Treningi umiejętności społecznych

mgr Irena Jastrzębska

Rehabilitacja psychiatryczna to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację społeczną.

Proponowane formy pomocy dostosowuje się do zmieniających się możliwości pacjenta, powinny być one zindywidualizowane, oparte na elastycznym i długotrwałym programie działania.

Rehabilitacja psychiatryczna to proces pomocy polegający na pełnym wykorzystaniu możliwości i umiejętności osoby niepełnosprawnej psychicznie dla jak najpełniejszego funkcjonowania w możliwie normalnym kontakcie społecznym

Rehabilitacja psychiatryczna sprowadza się do: kształtowania motywacji do akceptowanych przez

otoczenie zachowań; wyrabianie nawyków celowej aktywności; treningu w sposobie życia zbliżonym do zwyczajowych

norm.  Szczególnie istotne jest tu odtwarzanie i podtrzymywanie

umiejętności z zakresu nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi oraz rozwiązywania problemów.

Rehabilitacja to często tyle samo niepowodzeń co sukcesów, a naciski na powrót do praktyki instytucjonalnej są zawsze ogromne.

Naciskom tym może oprzeć się jedynie personel, który:o wie co robi, o dlaczego to robi o jest we właściwym stopniu samokrytycznyo jeżeli zaistnieje taka potrzeba jest otwarty na zmiany

dotychczasowego sposobu pracy

Co to są treningi umiejętności społecznych?

To zajęcia, w czasie których chorzy uczą się codziennych umiejętności, z którymi czasem mają problem po długim pobycie w szpitalu.

Niejednokrotnie objawy negatywne choroby uniemożliwiają wykonywanie codziennych zajęć a rodzina będąc w takiej sytuacji, wyręcza chorego.

Istota treningów polega na wspieraniu chorego w trudnym dla niego okresie powrotu do aktywnego życia w społeczeństwie.

Trening to ważny element procesu rehabilitacji. 

Zasady przygotowania i realizacji treningu

Punktem wyjścia treningu jest analiza trudności jakie ma pacjent w kontaktach interpersonalnych i określenie, które z nich zaburzają jego społeczne przystosowanie

Każdy z treningów ma na celu poprawę funkcjonowania pacjenta w innej dziedzinie życia, dlatego też podejmowanie decyzji o tym, w którym treningu pacjent powinien wziąć udział, powinno być poprzedzone dokładną analizą jego deficytów oraz możliwości poznawczych

Treningi rozpoczyna się dopiero po nawiązaniu tzw. kontraktu terapeutycznego

Ważne jest stworzenie bezpiecznego klimatu i wykluczenie czynników, mogących stwarzać poczucie zagrożenia

Zasady przygotowania i realizacji treningu cd Treningi należy rozpoczynać po ustąpieniu ostrych

objawów psychotycznych, które uniemożliwiają nawiązanie logicznego kontaktu z pacjentem

Przewlekłe objawy psychotyczne nie są przeciwwskazaniem do uczestnictwa w grupie, o ile nie powodują nadmiernego rozproszenia uwagi

Trudności pacjenta formułuje się w kategoriach operacyjnych, posługując się prostymi przykładami z życia codziennego, szukając optymalnego rozwiązania sytuacji trudnej

Należy uwzględnić mocne strony pacjenta, które zgłasza i chce rozwiązać swój problem

Zasady przygotowania i realizacji treningu cd Pacjent musi zawsze otrzymywać jasne instrukcje i

dokładne wyjaśnienie każdego etapu treningu Podczas prowadzenia treningu, w celu uzyskania lepszych

wyników, stosuje się jednocześnie bodźce nie tylko słuchowe, ale i wzrokowe

Dlatego podczas zajęć często używana jest tablica, na której terapeuta zapisuje temat zajęć, omawiane problemy, sposoby ich rozwiązania

Wykorzystywane są również gotowe plansze, na których wypisane są kolejne czynności konieczne do wykonania zadania, elementy prawidłowej rozmowy, produkty potrzebne do przyrządzenia danej potrawy itp

 

Zasady przygotowania i realizacji treningu cd Inną techniką stosowaną w treningach jest prezentacja

wideo, podczas której pacjenci oglądają czynności będące przedmiotem treningu, a także nagrywanie na wideo ćwiczeń wykonywanych przez pacjentów, co ułatwia im ocenę własnych umiejętności i poprawianie niedociągnięć

Należy pamiętać o konieczności częstego egzekwowania informacji od pacjentów, pamiętając, że uczymy pacjentów formułować swoje myśli w sposób krótki i jasny

Stosowanie pozytywnych wzmocnień - nie polega to na ciągłym chwaleniu pacjenta, ale na zauważaniu nawet w niepowodzeniach pacjenta pozytywnych elementów, okazywaniu zrozumienia dla trudności zadania

Zasady przygotowania i realizacji treningu cd Należy pamiętać o konieczności regularnej oceny postępów

w treningu, co pozwala dostosować program i tempo jego realizacji do aktualnych możliwości każdego pacjenta

Ocena pożądanych zmian w zachowaniu i umiejętnościach pacjentów jest podstawową cechą treningu, podobnie jak innych form terapii behawioralnej - sposoby takiej oceny mogą być różne

Autorzy proponują metodę ankietową (kwestionariusz wiedzy o lekach), polegającą na porównaniu wyników uzyskanych przed treningiem i po jego zakończeniu

Najlepszym jednak sposobem oceny efektu treningowego jest sprawdzenie, czy pacjenci regularnie przyjmują leki

Terapeuta  Trenerem - terapeutą prowadzącym trening może być: psycholog,

psychiatra, pielęgniarka, pracownik socjalny, terapeuta zajęciowy, osoba wrażliwa, cierpliwa, wierząca w sens i skuteczność treningu, umiejąca doceniać najmniejsze nawet postępy pacjentów

Trener to osoba cechująca się postawą partnerstwa, w przeciwieństwie do błędnej i nieterapeutycznej nadopiekuńczości

To osoba towarzysząca pacjentowi, ucząc go odgrywania ról, podpowiadając, ale niczego nie wykonując za pacjenta, umiejąca nawiązać dobry kontakt z grupą mająca doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi

Trener – terapeuta powinien znać warunki leczenia farmakologicznego i terapii każdego pacjenta 

Uczestnicy

Osoby z obniżonym poziomem funkcjonowania społecznego Osoby choć w minimalnym stopniu zainteresowane

ćwiczeniem danej umiejętności z wyrównanymi objawami psychotycznymi, żeby nie zakłócać koncentracji uwagi pacjentów podczas zajęć

Osoby uczestniczące w treningu można leczyć w różnym trybie: na oddziale całodobowym, dziennym lub ambulatoryjnie

Sesje treningowe mogą być prowadzone w grupie lub indywidualnie grupy 3-8 osób sesja powinna trwać 1-2 godzin czas zajęć można wydłużać lub rzadziej skracać, w

zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów czas trwania i liczba spotkań w tygodniu ustalana jest

indywidualnie dla każdej grupy za optymalne uważa się spotkania godzinne dwa razy w

tygodniu, ponieważ pacjentom trudno jest utrzymywać koncentrację dłużej niż godzinę

odpowiednia atmosfera- ciepła, pozytywna, pełna akceptacji 

Sesje treningowe cd. symboliczne nagrody cykl każdorazowo kończy się spotkaniem

podsumowującym, któremu nadaje się charakter dość uroczysty, wskazane jest wręczenie np. dyplomów ukończenia kursu treningowego lub drobnych upominków związanych z tematyką treningu

cały cykl powinien trwać ok.3- 6 miesięcy scenki powinny być krótkie, a informacje zwrotne od

terapeuty – jasne i zwięzłe treningi rozpoczynają się zawsze, od spotkania

informacyjnego, a następnie ułożone są według wzrastającego poziomu trudności i zakresu ćwiczeń

Czynniki wpływające na efektywność treningu  Siedem technik uczenia 1. Wprowadzenie – pomaga zrozumieć cele treningu polega na

przedstawieniu tematu danego zakresu oraz ćwiczonych umiejętności oraz wzmocnienie zainteresowania pacjentów

2. Demonstracja video oraz pytania i odpowiedzi- prezentacja scenek video przedstawiających stosowanie poszczególnych umiejętności oraz powtórzenie treści scenek za pomocą pytań i odpowiedzi

3. Odgrywanie ról – ćwiczenie i utrwalanie poznanych umiejętności 

4. Dobór niezbędnych środków dyskusja na temat sposobu zdobywania środków niezbędnych do wykorzystania nabytych umiejętności

Czynniki wpływające na efektywność treningu5. Nieoczekiwane problemy - rozwiązywanie problemów

związanych za stosowaniem w życiu codziennych nabytych umiejętności

6. Ćwiczenia w warunkach naturalnych –ćwiczenia umiejętności w życiu codziennym (z pomocą trenera)

7. Zadanie domowe -wypełnianie zadań poza treningiem, bez pomocy trenera 

Rodzaje treningów

Trening edukacyjny Trening umiejętności samoobsługi i zaradności życiowej Trening umiejętności społecznych i interpersonalnych Trening umiejętności spędzania czasu wolnego 

Trening edukacyjny

trening aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznym trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby

Trening aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznym

Celem treningu jest stopniowe osiąganie przez pacjenta coraz

większej samodzielności dotyczącej własnego leczenia

farmakologicznego

Trening aktywnego udziału w leczeniu farmakologicznym cd.

Zakres I - Uzyskiwanie informacji o leczeniu przeciwpsychotycznym, o lekach i ich działaniu

Zakres II - Zasady samodzielnego przyjmowania leków i ocena skutków ich działania

Zakres III - Rozpoznawanie objawów ubocznych i radzenie sobie z nimi

Zakres IV - Ustalanie z lekarzem spraw związanych z leczeniem

Chodzi tu przede wszystkim o nauczenie pacjenta, w jaki sposób ma skutecznie uzyskać pomoc w wypadku problemów związanych z farmakoterapią; ćwiczy się, na przykład, opisywanie objawów i zmian w samopoczuciu

Trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby

 Celem treningu jest nauczenie pacjentów chorych psychicznie zapobiegania objawom choroby lub minimalizowania ich nasilenia

Można tego dokonać przez nauczenie się rozpoznawania objawów zwiastunowych lub sygnałów nawrotu albo na przykład przez stosowanie technik wczesnej interwencji

Trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby cd.

Trening opracowano z myślą o udzieleniu pacjentom z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi pomocy w uzyskaniu większej samodzielności przez nauczenie się, jak:

o rozpoznawać sygnały ostrzegające przed nawrotem choroby i prowadzić stałą obserwację tych objawów

o uzyskiwać pomoc od pracowników służby zdrowia i swoich bliskich w momentach pogorszenia samopoczucia i funkcjonowania

o rozpoznawać objawy przewlekłe, które utrzymują się mimo leczenia i profilaktyki

o obserwować systematycznie te objawy i stosować metody zapobiegające ich negatywnemu wpływowi na życie codzienne

o zrozumieć niebezpieczeństwa związane z przyjmowaniem narkotyków i alkoholu oraz nauczyć się odmawiać przyjmowania tych używek

Trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby cd.

Symptomatologia zaburzeń psychicznych jest niezwykle złożona i odmienna w wypadku każdego pacjenta

Jednak grupując objawy w cztery podstawowe kategorie, można pomóc pacjentom w ich zrozumieniu oraz lepszym radzeniu sobie z nimi. Są to:

o objawy zapowiadające nadchodzący nawrót choroby(objawy zwiastunowe)

o objawy doświadczane przez pacjenta w sposób mniej lub bardziej stały

o objawy uboczne leczenia farmakologicznego, które przypominają obydwa powyższe typy

o objawy choroby mogą być odbierane jako zwykłe zmiany nastroju oraz reakcje na trudne wydarzenia życiowe

Trening umiejętności samoobsługi i zaradności życiowej

Trening ten obejmuje 2 obszary:o samoobsługę oraz zaradność życiowao funkcjonowanie w życiu codziennym

Samoobsługa

Samoobsługa czyli wykonanie czynności przez samego pacjenta takich jak:

o samodzielne jedzenieo samodzielne mycieo samodzielne ubieranie się o samodzielne załatwianie czynności

fizjologicznych

Zaradność życiowa i funkcjonowanie w codziennym życiu

Dotyczy to takich czynności jak: o przygotowanie posiłku czyli terapia kulinarnao pranieo dbanie o higienę osobistą i wygląd zewnętrznyo umiejętność gospodarowania pieniędzmio dokonywanie zakupówo dbanie o czystość i porządek np. we własnym mieszkaniu,

pokoju itp.

Trening w zakresie wyglądu zewnętrznego i higieny osobistej

 Uczy się pacjentów umiejętności związanych z higieną osobistą oraz tego w jaki sposób należy pamiętać o tych czynnościach. Należy podkreślić ich znaczenie w życiu każdego człowieka:

o Po pierwsze, ich wpływ na zdrowie człowieka, samopoczucieo Po drugie, estetyczny wygląd ułatwia kontakty z innymi ludźmi o Po trzecie, leki neuroleptyczne mające efekty uboczne w postaci

wzmożonego wydzielania gruczołów łojotokowych, ułatwiają dostęp do skóry grzybom i bakteriom

Dlatego tak ważne jest aby w sposób odpowiedni podkreślić pacjentom ważność dbania o higienę osobistą

Trening higieniczny  Trening higieniczny może obejmować następujące czynności:o dbanie o wygląd zewnętrznyo mycie całego ciała, rąk, stópo dbanie o paznokcie, włosy, o higienę jamy ustnej, bieliznę osobistąo pranie bielizny osobistej Na początku każdych zajęć omawia się każdą czynność, która

będzie przedmiotem zajęć Następnie pokazana będzie prawidłowo wykonana czynność na

taśmie wideo, potem pacjenci ćwiczą sami Należy pamiętać o przestrzeganiu zasady intymności przy tego

rodzaju ćwiczeniach Na końcu zadawane mogą być ćwiczenia do domu

 Trening techniczny  W tym treningu uczy się pacjentów, jak prawidłowo wykonywać

czynności takie jak: o wymiana bezpieczników elektrycznych, naprawa zawiasów i zamków

meblowych, uszczelnianie drzwi i okien, wymiana uszczelki kranowej, itp.o Takie czynności, które można wykonać samemu bez kosztownej pomocy

fachowca, a także jakie narzędzia warto mieć w domu i do czego one służą Oprócz tego uczy się pacjentów, gdzie mogą szukać pomocy jeśli

niezbędna okaże się pomoc fachowca Można wykorzystać prezentację wideo, pokazując wyżej omówione

czynności, przećwiczyć to z pacjentem Na koniec można zadać pacjentowi zadanie domowe, aby wykonał

podobną czynność w domu

Trening budżetowy

Trening budżetowy - zajęcia które mają ułatwić pacjentom umiejętne gospodarowanie niewielkimi zazwyczaj kwotami, którymi dysponują w ciągu miesiąca

Nauczenie pacjentów podziału pieniędzy na stałe wydatki comiesięczne, typu rachunki za światło, za gaz, itp., na artykuły żywnościowe, leki

Należy również pamiętać o tym, iż mogą pojawić się wydatki nieoczekiwane i w związku z tym należy mieć zaoszczędzone pieniądze

Trening budżetowy cd.

Trening budżetowy może obejmować następujące tematy: o orientację w cenacho różne sposoby gospodarowania pieniędzmio zakupyo planowanie zakupów na weekendo planowanie wydatków na cały miesiąco sposoby oszczędnego gospodarowaniao trudności w zakupach Można w tym treningu wykorzystać wyjście w teren, do

sklepu, aby pacjenci uczyli się w warunkach naturalnych

Trening kulinarny Trening kulinarny - nauka sposobu

prawidłowego odżywiania, produktów, które są wskazane, a których raczej unikać

Również nauczenie pacjentów przyrządzania sobie różnych potraw oraz sposobów ich przechowywania

W czasie tych spotkań pacjenci uczą się między innymi:

o parzenia herbatyo przygotowywania kanapek, surówek,

prostych dań na ciepło 

Trening umiejętności społecznych i interpersonalnych

W zakresie umiejętności społecznych jak i interpersonalnych jest:

o nawiązanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych, o aktywność w życiu społecznym i odpowiedzialność o motywowanie do funkcjonowania w oparciu o własne

możliwościo kształcenie umiejętności współpracy i komunikowania się w

grupie na zasadach otwartości, partnerstwa i wzajemnościo aktywizacja w celu znalezienia zatrudnienia, przy

współpracy z wyspecjalizowanymi instytucjami

Trening umiejętności społecznych może być wykorzystany jako „narzędzie”:

korekcyjne i terapeutyczne - zmiana sądów urazowych, zaburzonych zachowań

edukacyjne - poznawanie i doskonalenie umiejętności społecznych, nabywanie sprawności wykorzystania umiejętności społecznych w sytuacjach rzeczywistych

rewalidacyjne - pomoc osobie z niepełnosprawnością w osiągnięciu możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania w życiu społecznym, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z niepełnosprawności fizycznej, psychicznej i/lub intelektualnej oraz wieku

rehabilitacyjne - „kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych, pedagogicznych i zawodowych w celu usprawniania osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu”

Rodzaje

Trening rozwiązywania problemów w sytuacjach trudnych Trening podstawowych umiejętności prowadzenia

rozmowy Trening przygotowania do podjęcia pracy

Trening rozwiązywania problemów w sytuacjach trudnych

Ma na celu uczenie pacjentów psychicznie chorych metody radzenia sobie z trudnymi sytuacjami międzyludzkimi, które spotkać ich mogą w codziennym życiu, za pomocą następujących kroków:

o dokładne przyjrzenie się sytuacji o uczy się pacjentów zwracania uwagi na

okoliczności w jakich zaistniała sytuacja i dokładne ich analizowanie

Przebieg treningu

o opisanie problemu – uczy się pacjentów opisywania problemów w kategorii celu – co chcemy osiągnąć? i kategorii przeszkody – co nam utrudnia osiągnięcie celu?

o szukanie rozwiązań – uczy się pacjentów poszukiwania możliwie największej liczby rozwiązań, początkowo bez zwracania uwagi na ich konsekwencje, podaje się różne sposoby szukania pomysłów

o ocena rozwiązań – uczy się pacjentów odróżniania pozytywnych i negatywnych konsekwencji rozwiązań, następnie wybierają rozwiązanie ich zdaniem najlepsze

Przebieg treningu cd.o  wprowadzanie rozwiązań w życie – uczy się pacjentów

korzystania z tych rozwiązań w realnych sytuacjach, ten etap uzupełniany jest nauką werbalnych i niewerbalnych sposobów komunikowania się z ludźmi

Każdy pacjent powinien na koniec zajęć odegrać scenkę i pokazać rozwiązanie jakie by zastosował.

Scenka z problemem, który stanie się tematem zajęć, może być przedstawiona na taśmie wideo, bądź przygotować mogą ją sami pacjenci, aczkolwiek bardziej neutralna jest taśma wideo i usprawnia ona przebieg ćwiczeń

Trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy

Celem tego treningu jest nauczenie pacjentów umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych

Trening może być prowadzony według następującej kolejności:

o zachowania werbalne i niewerbalne – uczy się pacjentów rozpoznawania zachowań werbalnych i niewerbalnych, a także świadomego ich używania poprzez kontakt wzrokowy, postawę ciała, gestykulację, ton głosu, mimikę

o Uczy się pacjentów rozpoznawania, czy drugi człowiek w danej sytuacji ma ochotę na rozmowę z nimi

Przebieg treningu

rozpoczynanie rozmowy – pacjenci uczą się wybierania odpowiedniego momentu i miejsca na prowadzenie rozmowy, odpowiednich rozmówców i proponowania dobrych tematów

podtrzymywanie rozmowy – pacjenci uczą się aktywnego słuchania, zadawania pytań, znajdowania nowych tematów, udzielania informacji o sobie (o różnym stopniu intymności),

uprzejme kończenie rozmowy podsumowanie – pacjenci uczą się połączenia wszystkich

zdobytych umiejętności w całość

Trening przygotowania do podjęcia pracy Celem tego treningu jest nabycie bądź też utrwalenie pewnych

nawyków i umiejętności potrzebnych w pracy zawodowej, umiejętności szukania pracy, odpowiedniego zachowania się wobec urzędników, sprawnego załatwiania formalności związanych z podjęciem pracy

Przykładowo trening szukania pracy będzie obejmował:o naukę pacjentów wyszukiwania informacji o pracy dostępnych w

gazetacho uzyskiwania informacji telefonicznej o pracyo szukanie pracy w biurach zatrudnienia Każda forma szukania pracy może stanowić temat odrębnych

treningów, wtedy jest większa możliwość dokładnego przećwiczenia i analizy każdej z form

Trening umiejętności spędzania czasu wolnego

Rola treningu

Trening umiejętności spędzania wolnego czasu ma pełnić funkcje odpoczynku, rozrywki i zabawy, funkcję rozwijającą i kształtującą oraz integrującą i obejmuje:

o rozwijanie zainteresowań lekturą czasopism i książek, a także wybrane audycje radiowe czy programy telewizyjne oraz filmy

o rozwijanie umiejętności korzystania z takich form jak: turystyka, spacery, wycieczki, udział w imprezach kulturalnych (przedstawienia), sportowych (olimpiady), towarzyskich (zabawy, festyny)

o motywowanie do wychodzenia na zewnątrz domu tj. kino, muzeum itp.

Rola treningu cd.

Czas wolny osób z zaburzeniami psychicznymi można wykorzystać do utrwalenia wiadomości i umiejętności wynikających z wszystkich zadań rehabilitacyjnych tj.

o samoobsługao zaradność życiowao uspołecznienieo współdziałanieo rozwój sfery manualno-praktycznejo pogłębienie i rozwijanie swoich upodobańo przygotowanie do pracy zawodowej

Rola treningu cd.

Można go wykorzystać do dowolnego usprawniania, o do uzyskiwania przez nich nowych umiejętnościo do budzenia ich aktywnościo do łagodzenia skutków rozmaitych zaburzeń w zachowaniu Trening umiejętności spędzania wolnego czasu oprócz

utrwalania wszystkich zadań rehabilitacyjnych pomaga również w integracji ze sobą wszystkich tych elementów programu wspierająco-rehabilitacyjnego

Dziękuję za uwagę