6.4 ระบบหมนเวยนเลอด ระบบนำ��เหลองกบก�รรกษ�ดลยภ�พของร�งก�ย

หนวยทเลกทสดของสงมชวต คอ เซลล ทกเซลลจงตองการอาหาร ออกซเจนและตองขบถายของเสยออกจากเซลล การแลกเปลยนสารเหลานเกดขนระหวางเซลลกบสงแวดลอม ในสงมชวตขนาดเลกและไมมโครงสรางทซบซอน การแลกเปลยนสารระหวางเซลลบสงแวดลอมเกดโดยวธแพร แตในสงมชวตทมเซลลจำานวนมาก และมขนาดรางกายใหญโตซบซอน การแพรอยางเดยวไมเพยงพอทจะแลกเปลยนสากบเซลลทกเซลลได จงตองมกระบวนการลำาเลยงสารตาง ๆ เขาและออกจากเซลล โดยมโครงสรางพเศษทดและมประสทธภาพ เพอใชในการลำาเลยงสาร โครงสรางนนประกอบดวยอวยวะหลายอยางทำางานรวมกนเปนระบบหมนเวยนเลอด

6.4.1 ก�รลำ�เลยงส�รในร�งก�ยสตว6.4.1.1 ก�รลำ�เลยงส�รในร�งก�ยสตวทไมมระบบ

หมนเวยนเลอดฟองนำ�� ( Sponges )ฟองนำามกลมเซลลทำาหนาทแตกตางกน แตยงไมรวมกน

เปนกอนเนอเยอ การลำาเลยงของฟองนำาอาศยนำาทไหลผานเขาออกเซลลดวยการพดโบกของแฟลเจลลมทเซลลปอกคอ ( Choanocyte หรอ collar cells ) พดพาใหนำาไหลผานเขาพรอมอาหารและขบถายของเสยออกไปพรอมกบนำาทออกจากตวแกสออกซเจนและคารบอนไดออกไซดทผานออกลวนปะปนไปกบนำาทงสน

รปท 6.84 ก�รรบและลำ�เลยงส�รของฟองนำ��

ซเลนเตอเรต ( Coelenterrates ) ในซเลนเตอเรตซงไฮดราเปนตวอยาง มชองแกสโทรวา

สควลาร ทำาหนาทเปนทงทางเดนอาหารและทอลำาเลยงสาร การนำาอาหารเขานนเกดกบเซลลเนอเยอชนทบชองแกสโทรวาสควลาร และแพรสเนอเยอชนนอก เชนเดยวกบการแพรของเสยจะแพรออกจากเซลลสภายนอกโดยตรง

หนอนตวแบน ( Flatworms )ในพวกหนอนตวแบน ตวอยางเชน พลานาเรย ซงเปนสตว

ขนาดเลก ถงแมจะมเซลลหลายชนกวาไฮดรากตาม แตการแพรของสารกยงใชกระบวนการเดยวกนกบไฮดรา คอการแพรจากเซลลหนงไปสอกเซลลหนงซงอยถดไป

รปท 6.85 ทอลำ�เลยงของสตวไรกระดกสนหลงช�นตำ� ก. ดอกไมทะเลมท�งเดนอ�ห�รเหมอนกบไฮดร�

ข. ไฮดร�มชองแกสโทรว�สควล�ร ซงเปนท�งท�งเดนอ�ห�รและทอลำ�เลยง

ค. หนอนตวแบนใชท�งเดนอ�ห�รซงแตกแขนงสงส�รอ�ห�รไปยงเซลลทวตว

รปท 6.88 แสดงก�รแลกเปลยนส�รของสงมชวตชนดต�ง ๆ โดยก�รแพรผ�นผวลำ�ตว ในสงมชวตช�นตำ� ไดแก ก. อะมบ� ข. ไฮดร� ค. พล�น�เรย

ง. ด�วทะเลมระบบหมนเวยนแตใชนำ��ทะเลหมนเวยนในตว

พลานาเรยมโครงสรางรางกายซบซอนกวาไฮดรา แตกสามารถแลกเปลยนสารโดยตรงกบสงแวดลอมไดเชนเดยวกบไฮดรา เพราะนอกจากบรเวณผวหนงเปยกชนอยเสมอแลว ลำาตวยงแบนบางจงมพนทผวสมผสกบสงแวดลอมมากกวา ทำาใหอาหารและออกซเจนแพรจากภายนอกเขาสเซลลได และของเสยแพรออกจากเซลลได ทำาใหพลานาเรยสามารถดำารงชวตอยได ถงแมจะมรางกายซบซอนกวาไฮดรากตาม

6.4.1.2 ก�รลำ�เลยงส�รในร�งก�ยของสตวทมระบบหมนเวยนเลอด

แอนเนลดสตวชนตำาพวกแรกทมการลำาเลยงสารโดยใชการหมนเวยน

เลอด คอ ไสเดอนดน โดยอาศยหลอดเลอดในการลำาเลยง หลอด

เลอดสำาคญของไสเดอนดนมอย 2 เสน คอ หลอดเลอดด�นบน ( Dorsal blood vessel ) และหลอดเลอดด�นล�ง ( Ventral blood vessel ) และมหวงเลอด 5 ค พองออกรอบบรเวณหลอดอาหาร เรยกหวงเลอดเหลานวา หวใจเทยม ( Pseudoheart ) ซงสามารถหดตวทำาหนาทสบฉดเลอดใหไหลเวยนไปตามหลอดเลอดได และเปนตวเชอมระหวางหลอดเลอดดานบนและหลอดเลอดดานลาง โดยหลอดเลอดทางดานบนนำาเลอดจากหางไปทางหว และจะดนเลอดผานหวใจเทยมลงมาสหลอดเลอดทางดานลางซงเปนเสนยาวอยใตทางเดนอาหารใหเลอดไหลผานไปทางหาง จากหลอดเลอดใหญนมหลอดเลอดฝอย ( capillary ) แตกแขนงแทรกเขาไปสเนอเยอในบรเวณตาง ๆ ทวตว เลอดจะไหลไปยงหลอดเลอดทมผนงบางแลวแพรสารระหวางเลอดกบเซลลหลอดเลอดฝอยตาง ๆ จะรวมกนจากเนอเยอเขาสหลอดเลอดทมขนาดใหญขนเขาสหลอดเลอดทางดานบน ซงเปนเสนยาวเหนอทางเดนอาหาร เมอหลอดเลอดทางดานบนบบตว เลอดจะไหลไปทางดานหวเมอถงหวใจเทยมเลอดจะไหลลงสหลอดเลอดดานลางตอไป

รปท 6.87 แผนภ�พแสดงก�รไหลเวยนเลอดของไสเดอนดน

สรปไดวาหลอดเลอดในไสเดอนดนมสวนทเปนทางใหเลอดเคลอนตวไปตามสวนตาง ๆ ของรางกายกบสวนสบฉดเลอดใหไหลไปตามทอ สตวสวนใหญจะมระบบหมนเวยนเลอดลกษณะคลายคลงกบไสเดอนดน แตสตวบางพวกมลกษณะการหมนเวยนเลอดแปลกออกไป ดงรป ท 6.88

รปท 6.88 ก�รหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปดในแมลง ( ก ) และกง ( ข )

อ�รโทรพอดจากรปท 6.88 จะเหนไดวา เลอดของแมลงสามารถไหลออก

นอกหลอดเลอดแทรกซมเขาสเนอเยอไดเองโดยไมตองมหลอดเลอดฝอยนำาไป จากนนเลอดจะออกจากเนอเยอเขาสหวใจทาง รเปดออสเทย ( Ostia ) เมอหวใจคลายตวการทเลอดสามารถหมนเวยน

โดยไมตองมหลอดเลอดตลอดเวลาเชนนเรยกวา ระบบหมนเวยนเลอดชนดวงจรเปด ( Open circulartory system ) ระบบเลอดชนดนนอกจากจะพบไดในอารโทรพอดแลวยงพบไดในหอยบางพวก สวนระบบเลอดทมการหมนเวยนอยภายในหลอดเลอดตลอดเวลานนเรยกวา ระบบหมนเวยนเลอดวงจรปด ( Closed circulartory system ) เชน ในไสเดอนดนและสตวมกระดกสนหลงทวไป

รปท 6.89 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของกง ซงเปนระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด

การหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปดและแบบวงจรปดตางกนดงน

การหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปด เลอดไหลผานจากหวใจไปตามหลอดเลอดแลวไหลออกจากหลอดเลอดแทรกเขาชองวางสำาหรบรบเลอดหรอฮโมซล ( Hemocoel ) แลวสองเขาสเนอเยอ

โดยตรง เมอผานไปเลยงเนอเยอตาง ๆ ในลำาตวแลวไหลกลบเขาหวใจอกครงดวยการบบตวของกลามเนอลำาตวและการคลายตวของหวใจ ทงนอาจผานเหงอกเพอแลกเปลยนแกส หรอมระบบนำาแกสสงไปแลกเปลยนทเนอเยอโดยตรงกได

สวน การหมนเวยนเลอดแบบวงจรปด หมายถง การหมนเวยนของเลอด เมอออกจากหวใจมหลอดเลอดขนาดใหญรบออกไปแลวสงไปตามหลอดเลอดขนาดเลกลงจนถงหลอดเลอดฝอยสงไปยงเนอเยอ แตหลอดเลอดไมไดสมผสเนอเยอโดยตรง ใชการแพรสารเขาออกจาหลอดเลอดฝอย จานนไหลกลบเขาหลอดเลอดขนาดใหญขนจนกระทงกลบเขาหวใจอกครง การหมนเวยนเกดโดยการบบตวของกลามเนอหวใจ สวนการแลกเปลยนแกสอาจเกดกอนเลอดโดยการบบตวของกลามเนอหวใจ สวนการแลกเปลยนแกสอาจเกดกอนเลอดหมนเวยนเขาหวใจหรอหลงจากผานหวใจออกมาแลว แลวแตชนดของสตวนน ๆ

เขยนแผนภ�พเปรยบเทยบไดดงรปตอไปน�

ระบบเลอดแบบวงจรเปด

ระบบเลอดแบบวงจรปด

รปท 6.90 แผนภ�พแสดงก�รเปรยบเทยบก�รหมนเวยนเลอดชนดวงจรเปด

( อ�รโทพอด ) กบก�รหมนเวยนเลอดชนดวงจรปด ( แอนเนลต และ

สตวมกระดกสนหลง ) จ�กภ�พตดลำ�ตวต�มขว�ง จะเหนว�สตวทมก�ร

หมนเวยนเลอดชนดวงจรเปดน�นเลอดจะไหลไปต�มฮโมซลไดโดยไม

ตองมหลอดเลอด

รปท 6.91 แผนภ�พเปรยบเทยบระหว�งระบบหมนเวยนเลอดชนดวงจรเปด (บน)

และระบบหมนเวยนเลอดชนดวงจรปด (ล�ง )

สตวมกระดกสนหลงในสตวมกระดกสนหลง มระบบหมนเวยนเลอดเปนระบบปด

เราสามารถศกษาการไหลเวยนของเลอดทบรเวณหลอดเลอดฝอยทหางปลาหรอนวเทากบ ดงกจกรรมตอไปน

ปล�ปลามระบบหมนเวยนเลอดระบบปด โดยมหวใจสองหองคอ

หองบน เรยก เอเตรยม ( Atrium ) และหองลางเรยก เวนตรเคล ( Ventricle ) เลอดทไหลผ�นหวใจปล�มแตเลอดเสย หรอเลอดทมออกซเจนนอย เมอเลอดไหลจากเอเตรยมเขาสเวนตร

เคลบบตว เลอดจะสงไปยงหลอดเลอดบรเวณเหงอก เพอทำาการแลกเปลยนแกสกบนำาทอยรอบ ๆ เหงอก จากนนเลอดทมปรมาณออกซเจนมากจะถกสงไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย พรอมกบปลอยอาหารและออกซเจนใหกบเนอเยอตาง ๆ ทหลอดเลอดฝอยผาน หลอดเลอดทออกจากเนอเยอตาง ๆ จงมออกซเจนนอยกวาและหมนเวยนกลบสเอเตรยมอกครงวนเวยนอยเชนนตลอดไป

รปท 6.94 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของปล�

รปท 6.95 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของปล�

ระบบหมนเวยนเลอดของปลามทงทเหมอนและแตกตางจากระบบหมนเวยนเลอดของไสเดอนดน คอ สวนทเหมอนคอเปนระบบหมนเวยนเลอดแบบปด แตทตางกนคอปลามหวใจทแทจรงแลว สามารถทำางานดวยกลามเนอหวใจ แตกตางจากหวใจเทยมของไสเดอนดนทเปนทางผานของเลอดเทานน แตการไหลเวยนของเลอดขนกบการบบตวของกลามเนอทวตว

สตวครงนำาครงบกสตวครงนำาครงบกมหวใจ 3 หอง หวใจหองบนหรอเอเตรยม

แบงออกเปน 2 หอง คอ หองซายและหองขวา สวนเวนตรเคลหรอหองลางมเพยงหองเดยวเลอดทไหลกลบมาจากสวนตาง ๆ ของ

รางกายเปนเลอดทมออกซเจนนอย เขาสหองบนขวาหรอเอเตรยมขวา สวนเลอดทไดรบออกซเจนจากการแลกเปลยนแกสทปอดหรอผวหนงจะเขาสหวใจหองเอเตรยมซาย เมอเลอดไหลลงสเวนตรเคลบางสวนของเลอดจะปะปนกน เมอเวนตรเคลบบตวเลอดดจะไหลไปเลยงสวนหว เลอดผสมจะไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย สวนเลอดเสยจะถกสงไปยงปอดหรอผวหนงเพอแลกเปลยนแกสใหกลายเปนเลอดทมออกซเจนมากกลบเขาสหองเอเตรยมซายอกครง

การหมนเวยนเลอดของสตวครงนำาครงบกแตกตางจากสตวอนทหวใจม 3 หอง เลอดทมออกซเจนมากและนอยมโอกาสปะปนกน เพราะเลอดจากเอเตรยมซายและขวาไหลลงมารวมกนทเวนตรเคล แตเนองจากลนทกนระหวางเอเตรยมซายและเวนตรเคลกบลนทกนระหวางเอเตรยมขวากบเวนตรเคลปด – เปดไมพรอมกน เมอเวนตรเคลบบตวเลอดทมออกซเจนนอยถกสงออกไปกอน และเขาไปในโคนสอารเทอรโอซส ( Conus arteriosus ) ซงมลนกนอยชวยแยกเลอดใหสงไปปอดและผวหนงเพอไปรบออกซเจน สวนเลอดทมออกซเจนมากจะเขาหลอดเลอดทไปเลยงสวนหวและเลอดผสมไปเลยงรางกาย

รปท 6.96 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของปล� และ สตวครงนำ��ครงบก

สตวเลอยคลานสตวเลอยคลานมหวใจ 4 หองไมสมบรณ คอมเอเตรยม 2

หองและเวนตรเคล 2 หอง แตผนงกนเวนตรเคลยงไมสมบรณ ยกเวนจระเขทมผนงกนเวนตรเคลสมบรณ เลอดดจากเอเตรยมซายกบเลอดเสยจากเอเตรยมขวาจะไหลปะปนกนในเวนตรเคลไดเลกนอย เลอดดทมเลอดเสยผสมอยบางจะไปเลยงรางกายแลวกลบเขาสเอเตรยมขวา สวนเลอดเสยจะออกจากเวนตรเคลไปฟอกทปอด

นกและสตวเลยงลกดวยนำานมนกและสตวเลยงลกดวยนำานมมหวใจ 4 หองสมบรณ คอ เอ

เตรยม 2 หอง และเวนตรเคล 2 หอง เลอดดจะเขาเอเตรยมซายไปส

เวนตรเคลซายออกไปเลยงรางกาย สวนเลอดเสยจะเขาเอเตรยมขวาลงสเวนตรเคลขวาไปฟอกทปอดใหเปนเลอดดกลบเขาเอเตรยมซายอก

รปท 6.97 แผนภ�พแสดงก�รหมนเวยนเลอดของนกและสตวเล�ยงลกดวยนำ��นม

ปล� สตวครงนำ��ครงบก สตวเล�ยงลกดวยนำ��นม

รปท 6.98 ก�รหมนเวยนเลอดของปล� สตวครงนำ��ครงบกและสตวเล�ยงลกดวยนำ��นม

รปท 6.99 ววฒน�ก�รของหวใจสตวทมกระดกสนหลงก. ปล�มหวใจหองบน ( Atrium ) หนงหอง และ

หองล�ง ( Ventricle ) หนงหองข. หวใจสตวครงบกครงนำ��มหองบนสองหองและ

หองล�งหนงหองค. สตวเล�อยคล�นมหวใจหองบนสองหอง หองล�ง

สองหอง แตหองล�ง แยกเปนสองหองอย�งไมสมบรณ ทำ�ใหเลอดผสม

กนไดบ�งง. นกและสตวเล�ยงลกดวยนำ��นมมหวใจ 4 หอง คอ

หองบน 2 หอง หองล�ง 2 หอง แยกเลอดดกบเลอดเสยออกจ�ก

กน