalarıdır.

Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) etik ilkeleri ile de uyumlubir düzenleme olan “Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli MaliMüşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yö-netmelik Meslek Yasamızın 50 inci maddesinin verdiği yetkiye dayanarak19.10.2007 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.

Etik Yönetmeliği ile tüm meslek mensuplarının en üst derecede mesleki bil-giye sahip, sosyal sorumluluk bilinci olan, etik değerlere bağlı, rekabet anla-yışı daha kaliteli hizmet sunumu biçiminde oluşmuş, güvenilir ve saygın mes-lek mensupları kitlesi hedefine ulaşmak için muhasebe meslek mensuplarınınmesleki ilişkilerinde uymaları gereken ‘asgari etik ilkeler’ belirlendi.

TÜRMOB bünyesinde, bir Etik Komitesi oluşturulması öngörüldü ve TÜR-MOB Yönetim Kurulu bu yetkisini kullanarak Etik Komitesi’ni oluşturdu.

TÜRMOB’un Etik Eğitim Stratejisi çerçevesinde, “Muhasebe Meslek Men-suplarının Etik Eğitimi ve Etik Sözleşme Yapılması Hakkında Tebliğ” 27 Mart2014 tarih ve 28954 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu tebliğ, yıllar-dır benimsediğimiz ve uyguladığımız etik konusunun öğretilebilir ve öğreni-lebilir olduğu yaklaşımını yasal bir düzenleme ile meslek mensuplarımızın is-tifadesine sunmaktadır. Tebliğin temel amacı etik öğrenme yönünde isteklilikyaratmak, etik eğitimi ve etik davranış gelişimini sağlamak üzere muhasebemeslek mensupları ile bağlı oldukları meslek odası arasında yapılacak etiksözleşmesinin ve öncesinde meslek mensubunun tabi olacağı etik eğitimininusul ve esaslarını belirlemektir.

Ayrıca etik ilkelerimizin yaygınlaştırılmasını ve içselleştirilmesini sağlamayayardımcı olması amacıyla Muhasebe Etik Kongresi yapma kararı aldık. Buamaçla ilk Kongremizi 10 Nisan 2009 tarihinde Mersin’de gerçekleştirdik.

İkinci Muhasebe Etik Kongresi’ni 20 Şubat 2010 tarihinde İstanbul’da dü-zenledik. Bu Kongremizde yaşamda ve meslekte etik olgusunu tartıştık.

Üçüncü Muhasebe Etik Kongresi’ni 9 Nisan 2011 tarihinde Hatay’da “Mu-hasebe Etiğinde Güncel Yaklaşımlar” ana teması altında gerçekleştirdik.

Dördüncü Muhasebe Etik Kongresi’ni 8 Aralık 2012 tarihinde Denizli’de“TÜRMOB’un Meslek Etiği Eğitiminde Stratejik Yol Haritası” ana teması al-tında gerçekleştirdik.

Beşinci Muhasebe Etik Kongresi’ni 05 Nisan 2014 tarihinde Kuşadası’nda“Muhasebe Etiğinde Temel İlkeler” ana teması altında gerçekleştirdik.

Kongremizde etiğin, gerek toplumsal yaşamımızda, gerekse meslek yaşamı-mızda içsel bir olgu olarak yerleşmesine katkı sunmayı arzuladık.

Elinizdeki bu kitap, 5. Muhasebe Etik Kongresi’nde yapılan konuşmalarındeşifre edilmesiyle hazırlanmıştır. Kitabın, meslektaşlarımıza, akademisyen-lere ve ilgililere faydalı olmasını diliyorum.

Nail SANLITÜRMOB Genel Başkanı

AÇILIŞ VE PROTOKOLKONUŞMALARI

Feyzullah TOPÇUTÜRMOB Etik Komitesi Başkanı

- Sayın TÜRMOB Genel Başkanım, değerliTÜRMOB yöneticileri, değerli hocalarım, değer-li oda başkanlarım, yönetim kurulu üyeleri, ko-mite üyeleri, değerli meslektaşlarım, değerli ko-nuklar, hepiniz 5. Türkiye Etik Kongresi’ne hoşgeldiniz. Kongremize katılarak destek verdiğiniziçin, etik algınızı ve farkındalığınızı ortaya koydu-ğunuz için TÜRMOB Etik Komitesi adına teşek-kür eder, sevgi ve saygılarımı sunarım.

Konuşmama etik iklim ve etik iklimi doğrudanetkileyen hususlarla ilgili başlamak istiyorum.

İçinde yaşadığımız ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel çevre, uluslararasıkuruluşlar, kamu kurumları, yargı, kültür etik iklimi doğrudan etkiliyor. Bu-gün ülkemizde tam anlamıyla bozulmuş bir etik iklimi vardır. Ağırlıklı olaraksiyasal çevrenin katkısıyla etik iklim olumsuz yönde değişmiştir. Bu olumsuzdeğişimin tepe noktasına ulaştığı günlerde biz Etik Kongresini düzenliyoruz.Bu kongrenin bozulan etik iklimin olumlu yönde düzelmesi anlamında önem-li bir şans olmasını diliyorum. Bu konuda önerim ülkemizde yaşadığımız 17Aralık ile birlikte yüz üstüne çıkan siyasilerin yolsuzluğa bulaşmasıyla siyasietik yasasının mutlaka çıkarılması yönündedir. Kongredeki çalışmalarımızdaağırlıklı olarak muhasebe etiği olsa da ülkemizde giderek artan yozlaşma veyolsuzluk yapılması, siyasilerin bu konuda önemli rol oynaması nedeniyle si-yasi etik kavramlarıyla ilgili görüşlerimi sizlerle paylaşmak istiyorum.

Siyasi etik nedir? Devlet ve parti gibi siyasal kurumlar için söz konusudur.Bu kurumlarda yönetenlerin ve yönetilenlerin tavrıyla ilgili yargılar bütünü-dür. Siyasal kararların, tutum ve davranışların iyi - kötü ve doğru – yanlış bi-çimde yargılanması demektir. Burada en önemli nokta yönetenlerle ilgilidir.Çünkü görev, makam, unvan dağıtmak yöneticilerin ayrıcalığıdır. İktidar güçdemektir ve güç baştan çıkarır. Değerli konuklar, yönetim 2 nedenle yozlaşır.Birincisi yönetimin çevresi büyük sayıdan küçük sayıya indiği yani demokra-siden krallığa dönüştüğü zaman, ikincisi hükümdar gücü gasp edip devletiyasalara göre yönetmezse yozlaşma başlar. Üzülerek ifade etmek istiyorumki bu 2 durum da Türkiye’mize uygun bir durumdur. Eğer bir siyasal kurum-da hukuksal ve örgütsel kuralların ve mekanizmaların yerini ikili ilişkiler al-mışsa, karar vericiler yetkilerini kurullar temelinde kullanmıyorsa karşı kar-

3

şıya olduğumuz sorun siyasal yozlaşmadır. Bunun sonuçları adam kayırmacı-lık, adamcılık, ekipçilik, çıkar sağlama, yolsuzluk, rüşvet gibi olumsuzluklarvardır. Yönetilenler cephesinde yansıma ise ya yozluğun parçası olma ya ses-siz kalma ya da isyan biçiminde ortaya çıkar.

Değerli konuklar, değerli meslektaşlar, etik değerlerin belirlenmesi, etik ku-ralların oluşturulması, kurumsal biçimde etik kod oluşumu ile olur. TÜR-MOB muhasebe mesleğine ilişkin etik kod oluşturma çalışmalarına kurulu-şundan itibaren başlamış, oluşturulan her yönetmelikte, her mecburi meslekkararında etik kod unsurlarına yer vermiştir. Bu çerçevede 18 Ekim 2001 ta-rihinde Resmi Gazete’de yayınlanan ve yürürlüğe giren meslek ahlak kural-larıyla ilgili mecburi meslek kararı muhasebe etik kodunun oluşturulması açı-sından önemli bir adım olmuştur. Uluslararası düzenlemelere uyumlu olarakhazırlanan ve 2007 yılında yayınlanan SMMM ve YMM mesleki faaliyetle-rinde uygulayacakları etik ilkeler hakkındaki yönetmelik Türkiye’de muhase-be etik kodunu oluşturmuş olup, bu yönetmelikle belirlenen etik ilkeler çer-çevesinde şekillenmesi mesleğimiz açısından önemlidir.

Değerli meslektaşlar, etik yasal anlamda yaptırımı olmadığı için ahlaki temelkavramlara dayanır. Etik ile ahlak kavramları genellikle aynı anlamda kulla-nılmakla birlikte aralarında bazı küçük farklılıklar bulunmaktadır. Etik ahlakigörevler ve zorunluluklarla ilgili olarak neyin doğru, neyin yanlış olduğuylailgilidir. Ahlak kuralları ise iyiyi ve kötüyü ayırt etmek amacıyla insan davra-nışları ve karakterlerin iyiliği, kötülüğü hakkında yapılan değerlendirmelerdir.Etik kişinin davranışlarına temel olarak ahlak ilkelerinin tümüdür. Başka birifadeyle etik insanlara işlerin nasıl yapılması gerektiğini belirlemede yardım-cı olan kılavuz rehber ve ilkeler standardıdır. Etik aynı zamanda bir süreçtir.Bu süreçte karar alırken ve uygulama yaparken belli değerlere bağlı kalınarakhareket edilir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri dünyanın neresindeolursanız olun aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygundavranmalarının gerekli olmasıdır. Mesleki etiğin temelinde insanlarla ilişkiyatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleriyle ilişkilerinde belli davranış kalıp-larına uymaları meslek etiğin gereğidir. Unutmamamız gerekir ki bizi biz ya-pan etik değerlerdir. Etik, günümüzde sadece muhasebe mesleğinde değil,mesleklerin tümünde uygulanması gereken temel hususların başında gelmek-tedir. Siyasette, yönetimde, yargıda, ticari yaşamda, tıpta, eğitimde, bilimde,sanatta, yazılı basın ve görsel medyada etik ilke ve değeler ön plana çıkmak-tadır. Etik dışı davranışlar aileden, yöresel alışkanlıklardan, çevresel faktörler-den, ülkede yaşanan olumlu veya olumsuz ekonomik hareketlerden, mesleki

4

5

standartların olmamasından, etik konusunda eğitimsiz olunmasından, yerelveya genel örf ve adetlerden yapılan hata sonucunda cezalar gibi faktörleretik dışı davranışların etkileridir.

Muhasebe mesleğinde etik ilkelerin ve kültürün uygulanmasında örgüt olaraküzerimize düşen görevler nelerdir? Etiğin öğrenilebilir ve öğretilebilir oldu-ğu gerekçesinden hareketle etik kültürün güçlendirilmesi ve yaygınlaştırılma-sı için etik eğitimi yapılmalıdır. Etik değerlerin yaşam biçimi haline gelmesi-ni sağlayacak çalışmalar yapılmalıdır. Etiğe evrensel ölçülere göre küreselbazda bakmak ve dünyayla entegre halinde çalışmak önemlidir. Etik kültürü-nü yaymak ve etik bilincini oluşturmak için TÜRMOB ve odalarımız basınyoluyla tanıtım kampanyaları yapmalıdır. Etik davranan üyelerimiz mutlakaödüllendirilmeli ve diğer meslektaşlar da özendirilmelidir. Yapılan bilimselaraştırmalar ile ulusal ve uluslararası deneyimler göstermektedir ki etik dışıyozlaşmanın azaltılması için hedeflenen politikalar ya da önlemlerin başarısıortak eylemlere bağlıdır. Bu konuda devlet, özel sektör, STK’lar ile etkin veyakın işbirliği içinde hareket edilmesi gerekmektedir. TÜRMOB Etik Kon-gresi çalışmalarını bu görevleri her an gözetmekte, en azından muhasebe mes-leğinde etik iklimin olumlu yönde gelişimini sağlayacak çalışmaları yerinegetirmektedir. Bu çalışmalar şöyledir; sosyal sorumluluk bilincinin geliştiril-mesi, etik değerlere bağlılığın sağlanması, rekabet anlayışının daha kalitelihizmet sunma biçiminde oluşması, güvenilirlik ve saygınlığın geliştirilmesi,mesleki ilişkilerde etik uyumun sağlanması amacıyla TÜRMOB muhasebemesleğiyle ilgili etik sorunları ve etik ilkeleri tamamlayabilmek üzere ulusalve uluslararası kongreler gerçekleştirerek bu konuları ele almaktadır. Gerçek-leştirilen kongrelerde elde edilen ortak çıkarımları aşağıdaki şekilde özetle-mek mümkündür:

• Muhasebe meslek mensuplarının, işletmelerin ve diğer kuruluşların işlemgördüğü şartları anlamaları için geniş bir küresel bakışa sahip olmaları ge-rektiğini,

• Meslek etiği, etik değerler ve etik davranış konularının hızla ve yaygın ola-rak anlam ve güç kazanmaya devam ettiği,

• Etiğin sübjektif temellere dayanması nedeniyle kişilerin kültürü, mensubuolduğu toplum, ırk, din ve ekonomik refah seviyesi gibi faktörlerin etkisiolduğunu,

• Etiği etkileyen faktörlerin kişilerin etik kurallara uyup uymaması nokta-sında önemli bir rol oynadığı,

• Meslek yaşamında sergilenecek etik dışı davranışın sonuçlarının çok dahageniş bir alana yayılabileceği ve meslek etiğinin en az günlük yaşamdakietik kavramı kadar önemli olduğunu,

• Bir uğraşın meslek sayılabilmesi için yazılı etik kurallara sahip olması ge-rektiğini.

Bu sonuçlar TÜRMOB etik komitesi çalışmalarına yön vermiş, meslek men-suplarının etik kuralları içselleştirmesine yönelik TÜRMOB etik eğitim pro-jesinin başlamasına katkı koymuştur. TÜRMOB etik eğitim stratejisi ile eği-tim öncesinde, eğitim sürecinde ve eğitim sonrasında yürütülecek kapsamlıfaaliyetlerin planlı, koordineli, tutarlı olabilmesi ve dolayısı ile etik ortam ya-ratılması ve sürdürülebilmesinin sağlanması hedeflenmiştir. TÜRMOB etikeğitim stratejisinin eylem planı olarak değerlendirilmesi gereken muhasebemeslek mensuplarının etik eğitimi ve etik sözleşme yapılması hakkındaki teb-liğ 2013 yılı TÜRMOB Olağan Genel Kurulu’nda kabul edilmiş ve 27 Mart2014 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Bu tebliğin yürürlüğe girme-si mesleğimiz açısından önemli bir gelişmedir. Bu tebliğ ile belirlenen esas-lar dahilinde yürütülecek olan etik eğitimi ile bir meslek unvanına sahip ba-ğımlı ve bağımsız olarak çalışan tüm meslek mensupları gönüllülük temelin-de katılacaklardır. TÜRMOB etik eğitim projesi uzaktan ve yüz yüze eğitimyöntemleriyle yürütülecektir. Proje kapsamında bugüne kadar ele alınmış, bi-limsel araştırma konusu yapılmamış, muhasebe mesleğine özgü etik konularıiçeren çok sayıda eğitim dokümanı oluşturulmuştur. Yazılı, görsel ve işitselunsurlar içeren eğitim dokümanları arasında vaka örnekleri de yer almaktadır.Eğitime katılacak meslek mensuplarımız odalarında gerçekleştirilecek olanyüz yüze eğitimlerde vaka çözümlerini de gerçekleştirebileceklerdir. Eğitimfaaliyetlerinde temel olarak etik bilgisi, etik duyarlılık, etik yargı, etik davra-nış konuları ele alınacaktır. Eğitim faaliyetlerini tamamlayan meslek mensup-ları odalar ile muhasebe mesleği etik sözleşmesi düzenleyebilecekler ve işyerlerinde bulundurmak üzere etik sözleşme yaptığına ilişkin belge alabile-ceklerdir. Etik eğitiminin gerçekleşmesini sağlayacak uzaktan eğitim sistemive eğitim dokümanları hazır durumdadır. Odalarımızda vaka analizleri şeklin-de yürütülecek yüz yüze eğitimler için etik eğiticilerin güncelleme eğitimle-ri devam etmektedir. Bugünkü kongremizin 3. Oturumunda yapılacak olanetik ilkelerle ilgili vaka analizleri odalarımızda yapılacak yüz yüze eğitimle-rin örneği olacaktır. Bugüne kadar gerçekleştirdiğimiz Türkiye Etik Kongre-lerinde ve Uluslararası İş Etiği Kongresinde bilim insanlarını, uygulamacılarıve farklı meslekleri bir araya getirmeye, etkileşimleri ortaya koymaya çalış-

6

tık. Bugünkü kongremizde de aynı buluşmayı sağladık. Bu çerçevede ilk otu-rumda iyi insanların neden etik dışı davranabileceklerini, ikinci oturumdafarklı meslekler açısından meslek etik kurallarında temel ilkeleri, panel oturu-munda ülkemizdeki yeni muhasebe düzeninde muhasebe etiğinin yeri başlık-larından oluşmaktadır. Hiç kimsenin etik olmadığı bir yerde etik bir insan na-sıl başarılı olacaktır sözüyle konuşmama son verirken eğitim tanıtımında etikkültürün gelişmesine destek veren başta TÜRMOB Başkanımız Sayın NailSanlı olmak üzere TÜRMOB Kurul Üyelerine, etik ilke eğitim ve uygulama-larına ilişkin geliştirdiği projeler ile emek ve katkı koyan geçmiş dönem EtikKomitesi Başkanı görevini yapan Sayın Rıfat Nalbantoğlu ve komite üyeleri-ne ve çalışma arkadaşlarına huzurlarınızda teşekkür etmek isterim. Kongredeev sahipliği yapan Aydın SMMM Oda Başkanı değerli arkadaşım Fettah Açanve kurul üyelerine teşekkür ederim. Bu kongrede yapacakları değerlendirme-de bizlere katkı sağlayacak olan bilim insanlarına, meslektaşlarımıza ve sizdeğerli katılımcılara, kongre hazırlığında emeği geçen herkese teşekkür eder,kongremizin yararlı sonuçlar ortaya koymasını diler, saygı ve sevgilerimi su-narım.

Nail SANLITÜRMOB Genel Başkanı

- Değerli arkadaşlar kongrenin içeriğiyle ilgiliteknik anlamda Komite Başkanımız oldukça ge-niş bilgi verdi. Toplantımızın üçüncü gününde-yiz, güzel bir etkinliği hep beraber gerçekleştiri-yoruz. Bir tarafta yıllardan beri meslek mücade-lesinin içerisinde yer alan ve mesleki gelişmele-re destek vererek, bu sürece tanıklık yapan arka-daşlarımız ile diğer taraftan meslek mücadelesinideğerli bulup, geçmişi sahiplenen bilgilenme ih-tiyacını, hakkını kullanarak, sorgulama yapmayaçalışarak, heyecanlı, ilgili üyelerimizle çok an-lamlı, umut verici ve güven dolu üçüncü günü

yaşıyoruz.

Bu açıdan mutluyum, umutluyum ve daha emin, daha güven dolu duygularlaburadan döneceğimi sizlerle paylaşmak istiyorum. Bugün 5 incisini düzenle-diğimiz Etik Kongresi’nde etik aynı zamanda biliyorsunuz ahlaktır, düzenlen-

7

diği alan için ideal olan bir yaşam veya uygulama biçimini tarif eder. Günlükyaşantımızda örnek olarak hepimizin kullandığı veya duyduğu bazı kelimeler,cümleler vardır biliyorsunuz. “Bu yaptığını hiç etik bulmuyorum”, “bu yasalama etik değil”, “bu davranış hiç etik değil” gibi cümleleri günlük yaşantı-mızda birbirimize çok kullanırız ve bununla da çok haşır neşir bir durumda-yız. Ancak bu söylediğimiz “etik” kavramının içerisindeki hakikaten yapılma-sı gereken ve biraz önce bir yaşam biçimidir dediğim konuyu zaman zamançok yalın cümlelerle birbirimize söylerken bile ne kadar uyguluyoruz, ne ka-dar içini dolduruyoruz, ne kadar anlamlandırıyoruz, işte hep beraber bunlarıdaha anlamlı hale getirebilmek için ve amacına uygun şekilde hayata geçire-bilmek için bu toplantıları düzenliyoruz. Bir kez daha bu değerleri hep bera-ber bugün değerli hocalarım ve değerli konuşmacılarımızın katkılarıyla da ma-saya yatırıp değerlendirme imkanı bulacağız.

Değerli arkadaşlar, IFAC’da uzun yıllar, yani Uluslararası Muhasebeciler Fe-derasyonunda, üyesi olduğumuz bir kuruluş, çok önemli etik uygulamaları vedüzenlemeleri olmasına rağmen küçük ve orta ölçekli uygulamalarda etik ko-dunun uygulanması ve etik kodunun denetlenebilirliği, 2012’de CapeTown’da yapılan IFAC konsey toplantısında tartışılmaya açıldı ve bu tartışmaen son 2013 yılında, geçtiğimiz yıl, Seul’de yapılan IFAC konsey toplantısın-da tartışmanın halen devam ettiğini gözlemledik. Yani etik değerleri ortayakoymak ve etiğin denetlenebilirliği halen tamamlanmış bir konu değildir; etikher geçen gün gelişen, gelişen konulara göre şekil değiştirmeye müsait, ge-lişmeye müsait bir kavramdır. Onun için yaşam tarzımızı ve etik davranışları-mızı günün koşullarına göre biz de yenilemek ve geliştirmek zorundayız.TÜRMOB olarak her yıl, ulusal düzeyde gerçekleştirdiğimiz ve bugün 5 in-cisini gerçekleştireceğimiz Muhasebe Etik Kongresinde ulaştığımız önemlisonuçlardan bir tanesi, biraz önce Komite Başkanımızın da dile getirdiği gibietik konusunun öğretilebilir ve öğrenilebilir bir olgu olduğunu öğrendik. Busonuçtan hareketle meslektaşlarımıza ve aday meslek mensuplarımıza yöne-lik yoğun bir şekilde yürüttüğümüz eğitim faaliyetleri arasında artık etik ko-nusu da önemli bir eğitim alanı olarak yerini almıştır. Kuruluşundan itibarenmuhasebe meslek mensuplarının çatı örgütü olarak TÜRMOB, mesleğimizintemel ahlaki norm ve moral değerlerini oluşturan meslek etiği konusunu tümdüzenlemelerinin temeline yerleştirmiştir. Bu nedenle şu aşamada tarihselbir süreç içerisinde, etik ilkeler konusunda yapmış olduğumuz çalışma ve dü-zenlemeleri kısaca sizlerle paylaşmak istiyorum.

Bir kere etik düzenlemelerimiz ve bu konudaki çalışmalarımız 13.06.1989 ta-rihinde yayınlanmış 3568 sayılı meslek yasamızda bulunan 50. maddeye isti-

8

naden yapılan düzenlemelerdir, gücünü oradan almaktadır. İlk etapta öncelik-le meslek mensuplarımızın çalışma usul ve esaslarını belirleyen serbest muha-sebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirlerin çalışma usul ve esaslarıhakkında yönetmelik 1990 yılında Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğegirdi. Bu yönetmelik ile meslek mensuplarımız mesleki standartları dürüst-lük, güvenirlik, tarafsızlık, sır saklama, bağımsızlık, haksız rekabete yol açıl-maması gibi temel etik kodlar kuruluş kanunundan hemen sonra uygulamayageçildi. Daha sonra ikincil bir düzenleme olarak 2001 yılında Resmi Gaze-te’de yayınlanan TÜRMOB ruhsatlı serbest muhasebeci mali müşavir ve ye-minli mali müşavir meslek ahlakı kuralları ile ilgili mecburi meslek kararı-mızdır. Dikkatinizi çekerim değerli arkadaşlar o tarihte daha IFAC’ın bile etikkuralları tam bir çerçeveye oturtturulmamış ve yayınlanmamışken biz meslekcamiası olarak etik konularını bir meslek kararına bağlamışız. Bu meslek ör-gütünün konuya bakışı bu kadar derindir, bu kadar anlamlıdır ve bu kadarönemli bir geçmişe sahiptir. Bu mecburi meslek kararında TÜRMOB olarakmeslek mensuplarımızın faaliyetlerinde uymak zorunda oldukları temel ahla-ki ve etik ilkeler çok detaylı bir şekilde belirlenmiştir. Tüm düzenlemelerin-de uluslararası standartları esas alan TÜRMOB etik ilke ve uygulamalar açı-sından da üyesi olduğumuz Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu IFAC’ınetik standartlarını ülkemiz mevzuatına kazandırmıştır. Bu çerçevede IFACuluslararası etik standartlarına uyumlu serbest muhasebeci mali müşavirler veyeminli mali müşavirlerin mesleki faaliyetlerinde uyacakları etik yönetmeli-ğimiz 2007 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girdi. Bu yönetmelikle de tümüyeleri en üst derecede mesleki bilgiye sahip, sosyal sorumluluk bilinci olan,etik değerlere bağlı, rekabet anlayışı daha kaliteli hizmet sunumu biçimindeoluşmuş, güvenilir ve saygın bir meslek mensupları kitlesi oluşturmak hede-fine ulaşmak için muhasebe meslek mensuplarının mesleki ilişkilerinde uy-maları gereken asgari etik ilkeleri belirlemiştir. Daha sonra Uluslararası Mu-hasebeciler Federasyonu IFAC bünyesindeki Uluslararası Etik StandartlarKurulu tarafından yayınlanan muhasebe meslek mensupları için etik kurallarel kitabını, 2013 yılında son baskısına uyumlu bir şekilde Türkçeye çevirmişve TÜRMOB bunu üyelerinin menfaatine, yararına sunacak bir şekilde basa-rak yayınlamıştır.

Etik standartlar el kitabı bağımlı veya serbest çalışan tüm meslek mensupları-mızın yanı sıra iş aleminin de çalışmalarında yararlı olacağına inandığımız çokönemli bir çalışmadır. TÜRMOB olarak mesleki etik alanında yaptığımız sondüzenleme ise, biraz önce yine Sayın Başkanın dile getirdiği gibi, geçen haf-ta yayınlanan yani 27 Mart 2014 tarihindeki Resmi Gazete’de yayınlanan mu-

9

hasebe meslek mensuplarının etik eğitimi ve etik sözleşmesi yapılması hak-kındaki tebliğdir. Bu tebliğ bildiğiniz gibi haksız rekabetle mücadelede zo-runlu olarak kullanılacak yazılımın meslek kararı ile buna bağlı uyulması ge-reken kuralları çerçeve içerisine alan yönetmeliğin, paraleli olarak genel ku-rulda almış olduğumuz ve karara bağlamış olduğumuz kararların, etik boyu-tuyla Resmi Gazete’de yayınlanan tebliğidir. Yani Genel Kurulda önümüzehedef olarak koyduğumuz 3 tane çalışmayı bugün Resmi Gazete’de yayınla-mış ve bunların kongrelerini sizlerle gerçekleştiriyoruz. Bu etik eğitimi veetik sözleşmesi yapılması hakkındaki tebliğde biraz önce bahsettiğim, yıllar-dır benimsediğimiz ve uyguladığımız etik konusunun öğretilebilir ve öğreni-lebilir olduğu yaklaşımını yasal bir düzenleme ile meslek mensuplarımızın is-tifadesine sunuyoruz. Tebliğin temel amacı etik öğrenme yönünde isteklilikyaratmak, etik eğitimi ve etik davranış gelişimini sağlamak üzere muhasebemeslek mensupları ile bağlı oldukları meslek odası arasında yapılacak etiksözleşmesinin ve etik öncesinde meslek mensubunun tabi olacağı etik eğiti-minin usul ve esaslarını belirlemektir. Etik eğitimi sonrasında meslek men-suplarımız etik eğitimi tamamlama belgesi alacaklardır. Serbest halde bir işyerine bağlı olarak çalışan mesleki faaliyette çalışma halinde bulunan meslekmensuplarımız etik eğitimini tamamlayarak etik eğitimi tamamlama belgesialmış meslek mensupları ile bağlı oldukları oda arasında muhasebe mesleketiği sözleşmesi imzalayacaklar. Bağlı olduğu oda ile muhasebe meslek etiğisözleşmesini imzalayan meslek mensubuna oda tarafından işyerinin görünürbir tarafına asabileceği şekilde düzenlenmiş muhasebe meslek etiği taahhüt-namesi verilecektir. Muhasebe meslek etiği sözleşmesi imzalayan meslekmensuplarının listesi takip eden ayın ilk haftasında başlayarak düzenli olarakbağlı oldukları odanın internet sitesi üzerinden ilan edilecekler. Bu tebliğ ileTÜRMOB olarak etik konusunda önemli bir adım atıyor ve muhasebe etiğialanındaki çağdaş uygulamaları meslek mensuplarına kazandırmış oluyoruz.

Değerli arkadaşlar, bu biraz önce sözünü ettiğim etik tebliğinin ne anlamageldiğini biraz sizinle paylaşmak istiyorum. Çeyrek asırdır faaliyet gösterenbir meslek grubuyuz; örgütlü, dinamik, heyecanlı, konuların farkında olan,kendi sorunlarıyla beraber ülke sorunlarını harmanlayan, bunlara çözüm ge-tirmeye çalışan bir meslek grubuyuz. Düzenlemelerimiz aslında dünyanın ge-risinde değil, dünyanın ilerisinde olduğumuz noktalar bile vardır. Hepiniz bi-liyorsunuz, mesleğimizde çalışma usul esaslarımızla birlikte etik tebliğleri-miz, düzenlemelerimiz, haksız rekabet düzenlemelerimiz vardır. Her şeydenönemlisi meslekte yanlış yapanı, eksik yapanı, etik dışı davrananı cezalandı-ran ve yargılayan bir sistemimiz vardır. Disiplin kurullarımız bu işlevi gör-

10

mektedir. Ancak 25 yıldır faaliyette bulunduğumuz bu süre içerisinde bengeçtiğimiz seçim öncesi çalışmalarımızda da her yerde anlatmaya çalıştım bu-nu, gördük ki bir tek cezalandırma sistemi bu mesleği zapturapt altına alma-ya yetmiyor. Bununla beraber cezalandırma bir taraftan devam etsin, disiplinkurullarımız çalışmalarına devam etsin, yanlış yapan meslek mensubuna uya-rı, kınama, geçici meslekten men veya büsbütün meslekten men cezaları ilehatta yeminli mali müşavirlikte mühür iptaline kadar verilecek olan cezalarıvermeye devam edelim. Ama artık ihtiyacımız olan şey iyi, doğru, düzgün veetik çalışan meslek mensuplarımızı koruyan bir sisteme ihtiyacımız var. Yanicezalandırma yöntemiyle beraber ödüllendirme yöntemini hayata geçireceği-miz bir tebliği hep beraber yürürlüğe sokuyoruz, bunun anlamı budur. Bunun-la da işte bu etik eğitimini almış, etik çalışacağına dair taahhütnamesini ver-miş ve bu eğitimden sonra odasıyla “ben etik kuralların farkındayım, bu şart-lar dahilinde çalışmak istiyorum" diyen meslek mensuplarına bir kapı aralıyo-ruz. Gönüllü bağlamda bir gönüllü ordusu kapısını aralamaya çalışıyoruz amabu konuda eğitimini almış, taahhüdünü vermiş, uluslararası standartlarda fa-aliyetlerini sürdürmeyi hedeflemiş arkadaşlarımızdan söz ediyorum. Ve bun-ları da internet sitesi üzerinden yayınlamaya çalışıyoruz, yani uluslararasıstandartlar dahilinde çalışacağını taahhüt eden, bu konuda eğitim alan ve ka-liteli hizmet sunmaya çalışmak isteyen meslektaşlarımız bunlardır diye onla-rı ödüllendiren bir sistemdir bu, hiç kimseye kapalı bir şey değildir. İyiyi yan-lıştan koruyan bir sistem; yanlışı cezalandıran, iyiyi de ödüllendiren bir sis-tem. Buna şiddetle ihtiyacımız var. Onun için bu etik eğitimlerine çok önemveriyoruz. Bizim çok klasik modelimiz olan eğitmenler eğitimini bu konudahemen önümüzdeki hafta eğitmenlerimizi yetiştirmek üzere onları eğiteceğizve yıl boyunca bundan sonra her odamızda etik eğitimini sürdüreceğiz ve busöylediğimiz çerçevede taahhütler ve sözleşmeler imzalanacak. Muhasebecamiasının etik kurallar içerisinde faaliyetlerini sürdüren bir camia olmasınıözlüyoruz, yaratmak istiyoruz, bunu hak ediyoruz ve bunu da başarabileceği-miz güçte, yetenekte ve tarihsel gelişimimizde buna müsaade eden bir du-rumdayız. Onun için bu tebliği hepimiz çok önemseyelim ve hepimiz bunasahip çıkalım.

Değerli arkadaşlar bizim anlayışımıza göre etik beyaz ise, etik dışı siyahtır,arası yoktur yani etik ya vardır ya da yoktur. Etikte gri alan asla kabul edile-mez. Etik açısından öyle olur veya böyle olur şeklinde bir söylemde buluna-mayız. Dediğim gibi etik ya vardır ya yoktur; etik beyazdır, aksi de siyahtır.

11

Değerli arkadaşlarım, sözlerime son verirken özellikle üçüncü günde buradanayrılırken sizlerle bir duygumu paylaşmak istiyorum. Üç gün içerisinde çokgüzel tartışmalar, çok güzel konuşmalar, çok güzel katkılar, çok güzel sorularve o kadar da güzel verilen cevaplar oldu. Bunları yarattığınız için sizlere te-şekkür ediyorum. Meslek mücadelesi çok önemli ve çok anlamlıdır ama mü-cadeleyi başarıyla sürdürebilmek için ve mesleki sorunlarımızın çözümü ko-nusunda bir yol alabilmemiz için aidiyet duygumuzun gelişmiş olduğuna vegelişmesine çok dikkat etmemiz gerekiyor. Aidiyet duygusu nereye ait oldu-ğumuzu ve niçin ait olduğumuzu bize hissettiren bir duygudur. Meslek mü-cadelesi bununla anlam kazanır ve bu şekilde tezahür gösterir. Meslek müca-delesi aslında bir maratondur değerli arkadaşlar. Maraton biliyorsunuz uzunsoluklu bir koşudur, 100 metre koşusu değildir ve olmamalıdır. Onun için as-la 100 metreyi hedeflemeyeceğiz, biz hep beraber maraton koşmaya aday ol-malıyız. Size 100 metre koşan koşucularımızdan örnek verin desem hiç biri-niz hemen ilk etapta örnek veremezsiniz. Ama maratoncularımızı sayın desemhepiniz Mehmet Terzi’yi, Veli Ballı’yı, İsmail Akçay’ları çok rahat sıralayabi-lirsiniz. Onun için değerli arkadaşlar gelin bu meslek mücadelesinde 100metreci değil, maraton koşan bir meslek grubu olalım ve sizleri hepinizi bi-rer Mehmet Terzi, birer Veli Ballı ve birer İsmail Akçay olmaya davet ediyo-rum ve bu koşuda nefesimiz tükenmesin, mücadelemiz sona ermesin, sorun-larımız asla çözümsüz kalmasın. Hiçbir şeyi mücadelesiz elde etmedik bugü-ne kadar; bu mücadelemizle, bu ruhla çalışırsak hiçbir sorunumuz önümüzdekalmayacak, hepsini arkamıza atabilecek durumda olacağımızı düşünüyorum.Bu duygu ve düşüncelerle üç gündür gerçekleştirdiğimiz hem Muhasebe Fo-rumunu, hem Haksız Rekabet ve bugün de gerçekleştirdiğimiz Etik Kongre-lerimizi başarıyla sürdürdüğümüzü düşünüyorum. Yine bütün bu hazırlıklarıyapan, bunlara katkı veren arkadaşlarıma teşekkür ediyorum, sizlere çok te-şekkür ediyorum ve 10. Muhasebe Forumu’nda 6. Haksız Rekabet ve 6. EtikKongreleri’nde buluşmak üzere hepinizi saygıyla selamlıyorum, teşekkürediyorum.

12

AÇILIŞ BİLDİRİSİ

İYİ İNSANLAR NEDEN ETİK DIŞIDAVRANIŞTA BULUNABİLİRLER?

Prof. Dr. Dilek CİNDOĞLUMardin Artuklu Üniversitesi

- Önümüzdeki 20 dakika içerisinde benim sizler-le paylaşmak istediğim sunumum iyi insanlar ni-ye etik dışı davranışlarda bulunur sorusu çerçeve-sinde. Bu soruyu sosyal psikolojinin kavramla-rıyla sizinle tartışmak istiyorum. Ben 20 küsur se-nedir sosyoloji alanında çalışan bir akademisye-nim, sosyal psikoloji de benim alanlarımdan birtanesi. Dolayısıyla bu üzerinde epeydir düşündü-ğüm, kafa yorduğum mevzulardan bir tanesi.Şimdi iyi insanlar niye etik dışı davranışlarda bu-lunur diye ilk aklımıza geldiğinde yani aslında iyiinsan dediğimizde neden, kimden bahsediyoruz

biraz bunu düşünmek lazım diye düşünüyorum. İyi insan dediğimiz aslındaözüyle sözü bir insandan bahsediyoruz yani biraz dedikleriyle yaptıkları bir-birine uyumlu olan, etik ilkelerin öneminden bahsediyorsa kendisi de etikiçinde davranan insandan bahsediyoruz. Ama yine de biliyoruz ki yani ma-dem etikten bu kadar bahsediyoruz, bazılarımız, bazı insanlar demek ki etikdışında davranıyorlar. O zaman bir adım geri çekilip yani bir sosyal bilimci-nin rahatlığıyla diyeyim, bir adım geri çekilip o zaman niye bu böyle oluyordiye bakmak lazım. O zaman da bize sosyoloji ve sosyal psikolojinin kavram-ları biraz yardımcı oluyor. Çünkü bu sorularla sosyal bilimciler epeydir biruğraşıyorlar, en az 1950’lerden beri uğraşıyorlar. Herhalde ilk kabul etmemizgereken nokta toplumun dışında bir insan yok, yani insan dediğimiz içindebulunduğu bağlamla, ortamla, çevreyle, cemaatle – küçük harfli cemaattenbahsediyorum burada- yani “community” nin içinde var olan bir varlık, yanitoplumun dışında, ortamın dışında, sosyalin dışında bir insandan söz etmekmümkün değil. Bu özü sözü bir dediğimiz insan da aslında kendi değerlerinidavranışlarına yansıtabilen insan yani tutumlarıyla davranışları uyumlu olaninsan, özü sözü bir insan. Peki, tutumlarla davranışlar yani kulağa güzel ge-liyor ama her zaman böyle uyumlu değil. Tutum dediğimiz şey belli bir ola-ya, kişiye, olguya ilişkin değerler bütünü, bunu meslek diye düşündüğünüz-de mesleğin nasıl yaşanacağına dair, mesleğin nasıl gerçekleştirileceğine da-ir, hangi esaslara, prensiplere uygun çalışacağına dair bir fikirler manzumesi.Ama davranışlar bu tutumlarla her zaman uyumlu şeyler değil, dolayısıylaburadaki bu çelişki aslında bizim zannettiğimiz kadar kolay bir çelişki değil.Yani insan dediğimiz varlık bu çatışmayı, bu duygu ve düşünceleriyle, bu tu-

15

tumlarıyla davranışları arasındaki mesafe açıldığında bilişsel çelişki yaşıyor.Birbiriyle uyumlu olmayan tutum ve davranışlar içinde olduğumuzda en ha-fifinden içimiz rahat etmiyor, böyle bir rahatsızlık hissi oluyor, huzursuzlukhissediyoruz. Bu huzursuzluğu da ya davranışımızı değiştirerek yani etik dav-ranarak ya da tutumumuzu değiştirerek, yani bir şekilde davranışımıza birkulp bularak diyeyim, bir rasyonalizasyon yaparak hallediyoruz. Mesela “ca-nım o yalanı attım ama o yalan gerekliydi”, “onu göstermedim ama ne olacakgöstermeseydim” falan gibi. Önümüzdeki 15-20 dakikada sizlerle paylaşmakistediğim sunuşun içerisinde birlikte düşünmemizi arzu ettiğim mesele insanne zaman etik dışı davranışlarda bulunur, ne zaman özüyle sözü ayrı düşer ya-ni insan ne zaman yanlış yapar, yalan söyler, hırsızlık yapar, rüşvet alır veyaşiddete yönelir? Çünkü biliyoruz ki bunların hepsi yanlış, bunların hepsi etikdışı davranışlar. O zaman gene dediğim gibi bu sosyal bilimlerin serinliğiüzerimize çökerse eğer, şöyle bir adım geri atarsak 2 temel mevzudan bahse-debiliriz. Bir kişilik özelliklerinden bahsedebiliriz yani iyi insan diyoruz amaherkes de iyi değil kardeşim diyebilirsiniz ya da ortamdan, çevreden bahse-debiliriz. Sosyal psikolojideki bir sürü çalışan her iki alana dair de bir sürüçalışma yapmış, bugün dediğim gibi bunlardan sadece bazılarından bahsede-ceğim, en önemli bulduklarımdan bahsedeceğim.

Önce bu ortam – çevreden başlayalım, dediğim gibi insan denen şey böyle birvakumun içerisinde değil, bir bağlamın içerisinde, bir ortamın içerisinde, bircemaatin, bir komünitenin, bir ailenin, bir çevrenin içerisinde. Sosyal bağlarteorisi bize diyor ki eğer kendinizi içinde bulunduğunuz çevreye, şirkete, ai-leye, okula, partiye neyse bu çalıştığınız alan, buraya bağlı hissediyorsanız okurumları bozacak etik davranışlarda daha az bulunursunuz diyor. Yani eğero aileye, o kuruma, o şirkete gönülden bağlılığınız varsa yani sadece ekmekparası, maaşımı alıyorum, çalışıyorum gibi değil de o şirketle aranızdaki bağkuvvetli bir bağsa o zaman daha az etik dışı davranışlarda bulunuyorsunuz.Gene aynı şekilde ortam – çevre meselesinde eğer içinde bulunduğunuz or-tam, çevre, aile, şirket, parti, grup size potansiyel suçlu gözüyle bakıyorsa ge-ne etik dışı davranışlarda bulunma ihtimaliniz artıyor. Çocuklarınızı düşünün,sen bu sınavda nasıl olsa yapamayacaksın, dikkat et hiç iyi gitmiyor, hiç be-ğenmiyorum davranışlarınızı dediğinizde çocuklarda dahi o olumsuz davra-nışları üretme ihtimaliniz fazla, aynı şekilde yetişkinlerde de. Yetişkinlere deeğer güvenilmez, potansiyel suçlu, potansiyel yalancı gözüyle bakarsanız oinsanların o tür davranışlarda bulunma ihtimalleri artıyor.

16

Bir başka önemli mesele çevreden, ortamdan gelen başarılı olma baskısı, ça-buk zengin olma baskısı, bu da bazı insanları diyelim etik dışı davranışlardabulunmaya itebiliyor, şöyle hani şunu yapsam köşeyi dönebilirim, bir vur-gun yapabilirim, çabucak zengin olabilirim, ortam bizi böyle yönlendirebili-yor. Bu ortam meselesi aslında çok enteresan, Solomon Asch diye bir sosyalpsikolog var, çok eskilerde 51’de yapmış bu çalışmayı ve şuna bakmış, 8 ki-şilik bir grubun içerisinde diğer 7 kişiyi kendi asistanlarını koymuş, 8.kişiyideneği koymuş. Diğer 7 kişi tahtada görünen çubukların boyu konusunda, 3tane çubuk koymuş, biri en uzun, biri ortanca uzun, biri en kısa uzun, bunlar-dan hangisi en uzun demiş. Diğer 7 kişi ortancayı yani aslında en uzun olma-yanı bu en uzun diye söyleyince en sonuncusu yani bizim deneğimizin enuzun bu ortadakidir deme yani fiziksel olarak bile net bir şekilde görülen biryanlışı doğru gibi gösterme ihtimali % 57 artmış. Yani bu kadar değerlerdenbahsetmiyoruz, ahlaktan bahsetmiyoruz değil mi, çok çok somut bir realite-den bahsediyoruz. Onun için bu Solomon Asch’in bu deneyi sosyal psikolo-jinin bütün textbook’larında geçen bir deneydir. Bu kadar temel bir algı yan-lışını dahi bir grubun içinde olduğumuzda ister istemez yapma ihtimalimiz ar-tıyor. Gene dediğim gibi hepimiz mi yapıyoruz, herkes mi yapıyor? Değil, bi-razdan kişiliğe dair özelliklere de geleceğiz ama şimdi ortamdan bahsediyo-ruz. Ortam, çevre, aile, şirket, parti neyse, neyin içindeysek o grup etkisi bi-zim davranışlarımızı etkiliyor.

Bir başka deney Milgram’ın deneyi, o da baskıya bakmış. Bir önceki deneysosyal etkiye bakmıştı, Milgram Nazi Almanya’sından kaçan bir sosyal psi-kolog, gene 50’lilerde ABD’de yapıyor araştırmalarını. Bir tane araştırmasıçok bilinen, çok basit bir araştırma. Deneklere ben öğrenme mevzuunu çalı-şıyorum diyor ve duvarın arkasında bir başka denek var, siz buradan harfleri,cümleleri okuyacaksınız, bilemediği zaman elektrik vereceksiniz diyor. Buinsanların % 67’si, laboratuar ortamında 450 Volt’a kadar elektriği sadece birdeney ortamında ama Milgram gibi bir Profesör Yale Üniversitesi gibi statü-lü bir üniversitede oldukları için baskı altında kalarak % 67’si 450 Volt’a ka-dar elektrik veriyor. O kadar ki bir süre sonra artık deneklerden ses gelmeme-ye başlıyor. Tabii dediğim gibi bu bir deney, aslında arkada kimse yok, sahi-ci bir elektrik verilmesi söz konusu değil. Ama bizim için önemli olan kısmışu, o deneklerin % 67’si aslında normal akıl sağlığı içerisinde olan insanlar ol-malarına rağmen, baskı altında kaldıklarında ve de sadece bilimsel deneydekistatülü, eğitimli, orta yaşlı bir kişinin baskısı altında kaldıkları için bir başkainsana bu derece fiziksel şiddet uygulayabiliyorlar.

17

Bir başka mesele de tepkisellik, gene bu ortam meselesi çok önemli, ortam,çevre. Eğer kurallar adil değilse insanlar en tahmin edemeyeceğiniz etik dışıdavranışlarda bulunabiliyorlar. Eğer kurallar sürekli değişiyorsa, eğer insan-lar kurallar çok fazla fiziksel sınırlarını, çok fazla kabul sınırlarını zorluyorsa,çok uzun çalışma saatlerinden bahsediliyorsa, çok fazla başarı baskısı varsagene insanlar tepkisel olarak etik dışı davranışlarda bulunabiliyorlar. Dediğimgibi bu çevre meselesi çok önemli. Eğer herkesin etik dışı davranışta bulun-duğu bir ortamdaysa bir kişi, gene “herkes yapıyor, ben niye yapmayayım”rasyonalizasyonuna çabucak düşebiliyor. Şimdi muhtemelen bana diyeceksi-niz ki “tamam ortamlar böyle de, herkes mi etik dışı davranışta bulunuyor, hiçmi kişiliğin etkisi yok? Kuşkusuz var. Bazılarımız bu çevrenin etkisine, bas-kısına daha az etkisi altında kalıyoruz, bazılarımız daha fazla etki altında kalı-yoruz. Bu ego meselesi, enteresan, egosu çok kuvvetli kişiler kendilerini or-talama insandan daha yukarıda görürler ve etik dışı davranışlara yeltenebilir-ler diyor literatür. Yani “ben yapıyorum oluyor kardeşim” diye kendisini öte-kilerden daha yukarıda görebilirler. Bir kere etik dışı davranışta bulunan birkişi, özellikle kendine güveni güçlü değilse, bir kere kötülüğe bulaştığındagene buradan çıkış yok hissine kapılıp etik dışı davranışlara devam edebilir.Yani bir kere yapılan bir yanlış eğer kişilik özellikleri olarak çok güçlü kişi-lik özellikleri yoksa kendine güveni fazla değilse güçsüz hissedebilir ve orta-mın baskısı altında, bir önceki deneyimin baskısı altında etik dışı davranabilir.Kendine güven meselesi önemli dedim, kendine fazla güveni olan insanlar,kendine sağlıklı bir güveni olan insanlar daha etik davranıyorlar. Yani çevre-den, dışarıdan aldıkları uyarılara değil, kendi içlerinden, kişiliklerinden, ken-di değer yargıları tarafından yönlendirilme ihtimalleri bu insanların daha kuv-vetli. Ama kendine çok fazla güveni olan insanlar ki burada psikolojik olaraksağlıklılıktan bahsetmiyoruz artık, ben bir kere yaptım gene yapabilirim diyeetik dışı davranışlarda bulunabilirler. Yani burada psikolojik olarak sağlıklı birinsan güveninden bahsediyoruz, burada güven olumlu, kendine güveni sağ-lam olan insanlar daha etik davranışlarda bulunuyorlar.

Sonuç diyeceksiniz bana, sonuç şöyle tabii, kişilik, kişisel değerler davranış-larımızı büyük ölçüde belirliyor. İyi insanlar etik içinde davranıyorlar ama herzaman değil. İyi insan olabilir karşımızdaki fakat kendine güveni açısındanzaafları olabilir, işte o zaman yanlış yapma ihtimali, çevreden etkilenme ihti-mali çok daha fazla. Dolayısıyla çevre, aile çevresi, cemaat çevresi, iş çevre-si, arkadaş çevresi iyi insanların nasıl davranacaklarını şekillendiriyor.

18

Kişilik özellikleri için ne yapılabilir, ne yapmak lazımdır diye soracağınızı dü-şündüğüm için bunu eklemek istiyorum. Kişilik özellikleri için tabi-i daha az baskı altında yetişen çocukların kendi öz değerlerinin daha etkin ola-cağını biliyoruz, sosyal psikolojideki bütün araştırmalar bize bunu gösteriyor.Çok baskı altında yetişen çocuklar dışarıdan gelen uyarılara göre davranış ge-liştiriyorlar. Hâlbuki belli çerçevelerin, belli sınırların içinde ama daha az bas-kı içinde yetişen çocuklar kendi öz değerlerinin gelişmesine fırsat verildiğiiçin içinde yaşadıkları ortamlardan, içinde yaşadıkları çevreden, dediğim gibiiş çevresinden, okul çevresinden, şirket çevresinden, parti çevresinden, ailecemaat çevresinden daha az etkileniyorlar. Dolayısıyla 1 milyon dolarlık soruşu, kendine güvenli, kendi değerlerini bilen, duygu ve düşüncelerinin farkın-da çocuklar bu topraklarda nasıl yetişir? “Bu topraklarda” nın altını çiziyorumçünkü bu ortam dedim ya, ortam, çevre – sabahtan ipuçlarını aldık konuşma-lardan – içinde yaşadığımız ortam, içinde yaşadığımız çevre baskının normal-leştiği, baskı altında yaşamanın her düzeyde çok içselleştirildiği bir ortam.Dolayısıyla bu ortamda nasıl kendine güvenli, kendi değerlerini bilen, duyguve düşüncelerinin farkında çocuklar yetişir, çok bilmiyorum. Ortam için, öy-le bir ortam olması gerekiyor ki, çalışanların, şimdi yetişkinlerden bahsediyo-ruz yani nasıl bir ortamda olursa insanlar daha etik içi davranırlar? Bütünaraştırmalar bize gösteriyor ki çalışanların veya aileden bahsediyorsak ailefertlerinin, grup mensuplarının kendilerini kabul edildikleri, sevildikleri vesayıldıkları bir ortamda daha az etik dışı davranışlarda bulunacaklarını bekli-yoruz. Yani az önce Başkan’ın da söylediği gibi sadece ceza değil, ödüllerinde olduğu, çalışanların kendilerini kabul edildiği, sevildiği, sayıldığı bir or-tamda daha etik davranışlarda bulunma ihtimallerinin artacağını tahmin edi-yoruz, biliyoruz.

En son olarak da şu notla bitirmek istiyorum. Evet, iyi insanlar da maalesefetik dışı davranışlarda bulunurlar. Beni dinlediğiniz için teşekkür ediyorum.

19

I. OTURUM

MESLEK ETİK KURALLARINDATEMEL İLKELER:

FARKLI MESLEKLER - BENZER YAKLAŞIMLAR

Hakkı ALACAOĞLUModeratörÇanakkale SMMM Oda Başkanı

- Sayın Bakanım, Genel Başkanım, Onursal Ge-nel Başkanım, TÜRMOB yöneticilerim, odalarınbaşkan ve yöneticileri, değerli meslektaşlarım,değerli katılımcılar saygılarımı sunarım. 3. gün 1.oturumu açıyorum. Oturumumuzun konusu“Meslek Etik Kurallarında Temel İlkeler: FarklıMeslekler - Benzer Yaklaşımlar.” 9 Eylül Üniver-sitesi’nden Prof. Dr. Banu Durukan Salı, Araştır-ma Görevlisi Melissa Nihal Cagle’ nin hazırlamışolduğu sunumu “Farklı Mesleklerde Temel Etikİlkelere Genel Bakış” konusunu Banu DurukanSalı sunacaktır. Selçuk Üniversitesi’nden Doç.

Dr. Muhammet Bezirci “Muhasebe Etiğinde Temel İlkeler” konusunda su-numlarını yapacaklardır. Bu forumu ve kongreyi düzenleyen TÜRMOB’a,Aydın Oda’sına ve emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.

Etik konusunda Sayın Genel Başkanım, Etik Komitesi Başkanım çok detaylıaçıklamalar yaptılar. Ben zaman kaybetmemek açısından bu konuda kısa kısabirkaç tespitimi sunmak istiyorum. Bundan önceki oturumlarda mesleki ko-nularda sorunların çözümü konusunda çok önemli bilgiler verildi. Haksız re-kabete neden olan ve etik davranmamızı zorlaştıran konular dile getirildi.Müşteri sayımız 2 milyondan 2,5 milyona yaklaştı, meslektaş sayısı 15 bin-den 80 bine çıktı. Ücretlerimiz de istediğimiz oranda artmadığına göre demekki iş yükümüz arttı. Zaman endeksli ücret tarifesi konusunda çok detaylı birçalışma yapılmış, ben emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Evet, emeği-mizin karşılığını biz tespit etmeliyiz. Bugünkü asgari ücret tarifesine göre üc-ret alarak yaptığımız işlerden para kazanamıyoruz. Ben kendim normal, basitbir çalışma yaptım, normal bir işletmenin evrak tasnifinden son beyanname-sinin gönderilmesine kadar, tabii bu her büroda değişir, harcanan ortalamasüre bilanço esasına göre defter tutan bir işletme için 14 saat, işletme defteriiçin 7 saat civarında. Günlük çalışma saati 7,5 saat olarak, çalışılan günde 26gün hesaplarsak aylık ortalama 195 saat yapıyor yani 14 bilanço, 28 adet iş-letme. Burada 1. ve 2. grup, 3.grup, 4.grup olarak ortalama aylık bilançolara300 TL ücret aldığımızı düşünürsek 4.200 TL, işletme defterleri için de 100TL ortalama düşünürsek 2.800 TL, vergisi ve büro maliyetlerini de düşersek

33

bize bir şey kalmıyor. Bu açığı çalışma saatlerini arttırarak kapatıyoruz. Kat-lanılan sorumluluk ve sıkıntıyı da göz önüne alırsak evet biz bilgi teknolojile-rini en etkin ve en verimli şekilde kullanmamız gerekiyor.

Değerli katılımcılar, bundan önceki oturumlarda pazarlama konusunda, pa-zarlama kapıda başlar fakat kapıdan giren müşteri genel olarak denetimin çokaz olması nedeniyle öncelikle bizim ne iş yaptığımızdan ziyade onun için bi-rinci öncelik ne kadar ücret alacağımız. Biz ne iş yaptığımızı anlatırken müş-teriler biraz sıkılıyorlar. Şimdilik VİP hizmeti isteyen firma sayısı çok az.2015 yılından itibaren haksız rekabet programını kullanmaya başlarsak ve üc-retler de bankadan ödenirse müşterileri disipline edeceğiz. Fakat meslektaş-larımız da oda yöneticileri de burada bizler çok sıkıntıya gireceğiz ama sab-retmek gerekiyor, sonu iyi olacak. Biraz daha sabredelim ve bürolarımızınteknolojik altyapısını iyileştirelim ve çalışanlarımızın sürekli eğitimine birazdaha dikkat edelim. Şimdi Sayın Banu Durukan Salı “Farklı Mesleklerde Te-mel Etik İlkelere Genel Bakış” konusunda sunumunu yapacaklar, buyurunHocam.

34

Farklı Mesleklerde Temel Etik İlkelere Genel Bakış

Prof. Dr. M. Banu DURUKAN SALIDokuz Eylül Üniversitesi

- Teşekkür ederim Sayın Başkan. TÜRMOB’undeğerli yöneticileri, değerli meslek mensupları,değerli akademisyenler, misafirler, öncelikle hoşgeldiniz diyeyim bir İzmirli olarak. Bizim evimi-ze gelmiş sayılırsınız her ne kadar burası Aydınolarak geçse de. Bize ilk bu konu söylendiği za-man,“farklı mesleklerde temel etik ilkeleri genelbakış” olarak, Melissa ile birlikte oturduk acababizden nasıl bir şey bekleniyor, sizlere yararlı ola-cak nasıl bir şey hazırlayabiliriz diye düşündükve şöyle bir sonuca vardık. Madem temel ilkele-re bakmamız gerekiyor, meslek etiğinden bahse-

diyoruz, acaba bu meslek etiği ile ilgili niye böyle farklı isimler var diye sor-duk. Felsefi etik, uygulamalı etik, normatif etik gibi birçok yerde farklı kav-ramlar duyuyoruz. Önce dedik ki bu meslek etiğinin özelliği nedir, bir ona

bakalım.Daha sonra Türkiye’de meslek etiği kod-ları bulunan farklı mesleklerin etik kodlarını aldıkönümüze bir içerik analizi yaptık. Yani bu etikkodlarda geçen anahtar kelimelere, değerlerebaktık ve bunları belli başlıklar altında acabagruplayabilir miyiz diye sorguladık. Bu meslekgruplarından daha sonra bahsedeceğim. 12 mes-lek grubunu ele aldık, bunların içinde muhasebede var ama muhasebeye özel olarak girmeyeceğizçünkü bizden sonraki konuşmacı zaten bu konu-da sizleri bilgilendirecek. Analizimiz sonucuvardığımız sonucu sizinle paylaşacağız.

Meslek etiği nedir dediğimiz zaman, felsefi etikle farkı nedir diye baktığımızzaman felsefi etiğin soyut ve genel ahlaki ilkeleri içerdiğini, daha çok kişinindavranışına, kişiler arası ilişkileri inceldiğini görüyoruz. Tarihsel süreçte defelsefi etiğin bazen felsefeciler arasında tartışılan konulardan ibaret hale gel-diğini, bunun bütün dünyada da geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Yine tarih-

35

Arş.Gör. M.Nihal CAGLEDokuz Eylül Üniversitesi

sel süreçte bu aşamadan sonra bilimin ön plana çıktığını, bilginin ön plana çık-tığını, Francis Bacon’un sözü bunu çok güzel anlatıyor, “bilgi güçtür” anlayı-şının ön plana çıktığını görüyoruz. Fakat insanlık şunu fark ediyor, sadece bil-giyle ve bilgiye dayanarak yani değerleri bir kenara bırakıp sadece bilgiylehareket ettiğimiz zaman içinde bulunduğumuz doğal ve sosyal çevreye zararveriyoruz; çevremize verdiğimiz zararı, çevreyle olan etkileşimimizi düşün-müyoruz. Demek ki biz insanoğlu olarak sadece bilgiyle ilerleyemeyiz, bubilgiyi nasıl kullandığımız, nerede kullandığımız, bu bilgiyi kullandığımız za-man doğal ve sosyal çevremizle ne tür bir etkileşime girdiğimiz, ne tür bir et-ki yarattığımıza da bakmamız gerekiyor. İşte bu sorumluluğun farkına varıl-ması sonucunda uygulamalı etik dediğimiz, farklı disiplinlerde ortaya çıkanetik sorunlara temel etik ilkeleri uygulayan bir etik alanının geliştiğini görü-yoruz. Burada uygulamalı etiğin altında mesleki etik, bunun altında da muha-sebeciler için geçerli etik kuralları buluyoruz. Uygulamalı etik kurallarınabaktığımızda da bu kuralların kişiler arasındaki ilişkileri düzenlediği gibimakro düzeyde sosyal ve ekonomik sistemlerle ilişkiler ile ilgili de düzenle-meler getirdiğini görüyoruz. Bizim kendi mesleğimizin etik kuralları içindede bu durumu görmek mümkün.

Meslek etiği, uygulamalı etik önemli dediğimiz zaman meslek nedir, nedenönemlidir, meslek mensubunun toplumla ilişkisi nedir soruları ön plana çıkı-yor. Bir meslek mensubu mesleğini icra ederken tabii ki de önce mesleki bil-giye sahip olmak zorunda ve bu mesleki bilgi aslında meslek mensubunu top-lumda çok ayrıcalıklı bir yere koyuyor. Çünkü bu mesleki bilgi sadece o mes-lek mensubunun tam anlamıyla bildiği bir bilgi, dolayısıyla meslek mensububu anlamda toplumda güçlü ve önemli bir yere sahip. Ama şunu kabul etme-miz gerekiyor ki öncelikle meslekler var oluyor, sonrasında bu meslekleri ic-ra eden kişilerle meslek mensupları ve arkasından onların örgütleri ortaya çı-kıyor. Mesleki bilgiye sahip olan meslek mensuplarının bu bilgiyi topluma za-rar verici şekilde kullanmamasını kontrol eden mekanizma meslek etiğiylegeliyor. Dolayısıyla siz neden bir işi yaptığınızı biliyorsanız, yani bu globalbakış açısını meslek etiği getiriyor, o zaman sizin sunduğunuz hizmet hem ka-liteli hizmete hem de toplumun ilerlemesini, kalkınmasını sağlayan bir hizme-te dönüşüyor. Bunun sonucunda mesleğe saygı ve meslek mensubuna güvenortaya çıkıyor. Burası çok önemli çünkü burada bir güç asimetrisinden bahse-diyoruz. Meslek mensubunun elindeki özel bilgiyle toplumu yönlendirmesi,kalkındırması mümkün ama bunu doğru kullanmazsa bu durumda toplumugeriye götürmesi de mümkün.Toplumun bunu kontrol etmesi, bu bilginin na-sıl kullanıldığı meslek etiğinin uygulanmasıyla ortaya çıkıyor. Dolayısıyla

36

meslek etiği bize bütüncül bir anlayışı getiriyor. Yani biz neden muhasebe ya-pıyoruz, muhasebeye toplumun neden ihtiyacı var, biz bunu biliyorsak zatendavranışlarımız da ona göre şekillenecektir. Mesleki bilgimizle de biz bu işien iyi şekilde yapacağız demektir. Bu nedenle baştan beri konuşan konuşma-cılarımız, Sayın Başkanımız da söyledi, meslek etiğinin de gene bu mesleğegiren kişilere öğretilmesi, bu mesleğin gerekleri nelerdir diye bilgi verilirkende “etik kuralları nedir” in gösterilmesi gerekiyor. Bir anlamda hocamın söy-lediği gibi “muhasebe sosyal çevresinde bu kurallar geçerlidir” in bu kişilereöğretilmesi gerekiyor ki meslek mensupları etik davranışlardan sapmasınlar,bu anlamda önemli. Ama şunu da tabii kabul etmek gerekiyor: biz mesleketiği ile ilgili kurallar koyabiliriz, biliyorsunuz bir ceza kanunumuz var amahırsızlık gene var. Önemli olan bu ceza kanununu uygulamak, etik kurallarıuygulamak, çoğunluğun bunlara uymasını, uymayanların da cezalandırılması-nı sağlamak…

Meslek etiğiyle ilgili kodlara baktığımız zaman farklı şekillerde ortaya çıkı-yorlar; ilke bazlı, kural bazlı, ilke ve kural bazlı olarak. Genelde baktığımızdabiz araştırmamızda çoğunun ağırlıklı ilke ve kural bazlı olduğunu gördük, ya-ni hem ilkelerden bahsediliyor hem belli kurallar konuluyor. Etik kodların buşekilde düzenlendiğini gördük.

Dünyada utanabilen utandığı zaman yüzü kızaran tek canlı insan. Sadece ku-ral bazlı etik kodlar olduğunda insanlar “kural yoksa tamam, bununla ilgilikural yok, istediğimi yapabilirim” diye düşünebildikleri ve bu utanma duy-gusunun bu durumda ortadan kalktığı savunuluyor. Dolayısıyla ilkeleri anla-mak, arkasından belki örneklerle bazı kurallarla desteklemek gerekiyor. Amakural olmamasının o konuda her şeyi yapabilirsiniz demek olmadığı, bu nok-tada ilkelere dönmek gerektiği ve “biz niçin bu şekilde davranmalıyız” ı an-lamamız gerektiğinin altını çizmeliyiz. Dün çok ilginçti, sanırım Ali KamilUzun söyledi bunu, bizim ülkemizde veya pratikte, ülkemizde demedi de,pratik şunu gösteriyor dedi, kurallar etrafında dönülmek için vardır dedi hiz-met kalitesinden bahsederken. İşte bu boşluk avcıları veya kuralları yıkmak,bunlar biraz kültürümüzden de belki kaynaklanıyor. Bundan birkaç sene ön-ceki bir forumda da yine bir sunum vardı.Orada kurallara karşı farklı kültür-lerin farklı yaklaşımlarından bahsediliyordu.Bizde kurallara uymamak sankiiyi bir işmiş gibi algılanır denmişti. Dün de bu dile getirildi, işte bundan dabiraz kaçmak gerekiyor. Dolayısıyla ilkeleri iyi görmek, anlamak gerekiyor.

Buradan baktığımızda etik ikilemlerden bahsediyoruz. Aslında şu da söyleni-yor literatürde, etik ikilem yoktur. Siz ikileme düştüğünüz durumda mutlaka

37

bir doğru vardır ancak karşılığında doğruyu yaptığınız zaman sizin şahsi çıka-rınızla ilgili çok büyük bir negatif etki vardır. Kişiler bu durumda etik ikile-me düşerler. Örneğin çalıştığınız yerde etik olmayan bir iş yapılıyorsa, işsizkalma korkusuyla buna göz yumarsınız. Dolayısıyla “etik ikilem var mıdır,yok mudur” u da tartışmak gerekiyor. Aslında doğrular belki de nedenini an-ladığımız zaman daha açık ortaya çıkıyor olabilir.

Dediğim gibi biz 12 farklı meslek grubunu inceledik, Türkiye’deki etik ku-rallarına baktık ve temel eğilimlerini içerik analiziyle araştırdık. Hangi mes-lek gruplarıydı bunlar? Akademisyenler, banka çalışanları, gazeteciler, güm-rük çalışanları, avukatlar, kamu personeli, kütüphaneciler, muhasebeciler,mühendisler, öğretmenler, sermaye piyasası çalışanları ve hekimler. Gördüğü-nüz gibi bayağı farklı; kütüphanecilerden akademisyenlere banka çalışanları-na hekimlere kadar, öğretmenlere kadar. Bunların hepsinin Türkiye’de mes-lek etik kuralları var, bu kuralları düzenleyen kuruluşlar var. Birçoğunun as-lında uluslararası düzeyde de yine kendi kurallarını düzenlerken aldıkları, ya-rarlandıkları veya etkileşim içinde oldukları uluslararası kuruluşlar da var.Önce şunu inceledik, acaba amaç olarak ne belirlenmiş? Yani bu meslekmensuplarının etik kodlarında etik kodun amacı ne olarak belirlenmiş? Genelolarak şununla karşılaştık, ağırlıklı olarak etik kültürünü yerleştirmek, etikdavranış ilkelerini ortaya koymak, tavsiyelerde bulunmak. Bunlar genel vebeklenen amaçlar aslında fakat biraz daha özele de inenler vardı. Prensiplereuyumla ilgili tehditleri belirlemek yani siz etik prensiplerinize, ilkelerinizeuymayan durumlarla karşılaşabilir misiniz, evet, bunlar nelerdir? Yüksek ka-litede hizmet sunmak, bakın daha önceki slaytta bahsettiğimiz kalitenin yük-selmesi için hizmette etik kurallara uygun davranmak, saygın bir meslekmensubu kitlesi yaratmak, meslek onurunu gözetmek. Yine meslek mensup-larından halkın, toplumun ne beklemesi gerektiğini ortaya koymak, istikrar vegüvenin oluşturulması – burada biraz daha makroya doğru gidiyor – sosyalve kültürel kalkınmaya katkı, yolsuzluklardan arınma ve toplumdaki güven-sizliği düşürmek. Gördüğünüz gibi bunların hepsi aslında ilk başta “meslekietik neden var” diye sorduğumuzda ona verdiğimiz cevaplardı.

İçerik analizini yaptığımız zaman biz 117 tane değer bulduk. Her birinin dö-kümünü yaptık ve bunları 3 ana grup ve 9 alt kategori altında topladık. Anagruplarımızı kurallar, ilkeler ve varsayımlar olarak belirledik. Kurallar anagrubunda şunu gözlemledik; bazılarında genel kurallardan, bazılarında özelkurallardan bahsedilmiş. İlkeler olarak da biraz daha muhasebede sizin yakınolduğunuz ilkelerden de hareket ederek gizlilik, tarafsızlık, yeterlilik ve özen,dürüstlük, mesleki davranış, bunların ön plana çıktığını gördük. Varsayım al-

38

tında, biz buna varsayım dedik ama ön kabul gibi herkesin, her meslek men-subunun ilk başta da söylediğimiz gibi kamu yararına çalışacağı ve bir de say-gı yani hem meslektaşlarına saygı, kişilere saygı, insan haklarına saygı oldu-ğunu belirledik. Aslında bu da bizim dün konuştuğumuz haksız rekabete debiraz gönderme yapıyor.

Söylediğimiz gibi genel kurallar vardı, özel kurallar vardı, örneğin doktorlariçin acil durumlarda ilkyardım sunması gibi, tedaviyi yarıda bırakmama veyaavukatların aynı dava için birbirine karşıt isteklerde bulunmaması gibi. Bizdaha çok ilkelerin üstünde durduk çünkü şunu da gördük, birazdan onu da ve-rip ondan sonra toparlayacağım, ağırlıklı olarak etik kodlarında ilkeler yer alı-yor. Her ne kadar kurallar bulunsa da ilkeler ön planda ve bunların içinde degizlilik yani iş ilişkilerinin bir sonucu olarak elde ettiğiniz bilgilerin dışarıyaaçıklanmaması ön planda. Bu müşterinizle aranızdaki güveni sağlıyor aslında.Diğer ilkeler tarafsızlık, ön yargı, çıkar çatışması ve usulsüz etkiler olmadankişinin görevini yerine getirmesi. Dürüstlük tüm mesleklerde karşımıza çıkı-yor; mesleki ilişkilerde dürüst, açık sözlü, adil olmak, yanlış veya yanıltıcı be-yanlarda bulunmamak. Yeterlilik ve özen, mesleki davranış, profesyonel dav-ranış olarak da geçebiliyor, bunlar da mesleğin yine yerine getirilirken özen-li, itinalı yapılması, mesleki yeterliliğe sahip olmak, sürekli kişinin kendiniyenilemesi gibi değerleri içeriyor. Varsayımlar da biraz önce söylediğimiz gi-bi kamu yararına yani kamuyu kişisel çıkarların üzerinde tutmak, yararlı ol-mak, kaynakları etkili kullanma gibi durumları kapsıyor. Burada çevreyle il-gili ilişkiler de işin içine giriyor. Arkasından da saygı, burada da kişilik hak-larına, düşünce özgürlüğüne saygı, insan onurunu gözetmek anlatılıyor.

Toplarsak biz ne gördük? İçerik analizimizde alt kategorilerde ağırlıklı olarakilkelerin olduğunu saptadık. Bu 12 meslek etik kodunun ağırlıklı ilkelerdenoluştuğunu, yani bizim bu tespit ettiğimiz değerlerin % 62,38’sinin ilkelerdenoluştuğunu gördük. Bunların içinde de özellikle mesleki davranış ve dürüst-lüğün ön plana çıktığını bütün mesleklerde gördük. Daha sonra kurallar geli-yor, bunlar biraz ilkeleri açmak amaçlı konmuş genel ve özel kuralların eşitdağıldığını gördük. Varsayımların da kuralları takip ettiğini gördük. Sonuç ola-rak şunu söylemek istiyoruz, meslek etiği bir mesleğin saygınlığının ve mes-lek mensuplarına güvenin temel taşıdır, bunu göz ardı edemeyiz. Yeni katılanmeslektaşlarımıza bunu öğretmeliyiz, kendimiz de bunu benimsemeliyiz kimesleğimizin devamlılığı, sürekliliği mümkün olsun. Dünkü konuştuğumuzgibi bir değer yaratıyorsak bu değerin devam etmesi için meslek etiğininönemsenmesi ve benimsenmesi hayati önem taşıyor. Çok teşekkür ediyorum.

39


- “Farklı Mesleklerde Temel Etik İlkelerine Genel Bakış” konusunu Prof. Dr.Banu Durukan Salı ve Araştırma Görevlisi Melissa Nihal Cagle hazırladılar,sunumunu da Prof. Dr. Banu Durukan Salı yaptı, ben teşekkür ediyorum.Şimdi bizim meslektaşlarımız temel etik ilkelerine uymak için gerçekten çokbüyük çaba sarf ediyorlar. Mesleki yeterlilik ve mesleki davranış konusundayeni çıkan bütün uygulamaları biz zamanında öğreniyoruz ve yapıyoruz, bü-tün maliyeti de bize. Yani bu kadar geniş kapsamlı mevzuatı bu kadar hızlı şe-kilde yapmak gerçekten başka hiçbir meslekte yoktur diye düşünüyorum.Burada dünkü Sayın Şükrü Kızılot’un anlattığı fıkradaki gibi imam olasım ge-liyor. Gerçekten mevzuat konusunda çok çalışma yapmamız gerekiyor amasıcaktan, soğuktan şikâyet etmeden buna uymamız gerekiyor, bu duruma ken-dimizi uydurmamız gerekiyor. Gizlilik, tarafsızlık ve dürüstlük ilkelerine uyu-yoruz, gerçekten bunun için de çok çaba sarf ediyoruz. Vergi dairelerinin,sosyal güvenlik, İŞKUR, Bilim ve Teknoloji Bakanlığının, Çevre ve Şehirci-lik Bakanlığının şifreleri bizde, bunlar müşterilerimize veriliyor ama bu iş-lemleri bizim meslektaşlardan başka hiç kimse yapamıyor. MERNİS uygula-maları ile şimdi şirketlerde değişiklik işlemleri de yapılacak. Bunları müdür-lerin veya şirket sahiplerinin yapması biraz zor olacak, yine getirecekler bizediyecekler ki buyurun bunu siz yapın. Yani burada e-imzasını bile bize getiripyaptırmak isteyecekler bürolara, ben böyle olacağını düşünüyorum bilmiyo-rum. Gerçekten biz dürüstlük, doğruluk, tarafsızlık konusunda gerekli her şe-yi yaptığımıza inanıyorum. Şimdi “Muhasebe Etiğinde Temel İlkeler” konu-sunda sunum yapmak üzere Sayın Muhammet Bezirci’yi davet ediyorum, bu-yurun.

47

Muhasebe Etiğinde Temel İlkeler

Doç. Dr. Muhammet BEZİRCİSelçuk Üniversitesi

- Sayın Bakanım, Sayın TÜRMOB yetkilileri,değerli hocalarım, kıymetli meslek mensupları,hanımefendiler, beyefendiler. Üniversite birincisınıfa ilk başladığınız yıllarda ilk aldığınız dersler-den birisi de İktisada Giriş dersidir ve İktisadaGiriş dersinin en temel konularından bir tanesi dekıt kaynaklardır. Aslında etiğin ortaya çıkış nede-ni bu kıt kaynakların paylaşım sorunundan kay-naklanmaktadır. Çünkü iktisadi tarihe baktığımızzaman ülkelerin, toplumların, işletmelerin, kişi-lerin bile kavga ve savaş nedenlerinin temelindebu kıt kaynakların paylaşım sorunu vardır. Kıt

kaynaklardan daha fazla pay alma isteği ile yapılan işlemler ve bu işlemleringenel kurallar, ilkeler ve ahlaki değerler sarmalının içinde ya da dışında olma-sı aslında etik değerlerin temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle yapılan işlem-lerin neticesinde nimet ve külfet dengesinin o işlemi yapan kişiler tarafındankendi tarafına doğru çekilmesi etik sorununu ortaya çıkarmaktadır..Ben Sel-çuk Üniversitesindenyani Mevlana kentinden geliyorum, o nedenle Mevla-na’nın Mesnevi’de yer alan bir sözü bu etiği çok iyi tanımlıyor aslında. SayınBakan ilk açılış konuşmalarında bunu söylemişti ama ben bu sözü tüm haliy-le söylemek istiyorum. Diyor ki Mevlana Mesnevi’sinde “ne keser gibi ol hepbana hep bana, ne rende gibi ol hep sana hep sana, testere gibi ol bir sana birbana” diyor. Sanıyorum bu söz kıt kaynakların paylaşımı sorununda bir çö-züm yolu olabilir. İşletmelerin faaliyetleri için gerekli olan bu kıt kaynakla-rın bir anlamda organizasyonunu yapan devletin kuralları çerçevesinde yapı-lan bu faaliyetlerin belirli bir kayıt sistemi dahilinde işletme ilgililerine su-nulması süreci muhasebe meslek mensupları tarafından yapılmaktadır. Bu kıtkaynakların hangi ölçüde kullanılarak hangi değerlerin ortaya çıkarıldığı ve budeğerlerin ne kadarlık kısmının kayıt altına alındığı ve bunun kamuoyuyla pay-laşılması yine muhasebe mesleğinin görevidir. Bu nedenle muhasebecilik ya-ni muhasebe mesleği uzmanlık ve ihtisas gerektiren bir meslektir. Fark edile-bilir vakar ve onur çerçevesinde sürdürülebilen bir meslektir. İşletmelere yön

48

veren bir meslektir ve gördüğünüz gibi son derece yoğun bir meslektir. Herne kadar işletmenin faaliyetlerine ilişkin kayıt düzeninin hangi sistem dahi-linde kayıt altına alınacağı belirli kurallar hükmüne bağlanmış ise de bu ku-ralların haricinde insanın olduğu her yerde yine bazı değerler ortaya çıkmak-tadır. İşte bu değerlerin bir diğeri de etik değerlerdir. Toplum içinde uzman-lık gerektiren meslekleri toplumda ayrıcalıklı ve fark edilebilir hale getiren enönemli unsur etik değerlerdir. Gelişmiş ülkelerde 1960’lı yıllarda başlayan,ülkemizde 1995’li yıllarda gündeme gelen ve 2000’li yıllarda olması gerekenönemi almaya başlayan etik değerler şu an oldukça gündemdedir.

Etik değerler iş yaşamıyla veya mesleğimizle ilgili iyi – kötü, doğru – yanlış,haklı – haksız uygulamaların incelenmesini gündeme getiren değerlerdir. Veetik yasal gerekleri aşan ölçüde kendini kontrol demek olan ideal bir insanözelliğidir. Tabii bu söz konusu etik değerler sosyal çevre, kişisel ahlak ve iş-letme özelliklerinden oluşan bir bütündür ve bu her 3 unsurun etkileşimininneticesinde etiğe uygun ya da uygun olmayan davranış ortaya çıkmaktadır.Uygulamada tabii ki etik kuralları değişik gruplar kendi faaliyetleri çerçeve-sinde belirledikleri için kendilerine göre geçerli usul, geçerli nizam ve kural-ları belirleme eğiliminde olmuştur. Bu nedenle her mesleğin kendine özgüetik kuralları vardır. Bu kurallar temelde farklı değer yargılarına dayandırıl-maktadır. Bu nedenle söz konusu olabilecek bu değer yargıları insandan insa-na, toplumdan topluma farklılık arz etmektedir. Az önce dediğim gibi etik herzaman bir grubun eseridir, etik grup onu koruduğu sürece bu yürürlükte ka-labilir ve bu kurallar emreder, kişilere ya da bireylere şu ya da bu şekildedavranmaları şeklinde zorlar. Kişisel eğilimlere bir şekilde sınır çizer, dahaileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşmaktadır. Etik kurallar olarak be-lirlenen ve üyelerinin genel olarak ortak davranış biçimlerini tanımlayan buetik ilkelerinin temelde 3 tane işlevi vardır. Bunlar;

• Yetersiz ve ilkesiz çalışanları ayrıştırmak,

• Meslek içi rekabeti belli kurallara bağlamak,

• İdeal hizmetler sağlamak.

Tabii bu bağlamda etik ilkelerin faydalarını sıralamak istiyorum.

• Meslektaş baskısı sağlayarak bireyleri etik davranış göstermeye iter,

• Kişilerin kişisel özellikleri dışında doğru ya da yanlış davranışlar konu-sunda daha tutarlı ve kararlı bir rehberlik sağlar,

49

• Belirsiz durumlarda nasıl davranılacağı konusunda rehberlik eder,

• Yönetici ya da patronların otokratik gücünü kontrol eder,

• Kurumların toplumsal sorumluluklarını tanımlar,

• Kurumun ya da mesleğin çıkarlarına hizmet eder.

Tabii burada etiği ilkeler ile aynı işlevi gören davranış kuralları da söz konu-sudur. Etik kod, çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir bulunduğu-na ilişkin olarak yol gösteren, meslek ya da kurum tarafından beklenen resmiifadelerdir. Etik ilkeler ve davranış kuralları bütünü şu faydaları yaratır;

• Meslektaş baskısı sağlayarak bireyleri etik davranış göstermeye iter,

• Kişilerin kişisel özellikleri dışında doğru ya da yanlış davranışlar konu-sunda daha tutarlı ve kararlı rehberlik etmesini sağlar,

• Belirsiz durumlarda nasıl davranılacağına yardım eder.

Tabii karar verme aşamasında neyin doğru neyin yanlış olduğunun belirlen-mesinde meslek ahlak standartları yardımcı olur demiştik az önce. Her mes-lek grubu kendisiyle ilgili mesleki davranışları, kuralları, ilkeleri kendisi be-lirler ve bunları kendisi korur. Meslekler arasında farklılık olmasına rağmenmeslek ahlakı ile ilgili olarak belirlenen kurallar temelde şu 3 özelliği taşımakzorundadır, az önce Banu Hocam da bir nebze değindi bunlara;

• Meslek mensubu yasaların öngördüğü düzeyin üzerinde bir davranışta bu-lunmalı ve bu seviyeyi her zaman koruması gerekmektedir,

• Belirlenecek etik kurallar dürüst davranmayı ve kamuoyunda olumlu birizlenim bırakmaya yönelik olarak belirlenmelidir,

• Meslek grupları belirlenen etik standartlara ters düşecek olan tüm davra-nışları yasaklamalıdır.

Tabii muhasebe mesleğine yön veren etik olgusu, temelde 2 ana yapı taşı var-dır bunlar genel ilkeler ve davranış kuralları, bunu Banu Hocam az önce an-lattığı için fazla detayına girmek istemiyorum. Genel ilkeler ile davranış ku-ralları aslında birbiriyle benzeşmektedir, sadece davranış kuralları genel ilke-lerin daha detaylandırılmış, yasalarla uygulamaya konulmuş ve disiplin ceza-ları ile de çerçevesi çizilmiş halidir. Bu çerçevede baktığımız zaman, dünya-

50

da etik davranış ilkelerini düzenleyen kurum ve kuruluşlar hangisidir, biz ül-kemiz olarak bunun hangisine tabiyiz?

Öncelikli olarak Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Örgütü etik kural-larla ilgili düzenleme yapmıştır. Daha sonra Amerikan Sertifikalı Muhasebe-ciler Enstitüsü ve Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu bünyesinde Ulus-lararası Muhasebe Meslek Mensupları Etik Standartları Kurulu etik ilkeleriyayınlamıştır. TÜRMOB tarafından yayınlanan etik ilkelerin esas dayanağıolan IFAC bünyesindeki Etik Standartları Kuruluna ilişkin ilkelere geçmedenönce, çünkü biz sonuçta IFAC üyesi olduğumuza göre, esas olarak bunları ta-nımlamamız gerekiyor. Ama diğer kuruluşların yayınlamış olduğu etik ilkele-rin TÜRMOB tarafından yayınlanmış olan etik ilkelerden bir farkı var mı yokmu diye diğer kurumların etik ilkelerine hızlıca göz atmak istiyoruz. Ulusla-rarası Yüksek Denetim Kurumları Örgütü’ne ilişkin mesleki etik ilkeleri dü-rüstlük, bağımsızlık, tarafsızlık, çıkar çatışmalarından kaçınılması, mesleki sır-ların saklanması, mesleki yeterlilik ve mesleki gelişime açık olmak şeklindesıralanmıştır. Amerikan Sertifikalı Muhasebeciler Enstitüsü tarafından yayın-lanan etik ilkeleri bağımsızlık, dürüst ve tarafsız olma, genel standartlar, stan-dartlara uyma, muhasebe ilkelerine uyma, sır saklama, şarta bağlı ücret, uy-gunsuz davranışlar, reklam yapma yasağı, komisyon ve danışma ücretleri,mesleği icra biçimi ve isim olarak nitelendirilmiştir. Tabii muhasebe mesle-ğinde etik ilkeler meslek mensuplarının kendi aralarındaki ilişkileri, müşteri-leriyle olan ilişkileri, meslek kuruluşlarıyla olan ilişkileri, toplum ve kamukurumlarıyla olan ilişkileri düzenlemeleri açısından büyük katkı sağlamakta-dır. TÜRMOB tarafından da kabul edilen ve çevirisi yayınlanan Temel EtikKitabı IFAC bünyesinde kurulan Etik Standartları Kurulu’na ait ilkeler oldu-ğu için, önce IFAC’ın muhasebe mesleğinin amaçlarını belirlemekte yarar ol-duğunu düşünüyorum çünkü bu amaçlar çerçevesinde etik kurallar yayınlan-mıştır. Bunlar güvenilirlik, profesyonellik, hizmetlerin kalitesi ve etik kural-lar çerçevesinde güven. IFAC bünyesinde kurulan Uluslararası Etik Standart-lar Kurulu meslek mensuplarına yönelik ahlaki standartlarıyla ilgili olaraköncülük yapmaktadır. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu etik kurallarıbu kuralları 3 ana esas üzerinde ayırıma tabi tutmuştur. Bunlar A grubundaki,Bölüm A’da ifade edilen kurallar etik kuralların genel işleyişidir, genel kural-lardır. Bölüm B’deki kurallar serbest çalışan muhasebe meslek mensuplarıiçin etik kurallardır. Bu kurallar aynı zamanda yeni piyasası oluşmaya başla-yan bağımsız denetçiler için de geçerli olacak kurallardır. 3. Bölümdeki ku-rallar ise işletmede yani bağımlı çalışan muhasebe meslek mensupları için uy-gulanacak etik kurallardır. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu bünye-

51

sinde kurulan Etik Standartları Kurulu etik kuralları üyelerin uygulanması veüye kuruluşlara benimsetilmesi yönünde rehberlik etmektedir. Bu bağlamdaetik kuralların TÜRMOB’un da kabul ettiği genel kuralların temeli dürüstlük,tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve gerekli özen, gizlilik ve mesleki davranış ola-rak ifade edilmektedir. Tabii henüz ülkemizde TÜRMOB veya diğer kurum-lar tarafından serbest çalışan veya bağımlı çalışanlar bir yasayla düzenlenme-miştir, sadece TÜRMOB tarafından çeviri kitapçık basılmıştır ama ben diğer-lerini de kısaca sıralamak istiyorum. Serbest çalışan muhasebe meslek men-suplarına ilişkin etik kurallar mesleki görevlendirme, çıkar çatışması, ikincigörüşler, ücret ve diğer çeşit ödemeler, mesleki hizmetlerin pazarlanması, he-diye ve ikramlar, müşteriden emanet olarak alınan varlıklar, tarafsızlık ve bü-tün hizmetler, bağımsızlık, denetim ve inceleme sözleşmeleri olarak ifadeedilmektedir. Peki, bağımlı çalışan muhasebe meslek mensupları için etik ku-rallar ne şekilde sıralanmıştır diye bakacak olursak; bunlar potansiyel anlaş-mazlıklar, doğal olarak işverenle tabii ki, bilginin hazırlanması ve raporlan-ması, yeterli uzmanlıkta hareket etme, finansal çıkarlar ve rüşvetler olarak ta-nımlanabilir. Bu sıralamayı kırmızı yıldızla yaptım çünkü ben de bir meslekmensubuyum, hepimiz için önem arz ettiğini düşünüyorum. Sonuçta buTÜRMOB tarafından, Sayın Bakanımın da elinde duruyor yeşil kitap, kendi-si Türkçeye çevrilmiş durumda. Uluslararası Muhasebeciler FederasyonuIFAC bünyesinde kurulan Etik Standartlar Kurulu’nun bir üyesi olarak TÜR-MOB tarafından yayınlanan mesleki etik ilkeleri dürüstlük, tarafsızlık, mesle-ki yeterlilik ve gerekli özen, gizlilik ve mesleki davranış olarak ifade edil-mektedir. Tabii ki 27 Mart tarihinde yayınlanan tebliğ gereği tebliğ içerisindede bunlar yer aldığı için ve bizler sizler meslek mensupları olarak bu tebliğeimza atacağımız için bunların içeriğinin kısaca açıklanmasında fayda görüyo-rum.

Dürüstlük, öncelikle şuna bir dikkat çekmek istiyorum, arada bir kırmızı çiz-gi var. Bu kırmızı çizginin altı farklı üstü farklı. Günümüzde rekabet biliyor-sunuz ki bilgiye dayalı bir rekabettir, eğer bir grup kişi, işletme bilgiye tam,zamanında, doğru ve güvenilir bir şekilde ulaşabiliyorsa, bu kişi, bu grup, buişletme rakiplerine göre her zaman daha üstündür. Dürüstlük ilkesi meslek veiş ilişkisinde açık sözlü, dürüst, güvenilir olmak ve adil olmak demektir. Eğermeslek mensubu elde ettiği bilgilerin slaytta gördüğünüz üzere hususları içe-ren kanısına varmış ise o bilgi kaynağı ile ilişkisini kesmek zorundadır, kes-meye eğilimi olması zorundadır en azından. Bunlar açık bir şekilde yanlış veyanıltıcı beyan içeren bir bilgi varsa, dikkatsizce verilmiş beyanlar ve bilgile-rin olması mevcutsa, olması gereken bilgilerin atlanmış veya gizlenmiş olma-

52

sı durumunda meslek mensubu bu bilgi ve bilgi kaynaklarıyla ilişiğini kesmeyönünde ilk adımı atmak zorundadır. Tarafsızlık ilkesinde 3 tane temel ana un-sur vardır; bunlar ön yargı, çıkar çatışması ve usulsüz etki. Tabii meslek men-subu tarafsızlığını zayıflatacak durumlarla karşı karşıya kalabilir, her zamanolduğu gibi. Sonuçta hepimiz bir toplum içerisinde yaşıyoruz ve bu toplum-da sürekli çeşitli çevresel etmenlerle karşı karşıyayız. Böyle bir durumda baş-kalarının zarar verici işlemleriyle çıkar sağlama ve yarar sağlama çabalarımeslek mensubunun tarafsızlığını etkilememelidir ve meslek mensubu mesle-ki ahlak gereği bu etkiye asla izin vermemelidir ve profesyonel meslek men-subu yoğun baskı altında mesleki hizmeti yerine getirmemelidir. Mesleki ye-terlilik ve gerekli özen standardı tüm meslek mensuplarına slaytta görmüş ol-duğunu yükümlülükleri yüklemektedir. Bunlar müşterilerin yeterli hizmetialmasını temin edecek düzeyde mesleki bilgi ve beceriyi güncel tutmak, di-ğeri mesleki hizmet verilirken mevcut teknik ve mesleki standartla uyumiçinde hareket etmek. Gizlilik standardı, meslek mensubu mesleğini yerinegetirirken edindiği bilgileri açığa vurmaması gerekir. Bu bağlamda tabii ül-kemizde çeşitli kurumlara yönelik olarak çeşitli kanunlar çıkarılmıştır. Bun-lardan bir tanesi içeriden öğrenenlerin ticaretidir, aynı bağlamda. Bir diğerkanuni veya mesleki bir zorunluluk ya da geçerli ve düzgün bir şekilde alın-mış yetki olmadıkça bunlar kullanılmamalı ve açıklanmamalıdır. Ancak, müş-teri veya işletmenin bilgisi açıklanmasına izin veriyorsa ya da bu bilgilerinaçıklanması 3.kişilerin zararına olmayacaksa ancak bu şekilde bilgiler açıkla-nabilir. Mesleki davranış standardında temel olan profesyonel davranış ilke-sidir. Profesyonel davranış ilkesi bütün meslek mensuplarına ilgili yasalara,düzenlemelere uymasını, mesleği gözden düşürücü herhangi bir harekette bu-lunmaması yükümlülüğünü getirir. Meslek mensubu bu bağlamda itibarınauygun davranmalıdır, itibarı sarsıcı hareketten kaçınmalıdır ve mesleğin gerek-tirdiği vakar ve onur çerçevesinde hareket etmelidir. Hatta öyle ki meslekmensubu o şekilde hareket etmelidir ki sahip olduğu özellikleri, tecrübelerive sunacağı hizmetler konusunda abartılı iddialarda bulunmamalıdır. Diğermeslek mensuplarının çalışmalarını kötüleyici ve asılsız karşılaştırmalarda dabulunmamalıdır. Sonuç olarak muhasebe meslek mensuplarından beklenen veher zaman korunması gereken yüksek davranış biçimini tanımlayan meslekmensuplarının dürüst ve kamuoyunda olumlu imaj yaratan mesleki davranış-larını teşvik edici, meslek mensuplarının ahlaki standartlara uygun düşmeyendavranışlarını yasaklayıcı, cezalandırıcı ve caydırıcı düzenlemelerin hem mu-hasebe meslek mensupları için hem de yeni piyasası oluşmakta olan bağımsızdenetçiler için öncü kurum ve kuruluşlar tarafından hemen uygulamaya geçi-

53

rilmesi gerekir. Burada TÜRMOB üzerine düşen görevi zaten yapmıştır. Ay-rıca etik eğitimi ve zorlayıcı düzenlemeler de önemlidir, bu bağlamda 27 Marttarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Muhasebe Meslek Mensuplarının EtikEğitimi ve Etik Sözleşme Yapılması Hakkındaki Tebliğ önemli bir dönümnoktasıdır.

Sözlerime Rus asıllı Nobel ödülü alan bir yazarın bir sorusuyla son vermek is-tiyorum. Diyor ki, “çamurun içinde temizlik yapılır mı?” Cevabını da kendiveriyor, “evet, yapılır, herkes kendi üzerine su dökerse gün gelir yanınızdakiçamurlu gezmekten utanır” diyor. Dinlediğiniz için teşekkür ederim.

54


- Sayın Doç. Dr. Muhammet Bezirci’ye teşekkür ediyoruz. Şimdi istersenizhemen sorulara geçelim. Sorusu olan?

Selma ÇALIŞIRBursa SMMM Odası

- Yeni çıkan etik tebliği ile ilgili detaylı açıklama yapılacak mı? Düzenlemenasıl yapılacak TÜRMOB ve odalar tarafından, çünkü orada ücretlendirme ileilgili bir sıkıntı var bana göre. Onu bir açmak istiyorum, o yüzden soruyorum.

Feyzullah TOPÇUTÜRMOB Etik Komitesi Başkanı

- Sorunuzla ilgili, etik eğitimiyle ilgili çok detaylı bilgiyi panel bölümündekomite üyemiz Yeşim Hanım bilgi verecek o konuda. Paneli beklerseniz de-taylı açıklama yapılacak.

Ali ERTEMİZMersin SMMMM Odası

- Sormak istediğim soru şu, yani hepimiz aslında sormalı, bizim etik olmamıztartışılıyor ancak bizimle işbirliği yapan kurumlar vergi dairesi, Maliye Ba-kanlığı, SGK’nın da bu etikliğe uyması gerekmiyor mu? Bunların hakkındakidüşünceleriniz nelerdir?


- Şimdi biz diğer kurumlara önceki oturumlarda da devamlı konuşuldu yanibiz derdimizi anlatamıyoruz dendi. Aslında kurumsal olarak da bunlara gidi-

68

yoruz, her zaman sorunlarımızı dile getiriyoruz, çözüm önerileri sunuyoruz,üzerimize düşen görevleri yapacağımızı her zaman belirtiyoruz. Onlar da bi-liyor aslında bizim dertlerimizi resmi kurumlar, müşterilerimiz herkes bili-yor, ne yaptığımızı da biliyor ama maalesef bazı sıkıntıları çözemiyoruz. Birsoru daha alalım, ondan sonra kapatalım, buyurun.

Akın ÖZDEMİRMuğla SMMM Odası

- Teşekkür ediyorum Sayın Başkan. Önümüzde yapılacak olan etik eğitimler-le ilgili Banu Hanım’a bir soru sormak isterim, belki başkası da cevaplandı-rır. Biliyorsunuz çeşitli etik doktrinler var, bu eğitimin amaçları da sanıyorummeslek mensupları arasında bir etik farkındalık yaratmak ve mesleğe katkısınıgeliştirmek sonuç itibariyle. Çeşitli doktrinler var faydacı yaklaşım gibi, ku-ralcı yaklaşım gibi. Acaba bu etik eğitimler yapılırken bu doktrinlerden han-gisini uygulayacağız yahut da hangisini benimseyeceğiz, bu konuda bir açık-lama yapabilir misiniz acaba? Teşekkür ederim.

Prof. Dr. Banu DURUKAN SALIDokuz Eylül Üniversitesi

- Şimdi ben o eğitimlerin nasıl şekillendirildiğini bilmiyorum açıkçası. Öğle-den sonra anlatılacakmış detayı. Bizim burada üzerinde durmak istediğimizkonu şuydu, her mesleğin kendi özünden, doğasından kaynaklanan ve ön pla-na çıkardığı etik ilkeler vardır ve biz bunları sahiplenirsek o zaman bu mesle-ğimizin bir anlamı olur. Çünkü motomot kurallar bazında bir şeyleri yaparsakzaten biz de yaptığımızı anlamıyoruz demektir. Dün çok üzerine basılarak söy-lendi, biz eskiden vergi için muhasebe yapardık, şimdi bilgi odaklı muhasebeyapıyoruz, bir değer yaratıyoruz ve mesleğimiz bize değer katarken biz demesleğimizle değer katıyoruz. Bunun oluşabilmesi için etik kodların oturma-sı, etik davranışların meslek mensupları tarafından benimsenmesi gerekiyor.Dolayısıyla bu bir şekilde bir yerden başlamak zorunda, aslında Hocamın enson sözü güzeldi, o çamur, sanırım önceki soruya da güzel bir yanıt olurdu.Dolayısıyla birilerinin başlaması gerekiyor çünkü biliyorsunuz İnönü’nün birsözü vardır, “namuslular da namussuzlar kadar cesur olsalardı”… Bir şekildebaşlatmamız gerekiyor. Teşekkür ederim.

69

Katılımcı

- Ben Sayın Hocamız Banu Hanım’a bir soru sormak istiyorum. Türkiye’degeçmişte etik değerlere nasıl sahip olduğumuza ilişkin bir araştırma yaptılarmı acaba? Türkiye’deki çıraklık, kalfalık ve ustalık müesseselerinde acabahangi etik değerler göz önünde bulunduruluyordu? Ve o etik değerler o dö-nemde çalışan esnafın veya meslek kuruluşlarının çalışmalarına ne gibi olum-lu etki yaratıyordu meslek hayatının düzenlenmesi açısından? Bu konuda bil-gilendirebilirseniz sevinirim.

Prof. Dr. Banu DURUKAN SALIDokuz Eylül Üniversitesi

- Şimdi biz geçmişe yönelik bir çalışma yapmadık, bizim çalışmamız şu ankimevcut etik değerler üzerine bir çalışmaydı. Ama biliyorsunuz bu tür meslek-lerde ustadan çırağa geçen bu değerler dolayısıyla o mesleklere saygının top-lumda artmasını sağlamıştır diye düşünüyorum ama akademik olarak o konu-da size net bir cevap veremeyeceğim. İşte o nedenle zaten bizlerin benimse-memiz gerekiyor, yeni gelenlere de bunu öğretmemiz gerekiyor.


- Başka soru yok galiba. Ben konuşmacılara ve siz katılımcılara teşekküreder, saygılarımı sunarım.

70

II. OTURUM

MESLEK MENSUPLARI VE İŞ DÜNYASIGÖZÜYLE TEMEL ETİK İLKELER :

POTANSİYEL ETİK SORUNLAR,GÖZLEMLER

Osman ARIOĞLUModeratörTÜRMOB Yönetim Kurulu Üyesi

- Evet, çok değerli hazirun, tabii yemek sonrası,son gün olunca doğal olarak müşteri sayımızazaldı. Ama biz gene de elimizden geldiğince bu-raya katılan ve panelist arkadaşlarımızı, bizleridinleme lütfünde bulunan arkadaşlarımıza en ve-rimli şekilde ve de sıkmadan bilgilendirme yap-maya gayret edeceğiz. Ben izninizle bir fıkraylabaşlamak istiyorum.Hem de biraz yemek sonrasıoturuma kendimizi hazırlamış oluruz. Biraz daaslında ilk gün 2000’in üzerinde bir sayıyla baş-layıp bugün bu rakama gelmemize de uygun birfıkra olacak. Şimdi bizim gibi bir panelist gelmiş,

salona girmiş, bakmış salonda 1 kişi var, ben ne yapacağım şimdi diye dü-şünmüş. Ya demiş arkadaş işte ben burada bir seminer vereceğim, bir konuanlatacağım ama görüyorum ki salonda siz varsınız, arzu eder misiniz size an-latayım mı yoksa vazgeçelim mi, bunu bırakalım mı? Salondaki kişi şu ceva-bı veriyor, ben diyor hayvan besicisiyim, ahıra girdiğimde hayvanlarımın hep-si orada mı değil mi bakmaksızın onların ihtiyacı neyse veririm diyor, başkabir cevap vermiyor. Bunun üzerine bizim panelist mesajı aldım diyor, aşağıyukarı 2 saatlik bir sunum hazırlamış, bayağı da akademik seviyede. Bütünsunumunu o tek kişiye bir güzel anlatıyor. Ve tabii biraz uyuklaya, biraz sıkı-la o tek kişi panelin sonuna kadar duruyor. Sonunda bizim seminer veren ho-ca gidiyor soruyor, nasıl oldu diyor, memnun kaldınız mı? Cevap gene ente-resan; ben diyor az önce de söylediğim gibi hayvan besicisiyim, ahıra girdi-ğimde yem çuvalını aldığımda yem verirken ahırdaki hayvanlara bütün yemibir tanesinin önüne başlatırsam o hayvanı çatlatırım diyor. Evet, biz de bunadikkat edeceğiz.

Şimdi tabii biz bu dikkatle buradaki ekibi sıkmadan konuları değerlendirme-ye çalışırken konu başlığımızı ben tekrarlamak istiyorum; Meslek Mensupla-rı ve İş Dünyası Gözüyle Temel Etik İlkeler ve Potansiyel Etik Sorunlar. Öğ-leden önceki oturumda temel etik ilkeleri gördük. Etik işinin ne kadar önem-li olduğu anlatılmaya çalışıldı.Ben anladığım kadarıyla bu çalışma sırasındagözüme ilişen mesleki etikteki felsefe nedir onu tekrarlamak istiyorum. İşhayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden prensipler ve

73

standartlar toplamı diye bir tanım yapılabiliyor.Kitaplarda buna benzer tanım-lar var. Peki, meslek grubunun üyelerine belli kurallarla davranmayı zorla-yan, kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dış-layan, mesleki rekabeti düzenleyen, hizmet ideallerini korumayı amaçlayanmesleki ilkeler bütününe de mesleki etik diyebiliyoruz kısaca. Şimdi bunu de-dikten sonra, temel etik ilkeleri bir defa daha hatırlatmamız lazım.TÜR-MOB’un27 Mart’ta yayınlamış olduğu tebliğde de zaten ana hatlarıyla var.Nedir mesleki etik ilkeler, tekrar hızlıca sayarsak,

• Dürüstlük• Yasaya uygunluk• Mesleki anlamda yeterlilik• Güvenilirlik ve sır saklama • Mesleğe bağlılık, mesleğin vakarına, mesleğin kalitesine, standartlarına

uygun şekilde davranışta bulunmak

Bunları da söylediğimizde aslında bir de ölçü vermeye çalışalım. Meslekietikte amaç nedir, önce bunu ortaya koyalım. Aslında mesleki etikte temel biramaç vardır arkadaşlar, maksimum faydayı sağlamak. Ne için bu faydayı sağ-lamak? Toplum için. Yoksa bir grubun, bir kesimin, bir ekibin faydasını sağ-lamak temel hedef olursa mesleki etikte, o zaman bu etik davranış olmaktançıkıp başka noktalara doğru gidebilir.

Şimdi bir davranışın “etik mi, değil mi” ölçümünü nasıl yapacağız, bir de bu-nu ortaya koymak gerekiyor. Öncelikle ne yapacağız, o sorunu doğru bir ta-nımlamamız gerekiyor, birinci adımımız bu. Sorunu tanımladığımızda etraflıcaher yönüyle görmemiz gerekiyor, ondan sonra da çözüme yönelik alternatifseçeneklerimizi sıralamamız gerekiyor. Bunları yaptıktan sonra da yaptığımdoğru mudur, yasal mıdır ve yararlı, yani kamu yararını gözeten bir sonuç do-ğuruyor mu, bir de buna bakmak gerekiyor. Peki, bunun için ne yapıyoruz,gene bir davranışsal analiz yapmamız gerektiğinde? Bir defa emin olana ka-dar soru sormaya devam etmemiz gerekiyor. Aslında bir de güzel bir empatiölçüsü de etiğin içine giriyor arkadaşlar. O da bir karar verdiğinizde bu kara-rın duyulmasının kendinizi, ailenizi nasıl etkileyeceğini de düşünmeniz gere-kiyor. Bütün bunlarda herhangi bir sorun görmüyorsanız o zaman kararı ve-rip geçmeniz gerekiyor. Dolayısıyla yapılan bir eylemin etik olup olmadığınınbelirlenmesinde temel ölçü sağladığı toplam faydanın yapılacak başka bir ey-lemden fazla olması diye bir tanım da yapılabilir ama tabii burada da ister is-

74

temez sübjektif unsurların devreye girebileceğini, girebildiğini unutmamamızgerekiyor. Bu temel felsefe çerçevesinde etik olan etik olmayan davranış ayı-rımında birkaç örnek vermek istiyorum. Aslında bizim panelimiz veya bu fo-rum sırasında bile benzer örnekler çıkarabilirsiniz. Bir defa etik davranmakolayında aşırı güç kullanımı olmaması da gerekiyor.Yani kendinizde olan im-kânı, kendinizde olan gücü aşırı kullanırsanız orada da etik davranıştan kaç-mış olursunuz. Sadece suçlamak için bir şeyler söylerseniz gene etik davran-mış olmazsınız. Sadece kafanızın arkasında başka bir hesap yaparak bir söy-lemde, bir davranışta, bir eylemde bulunursanız o zaman gene etik davranmışolmazsınız. Arkadaşlarımız ayrıntılı örnek verecektir elbette ama ben bizimmeslekte sık rastlanan bir durum, hepimizin şikâyet ettiği aslında zaten hak-sız rekabetle etiği de bir anlamda iç içe getiren bir konu; bir arkadaşınızın mü-kellefine, müşterisine gidip bir başkasının “efendim ben bu işi daha ucuz ya-parım, sizin önceki mali müşavirinizin personeli zaten yetersiz, işte benimşunum var bunum var” gibi kendini anlatabilir ama karşıyı da kötüleme nok-tasına gelirse bu müşteri çalma olayı o zaman ne olur? Etik davranmamış olu-ruz. O zaman bu meslekteki standardı, meslekteki kaliteyi yukarı taşıyamamışoluruz.Yani temel ölçü şu, bir başkasının size yapmasını istemediğiniz şeyibaşkasına yapmamanız gerekiyor. Aslında bu 3 günlük sempozyumda 3 tanetemel söz ortaya çıkmış oldu, ben onları tekrar ederek örnekleri de çoğaltma-yacağım. Daha fazla örnek vermeyi planlıyordum ama şimdilik bu kadar ye-terli.Belki aralarda o örnekleri devam ettiririz. Dünkü oturumda Av Mevsimifilmindeki bir söz dile getirildi ve bu hakikaten haksız rekabetten ziyade etik-le ilgili çok hoş bir söz. Ben o nedenle onu hemen not edip dün de tweet at-mıştım; arkadaşlar, izleyenler görmüştür, diyor ki; “tek bir noktadan bakarsa-nız tek bir şey görürsünüz, o gördüğünüz sizi sonuca götürecek şey midiryoksa gerçekle aranızdaki bir engel midir, bunu düşünmeniz gerekiyor”. Bi-rincisi bu. İkincisi de gene öğleden önceki oturumda Muhammet Hocamızınifade ettiği Mevlana’nın sözü. Tekrar etmekte fayda var, çünkü sözün tama-mını ben de toparlayabildiğim kadarıyla tekrar edeyim, ne diyor? “Keser gibiolma hep bana, hep bana, rende gibi olma hep sana hep sana, testere gibi olbir sana bir bana”.

Üçüncüsünü de bugün söylemiş olalım, o da bizim kendi atasözümüz, “ken-dine yapılmasını istemediğin şeyi başkasına yapma”. Teşekkür ediyorum veşimdi buradaki sıraya uygun olarak konuşmacılarımıza, panelistlerimize geçi-yoruz. Şimdi “Muhasebe, Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik, De-netim Hizmetleri ve Muhasebe Etik İlkeleri” başlığımız altında önce YMMSayın İbrahim Göçmen’ e sözü veriyorum, buyurun İbrahim Bey.

75

Muhasebe, Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik, Denetim Hizmetleri ve

Muhasebe Etik İlkeleri

İbrahim GÖÇMENYeminli Mali Müşavir

- Teşekkür ediyorum Sayın Başkanım. Sayın Baş-kan, sayın misafirlerimiz ve sevgili meslektaşla-rım, hepinize hoş geldiniz diyorum, saygılarımısunuyorum. Ben konuyu yeminli mali müşavirlikaçısından bir etik nedir, genel olarak, meslek eti-ği nedir, YMM’nin görevi ve meslek etiğindekiuyması gereken temel ilkeler ve bizleri etik dışınaiten etmenler nelerdir başlığı altında sunmaya ça-lışacağım.

Etik, bireyin diğer bireylerle, kurumlar ve devletile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden,

gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan toplumsal uyuşum,birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal vepolitik yapılarına istikrar sağlayıcı prensipler, standartlar ve değerlerin bütünüolarak tarif edebiliyoruz. Meslek etiğine gelince, mesleki davranışla ilgili ne-yin doğru neyin yanlış, neyin haklı neyin haksız olduğu hakkında inançlaradayalı ilkeler ve kurallar topluluğu olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda ge-nel olarak etik ve meslek etiği dünyada ve ülkemizde neredeyse her alandagündeme gelmekte ve bunun sonucu olarak da farklı düzeylerde de olsa hermeslek dalında kendine özgü meslek etiği oluşmaktadır. Son yıllarda bütündünyada yaşanan olumsuz gelişmeler toplumun her alanında olduğu gibi mu-hasebe mesleğinde de etik ve güven tartışmalarını gündeme getirmektedir.Mesleğin yürütülmesinde meslek mensuplarının etik kuralların öneminin bi-lincinde olması oldukça önemlidir, bu sözümü tekrarlıyorum arkadaşlar. Mes-leğin yürütülmesinde meslek mensuplarının etik kuralların öneminin bilincin-de olması oldukça önemlidir. Çünkü muhasebe mesleğinin etik bir şekildeyürütülmesinde yasal düzenlemeler tek başına yeterli olmamaktadır. Günü-müzde etik değerlere sahip olmayan herhangi bir meslek düşünülemez. Etikdeğer meslekleri meslek yapan, mesleklere kişilik kazandıran, mesleği belli

76

normlara oturtan değerlerin toplamıdır. Muhasebe mesleğini ayırt edici enönemli özellik, hepimizin bilmesi gereken, kamu yararına sorumluluk kabulederek hareket ediyor olmamızdan kaynaklanıyor. Bu nedenle bir muhasebemeslek mensubu sorumluluğu yalnızca müşterisini veya işvereninin ihtiyaç-larını karşılamak olmamalıdır. Bir muhasebe meslek mensubu kamu yararınahareket ederken ulusal ve uluslararası etik kurallara da uymak zorunda oldu-ğunu hissetmelidir.

Yeminli mali müşavirlik mesleğinin önce tarifini yapacağım, daha sonra dauyması gereken etik kuralları anlatmaya çalışacağım. 3568 sayılı yeminli ma-li müşavirlik mesleğinin konusu kişi ve şirketlere ait işletmelerin muhasebesistemlerini kuran, geliştiren; muhasebe, finans ve mali konularda belgeleredayanarak inceleme ve denetim yapan, mali tabloları ve beyannameleri yasalve yönetmelik hükümleri, muhasebe prensipleri ve muhasebe standartlarınauygunluğunu ve hesapların denetim standartlarına göre incelenerek onaylan-ması olarak özetleyebiliriz. Bu meslek konuları değerlendirildiğinde görül-mektedir ki yeminli mali müşavirlerin yürüttükleri faaliyetlerin büyük bir ço-ğunluğu denetim hizmetiyle ilgilidir. Günümüz toplumunda yatırım ve faali-yet konularında gelişmelerle birlikte uluslararası anlaşmalar da giderek art-mış ve bu gelişmeye uyum sağlanabilmesi açısından meslek mensuplarınınortak değer yargılarını geliştirebilmelerini sağlayabilmek için birtakım etikdeğerlerin yerleştirilmesi zorunlu hale gelmiştir. Her mesleğin yapısı gereği omesleği yapan kişilerde özel etik aranmaktadır. Bu doğrultuda denetim mes-leğini uygulayanlara yönelik kurallar dürüstlük ve tarafsızlık, mesleki yeter-lilik, mesleki özen, tespit edilmiş standartlara uyum ve onur kırıcı hareketler-den kaçınma şeklinde belirtilmiştir. Yeminli mali müşavirlik mesleğine aitetik değerleri kabaca sınıflandırmamız gerekirse; birinci sınıflandırmada mes-lek kanunundan doğan etikler, ikinci sınıflandırmada ise özel etik değerlerolarak karşımıza çıkmaktadır. Meslek kanununda yer alan özel etik değerleregelince, yeminli mali müşavirler bu unvanları ve kavramları dışında herhangibir unvan veya kavram kullanamazlar. Meslek mensupları kişisel ya da ortakbir alanda meslek icarsı yasaklanmış meslek mensupları ile çalışamaz, bun-larla fikir alışverişi yapamazlar. Odalara üye olmayan meslek mensuplarımesleki faaliyette bulunamazlar. Meslek mensupları ve bunların yanında çalı-şanlar işleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırları ifşa edemezler. Meslekmensupları iş elde etmek için reklam sayılabilecek faaliyetlerde bulunamaz-lar. Yeminli mali müşavirler gerçek ve tüzel kişilere tabi ve onların iş yerle-rinde hizmet akdi ile çalışamaz, ticari faaliyette bulunamazlar, mesleğin onu-ru ile bağdaşmayan işleri yapamazlar. Tarifedeki asgari ücretin altındaki iş

77

karşılığında iş kabulü yapamazlar. Tabii güldüm, birçok meslektaşımız maale-sef tarifedeki asgari ücretin altında iş kabulünü yapabiliyor. Mesleğin vakarve onuruna aykırı fiil ve harekette bulunamazlar.

Yasalarda yer almayan özel etik değerlere gelince etik davranış denetim mes-leğinin en önemli özelliğidir ve yazılı olmayan birtakım yaptırımlar ve bir di-zi kurallar etik kavramının temelini oluşturmaktadır. Bunları kısaca sıralaya-cak olursak; dürüstlük, güvenilirlik ve tarafsızlık, sır saklama, sorumluluk, dışgörünüşün düzgün olması, planlı çalışma, çalışma kâğıtlarını düzenleme gibietik ilkelerden oluşmaktadır. Muhasebe ve denetim ve yeminli mali müşavir-lik mesleğinin kamuoyunda güven ve saygınlığının korunabilmesi açısındanözel ve genel meslek etiklerinin tam olarak yerine getirilmesi olmazsa olmazbir zorunluluktur. Peki, muhasebe meslek mensuplarını etik dışına iten davra-nışların neler olduğuna baktığımızda meslek örgütlerinin ve uluslararası kuru-luşların etik standartları uygulamada yetersiz kaldıklarını görüyoruz. Etik dışıdavranışların meslekte ilerleme fırsatı olarak görülmesi meslek mensuplarımı-zı etik dışı davranışlara iten önemli etmenlerden bir tanesi. Rekabet baskısı,bu da meslek mensuplarımızı yine meslek dışı etiklere iten davranışlardan birtanesi… Baskı ve tehdit, çıkar çatışması veya örtüşmesi, deneticinin müşte-riyle kişisel ilişkilere sahip olması nedeniyle etki altında kalabilmesi, müşte-riyi kaybetmeme arzusu, mevcut vergi ve ekonomik koşulları adil görmemeduygusu meslek mensuplarını etik dışına iten davranışlar olarak gözlenmek-tedir. Arkadaşlar 2008 yılında denetim firmaları üzerinde yapılan bir akade-mik çalışmada muhasebe ahlak açısından yeterli uzmanlığa sahip olunmasıgerekliliği %100 oranında değerlendirme kriteri olarak önemli ve çok önem-li görülürken; eğitim sırasında meslek ahlak kriterlerini almış olması gerekli-liği %25 oranında önemli görülmemiştir. Buradan çıkan sonuç, ankete katılanmeslek mensuplarının %25’inin etik kuralların mesleğin icrası esnasında öğ-renilebileceği kanaatinde olduğunu göstermektedir. Araştırma kapsamındadenetim firmalarına karşılaştıkları etik sorunlar sorulduğunda, firmaların%54,8’i çıkar çatışmasını, %48,4’ü vergi rakamlarında değişiklik doğrultu-sunda teklifler geldiğini, %35,1’i inceleme kapsamında bazı durumların gözardı edilmesi isteklerinin olduğunu, %29’u manipülasyonla ilgili talepleringeldiğini ifade etmişlerdir. Firmaların bünyelerinde ahlak politikalarının olupolmadığı sorulduğunda firmaların %67,7’si ahlak politikalarının olduğunu, ka-lan %32,3’ü ise böyle bir politikalarının bulunmadığını ifade etmişlerdir. Fir-ma yöneticilerine bünyelerinde çalışan meslek üyelerine yönelik ahlaki eği-tim veya staj programının olup olmadığı sorulmuş ve ankete katılanların%58’i böyle bir programın mevcut olduğunu, %38,7 si mevcut olmadığını be-

78

yan etmiştir, 3,2’si ise cevap vermekten kaçınmıştır. Araştırmada sonuç ola-rak denetim çalışmaları sırasında en sık karşılaşılan etik sorunlar nelerdir di-ye sorduğumuzda bazı hesapların göz ardı edilmesi, bağımsızlığı olumsuz et-kileyen bir durumun bulunmaması ve yeterli mesleki bilgi ve tecrübeye sahipolmayan elemana denetim çalışması yaptırılması gelmektedir. Burayı yenile-mek istiyorum, yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmayan elemanlara denetimçalışması yaptırılması gelmektedir.

Sonuç olarak son yıllarda yaşanan global muhasebe ve denetim standartlarıözellikle muhasebe mesleğine düşen sorumluluğumuzu daha da arttırmıştır.Bu noktada muhasebe mesleğinin toplumun ona olan güveninin sağlamlaştı-rılması gerekmektedir. Bunun sağlanması ise meslek mensuplarının mesleketiğine bağlı kalarak mesleği en iyi ve etkin biçime yürütmesiyle mümkünolabilecektir. Her meslek dalında olduğu gibi muhasebe mesleğinin de etikkuralları bulunmaktadır. Etik değerleri muhasebe mesleğini 21.yüzyıla taşı-yan etkisi asla ve asla yadsınamaz ve bu düşünce bağlamında ülkemizde tekmeslek kuruluşu olan TÜRMOB’un etik değerler konusunda yaptıkları ve ya-pacakları bu mesleğin geleceğinin garantisi olacaktır. Bu bağlamda gelişmişülkelerde görülen muhasebe uygulamalarındaki etiğe yönelik düzenlemelerülkemizde de yapılmaktadır. Türkiye’de gerek dolaylı olarak yapılan gereksedoğrudan yapılan düzenlemeler bulunmaktadır. TÜRMOB tarafından düzen-lenen serbest muhasebeci, müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik meslek ah-lak kuralları, mecburi meslek kararları ve yine etik meslek faaliyetlerindeuyacakları etik ilkeler hakkındaki yönetmelik ve en son yayınlanan mesleketiğiyle ilgili eğitim bu mesleğin TÜRMOB tarafından önemsendiğini bizeaçıkça göstermektedir. Bu yönetmeliklere göre temel etik ilkeleri dürüstlük,tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve özen ve gizlilik mesleki davranış olarak sa-yılmış olduğunu göreceksiniz. TÜRMOB tarafından yapılan bu düzenlemelerülkemizde muhasebe meslek etiğine yönelik olarak doğrudan yapılmış 2 te-mel düzenlemeyi oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle 2 yasal düzenleme demuhasebe mesleği açısından etik konusunda mesleğin temel taşlarını oluştur-maktadır. Evet, arkadaşlar, hepinize beni dinlediğiniz için teşekkürlerimi su-nuyorum.

79


- Evet, Sayın İbrahim Göçmen beye teşekkür ediyoruz. Aslında yeminli malimüşavirlik mesleğiyle ilgili mevzuattaki ilkeleri ve bir anketle de konuyu to-parlamış oldular.

Şimdi önce devam edelim isterseniz, ben yorumu bu şeyden sonra yapayım.Sayın mali müşavir arkadaşımız Ercüment Çiftçi şimdi konuşacak. BenSMMM unvanını pek kullanmıyorum arkadaşlar, YMM ve mali müşavir de-mek daha kolayıma geliyor, onu da bilhassa bu şekilde kullanıyorum, takdir-lerinize.

Buyurunuz Sayın Ercüment Bey.

80

Bağımsız Denetim ve Bağımsız Denetimde Etik İlkeler

Ercüment ÇİFTÇİSerbest Muhasebeci Mali Müşavir

- Teşekkür ederim Sayın Başkan. Hepiniz hoşgeldiniz. Ben mesleğim gereği bağımsız denetimve bağımsız denetimde etik ilkeler konusundaaçıklamalar yapmak istiyorum. Sunumumda öncebağımsız denetim nedir, Türkiye’deki gelişim sü-reci nedir, bağımsız denetimde etik ilkeler nedir,bağımsız denetimde etik ilkelere uymamanın yap-tırımları nelerdir, dünyada ve Türkiye’de yaptı-rımlara uymamanın cezaları nasıl olmuştur şek-linde açıklamalar yapmak istiyorum.

Bağımsız denetim bir işletmenin ekonomik faali-yetlerine ilişkin bilgileri önceden belirlenen kri-

terlere uygunluk derecesini belirlemek ve raporlamak amacıyla bu ekonomikfaaliyetlere ve olaylara ilişkin bilgilerin, bunların verilerinin objektif olaraktoplanması, değerlendirilmesi, sonuçlarının ilgili taraflara raporlanması süre-cidir. Ülkemizde bağımsız denetim 1987 yılından önce bankalar için uygulan-makta iken Sermaye Piyasası Kurulunun kurulması ile halka açık şirketlerindenetimi başlamış , daha sonra EPDK, Sivil Havacılık, Kalkınma Ajansları vediğer kurumların bağımsız denetime tabii olmaları nedeniyle bu süreç devametmiştir. En son 6102 sayılı TTK’nın yürürlüğe girmesi ve 660 sayılı KHK ilekurulan Kamu Gözetimi Muhasebe Denetim Standartları Kurumu aracılığıylaBakanlar Kurulu tarafından belirlenen şirketlerin bağımsız denetimiyle ba-ğımsız denetim süreci en son halini bulmuştur. 6102 sayılı TTK 397. Madde-si denetime tabi olacak şirketlerin denetiminde deneticinin uyacağı standart-ların Kamu Gözetimi Muhasebe Denetim Standartları Kurumu tarafından ya-yınlanacak muhasebe standartlarının olduğunu belirlemiştir. Bunun yanında6102 sayılı kanunun ilgili maddesinde finansal tabloların uluslararası muha-sebe standartları ile uyumlu, Türkiye muhasebe standartlarına göre hazırlan-masını açıklamış iken Kamu Gözetimi Muhasebe Denetim Standartları Kuru-mu bunun sadece bağımsız denetime tabi şirketlere ilişkin olduğunu belirle-miş, diğer şirketlere ise ihtiyarilik tanımıştır.

81

Bir işletmenin ekonomik faaliyetlerinden yararlananlar ortaklar, çalışanlar,yatırımcılar ve kamudur. Bu nedenle yayınlanan finansal tabloların güvenilir-liği çok önem arz etmekte ve bağımsız denetime ve bağımsız denetçiye bura-da çok görev düşmektedir. Bağımsız denetimin ve denetçinin amacı, finansaltablolardan beklenti içinde olan ve yukarıda sayılan gruplara finansal tablola-rın doğruluğu hakkında bilgi vermektir. İşte bu noktada bağımsız denetçininetik kuralları göz ardı etmemesi durumu ortaya çıkmaktadır.

Etik kavramı Yunanca “ethos” sözcüğünden üretilen, davranış biçimini ifadeeden karakter anlamına gelen ahlaki değerler olarak tanımlanmaktadır. Çoğuzaman etik sözcüğü ile ahlak sözcüğü eş anlamlı olarak kullanılsa da birbirin-den farklı anlamlar içeren, farklı tanımları olan sözcüklerdir. Şöyle ki, etik so-mut kavramları, ahlak ise nasıl davranılmasına ilişkin yazılı olmayan pratikkurallar içermektedir. Etik bilimsel çalışmaları içerir, ahlak ise insanın değeryargılarını ve tutumlarını içermektedir. Etik kavramının temelinde sorumlulukvardır ve bu duygu geçmişten çok geleceğe yönelik alınması gereken önlem-leri anlatmaktadır. Meslek etiği ise etiğin bir alt disiplin şeklidir. Meslek eti-ği iş hayatındaki davranışları belirleyen, neyin ne zaman ve ne şekilde yapı-lacağı konusunda yol gösteren ilke ve kuralların bir bütünüdür. Bütün meslek-lerde olduğu gibi muhasebe denetim mesleğinde de meslek etiğine gerek du-yulmaktadır. Bu nedenle denetim alanında etik kurallar dünyada ve ülkemiz-de şekillenmiş ve belirli kurallar haline gelmiştir. Meslek mensupları ve ba-ğımsız denetçiler görevlerini yerine getirirken, dürüst, doğru ve güvenilir ol-mak ve bu kurallara uygun hareket etmek zorundadır.

Dünyada etik kuralları belirleyen bazı kurumlar vardır. Bunlardan birisi Ulus-lararası Yüksek Denetim Kurumunun belirlediği etik kurallar, diğeri bağım-sız denetçi ve denetim kurumları ile muhasebecilerin uluslararası örgütü olanIFAC olarak adlandırılan Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu’nun belir-lediği etik kurallar,bir diğeri ise Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü’nün be-lirlemiş olduğu kurallardır. Hemen hemen aynı olan bu etik kurallar, aşağıda-ki şekilde açıklanmıştır.

Dürüstlük; etik kuralların en önemlisi dürüstlüktür. Dürüstlük doğruluk veadalet kavramlarıyla ölçülebilen bir kavramdır. Denetçinin kendisine güvenduyulmasını sağlaması, bunu sürekli kılması, davranışlarında kusursuz olma-sı, şüphe uyandırmayacak bir pozisyonda olması gerekir. Tarafsızlık ise denet-çi görevini yaparken tarafsız olmak zorundadır. Özellikle kamu denetimindeöne çıkan bu etik ilke, denetçilerinin faaliyetlerini sürdürmesinde sürtüşme-

82

lere yol açmaması gerektiğini, faaliyetini bu çerçevede sürdürmesi gerektiği-nin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Çıkar çatışmasından kaçınılması ise de-netçilerin bağımsızlıklarını ve dürüstlüklerini zedeleyecek, böyle bir görüntüyaratacak hediye ve para gibi ödülleri reddetmek ve bağımsızlılarını korumakzorunda olduğunu belirten bir etik ilkedir. Bağımsızlık ise denetçinin denetle-diği kurumdan bağımsız olmak, inceledikleri konuları nesnel olarak ele alma-yı anlatır. Mesleki sırların saklanması, denetçinin denetim sürecinde elde etti-ği bilgileri üçüncü kişilere yazılı ya da sözlü olarak vermemesi demektir.Mesleki yeterlilik ise denetçinin yürürlükteki mevzuat çerçevesi içerisindesürekli kendini geliştirmek zorunda olduğunu ifade eden bir etik ilkedir.

Ülkemizde etik kuralları belirleyen kurumlar TÜRMOB, Sermaye PiyasasıDüzenleme Kurumu, Kamu Gözetimi Muhasebe Denetim Standartları Kuru-mu ve TTK’nın denetçi ile ilgili 400. Maddesi ve denetçinin etik ilkelere uy-maması sonucunda yapılacak olan yaptırımları belirleyen 404. Maddesidir.SPK seri 10 No 22 sayılı tebliğin 3. Bölümünde uyulması gereken etik kural-ları açıklamıştır. Bunların birincisi mesleki şüpheciliktir. Mesleki şüphecilikbağımsız denetçinin elde etmiş olduğu kanıtların geçerliliğinin sorgulayıcı biranlayışla değerlendirilmesi ve mesleki şüpheciliğini öne çıkarmasını ifadeeder. Bağımsızlık, bağımsız denetçinin mesleki faaliyetini dürüst ve tarafsızyürütmesini sağlayacak bir davranış ve anlayış içerisinde olmasını anlatır. Ba-ğımsız denetim kuruluşları ve bağımsız denetçiler bağımsız denetim çalışma-larında bağımsız olmayı devamlı öne çıkartmak zorundadır. Bağımsız denetçi-ler bağımsız denetimleri sırasında mesleki şüphecilik anlayışıyla hareket ede-cek, ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarından uzak kalacak, karşılaştığı etikçalışmaların çözümünü sağlayabilmek için en yakın amirinden başlayarak ça-tışmaya konu olan hususu üstlerine taşıyacak ve konuyu kuruluş içinde çö-zümlemez ise yasal düzenleyici kurullara ve kurumlara başvuracaktır. Bağım-sızlığı ortadan kaldıran durumlar olarak etik ilkeler içinde açıklananlar ise ba-ğımsız denetim kuruluşları ve bağımsız denetçilerin bağımsızlığının zedelendi-ğine dair tereddüt oluşması halinde bağımsızlığın ortadan kalktığı kabul edil-mektedir. Buna göre bilinen şekliyle bağımsız denetim kuruluşunun ortaklarıbağımsız denetçilerinin denetlediği şirketler ile ortak, yönetici, bağımsız de-netçi, denetçi yardımcısı gibi ya da bunlara 1.,2.,3.derecede kan bakımındanyakın olmaması gerektiği, müşteriden veya müşteriyle ilgili olanlardan doğ-rudan ya da dolaylı olarak bir menfaat edindiğinin ortaya çıkmasında bu men-faati sağlayacak vaadin ilgili bağımsız denetçi tarafından bağımsız denetimkuruluşuna, yönetimine yazılı olarak bildirmiş olması, müşteri ile bağlı ortak-

83

lıklar ve müşterek yönetime tabi teşebbüsler ve iştiraklerde kurucu, yönetimkurulu başkan veya üyesi, şirket müdür yardımcısı veya işletmede önemli ka-rarlar alan bir sıfatla görev almamış olması durumlarında bağımsızlığın orta-dan kalktığı kabul edilmiş ve bu durumda bağımsız denetçinin bağımsız dene-timi bırakması, görevden çekilmesi olarak anlatılmıştır.

Bunun yanında, bir mesleki etik olarak SPK tarafından mesleki özen ve titiz-lik anlatılmış ve şu şekilde açıklanmıştır. Mesleki özen ve titizlik basiretli birbağımsız denetçinin aynı koşullar altında ayrıntılara vereceği önemi, göstere-ceği dikkat ve gayreti ifade eder şeklinde tanımlanmıştır. Bağımsız denetçilerbağımsız denetimini yaparken denetimin planlanmasını, sonuçlandırılmasınıbağımsız denetim raporunun hazırlanması safhalarında gerekli mesleki özenve titizliği göstermek zorundadır. Gerekli özen ve titizliğin kıstasları ise ba-ğımsız denetim standartlarına eksiksiz uyulması demektir. Buna göre bir ba-ğımsız denetçi bağımsız denetim faaliyetini gerektiği şekilde planlamak,program yapmak, yeterli miktarda ve uygun nitelikte güvenilir kanıt topla-mak, inceleme yapmak, temiz ve düzenli çalışma kâğıtlarını hazırlamak, fi-nansal tabloların gerçekliği ve doğruluğu hakkında dürüst bir yargıya ulaş-mak, görüşünü özen ve titizlikle düzenleyeceği bağımsız denetim raporundaaçıklamak zorundadır diye ifade edilmiştir. Bunun yanında ticaret ve mesleğeaykırı faaliyet yasağı getirilmiş ve burada da kısaca mesleki faaliyetinin dışın-da ticari, sınaî, zirai hiçbir faaliyetle uğraşamayacağı ve bunu yapamayacağıifade edilmiştir. Bunun yanında reklam yasağı olarak bir bağımsız denetimkuruluşunun iş elde etmek için dolaylı ve dolaysız reklam yapamayacağı, rek-lam faaliyetinde bulunamayacağı anlatılmış ancak bağımsız denetim kurulu-şunun kendisini anlatan broşürler hazırlaması, müşterilerine ve kendisine ele-man faaliyetinde bulmaya yönelik ilanlar vermesi yasak kapsamı dışında tu-tulmuştur.

Bunun yanında bir diğer konu sır saklama yükümlülüğüdür ki bu diğer ku-rumların etik ilkelerinde açıklanmıştır, burada bağımsız denetim kuruluşları-nın yöneticileri, bağımsız denetçileri ve bütün çalışanları bağımsız denetimkuruluşuna dışarıdan hizmet verenlere işleri dolayısıyla sahip oldukları sırlarıaçıklayamazlar. Yalnız bağımsız denetim standartlarının ilke ve kuralları, mes-lek ahlakı gereği yapılması gereken zorunlu açıklamalar, kamuyu aydınlatmakiçin yapılan açıklamalar bu konunun dışında tutulmuştur.

Karşılıklı ilişkiler ve haksız rekabet ise Bağımsız denetim kuruluşları ve ba-ğımsız denetçiler, bağımsız denetim faaliyetinin niteliğini herhangi bir şekil-

84

de olumsuz yönde etkileyebilecek, meslektaşlarına zarar verebilecek şekilderekabete giremezler şeklinde açıklama yapılmıştır. Yeni TTK’nın 400.madde-si ise denetçi olabilecekleri açıklarken bu maddelerin içerisinde etik ilkelereuyulmaması gereken konuları da açıklamıştır. Denetçiyi TTK’nın 400.madde-si 01.06.1989 tarihli ve 3568 sayılı yasaya göre yetki almış YMM ve SMMMile ortakları bu kişilerden oluşan Kamu Gözetimi Muhasebe ve DenetimStandartları Kurumundan yetki almış kuruluşlar olarak tanımlamış ve aşağı-daki şartlarda denetçilerini şirketlerde denetçi olamayacağını açıklamıştır.Bunlar denetçinin denetleyeceği şirkette pay sahibi ise denetleyeceği şirketinyönetici ve çalışanıysa ve atanmadan önce 3 yıl içerisinde bu görevlerde bu-lunduysa, denetlenecek şirketle bağlantısı bulunan bir tüzel kişinin, bir tica-ret şirketinin veya bir işletmenin kanuni temsilcisi, yönetim kurulu üyesi, yö-neticisi ve sahibi ise ya da bunlardan %20’den fazla paya sahip şirketin yö-netim kurulu üyesinin üst ve alt soyundan yakınlığı var ise denetlenecek şir-ketle bağlantısı olan herhangi bir şirketin %20’den fazla paya sahip bir işlet-mede çalışıyor ise, denetlenecek şirketin defterlerinin tutulmasında yeminlimali müşavirlik hizmeti dışında herhangi bir şekilde faaliyette bulunmuş iseson 5 yıl içinde denetleyiciliğe ilişkin faaliyetinin ki burası biraz önemli,mesleki faaliyetinden kaynaklanan gelirinin tamamının %30’undan fazlasınıdenetlenecek şirkete veya ona %20’den fazla pay ile iştirak etmiş olan şir-ketlerin denetiminde sağladığı gelirden ibaret oluyor ise denetçi olamaz veen son da 10 yıl içerisinde 3 yıl ara vermeden 7 yıl denetimini yapanlara de-netçi olamaz şeklinde açıklamıştır.

En son olarak da Kamu Gözetimi Kurumu konuşmamızın başında belirttiği-miz Bağımsız Denetim Standardını yayınlamıştır. BDS 200 olarak adlandırılanBağımsız Denetim Standardında etik ilkeler A-14 paragrafının 2 bölümündeaçıklanmış, bunlardan birincisi genel kabul görmüş etik ilkeleri olan dürüst-lük, tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve özen, sır saklama, mesleğe uygun davra-nış olarak sayarken A-14 paragrafının B bölümünde ise özel durumlarda kav-ramsal çerçevenin nasıl uygulanacağını açıklamıştır.

Peki, etik kurallara uymamanın sonucundaki yaptırımlar ve dünyadaki örnek-lerine gelecek olursak, bağımsız denetimde etik kurallara uymamanın sonucuolarak ortaya çıkan en büyük skandal bilindiği gibi Enron olayıdır. Ameri-ka’da 2000 yıllarında enerji piyasasında dünya devi olan Enron şirketi finan-sal tablolarında yaptırmış olduğu manipülasyonların ortaya çıkması sonucun-da batmış ve etkileri çok büyük olmuştur. Şirketi denetleyen ve dünyanın enbüyük denetim şirketlerinden biri olan bağımsız denetim şirketi de bu skan-

85

dalla birlikte batmış ve yok olmuştur. Bu olaydaki etik dışı davranış, bağım-sız denetim şirketinin şirkete bağımsız denetçilik dışında danışmanlık hizme-ti vermesidir ki bu olayla birlikte SPK 2003 yılında yayınlamış olduğu tebliğ-le bağımsız denetim yapılan şirkete bağımsız denetim şirketinin danışmanlıkhizmetini vermesini yasaklamış ve bunun sonucunda yetkilendirmenin gerialınacağına ilişkin olacak şekilde en büyük yaptırımları uygulayacağını belirt-miştir. TTK’nın 404.maddesi ise sır saklamadan doğan sorumluluğu açıkla-mıştır. Maddeye göre denetçi, bunların yardımcıları, bağımsız denetim şirketi-nin denetim yapmasına yardımcı olan temsilcileri, denetimi dürüst ve tarafsızbir şekilde yapmak ve sır saklamakla yükümlüdür şeklinde açıklanmıştır. De-netim faaliyeti sırasında öğrendiği denetimle ilgili iş ve işletme sırlarını izin-siz olarak kullanılamayacağı açıklanmıştır. Kasten veya ihmal ile bu yüküm-lülüğü ihlal edenlerin vermiş olduğu zarardan şirkete ve ortaklarına, yatırım-cılara karşı sorumlu olduğu ifade edilmiştir. Bu tür ihmali bulunan kişilerhakkında verdikleri zarardan dolayı her bir denetim için 100 bin, payları bor-sada işlem gören anonim şirketler için 300 bin TL’ye kadar tazminatla hü-kümlüdürler şekliyle idari para cezası açıklanmıştır. Denetçi, bağımsız dene-tim şirketi ise bu hüküm yönetim kurulu, ortaklar ve çalışanlara da uygulana-cağı açıklanmıştır.

Sonuç olarak bağımsız denetim kendisinden beklenen yararları sağlayabilme-si, bağımsız denetimi yapılan finansal tablolardan fayda sağlayacaklara güve-nilir bir rapor sunulabilmesi için bağımsız denetim şirketi ve bağımsız dene-timcinin denetim standartlarına, bu standartların bir parçası olan etik kuralla-ra uygun hareket etmesine bağlıdır. Etik ilke ve kuralların belirlenmesi önem-li olmakla birlikte, etik ilkeyle ilgili eğitimlerin verilmesi de gerekmektedir.Önemli olan, etik dışı davranışların oluşmamasıdır. Beni dinlediğiniz için te-şekkür ediyorum.


- Evet, Sayın Ercüment Çiftçi’ye biz de teşekkür ediyoruz. Şimdi YMM vebağımsız denetçilik açısından etik ilkeleri, mevzuattaki düzenlemeleri gördük.Ben bu iki meslekle ilgili, özellikle de şu an gündemde olduğu için bağımsızdenetçilik konusunda ciddi bir riskimiz var arkadaşlar. O nedenle onu dikka-te sunmak istiyorum. Bağımsız denetim raporları artık büyük ölçüde banka

86

kredilerinde de talep edilen raporlar olmak durumunda. Dolayısıyla bağımsızdenetçi olduk demek yetmiyor, bir defa bu işin hakikaten bir staj döneminidoğru geçirmek gerekiyor ki işi sıhhatli yapabilelim bir. İkinci riskimiz dehem etiği hem haksız rekabeti içine alacak firmalardan taleplerle karşılaşabi-lirsiniz; bilanço makyajı tabir ettiğimiz birtakım talepler gelir. Eğer bunlarıkabul eden bir meslek mensubu olursa, belki günü kurtarır ama ErcümentBey de belirtti, mutlaka bunlar ortaya çıkıyor ve ciddi bir cezai müeyyide var.İkincisi o zaman bizim meslek mensuplarının bağımsız denetçi unvanı almasıyeterli olmayacak, öteden beri sadece bu işi yapan büyük firmaların elinde budenetim işi devam edip gider, bir süre sonra başka firmaların raporları kabuledilmez hale gelebilir. Yani aslında etik davranmamanın getirdiği şeyi anlat-mak için bu örneği veriyorum, sonuçta mesleği aşağıya çeker yani etik dav-ranmazsa herkes ki gene Muhammet Bey sabahki sunumunda güzel bir örnekvermişti, çamurdan temizlenmek mümkün mü? O felsefeyi burada uygula-mamız lazım. Yani herkes kendi üzerini temizlerse bu iş pekâlâ mümkün vepekâlâ çözülür. Çünkü aynı şeyi yeminli mali müşavirliğin özellikle tam tas-dikin ilk yıllarında biz gözlemledik. O imaj bir defa kırıldıktan sonra bugünhala daha YMM arkadaşlarımız birtakım şeylerde “ya bize neden güvenilmi-yor” sorusunu soruyorlar ama o ilk dönemdeki, ilk yıllardaki özellikle KDViadelerinde ve tam tasdikteki benim idarede bulunduğum dönemde gözlem-lediğim o sıkıntılar o imajı bir nebze bozdu. Sonra bozulan imajı tekrar düzelt-mek için bir değil beş misli çaba göstermeniz gerekiyor. Etik sadece 4 harflibir kelimeden ibaret değil. Aslında mesleğin bütün geleceğini, meslek de bi-zim geleceğimiz olduğuna göre hepimizin geleceğini o 4 harfin karesiyle kü-püyle çarpımından çok daha fazla etkiliyor diyorum ve şimdi sözü mali mü-şavirlik açısından etik örnekleri ve durumu anlatmak için Sayın Mali Müşa-vir Burcu Dişisağlam Hanım’a bırakıyorum. Buyurun Burcu Hanım.

87

Etik ve Ahlak

Burcu DİŞİSAĞLAMSerbest Muhasebeci Mali Müşavir

- Teşekkürler. Hepiniz hoş geldiniz. Ben de ko-nuşmama etik ve ahlak kelimelerini tanımlayarakbaşlamak istiyorum. İkisi eş anlamlı kelime de-ğildir, ikisi de neyin doğru neyin yanlış olduğunuaraştırır. Ahlak din, ırk, cinsiyet gibi ayrımları gö-zeterek toplumsal değerlere dayanır. Etik ise ev-renseldir ve soyuttur; ahlak gibi toplumsal değer-lere dayanmamaktadır. İkisini aynı cümle içindetanımlamak gerekirse etik bir insanın davranışlarısırasında kullandığı ahlaki ilkeler bütünüdür. Hu-kuk ile ahlak kuralları sürekli etkileşim halinde-dir. Meslek kuralları ise bu iki etkileşimin orta

noktasıdır. Peki, meslek etiği nedir? Meslek etiği mesleki faaliyetlerde doğru-nun, yanlışın ne olduğunu ortaya koyar ve kişilere doğru ve güvenilir bilgisunmayı sağlamaktadır. Etik farkındalığın mesleki yönden etik davranışa dö-nüşme sürecinde 3 tane faktör vardır. Birincisi kişisel etik, ikincisi kültürelfaktörler, üçüncüsü ise mesleğin içinde bulunduğu etik ortamdır. İlki kişiseletik, insanın çevresi, ailesi, eğitim durumudur ve kolay kolay değiştirilemez.Kültürel faktörler ise bireyin içinde yaşadığı toplumun davranışlarını sergilerve bu kurallar alışılagelmiş şekilde devam eder, bunları da değiştirmek zor-dur. Burada üzerinde durmamız gereken nokta ve en önemlisi üçüncü nokta-dır. Mesleki hayatta sürekli tekrarlanan etik dahi olmasa kabul görmüş kural-ların bireylerin etik karar verme sürecinde bunları örnek model olarak alma-sıdır. Bunun çözümüne ulaşmak zorundayız. Bunun için mesleki eğitimlerdeetiğin farkındalığı yaratılmalı, eğitimlere önem verilmeli, gerek mesleğe giriş-te gerek mesleğin sürekli eğitimlerinde etiğin önemi vurgulanmalıdır. Tümbunlar ayrıca yasal düzenlemelerle de desteklenmelidir. Peki, bu yasal düzen-lemelerle neyi kastediyoruz? Mesleki standartlar denetleyici ve disiplin pro-sedürlerini içermektedir.

Peki, hep konuşuyoruz bu etik dışı davranmışlar nelerdir? Bunları örnekle-mek de gerekiyor. Ben kendi açımdan mali müşavirlik mesleği olarak bunu

88

örneklemeye çalışacağım. Bunları kendi içinde de kategorize etmek gereki-yor. Birincisi meslek mensupları arasındaki etik dışı davranışlar. Bu da dünkükongre konumuz olan haksız rekabetin konusunu içeriyor. En basit örneği dedüşük ücret; bunu zaten haksız rekabetin çözümü de etikten geçmektedir.Etik davranışlar sergilediğimiz zaman haksız rekabeti de çözmüş olacağız.İkincisi kamuya karşı yapılan etik dışı davranışlardır. Bunun için de basit birörnek vermek gerekirse muhasebe hileleri ile vergiden kaçmaktır. Bu bizimmesleğimizde olan şeylerdir. Üçüncüsü ise şirketlerle ilgili olarak şirketlerinüçüncü kişilere mali müşavirler vasıtası ile yapılan davranışlarıdır. Bunun daen güzel örneği bilanço makyajıdır ya da bankalardan alınacak krediler karşı-lığında finansal tablolar üzerinde yapılan düzenlemelerdir. Bu 3 örnek etik dı-şı davranışlara gösterebileceğimiz en basit örneklerdir. Bu örnekler çoğaltıla-bilir. Ben konunun anlaşılması açısından basit olarak örnek vermek istedim.

Muhasebe mesleğini diğer mesleklerden etik yönünden ayıran en önemliözellik kamu yararını gözetmesidir ve tek amacı müşteri memnuniyeti değil-dir. Dolayısıyla mesleğimizi bekleyen tehditler vardır ve bunlar bizim güncelhayatımızda karşımıza çıkmaktadır. Ben yine bu tehditler bugüne kadar sıra-landı, bunları örnekle anlatmak istiyorum. Birincisi kişisel çıkar tehdidi.Önemli bir müşteriyi kaybetmeme uğruna biz etik dışı davranış sergileyebili-riz. İkincisi taraf tutma tehdidi. Müşterilerle olan ilişki gereği taraflı davran-mak zorunda yine kalabiliriz. Üçüncüsü yakınlık tehdidi... Bir müşteriyle ku-rulan yakın ilişkiler sonucunda müşterinin çıkarını kollamak zorunda kalabi-liriz. Dördüncüsü ise gözdağı tehdidi... Bu da yıldırma amaçlı meslek mensu-buna uygulanan tehditlerdir. Peki, ne yapmamız gerekiyor? Bu tehditleri or-tadan kaldırmak ya da en aza indirgemek gerekiyor. Tabii ki bunun da yoluyine yasal düzenlemelerden ve çalışma hayatımızdaki önlemlerden geçiyor.

Ben ayrıca etik sözleşmesine de değinmek istiyorum izninizle. Etik sözleş-mesini de yine bir örnekle anlatmak istiyorum, akademik olarak hep anlatılı-yor zaten. Benim için en güzel örnek doktorların Hipokrat yeminidir. Aynı za-manda bu Hipokrat yemininin herhangi bir bağlayıcılığı ya da yasal yaptırımıolmamasına rağmen hekimlik tarihi ve yasalar açısından çok önem taşımakta-dır. Aynı zamanda avukatların yeminler, ruhsat almadan önceki ve bizim deYMM’lerin mesleğe başlamadan önceki yazılı yeminleridir; bu da bizim ya-samızda olan 3568 sayılı yasamızda da yer almaktadır. Dolayısıyla etik sözleş-mesi mali müşavirlerin bir yemini niteliğindedir, zorunluluğu olmayabilir,yaptırımı da olmayabilir ama diğer mesleklerde olduğu gibi bizim yeminimi-zi simgeleyecektir. Peki, yemin nedir burada? İçinde mesleki etik ilkelerini

89

barındırmaktadır. Ben yeminli mali müşavirliğin yemin metninden son cüm-leyi size okumak istiyorum. “Mesleğimi tam bir bağımsızlık, tarafsızlık, dü-rüstlükle yerine getireceğime, üzerime aldığım işleri dikkatle ve özenle yapa-cağıma…” diye devam ediyor. Baktığınız zaman zaten bizim meslek etik il-kelerini içinde barındırıyor, bunun sadece yazılı bir metni oluyor. Biz de etiksözleşmesi ile aynı şekilde bir yemin imzalamış olacağız. Ve ben ayrıca etiktebliğinin mesleğin saygınlığını arttırmak için de çok güzel bir adım olduğunudüşünüyorum. Fazla detaya da girmek istemiyorum, arkadaşlarım da aynışeyleri anlattı, tekrara düşmemek için beni dinlediğiniz için teşekkür ederim.


- Evet, Burcu Hanım’a da teşekkür ediyoruz. Gene hem zamandan kazanalımdiye hem de iş dünyası tarafı bizim paydaşımız bir kurumun temsilcisi gözüy-le de olaya bakıp ondan sonra toplu bir değerlendirme daha yapalım istiyo-rum.

Şimdi “İş Dünyasının Muhasebe ve İş Etiğine Bakışı” Kuşadası Ticaret Oda-sı Başkanımız Sayın Serdar Akdoğan Beye sözü bırakıyoruz. Buyurun SerdarBey.

90

İş Dünyasının Muhasebe ve İş Etiğine Bakışı

Serdar AKDOĞANKuşadası Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı

- Teşekkür ederim. Ben öncelikle Kuşadası ev sa-hibi olarak Sayın Başkan Nail Sanlı şahsında tümTÜRMOB camiasına Kuşadası’na hoş geldinizdemek istiyorum Kuşadası adına. Tabii bundaemeği geçen Aydın Başkanımız olsun, yönetimkurulu olsun bütün TÜRMOB camiasına çok te-şekkür ediyoruz. Bugün bu kongrenin bir özelli-ği var, ben biraz iş etiğine girmeden Sayın OsmanBey Kongre Merkezi ile ilgili de biraz bir şeylersöyleyeyim. Bu Kuşadası’nda yapılan en büyükkongre, bu anlamda da sizin için, kongre merke-zimiz için, bizim için de çok önemli bir kongre

bu, yani hiç unutulmayacak bir kongre yapıyorsunuz şu anda. Bundan önceçok ufak tefek kongreler yapıldı, 300 kişilik, 500 kişilik. Bu anlamda da çokönemli bir kongre, bizim için de çok önemli. Hatta ben üyelerimize bunu du-yurdum, ilk büyük kongremiz yapılıyor, 3 bin tane misafirimiz var, ona görede hazırlıklı olun diye çünkü bizim Kuşadası esnafı turiste alışkın, gemidengelen turiste alışkın, biz de alışkınız, Ankara’da, İstanbul’da genel kurullaragidiyoruz. Ancak sizin gibi kravatlı beylerin, şık giyinmiş bayanların olduğugruplara alışkın değil, o yüzden bunun uyarısını yaptık. Umarım bunun deva-mı gelir, bu anlamda da çok teşekkür ediyorum hepinize.

Efendim ben aslında bir konuşma hazırlamıştım, bir metin hazırlamıştım.Metne baktım, şimdi etik kavramı deyince herkes etik kavramını anlattı zaten,etik kavramı hep aynı. İş dünyasıyla muhasebe dünyasını zaten ayıramıyoruz,biz beraberiz. Bizim iş dünyası zaten muhasebeyi yaratıyor, bu anlamda dabir ayrım göremiyorum. Bence buna genel olarak bakmak lazım, sadece işdünyası veya muhasebe etiği değil de genel anlamda etik kurallar çerçevesin-de bakmak lazım. O yüzden de bu hazırladığım metni çok da okumak istemi-yorum çünkü genel anlamda hepsi aynı. Sizi de fazla sıkmak istemiyorumama ben şunu bilmenizi isterim, ben kendi ortaklıklarımda, şirketlerimde bende bir iktisatçıyım, ben de zamanında kendi muhasebemi tuttum, aynı zaman-

91

da meslektaş sayılırız sizlerle yani sizlerin sorunlarını çok iyi anlayabilirim.Zaten muhasebeci arkadaşlarımızla da Kuşadası’nda çok samimiyiz. Benimkendi muhasebecim dışında da çok devamlı bir ilişki içerisindeyiz, sizin so-runlarınızı da devamlı oradan dinliyoruz, onlar da bizim sorunlarımızı çok iyidinliyorlar. Kuşadası’ndaki, Aydın’daki Muhasebeciler Odası ile Kuşadası Ti-caret Odası çok iç içe çalışıyor, bunu diğer gelen arkadaşların bilmesini iste-rim çünkü iyi bir partneriz biz, her zaman da bu böyle olacak inşallah.

Şimdi ben kendimi de anlattım, sizinle aynı mesleği de yapıyorum, kendi şir-ketimde de aynı şeye bakıyorum. İş dünyası muhasebe ve iş etiğine nasıl ba-kar? Nasıl bakarız? Öncelikle biliyorsunuz nasıl baktığımı da burada şimdi ba-zen etik kurallara girmiyoruz, bütün iş dünyası farklı bakar, biliyorsunuz nedendiğini. Nedir? En iyi muhasebeci en az vergi çıkarandır, doğru mu? Amabu doğru değil, bunu kurallarına uygun yapmak lazım, karşılıklı güven olma-sı gerekiyor. Bir kere muhasebecinize güvenmiyorsanız, ben bir iş adamı ola-rak söylüyorum, kesinlikle o iş yürümez yani iş dünyası muhasebecisine ke-sinlikle güvenmek zorunda. Bana göre en önemli nokta karşılıklı güven.Onun dışında iş etiği ile ilgili tabii ki etik kurallar zaten aslına bakarsanız ka-nunumuzda, tüzüğümüzde yazılı olan kurallar. Hangi kurallara göre iş yapa-caksınız? Sizler VUK’a göre iş yapıyorsunuz, bizler de ona göre evraklarımı-zı tanzim ediyoruz, bir kere zaten bunlara uymak zorundayız. Ancak karşılık-lı güven derken bazen patron etik olamayan şeyler isteyebilir. Burada iştemuhasebe etiğinin, genel kurallar etiğinin devreye girmesi lazım, patronunuyarılması lazım. Bazen de muhasebecinin teklifi olabilir, patronun buradaetik kurallar çerçevesinde uyarıcı olması gerekiyor. Yani biraz önce daha doğ-rusu ilk açılışta Sayın Çelik’in söylediği gibi testere örneği burada çok doğrubir şey. Bir sana bir bana çünkü karşılıklı olarak bu işin yürümesi lazım; nemuhasebeciyi töhmet altında bırakacak şeyler olması lazım, ne de patronutöhmet altında bırakacak şeyler olması lazım. Dediğim gibi yani ben konuş-mamın içerisine baktım şöyle, bütün etik kurallarıyla ilgili arkadaşlarımız herşeyi söylediler. Yalnız işveren dünyası şöyle, işletmeler küçükken belki buetik kuralları öyle çok anlamıyorlar ama asıl şirketler çok büyüdükçe toplumakarşı olan sorumluluklarımız da artıyor. Çevreye karşı olan sorumluluklarımızarıyor, iş güvenliği ile ilgili sorumluluklarımız artıyor. Bunlarla ilgili şöylebir başlıkları okuyayım isterseniz size. Bir kere çalışanlarımıza yönelik so-rumluluklarımız var, bunlarla da ilgili, tabii artık son dönemlerde kanunla dazorlanmaya başladı bu, buna çok dikkat etmemiz gerekiyor. Müşterilere yö-nelik sorumluluklarımız var, bu da iş etiği açısından çok önemli bir konu. İş-letmelerin çevreye yönelik sorumlulukları çok önemli, mesela bunun birçok

92

yerde örneklerini görüyoruz, özellikle İzmit’teki sanayi fabrikalarının yapmışolduğu kirlilikten hepimiz haberdarız, bu konuyla ilgili çok ciddi sorumluluk-larımız var. Yine eğer ortaklıklarımız varsa hissedarlara yönelik sorumluluk-larımız çok fazla. Tedarikçilerimize karşı görev ve sorumluluklarımız var, ra-kiplerimize yönelik görev ve sorumluluklarımız var. Aslında biraz önce Bur-cu Hanım’ın söylemek istediği oydu, yani rekabet de etik kurallar içerisindeolmalı, sizlerde de bu, aynı şey avukatlık mesleği için de geçerli. Bir diğer ar-kadaşımızın mükellefine daha uygun fiyatlarla daha farklı şekilde yaklaşmakbana göre muhasebeci etiği açısından en kötü şey. Bizim için de aynı şey işyaptığımız ama arkadaş olduğumuz rakiplerimize karşı da etik davranmak zo-rundayız, onunla fiyatlarımızı dengelerken onu batırmak değil beraber iş yap-mayı amaçlamalıyız yani burada rakiplerimize yönelik görev ve sorumluluk-ları biz Kuşadası olarak çok çekiyoruz bu rekabetten de, onu özellikle vurgu-lamak istedim. Yine topluma yönelik sorumluluklarımız çok fazla arttı sondönemde. Yine iş ahlakının kurumsallaşması için de gerekli adımları atmakzorundayız. Dediğim gibi ben işin özeti olarak iş dünyasıyla muhasebe vemuhasebeci ilişkisini kesinlikle karşılıklı güvene oturtuyorum. Karşılıklı gü-ven olmadan zaten evlilik bile olmaz, o yüzden muhasebecilerimize güveni-yoruz, buraya geldiğiniz için de hepinize çok teşekkür ederim tekrar Kuşada-sı adına.


- Evet, Sayın Serdar Akdoğan, Kuşadası Ticaret Odası Başkanımıza da teşek-kür ediyoruz. Böylece mesleğin tarafları açısından yani bir tarafta meslekmensubu, diğer tarafta iş dünyası açısından etik kavramını değerlendirmiş ol-duk. Şimdi önce hazır vaktimizi salonda soru sormak isteyen arkadaşlar açı-sından değerlendirelim, en sonunda zamanımız kaldığında bir son değerlen-dirme yapmak istiyorum ben. Evet, sorulara geçiyoruz şimdi. Buyurun.

Katılımcı

- Değerli panelistler, teşekkür ediyorum Sayın Başkan, değerli konuklar. Sa-yın Başkanım elimde T.C. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nun çı-

93

kartmış olduğu Kamu Görevlileri Etik Rehberi, piyasada satılmıyor amaMeclis’ten temin etme imkânı oldu. Burada 5176 sayılı kanun ve ilgili yönet-melik kapsamında Cumhurbaşkanı, milletvekilleri ve bakanlar ile TSK veyargı mensupları ve üniversiteler dışında tüm kamu personeli 5176 sayılı ka-nun ve ilgili yönetmelik kapsamındadır diyor. Eski milletvekillerinden EsatKıratlıoğlu şöyle bir tabir kullanmıştı : “Milletvekilleri bir ülkedeki sütünkaymağı gibidir. Süt nasılsa milletvekilleri de öyledir” şeklinde. Sabahki açı-lış konuşmamızda Sayın Dilek Cindoğlu bir ifade kullanmıştı konuşmanın so-nunda, iyi insanların da etik dışı davranışlarıyla karşılaşılabileceğine ilişkin.Ben Amerika’daki bir örnekten yola çıkarak sorumu yönelteceğim. Ameri-ka’da Anglosakson demokratik kurallarını aldıklarında bir şeyde değişiklikyaptılar, sorumsuz kral yerine sorumluluk verdikleri bir başkanlık sistemi ge-tirdiler. Ama bu başkanlık sistemini getirirken de biz mutlaka hesap sorarızdediler, başkana da hesap sorarız ve Clinton özel savcının karşısında hesapverdi. Etik değerlere bu kadar bağlılık varken acaba bu maddeyi nasıl değer-lendiriyorsunuz, Sayın Arıkan ben size soruyorum. Bir de aynı yönetmeliğin,kanunun 02.10.1981 tarihli ve 2531 sayılı Kamu Görevlerinden AyrılanlarınYapamayacakları İşler Hakkında Kanun bulunmaktadır. Söz konusu kanunun2.maddesinde şundan bahsediyor, görevlerinden hangi sebeple olursa olsunayrılanlar ayrıldıkları tarihten önceki 2 yıl içinde hizmetinde bulundukları dai-re, idare, kamu kurum ve kuruluşlarına karşı ayrıldıkları tarihten başlayarak 3yıl süreyle o daire, idare, kamu kurum ve kuruluştaki görev ve faaliyet alan-ları ile ilgili konularda doğrudan doğruya veya dolaylı olarak görev ve iş ala-mazlar, taahhüde giremezler, komisyonculuk ve temsilcilik yapamazlar di-yor. Fakat mesleğimizde zaman zaman karşılaştığımız hususlar var ki kamukurumlarında ayrılıp mesleğimizi yapan bazı meslektaşlarımızın bunu göz ar-dı ettiklerini görüyoruz. Bunu etik açıdan değerlendirmenizi istirham ediyo-rum, teşekkür ederim.


- Teşekkürler. Şimdi birincisi kamu görevlilerine yönelik etik kurallar oldu-ğu için aslında o bir teknik zaruretten kaynaklanıyor şu kurumlar dışında de-nilmesi. Yani parlamentoyu, Cumhurbaşkanını işin dışında bırakmak teknikbir zaruretten kaynaklanıyor yoksa bunların etik değeri olmasın, bunlar iste-

94

diği gibi davranabilir anlamında değil. Herhalde anlatabildim birinci kısımlailgili gerekçeyi. Dolayısıyla demokrasi de, etik kurallara uymak da herkesiçin gerekli olan bir durumdur ve bu kurallara hangi görevde, hangi yetkideolursa olsun sübjektifliği kim karıştırıyorsa karıştırsın o zaman etik davranmışolmaktan çıkar. Bunun her kademe açısından örneğini de vermek mümkün.Gelelim ikinci kısma. Aslında onda kamudan ayrılan arkadaşlar açısından ge-nelde de birçok meslekte de vardır buna benzer hükümler, aşağı yukarı hiçbi-rinde de fiilen uygulanmaz. Belki onu şöyle uygulama noktasına gidiyor birmiktar insanlar, yani direk, nasıl diyeyim direk teması minimize ederek. Çün-kü kamudan eğer emekli olarak ayrılmamışsanız veya başka bir işiniz yoksamesleğiniz neyse onu yapacaksınız. Yani hakimseniz avukatlık yapacaksınız,efendim mali müşavir, YMM iseniz de mesleği yapacaksınız başka türlü ka-mudan ayrılma şansınız yok. Bazen de her ne sebeple olursa olsun ayrılmakzorunda kalırsınız. Ee 2 sene emekli de olmamışsanız ne yapacaksınız? Birazbilerek de göz ardı edilen bir kural o, yani uygulamadaki yaptırımları çok daişletilmeyen bir kural. Ha etik midir? Elbette yani objektif bir kural var, o ku-rala aykırı bir davranışı etik bir davranış olarak değerlendirmek mümkün de-ğil. Ama bir de zaten etikle ilgili en veciz söz gene sabahki oturumdaki ho-camızın sunumundaki “iyi insanlar da etik dışı davranırlar” kısmıydı. Dolayı-sıyla bu kadarla sınırlı kaldığı sürece çok fazla zarar vermiyor. Çünkü aslındaetik dışı davranışın da tabir yerindeyse cezaların nasıl bir ağırlığı vardır, bu ha-fifi. Ama bunu ileri götürüyorsa bir meslek mensubu veya kamudan ayrılmışbir meslek mensubu diyelim, eğer o mevki, o makam nedeniyle başkalarınınelindeki işleri alma anlamında da o eski görevini kullanmışsa, kullanıyorsa ta-bii buradaki etik dışı davranış daha bariz hale gelir. Yoksa onu yapmadığı sü-rece uygulamada çok, etik dışıdır ama derece itibariyle biraz mecburiyettenkaynaklanan göz ardı edilebilecek ya da tolere edilebilecek durumu var. Amaiki türlüsüne de rastlamak mümkün, yani birinci aşamada geçimini devam et-tirmek, kimseye zarar vermeden mesleğini yapmaya çalışma kısmı var, bir debunu bir fırsata çevirerek yaklaşma anlayışı var. Bu ikinci kısım zaten hiçbirşekilde tasvip edilmesi mümkün olmayan hatta bizim meslek odalarımız veTÜRMOB’un da görevi bu tespitleri yaptığında Disiplin Kurulu’nda gerekliyaptırımları da uygulamamız gerekiyor.

Evet, başka soru? Buyurun.

95

Katılımcı

- Sayın Başkan, değerli katılımcılar, hepinizi saygıyla selamlıyorum. Benimsorum Serdar Akdoğan, Ticaret Odası Başkanıma. Biz hep mesleki etikleritartıştık ama hiç çevre etiğini tartışmıyoruz. Şimdi ülkemizde son yıllarda sa-hiller yaşanmaz bir duruma geldi. Gerek sanayi kuruluşları ve ticaretle uğra-şan orman içerisinde taş ocakları gibi yerlerde çok büyük katliamlar yapılı-yor. Bununla ilgili Ticaret Odalarının bir etik çalışması var mı? Teşekkür ede-rim.


- Şimdi biraz önce de bahsettim zaten, şirketlerin artık çevreyle ilgili sorum-lulukları olmaya başladı. Zaten bunu şirket olmaya da gerek yok, insan olmakyeterli bence çevreye duyarlı olmak için. Ama sanayilerin, doğru söylüyorsu-nuz, fabrikaların daha doğrusu imalattan kaynaklanan sorunların çevreye ver-diği zararlar var. Bu anlamda da ciddi çalışmalar yapılıyor Türkiye’de. Benbundan 15 sene, 20 sene öncesine baktığım zaman bugün bu konuda arıtmatesisleri getiriliyor Türkiye’ye, bunlar kuruluyor. Bunlarla da ilgili artıkamortisman ayırmak gerekiyor sizin deyiminizle. Yani artık büyük şirketlerhem arıtmasıyla ilgili bir yatırım yapıyor, artı kendisi dışındaki olaylarla ilgilide bir fon ayırıp bunlara destek oluyor. Bunu sadece bizim şirketlerimizin de-ğil veya iş dünyasının değil bence hepimizin sorunu çünkü bu imalatı yapanfabrika, ticareti yapan başkası, muhasebeyi tutan sizsiniz ama bu ülkede he-pimiz yaşıyoruz. O yüzden hepimizin sahip çıkması gerekir sadece şirketle-rin değil. Bence bu çevre duyarlılığı son dönemde iyice arttı. Ben o konudamemnunum, yani sizin sorunuza cevap olsun diye söylüyorum. Biz de Kuşa-dası olarak elimizden geleni yapıyoruz bu konuda, belediye ile işbirliği içeri-sinde.

Ertan GÜNDÜZAydın SMMM Odası

- Aydın Odası Denetleme Kurulu üyesiyim aynı zamanda. Ben sorumu SayınBaşkana soracaktım, Serdar Başkanımıza. Bizim meslek mensupları olaraksürekli Odalarımızda değişen kanunlarla ve yönetmeliklerle ilgili bilgilendir-

96

me toplantıları yapılıyor. Özellikle son zamanlarda İş Güvenlik yasaları ile il-gili olsun, vergi yasaları ile ilgili olsun, TTK ile ilgili olsun sürekli değişik-likler meslek mensuplarına anlatılıyor. Bizim de bunları defterlerini tuttuğu-muz sizin gibi değerli iş adamlarımıza, orta ve küçük ölçekli işletme sahiple-rine anlatmamız gerekiyor. Fakat biz bunları anlattığımızda sanki bunlar bizimtarafımızdan onlara söylenmiş, bizim tarafımızdan birtakım kurallar getirilmişgibi bazen yorumlanabiliyor. Sizler acaba Ticaret Odası Başkanları ve bu ko-nudaki Odalar Birliği olarak ve sizin de bağlı olduğunuz TOBB, aynı zaman-da Esnaf Odalarını da temsilen Odalar var. Siz bunları kendi üyelerinize za-man zaman anlatıyor musunuz, bunlarla ilgili bilgilendirme toplantıları yapı-yor musunuz? Biz bu konularda sizlerden destek bekliyoruz, teşekkür ede-rim.


- Aydın’dandınız değil mi? Şimdi Aydın’dan olduğunuz için bizi takip ediyorolmanız lazım, o yüzden sordum Aydın’dan mısınız diye. Bizim buradakiOda’mız bilir, iyi bir mail grubumuz var Ticaret Odası’nın. 2500’ün üzerindeüyemiz var, artı 4 bin kişiye ulaşan bir dergimiz var. Biz zaten bununla ilgilidevamlı bir işbirliği içerisindeyiz, yeni gelişen kanunlar, bunlarla ilgili eğerverilmesi gereken paneller varsa, seminerler varsa zaten devamlı işbirliği ya-pıyoruz, kendi adımıza konuşuyorum, Kuşadası için konuşuyorum. ZatenOda’mızın imkânları da iyi; hem dershanemiz var, hem büyük toplantı salo-numuz var, küçük toplantı salonumuz var. Bunları da zaten her zaman talepgeldiğinde açıyoruz ve ortak toplantılarımızı da yapıyoruz. Biz kendi üstümü-ze düşeni yaptığımızı düşünüyorum ben, tabii ki takdir buradaki muhasebeciarkadaşlarımızındır ama biz elimizden geleni yapıyoruz Kuşadası Odası ola-rak.

Akın ÖZDEMİRMuğla SMMM Odası

- Teşekkür ederim Sayın Başkan. Küçük bir düzeltme yapmak için söz aldımben aslında. Biraz önce YMM, SMMM ve bağımsız denetçilerin riskli, etikolmayan davranışlarına örnek olarak bilanço makyajı örneğini verdiniz. Şim-

97

di biliyorsunuz bağımsız denetimin konusu birebir bilanço makyajı değil çün-kü bağımsız denetim hazırlanmış, oluşturulmuş finansal tabloların kullanıcıla-rına bir güvence. Burada bir makyajdan söz edilecekse eğer o finansal tablo-lardaki önemli yanlışlık, hata ve hilelerden arındırma şeklinde olabilir diyedüşünüyorum, teşekkür ederim. Yanlış anladıysam da özür dilerim.


- Peki, yani tabii arkadaşlar şu var, bir fiiliyattaki algı ve uygulama, bir demevzuattaki algı ve uygulama. Burası bir aile toplantısı olduğu için ifadeninayrıntısından ziyade sonuç odaklı bir uyarıda bulunmak istedim. Dolayısıylahangi anlamda söylerseniz söyleyin ama böyle bir risk var bağımsız denetim-de, buna dikkat edelim. Evet, orada soru sormak isteyen bir kişi var. Buyrun.

Katılımcı

- Öncelikle forumumuzun tüm meslek camiasına hayırlı olmasını diliyorum.Ben sorumu SMMM Burcu Dişisağlam Hanımefendiye soracağım. Biraz ön-ce haksız rekabetin çözümünün etikten geçtiğini ve etiğin bir evrensel değerolduğunu söyledi kendisi. 2012 yılında çıkan Sendikalar Yasası ile sendikala-rın denetiminin sadece YMM’lere verilmesini etik buluyor musunuz?


- Buluyorum, fazla yorum da yapmak istemiyorum.

Tahir ÖZERİzmir SMMM Odası

- Sayın Başkanım ve sayın panelistler. Şimdi 3 gündür burada çok güzel etik,pazarlama kongrelerinde konuştuk ama benim bu konuşmaları gerçekten etikolarak anımsadığım, tabii herkese söylemiyorum, anımsamıyorum, neden? Bir

98

YMM defter tutup da dışarıda bir mali müşavire imzalarsa bu etik değildir.Bazı meslektaşlarımız, devlet dairesinde, özel sektörde çalışan mali müşavirarkadaşlar dışarıda defter bulur, para kazanır, biz ise stopaj, KDV vs. kira, in-san çalıştırıyoruz. Biz bunlara vergi verirken onlar dışarıda sırtımızdan parakazanıyorlar. Ben sadece şu meslektaşlarımdan hatır gönül icabını lütfen kal-dırsınlar, eğer mesleğin etiğine uyuyorlarsa. Saygılarımı sunuyorum.

Nevzat AKKAYAAnkara SMMM Oda Sekreteri

- Bağımsız denetime de baktığınız vakit sendikalara verilen, YMM’lere veri-len yetkiler bakımından da kanun, yönetmelik tüm çerçevede incelediğinizzaman kesinlikle etik değil, bunu öncelikle söylemek gerekiyor; sendikalar-dan dolayı YMM’lere verilen hak. Bir de şöyle bir şey var, iki tane adam or-manda ağaç kesmeye başlamışlar, bir tanesi gece gündüz demeden sabah ak-şam öğlen ara veremden ağaç kesmiş, diğer ise öğlenleri beklemiş, akşamla-rı dinlenmiş, ağaç kesmiş. Bir hafta sonra hangisi daha fazla ağaç kesti diyebakmışlar o aralarda dinlenen, yemek tatillerine falan çıkan kişinin daha faz-la ağaç kestiği tespit edilmiş. Sen nasıl benden fazla ağaç kestin, o kadar din-lendin demiş, o da demiş ki, ben senin o dinlenmediğin vakitlerde ben dinle-nirken baltamı bileyledim demiş. Bu vesayet altında YMM arkadaşlar kusu-ra bakmasın, baltalar bilenirken bir mali müşavir kardeşimizin de Burcu Ha-nım’ın da evet ben onaylıyorum demesini ben doğrusu etik bulmuyorum, ku-sura bakmayın.


- Ben karar mercii değilim, etik zaten kurallar konulsa da kişiden kişiye fi-kirlere göre değişebilir ki, bu durumda da böyle bir ortamda bu konu hakkın-da yorum yapmak istemedim. O yüzden de etik buluyorum dedim, bu da be-nim kendi düşüncem.

99

Rıza YÜRÜYENAydın SMMM Odası

- Benim sorum size Sayın Başkanım. Bildiğim kadarıyla mesleğimizin, dahadoğrusu TÜRMOB’un Kamu Gözetim Kurulu ile onurlu bir mücadelesi var,denetim bizim işimiz diye. Bildiğim kadarıyla da Başkanlar Kurumu’nda bukonunun altına imza atmış, eğitimlere katılmama kararı almış başkanlarımızvar, Odalarımız var. Şimdi bakıyoruz ki geldiğimiz noktada Kamu GözetimKurumu tarafından açılmış kurslarda bu belgeleri alan arkadaşlarımız, bunlar-la ilgili kurs açan Odalarımız var. Bunları meslek etiğimiz açısından sizin neşekilde değerlendirdiğinizi öğrenmek istiyorum.


- Evet, şimdi öncelikle birinci soru, bu sendika meselesi, YMM’lere verildi.Bunları çok kendi içimizde, ben şunu yanlış buluyorum arkadaşlar, bir malimüşavir bir YMM çekişmesi ileride bağımsız denetçi, YMM ve mali müşa-vir çekişmesi de olacaksa, çünkü aslında hepsi tek mesleğin ayrı iş kolları ola-rak görmemiz lazım bunu. O çekişmeden bir defa bizim kazanç sağlama şan-sımız yok, bir defa bunu böyle görelim. Ve bir şeyi savunurken de başkasınaverileni engelleme yönlü bir savunmayı doğru bulmuyorum. Bunu geçmişdönemde yaptık, meslek camiası olarak maalesef bunu yaptık, dolayısıyla birhak alacaksak ilave hakka kimsenin diyeceği bir şey ok. Ama “niye ona” şek-linde savunup aramıza ayrılıklar sokma sonucu doğuran bir girişimi, bir yak-laşımı ben doğru bulmuyorum. Çünkü bizi ileri götürecek olan şey mali mü-şavir, bağımsız denetçi, YMM birlikteliğidir ve bu mesleğin el birliği, güçbirliği yaptığımız zaman biz bir şeyleri daha üste getiririz. Daha önce bir ar-kadaşımız defter tutan YMM’ler bizim işimizi engelliyor dedi, doğru, haklı-dır ama artık en son mesela tek tebliğde Bakanlık onu büyük ölçüde çözmüşolacak. Çünkü ne diyor Bakanlık? Danışmanlık sözleşmesi yapılan yerlerdede mutlaka mali müşavir beyannameyi imzalayacak konusunda prensip kara-rına varıldı. O nedenle orada bir mesafe alınmış olacak. Dolayısıyla bunları ya-raları kaşıyarak ve ayrılıkları derinleştirerek çözüm sağlamamız ve kendimiziileri götürme şansımız yok, bir defa bunu bileşim. Bunu bu mesleğin, bu işindaha doğrusu, bu işlerin bütününün hepimizin işi olduğunu ve sağlanacak ka-zanımın hepimizin kazanımı olacağını bilmemiz gerekiyor. Arkadaşlar ben

100

oturumun başındaki sözü hakikaten çok hoş buluyorum, Av Mevsimi filmin-deki sözü. Ne diyor? “Bir noktadan baktığınızda gördüğünüz gerçek olmaya-bilir” veya sizi gerçeğe götüren şeyin arasındaki engel de olabilir o. Şimdidolayısıyla kamu gözetimi konusundaki TÜRMOB’un mücadelesinde bu etiktarafıyla ben çok derinlemesine girmek istemiyorum, farklı görüşlerim var.Dolayısıyla imza atanı da olmuştur, atmayanı da olmuştur, onlara girmeye degerek yok veya imza atmış, eğitim açmıştır. Şimdi arkadaşlar bakınız geldiği-miz noktada bu senenin sonunda bağımsız denetimle ilgili o geçici maddeninsüresi bitecek. Şimdi bu senenin sonuna kadar bir çözüm sağlayamazsak bizarkadaşlarımızın bir kısmının hak kaybını telafi edemeyecek bir noktaya gele-bilirdi. Çabamız, mücadelemiz haklı olduğumuz şeyleri savunmaya devamı-mız elbette gerekli, bunu yapmaktan vazgeçmeyeceğiz. Ama bunu ilk gün desöylenildiği gibi 3 Z kuralı denildi, nedir o 3 Z kuralı? Zarafet, ziyaret ve zi-yafet… Bu 3 Z kuralını aklımızdan çıkarmayacağız, bunu mesleki düstur ola-rak edinmek durumundayız. Kamuyla ilişkilerde benim genel bir şeyim var-dır, kamu veya devlet organizması zücaciye dükkânına giren fil gibidir. Yanisiz onunla eğer mücadele etmeye kalkarsanız, zarar görme şansınız olur. So-nuçta kazanırsınız, mücadele etmeyelim anlamında söylemiyorum, sakın yan-lış anlaşılmasın ama ısrarla doğru inandığımızı söylemeye devam edelim amakendi hak kaybımıza da bir sebebiyet vermeyelim. Dolayısıyla bugün hiçbirşekilde ben şahsen kendim de bu eğitimlere girip bağımsız denetçi sertifika-sı alan birisi olarak, bunun etik olmadığını düşünmüyorum, bir defa onu söy-leyeyim. Bu bir piyasa meselesidir, bu eğitimleri aldık diye gökten iş falan dayağmayacak, öyle bir şey de beklemeyelim. Şimdi hadleri yarı yarıya indirdi,KGK, sayı zannediyorum 3’e falan katlandı, 3-3,5’a katlandı yani 8-9 bin ci-varında. Yok, daha fazla, 8-9 bin civarında benim resmi aldığım bilgi o yaniresmi kanallardan aldığım bilgi diyeyim. Ama bu işin aslında kademe kade-me gelişmesini mesela ben doğru buluyorum, onu da söyleyeyim. Niye?Çünkü bizim meslek mensubumuz daha bu işi yapmayı öğrenmedi yani ser-tifikayı aldık diye hemen yarın bağımsız denetçi olduk ama bağımsız denetimyapabilecek durumda olmadık. Bu gerçekleri hepimizin görmesi lazım, dola-yısıyla esas olan burada, üzerinde ısrarla bizim durmamız gereken nedir, sa-vunmamız gereken nedir? Arkadaşlar bu meslek camiasının ister yeminli ol-sun, ister denetçi deyin, ister mali müşavir deyin meslek kuruluşu TÜR-MOB’dur, ayrı bir birliğe, ayrı bir organizasyona gerek yoktur, böyle bir za-ruret yoktur, birincisi bu. İkincisi ise biz bu şeyde mademki meslek camiasıTÜRMOB’dur, o zaman bizim meslek mensuplarımızla ilgili düzenlemelerdedaha etkin rol almak istiyoruz; bu eğitim konusunda olur, bu karşılıklı işbir-

101

liğinde yardımlaşmada olur, daha etkin rol almak istiyoruz. Bizim bunlardanvazgeçmemiz söz konusu değil çünkü o zaman kendimizi inkâr ederiz. Bumücadeleyi bu haliyle devam ettirmek durumundayız ama onun ötesindekitarafı itibariyle meslek mensubuna hak kaybına sebebiyet verebilecek birnoktaya gittiğimizde kendimiz risk almış oluruz, belki o zaman kendimiz etikdavranmamak gibi bir riskle karşı karşıya kalırız diyorum. Ben gene son sözolarak da bize yapılmasını istemediğimizi başkasına yapmayalım ve bu 3Z ku-ralını da hayat düsturu haline getirelim diyorum, hepinize tekrar sevgiler, say-gılar sunuyor oturumu burada kapatıyorum.

102

III. OTURUM

TEMEL ETİK İLKELERE YÖNELİKVAKA ANALİZLERİ

Yrd. Doç. Dr. Seçil VARANModeratörDokuz Eylül Üniversitesi

- Sayın muhasebe meslek mensupları, 3. Oturumahoş geldiniz. Temel etik ilkelerine yönelik vakaanalizlerini hep birlikte tartışacağız bu oturumda.Ama önce izin verirseniz biz bu oturumu nedenyapıyoruz, amacımız ne, muhasebe mesleği etikkodları içerisinde bu amacın rolü ne, size çok kı-sa bahsetmek istiyorum. Önceki oturumlarda ya-pılan sunumlarda, değerli konuşmacıların değin-diği muhasebe mesleği temel etik ilkelerindenbahsedildi. Slaytta gördüğünüz Suphi Beyi örnekbir meslek mensubu olarak düşünelim. SuphiBey dürüst, tarafsız, mesleki olarak yeterli ve

özenli, gizliliğe, sır saklamaya saygılı, muhasebe mesleğini davranışlarıyla ör-nek olarak temsil eden bir meslek mensubu. Ancak Suphi Beyin bu önemli il-keleri tehdit altındadır. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) Etikkodları bu tehditleri daha önceki konuşmacıların da değindiği üzere kişisel çı-kar tehdidi, kendi kendini teftiş tehdidi, taraf tutma tehdidi, yakınlık tehdidive gözdağı tehdidi olarak sınıflandırmış. Peki, Suphi Bey bu önemli ilkelerinibu tehditlere karşı nasıl koruyacaktır? Etik kodlar birtakım önlemler önerir.Aslında etik eğitimlerinde de daha ayrıntılı olarak anlatılacak bu önlemlerinen önemlilerinden biri de meslek mensupları arasında etik konusundaki ileti-şimin arttırılması ve meslek mensuplarının bu konudaki tecrübelerini birbirle-rine aktarabileceği ortamların meslek örgütü tarafından hazırlanmasıdır. Dola-yısıyla etik kodlar nedir derseniz genel çerçeveyi aslında bu slaytla özetlemekmümkündür. Tabii bu önlemler tehditleri kabul edilebilir bir düzeye indir-mek içindir. “Kabul edilebilir” düzey nedir derseniz, örneğin bu gördüğünüzslayt hiçbir önlemin işe yaramadığı durumları sembolik olarak ifade eder. Etikkodlarda bazı durumlarda tehditler öyle büyüktür ki hiçbir önlem bu tehditle-ri kabul edilebilir düzeye indiremez demekte. Kısaca özetlersek bu kodlar, bukurallar, sizlerden bir başkasının gözüyle bakmanızı ister. Önem verdiği ko-nuları, önlemleri çok fazla tekrar eder ve önlem olarak muhasebe meslekmensupları arasındaki iletişim üzerinde çok fazla durur. Bunun dışında müş-teri firmanın yönetimi ile iletişim de çok önemlidir.Bu oturumda, vaka ana-lizleri yardımıyla, gerçek yaşamdan olayları ele alarak,etik kodlar kapsamın-da, muhasebe mesleğinde etik problemlerin ortaya konmasını ve muhasebe

105

meslek mensupları arasında meslek etiği konusundaki iletişimin arttırılmasınıamaçlamaktayız.

Sizlere şu anda dağıtılan vakalar bizim bu amacımız için kullanacağımız basitaraçlardır. Bu vaka analizlerini incelerken, tartışırken, sizlerin de kendi tecrü-benizle ortaya çıkmış vakaları, benzer örnekleri düşünerek tartışmalara katı-lırsanız, en fazla faydanın burada hepimiz için oluşacağına inanıyoruz. Sizler-den ricamız 3-4 kişilik gruplar halinde ilk önce ilk 15 dakikada Vaka Analizi2 ile başlayarak aşağıdaki soruları yanıtlamaya çalışmanız. Daha sonra bu 3-4 kişilik gruplar için kendinize bir sözcü seçmeniz ve 15 dakika sonra sizle-rin tartışmalarından sonra hep birlikte bu salonda bizler de bu tartışmaya ka-tılarak, muhasebecilerin karşı karşıya kaldığı bu sorunları çözümlemeye çalış-mak istiyoruz. Şimdi ben sözü Yrd. Doç. Dr. Eymen Gürel’e bırakıyorum.

Yrd. Doç. Dr. Eymen GÜRELModeratörMuğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

- Hepiniz hoş geldiniz. Ellerinde örnek olay foto-kopisi olmayanlar dağıtan görevli arkadaşlardanisteyebilirler. Evet, yavaş yavaş başlayalım. De-nizli’de yapılan 4. Etik Kongresi’nde ilk kez birvaka analizi çözümlemesi gerçekleştirmiştik. Ta-bii orada yaptığımızda daha küçük bir toplulukvardı çünkü aynı anda 4 salonda bu interaktif su-numu gerçekleştirmiştik. Ve Denizli’de şunufark ettik, endişelerimizin aksine meslek men-supları inanılmaz katılım gösterdiğini, hatta süre-nin yetmediği, diğer oturuma geçmek için bazensözü kesip, izin isteyip diğer oturuma geçtiğimi-

zi hatırlıyorum. İnanılmaz bir katılım vardı. Burada salonun biraz daha büyükolması ortak çalışmayı biraz güçleştirecek çünkü orada masalara birer sözcüatamış ve masaların fikirlerini dolaşarak almıştık, salon düzeni buna dahamüsaitti. Şu anda çok büyük bir amfi düzeni ve biraz dağınık bir oturum varama yine de ben bu grubun içerisinden çok değerli katkılar çıkacağına emi-nim.

106

Öncelikli olarak etikle ilgili sabahtan bu vakite kadar çok değerli ve içi ol-dukça dolu sunumlar yapıldı. Bu sunumlardan aklınızda kalan şeylerle bu va-kaları yorumlayacağınızı ve bu vakaların sizin açınızdan nasıl değerlendirildi-ğini anlatacağınızı düşünüyorum. Burada vaka analizi yaparken şöyle durum-la karşılaşıyoruz; örneğin okuduğumuz zaman bizim yorumladığımız, kendiyazdığımız örnek olaylarda dahi bizim vurgulamadığımız durumların, aklımı-za gelmeyen bir yaklaşımla karşı tarafça değerlendirildiğini görüyoruz. Yanibunu yazan, hikayenin aslını bilen biz olsak da olayı yaşayanlardan dinleye-rek ya da başımıza gelen bir hikayeden esinlenerek yazsak da karşı taraf öy-le bir yorum katıyor ki olaya bu bakış açısı bizim aklımıza gelmemişti, bir debu yönü var olayın, evet bu şekilde bakmak lazım diyoruz. Dolayısıyla şu an-dan itibaren sadece ve sadece bu örnek olay konusunda sınırlı bir bilgimiz ol-duğunu, bu örnek olay dışında hiçbir konuda fikrimizin olmadığını, bu örnekolayı açmak, çeşitlendirmek ve sizin sorularınıza acaba bir de şöyle olabilirmi diyerek yönlendirme görevinde olduğumuzu hatırlatmak istiyorum. Ke-sinlikle 4 moderatör de burada sizin söylediklerinizle ilgili herhangi bir yo-rum yapmayacak. Sadece ve sadece sizin bakış açınız, sizin değerli katkıla-rınız ve yorumlarınız olacak, bizim için önemli olan bu. Dolayısıyla biraz ön-ceki oturumda olduğu gibi kontrpiyeye düşürücü soruları kesinlikle kabul et-miyoruz; acaba siz ne düşünüyorsunuz, acaba bu şununla ilgili mi şeklinde-ki soruları bize yöneltmemenizi öncelikli olarak sizden rica ediyoruz. Buradakatkı verecek olan sizlersiniz.

Vaka Analizi 2 ile başlıyoruz sunuma, Vaka Analizi 2’yi yeni gelenler içinşöyle bir hızlıca özetleyeyim, dikkat edilmesi gereken noktaları hatırlatayım,ondan sonra da bir süre kendi içinizde tartışmanız için vakit ayıracağız, sonraGürol Hocamla birlikte bu konudaki değerlendirmelerinizi alacağız. Bir taraf-tan da bu değerlendirmeleriniz hem video kaydında, hem de not olarak alına-cak ve bunlar Serdar Hocam tarafından özetlenerek kapanış bildirgesinde si-zin bakış açılarınızın nasıl olduğu katkısıyla sunulacak. O yüzden söylemiş ol-duğunuz her kelimeyi aslında tarihe düşülen bir not gibi değerlendirebilirsi-niz.

Hikâye şöyle, Fatih Bey eşiyle birlikte sayfiye kesiminde yeni bir hayat kur-ma kararı alır ve yeni bir şirkette çalışmaya başlar. Çalışmış olduğu şirketözel bir şirkettir ve burada muhasebeci pozisyonunda çalışma hayatına baş-lar. Çok kısa bir süre sonra Fatih Bey şirketin en sevilen elemanlarından birihaline gelir, şirket bir aile şirketi gibi gözükmektedir. Önemli olan, kritikolan noktalardan bir tanesi, şirketin ortaklarından 2 tanesinin şirkette hâliha-

107

zırda yönetici olarak çalışması, bu ortaklar Yunus Bey ve Ayşe Hanım. Bir di-ğer ortağın ise Almanya’da ikamet etmesi ve şirketin içerisinde bulunmama-sı, sizden dikkatinizi çekmek istediğim noktalardan bir tanesi bu. Şirket biraile birliği/bağlılığı şeklinde çalışıyor, bütün çalışanlar gerektiğinde maaşları-nı almayıp şirkete hizmet etmeye devam ediyorlar; maaş yoksa ben de işi bı-rakırım demeden zor günleri atlatma amacındalar ve şirketin ciddi bir likidi-te sıkıntısı var. Bu likidite sıkıntısını aşmaya çalışırken başlarına şöyle bir olaygeliyor. Bir gün şirketin ortaklarından Yunus Bey, Fatih Bey’e geliyor ve di-yor ki şu 4 bin liralık çeki imzalar mısın, çekin geçerli olabilmesi için iç kon-trol sistemine göre çift imza gerekli ve Yunus Bey’in eşiorada yok. Bakıyorve hemen imzalıyor, herhangi bir problem olmadan ama bir taraftan da düşü-nüyor ya ben neyin altına imza attım? 4 bin liralık bir çek imzaladık ama buçek hangi şirket içindi? Sonra şirketi araştırmaya başlıyor, kimin için bu çe-ki imzaladım ben, bir mobilya şirketi, mobilya şirketinin Yunus Bey’in kızı-nın yöneticilik yaptığı bir şirket olduğunu tespit ediyor ve aklına bir soru işa-reti düşüyor. Hemen ardından, yaklaşık 1 ay sonra, tekrardan bir çek önünekonuyor ve bu seferki tutar 25 bin TL. Tekrardan imza atması isteniyor fakatbu sefer tereddüt ediyor. Hem şirketin kendilerine borçlu olması, hem deborçlu olduğu halde 25 bin liralık bir ödemenin bu şirkete niye yapıldığını sor-gulamaya başlıyor. Bu tedirginliği fark eden şirket yöneticisi ve büyük ortak-lardan biri Fatih Bey bu 25 bin lira bize sene sonunda geri dönecek, sen şim-di bunu imzala diyor, sene sonrasında biz bu parayı geri alacağız diyor, bu sa-dece mobilya şirketinin likiditesi düşük olduğundan kredibilitesi yükselsindiye verilmiş olan bir hatır çeki diyor. Dolayısıyla burada bir problem yok,endişe etmene gerek yok diyor. Fakat Fatih Bey yine ikna olmuyor. İkna ol-mayınca biraz sıkıntılı bir şekilde Yunus Bey ben bu ödemeyi yapmasını nasılolsa bilirim diyor, bu ödeme senin imzan olsa da olmasa da yapılabilecek birödeme diyor, fakat şu anda eşim burada olmadığı için o imzalayamıyor, oyüzden sana gelmiştim diyor, sinirleniyor, kapıyı çarpıyor ve çıkıyor. Hikâye-de sizin bakış açınızdan, sizin değerlendirmelerinizle katkı koyabileceğinizçok fazla açık nokta var; bilinçli olarak yerleştirilmiş bu açık noktalar ve bu-nun için bir süre sizin değerlendirmenize fırsat tanımak istiyoruz. Hemen aka-binde Gürol Hocamla birlikte sizin yorumlarınızı alacağız. Başlayalım mı? Pe-ki. Gürol Hocam katılımcılarımız sürenin yeterli olduğunu söylüyorlar. GürolHocam, hemen şuradan başlayalım.

108

Mehmet SAYGÖLDenizli SMMM Odası

- Mehmet Saygöl, Denizli SMMMO adına katılıyorum. Denizli Odası’ndankatılan arkadaşlarım adına grup sözcüsü olarak fikirlerimizi beyan etmek is-tiyorum, öncelikle hepinizi saygılarımla selamlıyorum. Değerli meslektaşla-rım, değerli katılımcılar önümüzde bir örnek vaka analizi var, bu analiz kap-samında da görüşlerimizi ifade edeceğiz. Öncelikle vakaya konu olan işlet-memiz küçük orta boy ölçekte bir işletme, kurumsal özelliği olmayan, aileşirketi özelliğinde ancak bir ortağın Almanya’da olması sebebiyle de pay sa-hiplerinin haklarıyla da ilgili durumların analizini de değerlendirmemiz gere-kiyor özellikle bu kapsamda. Şirketimizde yetki paylaşımı konusunda, yetkidevri konusunda özellikle şirket sahip ve yöneticilerinin aynı kişiler olmasınedeniyle de burada da bir sorgulama yapmamız gerektiğini düşünüyorum.İkinci yol olarak da Fatih Beyden bahsetmek istiyorum. Fatih Bey buradaveznedar mıdır, yönetici midir, mali müşavir midir, muhasebeci midir ya dabaşka bir özelliği mi vardır, bu durumda açık durum yoktur. Ancak senaryo-ya göre değerlendirmek gerekiyor durumu. Öncelikle içinde bulunduğumuzEtik Kongresi dolayısıyla da bir meslek mensubunun etik değerlerinin tartışıl-dığı bu ortamda da Fatih Beyin muhasebeci ya da meslek mensubu olduğunukabul edersek burada biraz önceki oturumlarda da bahsedildiği üzere mesle-ki etik değerlerin burada tartışılması gerekiyor. Mesleki etik değerlerle birlik-te etik tehditlerin de ortaya konarak konunun değerlendirilmesinde fayda ol-duğunu düşünüyorum.


- Fatih Beyi sevdiniz mi? Kendinize yakın hissettiniz mi? 25 bin liralık birçek önünüze konsaydı ve böyle bir durumda olduğu düşünülseydi yani şirke-tin sahibinin kızına dönük 25 bin liralık bir hatır çeki, imza atar mıydınız at-maz mıydınız?

109

Mehmet SAYGÖLDenizli SMMM Odası

- Fatih Bey bir yandan işsiz kalma durumuyla karşı karşıya. Aldığım etik eği-timler çerçevesinde ve TÜRMOB’un yaptığı bu etik eğitimler çerçevesinde,bilinç çerçevesinde yapmazdım diyebilirim.

Atmazdım evet. Çünkü meslek mensupları hiçbir şart ve baskı altında kal-maksızın, özellikle etik tehditleri bertaraf edecek önlemleri almak gerekiyor.Burada da mesleğin bağımsızlığına, dürüstlüğüne, güvenilirliğine ve meslekiyeterliliğe uygun olarak hareket etmesi gerekiyor. Burada da eğer o şirkettegörevini devam ettirmek istiyorsa, bir yandan da Almanya’daki pay sahibiy-le de ilgili değerlendirmeleri bilmesi gerek.


- Şimdi gruplar tabii dağınık olduğu için biz tam olarak göremiyoruz, Deniz-li grubunun görüşlerini aldık, başka illerden katılacak, bizim görüşümüz şu-dur diyecek olan bir grup var mı diye şöyle yavaş yavaş dolaşmaya başladık.Evet.

Aliye KAYAİzmir SMMM Odası

- Merhaba, İzmir Odası’ndan Aliye Kaya. Biz 4 kişi İzmir olarak cevap veri-yoruz. Şimdi bu 4 milyonluk ve 25 milyonluk çekler için düzenlenmiş fatu-raları yanıltıcı faturalar olarak kabul ediyoruz. O yüzden, zaten ilk başındanitibaren yakınlık tehdidi var zaten burada, kızının şirketi, hiç imzalamamasılazım. Zaten ilk verilen de bir piyon. Burada Fatih Bey….


- İlk verilen de bir tuzak mı acaba, imzalayacak mı sorgulayacak mı diye de-nedi mi acaba?

110


- İlk baştan 4 veriyor, sonra 25. Nasıl olsa 4’ü sorgulamadan imzaladığı için…Evet, ortak olayı da var.


- Yani sizce miktar önemli mi burada?


- Bir de Fatih Bey küçük bir şehre geliyor, hemen iş buluyor. Yani bu işi kay-betse ne olur, bir daha bulur. Burada eşinin konumu da etkilidir, eşini de ris-ke atıyor, onu düşünerek de baskı içine giriyorlar bence, o da bir gizli tehdit.Şirketin sürekliliği de tehlikede. Bizim söyleyeceklerimiz bu kadar.

Yrd. Doç. Dr. Gürol DURAKModeratörYaşar Üniversitesi

- Yani bu durumda sizin dediğiniz kişisel değer-lerini aslında katlanmak zorunda kalacağı sonuç-lar etkileyebiliyor. Hani ya eşi de işsiz kalabilir,miktar önemli olduğu için kendi başı belaya gire-bilir gibi. Ama etik değerleri şekillendirebiliyor-lar o zaman, katlanmak zorunda kalacakları so-nuçlara bağlı olarak.

111


- Şimdi alt tarafta sorular var dikkat ettiyseniz. Alt taraftaki sorular bizim içinson derece önemli. Arka taraftan söz isteyen üstatlar var. Beyefendide mikro-fon var, hemen söz vereceğim. Şunu da aklımızdan geçiriyor muyuz acaba,hepimizin her gün karşılaştığı durumlar bunlar. Ve biz artık olaya bir de fark-lı bir gözden bakıp böyle bir şeyin hiç kimsenin başına gelmesin, hiçbir mes-lek mensubunun başına gelmesin diye acaba şöyle bir kural konulabilir miy-di? İç kontrol sistemine ya da şöyle bir etik kod uygulansaydı bu durumlakarşı karşıya kalmaz mıydık diye düşünüyor musunuz, öyle bir öneriniz devar mı? Evet üstat, buyurun lütfen.

İlhan YILMAZDenizli SMMM Odası

- Sayın hocam Denizli Odası’ndan İlhan Yılmaz. Burada 3’lü bir akrabalıkvar, birisi kızları, diğer şirketin 2 ortağı eş, karı koca. Hepimizin bildiği gibimünferit imza denen bir şey var. Eğer hanımı güvenseydi kocasına burada ko-casına münferit imzayla temsil yetkisi verirdi, o da oradaki muhasebeciye ih-tiyaç duymazdı. Demek ki güvenmiyor ki…


- Hanım evde otururdu belki, hiç şirkete de gelmezdi.

İlhan YILMAZDenizli SMMM Odası

- Tabii, tabii demek ki güvenmiyor ki müşterek imza yapmış, kendisinin yada orada çalışan birinin beraber imzasıyla şirketin temsiline karar verilmiş,dolayısıyla buradaki muhasebecinin diğer ortağın haklarını koruma açısındanimza atmaması gerekir.

112


- İmza atmaması gerekir. Çözüm önerisi ne? Böyle bir durumla karşı karşıyakaldığımız zaman şu kuralı işletseydik herhangi bir sıkıntı olmazdı, meslekmensubunu koruyabilirdik dediğiniz çözüm önerisi. Arka tarafta bir üstat varelini kaldıran.

Katılımcı

- Ben olayı 1-2 açıdan değerlendireceğim. Dünden beri sürekli farklı bakışaçısı, farklı bakış açısı deniliyor. Birincisi böyle bir işe başlarken mutlaka biriş sözleşmesi yapılması gerekir. Bu iş sözleşmesinin muhteviyatında da iş ka-nunları hükümleri geçerli olacağı için hiçbir şekilde kanuna aykırı bir davra-nış için muhasebeci zorlanamaz. Bir defa Fatih Beyin bir meslek mensubuolarak, iyi bir meslek mensubu olarak bu hukuk kurallarını çok iyi bilmesi ge-rekiyor. Önüne ilk 4 bin liralık çek uzatıldığında bu yasa maddesini, ilgili söz-leşmedeki hükümleri, iş kanunundaki hükümleri ileri sürerek reddedebilirdi.Bu davranışı göstermediği için etik dışı davranmıştır. Hem kendi kişiliğinekarşı etik davranmamıştır, hem şirketin muhasebecisi olduğunu unutup şirke-tin orada olmayan ortağına karşı bir haksızlık yapmıştır. Çünkü bunu kayıt al-tına aldığında, muhasebe yönünden aldığında olmayan bir borç ve alacak iliş-kisi söz konusudur. Karşı tarafın kayıtlarına nasıl geçirildiğini, nasıl geçirile-ceğini iyi bilen bir muhasebe mensubu olsa bunu değerlendirmesi gerekiyor-du. Ayrıca zorlanıp işten çıkartılması, işini kaybetmesi durumunda da bu ge-rekçeleri ileri sürerek ciddi bir tazminat alması da söz konusudur. Birkaç açı-dan değerlendirdiğimizde Fatih Beyi kendime çok yakın ve sıcak bulamıyo-rum, mesleğine gereken özen ve titizliği göstermediğini düşünüyorum, teşek-kür ederim.


- Evet, şurada bir beyefendi var.

113

Sait ÖZDEMİRBodrum SMMM Odası

- Sait Özdemir, Bodrum SMMMO’dan. Ben bir şey sormak istiyorum bura-da, çek ile beraber bir mobilya şirketi için düzenlenmiş fatura sunulmaktadırdiyor. Burada hem çek veriyoruz, hem fatura mı veriyoruz, bunu anlayama-dım?

Moderatör

- Fatura gelmiş, çek onun karşılığında ödeme belgesi olarak imzalanıyor.

Sait ÖZDEMİRBodrum SMMM Odası

- Mobilya şirketi için düzenlenmiş fatura deyince…

Moderatör

- Mobilya şirketinden fatura geliyor, biz bu faturayı işleyip karşılığında çekiimzalıyoruz.

Ayten KARADAĞİzmir SMMM Odası

- İzmir Müşavirler Odası Yönetim Kurulu Üyesi Ayten Karadağ. Şimdi önce-likle Fatih Bey yapmış olduğu işin bilincinde değil, yetkilerini bilmiyor, ay-rıca Fatih Beyin imzaladığı çek muhatabı tarafından kabul edilecek bir çek mi-dir, geçerliliği var mıdır?

Moderatör

- Yani, şirkette imza yetkilerinden birisi Fatih Beyde, bu durumda aslında var.

114

Ayten KARADAĞİzmir SMMM Odası

- Muhasebeci olarak çeki imzalama yetkisi var. Muhasebeci olarak görev ya-pan bir muhasebecinin muhasebe işlemlerini yürüttüğü bir şirketin imza yet-kisini almaması gerekiyor, özellikle ödemelerle ilgili. Bizim mesleğimizle çe-lişmektedir, etik olarak uygun değildir. Artı ilintili olan şirketlere ödeme yap-maktadır, uzun adam – kısa adam örneği gibi kısa adamı uzun görmektedir.Onun için Fatih Beyi hiçbir şekilde sevmedim, işini doğru yapmamaktadır,teşekkür ediyorum.


- Biz teşekkür ederiz. Yalnız burada belki ben yanlış anlamış olabilirim amabir düzeltme yapayım. O 4 bin liralık çeki aldığında faturası olduğu için zatenödeme yapıyor, arkasından ilişkili taraflarla alakalı bir çek olduğunu anlıyor,orada imzalarken masum.

Moderatör

- Ben bir şey söyleyebilir miyim? Vakanın çek falan onlarla ilgili bir sorunyok, yani burada vakada kullanılan dokümanın sahteliği, naylonluğu falan gi-bi bir şey değil. Burada tamamen Fatih Beyin davranışı, ödeme yapması vs,tamam? Hatta bir tanesi, öbürü de 25 yıllık mali müşavir yazmış Seçil, 25 yıl-dan beri mali müşavir yok ama biz o örneği 2030 yılında kullanacaktık, erkençıkarmışız diye şey oldu.

Katılımcı

- Teşekkür ediyorum Gürol Hocam. Tabii ben de bu örnekle ilgili birkaç şeysöyleyeyim. Burada tabii muhasebecinin sorumluluk etiğinde davranması ge-rekiyor. O % 30 ya da % 25 hissesi olan kişiyi bilgilendirmesi, aynı zaman-da kişinin eşini bilgilendirmesi gerekiyor çünkü muhasebeci bu şirkette işkontrol uzmanlarından bir tanesi ve bu etiğe uygun davranmak durumunda.

115

Muhasebeci ne yapar diye soracaksanız 3.çek veya fatura geldiğinde imzala-yacaktır çünkü orada tereddüt etmiş, 25 bin lirayı imzalayıp imzalamadığı bel-li değil ama bir şekilde imzalayacaktır, belki 3.sü de. Çünkü paçayı kaptırmışbir kere yani baştan o süreçler tanımlanmamış olabilir ama muhasebeci o şe-kilde davranacaktır. Ne şekilde davranacağı konusuna gelince bence sorum-luluk ilkesi gereği ortakları bilgilendirmesi ve Yunus Beyi uyarması gerekirdiye düşünüyorum. Burada bir tepe etkisi var, o tepe etkisi büyük bir olasılık-la şirketin finansal tablolarına da yansıyacaktır, önemli hata ve hilelerin oluş-masına neden olabilecektir. Dolayısıyla eğer bu tepe etkisinin süreceğini dü-şünüyorsa da istifa etmesi gerekir. Paraya çok ihtiyacı olduğunu sanmıyorum,en azından eşinin bir güvencesi var, 5 yıllık bir anlaşma yapmış, bu konudabir endişe duymaması gerektiğini düşünüyorum.

Tufan GÜNEŞİzmir SMMM Odası

- Tufan Güneş, İzmir SMMMO’dan söz alıyorum. Bir defa bu örnek yani biz-lere sunulan örnek çok iyi hazırlanmamış, belki bilinçli olarak bunu yaptınız,bazı açıklıklar var ama onu da gözlemlediğimizi ifade etmek isterim bir malimüşavir olarak. Birincisi bir mali müşavirin veyahut da meslek mensubununyasalara ve imzalamış olduğu sözleşmelere aykırı hareket etmesini kesinliklekabul etmiyorum. Bu açıdan baktığımızda bu metin doğru bir metin değil amamadem bu metin üzerinden hareket edeceğiz, o halde varsayımlara dayanarakgörüşlerimi açıklamak isterim. Hiçbir meslek mensubu bir çek keşide ede-mez veya keşide edilmiş bir çeki hangi amaçla olursa olsun ciro yapamaz.Eğer bunu yapıyor ise bugün konuştuğumuz ve dün konuştuğumuz haksız re-kabet kuralları ve etik değerler tümüyle sıfırlanmış demektir, birincisi bu. Ay-rıca burada bu meslek mensubuna iş sahibi tarafından yani şirket ortakları ta-rafından bir çek tanzim edilmesine ilişkin yetki verilip verilmediği hususu,onunda bunu kabul edip etmediği hususunda da bir netlik yok, olsa bu da hu-kuka aykırı bir durum. Diğer taraftan aile şirketi kavramı hukuken yanlış birkavram yani bir meslek mensubunun tüzel kişilik olan bir şirketi, aile şirke-tiyiz biz, böyle yürütelim, öyle yürütelim gibi deme lüksü yok. Bir meslekmensubunu bağlayan tümüyle yasalar, yönetmelikler ve meslek kurallarıdır.Dolayısıyla bu meslek mensubunu hiç sevmedim, bu insanla yıllardır müca-dele ediyorum, bu tür insanlarla mücadele etmek için bu meslekte kalmaktakendimi zorluyorum ve hiç sempati duyamadım açıkçası.

116

Moderatör

- Aslında zaten bu tür sempozyumlar onlarla daha rahat mücadele edebilmekiçin yapılıyor.


- Bizim mücadelemiz bu.


- Ben bir teknik bilgi vereyim izin verirseniz. Elinizde şimdi bugün 2 tane va-ka var. Etik eğitimleri başlayacak biliyorsunuz değil mi yakın zamanda, teb-liğ de çıktı, yönetmelik çıktı. Artı etik portalı var ve göreceksiniz daha sonrayine konuşacağız, etik eğitimi dünyanın her yerinde vakalar üzerinde yürü-yor. Yani işte şu neye aykırıdır, bu neye aykırıdır çoktan seçmeli falan sorularolabilir ama onlar alıştırma için. Ama etik meselesi vakayla yürüyor. Bu hiçbeğenmediğiniz etik vakası tamamıyla İngilizceden bizim IFAC’ın bütündünya için geliştirmiş olduğu etik vakalarından bir tanesi. Bu vakayı bilerekgetirdik ki IFAC’ın önerdiği bir vaka Türkiye’de çalışabiliyor mu diye. Çün-kü eğitim dokümanları ona göre hazırlanacak, dünyadan da bazı şeyler alma-mız lazım. Bu olduğu gibi bütün dünyada, şimdi mesela Çin’de de belki şusıra bir sempozyum vardır ve/veya bir kongre vardır, orada da aynı vaka Çin-ce tartışılıyor olabilir. Eminim Çinliler de sevmeyecek. Fakat bundan sonrakivakayı biz geliştirdik, şimdi bir bunu inceleyelim yani uluslararası doküman-ların çalışıp çalışamayacağını bütün dünyada onu tartışıyoruz biz kendi ara-mızda. Öte yandan Fatih Bey’i sevmediğinizi de notlara aldık.

Moderatör

- Evet, şimdi özellikle açıklar ve gedikler bırakılıyor etik örnek olaylarında vebu açıkları gedikleri zaten sizin yakalamanız, sevmeniz ya da sevmemenizolaya bakış açınızı değerlendiriyor. Altını çizerek vurgulamak istediğim bir

117

şey var, bütün örnek olaylarda ana amaç zaten sizin konuşmanız ve görüşle-rinizi diğer üstatlara duyurmanız, bunun tekrar tekrar altınız çiziyorum. Evet,üstat buyurun.

Nazım ANIL

- Teşekkür ederim, Nazım Anıl. Örnek bir kere tam Türkiye’ye uygun bir ör-nek, bu Fatih Beylerden de çok var, bu turizm şirketlerinden de çok var. Bil-diğiniz gibi Türkiye’de şirketlerin % 98’i KOBİ ve bunların da % 95’i aileşirketi. Ne yazık ki o Almancı % 30 hissedarın hakkı böyle gidiyor işte, onlarda onun için buraya para göndermiyorlar. Şimdi çok tipik bir örnek, çok tut-tum örneği. Fatih Beylerden çok var. Şimdi sabahki ilk sunumdaydı, Hocamı-zın Didem Hanım’ındı, orada etik ve ikilem, biz bunu tartışacağız. Etik ve iki-lem yani ben bu imzayı atamazsam işimden olurum, olayım. Yani zora düş-tüysem hırsızlık mı yapacağım? Bu böyle bir şeydir. Kaldı ki bir limited şir-kette çalışıyorsun, % 30 yabancı bir hissedarı var ve onun hakkını korumakzorundasın. Bağımlı çalışanlar için etik kurallar var, biliyorsunuz ayrı düzen-lenmiştir; bağımsız çalışanlar için ayrı, bağımlı çalışanlar için ayrı. Bir de sos-yal sorumluluk kavramını hiç unutmayalım yani mesleğimizi yaparken o ha-ni tekdüzen muhasebe uygulama genel tebliğinin başında o 6-7 sayfada hiçokumadığımız o ilkeler ve muhasebenin kuralları. Lütfen onlara bir döner ba-karsak muhasebenin kurallarında sosyal sorumluluk kavramı vardır. Biz ora-da çalışan işçinin kıdem tazminatından da sorumlu o Fatih Bey, onun bilin-cinde olması lazım bir kere. Dolayısıyla ben bu Fatih Beyi hiç sevmedim, bı-rakıp gitmesi lazım işi diye düşünüyorum, teşekkür ediyorum.

Mehmet KUZUİzmir SMMM Odası

- İzmir Odasından Mehmet Kuzu… Şöyle, örneğimiz hocamız tarafından çokgüzel bir şekilde hazırlanmış, kendisine teşekkür ediyoruz. Burada Fatih Beyzaten eşinden dolayı o şehre gitmiş, kıyı ilçeye. Daha sonra eşinin orada işebaşlaması nedeniyle Fatih Bey de bu turizm firmasında iş buluyor, iş bulduk-tan sonra bu firmanın Fatih Bey işe başlamadan önce de ekonomik sıkıntılaryaşadığını belirtiyorlar. Daha sonra burada Yunus Bey kendisi samimi ya daiyi niyetli değil ki ilk önce burada 4 bin liralık, daha sonra da 25 bin liralıkfiilen yapılmayan bir mobilya tadilatıyla ilgili faturaları ve ödemeleri almak

118

istiyor ama niyeti iyi değil. Burada Fatih Bey durumdan şüpheleniyor, tabiifiilen işin içerisinde olduğu için bu rahatsızlığını yani böyle bir şey yok amaniye siz bizden bu kadar liralık çek alıyorsunuz diye, otelde tadilat da yok, de-korasyon planı da yok ama siz bunu alıyorsunuz. Yunus Bey ikna etmeye ça-lışıyor ama Fatih Bey yine ikna olmuyor, daha sonra eşinden de gizli bir şe-kilde yapmaya çalışıyor. Sonra firmada çalışan Mustafa Beyi de devreye so-karak ikna etme çabaları var ama Fatih Bey burada ikna olmuyor. Fatih Beybu durumda ne yapar? Çok basit, istifa eder ama şirketin bağımsız denetçisivarsa bağımsız denetçisine bu durumu bildirmesi gerekir, yasal olarak bu ko-nuyla ilgili en azından kendisinin daha önce bulaştığı 4 bin liralık bir durumveya başka konular varsa bu konuları bildirmesi gerekir. Çünkü şirketin di-ğer bir % 30’luk bir ortağı da var, diğer bir bağlamda da Yunus Bey etik de-ğerlere de aykırı davranmış durumda, benim görüşlerim bunlar, teşekkür edi-yorum.


- Yani gammazlık mı yapsın, gammaz mı olsun diyorsunuz?

Mehmet KUZUİzmir SMMM Odası

- Siz bilirsiniz.


- İspiyoncu olsun diyorsunuz yani, ihbarcılık yapsın.

119

Moderatör

- Yeni TTK’daki maddelerden bir tanesini hatırlatmak istiyorum. %5’in altın-daki ortaklar eğer kendi çıkarlarının kasıtlı olarak kullanıldığını, kasıtlı olarakkendi çıkarlarına zarar verildiğini ispatlarlarsa bundan dolayı hem mali müşa-viri hem de denetçiyi sorumlu tutabiliyor benim çıkarlarımı korumuyor da, sa-dece büyük ortakların çıkarlarını koruyor diye. Şu soruya cevap arıyorum şuanda, aradığım cevap şu, hep küçük şirketlerden bahsediyoruz, hepsi küçükşirketler konuştuklarımızın. İyi, güzel ama bunlar da büyüyecek ya da bunlarda en azından kurumsallaşacak. Ne yaparsak bu tür çek imzalatmalara ya dahangi kuralı koyarsak bu tür olayların önüne geçebiliriz? İstediğim cevap bu.Yani şunu yapsaydık eğer, bu şirkette şu anayasa olsaydı ve şu anayasanın5.maddesinde şu yazsaydı bunu yapamazlardı dediğiniz şey ne acaba, onumerak ediyorum. Var mı? Evet, üstat buyurun.

Katılımcı

- Şimdi genel olarak baktığımız zaman benim burada konuşmanın ilk başındada okumadan önce sorayım dediğim bir konu vardı. Fatih Beyin bu şirkettebir muhasebeci olduğu söyleniyor. Bizde arkadaşlarımız, üstatlarımız biliyorki firmaların muhasebe departmanında herhangi bir şekilde çalışan arkadaş-larımız bile kendilerini o firmanın muhasebecisi olarak nitelendiriyorlar. Ön-celikle buradaki muhasebeci kelimesinden ne anladığımızı veya ne anlatmakistediğinizi bize bilgi vermeniz gerekiyor diye düşünüyorum. Firmaların mu-hasebe müdürü, belge sahibi olmayan arkadaşlarımızın da şirkete müdür ola-rak atandığı ve imza yetkisi aldığı da malumdur. Şimdi burada konuyu okur-ken geri tarafını tartışacağımızda yol çatallaşıyor bence. Bu bir meslek men-subuysa ne yapmamız, ne şekilde düşünmemiz gerekiyor, bir çalışansa nasıldüşünmemiz gerekiyor? Eğer bir meslek mensubuysa aynı zamanda bu FatihBey, bu olayın bir meslek etiği açısından değerlendirilmesi gerektiğini düşü-nüyorum. Ama bir çalışansa genel ilkeler çerçevesinde değerlendirilmesi ge-rektiğini düşünüyorum. Bu ayrıca Fatih Beyin genel durumu anlatıldığında,konunun geri tarafını da okuduğumuzda bakıyoruz ki aslında Fatih Bey çoktehdide maruz kalmış bir arkadaşımız değil. Yani temel etik ilkelerden, tehdit-lerden burada işveren bu çeki imzalamazsan seni işten çıkarırım, burada çalı-şamazsın gibi bir tehdit bulunmuyor kendisine. Ayriyeten Fatih Beyin bura-dan bir kişisel çıkar tehdidi de görünmüyor; bu çeki imzalarsan seni terfi et-tireceğim veya şirkette yüzde vereceğim şeklinde de bir tehdit görünmüyor.

120

Burada ayrıca Fatih Beyin bu firmadaki arkadaşlarla hiçbir yakınlık tehdidide yok, herhangi bir akrabalığı da yok. Yani meslek etiği olarak baktığınız za-man işin sonuna geldiğinizde Fatih Beyi gerçi bazı arkadaşlarımız sevmediama Fatih Beyin yaptığı burada tek bir hata var, ilk çekini imzaladığında, 4 binliralık çeki imzaladığında aradan 1 ay geçmesine rağmen bu çekin sebebinisorgulamaması belki yöneticiler açısından. Şimdi konuyu anlatırken ilk bö-lümde de şirketin durumundan bahsedilmiş, burada da bir konu bahsediliyor,şirkette çalışanlarla işverenlerin birbirleriyle kenetlendiğinden bahsediliyor.Şimdi bir meslektaş olarak bir firmaya girdiğimiz zaman, biz kendimiz ser-best bile çalışsak o şirketin yapısı bizim için çok önemlidir. Güvenilir ve gü-venilir olmayan firmaların durumları bizlerin yaklaşımında farklılıklar doğu-rabilir. Burada, bu arkadaşımızın çalıştığı firma içerisindeki çalışanlarla ve iş-verenlerle birbirleriyle bir güven sorununun olmadığı anlaşılıyor çünkü çalı-şanlarla görüştüğünde aile şeklinde birbirlerine kenetlenerek bazı sorunlarıçözdüklerinden bahsediyorlar. Burada belki bu varsayım içerisinde, bu yak-laşım içerisinde, bu dostluk içerisinde o 4 bin liralık çeki imzalayıp gözdenkaçmış olabilir ama daha sonra araştırmasını yapmış arkadaşımız. Yalnız 1 ay-lık süre içerisinde de bunun sorgulamasını yapmamış ve işin sonunda da bu25 bin liralık çeki imzalayıp kulağının üstüne de yatmamış. Bu arkadaşlarımı-zın, bu meslektaşlarımızın biz bunu hiç sevmedik şeklinde yaklaşımlarını ben,eğer bu kadar hatayla birbirimizi sevmeyeceksek salondaki hiç kimsenin bir-birini sevmeyeceğini tahmin ediyorum. Çünkü gerçek hayatta çok farklı du-rumlarla beraber karşılaşıyoruz. Burada sıkıntılardan bir tanesi de şudur; mes-lektaşlarımızın belki firmadaki muhasebe müdürlüğündeki imza yetkisi alma-sıdır. Belki bu imza yetkisi Fatih Beye verilmemiş olsaydı, o sadece bu bel-gelerin mesleki, muhasebe etik ilkelerine uyup uymadığı, tekdüzen hesap pla-nına uyup uymadığı, belgelerin geçerli olup olmadığı konusunda gerekli dene-timi yapıp kendisi karar verirdi diye düşünüyorum. Ama şunu da söylemekistiyorum, bir çalışan olarak değerlendirirsek de hiç kimse yapmış olduğu buhareketlerden dolayı istifa edip gitmez diye tahmin ediyorum. Teşekkürler.


- Fatih Beyi aslında birazcık sempatik buluyorum, kendime yakın buluyorumdemek istiyorsunuz herhalde Asım Bey.

121

Katılımcı

- Sempatikten ziyade ben Fatih Beyi henüz tanımıyorum ama sevmeyecek ka-dar da kötü bir şekilde değerlendireceğimi tahmin etmiyorum.

Selami ALKANAdana SMMM Odası

- Adana’dan Selami Alkan… Şimdi ben az önce bahsettiler Av Mevsimi fil-minden bir alıntı yaptılar, tabii Serdar Hocam kusura bakmasın, burada dahaziyade muhasebeciden ziyade bir finansçı gibi görünüyor zaten burada FatihBey. Yani hiçbir şekilde muhasebeyle ilgili bir çek yazmak, bu yanlış bir şey-dir zaten, değerli arkadaşlarım bunu söyledi. Bakıyoruz burada çalışmaya,maaşların ödenmediğini ve şirketin finansal durumunun düzeltildiğini belirt-miş, finanstan bahsediyor sürekli zaten.


- Üstat beyannamelerle ilgili şifrelerin alınmasını ve şifrelerin mali müşavirtarafından verilmesini nasıl karşılıyorsunuz?


- Hayır, hayır o manada söylemiyorum.


- Ben realiteden bahsediyorum, realitede şu an sizin için kesinlikle olmaya-cak dediğiniz bir şey, şirket bütün güvenilir şifrelerini mali müşavire veriyorve o giriyor bütün işlemleri, şirketin yapması gereken sorumlulukları da. Onuda göz önünde bulundurarak yorumlarsanız sevinirim.

122


- Normalde uygulamada baktığımızda zaten bu tür işletmelerde Fatih Bey gi-bi var, şirket adına şifre alıyorlar, bu şekilde yapıyorlar. Hanımefendi onusöyledi zaten aynısını ama burada ben gördüğüm kadarıyla bir faturadan bah-sediyor ama diğer konuların tamamı şirketin durumu kötüye giderken finan-sal açıdan düzeltildiğini, daha başka ortamlarda çalışan personel arasında di-yalogun kurulduğunu, bundan başarı elde edildiğinden bahsediliyor. Krediborçlarının yeniden yapılandırılmasından bahsediyor. Bu daha ziyade finans-çıların konusuyla ilgili bir konudur ama buradaki arkadaş hemen hemen hemfinans yapmış, hem insan kaynaklarına bakmış, hem de biraz da muhasebe di-yoruz. Kritik noktada burada çeki imzalaması söz konusu ama zaten çeki im-zalaması böyle bir şey mümkün olamaz zaten, böyle bir yetkisi de söz konu-su olamaz. Tabii örnektir, olabilir, tartışılabilir, neyin olması gerek diyorsanızbunların olmaması gerektiğini düşünüyorum ben, teşekkür ederim.

Moderatör

- Biz bu vakanın aynı zamanda yepyeni bir fonksiyonu olduğuna karar verdikşimdi, söyleyeyim. Bu muhasebecilik ve finansçılık gibi anlamsız ayrım her-halde bir tek Türklere mahsus yani bu bizzat bildiğin muhasebeci işidir. Şir-ketin finansal durumunun analizini yapmak, onun bütçesini hazırlamak, herşey muhasebecinin işidir. Biz kendi kendimize bir finansçı ırkı yaratarak, ina-namıyorum yani buna, onların işidir gibi bir şey yapmışız, asla öyle değil.Mali işler idaresi demek hepsini kapsayan bir şeydir aslında, onu da söyleye-yim yani hakikaten, valla elimizden alırlar söyleyeyim.

Ayşe Bulut KARAHALİLNazilli SMMM Odası

- Ben Fatih Bey değilim, Ayşe Hanımım ama bana böyle bir iş teklifli gelsey-di, 3-4 ay işçiler parasını alamıyor zaten, şirket kötü, ben bu işi baştan kabuletmezdim. Bu kadar sorumluluk altına girmek istemezdim, kendime daha ve-rimli çalışabileceğim bir iş araştırırdım.

123


- Defterleri teslim ederdim, rahatlardım diyorsunuz.

Ayşe Bulut KARAHALİLNazilli SMMM Odası

- Hiç girmezdim, böyle bir işe kesinlikle girmezdim. Teşekkür ediyorum.

Seyide KURTULUŞİzmir SMMM Odası

- Merhaba, ben Seyide Kurtuluş, İzmir Odasından... Şimdi ben burayı şirketaçısından değerlendiriyorum. Bir çalışan, muhasebeden sorumlu olan bir kişibir şirkete girdiği zaman öncelikle yetki ve sorumluluklarının tanımlanmasılazım, dolayısıyla bu aynı zamanda etik anlaşmadır yani “business contact”dediğimiz etik bir koddur. Burada herkes rakamlara takılıyor, büyük şirketler-de yetkiler biliyorsunuz rakamlara göre değişebiliyor, yani 2 bin liralık birçekle, her neyse. Buradaki asıl risk, bana göre risk olarak gördüğüm şey, ola-yı doğuran yani fatura edilen konu gerçekte bir başka şirketi finanse etmekiçin yani kredibilitesi olmayan bir şirketi finanse etmek için kullanılmış. Bu-rada etik olmayan bir davranış var. Bir diğer konu da Fatih Beyin burada yap-ması gereken başta yetkiyi ortaklardan aldığı gibi böyle bir durumda tüm or-takları bilgilendirmesi gerekiyor, Almanya’yı ve eşini. Yani tarafsız, açık vedürüst olarak davranması gerekiyor.


- Fatih Beyin yerinde olmak istemezdiniz yani.

124

Seyide KURTULUŞİzmir SMMM Odası

- Yani ben Fatih Beyin yerinde olsaydım öncelikle işe girerken mutlaka o şir-ketin politikalarını, yetkilerini, sorumlulukları mutlaka öğrenirdim ve sorum-lulukların dışına çıkmak istemezdim.

Moderatör

- Demin de aynı şey geldi o taraftan, aslında benzer bir şey geldi, doğru gidi-yoruz.


- Yani görev tanımlarını yapmak, limitleri belirlemek ve bu çerçevede hareketetmesini sağlamak...

Katılımcı

- Ben bir şey söylemek istiyorum, muhasebeyle ilgili değil. Şimdi bizim as-lında burada temas etmek istediğimiz nokta şu; neyin doğru neyin yanlış ol-duğunu biliyoruz, bu yapılmamalı. Ama yapılıyor mu? Yapılıyor. O zaman bi-zim burada çözmemiz gereken nokta bu. Ayrıca burada asıl yanıltılmak iste-nen bankadır çünkü bankaya gönderilecek finansal bilgiler değişecek bu pa-ra transferleriyle. Dolayısıyla bana göre evet bizim konumuzla çok ilgisi varbunun çünkü yanıltılmak istenen banka olduğuna göre burada bir kamu yara-rı söz konusudur aslında diye düşünüyorum.

Emre SERÇEMuğla SMMM Odası

- Merhaba, Emel Serçe ben, Muğla SMMMO’dan. Şimdi burada aslında Fa-tih Beyin yetkisi vardır yoktur o konuyu tartışmak istemiyorum, daha önceki

125

arkadaşlarımın söylediklerinin çoğunluğuna da katılıyorum zaten. Ama bura-da bence çıkarları korunması gereken öncelikle şirkettir. Yani şirket ortakları,3.ortağı ya da Ayşe Hanım ya da Yunus Bey, Almanya’daki ortağı değildir,şirketin çıkarlarının korunması söz konusudur. Zaten buradaki fiiliyatta ger-çekleşmeyen bir alım karşılığında bir ödeme yapılmış, devlet de burada biryanıltmaya gidiliyor aslında vergisel anlamda olsun, devleti de vergi ziyanınauğratıyoruz aynı zamanda ve bu sadece 4 bin lirayla da kalmayabilir. Bu ra-kam daha da büyüyebilir ileride, ne olup ne kalacağını bilmiyoruz çünkü 4 binlirada olan 50 bin lirada da olur ileride. Bankalar dediğiniz gibi, diğer 3.şa-hıslara karşı bir kere mali tablolar tamamen değişiyor zaten. Artı devleti ya-nıltıyoruz, devleti zarara uğratıyoruz ve her şeyden önemlisi şirket kendi ba-şına bir tüzel kişiliktir zaten yani biz ortakların çıkarlarını değil, şirketin çı-karlarını düşünmek zorundayız. Bu durumda tabii ki ortaklarına karşı sorum-lulukları var mıdır, vardır. Almanya’daki 3.ortağa bilgilendirme vermek zo-runda mıdır, zorundadır. Ama öncelikle şirketin buradaki aslında bir şirketefaydası varmış gibi görünebilir ama ileriki zamanda şirketi çok büyük zararada uğratabilir. Dolayısıyla tüzel kişiliği korumuş olmuyoruz yani Fatih Beyolmuyor daha doğrusu. Burada bunu belirtmek istedim.


- Evet, şuraya doğru çekmeye çalışayım konuyu birazcık böyle alıp götürme-ye çalışayım. Evet, tabii buyurun lütfen.

Katılımcı

- Allah kimseyi Fatih Beyin yerine düşürmesin. Sayın Başkan da söyledi Tür-kiye’de olan tipik olaylar. Burada bir muhasebeci var, muhasebeciler etik ola-rak işi aldığı zaman firmanın bir analizini yaparlar, bir risk analizini yapar.Ben bir muhasebeci olarak bu işi almam, bir. İkincisi bu firma finansal riskiçindedir. Bazı meslektaşlarım, bunu fiilen yaşadığım için söylüyorum, çekle-ri imzaladığınız zaman, kambiyo senetlerini imzaladığınız zaman işveren veşirketle birlikte müteselsilen ortak oluyorsunuz ve ileride bunu ödemek du-rumundasınız. Şu anda bu şirket, zaten meslek mensubu bunu alırken 2-3 ay

126

maaşlar ödenmemiş, şirket sınıfta kaldı, bir. Önce maaşların ödenmesi esas-tır. Artı, emek kutsaldır diyoruz, önce çalışanların emeğinin hakkını. Ondansonra ilk başta 4 bin lira diyor, az bir şey, ikincisi de 25 bin lira, üçüncüsü 50bin lira. Bu şirket bitmiştir. Fatih Beyin yapacağı ilk başta işi kabul etmeme-si, işi kabul ettikten sonra zaten artık Fatih Bey kendisini kurtaramayacak.Onun için bu şirketin, Fatih Beyin yapacağı tek şey ilk başta bu işi kabul et-memesi. Aldıktan sonra ise, aldıysa, bir hata işlediyse, o zaman bu durumubütün ortaklara yazılı olarak iletmesi lazımdır etik olarak. Bütün ortakların buişten haberi olacak, haberdar olacaklar. Ondan sonra şirket ortakları otura-caklar, artık şirketin sermayesini mi arttıracaklar, yeni bir sermaye mi bula-caklar, faaliyete devam mı edecekler, etmeyecekler mi karar verecekler. Ho-cam çok teşekkür ediyorum.


- Biz teşekkür ediyoruz. Şimdi olayı bir de farklı bir hikâyeden ele alalım, birde farklı bir örgü üzerinden ele alalım. Şimdi Gürol Hocamla biz katkılarınıziçin çok teşekkür ederiz, değerli katkılarınız için. Diğer vakaya geçelim, birazda onun üzerinde konuşalım istiyorum, Seçil Hocamı hemen davet ediyoruz.Tekrar teşekkür ederiz.


- Merhaba, öncelikle çok teşekkür ediyoruz hepinize çünkü aslında vaka ana-lizleri için hiç de uygun olmayan bir salonda çok güzel bir tartışma geçekleş-ti, katılan herkese katılımı için çok teşekkür ediyoruz. Burada aslında 2 tanesoru sormuştuk aslında, ne yapar ve ne yapmalı? “Ne yapmalı” yı hepimiz bi-liyoruz. Sorun uygulamada, bunu bilmemize rağmen bir takım aksaklıklarınher zaman olması, o nedenden dolayı bu vaka analizlerini yapıyoruz. İkincianalizimiz bir 5 dakika okuyabilirseniz eğer, daha sonra biz biraz ilave yapa-cağız ve tartışmaya başlayacağız, buradaki sorunu çözmeye çalışacağız hepbirlikte.

127


- Evet, tekrar merhabalar efendim. Tufan Güneş İzmir MMO’dan. İkinci va-ka daha farklı birinci vakaya nazaran, burada ağırlık bir danışmanlık işineodaklanmış.


- Şimdi ben o zaman özetleyeyim, değerlendirmeye geçiyorsak… Şimdi uzunsüredir birlikte çalıştığınız bir müşteriniz var diyelim, tabii zamanla bu ilişkiarkadaşlık, dostluk ilişkisine doğru gidiyor ve özellikle büyük şehirlerden zi-yade daha küçük bir şehirdeyseniz danışmanlık da yani şirketle ilgili önemlikararları birbirine danışarak alma noktasına kadar gidebiliyor. Böyle bir du-rumdayken şirketin sahibi rahatsızlanıyor ve şirketi oğluna devretmek duru-munda kalıyor ama tabii aklı kalmasın diye de meslek mensubundan şirketi-me sahip çık, bana bu konuda söz ver diyor. Daha sonra meslek mensubu dasen bunları düşünüp kendini yıpratma, moralini de yüksek tut diyor. Ama bi-zim bu vakada bir ilavemiz var, İsmail Beye geçtikten sonra yani dostununoğluna geçtikten sonra şirket, İsmail Bey Murat Beyin aldığı ücreti 2 katınaçıkarıyor ve Murat Beyin kızı da bu şirkette çalışmaya başlıyor. Yani OsmanBey rahatsızlandıktan sonra Murat Beyin kızı bu şirkete giriyor, aynı zaman-da aldığı ücret de 2 katına çıkıyor. Ve bu durumda şu anda vicdanıyla aslındabir nevi karşı karşıya Murat Bey; bu durumu Osman Beye iletsin mi, çünküona göre gidişat iyi değil ve şirket bu kadar kötü yönetilmeye devam ederseiflasın eşiğine gelebilir. Buna müdahale etmeli mi, etmemeli mi o konuda birtereddüt yaşıyor ve sizlerden yardım istiyoruz. Buyurun, ben sözünüzü kes-tim kusura bakmayın, ilave etmek istedim.


- Estağfurullah efendim. Tabii şimdi buradaki YMM son derece güç bir du-rumda, bir taraftan yıllara dayalı bir dostluğu var ama bu dostluk babasınailişkin, şimdi şirket sahibi değişmiş, yeni bir kişi.

128


- Sizce genelde yani bu salonu düşünelim, ne yapardı bu salondakiler size gö-re? Böyle bir durumda söylerler miydi, söylemezler miydi?


- Evet, sorulardan başlayalım hiç uzatmaya gerek yok. Burada Murat Beyinyapacağı şey bana göre, buradaki meslektaşlarım, en azından kendi adımasöyleyeyim, durum değerlendirmesinden İsmail Beyle yapabileceğim bir şeykalmadığını artık görür, babasıyla olan hukukuma binaen kendisine gerçek du-rumu anlatır, hadi bana eyvallah kardeşim derdim. Ben öyle derdim bir mes-lek mensubu olarak. Çünkü o bir tehdidi daha işin başında kafasına koymuşyani YMM ile olan ilişkisini dizayn etmeyi peşin olarak ön görmüş bir insan,yenileriyle çalışmayı arzuluyor. Çok teşekkür ediyorum.


- Ben teşekkür ederim, sizin kararınız ben babaya durumu haber verirdim, birdaha da bu şirketle çalışmazdım diyorsunuz. Aynen ben de böyle yapardım.Yaptığımız doğru mu sizce, kararımız doğru mu? Sizler nasıl yapardınız? Bu-yurun.

Türkan KULAYBodrum SMMM Odası

- Türkan Kulay, Bodrum MMO. Bence, ben yazılı olarak hem önce İsmail Be-ye şirketin gidişatıyla ilgili yazılı olarak bir rapor düzenlerdim, bilgi babındada babasına verirdim.

129


- Verirdiniz. Bilgiyi babaya vermek doğru mu? Bu konuda biraz daha… Bu-yurun.

Mehmet YABANCIAydın SMMM Odası

- Mehmet Yabancı, Aydın Odası. Şimdi burada mesleğimizde şahsi olarak dü-şünüyorum, duygusallığa yer verilmemesi gerektiği kanısındayım.


- Bizim kararlarımızı duygusal buldunuz.


- Şöyle, resmi olarak şirkette bir devir söz konusu olmuştur. Dolayısıyla ba-baya verilecek olan bilgi belki duygusal olarak davranırsanız burada o bilgi-lerle zaten ona yeterince zarar vermiş oluyorsunuz. Şahsi görüşüm o bilgininverilmemesi, mesleğimizdeki gizlilikle ilgili kısma bence ters düşmüş oluruz.


- Mehmet Bey dedi ki, eğer bilgiyi verirseniz o zaman gizlilik ilkesine karşıbir eylem yapmış olursunuz dedi.

130


- Evet, şu an itibariyle şirketin yetkilisi, çocuk diyelim devralan şahıs, yetki-lisi odur ve babanın şu an yetkisi yoktur, dolayısıyla burada duygusal davra-nıp bunu bu şekilde bilgi vermemiz doğru değildir. Bence burada yapılmasıgereken benim rapor olarak sunup, bu şirketle ilgili son olarak bir rapor veanalizini yapıp, ilgili şahsa bunu iletirim ve benimle ilgili olarak bu önerileridikkate almayacak ise ben burada istifamı verir çalışmamı sona erdiririm.


- İsmail Beye bir rapor sunarsınız, şirketin asıl sahibine, Murat Beye mi? Ba-basına gene iletiyorsunuz, bizimle aynı kanıdasınız.


- Hayır, hayır iletmem yani bu şirketle bağım var olduğu sürece ben o bilgiyiiletmem çünkü İsmail Beyin şu an hukuki olarak bir sorumluluğu, bir etkisiyoktur.

Moderatör

- İsimler biraz karışıyor galiba vakada. Ben tekrar bir özetleyeyim vakayı, birYMM var, Murat Bey var, baba Osman var, bir de oğlu İsmail var. Karakter-ler bunlar, YMM Murat Bey var, baba Osman, oğul İsmail. Baba Osman ra-hatsızlanınca şirketi oğlu İsmail’e devrediyor. Hikâye şu, şirketin kötü gidendurumundan acaba YMM Murat Bey baba Osman’a, artık şirketle ilgisi kal-mayan hukuken, Osman’a bilgi verecek mi, vermeyecek mi?

131

Bestami ŞİNİKMuğla SMMM Odası

- Bestami Şinik, Muğla SMMMO, Mali Müşavirim. Ben ilk olarak Murat Be-yin YMM kanunu çerçevesinde verilmesi gereken hizmetin çerçevesini doğ-ru çizmediği kanaatini taşıyorum. Başta yapılan birtakım yanlışlar olduğuiçin, çünkü görevi kanun çerçevesinde verilen hizmet çerçevesinde şirketinkanunlara uygun işlemlerinin yapılıp yapılmadığı, finansal tablolarının düzen-lenip düzenlenmediğine ilişkin tam tasdik kapsamında zannediyorum verilenhizmet, büyük ihtimalle de öyledir. Bir hususta yalnız tam açıklık yok, İsma-il Bey şirketi devretti oğluna derken, tamamını mı devretti acaba hisselerininbir kısmını mı devretti?


- Evet, çok teşekkür ediyorum, diyorsunuz ki şirketin devrinde eğer babanınherhangi bir hissesi kaldıysa, bu durumda diyorsunuz fark eder.


- Biraz önceki örnekte söylemiş olduğunuz %5’in üzerindeyse TTK’ya göre,murakıp tayin edilip yeni bir denetim talebinde bulunabilir. Bu hukuki sorum-luluk getirir YMM’ye.


- Bu örnekte devir tamamen gerçekleşmiş, %100 olarak.

132


- Devir tamamen gerçekleşmiş ise biraz önce söz alan meslektaşımın görüşü-ne aynen katılıyorum, İsmail Beye herhangi bir bilgi verilme zorunluluğuyoktur. Aslında bu aşamaları geçtikten sonra bu şirketin yeminli mali müşa-virliğini de devam ettirmeme gibi etik bir davranışla karşı karşıyadır, bencedevretmesi gerekir. Teşekkür ediyorum.


- Bu işe devam etmemelidir diyorsunuz siz de.

Katılımcı

- Ben de meslek mensubu arkadaşımıza katılıyorum, ben de aynı şeyleri söy-leyecektim. Orada eksik olan diğer arkadaşımızın söylediği hisse olayıydı, ya-ni teşekkür ederim, aynı şeyleri paylaşıyorum.


- Sizce peki gizlilik ilkesinin ihlal edildiğini düşünüyorsunuz siz de, değilmi? Peki hangi tehdit sizce tehdit ediyor meslek mensubunu bu ilkeyi ihlaletmesine? Burada tehdit nedir?

Katılımcı

- Bana göre tehdit, ben meslek mensubunun yerinde olmuş olsaydım şirketinilkeleri bana aykırıydı, aykırı gidiyordu ve batmak üzere olan bir şirketinYMM’liğini yapmak istemezdim.

133


- Şimdi yakınlık diyorlar buradan, teşekkür ediyorum. Aslında şunu söylemekistiyorum, biraz önceki vakada hiçbiriniz Fatih Beyi sevmediniz ama çok varonlardan dediniz. Fakat bu vakada Murat Beye öyle kötü tepkiler almıyoruz.Bunun nedeni yakınlık tehdidinin bizim ülkemizde diğer tehditlerin önünegeçmesi. Aslında meslek mensuplarını en çok tehdit eden unsuru biz yakınlıktehdidi olarak görüyoruz. Dolayısıyla insanlar finansal çıkarları için değil amatanıdıkları için, yakınları için birtakım ilkelerinden vazgeçebiliyorlar diyor li-teratür. Dolayısıyla bu vakada asıl onu incelemeye çalışıyoruz, buyurun.

Birgül UÇARBodrum SMMM Odası

- Şimdi Murat Bey sizce bu durumda ne yapar? Hisselerini tamamen oğlunadevrettiğinden dolayı şirket gizlilik esaslarına göre kesinlikle babasına bilgivermemesi gerekir.


- Yapması gereken o ama uygulamada Türkiye’de sizce ne olur?

Birgül UÇARBodrum SMMM Odası

- Uygulamada bu olmayabilir tabii. Yani yakınlık ilkesine dayanılarak dedikaz önce. Bir de tehdit unsurlarını ben söylemek istiyorum. Maaşının 2 katınaçıkması en büyük tehdit ve yakınlık tehdidi kızının orada iş yerinde çalışıyorolması.

134


- Yakınlık tehdidi, burada aslında uyulmayan ilke gizlilik, bu konuyu sizleröyle tespit ettiniz. Gizlilik ilkesine uymamasının nedeni aslında babaya olanyakınlığı, ona olan dostluğu. Ona bir söz vermiş, bu şirket batmayacak meraketme demiş, dolayısıyla yaşadığı etik ikilem bu. Babaya haber vereyim miyoksa vermeyeyim mi? Hangisi doğru? Sizlerin söylediği şu anda vermeme-si doğru bilgiyi ama bir ikilem yaşıyor içerisinde çünkü bir de yakın bir arka-daşı var. Buyurun.

Katılımcı

- Şimdi öncelikle bu vermiş olduğunuz bilgilerin hepsini değerlendirmemizgerektiğini düşünerek konunun başında başladığımız Murat Beyin yaşının 55olmasıyla, 25 yıldır da YMM olarak çalışmasının ne anlama geldiğini buradabir şey yapmak lazım, çözmek lazım galiba. Yani bu 40 yaşında bir arkadaşolsaydı…


- Şimdi amacımız başka bir şey. İlk cümleyi kafamızdan silelim çünkü şu an-da tartışmaya açtığımız konuyla peki ilgisi yok gibi ama siz nasıl takdir der-seniz, buyurun.

Katılımcı

- Benim için buradaki tek konu Murat Beyin bir YMM olmasıdır; yaşı vemeslekteki yılının bizim mesleğimize göre çok önemi yoktur etik kararlarıvermelerinde. Şimdi burada iki tane bilgi var, 2001 yılı krizinden borçlanma-dan çıktıkları için ayakta kaldıkları, şimdiki yeni dönemde de borçlanmadandolayı Murat Beyin endişe duyması. Şimdi ülkemizdeki ticari hayat her za-man aynı sonuçları vermez; bazen borçlanmayarak ayakta kalan ve büyüyen

135

firmalar varken, bazen de borçlanarak büyüyen, ayakta kalan, gelişen firma-lar vardır. Bu dönemde Murat Beyin buradaki düşünceleri göreceli olabilir,bu 55 yaşını da herhalde o nedenle koydunuz diye düşünüyorum. Biraz gençarkadaşımızla kuşak farkı olduğunu düşünüyorum. Şimdi buradaki diğer ko-nu, asıl olarak bizim etik olarak bakacağımız konu şudur; Murat Beyin aldığıücreti 2 katına çıkarması, burada bir hata vardır. Ya Murat Bey zamanındayaptığı işin değeri olan ücreti almamıştır ya da oğlu geçince bu işten fırsat bi-lerek bu ücreti 2 katına çıkarmıştır. Her iki bakımdan da baktığımız zamanMurat Bey burada etik olarak davranmamıştır diye düşünüyorum. AyriyetenMurat Beyin kızıyla aynı şirkette çalışması bağımsızlık ilkesini de ortadan kal-dırmıştır, bu şirkete karşı bağımsızlığını kaybetmiştir, bu nedenle acilen o şir-ketten kendisi YMM sözleşmesini feshetmek zorundadır diye düşünüyorum.


- Çok teşekkür ediyorum çünkü diğer arkadaşlarımızın değinmediği bir konu-ya değindiniz. Öncelikle kızı da aynı şirkette çalıştığı için bu verilen kararınbağımsızlığını etkiler dendi, aynı zamanda krizle de ilgili bu zorlukların ya-şanmasıyla ilgili…

Katılımcı

- Ben ayriyeten biraz önceki örneğe de bağlayarak söylüyorum, ben buradaasıl Murat Beyi sevmedim.


- Teşekkür ederiz. Buyurun.

136

Katılımcı

- Saygıdeğer meslektaşlarım böyle mikrofonu aldığım için özür dilerim. Şim-di bu etik konusu gerçekten tartışılıyor, dünyada tıpta da tartışılmaya başlan-dı. Geçenlerde Almanya’da bir akrabam rahatsızlanmıştı, hastanede doktorlarsöylesin mi, söylemesin mi etik olarak. Sonunda şöyle bir karar verdiler, söy-lememiz lazım, etik olarak hastalığı söylemek lazım. Şimdi burada da bir has-talık var dolayısıyla etik olarak, YMM’nin görevi farklı, tasdik mi, danışman-lık mı, başka bir şey mi o ayrı. Ama eğer burada bir sorun varsa ki sorun var,bunu etik olarak bu sorunu ilgili taraflara bildirmek lazım. Teşekkür ediyo-rum.


- Baba ilgili taraf mıdır size göre?

Katılımcı

- Şimdi babasının burada özel bir durumu var. Biraz önce geldiğim durum, ra-hatsız olduğu için acaba durumu bildirirsek hayatını kaybedebilir mi, o da biretik, bildirmesek o da bir etik. Ama işin doğrusu…


- Peki, babasına bilgi vermesi size göre gizlilik yani sır saklamayı ihlal edermi?

Katılımcı

- Ama burada gizilliliğin ihlali yoktur. Burada gizlilik ihmal edilmiyor, dola-yısıyla burada babasına bildirilmesi lazım.

137


- Şimdi farklı bir görüş geldi, babaya bildirilmesi gizlilik kuralını ihlal etmezyani sır saklamayı ihlal etmez dendi şu anda. Bu konuda hocam siz bir şey misöyleyeceksiniz?

Moderatör

- Açık söylemek gerekirse tartışmasız gizlilik ihlal edilir, baba şirketi devret-miştir, herhangi bir ilişkisi kalmamıştır. Ortak kalmadı, devretti şirketi. Dola-yısıyla bir şirket devredildiği zaman aslında bu aile şirketlerinde çok var, bende zaman zaman yaşıyorum, babalar şirketi devrediyorlar, artık ben çekiliyo-rum diyor. Hatta bir tanesi şöyle dedi, valla beni yönetim kurulundan falanda çıkarın, beni onursal bir şey yapın dedi. Ben buradan kurtulayım, çünküyarın öbür gün bu TTK ile beraber başıma ne geleceği de belli olmaz dedi,beni oradan çıkarın dedi. Fakat çıkarın dedi ama her yönetim kurulu toplantı-sına gelmeye kalktı. Bu sefer her yönetim kurulu toplantısında sorun çıkmayabaşladı, ben gene her şeyden bilgi sahibi olmak istiyorum galiba olayına ge-tirdi. Dediler ki o zaman tekrar istiyorsan geri verelim dediler, yok istemiyo-rum dedi, o zaman toplantıya da gelme, sen artık bıraktıysan tam bırak dedi-ler. Aslında aile şirketlerinin kurumsallaşmasında bu tür devirlerin ve bu türdevirler çok sık yaşanacağı için mali müşavirlerin veya YMM’lerin bu yön-de alacağı tavır son derece önemli, gizlilik ilkesinin ihlal edilmemesi gereki-yor. Çok tipik bir etik kural ihlalidir ve yaptırımları vardır, olacaktır yakın za-manda. IFAC öyle düşünüyor, yazmış.


- Bora hocamızdan bir yorum var.

138

Yrd. Doç. Dr. Yiğit Bora ŞENYİĞİTModeratörZirve Üniversitesi

- Yazılı olarak şöyle bir yorum gelmiş, herhaldebilgi vermediğini varsayarak bir yorum gelmişÜstadımız Göktaş Remzi Çelik Beyden. MuratBey Osman Beyi yanıltmıştır demiş, hadisedeMurat Bey suç işlemiştir demiş ve Murat Beyinderhal işten ayrılmasını ve buradaki tehdidin dezaten Murat Bey olduğunu söylemiş. Ben şu yo-rumdan hareket etti diye düşünüyorum, giderken,Osman Bey hastaneye yatmadan önce OsmanBeyciğim sen merak etme ben her şeyi hallede-rim diye bir cümlesi var, yazılmış. Muhtemelenoradan sonrası için böyle bir yorum geldiğini dü-

şünüyorum.


- Muhtemelen bizim de dostumuz olsa, bir süre birlikte çalışıyor olsak sene-lerce ve hasta olsa, oğluna devretse, biz de muhtemelen bu cümleyi kurarız.

Moderatör

- Bizim üniversiteye gelen aramızda mali müşavir arkadaşların çocukları davar. Şimdi çocuk bizim üniversiteye geliyor, bizim öğrencimiz oluyor, baba-sı da arkadaşımız. Akşam yemeğe gidiyoruz, diyor ki bizim oğlanın durumunasıl, bizim kızın durumu nasıl? Şimdi biz de şöyle diyoruz, tabii, anne baba-yız çoğumuz, biliyoruz o şeyi, ona biz bilgi vermiyoruz. Biz kendisiyle ko-nuşuruz diyoruz, bize lütfen sormayın diyoruz, bir yolunu buluyoruz. Yaniöbür türlü biz çocuğun durumunu ailesine sorsak olmaz, çocuk bir kere reşitve bizim canımız öğrencimiz veya bir yolunu bulup veliyi dışarı çıkarıyoruz.Çocuğunun kolundan tutup okula gelen veliler var mesela, geliyorlar diyor-lar ki biz geldik, bizi İstanbul’dan gönderdi hocam, size selamını da gönder-

139

di, iyi, bizim çocuğun durumunu konuşalım. Çocuk böyle bakıyor. Hiçbir şeysöylemiyoruz, asla söylemiyoruz. Bunu buradan söylüyorum çünkü sebebiaramızda yine bazılarımızın çocukları bizim okulda, çocuğun durumunu, no-tunu falan bize sormasınlar diyoruz. Suçtur, yani direk etik ihlalidir.

Ülkü SÖNMEZTÜRMOB Genel Saymanı

- Evet, herkese merhaba, Ülkü Sönmez. Ben de vakaya TÜRMOB YönetimKurulu adına cevap veriyorum. Değerli arkadaşlar 3568 sayılı yasa çıkmadan,kurumsallaşmamız tamamlanmadan, bilgi paylaşımı, mesleki etik, meslekikurallar çok fazla hayata çıkmadan önce iş yerine muhasebeci alınırken firmasahibi muhasebeciye şu soruyu sorarmış: 2 kere 2 kaç eder? Herkes 4 ederdermiş. Biri gelir kulağına eğilir, kaç etmesini istersiniz efendim dermiş, onuişe alırmış. Ama şimdi durum değişti. Ticaret Odası Başkanı bir tüccar olarakdedi ki, ben artık etik kurallara uyuyorum, kanunlara uyuyorum, muhasebe-cim hata yapsa ben onu uyarıyorum, ben hata yaparsam muhasebecim beniuyarıyor. Artık o günler geride kaldı. Şimdi vakaya baktığınızda, bir mali mü-şavir, YMM olsun SMMM olsun, varsayımlarla hareket etmez. Bütün olayınvakası kuruluşta babasının borçlanmayıp, diğer şirketlerin borçlanıp kriz çık-tığı için diğer şirketlerin batması, babasının batmamasını tekrar uygulamayasokmaya çalışıyor. Biz bir varsayımla kriz çıkacak diye şirketin borçlanması-nı önlemeli miyiz yoksa Türkiye genelinde % 98’i şirketlerin öz sermayele-riyle değil, borçlanarak, kredi alarak büyüdüklerini mi varsayıma almak zo-rundayız? İşte bunun hesaplarının hepsini fiziki olarak bilançosuna, gelir tab-losuna, şirketin mal varlığına, yapılacak yatırımın şekline, üretime, gelecekkazanca… Eğer ki 2016’da kriz çıkabilir, sakın ha yatırım yapmayın, borçlan-mayın varsayımıyla büyümenin, gelişmenin imkânı yoktur. Bu riskleri görüp,işte risk analizinde bunarlı gündeme getiriyoruz; mali müşavir, YMM riskanalizlerini yapacak, şirkete raporunu verecek, diyecek ki siz 8 trilyonun üze-rinde borçlanırsanız batarsınız, 8 trilyondan 4 trilyona kadar borçlanırsanız%60 risktesiniz, eğer hiç borçlanmazsanız sıfır risktesiniz ama bu zamandabüyüyemezsiniz, atılım gerçekleştiremezsiniz. Olayları biraz teknik anlamdabu yönden değerlendirmek lazım, hiçbir YMM, hiçbir SMMM 2011’de krizçıktı… Ben inanmıyorum ki hiçbiriniz 2011’den sonra firmalarınıza borçlan-mayın demediniz. Hepinizin firmaları da kredi alıyor, var mı kredisiz firmasıolan? Peki, hiçbiriniz demediniz mi 2011’de kriz çıktı, firmalar battı, amanborçlanmayın, babanıza söylerim diye? Hepinize saygılar sunuyorum.

140

Katılımcı

- Burada bir cümleyi atlamışım, onun için ben tekrar söz almak istedim. İs-mail çok tecrübesiz, daha önce yaptığı hatalar da malumun. Bu babanın dü-şüncesi ama bu bir sonucun ifadesi aslında…


- Haklı mı değil mi bilmiyoruz.

Katılımcı

- Ama daha önce yaptığı hatalar da malumun dediğine göre şirketle ilgili bir-takım kararlar alıp, o kararların doğru çıkmadığı ve birtakım zararlara nedenolduğu ortada. Bu durumdayken İsmail Beyin hisselerini devredip tekrar çık-ması ve bütün karar mekanizmasını oğluna devretmesinin de yarattığı birtakımsıkıntılar söz konusudur.


- Yani tamamını devretmeseydi, başta Murat Beyin buna müdahalesi gerekir-di mi diyorsunuz?

Katılımcı

- Ben şunu diyorum, YMM’nin yapılan bu hataları bile bilmesi çünkü 15 se-ne içerisinde birlikte çalışıyorlar. Bu 15 yıllık süreç içerisinde ancak İsmailBeyin ne tür hatalar yaptığını ve bu hataların sonuçlarını da görmüş olması ge-rekir. Dolayısıyla ondan sonraki süreçte de aynı hatalarla karşılaşıldığındaYMM’lik görevini bile doğru dürüst yapmadığını ortaya koyar bana göre, te-şekkür ediyorum.

141

Enver ARSLANİzmir SMMM Odası

- Madem ben Osman Beyi 15 yıldır tanıyorum, ona sağlığında çocuğa mal mıbırakılır, yani bırakma derdim. Ya da bırakacaksan eğer mali tabloları görebi-leceğin şekilde bırak, ya yönetim kurulunda kal, görebileceğin şekilde kal.Benim tavsiyelerimi de dinlemiyorsa ben mali konularda ona bilgi vermez-dim.


- Aslında çok teşekkür ediyorum, etik kodlar nedir derken, bu kodların tekerteker anlatılmasındansa vaka analizi yönteminin kullanılmasının nedeni bu.Sizin söz ettiğiniz yöntem şu anda bu önlemlerin arasında ve bu etik kodlarınarasında geçiyor yani etik ikilem çıkmadan önce meslek mensubunun bunudüşünerek gerekli önlemleri alması. Mesela daha önceki vakada da birçokmeslek mensubu dedi ki, sözleşme yapmalıydı ve bunları önceden ortaya koy-malıydı. Şimdi siz aslında şu anda etik kodlarını oluşturuyorsunuz ve diyor-sunuz ki önceden hisselerin hepsini devretmesini engellemesi gerekiyordu.

Mehmet GÖKMENMuğla SMMM ODASI

- Mehmet Gökmen, Muğla’dan, Mali Müşavir... Şimdi burada bu YMM ar-kadaşımız şirket bu hale gelinceye kadar en azından mali tablolar üzerindenİsmail Beyi uyarması gerekirdi. Benim yaşadığım bir olay var, daha yeni bir-kaç ay içinde bir anonim şirket geldi bana, anonim şirket aşırı borçluydu.Oturduk anonim şirketin yetkilileriyle konuştuk, baktık ki artık borç çevrile-bilir olmaktan çıkmış, yani bunu gördük. Öz kaynakları vardı, arsa satışı ya-parak borcu, kredileri kapattık bir kısmını ve şirketi o şekilde devrettik. İşinbir tarafı bu... İkinci tarafı şu, bence burada biz bu işi gizleyelim diyoruz amabu baba yaşıyor, bu baba mali müşaviri tanıyor, yarın bu şirket muhtemelenanlatıldığı kadarıyla aşırı borçlu durumda ve batacak. Battığı zaman gelip demali müşavire bu baba sormayacak mı, sen beni niye uyarmadın diye? Oradavicdani olarak ne yapacağız? Vicdanen bu mali müşavir rahatsız olmayacak

142

mı? Ya ada gelip de sen çok para aldın diye bu şirketin batmasına izin mi ver-din diyecek?

Moderatör

- Tamam, tamam beraber üzülecekler, birlikte sarılıp ağlayacaklar fakat etikkurallar açık. Tamam, son cümle buyurun.

Katılımcı

- Buradaki en önemli konunun YMM’nin görev sınırlamasından ne anladığı-mızdır. Bir şirketi kurtarmak YMM’ye mi düşer, bir şirketi teslim etmekYMM’ye mi teslim edilir? Baba burada oğluna şirketi teslim etmiştir,YMM’nin de bu şirketi kurtarma gibi bir görevinin olmadığını düşünüyorum.Raporları bizlerin sadece kullanıcılara sunma, doğru ve sağlıklı şekilde sunmagörevimiz vardır. Burada baba şirketi devrettiği zaman bütün riskleri almış veartık kenara çekilmiştir. Olay tamamen babadan çıkmıştır. YMM’nin de bukonuya şirketi kurtarmak adına müdahalesinin bizim meslek görevlerimizdemidir, değil midir onun tartışmasını sizlere bırakıyorum.


- Şimdi hepinize teşekkür ediyorum. Tartışmayı burada zaman nedeniyle bi-tirmek zorundayız. Ancak buradaki amacımız şuydu, yakınlık tehdidi nediryani bunlar anlatılıyor ama etik ikilem nedir? Burada yaşanan şey aslındameslek mensubunun yaşadığı, dostuma verdiğim sözü mü yerine getireyim,yoksa gizlilik ilkesine uyayım mı ikilemiydi. Burada önemli olan, ilk baştaneyin doğru olduğuna karar veremedik. Diğer vakada çok rahat karar verebil-dik, burada emin olamadık çünkü bu kültürel bir özelliğimiz yakınlık tehdidi-nin çok fazla olması, bu ayrımları yapabildik. Katılımınız için çok teşekkürediyorum hepinize, diğer oturumda görüşmek üzere, sağ olun.

143

PANEL

ÜLKEMİZDEKİ YENİ MUHASEBEDÜZENİNDE MUHASEBE ETİĞİNİN

YERİ

Dr. Masum TÜRKERModeratörIFAC Yönetim Kurulu Üyesi

- Çok değerli başkanlar, değerli meslektaşlarım 3gündür devam eden ve mesleğin akademik uygu-lama bileşkesi olan forum, Haksız Rekabet Kon-gresi ve nihayet eğitim kongresinin sonuna gel-dik. Öncelikle hepinizi rahatlatan bir şeyi söyle-mek istiyorum. Eskiden ben de üzülürdüm bu sa-lonlar neden boşalıyor, sonra yurtdışında benzertoplantıları görünce bunları söylemenin yanlış ol-duğunu düşünmeye başladım. Çünkü bu tür top-lantılarda kalan 10 kişi olsa bile sonuçta bu top-lantının tutanakları kitaplara geçecek. Buradakideğer o 10 kişinin kristalize olmuş fikirleri ile

bezenir, eğer herkes varsa herkesin fikirleri ile bezenir.

Şimdi değerli arkadaşlar 3 gündür burada hem mesleğin sorunlarını tartıştık,hem haksız rekabeti, hem etiği tartıştık. 3 günde konular birbirinin içine geç-ti. Niçin içine geçtiğini söyleyeyim. Bir kere biz az okuduğumuz için, dahaevvel yapılanı okumadığımız için ve bilgi sahibi olmadan, fikir sahibi olmayıtercih ettiğimiz için, söylemememiz gereken şeyi söyledik. Bu kongrede, 3günlük kongrede üzülecek tek bir konu var, o üzüntümü paylaşmak istiyorumsizinle. Kongrenin birinci gününde çantalardan çıkartılıp atılmış olan kitapla-rı tek tek ben topladım, gittim dedim ki bunları geri götürün, yeni insanlaradağıtın. O kitapların hepsi aslında yarınların sorunlarına çözüm üreten satırlar-la doludur. Şimdi bugün etikle ilgili sabahtan beri konuşmalar yapıldı. Yapı-lan konuşmalarda herkese tavsiye ederim şu kitabı okuyun “Etik Ahlak Fel-sefesi” Etik üç alandadır. Birincisi klasik etik, o da ikiye ayrılır; betimleyicietik, normatif etik. İkincisi analitik etik, üçüncüsü eleştirel etik… Biz dahaişin başlangıcındayız, normatif etikteyiz. Onun için bir arkadaşımız BurcuHanıma bir soru sordu, Burcu Hanım çıkarken tebrik ettim verdiği cevaptan.Verdiği cevap o konuşmacı olan arkadaşımızı seçenler bile isabetli bir seçimyapmışsınız; normatif etiğe göre doğrudur dedi. Biz kim bunu değiştirdi, so-ruyu soran arkadaş şunu sormalıydı. Eskiden SMMM’ler ve YMM’ler sendi-ka denetimi yetkisine sahipti; ne zaman, kim, niçin bunu yalnız yeminlileremünhal hale getirdi? Bunu sorgulamamız gerekirken, etik açıdan sorguluyo-ruz, bu sefer meslek çatışmasına götürüyoruz. Öncelikle şunu söyleyeyim,

211

uzun süre yurt dışında unvanıma “sworn-in certified public accounting” yazı-yordu, yani yeminli mali müşavir. Son iki yıldır mali müşavir yazıyorum çün-kü yeminli mali müşaviri izah edemiyoruz. Ama mali müşavir deyince, yurtdışındaki CPA’lar gibi, İtalya’daki “dottore commercialist” gibi Fransa’daki“expert comptable” gibi olduğu anlaşılıyor. Bizim kendi ülkemizde hepinizebir kitap tavsiye edeceğim, hemen onu satın alın daha piyasaya yeni çıkmış;bana da bu hafta gelecek. Kitabı yazan tanıdığınız bir arkadaşımız, şimdi ya-kın zamanda profesör oldu. Profesör Orhan Çelik’in “12 no.lu Gelir Vergile-ri Standardı”. Bu standart yerleşik hale geldikten sonra SMMM’lerin hepsidenetim yaptıkları zaman YMM’lerin yaptığı vergi denetimini yapmış olacak-lar. Aslında bu dört büyüklerde yıllardır yapılıyor. Benim gibi 1975 yılındanbu yana denetim yapan, bağımsız denetçi ruhsatına 1988 yılından bu yana sa-hip olan arkadaşınız olarak biz böyle bir format hazırlamıştık. Bağımsız dene-timden yeminliye geçiş, yeminliden bağımsız denetime geçiş. Şimdi o formatartık SMMM’ler için de oluştu ve bu 12 no.lu Uluslararası Muhasebe Stan-dardı ya da 12 no.lu Türkiye Muhasebe Standardı’nın içeriğidir. Bu nedenböyle yapılır? Pazarlama tekniğidir. Hep görürsünüz, biz denetçiler finansalrapor hazırlıyoruz filan diyorlar, siz finansal raporlama hazırlamıyorsunuz, fi-nansal raporlamadaki hatayı buluyorsunuz. Şimdi size bir ikinci kitap söyle-yeceğim, o kitapta finansal raporlamayı hazırladığın zaman senin denetimyapma hakkın yok, engellenmiş. O etiktir işte. Şimdi şu kitapta, normatif etikadı altında 8-10 etik teorisi geçer. Bu etik teorilerinden de, şu anda bizi ilgi-lendiren 3 tane teori var, mesleğimizi ilgilendiren. Böyle ahlakla diğer şey-lerle karşılaştırmayın. Hatta bir arkadaşımız hani Başbakanlığın yayınladığıtebliğ dedi, o bizi ilgilendirmiyor. Bizi ilgilendiren 3 teoriye dayalı etiği söy-leyeyim. Birisi deontolojik etiktir yani mesleğe girişten, meslekten ihraç ne-denlerine kadar ulaşan disiplin soruşturma sürecine kadar kapsayan normatifyani normları tespit edilmiş olan etiktir. Burada bu etik yeni değil, birazdançok kısa bir tarihçe söyleyeceğim sonra da en değerli arkadaşlarım bunlarınayrıntılarına girecek. İkincisi ise faydacılık yararlılık teorisidir. Yani bu etiğiniye yapıyoruz biz, kendimiz yararlanmak için. Bunu da sabahleyin hoca ha-nım şu şekilde söyledi: Kendimize ait olan kurumu korumak adına uymamızgereken tavırdır yani biz eğer TÜRMOB’un üyesi isek, TÜRMOB’un her şe-yinin mükemmel olduğunu anlatacağız, TÜRMOB’un her şeyinin mükem-mel olduğunu anlatırken, TÜRMOB büyükse, TÜRMOB’un üyeleri de bü-yüktür. TÜRMOB’un aradığı kurallar çok kaliteyi arıyorsa, o zaman TÜR-MOB’un bütün mensupları kaliteyi arıyor. Peki, bozuklar yok mu? E var. Ka-lite ve normlar o kalitesizi ayıklamak amacı ile yapılıyor. Üçüncü etik, erdem

212

etiğidir. Bu Aristoteles’den, Eflatun’dan başlar. Okullarda biz erdemi öğreni-yoruz. TÜRMOB’un sınavlarında, TÜRMOB’un aldığı meslek kararlarındaerdemi yani en mükemmeli koruyor, sonra o mükemmelden ayrışma başlıyor.Erdem etiği hepimizin uğraşısı en mükemmele yakın olmayı sağlamaktır.Onun için bu konuda özellikle etik konusunu böyle gözünüzde çok büyütme-yin. Bu sizin var oluşunuzun nedenidir.

Etik Türkiye’de yeni mi başladı? Hayır. Rahmetli asistanken derlediği Profe-sör Hasan Gürbüz’ün 1971 yılında derlediği “Muhasebe Uzmanlığı” kitabın-da, burada İzmir’li arkadaşlarım varsa O’nun şahsında hepsini tebrik ediyo-rum. Asistan bir arkadaşımız Asil Gezen adlı bir asistan, ilk defa Amerikanmuhasebe etik kurallarını, ahlak kurallarını tercüme ediyor. Etik - ahlak aynımanadadır, bir kere onu özellikle belirtelim. Etik - ahlak felsefede tartışılır,etiği izahta. Şimdi bu kurallar yayınlandı ve Türkiye’de ilk meslek ahlakı der-si, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Muhasebe Enstitüsü’nde, Muhase-be uzmanlık programında 1981 yılında başlamıştır ve o dersin de ilk hocasıbenim. Dersi bana verdiler, ilk aklıma gelen ne anlatacağız, işte ahlaklı ol-mak, çalmaz, zina yapmaz, kötü bakmaz, bilmem bu gelir aklına ama bu ol-mamalı dedik. Karıştıra karıştıra işte Asil Bey’in o tercümeyi bulup yurt dışı-na gittik ve ilk meslek ahlak dersini üç yıl kadar İstanbul Üniversitesi’nde1981 yılında ben verdim. Verdiğim o ders notları, önemli bir bölümü, bizimçalışma usul esaslarının içinde var. Bugün sabahtan beri anlatılan dürüstlük,mesleki özen vesaire o zamanki kurallara göreydi.

Dünyada ilk etik çalışmasına 5 Türk katılmıştır. Sene 1995 şu kitabın ilk ver-siyonu 2005 yılına kadar geçerli versiyonu hazırlayıcıları içinde 5 kişi vardır.Mustafa Özyürek, Yüksel Koçyalkın, Profesör Doktor rahmetli Mehmet Çe-lik, burada aramızda oturan Yahya Arıkan ve ben 5 kişi, biz Türkiye’nin de-neyimlerini de katarak o günü savunduk, sonra 5 arkadaşımız adına Çalıştay’aben girdim. İkinci Çalıştay’a da katıldım o 5 arkadaşımızın görüşleri doğrul-tusunda. Uluslararası Etik Standartları ilk yayınlandığında 2005 yılında geçer-li olan standartlar (c) kısmını kapsamıyordu. Şimdi bu kısmı niye anlatıyorum,böyle herkes biz geriyiz, yeni başladık demesin diye ve TÜRMOB’un ilk etikmeslek kararı 1998 yılında ya da 99 yılındaydı kabul edildi, 2001 yılında ya-yınlandı. Açın okuyun kartvizitimizin bile ortaksak, ortağımız ölmüşse, meş-hursa onun ne kadar zaman kartvizitimizde taşıyacağımız haksız rekabeti den-gelemek açısından yer alan bir standart.

213

Değerli arkadaşlar 2005 yılından sonra uluslararası standartlar değişti ve şuanda elimde olan şu kitaba ulaştı. Bu kitaptan şu anda hepimiz sorumluyuz.TÜRMOB’un son yayınlanan etik yönetmeliğinde her yeniliğin yayınlanır ya-yınlanmaz sorumlusu olduğumuzu söylüyor ve (c) bendi burada birçok arka-daşın sorduğu, bugün de vakada sorulan soruyla bağlantılıdır, bir kere muha-sebe bürolarınızda tuttuğunuz defterlerin etik kuralları (b) şıkkı geçerli değil.Muhasebe bürolarındaki tutulan defterler, “outsourcing” işidir yani dışarıdanyardım. Şirketin 5 bin, 10 bin lira maaş verip muhasebe müdürü istihdam et-me imkânı yok, diyor ki sen bana yarım gün iş yap, on tane iş yap, benim işi-mi yap. Hani bazen soruyorsunuz ya, benim sorumluluğum ne, bağımsızımfalan, değilsiniz. Ama sorumluluğunuz, mükerrer 227’ye göre imza atarkenbaşlıyor, orada denetim yaptığınızı kabul ediyorsunuz, ön denetim. Şimdi bü-tün bunlar birbirine karıştırıldığı için, maalesef mesleğimiz çok iyi bir yeregeldiği halde böyle yerlerde bazı arkadaşlarımız mazoşistçe eziyet çekercesi-ne ağlıyor. 1989 yılına kadar muhasebeciye kimse kız vermezdi, 1989’a kadarda muhasebe bürolarında çalışan kızlara pek koca çıkmazdı. Şimdi arkadaşla-rımdan biliyorum ya evlenecek kız yok mu diyor muhasebeci, en kaliteli endirayetli kişi ve bizim muhasebeci arkadaşlar kız istemeye gittiği zaman ar-tık referansa ihtiyacı yok. Referansı TÜRMOB’dan aldığı ruhsattır. Bunuözellikle çevrenize bakın dinleyin ve kıymetimizi bilin. Şimdi muhasebecidediğiniz zaman yurt dışında “I am accountant” dediğiniz zaman sizi denetçidiye algılıyorlar. Denetçisiniz. Çünkü her denetçi iyi bir muhasebecidir amaher muhasebeci iyi bir denetçi değil. Onun için bir yerde tarif ederken kendi-nizi lütfen ben denetçiyim, Türkçeye çevrilmiş hali ile tanımlayınız.

Şimdi birçok konu konuşuldu. İkinci bir konu özellikle söylemek istiyorumOrhan Çelik’in kitabının adı “12 no.lu Standart” bunu her muhasebeci alsın,vergi denetimini % 95 halletmiş olacaksınız. Şurada elimde LUCA’nın kâğıdıvar, dışarıda LUCA var, bence TÜRMOB’a yapılacak en büyük teşekkür buLUCA içindir. Çünkü sizin etik adına, haksız rekabet adına konuştuğunuz ya-pamayız dediğiniz her şeyi LUCA’nın programlarından yapabiliyorsunuz.LUCA’nın programları şu anda yurt dışında yeni yeni diğer ülkelerde gelişi-yor; bir tek Almanya’da vardı, gelişiyor. Bunu niye ben bununla izah ediyo-rum? Çünkü muhasebe mesleği, tek başına defter tutmak ya da tek başına de-netim yapmak işi değildir. Eğer ömrünüzün sonuna kadar bu görevde kala-caksınız size tavsiye edeyim mesleğinizi değiştirin. Ama muhasebe mesleği-nin diğer konularını da içinize alacaksanız, şirketinizi, muhasebe büronuzubüyütünüz. Değerleme hizmetleri bunun içine girer, mühendisler daha çokyapıyor. Halbuki bizim değerleme hizmetlerini, hem hakimler nezdinde mah-

214

kemelerde hem de piyasada yapmamız mümkün. Hele hele Aydın’lılar içinsöylüyorum, Muğlalılar için söylüyorum, buradaki otellerin değerlemesiniyapmak dünyada ayrı bir sektördür. Bu konuda uğraşacaksınız biraz, bulacak-sınız. Finansal hizmetler, finansal rapor hazırlama, yönetim danışmanlığı, ver-gi danışmanlığı. Ben sözü arkadaşlarıma vermeden evvel, son bir şey söyle-yeceğim size vergi ile ilgili. Kritik yani eleştirel muhasebe ekolünde yeni ge-lişme var. Şimdi vergi muhasebesi dediğimiz muhasebeyi öne çıkartmayabaşladılar ve denetimde vergi amaçlı denetim yeni bir alan. Bu hepinizin ba-şarı ile yapabileceğiniz bir iş. Çünkü hem muhasebeyi biliyorsunuz, hem ver-gi uygulamalarını biliyorsunuz, hem de bu alandaki ortaya çıkabilecek yenitalebin sahibi sizsiniz. Çözüm ne, çözümü şimdi arkadaşlarımız anlatacak veben ilk sözü bu etik konusunu akademik olarak, akademik hayata ilk tanıtandiyebilirim ve benimle aynı okuldan, geçmişte de denetim alanında iş arka-daşlığımız olan Prof. Dr. Can Şımga Mugan’a veriyorum, ve alkışlarınıza bı-rakıyorum.

Prof. Dr. Can ŞIMGA MUGANİzmir Ekonomi Üniversitesi

- Teşekkür ederim. Bu kadar takdimden sonraşimdi çok iyi performans göstermek lazım, iştetehlikeli olan kısmı orası… Onu göreceğiz. Önce-likle bu saate kadar durduğunuz için hem sabrınıziçin tebrik eder, hem de teşekkür ederim dinledi-ğiniz için. Organizasyon komitesine de bu etik et-kinliklerini bu kadar zaman sürdürebildikleri vebu kadar güzel konuyu bir araya toplayıp sunduk-ları için hem tebrik ediyorum tekrar, hem de be-nim fikirlerimi paylaşmaya davet ettikleri için te-şekkür ediyorum.

Sabahtan dedik herkesin etik hakkında bir fikrivar aslında yani etikle ilgili fikri olmayan kimse yok. Etik dediğimizde ne an-lıyoruz? Etik bir bilim midir? Ne dersiniz? Bilim değil yani teknoloji ile hackediyoruz diye şimdi onu hack etmek mümkün diye, hacking bir bilim midirgibi bir şey oluyor ama etik bir bilim değil. Peki, hislerle yapabiliyor muyuz?Bu vaka çalışmasında özellikle işte dedik tehditleri açanlar belki hisler. Yanibağlandığımız zaman bir yere iş yerine, kişiye o zaman ne yapacağımızı bile-

215

mememiz etik ikileme düşmemizi yaratanlar ama yani etik hislerle de değil,aslında kalbimizin derinliklerinde beynimizde diyemiyorum beynimiz bazenrasyonel oluyor. Kalbimizin derinliklerinde acaba bu doğru mu yanlış mı de-diğimizde doğruyu ve yanlışı bir şekilde buluyoruz gibi de bir his de var ya-ni, o da var. Dini inançlar mı? E dinsizler ne yapsın diyeceğim yani tamamenöbür tarafa geçip, Hıristiyanlar var, Müslümanlar var ama bir de genel geçeretik kurallar var. Demek ki bu dinle de ilgili pek değil. Hukuklarla mı, onuzaten sabahtan beri konuştuk ve yani hukukun ötesinde bir şey olduğu çıktı.Üstelik bir de tabii yani faşizm dönemlerinde de hukuk var, peki o hukuk ya-ni o zaman ne yapacağız? O nedir? Kültürel olarak kabul edilen normlar… Eet yiyen, insan yiyenler var, insan yemeyenler var, köle çalıştıranlar var, köleçalıştırmayanlar var. Şimdi yani Roma’ya gittiğinde, Romalılar gibi yap de-yip onların yaptığını yapıp etikse de yapıp, etik değilse orada da böyle, kültürde bunu belirlemiyor. Meslek odalarının koyduğu standartlar, onlar da meslekodalarının koyduğu standartlar olduğu için genel etik kurallarına bağlı amaonun ötesinde özellere de bağlı ve özeller de belki yani… Yüzde yüz her şeytamam mı? Masum biraz önce bunların hepsini özetledi, ben üzerinden tekrargeçmek istemiyorum. Sadece şu utaliter faydacı yaklaşım üzerinde biraz da-ha durmak istiyorum. Bu özellikle eğer toplam iyiler toplam kötülerden iyiy-se, bunu yapalım ya da elde edilecek iyilik bu faaliyetin, etkinliğin, işin, yap-tığım eylemin sonucunda elde edeceğim iyilik ortaya çıkacak kötülüklerdendaha iyiyse, faydası zararından fazlaysa yapalım ki bu bize çok yakın zaten,her zaman için fayda – maliyet analizi yapıyoruz. Öbür taraftan hakların yak-laşımı, o daha önce konuşuldu, başkasının sana yapmasını istemediğini sen debaşkasına yapma yani herkesin hakkı bir sonrakinin hakkı başladığında biter,oraya kadardır. Adalet yaklaşımı da kâğıtlarda olup, genellikle kişisel neden-lerle, Dilek Hocanın dediği gibi yetişmeden, ortamdan, baskıdan gelen şekil-lerde yani biliyoruz ki herkese eşit davranmamız lazım; herkes eşittir amaherkese eşit davranmıyoruz. Daha da detaya girmeyeyim ama yani hiçbirimizöyle çok eşit davrandığımız söylenemez. Toplumsal iyilik için katkıda bulun-mak yaklaşımı, toplum iyidir. Peki de yani toplum için iyi olan her şey bütünbireylerin haklarını koruyor mu? Azınlıkların hakkı korunuyor mu? Şirketleretaşıdığımızda azınlık ortakların hakkı… Bir de değer yaklaşımı, Masum Hocabuna erdem dedi ki doğru. İnsanlığın gelişmesinde aslında yardımcı olan dabu, yani ideal olarak hepimizin kafasında bir insanın nasıl davranması var amabunu becerebilecek miyiz beceremeyecek miyiz? Nasıl yaparız? Nasıl yapa-rız sorusu aslında en zor sorulardan biri. Karar verirken ne yapacağız? Bir,etik bir olay olup olmadığına karar vermemiz lazım. Bu vakalarda yaptığımızörnek, çok iyi oldu aslında benim için, çok teşekkür ederim ekibe olduğu gi-

216

bi. Ortaya çıkan nedir? Neyin hakkında konuşmamız lazım, biz buna duyarlımıyız ki gördük ki duyarlıyız. Burada bu saatte bulunanlar bir etik için duyar-lı, iki etik olayların nasıl olduğuna duyarlı. Kuralları biliyor muyuz? Kuralla-rı bilebiliriz, bilmiyorsak öğreniriz, kurallar o kadar da şey değil, verilen etikeğitimler bunu verir. Etik ikilemler karşısında ne yapacağız yani çıkarlarımızçatıştığında ne yapıyoruz? Madem doğruyu biliyoruz, bunu çeşitli yöntemler-le biliyoruz, teorileri çıkmış, doğruyu biliyoruz. Etik karar vermede 2 taneyöntem var; bu sol taraftaki Santa Clara Üniversitesinde oluşmuş olan biretik merkezi var ve bunlar bu alanda çalışma yapıyorlar, kurdukları çalışmagrubu sonucunda soldaki gibi bir liste çıkarmış, etik dışı olduğuna inanılankonunun tespiti. IFAC’a bakıyoruz, orası da aynı şeyi söylüyor, ikisi arasındabir fark yok. Kararın etkileri ne olacak? Kararın etkilerinden çok İFAK diyorki koruma önlemlerine aykırılık kabul edilebilir düzeye iner mi? Koruma ön-lemlerimiz var mı? Gerçekliği yeteri kadar bilgimiz var mı, seçeneklerimiznedir? Bu ikisi aslında hepsi iç içe geçmiş gibi duruyor. Temel kurallara ay-kırılığa yol açacak tehditlerin neler olduğunun belirlenmesi, tehditlerin öne-minin belirlenmesi, hem nicel yani bunun maddi manevi kime ne kadar fay-dası veya zararı olacak, onu da öğrenelim. Seçeneklerin değerlendirilmesi de-diğimizde sol taraftaki bulutlar bize hangi seçeneğin en fazla fayda yani budeğişimle demin söylediğimiz çeşitli teorilerden yola çıkarak sorular da onagöre gidiyor. Hangi seçenek en fazla faydayı sağlar? Haklara hangisi en çokönemi verir? Eşitliğe önem verir, tüm topluma yararlı olur, hangi seçenek be-ni daha iyi insan yapar? Ondan sonra da diyoruz ki kararı verdik. Peki, ver-diğimiz karar başka biri tarafından, diyelim ki ben TV’ye çıkıp ben şu işinetik olmadığını gördüm, etik olmadığını gördükten sonra da bu kararı verdimve sizlere bunu söylüyorum. Şimdi eğer sizlerden de onay gelirse, yani sizlerde demek ki objektif olarak çeşitli etik yargılardan geçerek aynı şeyi düşünü-yorsunuz. Aynı şeyi düşünüyor musunuz, düşünmüyor musunuz testi.IFAC’a baktığımızda ne diyor? Diğer meslek mensuplarına göre tehditleri gi-derecek korumalar mevcut mu? Benim dışımdaki meslek mensupları bu ko-nuda ne diyor? Onlar da bunu bu şekilde görüyor mu, görmüyor mu? Eğergörüyorsa, diyelim ki korumalar mevcut, peki düzeltilebiliyor mu? Düzelti-lebiliyorsa düzeltelim, düzeltilemiyorsa kendini uzaklaştır diyor. Yani iştenayrıl, demin dediğiniz gibi vakada, hiç alma veya bu tehditleri erken gör. Ka-rarın sonuçları hakkında düşünmek, tüm paydaşların kaygılarını giderici birçözümümüz var mı? Bu çözümün gelecekteki faydası ne olacak? Bir şey koy-duk, belki etik kurallarda değişikliğe mi gitmemiz gerekiyor, biraz daha mıaçıklığa gitmemiz gerekiyor, ne yapmamız gerekiyor? IFAC’a baktığımızda

217

aykırılığın düzelmemesi toplum çıkarını zedeler mi? Şimdi diyelim ki zedele-di, zedelerse ne yapacağız? Kural koyucuya gidin diyor. Yani biraz önce Ser-dar’ın kullandığı kelimeyi tekrar kullanacağım ama bir slayt sonra. Bendençaldı kelimeyi, erken söyledi ne yapayım?

Kamu yararı, etik ve muhasebeciler dediğimizde… Kamu yararı nedir? Her-kesin aklında aslında bir kamu yararı var. Güç bende diyenlerdeki kamu ya-rarı, bana yararlı olan kamuya da yararlıdır diyor. Güç bende olmayanlardakikamu yararını esas gözetmek gerekiyor ve burada çatışan çıkar grupları var.Kötü bir örnek olacak ama son 1 aydır seçimlere kadar iki tane çıkar grubu-nun çatışmasını seyrettik; o ona onu dedi, o ona onu dedi yani etik miydi, de-ğil miydi diye tartışmanın anlamı bile yok. Ama bir çatışan çıkar grubu da bizhem şirketi korumak zorundayız, hem bağımsız denetçiyi korumak zorunda-yız bu kurallarla, hem de çalışanı korumak zorundayız. Bunların hepsi aynıanda korunacak. Dolayısıyla kriterler ve dengeler zaman içinde değişebiliyor.Gizlilik öne çıktı, kanunlar da gizliliği söylüyor. Baktığımızda yasa tarafındanyasaklanmadığı durumlarda aşağıdakileri açıklamak için mesleki görev vehak vardır diyor veya yasa tarafından izin verilen durumlarda açıklama yapı-lır diyor. Yani bozulabilecek durumlar bunlar oluyor.

Deminki örneğe geri dönersek, ikinci vakaydı herhalde, babadan oğla devro-luyor, yo pardon birincisindeydi, Fatih Bey; çek yazıyor biri, işte muhasebe-ci midir, finansçı mıdır, muhasebeci yazsın mı, yazmasın mı? Velev ki hadiMasum Hoca yazıyor, ben de seyrediyorum, o yazıyor diyorum bu çekleri,ben de görüyorum. Şimdi haber vereyim mi vermeyeyim mi? O yazıyor vevermiyor. Dediniz ki haber vermesi lazım 3.ortağa. 3.ortağa haber verdiktensonra da 3. ortak bu konuda ne yapacaksa yapsın. Peki, ben onun yardımcısı-yım, ben ne yapayım? Ve bu işten çok rahatsızım, başka da bulacak işim yok,zor bela bu işi bulmuşum, oturdum. Ben ne yapayım dediğimde bu seneninolayı olarak özellikle “whistle blowing” adını kullandım çünkü burada çeşitliisimler kullanılıyor; muhbir olabilir, ihbarcı olabilir, gammaz olabilir, ispi-yoncu olabilir, İngilizcede de çeşitli versiyonları var. 2014 senesinin ihbarcısenesi gibi bir şeyi var, neden öyle olduğuna birazdan geleyim. Bu çalışma-lar aslında 1993’de ilk resmen başladığı yeri İngiltere’yi buldum en kapsam-lı olarak. Amerika’da bütün kanunları kapsayacak şekilde 2002’de çıktı amaİngiltere’deki durum biraz daha farklı, İngiltere’deki özel olarak bu ihbar me-kanizmasını güçlendirecek “Public Interest Disclosure Act” demişler1998’de, “Kamu Yararını Korumak Üzere Açıklama Kanunu” çıkmış. Belkibizim gitmemiz gereken yol da öyle bir şey, Amerika’daki kadar bütün ka-

218

nunları kapsayacak şekilde değil. Peki, İngiltere’de çıkmış Avrupa’da durumne? Avrupa’da Norveç ve İngiltere en geniş, kanunlarına geçirmiş olanlar ara-sında ayrıca Hollanda, Macaristan, Romanya ve İsviçre var. Niye öbür ülke-lerde yok? Bizde olduğu gibi hiçbir zaman ispiyonculara, gammazlığa veyaihbarcılara çok iyi gözle bakılmaz. Bu biraz da totaliter, otoriter bir rejimle,600 sene Osmanlı Devletindeydik, o zaman da hiçbir zaman muhbirlere iyigözle bakılmıyordu. Dolayısıyla o hala devam eden bir kültürel yapı. GüneyAfrika’da, Yeni Zelanda, Japonya, Belçika, İrlanda gibi bunlarda da yasallaş-tırma girişimleri bulunmuş ama henüz diğerleri kadar gelişmiş durumda de-ğil. Hilelerin ortaya çıkması genellikle ihbarlar üzerine oluyor. Dolayısıyla buyılın ihbarlar yılı olması da buradan çıkıyor yani dünya üzerindeki muhasebehilelerinin veya şeylerin ortaya çıkması ihbarlarla oluyor. Onun için ihbarcı-lık o kadar da kötü bir şey olmayabilir, bazı durumlarda da ihbar edilmesi ge-rekebilir. Kanunlarda bizde var mı koruma? Hayır, bizim korumamız yok amavergi açısından baktığınızda muhasebeciler hariç herkes ihbarda bulunup hat-ta bir de ihbar tazminatı da alabiliyor diye biliyorum. Şimdi burada da bir iki-lem var, tabii vergide bunu yapıyorsak muhasebede niye yapamıyoruz, niyeöbürlerinde böyle bir şey yok, kamuya duyur dediğimde… Vergide tamamenbir gizlilik var, şirketlerde ne oluyor? Kurumsal yönetim ilkeleri diyor ki şir-ketler tamamen açık olarak özellikle azınlık haklarını koruyacak şekilde bütünbilgileri vermekle yükümlü. Bütün bilgileri vermekle yükümlü olan bu şir-ketler bilgi sakladığında ne yapsın? Kurumsal yönetim ilkeleri arasında bir deşirketlerin anayasası veya şirket yönetmeliği diyebileceğimiz, ben Arçelik’degördüm, 1-2 şirkette daha vardı ama Arçelik bir adet imzalattırıyor yani be-nim etik yönetmeliğim budur şöyle yapacaksın diyor. Ve o etik yönetmelik dediyor ki eğer etik dışı, şirket içinde bir şey görürseniz bunu önce yöneticini-ze bildirin, yönetici olmazsa genel müdüre bildirin ve bizim bir grup etik ku-rulumuz var diyor. Bu etik kurul içinde biz bunu size çözeriz diyor. Öbür ta-raftan gizlilik prensibinin önemini vurguluyor şirket içinde, diyor ki sen bu-nu 3.kişilere söyleyemezsin, 3.kişilere söylersen senin için iyi olmaz. Denet-çi olarak biz ne yapabiliriz? Bizim yapabileceğimiz bir şey var mı? Bir koru-maya alabilir miyiz? Kendimizi de korumaya almamız lazım. Öbür taraftanyakınlık tehdidi altında diyelim ki çok yakın bir arkadaşımız, çok uzun sene-dir çalıştığımız şirketimiz, vazgeçemiyoruz, hem çıkar, hem yakınlık, hem kü-çük bölge ve haber vermiyoruz yani arkadaşımızı da haber vermiyoruz, baş-ka bir denetçi arkadaşımızı, yanlış yapıyor aslında biliyoruz ama haber vere-miyoruz yani öyle bir şeyimiz var. Bunu vermediğimiz zaman kısa dönemdekabul, olayı geçiştirmiş oluyoruz ama uzun dönemde mesleğe ne yapıyoruz?

219

Mademki erdem en iyisi dedik ve bunun insanların gelişmesi için ideali ya-kalamamız lazım, eğer idealin içinde biraz acı çekmek varsa onu da biz çeke-lim ama gammazcıları da bu arada çok da kötülemeyelim. Amerikan muhase-becileri ne diyor bu konuda? AICPA’nın yeni çıkan şeyi ihbar şirketin dene-tim kuruluna yapılmalı diyor. Her şirketin içinde bir denetim kurulu oluyorzaten, ihbar ona yapılmalı, açıklama yükümlülüğü olmalı, herkes her şeyi ra-hatça açıklayabilmeli, hem ihbarı yapan bunu açıklasın, nerede olduğunu açık-lasın, eğer ihbarı yapan yalan bir ihbarda bulunuyorsa o da onun cezasını çek-sin şeklinde bir şey var. Gene gizlilik var; ne ihbar eden, ne ihbar edilen açık-lanıyor, dışarıya açıklanmıyor. Doğru yolu nedir bilmiyorum ama ideal olançok belli. Burada da yazmaya çalıştığım gibi, ifade edebildimse, muhasebeci-nin bağımsız olarak bütün etik bilgilerini almış, altyapısı olmuş, tecrübesinionun üzerine koymuş bir muhasebecinin bağımsız olarak kendi yargısıylaolayları nasıl halledeceğine karar vermesi. Sonuç aslında oraya geliyoruz. Vede kanunlarla korunmamız lazım yani bunu yaptığımız zaman bizim diğermeslektaşlarımızın gözünde de “işte bu da ispiyoncu” gibi bir havaya girme-memiz lazım. Çünkü mesleği ilerletmek istiyoruz, mesleğin standartlarınıyükseltmek istiyoruz, konuştuğumuz bazı şeyler vardı, işte bunlar zaten olu-yor dediğimiz belki olmaması için biraz bizim daha gayret göstermemiz la-zım. Bunun için lobi yapıp kanunlarımızı çıkarmamız lazım ve kamu yararınaaçıklamaların belki de hayatta o kadar da kötü bir şey olmadığını çünkü etikprensiplerin ortaya çıkmasının bir şeyi de kamu yararı gözetmek. Kamu yara-rı eğer bunların açıklanmasını gerektiriyorsa açıklayalım. Çok teşekkür ede-rim.

220


- Prof. Can Şınga Mugan’a teşekkür ediyoruz. Mesleğimizdeki etik yaklaşı-mı etik felsefesi çerçevesinde yorumladı. Efendim TÜRMOB’da devrim var.Devrim etik eğitiminin başlanmasıyla ilgili yayınlanmış olan meslek kararı.Aslında etik eğitimi ilk önce uluslararası eğitim standartlarından aklımda yan-lış kalmadıysa 4 olması lazım, 3 de olabilir, 4 no.lu standartta meslek örgüt-lerinde ve üniversitelerde etik eğitiminin nasıl olması gerektiğini, neler yapıl-ması gerektiği ile ilgili bir standarttır. Bu standardın orijinal tercümesi TÜR-MOB tarafından yayınlanmıştır kitap olarak, hem de geçen kongrede yayın-lanmıştı. Şimdi biz bu standardı devrim olarak yürürlüğe koyan TÜRMOByönetiminin Etik Komitesi Başkan Yardımcısı YMM Sayın Yeşim Ertuğ-rul’dan dinleyeceğiz. Söz Yeşim Hanım’da, buyurun.

Yeşim ERTUĞRULTÜRMOB Etik Komitesi Başkan Yardımcısı

- Teşekkür ederim. Değerli katılımcılar 3 günlükkongrenin son günü, son saatinde bizlerle oldu-ğunuz için, sabrınız için teşekkür ederek başla-mak istiyorum. Ben gerek tekrara düşmemekiçin, gerek daha fazla vaktinizi almamak için ko-nuşmamı oldukça kısa tutacağım. Sadece bir ikihususa değinmek istiyorum konuma girmedenönce. Çalışma hayatı kamu sektörü ve özel sektörolarak iki ana daldır. Özel sektörün büyük küçüktüm aktörleri mutlaka meslek mensubu ile diya-log halindedir. Bunun farkında olan kamu sektö-rü belki de tüm bakanlıklar, özel sektör talepleri-

ni dolaylı da olsa meslektaşlara yöneltmektedirler. Muhasebe, finansal muha-sebe, denetim konusundaki sorumluluklarımızın yanında, farkında olmadanbelki de çok daha farklı sorumluluklar üstlenmiş durumdayız. Mutlaka sizede sigorta hadi bir nebze bizim konumuz içinde ama istatistik ve benzeri çokdeğişik konular bizim sorumluluğumuza girmiş; müşterilerimiz, mükellefle-rimiz tarafından konumuzla ilgili ilgisiz pek çok konuda soru gelmekte. Ba-na inanır mısınız boşanmakta olduğu eşine ödeyeceği boşanma tazminatı ile

226

ilgili bir dolaylı soru geldi. Bu nedenle kongremizin, tabii bunda sorumlulukdeğil ama müşterilerimizin bize ne kadar güvendiği, saygı duyduğu, bilirki-şi, bilen kişi olarak dikkate aldıklarının bir göstergesi. İlk gün muhasebe fo-rumunda pazarlama konusunda sunum yapan Sayın Profesör Yüksel Hanımınvurguladığı gibi bu meslekte bir fark yaratacak isek çok yönlü ve tam donam-lı olmak zorundayız. Bunu vurgulamak istiyordum. Belki de ihtisaslaşmayıartık konuşmamız lazım. Özellikle mesleki etik yakın gelecekte tüm meslek-lerde öne çıkacak değer yargıları temel prensip olacaktır, artık dünyanın seyribu yönde. Dün bu kongrede olduğumu bilmeden, beni arayan bir mali müşa-virin sorusunu sizinle paylaşmak istiyorum. Kendisi mesleki bilgisine güven-diğim, disiplinli çalıştığını bildiğim bir mali müşavirdir. Tam da konumuzlailgili bir soru sordu. Şu anda bir şirketteyim acil yardım, hayırdır dedim. Fir-ma yurt dışında bir şirketle anlaşma yapacak, yurt dışındaki şirket, firmanınmali tablolarını görmek istiyor. Buradaki firmam mali tablolarını biraz farklışekilde göstermek istiyor orada karşı firmaya. 5-6 kişi çevremi sardılar, benbunun doğru olmadığını söylüyorum, fakat baskı altındayım ne yapayım? Kar-şılaştığı etik tehdidin farkında ama alması gereken önlemi bilmiyor, bilemi-yor. Bana bunu danışmak istemiş. Belki de etik eğitim geçen sene başlamışolsaydı veya TÜRMOB’un yayınladığı şu kitabı okumuş olsaydı alabileceğiönlemin farkında olurdu.

Şimdi müsaadenizle, asıl konuma geçmek istiyorum. Ülkemizin içinde bu-lunduğu konseptte etik konusunu konuşmanın zorluğunun farkındayım. An-cak uzun yıllardır, siyasetin de önderliğinde maalesef oluşan ahlak erozyonu-nu bir noktada durdurmak ve kurumlara mesleklere güveni maksimize etmekzorundayız. Toplumun her kesimi ile diyalog halinde olan muhasebe ve dene-tim mesleğinin etik farkındalık konusunda öncü olması gerekir. TÜRMOBolarak üyesi bulunduğumuz, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu EtikStandartları Kurulu yani IESBA’nın yayınladığı mesleki etik ilkeler doğrultu-sunda, 3568 sayılı yasa kapsamında çıkarılan, meslek mensuplarının uygula-yacakları etik ilkeler, 2007 yılında yayınlanmıştır. Bu yönetmeliğin 7.madde-sinde belirtilen, yönetmelikle ilgili değişiklik önerileriyle, yorum sirküler vebenzeri konularda çalışmalar yaparak, yönetim kuruluna sunmak görevleriniyerine getirmek üzere TÜRMOB Etik Komitesi oluşturulmuştur. Bu doğrul-tuda öncelikle TÜRMOB, IESBA etik kurallarının 2010, 2012 ve en son 2013baskılarını tercüme ederek yayınlamıştır. IESBA etik kuralların 2013 versiyo-nu, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu IFAC tarafından yayınlananstandartların çevrilmesi ve çoğaltılması politikasına göre gerçekleştirilmiştir.Biraz önce gösterdiğim dilimize tercüme edilmiş 2013 en son versiyonunu

227

içeren etik kodlar bu kitapta mevcuttur. TÜRMOB muhasebe mesleği ile il-gili etik sorunları tanımlayabilmek, muhasebe mesleği etik ilke ve değerleri-ni tartışmak, etik kodu geliştirmek, etik tehdit ve çatışmaların önlenmesi ileetik davranışın gelişimini sağlayacak uygulamaları değerlendirmek üzere ulu-sal ve uluslararası kongreler yapmaktadır. Bugün 5.sini yaptığımız kongreninbir öncekinde düzenlenen 4.üncü Türkiye Etik Kongresi TÜRMOB’un mes-lek etiği eğitiminde stratejik yol haritası ana başlığı altında yapılmış; etik öğ-renme yönünde isteklilik yaratarak etik eğitim ve etik davranış gelişiminisağlamak üzere hazırlanan muhasebe meslek mensuplarının etik eğitimi veetik sözleşmesi yapılmasına ilişkin TÜRMOB Etik Komitesinin tamamlamışolduğu çalışmalar geçtiğimiz dönem siz değerli meslek mensuplarımızın bil-gisine sunulmuştu. Muhasebe meslek mensupları için etik alanında, uluslara-rası ve ulusal düzeydeki gelişmeler ve çalışmalar, TÜRMOB Etik Komitesi-ne yön vermiş, etik kuralların içselleştirilmesine yönelik alanında güncel veözgün bir çalışma olarak TÜRMOB etik eğitim projesi ve TÜRMOB etik eği-tim stratejisi oluşturulmuştur.

Etik eğitim stratejimiz konusunda Sayın Etik Komite Başkanımız girişte bil-gi verdiği için değinmeyeceğim ama TÜRMOB etik eğitim projesi ana konu-muz zaten, bugün hepinizin etik eğitim konusunu merak ettiğini düşünüyo-rum. Mesleki etik ilkeler aslında daha önce de mevzuatımızda yer almış ulus-lararası ilkelere uygun olarak akademik bir sistem içinde topluca sunumudur.Hepimiz bu konuya biraz da olsa vakıfız. Etik eğitimine bir meslek unvanınasahip bağımsız veya bağımlı olarak çalışan tüm meslek mensupları, istekliliktemelinde katılacaklardır. TÜRMOB etik eğitimi projesi, uzaktan eğitim, por-tal üzerinde web sayfası TESMER’in web sayfasında, portal üzerinde 2 hafta20 saat olmak üzere gerçekleştirilecektir. Bu eğitim, uzaktan eğitim faaliye-tinde temel olarak etik bilgisi, etik duyarlılık, etik yargı, etik davranış konula-rı ele alınacaktır. Bu eğitimi, uzaktan eğitimi tamamlayan meslek mensuplarıodalarına müracaat edecekler ve yüz yüze eğitim aşamasına geçeceklerdir.Yüz yüze sınıf eğitimi şeklinde, biraz önceki oturumda yaşadığımız vaka ana-lizleri 2 gün 6 saat olarak tamamlanacaktır. Bu eğitim faaliyetini tamamlayanmeslek mensupları, odaları ile muhasebe mesleği etik sözleşmesi düzenleye-cekler ve iş yerlerinde bulundurulmak üzere etik sözleşme yapıldığına ilişkintaahhütnameyi alabileceklerdir. Ayrıca etik sözleşme imzalayanlar odalarınıninternet sitesinde ilan edilecektir. Etik sözleşme yapıldığına ilişkin taahhütna-me, meslektaşlarımızın ofislerinde bürolarında levha şeklinde asmak sureti ilede duyurabileceklerdir.

228

Peki, etik eğitimi almanın yararı, meslek mensubuna ne gibi bir yararı olacak-tır? Bu kadar sorumluluğumuzun yanında bir de etik eğitim bize ne gibi birfayda sağlayacaktır. Mesleki etik eğitimi alan ve etik ilkelere uygun davranışiçinde olacağı yönünde taahhütname imzalamış olan meslek mensubu, hem işalımında hem işyerine işi yerine getirmesi aşamasında güven yaratacaktır. Ya-ni haksız rekabet ve pazarlama dedik ya, bir nevi haklı rekabet fırsatı olacak-tır sizler için.

Etik eğitim tebliğimizin Resmi Gazetede yayınlanmasından sonra TÜRMOBEtik Komitesi olarak bu süreçte yapmış olduğumuz çalışmalar hakkında dabilgi vermek istiyorum. Bu tebliğin Resmi Gazetede yayınlanmasını müteaki-ben etik eğitimine başlanılmasını teşvik amacı ile odalarda etik farkındalıktoplantıları yapılması planlanmıştır. Uzaktan eğitimde meslektaşların yararla-nacağı eğitim portalına son şekli verilmiştir. Online ve yüz yüze eğitim ma-teryalleri, dokümanları hazırlanmış ve eğitim materyallerinin odalara ulaştı-rılması çalışmaları başlamıştır. Odalar ile TÜRMOB Etik Komitesi arasındaeğitimin tanıtılması, yürütülmesi, sürdürülmesi için işbirliği çalışmaları yapıl-maktadır. Odalarda yüz yüze eğitim faaliyetlerini gerçekleştirecek olan eğiti-ciler ile etkin iletişim ve eğiticilerin eğitime hazır olabilmelerini sağlayacakçalışmalar devam etmektedir. Eğitimin etkilerinin değerlendirilmesi ve uygu-lama etkinliğini sağlamak için araştırmalar planlanmıştır. Ayrıca, BaşbakanlıkKamu Etik Kurumu çalışmaları takip edilmekte, yapılan toplantılara katılın-maktadır. Bu toplantılara katılan sivil toplum örgütlerinin çalışmaları ortak birplatformda değerlendirilmektedir. Şu hususu rahatlıkla ifade etmek istiyorumki çok alanda olduğu gibi TÜRMOB, etik konusunda da öncü konumundadır.Yapmış olduğumuz çalışmalar, hazırlanan dokümanlar ve özellikle başka birkurumda örneği bulunmayan etik eğitim projemiz takdir görmektedir.

Sonuç olarak son yıllarda yaşanan gerek global muhasebe ve denetim skan-dalları, gerekse ülkemizin son aylarda yaşadığı ve çoğu denetim eksikliğindenkaynaklanan skandallar özellikle muhasebe mesleğine düşen sorumluluğudaha da arttırmıştır. Bu noktada muhasebe mesleğinin toplumun ona olan gü-venini sağlamlaştırması gerekmektedir. Bunun sağlanması ise meslek men-suplarının, meslek etiğine bağlı kalarak mesleğin en iyi ve etkin biçimde yü-rütülmesi ile mümkün olacaktır.

Son bir hususa değinmek istiyorum ben, 2012 yılında yayınlanan bağımsız de-netim yönetmeliğinin 21. maddesinde yani mesleğimizin geliştiği yeni alan-da da bağımsız denetçilerin uyması gereken etik ilkeler maddeler halinde sa-

229

yılmıştır. Zaten bizim yayınladığımız uluslararası muhasebe meslek etik ilke-leri de bu paraleldedir. Bu etik ilkelere uymak zorunda olduğu gibi bağımsızdenetçiler, yılda en az 1 kez bu konuda yazılı taahhüt verme şartı bulunmak-tadır. Kamu Gözetim Kurumunun da yakın zamanda Türkiye muhasebe mes-lek mensupları etik kurallarını yayınlaması beklenmektedir bu nedenle. KamuGözetim Kurumunun bu kongreye kulak vermesi ve etik ilkeler konusundakat edilen yolu, üretilen materyalleri dikkate alması gerektiği kanaatindeyim.İyi niyetle umuyorum ki bu konuda TÜRMOB’un çalışmalarından yararlana-caklardır. Komite olarak teorik ve pratik eğitim süreçlerini içeren TÜRMOBetik eğitim uygulamasının etik davranışın gelişimi ve etik ilke ve değerlerininiçselleştirilmesi yönünde önemli katkı sağlayacağına inanıyoruz. Tüm mes-lektaşlarımızın etik eğitimi almaları sonucunda yaratılacak etik farkındalık ge-rek haksız rekabet gerekse disiplin kurullarının da işlerini azaltacağını düşü-nüyorum. Etik eğitim materyallerinin hazırlanmasına katkı sağlayan tüm mes-lek mensupları ve saygıdeğer akademisyenlerimize buradan bir kez daha te-şekkür ediyorum.


- Sayın Yeşim Ertuğrul’a teşekkür ederiz. Şimdi söz sırası Sayın VedatAdak’ta buyurun Sayın Adak.

230

Vedat ADAKSerbest Muhasebeci Mali Müşavir

- Teşekkürler. Sayın Başkan, değerli meslektaşla-rım, öncelikle hepinizi şahsım ve İzmir SMMMOdası adına selamlarım. Değerli meslektaşlarımbenden panelde konuşma yapmam istendiğinde,konuşmamda yeni muhasebe düzeninde mesleketiğine olan ihtiyacın boyutları, etik kurallarınmesleğe ve sisteme entegre edilmesi konusundayapılanlar, potansiyel sorunlar ve yapılması gere-kenlere değinmem istenmiştir. Buna göre fikirle-rimi sizlerle paylaşmak istiyorum. Hepinizin bil-diği üzere Türk Ticaret Kanunu, TFRS, denetimstandartları, Kamu Gözetim Kurumunun kurul-

ması gibi pek çok yenilik mesleğimizi günden güne yeniden şekillendiriyorve mesleğimiz uluslararası bir meslek haline dönüşüyor. Anlaşılan o ki vergiuygulamaları hariç mesleğimizi yerel kurallara dayalı olarak icra etme olana-ğı günden güne zorlaşıyor. Kaldı ki maliye idaresinin de başta transfer fiyat-landırma olmak üzere pek çok yeni düzenlemesi de uluslararası vergi uygula-malarının parçası haline gelmiştir. İster yerel ister uluslararası mevzuat olsun,bir mesleğin asli unsurları meslek mensuplarıdır, yani bizleriz. Dolayısıylamevzuatı değiştirmek tek başına istenen dönüşümü sağlamaya yetmemekte-dir. Mevzuat öğrenilebilir ve bunun yolu sürekli eğitimdir. Yeni mevzuat za-man içerisinde yaygın olarak uygulamaya geçtikçe bilgilerimiz de pekişecek-tir. Gelelim bu anlattıklarımızı kongrenin konusu olan meslek etiği ile ilişki-lendirmeye.

Bugün değerli hocalarımız ve konuşmacılar da ifade ettiler, izninizle ben debir kez daha değinmek istiyorum. Diğer meslek alanlarında olduğu gibi bizimmesleğimizde de mesleki uygulamalarımız ve meslek mensubu olarak davra-nışlarımız, muhasebe etik ilke ve kurallara uyumla taçlanmadıkça başarılı birmeslek ifasından bahsetmek olanaksızdır. Mesleğimizin ülkemizdeki gelişi-mine bakıldığında başlangıcından bu yana yazılı ya da yazılı olmayan pek çoketik kuralına sahip olduğumuz ve iş hayatındaki gelişmelere paralel olarak dameslek etik kurallarımızı güncellediğimiz görülecektir. Mecburi meslek ka-rarlarını hepimiz biliyoruz ve uyguluyoruz. Meslek etik kurallarımızla ilgilison adım ise uluslararası muhasebe etik kurallarıdır. Açık konuşmak gerekir-se son zamanlarda hangi eğitime, seminere katılırsak en çok duyduğumuz

231

kavramlardan bir tanesi de “ilke bazlı olmak” kavramıdır. Ben de hem geçti-ğimiz dönem hem Etik Komitesi üyesi hem de bundan önceki etik kongrele-re katılmış meslektaşlarınızdan birisiyim. Bu vesilelerle ilke bazlı mesleki uy-gulamaların nasıl bir etkisi olacağının tartışıldığı toplantılarda bulunma şansıbulabilmiştim. Buna göre uluslararası muhasebe etik kuralları öteden berialıştığımız bir kurallar listesinden oluşmamaktadır. Dolayısıyla çoğu zamanmeslektaşın yorumuna ihtiyaç duyulmaktadır. Bir etik sorunla karşılaşıldığın-da bir meslek mensubunun öncelikle bir etik sorun olup olmadığını anlayabil-mesi, diğer bir değişle etik konusunda farkındalığının olması, bir etik sorunvar ise bu soruna yine etik ilkelerden hareketle bir çözüm bulabilmesi gerek-mektedir. Zaman zaman arkadaşlarla bir araya geldiğimizde bu konulardakonuşuyoruz. Bu konuşmalarımızın etik kurallar çıktığından beri asıl olaraketik farkındalık üzerinde yoğunlaştığımı söyleyebilirim. Tecrübeli meslektaş-lar zaten bilirler, öyle olaylar vardır ki ister ulusal ister uluslararası etik kural-ları hakim olsun, ortada bir etik sorunu olduğu kolaylıkla anlaşılabiliyor. Yi-ne benzer şekilde öyle olaylar var k,i ortada bir etik sorun olmadığı da kolay-lıkla belirlenebiliyor. Ancak bazen öyle örnekler olabiliyor ki arkadaşlarlaetik sorun olup olmadığı konusunda mutabakata varamayabiliyoruz. İsterse-niz bunu mutlak siyahın ve mutlak beyazın anlaşılmasının kolaylığı fakat grialanların anlaşılmasının zorluğu şeklinde de ifade edebiliriz. Fakat benim bu-rada bahsettiğim gri alanlar farkındalık anlamındaki gri alanlar, yoksa SayınGenel Başkanımızın da dediği gibi etik kurallarda gri alan yoktur, siyah ve be-yaz vardır. Gelgelelim meslek mensupları olarak hepimiz aynı tecrübeye, ay-nı kültüre, aynı dünya görüşüne sahip olmadığımız gibi aynı çalışma atmosfe-rine sahip olamayabiliriz. Hatta hizmet verdiğimiz müşterilerin kurumsallıkdüzeyi, iş sahiplerinin eğitim düzeyi, ülkedeki ekonomik durum gibi pek çokfaktör meslektaşlar olarak karşılaşabileceğimiz etik problemlerin türünü,karmaşıklığını ve şiddetini etkilemektedir. Aynı faktörler etik ilkeleri uygula-ma konusunda hangi yöntemleri hangi yollarla ve ne kararlılıkla uygulayabi-leceğimizi de etkilemektedir. Böylesine durumlarda gri alanlarda kaybolma-dan etik sorunu fark etme, çözümü belirleme, uygulama ve tekrarından kaçın-ma konusunda nasıl bir yol izlememiz gerektiğini gösteren bir rehbere ihtiyaçolduğu kesindir. Bu rehber uluslararası muhasebe etik kurallarıdır. Bu rehberincelendiğinde az önce de bahsettiğim gibi etik problem yaratabilecek potan-siyel tehditlerin neler olabileceğini etik problemi fark etmede nasıl bir yol iz-leyebileceğimiz, etik sorunu çözmede hangi yol ve yöntemleri seçeceğimizigöstermektedir. İlk bakışta bazılarımız etik kuralları detaylı bir şekilde incele-meden ve bunları içselleştirmeden, etik konusunda eğitim almadan yalnızca

232

tecrübelerine ve mesleki bilgilerine güvenerek etik sorunlarla başa çıkabile-ceklerini düşünebilirler. Oysa 2010 yılından bu yana gündemimizde olanuluslararası etik kurallarıyla tanışmış, eğitim almış, seminerlere katılmış olan-larımızın da teyit edeceği gibi bu metinler teknik bilgiler ve bilimsel yöntem-ler içermektedir. Etik kurallar mutlaka öğrenilmek zorundadır. Dolayısıylatecrübenin avantajı bu metnin öğrenilmesini ve uygulamasını kolaylaştırabilirancak bu metinlerin yerine geçemez. Bunlarla birlikte biz bir takım çalışma-sı yoluyla hizmet veriyoruz. Dolayısıyla bu kuralları öğrenen ve içselleştirenmeslektaşlarımızın öğrendiklerini başta stajyerler olmak üzere tüm çalışmaarkadaşlarına aktararak meslek etiğini çalışma ortamında kurumsallaştırmasıgerekmektedir. Aksi takdirde tek başımıza biz meslek etiği konusunda uz-manlaşsak bile müşterilerimizle temas halindeki iş arkadaşlarımızın etik ko-nularda yeterli düzeyde bilgi sahibi olmamaları müşterilerimizle aramızda çı-kabilecek bir etik problemin fark edilmesini ve çözümünü zorlaştırabilir. Ay-rıca meslektaşlar, stajyerler ve diğer çalışanlar olarak meslek etiği konusun-da farkındalığımızın yüksek olmasının müşterilerimizle olan ilişkimizdeolumlu katkılar sağlayacağı da kesindir. Normal şartlarda tüm meslektaşlarınve birlikte çalıştığımız insanların meslek etiği bilincine sahip olmaları etikproblemleri çözmeye yardımcı olacaktır. Böylesine bir bilincin asıl katkısı,etik problemler daha ortaya çıkmadan önleyici davranış biçimleri ve tedbirle-ri geliştirmeye yardımcı olmaktır. İdeal olan da problemi ortaya çıktıktan son-ra çözmek değil, problemin ortaya çıkmasını engellemektir.

Uluslararası muhasebe etik kurallarının bana göre en değerli gördüğüm kısmı,etik ikilemlerin ortaya çıkarabileceği sorunlara karşı önerdiği önleyici davra-nış biçimlerini ortaya koymasıdır. Öte yandan çoğu zaman etik bir sorun ya-ratabilecek tehdidin müşteriden meslektaşa ya da haksız rekabette olduğu gi-bi meslektaştan meslektaşa yöneltildiğini düşünmekteyiz. Fakat çoğumuzunihmal ettiği bir diğer tehdit de meslektaşların müşterilerine yönelttiği etiktehditlerdir. Örneğin, müşterisi için önemli olduğu halde bir vergi kanunu-nun, yeni çıkan bir tebliğin, bir TFRS uygulamasının meslektaş tarafından öğ-renilmemiş olması da tek başına önemli bir etik kural ihlalidir. Etik kurallarıöğrenmediğinden bunun bir etik kural ihlali olduğunu bilmemek de küreselmuhasebe anlayışına göre başlı başına bir etik kural ihlalidir. Verdiğimiz hiz-met önemli ölçüde bir kamu hizmetidir; bizim sorumluğumuz yalnızca müş-terilerimizin çıkarlarıyla sınırlı değil, müşterilerimizin yanında müşterilerimi-zin ilişkide olduğu çalışanlardan bankalara vergi idaresine kadar uzanan ge-niş bir çıkar grubuna karşıdır. Dolayısıyla etik ihlallerin sonuçları çok genişbir kitlenin zarar görmesine neden olabilir. Etik kuralların öğrenilmesi, içsel-

233

leştirilmesi, çalışma ortamına yansıtılması meslek mensuplarının bu konudaistekli davranması halinde çok daha kolay olacaktır. Ancak meslek etiğineuyum meslektaşın isteyip istememelerine bağlı olmadığını ve bunun bir zo-runluluk olduğunu da kabul etmek gerekmektedir. Hatta bu kurallara uyum-suzluk gösterenlerin çeşitli yaptırımlara tabi tutulması söz konusudur. Bunagöre meslek örgütünün bu yaptırımları tanımlaması ve ilgili soruşturma ve di-siplin hükümlerini de hayata geçirmesi gerekmektedir. Ancak meslek örgütü-nün disiplin ve soruşturma yapması meslek etik kurallarına uyumu garantiedemez. Etik kurallara uyum, aslında mesleğe olan saygının ve sorumluluğunbir gereğidir. Bir meslek mensubunun etik kurallara uymaması yalnızca ken-disine değil bir bütün olarak muhasebe mesleğine ve meslektaşlarına zararvermektedir. Dolayısıyla her meslektaş hem kendisinin hem de meslektaşla-rının etik kurallara uyma zorunluluğunu takip etmek durumundadır.

Sonuç olarak yeni muhasebe düzeni bizleri yepyeni bir muhasebe uygulama-larıyla tanıştırıyor. Bu uygulamalar büyük ölçüde uluslararası mevzuatın par-çalarıdır. Bu sistemde muhasebe meslek etiği diğer tüm mevzuatlarla birliktegelmektedir ve aynı önem düzeyine sahiptir, yani TFRS bilmek ne kadarönemliyse etik kuralları bilmek de o kadar önemlidir, bunlar birbirlerinin ta-mamlayıcısıdırlar. Etik kurallar teknik bilgi içeren metinlerdir ve eğitim al-mak gerekir. Muhasebe mesleğinin doğası gereği etik ilkelere uyumsuzluktoplumsal sorunlara yol açmaktadır. Etik kuralları öğrenme ve uygulama mes-lektaşların isteğine bırakılamaz ve bu kurallara uyumsuzluğun yaptırımları ol-malıdır. Sağlıklı bir etik ortam yaratılması ancak meslek örgütü ve meslektaş-ların kolektif katkılarıyla mümkün olacaktır. Her bir meslektaşın etik kuralla-ra uyma konusunda göstereceği hassasiyet, mesleğimizin imajını ve mesleği-mize duyulan saygıyı arttıracaktır. Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim,saygılar sunarım.

234


- SMMM Vedat Adak Beye teşekkür ederiz. Şimdi söz sırası YMM Sayın Bu-rak Ali Han Tecim’de, buyurun.

Burak Ali Han TECİMYeminli Mali Müşavir

- Teşekkür ederim Hocam. Sayın Başkan değerliüyeler süremizi biraz aştık gibi. Ben yeminli ma-li müşavirlik mesleğine daha bu sene, 7 Ocak’tabaşlamış biri olarak yeminli mali müşavirlerinkarşılaştıkları etik sorunlar ile ilgili haklı olarakbana şu soru yöneltilebilir, daha ne gördü de bukonuyla ilgili ne konuşma yapacak şeklinde. An-cak memurluktan istifa ederek özel sektöre geç-miş olanlar gayet iyi biliyorlar ki bu istifa kararı-nı almak hiç de görüldüğü gibi kolay olmamakta-dır. Bu karar arifesinde yeminli mali müşavirlikmesleğine geçmeden önce ne gibi sorunlarla kar-

şı karşıya kalınabileceği konusunda onlarca yeminli mali müşavirle görüş-mek gerekmekte, mesleğin artısını ve eksilerini öğrenip bu zor kararı ondansonra vermek durumunda kalınmaktadır. Aslında bu aşamada yeminli malimüşavirlik mesleğinin birçok sorununu daha henüz yaşamadan yıllarını bumesleğe vermiş üstatların tecrübelerinden öğrenmiş oluyoruz, üstelik bumesleğin denetim elemanlarının gözünde de ne ifade ettiğini sıcağı sıcağınabiliyor durumdayken söz konusu tecrübelerin de öğrenilmesi büyük bir artıoluşturmaktadır. Yeri gelmişken ben bu tecrübelerden en azından benim etki-sinde en çok kaldığımı sizinle paylaşmak isterim. Yeminli mali müşavir üstat-larımızdan bir tanesi oldukça ağır bir trafik kazası geçirmiş geçmişte ve en ya-kın arkadaşlarından biri daha onu hastanede ziyarete bile gelmeden, tabii ya-kın arkadaşı da olduğu için üstadın hangi mükelleflerle tam tasdik sözleşme-si olduğunu da bildiğinden bu mükelleflerini elde etme çabası içine girmiş.Üstelik bu çaba içine girdiğinde mükelleflere şu şekilde bilgiler veriyor, üs-tadın artık yaşaması biraz zor gibi, yaşasa dahi artık yeminli mali müşavirlikmesleğini icra edebilecek durumda değil diye etik dışı bir öngörü ile mükel-

239

lefe anlatımda bulunuyor ve etik dışı bu strateji ile mükellef kapma çabasıiçersine giriyor. Sonuçta neyse ki üstat iyileşiyor ve bu arkadaşına daha doğ-rusu artık bu eski arkadaşına mükelleflerinin hiçbirini kaptırmıyor, daha nelerneler tecrübe açısından. Tüm bu tecrübeleri bir arada değerlendirdiğimde benaslında mesleğimizin uzun dönemdeki en önemli sorununun etik kurallarınınhenüz tam olarak oturtulamamış ve özellikle içselleştirememiş olması oldu-ğunu düşünüyorum. Bu sorun aynı zamanda diğer mesleki sorunlar ile mes-leğin saygınlığının sağlanması ve devamı çabasının da oldukça önemli kayna-ğıdır.

Bilindiği üzere kendi adına bağımsız çalışan meslek mensupları olarak aynızamanda bir kamu hizmeti de ifa etmekteyiz ve özünde etik kurallarının sıkısıkıya uygulanması gereken bir davranış mesleğini sürdürmekteyiz. Meslekietiğin gerekliliklerini yerine getirmek hem kişinin kendine olan güvenini ka-zanmasını, hem de toplumun meslek mensuplarına karşı güveninin artmasınıve mesleğin yüceltilmesini sağlar. Mesleki etik ilkelerine uygun davranışgösteren meslek mensupları verdikleri hizmetin doğruluğu ve kalitesi nede-niyle yaptıkları işle ilgili tarafların, meslektaşlarının, devletin ve toplumungüvenini ve saygısını kazanırlar. Bu nedenle tüm meslek mensupları meslekietik kurallarına uymalı ve bu kuralların gönüllü takipçisi olmalıdır. Söyledi-ğim gibi tümünün bunu yapması gerekmektedir, aksi halde bir tek meslekmensubunun dahi etik dışı davranışı tüm mensupların bakış açısını olumsuz et-kilemektedir. Bu konuda da önemli olabilecek bir örnek, özellikle vergi ince-lemelerinde bazı meslek mensuplarının sürekli sahte belge düzenleyen mükel-leflere müşavirlik hizmeti vermeleri, denetim elemanlarına açık ya da zımnietik dışı hediye tekliflerinde bulunmaları, denetim elemanlarının odasına giripçıktıktan sonra sanki denetim elemanının etik dışı talepleri olmuş gibi mükel-leften ekstra para koparma çabası içinde olmaları ve bu durumunun anlaşıl-masından sonra bu meslek mensuplarının isimlerinin hızla denetim elemanla-rı ve vergi dairelerinde uzak durulacak ve işlemlerinde dikkatli davranılacakmeslek mensupları listesine girmesi görünürde sadece bu meslek mensupları-nın sorunu gibi gözükmekte olsa da aslında bu gibi meslek mensuplarının sa-yısı arttıkça denetim elemanları ve vergi dairelerinin tüm meslek mensupları-na bakış açısı giderek olumsuzlaşabilmekte ve mesleki güven de saygı da ze-delenebilmektedir. Diğer yandan meslek mensuplarının etik kavramına bakışaçıları ve etik kurallarına verdikleri önemlerin farklılıklarının da giderilmesioldukça önemli bir sorundur. Örneğin, mesleki etiği etkileyen en önemli ko-nulardan birinin ücret olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Meslekte bellibir müşteri ve gelir düzeyini yakalamış, oldukça iyi durumda olan meslek

240

mensupları için mükelleflere asgari tarifenin altında ücret teklif ediliyor ol-ması en önemli etik sorun olarak görünürken, mesleğe yeni girmiş ya da ye-terli müşteri portföyü olmayan, gelir düzeyi nispeten az olan meslek mensup-ları için bir meslek erbabının yapabileceği azami iş miktarının üzerinde iş ya-pıyor olması en önemli etik sorun olarak görülebilmektedir. Burada ilk grupasgari tarifenin altında ücret sorunun çözümü için yapılan öneri Maliye Ba-kanlığı ya da meslek odaları aracılığıyla ücretlerin tahsil edilmesidir, aynenmuhtasar ve KDV beyanlarına mükellefler bunu da beyan edip bu beyanna-melerin ödeme zamanında bu ücretleri ödemesi ve ilgili vergi dairesi de her-hangi bir süre sonra, Örnek veriyorum 5 gün sonra bu meslek mensuplarınabankalarına paraları yatırması, böylelikle mükellefle meslek mensubu arasın-daki ücret pazarlığını ortadan kaldırması, hak edilmiş ücret alınmış ve vergidairesi mükellefin işlemlerini kimin yaptığını, hangi ücrete yaptığını bilmişolacaktır. Mükellef ile meslek mensubu sadece seçilme aşamasında anlaşmışolacak ve böylece ücretin tutarı, asgari ücretin altında olup olmadığı, ücrette-ki artışlar, ödenip ödenmemesinden meslek mensubu sorumlu olmayacaktır.Maliye Bakanlığı müşavirlik hizmetini bir amme hizmeti olarak görecek veödenmeyen vergilerdeki gibi ücreti ödemeyen mükellefe de haciz yoluna gi-debilecektir. Aynı durum meslek odaları aracılığı ile de gerçekleştirilebilir an-cak burada bu durumda ödenmeyen ücretlerin 6183 sayılı Amme AlacaklarıTahsil Usulü Hakkındaki Kanun hükümlerine göre tahsil edilmesi gerekmek-tedir. Diğer taraftan ikinci grup olarak bahsettiğimiz meslek erbabının yapa-bileceği azami iş miktarının üzerinde iş yapma sorununun çözümü için yapı-lan öneri bir meslek erbabının yapabileceği azami iş miktarının saptanmasıgerektiği ve bu saptanmanın üzerinde iş alınmasının yasaklanmasıdır. Ulusla-rarası denetim standartlarına göre de denetçi olarak bir denetçinin yapabile-ceği iş miktarı bilindiği üzere çalışma saatiyle sınırlandırılmıştır. Hatta daha daileriye gidersek ülkemizde uygulanmakta olan yapı denetim mevzuatı var, bumevzuatta da bu şirketlerde çalışacak kontrol elemanlarının yapabileceği hiz-metlerin sınırları çizilmiştir bu nedenle meslek mensuplarının da büro stan-dartlarının tespiti yapılmalıdır. Aslında meslektaşlar arasında yeterince işbirli-ği iradesi bulunmamaktadır, yani burada sadece aynı unvan altındaki meslekmensuplarından bahsetmiyorum; örneğin, serbest muhasebeci mali müşavir-lerin tam tasdik yaptırabilecek cesametteki firmaların tam tasdikini yaptırma-sı, işimi kaybederim korkusuyla müşterilere önerilmemektedir. Bazı yeminlimüşavirler de müşterisine verdiği hizmetler nedeniyle serbest muhasebecimali müşavir çalıştırılmasına gerek olmadığı yönünde işverenlere önerilerdebulunmaktadır. Piyasada bunların örneklerini sık sık görmekteyiz ve bu ör-

241

nekler meslektaşlar arasındaki barışı bozucu nitelik arz ettiği, oysa meslekmensuplarının iş birliğine ihtiyaç olduğu ve bunun her tarafın yararına bulun-duğu, tartışılmaz olduğu unutulmamalıdır. Yine benzer şekilde yeminli müşa-virler kendi bünyeleri altında defter tutma büroları oluşturarak tam tasdikle-rini yaptırdıkları firmaların defterlerini tutarak denetimin tarafsızlığına gölgedüşürmekte ve etik normlarını çiğnemekte, aynı şekilde serbest muhasebecimali müşavirler de YMM ruhsatını kiralayarak bir büro içerisinde tüm işleri-ni yapmak ve meslek ahlakıyla bağdaşmayan etik olmayan davranışlar sergi-lemektedirler. Bunların önüne geçmek için ruhsat ve mühür kiralatanlarla,yetkisiz mesleğini sürdürenlerle tüm meslek camiası mücadele etmelidir.

Hazır bu serbest muhasebeci mali müşavirler ve yeminli mali müşavirler iş-birliksizliğinden diyeyim artık bahsederken ve de zaman daraldı konuşmamason verirken yine istifa etmeden önce yaşamış olduğum kısa bir tecrübemdenbahsetmek istiyorum. Bilindiği gibi yeminli mali müşavirler arasında etikdavranışların önemli bir nedeni yeterince iç kapasitesinin olmamasından kay-naklanmaktadır. Mesleğimizde gelişmekte olan ve piyasayı avucunun içinealan dört büyükler diye tabir edilen firmalar karşısında en çok konuşulan ku-rumsallaşmanın icap ettiği her ortamda belirtiliyor. Ben tayinimin çıkması du-rumunda istifa etmeye karar verdiğimi bir yakınımla paylaşmıştım, o da git-miş muhasebecisine söylemiş, daha önce tanıdığım bir arkadaş, bunun üzeri-ne muhasebecisi beni aradı ve çok sevindiğini söyledi. Ben de dedim tayinimçıkarsa böyle bir YMM’liğe geçeceğim ama çıkmazsa düşünmüyorum, emek-li olana kadar da bu işi yaparım dediğimde kesinlikle tereddüt etmememi, ta-yinim çıksa da çıkmasa da mutlaka istifa edip yeminli mali müşavirlik mes-leğini yapmamı, kendisinde 60’ın üzerinde yeminli mali müşavirlik kapasite-sinde mükellefin olduğunu, bunun yarısına yakınını ikna edip yeminli malimüşavirle çalışmasını söyleyebileceğini ve şu an çalıştıkları yeminli mali mü-şavire sadece mecbur kaldıkça iş götürdüklerini, bunun da bu yeminli malimüşavirin tabir yerindeyse paraya doyduğu için kendileriyle ilgilenmediğini,kendilerinin hazırladığı raporları dahi imzalatmak için 2 gün kapısında beklet-tiğini ve 2 günün sonunda hiçbir inceleme yapmadan imzaladığını, bu yüzdenkendisinin ve diğer birçok serbest muhasebeci mali müşavirin de mecbur ol-madıkça mükellefleri yeminli mali müşavire yönlendirmediklerini belirtmiş-tir. Aslında bu diyalogda her ne kadar oldukça önemli etik sorunlar göze çarp-sa da, ben burada dikkati bu etik sorunlardan ziyade bu etik sorunların kay-nağında yatan ana sorunların birinin üzerine çekmek istiyorum. Aslında pastagörünenden çok daha büyük, ancak meslektaşlar arasında yeterince işbirliğiiradesi bulunmadığı için bu potansiyel ortaya çıkarılamamaktadır. Bu arada

242

söz konusu muhasebeci dediğini yaptı, bu sayede ben aslında pastanın görü-nenden çok daha büyük olduğunu gördüm. Şimdi de artık sona kaldığım içinücret kaygısından uzak, haksız rekabetsiz, etik kurallara bağlı, ülkemizin ya-salarına bağlı yarınlarda buluşmak üzere hepinize beni dinlediğiniz için te-şekkür ediyorum.


- Değerli arkadaşlar sona geldik, 2 kişi daha girdi 185 kişi olduk. Bu büyükbir başarıdır yani tenkit edilmesin diye söylüyorum, her geçen dakika birerbirer arttık 172’den yukarıya doğru. Soru almayacağız yönetim böyle istediçünkü herkes korktu, Masum Türker yönetiyorsa bu iş 9’a kadar devam eder.Çıkmadan buraya da iki gofret yedirdiler bana devam etsin diye, biraz da pas-ta ama ben onlara akşamki enerjime saklayacağım. Yalnız Sayın Yeşim Ertuğ-rul Hanımı sabahleyin Komite Başkanı bir konuyu Yeşim Hanım açıklayacakdemişti şimdi o soruyu yanıtlamak üzere söz veriyorum, ondan sonra ben ka-panışı yaptıktan sonra plaket töreni de hemen yapmayacağız sabrınızı tüket-memek için. Bütün etik kongresinin değerlendirmesini yapmak üzere SerdarBeye sözü vereceğim. Yeşim Hanım açıklarken Serdar Bey bu bacak arızasın-dan dolayı yavaş yavaş gelmeye başlarsa alkışı peşin verelim ki Sayın Prof.Dr. Serdar Özkan, o gelirken biz zaman kazanmış olalım.

Yeşim ERTUĞRULTÜRMOB Etik Komitesi Başkan Yardımcısı

- Serdar Hocam acele etme bir cümle ile cevap vereceğim ama o kadar da kı-sa değil. 1.oturumda etik eğitimin ücretiyle ilgili bir soru gelmişti, bu soruyakısaca bir cevap istiyorum. Tebliğin 9. maddesi uzaktan eğitim ve yüz yüzeeğitim yöntemleriyle yürütülen etik eğitim için bir bütün olarak etik eğitiminbedeli birlik tarafından belirlenebilir ancak belirlenen bedel memur maaş ta-ban aylığı katsayısının 50 sayısı ile çarpımı sonucu bulunan tutardan çok ola-maz. Devamı var ama sorumuzun cevabı için bu yeterli. Etik eğitim konusun-da birliğimiz tarafından alınmış, belirlenmiş henüz bir karar yoktur. Bir belir-lenme yapılacak olsa bile memur maaş taban katsayısı 1.20 x 50 yaklaşık 60

243

lira bugünkü rakamlarladır ama tekrar hatırlatıyorum henüz verilmiş bir ka-rar, tespit edilmiş bir fiyat yoktur, arz ederim.


- Teşekkür ederim. Efendim bu panelde biz şu sonuca vardık. Neden etik?Kamu yararını sağlamak için. Şimdi siz burada birçok şeyi konuşuyorsunuzama bir özelliğiniz var; siz avukat değilsiniz, avukatsanız bunu geçen forum-da da söylemiştim müşteriniz olan müvekkilinizin önce katil olmadığını ispatetmeye çalışırsınız. Sonra katil olduğu ortaya çıkarsa bu işi işte içkiliydi, ka-rısı tahrik etmişti, yok karşıdaki insan tahrik etmişti ya da kocası tahrik etmiş-ti, bir gerekçe bulup cezasını indirmeye çalışırsınız. Ama muhasebe mesleği-nin yeni dünya düzenindeki adıyla, asıl adı denetimdir, kaliteli muhasebecidenetim yetkisine sahip olan muhasebecidir ama isterse denetim yapmayabi-lir. O muhasebeci kamu yararını sağladığı için müşterisini kayırıp diğer çıkarbekleyen grupların haklarını ihlal edemez. Bu etik kurallar bunun için var vebu etik kurallarda 3 tane yaklaşımımız var. Kaliteli finansal raporlama yanimuhasebe defterlerinin tutulması aşaması dahil ya da tutulmuyorsa o kayıtla-rı kim tutmuşsa tutsun kaliteli bir finansal raporlama, kaliteli bir denetim vekaliteli diğer hizmetler, diğer güvence hizmetleri. Neden burada kalite keli-mesini kullanıyorum? Dünyada denetimde artık doğruluk denetimi aranmı-yor, bir tek bizdeki yeminli işinde doğruluk var, makul güvence verilmesi is-teniyor, onun için bu makul güvencenin kaliteli olması gerekiyor. Peki, bunusağlamak için ne yapacağız? 2 kavram kullanacağım, biraz evvel Vedat Beyinkullandığı kavramın yeni karşıtını da söyleyeyim, kamu gözetimi esas biziböyle tartışmalara götürecek. Bütün dünyada adı meslek yargısı olan, kamugözetimin benimsediği tanımla mesleki muhakeme bizim yeteneğimizdir, bi-zim kalite sunma ölçümüzdür. Burada özellikle bir de bir kavramdan söz ede-rek sözlerime son vermek istiyorum. Bir dostuma çok profesyonelsin demiş-tim, alınmış bana. Aslında ben söyleyeyim keşke herkes bana çok profesyo-nelsin dese. Amatör hata yapmanıza müsaade eder, çünkü kendiliğinizdengeldiği gibi oynarsınız onun için adı amatör ligidir ama profesyonel lig kural-ları olan, para kazanılan ve size para kazandırana da hak ettiği seyri vermeni-zi sağlayan bir ligdir. Meslekte de bizim profesyonel olmamız ruhsatımızdangelir, çünkü ruhsatımız bize tekel verir; bizim ruhsatımıza sahip olmayanlar

244

defter tutmamalı, finansal raporlama yapmamalı, denetim yapmamalıdır. Buprofesyonellik neden önemli? Ben kendisi yoktu diye söylemedim, geleceği-ni biliyordum, sabah açılış oturumunda Prof. Dilek Cindoğlu Hanımefendi buetiğe neden ihtiyaç duyduğumuzu sosyal bağlar teorisiyle anlattı. Eğer bizkendimizi bu mesleğin mensubu olarak görüp, bu mesleğin iyi anılmasını is-tiyorsak o zaman kendi oluşturduğumuz kurallara hep birlikte uyacağız ki dı-şarıdan bakanlar bu meslek grubu çok kalitelidir desin. Aslında bunun karşı-tını açılış konuşmamda, şimdi gerçekten muhasebeci erkeklere çok kolay kızveriyor aileler, kızımız mutlu olacak diye. Tabii eve geç gidince ne kadar mut-lu olur bilmiyorum ama ekonomik açıdan, toplumdaki statüsü açısından çokmutlu olur. Muhasebeci hanımlarla da evlenen çok arkadaşım var, çok mutlubu kadar akıllılar ya diyor, çok işimizi kendi kafasıyla çözüyor, matematik ka-fası var.

Şimdi değerli arkadaşlar profesyonel olmak zorundayız. Profesyonelliğin birşartı da her duyduğumuzu bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olur gibi her yer-de söylemek değil. Çünkü bu tür yerlerdeki kitaplar, kitap halinde basılıyor,muhasebeci buymuş deniyor, hayır değil. Ben size birçok yerde anlattım amabu etik dolayısıyla geçsin diye söyleyerek Serdar Beye bizi değerlesin diyeveriyorum, sonra plaketlerimizi verirler. Bakan atandığım gün rahmetli Ece-vit seni nasıl tanıtayım dedi. Gazetecilik yönümü vermedim, öğretim üyeliği,üniversite geçmişimi hiç vermedim muhasebeci tarafımı verdim. Açıkladı, iş-te dedi ki muhasebecilik, Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneğinde çalışmış,ruhsat sahibidir, yeminli müşavirdir, TÜRMOB da çalışmış falan sonra tat-min etmedi onu. Gazetecilere dedi ki biliyorsun bir de meslektaşınızdır falandedi. Aradan bir süre geçti, bana sordu dedi ki Sayın Türker niye kendinizimuhasebeci tanıtmak istediniz? Efendim dedim dünyada muhasebeciyi ter-cüme ettikleri zaman bu adam denetçi hassas, etik davranır, her şeye duyarlı-dır diyecekler, IMF ile işlerimiz kolaylaşır. Öyle mi dedi, evet dedim. IMFtoplantılarına katıldım, Dünya Bankası Başkanının ilk söylediği soru, siz bu-gün genel kurula geldiniz, hem de meslek mensubusunuz, bizi denetleyecek-siniz oldu. Muhasebeci kavramını küçümsemeyin, çok önemli bir kavramdır.Onun için ben her yerde söylüyorum; öldüğüm zaman eski bakan diyecekler,eski parti genel başkanı diyecekler, eski bilmem gazeteci falan ama ölürkenhiç kimse eski muhasebeci demeyecek çünkü muhasebeciler emekli olmaz.Hayatı boyunca muhasebeci kalmaya devam eder. Hepinize saygı sunuyorumve bu kardeşliği beraber bu saatte yaşattığınız için ilerde torunlarımıza ya daçocuklarımıza anlatacak hikâyeye vesile olduğunuz için. Söz sanıyorum de-ğerlendirmede, Serdar Hocamda. Ben profesyonelce konuştum.

245

KAPANIŞ VE KONGRENİNDEĞERLENDİRİLMESİ

Prf. Dr. Serdar ÖZKANİzmir Ekonomi Üniversitesi

- Teşekkür ederim Sayın Hocam, öyle söyleye-yim, çünkü tabii meslek etiği konuşurken herhal-de biliyorsunuz bugünkü katılımlardan bir taneside değişik mesleğin etik kuralları incelenmişti.Masum Bey aslında tek başına, dört tanesini içe-riyor değil mi? Aramızda bütün etik kurallarınınortak noktalarını bilen sizsiniz, çok teşekkür ede-riz aynı zamanda. O arkadaşınız için de çok üzül-düm, profesyonellik kötü bir şey değildir ayriye-ten, hakikaten neden öyle düşünmüş?

Peki, sayın katılımcılar izin verirseniz ben kapanışkonuşması yapmak istiyorum. Kayıtlara geçile-

cek ufak tefek imla hataları olursa özür dilerim çünkü konuşuldukça ben notalmak durumunda kaldım, en sonunda yine onun katkısını veririz. Peki efen-dim, sayın konuklar bugün 5.Türkiye Etik Kongresini coşkuyla ve yüksek birkatılımla gerçekleştirdik. Etkinliğin hazırlanmasında emeği geçen herkese he-piniz adına çok teşekkür ediyorum.

Efendim Muhasebe Etiğinde Temel İlkeler temasıyla düzenlenen kongredeTürk Ticaret Kanunuyla, biliyorsunuz Türk Ticaret Kanununun temel ilkele-ri şeffaflık, hesap verebilirlik ve sürdürülebilirlik. Böylesine bir ticaret kanu-nuyla birlikte gelen muhasebe mesleğindeki yeni trendlerin tamamlayıcısıolarak muhasebede etik ilkeler üzerinde durulmuştur. Bu ilkeler dürüstlük,tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve özen, gizlilik ve mesleki davranıştır. Açılışoturumunda iyi insanlar neden etik dışı davranışta bulunabilirler sorusuna ce-vaplanmış, özü sözü bir insanı etik dışı davranışlara sevk eden en önemli fak-törler; bir, kişinin kendisine güven düzeyi, iki, yani meslek aile cemaat cami-a gibi tanımlanan, çevre olarak ortaya konulmuştur. Sayın konuşmacımız, de-ğerli hocamız kendisine güvenen çocuklar yetiştirmenin etik duyarlılığı yük-sek nesiller için ne kadar önemli olduğunu ortaya koymuş ve bu konuda bi-ze atıfta bulunmuştur, ülkeye atıfta bulunmuştur, çok çocuk yapma ama ken-dine güvenen çocuklar yapma anlamında herhalde hocam.

Birinci oturumda değerli konuşmacılarımız farklı mesleklerdeki etik ilkeleriincelemişler, yaptıkları araştırmayla profesyonel mesleklerdeki etik düzenle-melerin büyük ölçüde ilke bazlı olduğunu ortaya koymuşlar ve temel ilkele-

249

rin büyük ölçüde birbirine benzediği hususuna dikkat çekmişlerdir. Bu otu-rumda ayrıca muhasebe etiği ilkeleri detaylı bir şekilde ele alınmış, daha son-raki oturumlara ve vaka analizleri için bir temel oluşturulmuştur. Bu oturu-mun en önemli katkılarından bir tanesi, kapanışta Sayın Masum Türker’in deifade ettiği gibi aslında, etik ilkelere uymak veya etik ilkelere uyumlu bir mu-hasebe hizmeti ancak kaliteli bir muhasebe hizmeti olarak tanımlanabilir ifa-desi geçmiş, daha sonra kapanışta da yine Masum Bey muhasebe hizmetleri-nin çeşitlerini söyleyerek denetim gibi güvence verme anlamında veya mu-hasebe hizmetleri hepsinin kaliteli olarak tanımlanabilmesi için mutlaka etikilkelerle desteklenmesi gerektiğini ifade etmiştir. Daha sonraki oturumdamuhasebe mesleğinin değişik alanlarında yaşanan başlıca etik sorunlara dik-kat çekilmiş, çeşitli örneklerle ve yasal düzenlemelerdeki etik kurallara uyu-mu destekleyici hükümlere atıf yapılmış; SMMM, YMM ve denetim hizmet-lerinin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için başta haksız rekabet olmaküzere, etik alanlarda farkındalık ve eyleme geçmenin mesleğin saygınlığına vegelişmesine katkıda bulunacağı ifade edilmiştir. Sayın iş dünyası temsilcimizişletme etiğiyle muhasebe etiğinin birbirinden çok da ayrılamayacağını ifadeetmiş, ikisinin ayrılamayacağı konuları ve birlikte yaşadığını ifade etmiş, işdünyasında her düzeyde etik ilkelere uymanın iş hayatımızın gelişimine vesağlıklı bir iş dünyasına katkılarının büyük olacağını ayrıca ifade etmiş ve ensonunda iş etiğinin kurumsallaşması gerektiğine dikkat çekmiştir. İş etiğininkurumsallaşması demek iş etiğinin bütün unsurlarıyla iş hayatının her alanınanüfuz etmesini ifade etmeye çalışmıştır. Ben de izin verirseniz şunu hatırlat-mak isterim, bununla da uyumlu olarak üniversitede olduğumuzdan biliyo-ruz, YÖK yakınlarda bütün üniversitelere iş etiğinin bir ders olarak getirilme-si konusunda salık vermiş, öneri getirmiştir. Hatta yine geçtiğimiz dönemler-de üniversitelerin eğitim programları incelendiğinde pek çok saygın üniversi-tenin ders programları içerisinde iş etiğini ve muhasebe etiğini veya birleşti-rerek yerleştirdiğini sevinerek izliyoruz. Vaka analizi oturumu değerli katı-lımcılarımızın da desteğiyle etik ikilemler karşısında fikir geliştirmede Türkmuhasebecilerinin son derece renkli yaklaşımlar sergilediklerini ortaya koy-muş, etikle ilgili sorunları tespit etmede başarılı olduklarını göstermiştir. Buanalizler yakın zamanda başlayacak etik eğitimlerinde izlenecek yollar bakı-mından meslek örgütüne fikir vermiştir, özellikle vaka analizlerinin hazırlan-ması ve seçilmesi konusunda.

Diğer çıkarımlar, izin verirseniz maddeler halinde kongreden şu şekilde sıra-lanabilir;

250

• Etik bir yaşam biçimidir, Türk muhasebe dünyası IFAC’dan da önce, da-ha önce de ifade edildiği gibi, kendi etik çerçevesini hazırlamış, ortayakoymuştur ve konuyla ilgili dünyadaki gelişmeleri yakından takip etmek-tedir.

• Muhasebe dünyamız dinamiktir; verilen hizmet dolayısıyla, bir kamu hiz-meti ve kamu yararının öne çıkarıldığı biz hizmet olması nedeniyle çevre-sine duyarlıdır.

• TÜRMOB etik ilkelerle ilgili düzenlemelerini elbette disiplin ve soruştur-ma hükümleriyle destekleyecektir. Ancak TÜRMOB’un yaklaşımı SayınGenel Başkan’ın da ifadesiyle cezalandırma yönlü değil, daha çok etik il-kelere uyanların ödüllendirilmesi yolunda gelişecektir.

• Türk muhasebe mücadelesi bir maratondur, yine Genel Başkan’ın ifade-siyle, tüm meslek mensuplarıyla birlikte koşulan bu maraton etik ilkeler-le desteklenerek mesleğin saygınlığını arttıracak ve kamu yararının artma-sına katkıda bulunacaktır bu çabalar.

• Yasalar ve yasaklar etik ilkelerin yaygınlaşması bakımından tek başına ye-terli değildir. Aslolan meslek mensuplarının hep birlikte etik ülkelerineuyum konusunda gösterdikleri çabalardır.

• Özellikle kriz dönemlerinde bütün dünyada muhasebe meslek ilkelerineyapılan çağrılar daha yüksek sesle gündeme gelmektedir.

• Etik ikilem diye bir konu aslında yoktur; beyaz vardır, siyah vardır. Bura-da söylenen aslında şudur; diğer bir ifadeyle muhasebeciler gri alanlar ya-ni etik ikilem gibi düşünülen durumlardan kurtulmak üzere tehditleri gö-rerek önlem almalılar ve etik davranışı tercih etmelidirler.

• Gri alanlarda kaybolmamak için izlenecek yollar İFAK tarafından çevril-miş ve öteden beri etik geleneğimizde var olan bu kuralların sindirilmesive içselleştirilmesiyle olacaktır.

• Etik davranış kısa vadede zaman zaman maddi olarak zarar verebilir gibigörünse de etik davranışı tercih etmek uzun vadede mesleğin saygınlığınasağlayacağı katkı nedeniyle daha karlı sonuçlara yol açacaktır.

• Meslektaşların etik ilkelere sahip çıkabilmeleri için ihbar mekanizmasınıngözden geçirilmesi ve kurumsallaşmasında yarar görülmektedir.

251

• Etik ilkelerin de dahil olduğu yeni muhasebe düzeninde mesleki yargı ve-ya diğer ifadesiyle mesleki muhakeme önemli bir meslek mensubu yete-neği olarak karşımıza çıkmaktadır ve geliştirilmelidir. Ancak şahsi fikrimisöyleyeyim, mesleki yargı ve mesleki muhakeme elbette ülkemizde alınaneğitimle de ilgilidir. Özellikle genç meslektaşların ve mesleğe yeni kazan-dırılacak olanların eğitiminde ve üniversite eğitiminde mesleki yargıyı ge-liştiren yöntemlere daha fazla önem verilmesi gerektiğini ifade etmek is-terim.

• Muhasebecilerin yeni çalışma alanları nedeniyle artık çok yönlü olmalarıve kendilerini yeni bilgilerle donatmaları gerekmektedir. Yeni dönem buhizmetlerin etik ilkelerle birleştirilmesini gerektirmektedir çünkü karma-şık hizmetler ortaya çıkmaktadır.

• Ülkemizde son yıllarda yaşanan başta siyasi ahlak erozyonunun toplumavereceği zararların azaltılmasında muhasebecilere de büyük görevler düş-mektedir.

• TÜRMOB Etik Komitesi IFAC etik kurallarının en son 2013 versiyonunuyayınlamış, ayrıca etik eğitim portalı oluşturulmuş, etik eğitimi stratejisigeliştirilmiş, buna bağlı olarak öncelikle Eğiticinin Eğitimi Projesi başla-mış ve devam etmektedir. Etik eğitiminin meslek mensuplarına olan güve-ni yani kamudaki veya iş hayatımızdaki güveni arttıracağı beklenmektedir.

• TÜRMOB yalnızca muhasebe mesleğinin etik açıdan gelişimine katkıdabulunmakla kalmayıp, izlediği yollar dolayısıyla aslında kamunun değişikalanlarında etikle ilgili yapılan çalışmalara öncü olmaktadır.

• Kamu Gözetim Kurumunun TÜRMOB'un yaptıklarına, son olarak bu kon-grede konulanlara kulak vermesi, yapılanları görmezden gelmeyerek iyiuygulamaları takdir etmesi, kısacası gerçek bir Kamu Gözetimi Kurumugibi davranması gerektiğini hatırlatmakta yarar görülmüştür.

Hepinize saygılar sunuyorum.

252

5.et‹k kongres‹ tÜrk‹ye...yayıncı : mu-den a.Ş. muhasebe denetim basın yayın a.Ş....

Documents