5n1k haber programının alımlama analizi

8/8/2019 5N1K Haber Programnn Almlama Analizi

1/13

5N1K HABER PROGRAMININ ALIMLAMA ANALZ

Tlay eker*

ZET

Bu almada CNN Trkte yaynlanan 5N1K adl haber programda ilenen AKP Kapatlmal m,Kapatlmamal m konusuyla ilgili almlama analizi yaplmtr. 19 Mart 2008de yaynlanan bublmn almlama analizi farkl sosyo-demografik zelliklere sahip 12 izleyicinin katlmyla ger-ekletirilmitir. Program, almlama aratrmalarnda ska kullanlan etnografik yntemdenyararlanlarak katlmclarla birlikte izlenmitir. zlemenin ardndan programn katlmclardabrakt bilisel etkileri tespit etmek amacyla her katlmcyla ayr ayr derinlemesine grmeleryaplmtr.almadan elde edilen sonular, katlmclarn televizyon tarafndan aktarlan iletiler karsndaetken konumda bulunduunu, iletilerle rahatlkla baa kabildiklerini gstermitir. zleyiciler,programn vermek istedii iletiyle ilgili benzer tespitlerde bulunmu , konunun ilenme tarzntelevizyon kanalnn yayn politikasna balayan grler bildirmitir. Katlmclarn ya, cinsiyet,

eitim gibi sosyo-demografik zelliklerinin almlamay dorudan etkilemedii tespit edilirken bazkatlmclarn programn yeniden kurulumu esnasnda i alanlar dorultusunda anlamlar rettiigzlemlenmitir. alma katlmclarn almlamasnda dier faktrleri bir kenara brakacak l-de siyasi grlerinin baskn olduunu ortaya koymutur.

Anahtar szckler: Almlama, AKP (Adalet ve Kalknma Partisi), haber program

THE RECEPTION ANALYSIS OF 5N1K NEWS PROGRAMME

ABSTRACT

In this study, a reception analysis was made about whether AKP should be closed or not which

was broadcasted in 5N 1K news program on CNN Trk. The program was broadcasted on 19

March 2008 and analysis was conducted according to twelve program participators who have

different social and demographic features. The program was watched together with participatorsaccording to ethnographic method used in reception analysis frequently. After the watching, in

order to determine the cognitive effects of program on the participators interviews was made every

participators deeply.

Results taken form the study shows that participators are active (efficient) against the messages

communicated by television and they can deal with the messages so easily. Viewers made same

fixation as television wants to give message and they gave their opinion about topics manipula-

tion method and attached this TV channels broadcasting policy. It is confirmed that participators

social and demographic features like age, gender, education do not affect reception directly but

some participators produced some meaning according to their business field while reconstructing

of program. Putting aside other factors, study displayed the domination of political sight on par-

ticipators reception.

Keywords: AKP (Justice and Development Party), reception, news programme

* Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi letiim Fakltesi

GR

Medya alclarnn almlamasna ynelik al-malarn balangc kltrel almalar gelene-ine dayanmaktadr. Temelini Stuart HallnKodlama-Kodam almasnn oluturduualmlama aratrmalar, alclarn medya iletile-ri karsndaki konumunu belirlemeyi amala-

mtr. Halln modeli izleyicilerin medyametinlerini kodlayclarn istekleri dorultu-sunda (egemen), mzakereli ya da kart olmakzere ekilde okuyacan varsaymaktadr.

Kodlama-Kodam modeli sonraki yllarda pek ok aratrmada yol gsterici olmutur.Kltrel almalar gelenei ierisinde yaplanbu aratrmalar daha ok popler kltr rnle-


2/13

Selukletiim, 5, 4, 2009

106

rinin almlanmas zerinedir. Bu nedenle deizleyicinin programdan ald haz, beeni,cinsiyeti almlama bu aratrmalarn odaklan-dklar balca konular olmutur. Kltrel a-lmalar gelenei haberle ilgili almlama al-malarna haberin retim srecini sorunlu olarakgrd iin scak bakmamtr.

Haberin almlanmas zellikle 1980li yllarlabirlikte ilgi gren bir konu olmutur. Haberinya da haber ierikli programlarn almlanmasnlen aratrmalar, metnin anmsanma, alm-lanma, depolanma ve yaratt bilisel haritalarzerine odaklanmtr. Kltrel almalargeleneinde olduu gibi izleyicilerin doalyaantlarna girerek yrtlen bu almalarda

haberlerin bilisel etkileri ve bu etkilerin ilikiliolduu faktrler zerine gidilmitir.

Bu almada CNN Trkte yaynlanan 5N1Khaber programnn AKP Kapatlmal m, Ka-patlmamal m adl blmyle ilgili almlamaanalizi yaplmtr. 12 katlmcyla birliktegerekletirilen program seyrinin ardndankatlmclarn programla ilgili anmsama vealmlamalarn belirlemek zere derinlemesinegrmeler yaplmtr. Katlmclarn yorumla-r, iinde bulunduklar bireysel ve toplumsal

faktrlernda deerlendirilmitir.

almann kuramsal ksm almlama aratr-malarnn balangcn temsil eden almalarve haber metinlerinin almlamasn len bili-sel psikolojik aratrmalarla snrl tutulmu,feminist almalar, sosyal psikolojik alma-lar alma kapsamna alnmamtr. Bu snr-lamann nedeni, bu aratrmalarn almannuygulama ksmyla dorudan ilgisi bulunmad- dncesidir.

1. ALIMLAMA ARATIRMALARINAGENEL BAKI

Almlama, izleyenlerin medya iletileriyle ilgiliyorumlar, kodamlamalar, okumalar, anlamretimleri, alglar ya da kavraylarna iareteden genel bir kavramdr. Almlama analizi ise,televizyon programlarnn rettii anlam ileizleyicilerin rettii anlam arasndaki ilikiyiortaya koymay amalayan bir yntemdir. Butelevizyon trleri haberler olabilecei gibidier bilgilendirici ya da kurgusal programlarolabilir. Almlama aratrmalarnn amacna

ulaabilmesi iin metnin zmlemesini yap-mas, izleyicinin tepkisini lmesi son olarakda metin ve izleyici tepkisi arasndaki ilikiyiortaya koymas gerekir (Hoijer 2005: 105-106).Almlama analizi medya mesajlarn kltrel veumuma ynelik ekilde ifrelenmi sylemlerolarak grr, izleyiciler ise anlam retimininvastalardr. Almlama aratrmalarnda izleyi-ciler tketim, ifre zm ve sosyal kullanm-lar asndan medyayla ilgili pek okey yapa-bilecek ekilde etkindir. Aratrmaclar, medyasylemleriyle izleyici sylemlerinin ampirikzmlemesini yaparken sosyo-kltrel siste-me gndermede bulunur (Jensen ve Rosengren2005: 66). Almlamalardaki farkllklar top-lumsal ya da bireysel faktrleri de gz nnde

bulundurularak aydnlatlr (Hoijer 2005: 105-106).

1.1. Kltrel almalar Geleneinde Alm-lama Analizi

Eletirel yaklamlar ierisinde izleyicilerinalmlamalarna ilikin ilk aratrmalar kltrelalmalar gelenei tarafndan yaplmtr.Stuart Halln Kodlama-Kodam (Encoding-Decoding) makalesi kltrel almalar gele-neine bal aratrmaclar iin temel tekil

etmitir (Stevenson 2008: 134). Hall makale-sinde, geleneksel iletiim aratrmalarn ileti-im srecini basit gnderen-mesaj-alc doru-sall iinde ele almas ve karmak ilikilerieren deiik momentlerden yoksun olmasnedeniyle eletirmektedir. Halle gre iletiimsreci birbiriyle balantl ancak ayrt edilebilirnitelikteki retim, dolam, datm, tketim,yeniden retim ilikisi iinde retilen srekli bir yapdr (Hall 2005: 85). Medya ieriinindeiik izleyicilere datm, sylemsel biimierisinde gerekleir yani eitli anlamlar vefikirlerle rldr ve izleyiciler bu sylemi alp

toplumsal pratie dntrrlerse tketim ger-eklemi olur. Kodlama ve kodamlamakendi belirleyiciliine sahiptir ve iletiim sre-cini anlayabilmek iin hem kodlama hem dekodam srasndaki anlam retimini ve reti-me etki eden ilikiler an ortaya koymakgerekir. Kodlanm metinlerin dzanlamlartamamen kapal kodlardan olumakla birlikteyananlamlar snrl da olsa okanlamllk ba-rndrmaktadr. Yananlamlarn eit olarak da-tlmad medya metninde egemen ideolojiyibarndran baskn bir anlam a bulunmaktadr.


3/13

5N1K Haber Programnn Almlama Analizi (105-117)

107

Metinle iletilen mesaj egemen ideolojiyi ret-mektedir ve izleyiciden beklenen de tercihedilen okumay yapmasdr (Hall 2005: 86-87). Hall, kodlama srecinde retilen anlamlaizleyicinin kodamlama srecindeki anlamretme etkinliklerinin her zaman simetrik ola-mayacan da vurgulamaktadr. Bu uyumsuz-luun balca nedeni, yaynclarla izleyicilerarasndaki yapsal iliki ve konum farkllklar-dr. Dier bir neden ise yaynclarn ve izleyici-lerin izafet erevelerinin farklldr (Hall2005: 88).

Kodlamayla kodamlama arasnda zorunlu birkar karyalk bulunmadn, mesajn gnde-rilmi olmasnn onun alcya ulaacann

garantisi olmadn vurgulayan Hall, izleyici-lerin medya metniyle karlatnda trokuma yapacaklarn belirtmektedir. Egemenokuma olarak adlandrlan birinci tr, iletiiminok alk olunmayan bir ekline gndermeyapar. Bu trde kodlama kodamlama sreci-nin kimi snr ve parametrelerini kurabilir.Metindeki dzanlamlar yapmclarn istediiynde tam ve doru olarak alnr ve kodlayc-nn rettii anlam her dzeyde meru olarakkabul edilir. kinci okuma ekli olan mzakere-li okumada izleyici hem uyumlu hem de kart

bir anlamlandrma yapabilir. Metindeki ege-men tanmlarn meruluunu kabul eden izleyi-ci, bir yandan da daha snrl, yerleik bir d-zeyde kendi kurallarn koyar, kendi koullar-na, konumuna uygun den anlamlar retir.nc okuma ekli izleyicinin mesajn ieri-ini eksiksiz olarak anlamas, metindeki ege-men kodlar fark etmesi ancak kendi alternatifkodlarna bavurarak aksi ynde anlam retme-sini anlatr. Kart okumada izleyici metindekikodlarn meruluunu reddeder (Hall 2005: 96-97).

Almlama aratrmalarn gl biimde etkile-yen kltrel almalar yaklam daha ok popler kltr rnleri zerine younlam,haber dndaki televizyon trlerinin farklokuma biimleriyle daha ok ilgilenmitir.Almlama olgusunu etnografik yntemle ince-leyen kltrel almalar yaklamnda alm-lama olaynn gerekletii ortam nemlidir.Aratrmaclar izleyici ve okuyucunun konu-munu kavramsallatrrken anlamn olutuuanlar zerinde durmutur. Kltrel almalaryaklamna bal aratrmaclar popler klt-

re odaklandklar iin aratrmalarda daha okbeeni, haz, cinsiyeti almlama biimleri,almlamann balamsal ynleri zerinde du-rulmutur (nal 1996: 154-163).

Halln Kodlama-Kodam makalesine daya-narak yaplan ilk aratrma David MorleyinNationwide almasdr. Morley ve CharlotteBrundson bu almada ilk olarak BBCdeyaynlanan Nationwide adl haber programnnmetin zmlemesini yapm ve metin iindegizlenen egemen anlam alarn ve egemenokumalar ortaya koymaya almlardr.Aratrmaclara gre sradan olaylar ve geneltoplumsal sorunlar ele alan programn ideolo- jik etkililii, izleyiciler iin ina edilen zne

konumlar araclyla salanmaktadr. Prog-ramda verilen saduyu mesajyla izleyiciler,her trl sorunla baa kabilecekleri ynndeegemen bir okumaya zorlanmaktadr(Moorestan aktaran rvan 1994-1995: 207-208). Morley, almasnda herhangi bir ideo-lojik sylemin her zaman gvensiz ve eksikolduunu sonucuna ulamakla birlikte hege-monya/astlk yapsn, direni ve itaatin iieliini grmezden gelmenin mmkn olama-yacan belirtmektedir (Morley 2005: 100).

Aratrmaclarn bu almas metin zmle-mesiyle snrl kald, izleyicinin anlamlan-drma pratiklerini grmezden geldii iin ele-tirilmi ve eletirileri hakl bulan Morley, yap-t ikinci almada Nationwide izleyicileriniaratrmtr. Kltrel olarak birbirinden farklgruplara programn iki farkl blmn izletti-ren aratrmac tartma araclyla konuma-nn kolektif olarak nasl ina edildiini gzlem-lemek iin znelerle gruplar halinde grme-ler yapmtr (Morley 1992: 86). Aratrma,izleyicilerin kodamnn onlarn snfsal ko-numlarndan ve metinsel teknikten bamsz bir

ekilde basite okunamayacan ortaya koy-mutur (Lindlof 1991: 23). Aratrmasnnardndan Morley, Halln kodlama-kodammodeline dair baz sorunlara dikkat ekmitir.Bu sorunlardan ilki, yelenen (egemen) okuma biiminin ileti ieriini kodlaycnn bilinliniyetinin belirledii fikrini beraberinde getir-mesidir. kinci sorun, kodamnn izleyicininmetni dikkate ald ve anlam rettii ynn-deki savdr. Halln belirttiinin aksine metinizleyicide bir ey uyandrmyorsa grmezdende gelinebilecektir. Dier bir sorun ise tek bir


4/13


108

kapatlm anlats olan metinlerdeki egemenanlamlar saptama kolaylnn, anlat oullu-u ve grece deiken zne konumlar ierendaha ak metinlere uygulanamamasdr. Ara-trmaclar bu iddiaya pembe dizi trn rnekgstermi ve bu tr metinlerin teorisyeninegemen hegemonik okumasna direneceinibelirtmitir (Stevenson 2008: 137).

Aile Televizyonu (Family Television) Mor-leyin eletiriler dorultusunda Nationwidealmasndaki eksiklikleri gidermek amacylagerekletirdii ikinci almlama analizi ara-trmasdr. almada nceki almayla benzerekilde derinlemesine grmeler gerekleti-rilmi ancak ncekinden farkl olarak grme-

lerin gerekletirildii yerin ev ortam olmasnazen gsterilmitir. Grmelerde ev ortamnntercih edili nedeni, bireylerin televizyonlakarlatklar yerin kendi evleri olmas vetelevizyonun aile yelerinden oluan kkgruplarla birlikte izlenmesidir. Morleye gre Nationwide almasnda gzlenen muhalifokumalar aile ortamnda younluunu nemlilde azaltacaktr. Morley, Nationwide al-masnda tek bir program zerinden analizinigerekletirmesine ramen Aile Televizyo-nunda farkl program trlerinin almlanmasna

odaklanr. Nationwide almasnda izleyiciyorumlarnn snf paradigmasna fazlasylabal kalnarak deerlendirildiine vurgu yapanMorley, Aile Televizyonundaki bulgularndanhareketle ayn kiinin farkl zne konumlarn-dan etkilenerek farkl okumalar yapacanbelirtmektedir. Morley bu almasnda sosyo-lojik ortamn nemine dikkat ekerek televiz-yonun aile ortamnda fiilen nasl kullanld vecinsiyete bal program tercihleriyle daha okilgilenmitir (Morley 1988: 43).

Morley, isiz, ii snfna ve orta snfa men-

sup 18 beyaz aileyle yapt grmelerdetelevizyon izleme balamna vurgu yapmakla birlikte tm evlerde televizyon etrafnda yo-unlaan toplumsal etkinliin cinsiyet temelliyapsna dikkat ekmi, bu yapnn toplumsalsnf fark gzetmediinin altn izmitir. Mor-leye gre evde televizyon izlemek erkeklerindaha istekli ve daha uzun sreli gerekletirdik-leri bir eylemdir. Kadnlar ise evdeki sorumlu-luklar dorultusunda televizyonu daha dikkat-siz ve sululuk duygusu beraberinde izlemek-tedir. Evin erkei dier aile yelerinin televiz-

yon izleme kalplar zerinde denetim sahibiolmasna ramen dier aile yeleri bu denetimesrekli meydan okumaktadr. Kadnlar genel-likle elerin evde olmad saatlerde televizyonizleme zgrlne sahip olmakta ve izlenentrler elerinin olumsuz deer atfettii elenceprogramlar olmaktadr (Morley 1988: 70).

Kltrel almalar yaklam ierisinde yr-tlen dier bir aratrma David BuckinghamnKamu Srlar: East Enders ve zleyicileri adlalmasdr. Buckingham, olduka baarl birngiliz melodram dizisi olan East Endersnalmlanma biimini aratrd almasnda,senaristlerin ve yapmclarn beklentileriyle,izleyicilerin diziyle ilgili yorumlarn karla-trmtr. zleyicinin yaratlclnn rolnedikkat eken Buckingham, izleyicilerin yapmpasif olarak izlemekten ok ironiye ve eletirelmesafeye yatkn olduklarn bulgulamtr.zleyicilerin zayf tiplemeler ve inandrc ol-mayan olaylar dizisi ile alay etmesi, program-dan alnan zevki arttran etkenler olarak tespitedilmitir (Smith 2007: 234).

1.2. Haberin Almlanmas ve BiliselPsikolojik almalar

Haber metinlerindeki bilgi ierii gerek gele-

neksel medya yaklam iinde gerekse eletirelkuram tarafndan yaplan aratrmalarda sorunolarak alglanmtr. Geleneksel yaklam a-sndan bu alglamann nedeni, haber medyas-nn yalnzca kendi gndemine uygun haberleriaktarmas, kamuoyunun beklentilerini grmez-den gelerek baz haberlere hi yer vermemesi-nin yannda medyaya eriim imkanlar dorul-tusunda enformasyon zengini kesimle yoksulkesim arasndaki bilgi uurumunun gn getik-e artmasdr. Eletirel yaklam iindeki ara-trmalar ise haber ieriklerinin g/iktidar sahi-

bi kurum ve kurulularn sylemleri dolaymile aktarlmas balamnda haber metinlerinisorunlu olarak grmektedir. Aratrmaclar1970li yllardan itibaren haber konusuna eil-melerine ramen bu aratrmalarn pek oualmlama sorunu zerinde durmamtr (nal1996: 146).

1980li yllardan itibaren yaplan haber metin-lerinin almlanmasna ynelik aratrmalar dahaok bilisel modellerden yola karak gerek-letirilmitir. Bilisel psikolojik almlama ara-trmalarnn ncs Brigitta Hijerdir. Hi-


5/13


109

jere gre, almlama izleyicilerin zihinlerince belirlenmektedir ve bilisel analizler olmazsaizleyicilerin anlamlandrma sreci zmlene-meyecektir. zleyicilerin cinsiyeti, sosyal snfgibi faktrler almlama ile dorudan ilikilideildir. nsanlarn bilisel yaplar iinde ya-adklar dnya ile etkileimleri srasnda olu-an deneyimleri ve dnyaya ilikin topladklar bilgilerin tamam gizlidir. Her deneyimin birsosyal eylem boyutu bir de isel dnsel ya-ama ilikin bilisel boyutu vardr ve anlam buiki boyutun birbiriyle etkileiminden doar. Budnceden hareketle almlama olgusu da me-tin ve izleyici arasndaki etkileimde ortayakan bilisel boyut zerinde durur. Anlam nemetnin ne de izleyicinin tek bana ele alnma-

syla oluur, anlam metin ve izleyicinin etkile-iminin rndr (Hoijerden aktaran nal1996: 147). Haberlerin almlanmasnda biliselmodelleri kullanan almlama aratrmalarnnodaklandklar konular, metinlerde yer alan bilginin nasl depoland, anmsand vednyay anlamlandrrken ne tr ematik ak-lamalara, bilisel haritalara yol atdr (nal1996: 146).

zleyicinin almlama srecini renmek iinetnografi ve psikoterapi yntemlerinin kulla-

nlmas gerektiini vurgulayan Hoijer (2005:113-126), Asit Ortamnda Yaam ve lmadl programn izleyicileriyle bu yntemlerikullanarak grmeler yapmtr. Toplam 14izleyiciye bazlar izleyicilerin evlerinde, baz-lar kendi evinde program seyrettiren aratr-mac, program bittikten sonra her bir izleyiciy-le derinlemesine grmeler yapmtr. Ara-trmac katlmclarn geni bir eitim, ya, i,ilgi ve aktivite eitliliine sahip olmasna zengstermitir. Hoijer izleyicilerin almlay ileprogramn ieriini ilikilendirebilmek iinprogram zmlemenin gerekliliini vurgula-

m ve ele ald program eitli birimlereayrarak incelemitir. Grme esnasnda se-yircilerin nemli bir blmnn programnszel ve grsel ieriini hatrladklar belirlen-mi ve izleyicilerin bazlarnn programn ileti-lerini nceki bilgileriyle birlikte kulland,bazlarnn yaantsyla ilikilendirilerek algla-d ortaya kmtr.

Grimes (1990: 765), televizyon haberleriyleaktarlan ieriin alclarn hafzalarnda nasldepoland zerine bir aratrma gerekletir-

mitir. Aratrmac, izleyicilerin aktarlan szelierii mi grntye, grnty m szel ie-rie evirerek anmsad konusuna odaklan-mtr. zleyicilerin bu evrimi izleme bittikten48 saat sonra gerekletirdiini bulgulayanaratrmac, anmsama eklinin izleyicidenizleyiciye farkllk gsterebileceine vurguyapmtr. Baz izleyiciler grsel ierii szel,bazlar ise szel ierii grsel olarak anmsa-mtr.

Danimarka televizyonunda 1985 ylnda yayn-lanan TV-Avisen adl haber programnn alm-lanmas zerine alan Jensen (2005: 136-156), aratrmasn 33 kiiyle yapt derinle-mesine grmelere dayandrmtr. Katlmc-

larn farkl ya, cinsiyet, sosyo-ekonomik grupve lkenin farkl kesimlerinden olmasna zengsterilmitir. Aratrmac katlmclarn farklsosyo-ekonomik grupta yer almasnn onlarn programla ilgili grlerini belirlemeyeceivarsaymndan hareket etmitir. Grmeler,katlmclarn program izlemesinden bir gnsonra gerekletirilmitir. Katlmclarn haber-leri yeniden anlatmas ve haberlerle ilgili sorusorulmas temeline dayanan aratrmada gaze-tecilerin tanmladklar dnda da anlamlarretildii gzlenmitir. Elde edilen bulgular,

farkl anlamlar retmede eitimsel etmenlerinrol bulunduunu, cinsiyetin programn alm-lanmasnda etken olduunu, izleyicilerin yala-rnn da hikayenin yeniden kuruluunda farkl-lklara yol atn gstermitir.

Radyo haberlerinin anmsanmas zerine al-an Larsen, haberlerde aktarlan olay ve eylem-lerin izleyiciler tarafndan anmsand sonucu-na ulamtr. Larsenin elde ettii bulgulardanbiri de nceden bilinen bilgilerle ilgili gelime-lerin daha kolay ve daha ok anmsand, yenirenilenlerin ise hafzada ok tutulamaddr.

Aratrmac bu bulgulardan hareketle haberinnceden bilinenleri gncelletirme ilevinesahip olduunu belirtmitir (van Dijk 1988:75).

Wicks ve Drew (1991: 163), niversite ren-cilerinin radyo, televizyon ve gazete haberlerinianmsamas zerine bir alma gerekletir-mitir. Aratrmaclarn odaklandklar konular,haber medyasndan elde edilen bilginin ncekibilgilerle tutarll ve bu tutarlln anmsamaolay ile ilikisidir. Aratrma, renciler tara-


6/13


110

fndan anmsanan bilgilerin ncekilerle elienyeni bilgiler olduunu gstermitir. Haberkonularnn karmakl ve anmsanma ilikisiile eitim dzeyi ve anmsama ilikisi zerindede younlaan aratrmaclar katlmclarn basit haber konularn hatrlamada zorluk ek-mediklerini, karmak konular ise baz ipulardorultusunda anmsayabildiklerini tespit et-mitir.

Haber medyasnn insanlarn siyasal bilgi vetartma dzeylerine etkisini aratran Graber,21 kiilik panelist grubuyla grerek gerek-letirdii almasnda bu kiilerin hangi med-yada neyi izledikleri, bunlar nasl hatrladklarve neden bu ekilde hatrladklar zerinde

durmutur. Aratrma, izleyicilerin birbirindenfarkl bilgilere yneldiini, farkl bilgileri ald-n ve anmsadn ortaya koymutur. zleyi-ciler, en ok televizyon haberlerinden bilgialdklarn belirtmelerine ramen, hatrladklarbilgilerin % 48nin yazl basndan, % 27sinintelevizyon haberlerinden olduu gzlemlen-mitir. Dier bilgi kaynaklar radyo, kiiselgrmeler ve dergiler olarak sralanmtr.Graber, panelistlerin medyadan akan haberbombardmanyla baa kmada olduka baar-l olduklar, bilgileri alrken de olduka seici

davrandklar sonucuna ulamtr (aktaran nal1996: 149).

nal (1996: 153) haberin almlanmasnda bili-sel modelleri kullanan aratrmalarn ortaknoktalarn u ekilde sralamaktadr:

1. Bu aratrmalar bilisel psikolojinin kavram-sal erevesinden yararlanm, psikolojik kav-ramlarla metinsel zellikleri bir araya getirmi-tir.

2. Aratrmalarn ortak zelliklerinden biriizleme an zerinde durulmamas, haberin

almlanmas ve anmsanmasyla ilgili grme-lerin izlemenin yapld gnden sonra gerek-letirilmesidir.

3. Aratrmalar hem nicel hem nitel yntembi-limlerden yararlanlarak yaplmtr.

4. Aratrmalarda izleyiciler sosyalleme sreciiinde ve toplumsal konumu belirlenmi olarakele alnmtr.

5. Haberin almlanmasnda metnin ierdiibilgi esas alnmtr.

2. 5N1K NIN ALIMLAMA ANALZ

almann uygulama ksmnda ilk olarak5N1K haber programnn AKP kapatlmal m,kapatlmamal m adl blmnn metin -zmlemesi yaplm ardndan katlmclarn programla ilgili kodamlar deerlendirilmi-tir.

2.1. Aratrmann Yntemi

almada, etnografik yntem kullanlm vekatlmclarn programla ilgili bilisel temsille-rini ortaya karmak hedeflenmitir. zleyicilerseyir esnasnda bir programn ya da program-daki diziler ve sahnelerin zihinsel temsillerini

bilisel yaplar iinde yaratrlar. Zihni temsil,duygusal ve dier tr tepkileri yani dnce vedeerlendirmeleri kapsad gibi izleyicininprogramla ilgili yorumlarn da iine alr. Prog-ramn yaps izleyicinin bilisel yapsn hare-kete geirmek zere tasarlanmtr; dili, grn-ty, mzii ve ses kaydn iermektedir. Bili-sel olarak yaplan almlama analizlerindenemli olan izleyicilerin kendi almlamalarniletebilecekleri uygun durumun yaratlmasdr.Aratrmacnn ilk yapmas gereken, izleyicininalmlayn n plana karp bilinli ve iletile-

bilir bir ortam oluturmaktadr. kincisi iseizleyicinin programla ilgili kiisel anlay vedeneyimini grmeciyle paylamasn sala-maktr (Hoijer 2005: 109-111).

Almlama aratrmalarnn sk kulland et-nografik yntem, aratrmacnn farkl kltrleriinde yaayarak gzlemler yapmasn anlat-maktadr. Aratrmac, aratrmak istedii top-lulukla belli bir sre birlikte olur, evreyi gz-lemler, topluluk iindeki konumalar dinler,tepkileri ler, iinde bulunduu toplumsalortam betimleyecek veriler elde eder

(Jankowski ve Wester 1991: 61).

almada, izleyicilerin medya metinlerinialmlama ve anmsamasn belirlemek zereCNN Trkte yaynlanan 5N1K adl haberprogramnn AKP kapatlmal m, kapatlma-mal m blm seilmitir. Bu konunun se-ilme nedeni o dnemde Adalet ve KalknmaPartisi (AKP)ne kapatma davas almas vegndemin youn olarak bu konudan olumas-dr. 5N1K, bu konuyu derinlemesine inceleyen bir program olduu dncesiyle tercih edil-


7/13


111

mitir. 5N1K her akam yaynlanan ve geneldegndemdeki konular ileyen bir haber prog-ramdr. Programn 19 Mart 2008 tarihindeyaynlanan AKP kapatlmal m, kapatlma-mal m adl blm kaydedilmi ve 20 daki-kalk bu blm oaltlarak 12 katlmcnnevinde onlarla birlikte izlenmitir. zleme bit-tikten sonra her katlmcyla ayr ayr derinle-mesine grmeler yaplmtr. almada nitelyntem kullanlm, nitel grmelerin yr-tlmesi ve zmlenmesinin ok uzun zamanalaca ynndeki yaygn grten hareketlegrme says snrl tutulmutur. Nitel al-malara getirilen nemli itirazlardan biri bualmalarn vaka almalarndan hatta pilotalmalardan teye gidemeyecekleridir (Hoijer

2005: 127). Bu nedenle grlenlerin rnek-leminin istatistiksel olarak ok temsil ediciolmad ve bulgularn genelletirilemeyecein kabulyle (Jensen 2005: 136) zmlemeyegidilmitir.

zleme ve grme ncesinde programda akta-rlanlar dorultusunda soru formu oluturul-mu, katlmclarn programn ieriini anm-sama ve almlamas belirlenmeye allmtr.Katlmclardan program yeniden anlatmalaristenmi, akllarnda kalan en nemli bilgi, en

etkileyici grnt, programn aktard mesaj, blmn ad, konuun ad, konuk seimi gibibalklarla programn almlanma ve anmsanma boyutu incelenmitir. Ayrca, 5N1Knn takipedilme skl, izlenme ya da izlenmeme nedenisorgulanmtr. Katlmclara kiisel olarakAKPnin kapatlma dncesine yaklamlar, partinin olumlu ve olumsuz uygulamalarylailgili sorular da yneltilmitir. Bu sorularnsorulma nedeni, katlmclarn program izle-dikten sonra rettikleri anlam ile kiisel dn-celerinin uyuma dzeyini tespit etmektedir.Aratrmaya katlan kiilerin farkl ya, eitim,

cinsiyet, sosyo-ekonomik gruplardan olumas-na zen gsterilmitir. Katlmclar, ev hanm,avukat, esnaf, bankac, ii emeklisi gibi genibir i alan eitliliine sahiptir. Eitim dzey-leri ilkokuldan lisansst eitime kadar uzan-maktadr. 7 erkek, 5 kadndan oluan katlmc-larn yalar 22-68 aralndadr. Katlmclarnaylk gelirleri 600-4000 YTL arasnda deiimgstermektedir. Farkl sosyo-demografik zel-liklerle ilgili seimin nedeni izleyicilerin ret-tii anlamla sosyal konumlar arasnda balantkurabilme dncesidir.

2.2. 5N1Knn AKP Kapatlmal m, Kapa-tlmamal m Blmnn erii

Haber ve haber programlarnn almlanma veanmsanmas zerine alan aratrmaclarizleyici almlamasnn salkl olarak lle- bilmesi iin metin zmlemesi yapmanngerekliliini vurgulamaktadr. Almlama ne tekbana izleyici sylemlerinden ne de metinzmlemesinden oluur, almlama izleyici ilemetnin etkileiminin rndr.

Bu yaklamdan hareketle 5N1Knn metinzmlemesi yaplmtr. 5N1K sunucusuCneyt zdemirin o gnk konuyla ilgiligenel bir sunuuyla balamakta ve genellikle

ilenen konuyla ilgili konuk grleri alnmak-tadr. AKPye alan kapatma davasnn konuedildii blmde de zdemir, konunun seilmenedenini ve nemini anlatan genel bir giriyapmtr. ki ana blmden oluan programnilk blmde 36 sokak rpartaj yer almtr,ikinci blm ise daha nce Refah ve Fazilet partilerinin kapatlma srecinde aktif rol oyna-yan (bu bilgi programn alnda Cneyt z-demir tarafndan da aktarlmtr) dneminYargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sa-vala stdyoda gerekletirilen sohbetten

olumaktadr.

Sunucu programn banda, Trkiyenin sonyllarn en nemli siyasi kriziyle kar karyaolduunu, konunun nemi nedeniyle mini biranket yaptklarn, bu anket iin zellikleAKPnin oy ald skdar, Fatih gibi semtleritercih ettiklerini, halkn arasna girdiklerinibelirtmitir. Anketten artc sonular kt-n da ifade eden zdemir, sokak rportajlarnyapmadan nce nyargl olduklarn, byk birkesimin kapatlma davasna kar kacandndklerini ancak yanldklarn sylemi-

tir.

36 kiiyle gerekletirilen sokak rportajlarn-da, 19 kii partinin kapatlmamas gerektii,kapatlamayaca yannda kapatmann demok-rasiye aykr olduu ancak AKPnin uyarlmasgerektii ynnde deerlendirme yapmtr. 17kii ise bir ya da birka sorundan bahsetmi vepartinin kesinlikle kapatlmas gerektiini sy-lemitir. Sokak rportajlaryla ilgili blmdedikkat eken unsur baz balar kapal kadnla-rn ya da eleri kapal olan erkeklerin AKPnin


8/13


112

kapatlmas ynndeki deerlendirmelerininekrana getirilmesidir. Cneyt zdemir sokakrportajlarnn ardndan kapatlma ve kapatl-mama ynndeki grlerin birbirine eit oldu-u eklinde yorum yapmtr.

Sokak rportajlarnda AKPnin i ve d politi-kasyla ilgili birtakm deerlendirmeler yapl-mtr. Bu grleru ekilde kategorize edil-mitir:

- Ynetimden memnuniyet

- Elektrik ve doal gaz zamm

- Memur, emekli ve ii maalarndaki artnazl

- Emeklilik yann ykseltilmesi

- Trban uygulamalar

- Laiklik kart hareketler

- eriat

- sizlik

- Parti kapatmann demokrasiye aykrl

- Partinin kapatlmasyla oy veren insanlarayaplacak hakszlk

- AKPnin salad imkanlar (ev, araba)

Haber programda sokak rportajlarndan olu-an blmn ardndan Refah ve Fazilet partile-rinin kapatlma srecinde aktif rol oynayan,AKP hkmetine ve Ba bakan Recep TayyipErdoana olumsuz yaklamyla bilinen VuralSavan konuk edildii blm ekrana getiril-mitir. Bu blmde Savan kapatma davasalmadan nce kard AKP oktan Kapa-tlmalyd adl kitabndan bahsedilmi, sunu-cunun sorular dorultusunda Savatan kapat-ma davasyla ilgili deerlendirmeleri alnmtr.

Savan syleminde ne kan ifadeler uekilde sralanabilir:

AKP oktan kapatlmalyd

Dava almasnn artlar oktan olutu

Davay aan Basavc kahramandr

Trban sorunuyla lkeyi blme, laik dzeneaykr davranlar

AKPnin Trkiyenin paralanmasna nedenolacak milletleraras antlamalara imza atmas

ABye yelik iin lke karlarna ters denok sayda kritik karar alnmas

AKP Anayasay deitirerek parti kapatmay

engelleyecekAnayasa Mahkemesinin yaps deitirilecek,AKPli yeler Anayasa Mahkemesinde oun-luu salayarak parti aleyhine karar kmasnengelleyecek

AKPnin uygulamalar hukuk devletine ayk-rdr

AKP Trkiye Cumhuriyetinin sonunu getire-cek

Gerek sokak rportajlarnn kurgusu, gerek

sunucu Cneyt zdemirin rportajlarla ilgilideerlendirmesi gerekse konuyu tartmakzere stdyoya arlan konuk ve konuunsylemi, programn hakim kodu hakknda ipu-lar vermektedir. Bu bilgiler bir araya getirildi-inde, 5N1Knn AKPnin kapatlmas fikrinescak baktn ve bu ynde kamuoyu beklentisioluturmaya altn sylemek yanl olma-yacaktr.

2.3. zleyicilerin Yorumlar

Programla ilgili ilk yorumlar baz katlmclarnprogramn kodlarna uygun kodam yaptkla-rn gstermitir. Bu katlmclar kapal kadn-larn AKPnin kapatlmas ynndeki deer-lendirmesini aknlkla karlam ve progra-mn sunucusu Cneyt zdemirin bu yndekiyorumuna katlmtr. Katlmclarn rettiklerianlamlaru ekildedir:

- Kapal ama bak ne diyor

- Vay be milleti canndan bezdirmiler kibak, onlar seenler bile kapatlsn diyorimdi

- insan dinden bile souttular, kapatacamvarsa da kapatmam ki

- kapallar kapatlsn diyor, ne kadar ters,ncesinde sorsalar tersi olacana bahse girer-dim

- Cneyt zdemir zaten aracamz sy-lemiti

- iyi, akllanm bunlar

- anladlar tabi kendileri ve onlarn dininin,dinden bahsettikleri eyin ayn olmadn,


9/13


113

ekonomi kt oldu, lkeyi bldler, anlasnlarartk

Bu deerlendirmeler dilsel adan incelendi-

inde katlmclarn kullandklar zamirler vegndermeler dikkat ekmektedir. Yorumlardaak olarak biz-onlar, kapal-ak ayrm yapl-d gze arpmaktadr. Konunun farkl boyut-lar olduu halde balant kurulan ilk noktaAKPnin balar kapal kadnlar tarafndanseildii ve artk bu kesimin de AKP hkme-tini istemediidir. Almlama haberler dnyasy-la gnlk hayat arasnda iliki kuran belli biryorumsal prosedre dayanmaktadr (Jensen2005: 149). Katlmclarn yorumlarndan kii-sel dnyalarnda da AKPyi onaylamadklar, bu partinin kapatlmasnn gerekliliine inan-dklar sonucu kmaktadr. Grme formlar bu dorultuda yeniden incelendiinde bu kat-lmclarn kesin olarak partinin kapatlmasn-dan yana gr bildirdikleri grlmtr.

Baz katlmclarn rettikleri anlamlar ise dahafarkl nitelikler tamaktadr. Cneyt zde-mirin sokak rportajlarnda kapatlmay iste-yenlerle istemeyenlerin eit olduu ynndekideerlendirmesinin ardndan bir katlmc;abartmlar, kapatlsn diyenler % 50ye var-maz demitir.

AKPnin kapatlmasn isteyenler ok arkonuuyorlar

Vural Savaa hitaben Refah da kapatansensin, tabi tehlikeliler glenerek geliyorlarher defasnda eklindeki sylemler ne kan-lardr.

Bu kesimin sylemleri deerlendirildiindeyine ncekine benzer tarzda biz ve onlarayrmnn ak olarak hissedildii grlmekte-dir. Bu katlmclar programda aktarlanlara

muhalif bir tarzla yaklamakta ve kendi yaan-tlarna, dncelerine uygun anlamlar ret-mektedir.

Grmelerde katlmclardan program anlat-malar istenmi, katlmclarn programn ieri-ini ilenie uygun olarak yeniden anlattgzlemlenmitir. Baz katlmclar programnkodlarn aktarld ekliyle yeniden retmi-tir.

Grmeler AKP semeninin olduu yerlerdeyaplm, AKPye oy verenlerin de ounluupartinin kapatlmas grnde

Halk yar yarya AKPnin kapatlmasn isti-yor

Vural Sava, AKPnin oktan kapatlmas

gerektiini, kapatlma nedenleri arasnda yal-nzca laiklik kart uygulamalarnn deil kabul ettikleri uluslar aras anlamalarn da bu-lunduunu syledi

AKP Anayasa Mahkemesinin yapsn dei-tirerek davadan kurtulacak ve bu da Cumhuri-yetin sonu olacak

Bu adam mahvetti herkesi, inanan da mahvet-ti

Bir katlmc programn aktardndan daha dafarkl bir anlam reterek kapatlmasn iste-

yenler % 50den daha fazla bence, insanlar okdertli, zellikle kadnlar daha ok kapatlmasnistiyor demitir.

Katlmc yorumlar 5N1Kda aktarlan nemlive arpc iletilerin izleyiciler tarafndan eksik-siz olarak anmsandn ve almlandn gs-termektedir. Anmsama ve almlamada katlm-clarn siyasi grleriyle program iletilerininrtme boyutu nemli bir etkendir. zleyicilerprogramn iletilerini kendi yaklamlarna uy-gun olarak tketmitir. Yukardaki iki rnek bu

fikri destekler niteliktedir. Kiisel olarakAKPnin kapatlmasn istemeyen bir katlm-cnn programla ilgili almlamas kapatlmayisteyenlerin % 50ye varmayaca, bunun abar-tlm bir oran olduu, partinin kapatlmasnisteyen baka bir katlmcnn kodam isekapatlmasn isteyenlerin % 50den daha fazlaolduu eklindedir.

Katlmclarn bazlar ise program yenidenanlatrken daha eletirel bir yaklam sergile-mi, programn yanl olduu ynnde grbildirmitir:

Programda Vural Sava gibi tarafl bir insanyorum yapyordu

Halk rportajlarnda olumlu ve olumsuz g-rler vard. Konuk Vural Savan gr partinin kesin olarak kapatlmas gerektiieklindeydi, verdii rneklerden AKPye nekadar olumsuz yaklatn grdm

Halkn neredeyse yarsnn kapatmay istemesibiraz abartlm, bence burada CNN Trk kendidncesini yanstm, teki zaten Refahn


10/13


114

kapatlmasna yol aan basavc, byle konu-mas normal

AKPnin kapatlmas ynnde oluturulmu bir programd, konuk da buna gre seilmizaten. Gerekleri syleyecek, olaylara yanlbakmayacak biri arlmalyd

Katlmclarn programda aktarlan iletilerlenemli oranda baakabildikleri grlmekte-dir. nceden edinilen bilgiler yeni bilgilerinalmlanmasn ynlendirmitir (Jensen 2005:134). Bu katlmclar Trkiyede nceki yllar-da yaanan parti kapatma rneklerini anmsa-m, kodamn eskiyle yeni arasnda balantkurarak yapmtr. Kanaln yanllndan, CNN

Trkn ideolojisi dorultusunda AKPninkapatlmasn istediinden bahseden katlmc-lar da vardr. Katlmclar konuun da bilinliolarak seildiini dnmektedir. Programn buekilde yeniden kurulumu katlmclarn siyasigrlerine uygunluk dorultusunda gerek-lemitir.

Ayn katlmclar programla ilgili akllarndakalan en nemli bilgiyi ise u ekilde ifadeetmitir:

Trkiyenin seilenlerle deil, belli kurallarerevesinde ynetilen bir lke olduunu an-lamallar gr programda desteklenmitir. Ohalde bu lkede seim yaplmamas gerekir

Vural Sava, en sonda Trkiyenin sonu gelirgibi bir ey syledi, bu hem korkun hem deabartl bir ifadeydi

Vural Savan sylediine baklrsa kapatl-mayacak galiba

Vural Sava, AKP kapatlmayacak bu da

Trkiyenin sonunu getirecek dedi

kesin kapanacak gibi yorumlar yapld

Vural Sava daha nceki yaadklarndan okkorkmu ve sanki daha okahsi bir kin besle-mektedir

Yorumlar, katlmclarn aklnda kalan ennemli bilgilerin kapatma konusunda deneyimive bilgisi olan Vural Savan grleri etrafn-da toplandn gstermektedir. Savan sy-

lemi abartl ve kindar olarak deerlendirilme-sine ramen sylediklerinde doruluk payolabilecei ynnde anlamlar retildii degrlmektedir. Almlamalarda farkllklarnvarl da gze arpmaktadr. Baz katlmclarprogram konuunun grlerinden yola karak partinin kapatlaca bazlarysa kapatlmaya-ca ynnde anlamlar retmitir.

Kiisel olarak AKPnin kapatlmas gerektiinisavunan katlmclarn akllarnda kalan ennemli bilgiyle ilgili ifadeleri ise u ekildedir:

AKPnin laiklik kart hareketlerde bulundu-unun kesinlii

yeni birey renmedim, yle bir bilgi yok

Vural Savan kitab varm bunlarn kapa-tlmasyla ilgili, nceden yazm adam

AKPnin Anayasa deiiklii yaparak veAnayasa Mahkemesinin yapsn deitirerekkapatma davasndan kurtulaca ve bundansonra isterse eriat kanunlar karabileceibunun da Cumhuriyetin sonu olaca

AKPnin elindeki meclis ounluunu kulla-

narak kapatma davasn aaca ve bununCumhuriyetin sonunu getirecei

Yorumlardan da anlalaca gibi retilen an-lamlar AKPyle ilgili olumsuzluklar tamakta-dr. Katlmclar aktarlan iletilerden kendidncelerini pekitirecek anlamlar retmitir.Bu katlmclar da Savan tespitlerinden yolakarak Trkiyenin iine decei durumlailgili endieler tamaktadr.

Katlmclarn programda aktarld ekliyleAKPnin olumlu uygulamalaryla ilgili alm-

lamalarnda da farkllklar bulunduu gzlem-lenmitir. Bu soruya verilen cevaplar u ekil-dedir:

olumlu olarak dikkatimi eken birey olmad

Refah dzeyinin ve sosyal dzenlemelerinartmas

AKPnin olumlu bir uygulamasn hatrlam-yorum. Yalnzca rportajlarda bir iki kii ha-linden memnun olduunu syledi


11/13


115

Programda AKPnin olumlu bir uygulamas-nn aktarldn hatrlamyorum

hi yle birey denmedi, yani olumsuz hep

gerekte de programda da olumlu bir yanyok, yayoruz ite bireyini grmedik

AKPnin yapt icraatlar anlatan, destekle-yen grntler yoktu programda

halkn o sokaktaki halkn syledikleri belliite. Huzur, gven, para..

herkes memnundu gr arlk basyor, glgibi geinip gidiyorduk deniyor yani

Programn sokak rportajlaryla ilgili bl-

mnde AKP iktidarndan memnun olduklarnifade eden kiiler olmu, bu kiiler partininuygulamalaryla ilgili net grler ortaya koy-mamtr. Sadece rportaj yaplan bir kii, AKPsayesinde insanlarn ev ve araba aldn be-lirtmitir. Katlmclarn yorumlarna bakld-nda baz katlmclarn programda aktarlaniktidardan memnuniyet ya da iktidarn olumluuygulamayla ilgili bir bilgi anmsamad g-rlmtr. Katlmclarn almlama tablosubirka kii dnda genel bir olumsuzluk ier-mektedir. AKPnin olumlu uygulamalar oldu-

unu dnenler de programn dngsndenkurtulamam ve olumlu uygulamalar tanmla-yamamtr.

Programdaki ileni dorultusunda AKP iktida-rnn olumsuz uygulamalaryla ilgili yneltilensoruya katlmclarn yantlar yle ekillen-mitir:

kendi bana buyruk hareket etmeye balamasve laiklik kart hareketlerde bulunmas

emeklilik yann ykseltilmesinden vatanda-

lar rahatszlk duyuyor

Bu katlmc grme rehberinin sonraki ks-mnda sorulan kiisel olarak AKPnin onay-lamad uygulamas sorusuna da ayn yantvermi, emeklilik yann ykseltilmesiyle ilgiliuygulamann houna gitmediini belirtmitir.Programda AKPnin ok sayda olumsuz uygu-lamas dile getirilmesine ramen bu katlmcalmlamasn kendi dncesi dorultusundaynlendirmitir.

Baka bir katlmc programn iletisiyle kendidncelerini bir araya getirerek deerlendirmeyapmtr. Trban, ekonomik kriz, esnafndarboaz katlmcnn program almlamasnadayanan ifadeleridir. Katlmc kiisel deer-lendirmesinin programda aktarlanlarla aynolduunu belirtmi ancak programda verilme-yen bir bilgiye gndermede bulunmutur.AKPnin yolsuzluk yapt dncesi kendisineaittir ancak bunu programdan rendiini d-nmtr.

Katlmclardan bir dieri program almlama-sn kendi i alanna uygun olarak yapmtr.Esnaf olan bu katlmc, gerek program alm-lamasnda gerekse kiisel deerlendirmesinde

partinin isizlie zm bulamadn, esnafn,iftinin kt durumda olduunu sylemitir.Programda aktarlan dier olumsuzluklar bukatlmc asndan kendi konumuyla ilgilideerlendirmesinin nne geememitir.

Partinin olumsuz uygulamalaryla ilgili dierkatlmclarn almlamalar genel olarak deer-lendirildiinde, program kodlaryla rtenanlamlar rettikleri gzlenmitir. Katlmclaraktarlan olumsuzluklarn en azndan birini netolarak hatrlamtr, anmsanan en nemli bilgi

laikliin ortadan kaldrlaca eriatn getirile-ceiyle ilgili dncedir.

Katlmclarn, Trkiyede nceki dnemlerdeRefah ve Fazilet partilerinin kapatlma srecin-de aktif rol oynayan dnemin Yargtay Cumhu-riyet Basavcs Vural Savan konuk olarakseilmesiyle ilgili yorumlar da farkllk gs-termektedir. Katlmclarn yorumlar ve siyasidnceleriyle ilgili cevaplar kyaslandnda

bir paralellikten rahatlkla bahsedilebilir. Kii-sel olarak partinin kapatlmasna kar kanlarkonuun tarafl olarak seildiini, Savan

nceki dnemde de bu tr kararlarn alnma-snda etkin olduunu, dmanca bir tavr sergi-lediini belirtmi ve en azndan kart grliki konua programda yer verilmesi gerektiinisylemitir. Partinin kapatlmasndan yanaolanlarn ortak dnceleri ise konuk seiminindoru yapld eklindedir. Bu katlmclar,Savan aydn kiiliinden, hukuku kimliin-den, Trkiyenin hukuk devleti olduundanbahsederek konuk seimini onaylamtr.


12/13


116

DEERLENDRME VE SONU

5N1K adl haber programn almlanmas zeri-ne odaklanan bu almada, almlama analizi birbirinden farkl sosyo-demografik zellikleri bulunan 12 kiinin katlmyla gerekletiril-mitir. alma, bulgularn genelletirilemeye-cei n kabulnden hareketle izleyicilerintelevizyon iletileri karsnda etken konumdabulunduunu ve iletilerle nemli oranda baakabildiklerini ortaya koymutur.

Sunucu Cneyt zdemirin yorumu, sokakrportajlarnn kurgulan, programn konuktercihi ve konuk Vural Savan AKP hkme-tiyle ilgili deerlendirmeleri partiyle ilgili bir

olumsuzlama tamaktadr. Programn hakimkodu AKPnin kapatlmas gereken bir partiolduudur. Katlmclarn byk ounluuprogramn yeniden kurulumu esnasnda, kodla-yclarn niyetinin farknda olduklaryla ilgilianlamlar retmitir.

Katlmclar programda aktarlan bilgileri ge-mite edindikleri bilgi birikimleriyle bir arayagetirerek yorumlamlardr. Gemi bilgi biri-kimi yeni bilgilerin almlanmas ve anmsan-masnda belirleyici bir kriter olarak tespit edil-

mitir. Bu tespit zellikle katlmclarn konukVural Savala ilgili deerlendirmesinden yolaklarak yaplmtr. Program konuuyla ilgiligemi bilgiler, katlmclarn kiisel grle-riyle birleerek almlamay etkilemitir. Kat-lmclarn tm Savan nceki dnemlerdeyaanan siyasi parti kapatma eylemlerindekiroln hatrlam, AKP ile ilgili tavrn bubilginin nda deerlendirmitir. Savalailgili yorumlarn farkll ise katlmclarnsiyasi grlerinden kaynaklanmtr. Bazkatlmclar, Savan aydn kiiliine, hukukukimliine vurgu yapm ve tavrn hakl bul-

mutur. lkenin gelecei asndan parti ka-patmann yanlln dnen katlmclar ileAKPye sempati duyan, uygulamalarn onay-layan katlmclar ise programn konuk tercihi-ni ve Savan tavrn eletirmitir. Onlara greSava, daha nce de benzer siyasi gre sahip partileri kapatt iin beklenen tepkiyi ver-mekte, nceki olaylardan kaynaklanan bir kinbeslemektedir.

Katlmclarn CNN Trkn yayn politikas-na, ideolojisine ynelik yorumlar da gnderi-

len iletilerle mcadele etme gcne sahip ol-duklarn gstermitir. Katlmclarn bykounluu programn AKPnin kapatlmassrecini etkilemek zere yaynlandn belirt-mi, baz katlmclar daha da ileri giderekaslnda AKPnin kapatlma dncesinin CNNTrke ait olduunu ve kendi yaklamna taraftoplamaya altn sylemitir.

Partinin kapatlmasna scak bakan katlmcla-rn almlamalaryla program ieriinin birbiriy-le nemli lde benzerlikler tad gzlem-lenmitir. Katlmclar AKP semeniyle vetrbanl olanlarla ilgili almlamalarn biz/onlar, kapal/ak tanmlamalaryla ifade etmi-tir. Program sunucusunun yorumlar ve konu-

un grleri de bu katlmclar tarafndanyeniden retilmitir. AKPnin kapatlmasylailgili almlamalarda sunucunun ve konuunsylemlerinin etkisi aka hissedilmitir. Ka-patlmayla ilgili olumsuz dncelere sahipolan katlmclar ise programa ve konua siyasidnceleri dorultusunda daha eletirel yak-lam ve bu ynde anlamlar retmitir. Bukatlmclar programn gerei yanstmad,yanl olduuyla ilgili yorumlar yapmtr.

almada, grlen 12 katlmcnn farkl

sosyo-demografik zelliklere sahip olmashedeflenmitir. Bu seimin nedeni katlmcla-rn almlamalaryla sosyo-demografik zellik-leri arasndaki ilikiyi ortaya koyma dnce-sidir. Genellenebilirlik kaygs tamakla birlik-te bu alma asndan ya, cinsiyet, eitim,gelir durumu deikenlerinin katlmclarnalmlama ve anmsamalarnda etkili olmadortaya kmtr. Deikenlerden yalnzca biri-nin katlmclarn almlamasyla ilgisi bulundu-u tespit edilmitir. Baz katlmclar programnkodlarn i-meslek alanna, iinde bulunduualma koullarna uygun olarak yeniden

retmitir. Bu katlmclar AKPnin kapatlma-s fikrini desteklemeyen kesim iinde yer alma-sna ramen partinin kendi alanlaryla ilgiliolumsuz uygulamalarn programda aktarldekliyle yeniden retmitir.

almann bulgular genel olarak deerlendi-rildiinde, 5N1K seyircilerinin programla ilgilialmlamalarnda kendi siyasi grlerinin diertm deikenleri bir kenara brakacak ekildebaskn olduu sylenebilir. KatlmclarAKPnin kapatlmas fikrine katlsalar da ka-


13/13


117

tlmasalar da program iletileriyle ilgili yorum-sal bir bak as gelitirmitir. Katlmclarnrettikleri anlamlar, gemi bilgileri, kiiseldnyalar ve yaam koullar erevesindeekillenmitir.

KAYNAKLAR

Grimes T (1990) Encoding TV news messag-ges into memory, Journalism Quarterly, 67 (4),757-765.

Hall S (2005) Kodlama, Kodamlama, YiitYavuz (ev), ahinde Yavuz (der), Medya vezleyici Bitmeyen Tartma, Vadi Yaynlar,Ankara.

Hoijer B (2005), zleyicilerin Televizyon Prog-ramlarn Almlay: Kuramsal ve MetodolojikDeerlendirmeler, ahinde Yavuz (ev ve der),Medya ve zleyici Bitmeyen Tartma, VadiYaynlar, Ankara.

nal M A (1996) Haberi Okumak, TemuinYaynlar, stanbul.

rvan S (1994-1995) Eletirel Yaklamlardazleyici Aratrmalar: Bir Yntem OlarakAlmlama zmlemesi, LEF Yllk 94, An-kara niversitesi letiim Fakltesi Yaynlar,Ankara.

Jankowski N W ve Wester F (1991) The Quali-tative Tradition in Social Science Inquiry:Contributions to Mass Communication Re-search, A Handbook of Qualitative Methodolo-gies For Mass Communication Research, K BJensen ve N W Jankowski (eds), Routledge,London, pp. 44-74.

Jensen K B (2005) Sosyal Kaynak Olarak Ha- berler Danimarka Televizyon Haberleri Hak-knda Nitel Ampirik Bir alma, ahindeYavuz (ev ve der), Medya ve zleyici Bitme-

yen Tartma, Vadi Yaynlar, Ankara.Jensen K B ve Rosengren K E (2005) zleyici-nin Peindeki Be Gelenek, ahinde-YiitYavuz (ev), Medya ve zleyici BitmeyenTartma, Vadi Yaynlar, Ankara.

Lindlof T R (1991) The Qualitative Study ofMedia Audiences, Journal of Broadcasting andElectronic Media, Volume 35, pp. 23-42.

Morley D (1988) Family Television: CulturalPower and Domestic Leisure, Routledge,Londra,

Morley D (1992) Kltrel Dnmler, Di-renme Politikas, Mine Gencel (ev), LEFYllk 92, Ankara niversitesi letiim Faklte-si Yaynlar, Ankara.

Morley D (2005) Etkin zleyici Kuram: Sarka-lar ve Tuzaklar, Yiit Yavuz (ev), ahindeYavuz (der), Medya ve zleyici Bitmeyen Tar-tma, Vadi Yaynlar, Ankara.

Smith P (2007) Kltrel Kuram, Selime Gzel-sar, brahim Gndodu (ev), Babil Yaynlar,stanbul.

Stevenson N (2008) Medya Kltrleri SosyalTeori ve Kitle letiimi, Gze Orhon, BarEngin Aksoy (ev) topya Yaynlar, Ankara.

Van Dijk T A (1988) News as Discourse, Law-rence Erlbaum Associates Publishers, NJ.

Wicks R H ve Drew D G (1991) Learning fromnews: Effects of Message Consistency andMedium on Lecall and Inference Making,Journalism Quarterly, 68 (1/2), 155-164.

5n1k haber programının alımlama analizi

Documents