ZAPOBIEGANIE ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM ZABURZENIOM PSYCHICZNYMPSYCHICZNYM

dr n.med. Justyna Pedr n.med. Justyna Pełłkaka--WysieckaWysieckaKatedra i Klinika Psychiatrii PUMKatedra i Klinika Psychiatrii PUM

�� Zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem Zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem

osobistym czosobistym człłowieka, a ochrona praw osowieka, a ochrona praw osóób z b z

zaburzeniami psychicznymi nalezaburzeniami psychicznymi należży do obowiy do obowiąązkzkóów w

papańństwa.stwa.

�� DziaDziałłania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia ania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia

psychicznego spsychicznego sąą podejmowane przede wszystkim podejmowane przede wszystkim

wobec dzieci, mwobec dzieci, młłodzieodzieżży, osy, osóób starszych i wobec osb starszych i wobec osóób b

znajdujznajdująących sicych sięę w sytuacjach stwarzajw sytuacjach stwarzająących zagrocych zagrożżenie enie

dla ich zdrowia psychicznego. dla ich zdrowia psychicznego.

Ochrona zdrowia psychicznegoOchrona zdrowia psychicznego

NIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA PSYCHICZNEGONIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA PSYCHICZNEGO

Dominującym odczuciem wobec problemów zdrowia psychicznego jest przerażenie i bezradność lub

obojętność, nieracjonalne stereotypy i uprzedzenia otwierające drogę społecznemu napiętnowaniu, nierówności i wykluczeniu osób z zaburzeniami

zdrowia psychicznego.

�� Pozytywne zdrowie psychiczne jest Pozytywne zdrowie psychiczne jest „„stanem dobrego stanem dobrego samopoczucia, w ktsamopoczucia, w któórym jednostka realizuje swoje zdolnorym jednostka realizuje swoje zdolnośści, ci, potrafi radzipotrafi radzićć sobie z normalnymi stresami sobie z normalnymi stresami żżycia, moycia, możże e pracowapracowaćć wydajnie i owocnie, oraz jest w stanie ofiarowawydajnie i owocnie, oraz jest w stanie ofiarowaćć cocośśswojej sposwojej społłecznoecznośści. ci.

�� Brak pozytywnego zdrowia psychicznego jest zagroBrak pozytywnego zdrowia psychicznego jest zagrożżeniem dla eniem dla zdrowia publicznego, jakozdrowia publicznego, jakośści ci żżycia i gospodarki Europy. ycia i gospodarki Europy.

�� W roku 2002 schorzenia neuropsychiatryczne byW roku 2002 schorzenia neuropsychiatryczne byłły przyczyny przyczynąąjednej czwartej wszystkich przypadkjednej czwartej wszystkich przypadkóów chorw choróób i b i przedwczesnych zgonprzedwczesnych zgonóów w Europie, przy czym depresja byw w Europie, przy czym depresja byłła a drugdrugąą co do czco do częęstostośści przyczynci przyczynąą niepeniepełłnosprawnonosprawnośści, tuci, tużż po po niedokrwiennej chorobie serca. niedokrwiennej chorobie serca.

PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM

�� Koszty spoKoszty społłecznoeczno--ekonomiczne zekonomiczne złłego stanu zdrowia ego stanu zdrowia psychicznego spsychicznego sąą dla spodla społłeczeeczeńństw rozlegstw rozległłe, de, dłługotrwaugotrwałłe i e i olbrzymie. olbrzymie.

�� Koszty problemKoszty problemóów zwiw zwiąązanych ze zdrowiem psychicznym zanych ze zdrowiem psychicznym szacuje siszacuje sięę na 3% do 4% produktu krajowego brutto, w tym na 3% do 4% produktu krajowego brutto, w tym koszty opieki zdrowotnej wynoszkoszty opieki zdrowotnej wynosząą śśrednio 2% produktu rednio 2% produktu krajowego brutto. krajowego brutto.

PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM

�� Promocja zdrowia psychicznego Promocja zdrowia psychicznego to dziato działłania majania mająące na celu ce na celu wzmocnienie zdrowia psychicznego, dobrego samopoczucia i wzmocnienie zdrowia psychicznego, dobrego samopoczucia i poprawpoprawęę jakojakośści ci żżycia caycia całłych populacji, grup i jednostek. ych populacji, grup i jednostek.

�� Profilaktyka zaburzeProfilaktyka zaburzeńń psychicznych psychicznych to dziato działłania majania mająące na ce na celu redukcjcelu redukcjęę zagrozagrożżeeńń dla zdrowia psychicznego i dla zdrowia psychicznego i zmniejszenie liczby incydentzmniejszenie liczby incydentóów zaburzew zaburzeńń. .

•• codzienna praca codzienna praca –– 36%36%

•• relacje, sprawy codzienne relacje, sprawy codzienne –– 26%26%

•• problemy finansowe problemy finansowe –– 24%24%

•• problemy zdrowotne problemy zdrowotne –– 18%18%

•• zajzajęęcia szkolne, na uczelni cia szkolne, na uczelni –– 16%16%

•• żżycie w poycie w pośśpiechu, presja czasu piechu, presja czasu –– 4%4%

•• budowanie kariery zawodowej budowanie kariery zawodowej –– 3%3%

•• codzienne sytuacje codzienne sytuacje –– 3%3%Instytut Badania Opinii i Rynku PENTOR S.A. Instytut Badania Opinii i Rynku PENTOR S.A.

Najbardziej stresujące sfery życia

•• konflikty w rodzinie konflikty w rodzinie –– 23%23%

•• choroba wchoroba włłasna lub wasna lub wśśrróód bliskich osd bliskich osóób b –– 20%20%

•• brak pienibrak pienięędzy, koniecznodzy, koniecznośćść oszczoszczęędzania dzania –– 19%19%

•• egzamin, klasegzamin, klasóówka, kolokwium wka, kolokwium –– 13%13%

•• obawa utraty pracy obawa utraty pracy –– 11%11%

•• konflikty ze znajomymi, przyjacikonflikty ze znajomymi, przyjacióółłmi mi –– 8%8%

•• ogogóólnie zajlnie zajęęcia w szkole, na uczelni cia w szkole, na uczelni –– 7%7%

•• opieka nad dzieopieka nad dzieććmi mi –– 5%5%

•• rozmowa z szefem rozmowa z szefem –– 5%5%

Najbardziej stresujNajbardziej stresująące sytuacjece sytuacje

•• brak energii i osłabienie chęci do działania,

• wzrost absencji w pracy (lub w szkole) z powodu odczuwania rzeczywistych lub urojonych dolegliwości,

• przerzucanie odpowiedzialności na innych,

• nadużywanie leków, alkoholu i narkotyków,

• występowanie dziwnych form zachowania, nietypowych dla danej osoby,

• konflikty z otoczeniem, wyładowywanie stresu na słabszych od siebie,

• zjadanie nadmiernych ilości jedzenia lub niejedzenie,

• trudności w zasypianiu, bezsenność lub senność nadmierna,

• problemy z wysławianiem się, nasilenie jąkania.

DolegliwoDolegliwośści wynikajci wynikająące z dziace z działłania stresuania stresu

•• koncentracja na problemie,koncentracja na problemie,

•• koncentracja na emocjach.koncentracja na emocjach.

Osoby Osoby skoncentrowane na problemie skoncentrowane na problemie prpróóbujbująą aktywnie aktywnie przeksztaprzekształłcacaćć stresowstresowąą sytuacjsytuacjęę lub swlub swóój wj włłasny sposasny sposóób reagowania b reagowania na nina niąą. .

W tym celu:W tym celu:

•• planujplanująą, jak rozwi, jak rozwiąązazaćć problem, potem realizujproblem, potem realizująą zamierzone zamierzone dziadziałłania krok po kroku,ania krok po kroku,

•• starajstarająą sisięę uzyskauzyskaćć od kogood kogośś poradporadęę, wsparcie,, wsparcie,

•• prpróóbujbująą akceptowaakceptowaćć fakt, fakt, żże coe cośś jujużż sisięę stastałło i szukajo i szukająą w tym w tym pozytywnych stron zamiast skupiapozytywnych stron zamiast skupiaćć sisięę na negatywnych,na negatywnych,

•• traktujtraktująą negatywne donegatywne dośświadczenia jako naukwiadczenia jako naukęę, co pomaga im , co pomaga im rozwijarozwijaćć sisięę i doskonalii doskonalićć posiadane juposiadane jużż umiejumiejęętnotnośści radzenia sobie.ci radzenia sobie.

Sposoby radzenia sobie ze stresem

Styl skoncentrowany na emocjach Styl skoncentrowany na emocjach -- aktywne dziaaktywne działłanie przesuwa na dalszy anie przesuwa na dalszy plan.plan.

NajwaNajważżniejsze staje siniejsze staje sięę opanowanie silnych negatywnych uczuopanowanie silnych negatywnych uczućć wywowywołłanych anych przez sytuacjprzez sytuacjęę stresowstresowąą..

To, w jaki sposTo, w jaki sposóób radzimy sobie ze stresem, zaleb radzimy sobie ze stresem, zależży zary zaróówno od rodzaju wno od rodzaju sytuacji stresowej (stresora) jak i od naszych osobistych cech. sytuacji stresowej (stresora) jak i od naszych osobistych cech.

Najbardziej efektywne i godne polecenia sposoby radzenia sobie zNajbardziej efektywne i godne polecenia sposoby radzenia sobie zararóówno z wno z codziennymi ucicodziennymi uciążążliwoliwośściami, jak i z problemami wiciami, jak i z problemami więększej wagi to:kszej wagi to:

•• aktywne dziaaktywne działłanie,anie,

•• gotowogotowośćść akceptowania zaistniaakceptowania zaistniałłej sytuacji i szukania w niej dobrych stron ej sytuacji i szukania w niej dobrych stron ((„„nie ma tego znie ma tego złłego, co by na dobre nie wyszego, co by na dobre nie wyszłłoo””),),

•• szukanie wsparcia sposzukanie wsparcia społłecznego.ecznego.

Sposoby radzenia sobie ze stresem

Wczesna detekcja Wczesna detekcja

jest niesjest niesłłychanie istotna w odniesieniu do zaburzeychanie istotna w odniesieniu do zaburzeńń

psychicznych rozpoczynajpsychicznych rozpoczynająących sicych sięę w okresie adolescencji w okresie adolescencji

i wczesnej dorosi wczesnej dorosłłoośści, ktci, któórych skutki osobnicze i sporych skutki osobnicze i społłeczne seczne sąą

bardzo istotnebardzo istotne

WHOWHO, , w swym gw swym głłóównym dokumencie Polityka wnym dokumencie Polityka Ochrony Zdrowia Psychicznego, Plany i Ochrony Zdrowia Psychicznego, Plany i Programy z 2004 roku, uznaje ochronProgramy z 2004 roku, uznaje ochronęę zdrowia zdrowia psychicznego dzieci i mpsychicznego dzieci i młłodzieodzieżży za priorytet w y za priorytet w polityce ochrony zdrowia. polityce ochrony zdrowia.

Ten sam priorytet przyjmuje rTen sam priorytet przyjmuje róówniewnieżż Unia Unia EuropejskaEuropejska w tzw. Zielonej Karcie (Green w tzw. Zielonej Karcie (Green Paper) z 2005 roku. Jest to najwaPaper) z 2005 roku. Jest to najważżniejszy niejszy dokument, zawierajdokument, zawierająący wytyczne do tworzonej cy wytyczne do tworzonej strategii na rzecz poprawy zdrowia strategii na rzecz poprawy zdrowia psychicznego capsychicznego całłej populacji kontynentu ej populacji kontynentu europejskiego europejskiego

Problemy ujawniajProblemy ujawniająące sice sięę w okresie w okresie

okookołłoadolescencyjnym oadolescencyjnym to naduto nadużżywanie i uzaleywanie i uzależżnienie, gnienie, głłóównie od wnie od śśrodkrodkóów w

psychoaktywnych, zaburzenia afektywne (jednopsychoaktywnych, zaburzenia afektywne (jedno-- i i

dwubiegunowe), psychozy z krdwubiegunowe), psychozy z kręęgu schizofrenii, fobie gu schizofrenii, fobie

spospołłeczne i zaburzenia odeczne i zaburzenia odżżywiania siywiania sięę. .

�� OkoOkołło 50% wszystkich zaburzeo 50% wszystkich zaburzeńń zdrowia psychicznego zdrowia psychicznego --

prowadzprowadząących do naducych do nadużżywania ywania śśrodkrodkóów psychoaktywnych, w psychoaktywnych,

agresji i przemocy oraz innych zachowaagresji i przemocy oraz innych zachowańń antyspoantyspołłecznych, ecznych,

rozmaitych wykroczerozmaitych wykroczeńń i ogi ogóólnego zaniedbania lnego zaniedbania -- ma swma swóój j

poczpocząątek w okresie dojrzewania. tek w okresie dojrzewania.

�� U 10U 10--20% dorastaj20% dorastająących identyfikuje sicych identyfikuje sięę problemy ze problemy ze

zdrowiem psychicznym. zdrowiem psychicznym.

WHO podaje:

1.1. ZapewniZapewnićć dostdostęępnopnośćść leczenia w pierwszym kontakcie.leczenia w pierwszym kontakcie.

2.2. UdostUdostęępnipnićć odpowiednie leki wszystkim chorym.odpowiednie leki wszystkim chorym.

3.3. ZapewniZapewnićć opiekopiekęę ze strony spoze strony społłeczeeczeńństwa.stwa.

4.4. EdukowaEdukowaćć spospołłecznoecznośści.ci.

5.5. ZaangaZaangażżowaowaćć spospołłecznoecznośści i rodziny.ci i rodziny.

6.6. UstanowiUstanowićć politykpolitykęę narodownarodowąą, programy i legislacj, programy i legislacjęę..

7.7. RozwijaRozwijaćć zasoby ludzkie.zasoby ludzkie.

8.8. UstanowiUstanowićć popołąłączenia z innymi sektorami (takimi jak: edukacja, czenia z innymi sektorami (takimi jak: edukacja, praca, opieka socjalna, itp.).praca, opieka socjalna, itp.).

9.9. MonitorowaMonitorowaćć zdrowie psychiczne spozdrowie psychiczne społłeczeeczeńństwa.stwa.

10.10. WspomagaWspomagaćć dalsze badaniadalsze badania. .

Zalecenia ogZalecenia ogóólne dotyczlne dotycząące zdrowia psychicznego ce zdrowia psychicznego wedwedłług ug ŚŚwiatowego Raportu Zdrowia WHOwiatowego Raportu Zdrowia WHO

�� WWśśrróód osd osóób z zaburzeniami psychicznymi w krajach o niskim b z zaburzeniami psychicznymi w krajach o niskim i i śśrednim statusie ekonomicznym, rednim statusie ekonomicznym, 7676--85%85% nie otrzymuje nie otrzymuje wwłłaaśściwej opieki zdrowotnejciwej opieki zdrowotnej

�� W krajach rozwiniW krajach rozwinięętych to od tych to od 3535––50%50%

WHO, maj 2012:WHO, maj 2012:niedostatek opiekiniedostatek opieki

�� UwzglUwzglęędnianie problematyki zdrowia dnianie problematyki zdrowia psychicznego na rpsychicznego na róówni z innymi dziedzinami wni z innymi dziedzinami zdrowiazdrowia

�� Poprawa dostPoprawa dostęępnopnośści do wci do włłaaśściwych ciwych śświadczewiadczeńń dla osdla osóób z zaburzeniami b z zaburzeniami psychicznymipsychicznymi

�� Ochrona praw osOchrona praw osóób z zaburzeniami b z zaburzeniami psychicznymipsychicznymi

�� Promocja i zapobieganie zaburzeniom Promocja i zapobieganie zaburzeniom psychicznpsychicznymym

WHO: rekomendacjeWHO: rekomendacje

Kraje Unii Europejskiej zobligowane sKraje Unii Europejskiej zobligowane sąą do prowadzenia polityki, do prowadzenia polityki, ktktóóra pomaga chronira pomaga chronićć i propagowai propagowaćć zdrowie psychiczne. zdrowie psychiczne.

Realizacja tych zaRealizacja tych załłoożżeeńń jest celem Europejskiego Paktu na rzecz jest celem Europejskiego Paktu na rzecz Zdrowia i Dobrostanu Psychicznego, ktZdrowia i Dobrostanu Psychicznego, któóry ma piry ma pięćęć nastnastęępujpująących cych priorytetpriorytetóów:w:

��Zapobieganie samobZapobieganie samobóójstwom i depresji.jstwom i depresji.

��Zdrowie psychiczne wZdrowie psychiczne wśśrróód md młłodych ludzi a edukacja.odych ludzi a edukacja.

��Zdrowie psychiczne w miejscu pracy.Zdrowie psychiczne w miejscu pracy.

��Zdrowie psychiczne ludzi starszych.Zdrowie psychiczne ludzi starszych.

��Zwalczanie uprzedzeZwalczanie uprzedzeńń i wykluczenia spoi wykluczenia społłecznego.ecznego.

Europejski Pakt na rzecz Zdrowia i Europejski Pakt na rzecz Zdrowia i Dobrostanu PsychicznegoDobrostanu Psychicznego

Polityka dla Europy Polityka dla Europy

DziesiDziesięćęć obszarobszaróów dziaw działłania ania 1. Wspieranie rodzicielstwa i pierwszych lat 1. Wspieranie rodzicielstwa i pierwszych lat żżycia ycia

2. Promowanie zdrowia psychicznego w szko2. Promowanie zdrowia psychicznego w szkołłach ach

3. Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy 3. Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy

4. Wspieranie zdrowego psychicznie starzenia si4. Wspieranie zdrowego psychicznie starzenia sięę

5. Zajmowanie si5. Zajmowanie sięę grupami zagrogrupami zagrożżonymi zaburzeniami psychicznymi onymi zaburzeniami psychicznymi

6. Zapobieganie depresji i samob6. Zapobieganie depresji i samobóójstwom jstwom

7. Zapobieganie przemocy i szkodliwemu u7. Zapobieganie przemocy i szkodliwemu użżywaniu substancji ywaniu substancji psychoaktywnych psychoaktywnych

8. Zaanga8. Zaangażżowanie podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej owanie podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej

9. Zmniejszenie upo9. Zmniejszenie upośśledzenia spoledzenia społłecznego i zapobieganie stygmatyzacji ecznego i zapobieganie stygmatyzacji

10. Nawi10. Nawiąązanie wspzanie wspóółłpracy z innymi sektorami pracy z innymi sektorami

JanJanćć--Llopis, E. & Andersom P. (2005). Mental Health Promotion and MenLlopis, E. & Andersom P. (2005). Mental Health Promotion and Mental Disorder Prevention. tal Disorder Prevention.

PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM

�� Zainwestowanie w zdrowy start Zainwestowanie w zdrowy start żżyciowy wpyciowy wpłływa na rozwywa na rozwóój w j w dziecidziecińństwie, w okresie dojrzewania i w wieku dorosstwie, w okresie dojrzewania i w wieku dorosłłym. ym.

�� W okresie ciW okresie ciążąży i w pierwszych latach y i w pierwszych latach żżycia dziecka rodzice, zwycia dziecka rodzice, zwłłaszcza ze aszcza ze śśrodowisk zuborodowisk zubożżaałłych, lub cierpiych, lub cierpiąący na zaburzenia psychiczne, mogcy na zaburzenia psychiczne, mogąąmiemiećć wiwięęcej problemcej problemóów ze zdrowiem psychicznym i istnieje wiw ze zdrowiem psychicznym i istnieje więększe ksze prawdopodobieprawdopodobieńństwo, stwo, żże nie zapewnie nie zapewniąą zdrowego startu zdrowego startu żżyciowego yciowego swoim dzieciom, co z kolei moswoim dzieciom, co z kolei możże prowadzie prowadzićć do zwido zwięększenia problemkszenia problemóów w ze zdrowiem psychicznym i zaburzeze zdrowiem psychicznym i zaburzeńń u dzieci. Problemy te utrzymuju dzieci. Problemy te utrzymująą sisięęw okresie dojrzewania i w wieku dorosw okresie dojrzewania i w wieku dorosłłym, z konsekwencjami ym, z konsekwencjami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. przekazywanymi z pokolenia na pokolenie.

� Cele�� ZwiZwięększykszyćć wsparcie rodzicwsparcie rodzicóów i ich umiejw i ich umiejęętnotnośści, zwci, zwłłaszcza w rodzinach aszcza w rodzinach

z grupy ryzyka. z grupy ryzyka. �� ZmniejszyZmniejszyćć spospożżycie alkoholu, narkotykycie alkoholu, narkotykóów i tytoniu w czasie ciw i tytoniu w czasie ciążąży. y. �� ZwiZwięększykszyćć dostdostęępnopnośćść przedszkoli dla dzieci z rodzin z grupy ryzyka. przedszkoli dla dzieci z rodzin z grupy ryzyka.

Wspieranie rodzicielstwa i pierwszych lat Wspieranie rodzicielstwa i pierwszych lat żżycia ycia

�� Jedna piJedna piąąta dorastajta dorastająących ponicych poniżżej 18 roku ej 18 roku żżycia ma jakieycia ma jakieśś problemy rozwojowe, problemy rozwojowe, emocjonalne lub z zachowaniem, a jedna osoba na osiem ma zaburzeemocjonalne lub z zachowaniem, a jedna osoba na osiem ma zaburzenia psychiczne. nia psychiczne.

�� SzkoSzkołła ma istotny wpa ma istotny wpłływ na zachowanie i rozwyw na zachowanie i rozwóój wszystkich dzieci i dorastajj wszystkich dzieci i dorastająących. cych. Stanowi teStanowi teżż skuteczny skuteczny śśrodek promowania zdrowia oraz rozwoju edukacyjnego i rodek promowania zdrowia oraz rozwoju edukacyjnego i emocjonalnego memocjonalnego młłodych ludzi. odych ludzi.

�� SSłłabe wyniki w nauce i wczeabe wyniki w nauce i wcześśnie wystnie wystęępujpująące problemy ze zdrowiem psychicznym mogce problemy ze zdrowiem psychicznym mogąązwizwięększykszyćć ryzyko zachowaryzyko zachowańń aspoaspołłecznych, wykroczeecznych, wykroczeńń, zaburze, zaburzeńń zwizwiąązanych z zanych z uużżywaniem substancji psychoaktywnych, ciywaniem substancji psychoaktywnych, ciążąży u nastolatek, problemy u nastolatek, problemóów z zachowaniem w z zachowaniem oraz udziaoraz udziałłu w przestu w przestęępstwach.pstwach.

�� ZaangaZaangażżowanie w naukowanie w naukęę szkolnszkolnąą wiwiążąże sie sięę z pozytywnym rozwojem spoz pozytywnym rozwojem społłecznym i ecznym i emocjonalnym, zwiemocjonalnym, zwięększeniem zatrudnienia i zarobkkszeniem zatrudnienia i zarobkóów, oraz dostw, oraz dostęępem do zasobpem do zasobóów w zdrowotnych, socjalnych i istniejzdrowotnych, socjalnych i istniejąących w spocych w społłecznoecznośści lokalnej. ci lokalnej.

Cele Cele �� ZwiZwięększykszyćć promocjpromocjęę zdrowia psychicznego w szkozdrowia psychicznego w szkołłach. ach.

�� ZwiZwięększykszyćć w szkow szkołłach liczbach liczbęę metod profilaktyki zaburzemetod profilaktyki zaburzeńń psychicznych u dzieci i psychicznych u dzieci i mmłłodzieodzieżży z grup ryzyka. y z grup ryzyka.

�� ZwiZwięększykszyćć uczestnictwo niechodzuczestnictwo niechodząących do szkocych do szkołły dzieci i my dzieci i młłodzieodzieżży oraz tych z y oraz tych z marginesu spomarginesu społłecznego w edukacji oraz programach promocji zdrowia psychicznegoecznego w edukacji oraz programach promocji zdrowia psychicznego i i zapobiegania zaburzeniom psychicznym. zapobiegania zaburzeniom psychicznym.

Promocja zdrowia psychicznego w szkoPromocja zdrowia psychicznego w szkołłach ach

�Zdolność do przeżywania (doświadczania) i wyrażania szerokiego wachlarza emocji, jak: radość, smutek, gniew, przywiązanie - we właściwy i konstruktywny sposób

�Pozytywna samoocena

�Szacunek dla innych

�Głębokie poczucie bezpieczeństwa oraz zaufanie do siebie i świata

�Zdolność do funkcjonowania - zgodnie z normą rozwojową dla danego etapu rozwoju - w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole i społeczności, a także zdolność postrzegania siebie

�Zdolność do inicjowania i podtrzymywania znaczących głębszych relacji (przyjaźń, miłość) oraz uczenia się funkcjonowania w sposób produktywny w świecie (praca)

Jakie wJakie włłaaśściwociwośści i zdolnoci i zdolnośści prezentujci prezentująązdrowe psychicznie dzieci i nastolatki: zdrowe psychicznie dzieci i nastolatki:

�Uszkodzenia ciała �Zaburzenia lękowe, w tym fobia szkolna �Znaczne obniżenie samooceny i poczucia własnej wartości �Depresje �Próby samobójcze i samobójstwa dokonane �Zaburzenia psychosomatyczne (np. bóle brzucha, wymioty, bóle głowy, bóle mięśni, trudności z zasypianiem) �Zachowania „wyładowujące” (nagłe gwałtowne reakcje, często agresywne, wynikające z bezradności i desperacji) �Używanie środków psychoaktywnych - leków nasennych i uspokajających, alkoholu, narkotyków (dla obniżenia lęku, napięcia i poprawy nastroju) �Pogorszenie osiągnięć w nauce (silne emocje utrudniają skupienie się na nauce) �Częste zwolnienia lekarskie lub wagary (umożliwiają unikanie przykrości przez pewien czas)

Problemy i zaburzenia u dzieci i mProblemy i zaburzenia u dzieci i młłodzieodzieżży y spowodowane przez naraspowodowane przez narażżenie na stresenie na stres

� Poczucie przynależności (więź ze szkołą)

� Pozytywny klimat szkoły (zwłaszcza dobre relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami oraz między uczniami, przyjazna wspierająca atmosfera)

� Prospołecznie nastawiona grupa rówieśnicza

� Wymaganie od uczniów odpowiedzialności i udzielania sobie wzajemnej pomocy

� Okazje do przeżycia sukcesu i rozpoznawania własnych osiągnięć

� Zdecydowana niezgoda szkoły na przemoc

NajwaNajważżniejsze czynniki chroniniejsze czynniki chroniąące przed ce przed rozwojem problemrozwojem problemóów w obszarze zdrowia w w obszarze zdrowia psychicznego i zaburzepsychicznego i zaburzeńń u dzieci, zwiu dzieci, zwiąązane zane ze szkoze szkołąłą

WWśśrróód czynnikd czynnikóów, ktw, któóre sprzyjajre sprzyjająą zachowaniu zdrowia psychicznego szachowaniu zdrowia psychicznego sąąggłłóównie te, ktwnie te, któóre pozwalajre pozwalająą na harmonijne wspna harmonijne wspóółłistnienie jednostki i jej istnienie jednostki i jej otoczenia spootoczenia społłecznego. ecznego.

W odniesieniu do ucznia bW odniesieniu do ucznia bęęddąą to:to:

•• zachowanie wzachowanie włłaaśściwych proporcji miciwych proporcji mięędzy naukdzy naukąą, prac, pracąą, zabaw, zabawąą, snem i , snem i wypoczynkiem,wypoczynkiem,

•• przestrzeganie zasad higieny pracy umysprzestrzeganie zasad higieny pracy umysłłowej,owej,

•• znajomoznajomośćść zasad postzasad postęępowania w stosunkach mipowania w stosunkach mięędzy luddzy ludźźmi (mi (żżyczliwoyczliwośćść, , uprzejmouprzejmośćść, uczynno, uczynnośćść, sprawiedliwo, sprawiedliwośćść, poszanowanie godno, poszanowanie godnośści innych ci innych ososóób) i umiejb) i umiejęętnotnośćść ich stosowania w kontaktach spoich stosowania w kontaktach społłecznych,ecznych,

•• wwłłaaśściwa atmosfera w szkole i w domu pozwalajciwa atmosfera w szkole i w domu pozwalająąca na konsekwentnca na konsekwentnąąrealizacjrealizacjęę planplanóów wychowawczych, ale jednoczew wychowawczych, ale jednocześśnie respektujnie respektująąca potrzeby i ca potrzeby i momożżliwoliwośści rozwijajci rozwijająącej sicej sięę osobowoosobowośści mci młłodego czodego człłowieka i stwarzajowieka i stwarzająąca ca kakażżdemu uczniowi szanse na odniesienie sukcesu.demu uczniowi szanse na odniesienie sukcesu.

Czynniki wspierajCzynniki wspierająące zdrowie ce zdrowie psychicznepsychiczne

�� W Europie 28% zatrudnionych podaje, W Europie 28% zatrudnionych podaje, żże odczuwa stres w pracy e odczuwa stres w pracy -- jest to jest to drugi pod wzgldrugi pod wzglęędem czdem częęstostośści wystci wystęępowania objaw zdrowotny. powania objaw zdrowotny.

�� StresujStresująące warunki pracy zwice warunki pracy zwięększajkszająą ryzyko zaburzeryzyko zaburzeńń llęękowych, kowych, depresyjnych i wypalenia. Warunki pracy, ktdepresyjnych i wypalenia. Warunki pracy, któóre mogre mogąą prowadziprowadzićć do do problemproblemóów ze zdrowiem psychicznym, to miw ze zdrowiem psychicznym, to mięędzy innymi negatywny dzy innymi negatywny styl zarzstyl zarząądzania, madzania, małłe wsparcie spoe wsparcie społłeczne, seczne, słłaba komunikacja i aba komunikacja i niedostateczna informacja, haniedostateczna informacja, hałłas, przecias, przeciążążenie pracenie pracąą, presja czasowa, , presja czasowa, powtarzajpowtarzająące sice sięę zadania, konflikty interpersonalne, niepewnozadania, konflikty interpersonalne, niepewnośćśćzatrudnienia, brak mozatrudnienia, brak możżliwoliwośści kontroli i niezaleci kontroli i niezależżnonośści w pracy, oraz ci w pracy, oraz zmiany organizacyjne.zmiany organizacyjne.

�� Szkolenie i dostarczenie wsparcia spoSzkolenie i dostarczenie wsparcia społłecznego w pracy, oraz ecznego w pracy, oraz wzmocnienie pozycji pracownika mowzmocnienie pozycji pracownika możże prowadzie prowadzićć do poprawy do poprawy kompetencji i strategii zaradczych, wzrostu zadowolenia z pracy kompetencji i strategii zaradczych, wzrostu zadowolenia z pracy i i wydajnowydajnośści pracy, oraz do zmniejszenia stresu. ci pracy, oraz do zmniejszenia stresu.

Cele Cele �� ZwiZwięększykszyćć promocjpromocjęę zdrowia psychicznego w pracy. zdrowia psychicznego w pracy. �� ZwiZwięększykszyćć liczbliczbęę zakzakłładadóów pracy, ktw pracy, któóre akceptujre akceptująą przepisy prawne przepisy prawne

dotyczdotycząące psychospoce psychospołłecznego ecznego śśrodowiska pracy, przestrzegajrodowiska pracy, przestrzegająą ich i ich i postpostęępujpująą zgodnie z nimi. zgodnie z nimi.

�� ZwiZwięększykszyćć momożżliwoliwośćść powstania wipowstania więększej liczby lepszych miejsc pracy, kszej liczby lepszych miejsc pracy, zgodnie z wytycznymi strategii lizbozgodnie z wytycznymi strategii lizbońńskiej. skiej.

PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGOW MIEJSCU PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGOW MIEJSCU PRACY PRACY

�� W latach 1998 W latach 1998 -- 2025 proporcja ludzi w wieku ponad 60 lat wzro2025 proporcja ludzi w wieku ponad 60 lat wzrośśnie w Europie nie w Europie od 20 do 28% W ciod 20 do 28% W ciąągu nastgu nastęępnych 30 lat liczba ospnych 30 lat liczba osóób w wieku ponad 80 lat w b w wieku ponad 80 lat w populacji w przedziale wiekowym powypopulacji w przedziale wiekowym powyżżej 65 lat, wzroej 65 lat, wzrośśnie w canie w całłej Europie od ej Europie od 22% do ponad 30% . 22% do ponad 30% .

�� Ten gwaTen gwałłtowny wzrost populacji ludzi starzejtowny wzrost populacji ludzi starzejąących sicych sięę oznacza zmianoznacza zmianęęstruktury demograficznej spostruktury demograficznej społłeczeeczeńństwa, przynoszstwa, przynosząąc ze sobc ze sobąą zwizwięększone kszone ryzyko niektryzyko niektóórych zaburzerych zaburzeńń psychicznych (np. otpsychicznych (np. otęępienia i depresji), pienia i depresji), przewlekprzewlekłłych chorych choróób zwib zwiąązanych z wiekiem oraz spadku jakozanych z wiekiem oraz spadku jakośści ci żżycia w ycia w populacji ludzi starszych. populacji ludzi starszych.

�� Zdrowie psychiczne w populacji w starszym wieku moZdrowie psychiczne w populacji w starszym wieku możżna poprawina poprawićć przez przez aktywnoaktywnośćść fizycznfizycznąą i wsparcie spoi wsparcie społłeczne. Ryzyko oteczne. Ryzyko otęępienia mopienia możżna na prawdopodobnie zmniejszyprawdopodobnie zmniejszyćć zapobiegajzapobiegająąc urazom czaszkowoc urazom czaszkowo--mmóózgowym oraz zgowym oraz zmniejszajzmniejszająąc czynniki ryzyka dla chorc czynniki ryzyka dla choróób naczyniowych mb naczyniowych móózgu. zgu.

CeleCele�� PoprawiPoprawićć zdrowie psychiczne populacji starzejzdrowie psychiczne populacji starzejąących sicych sięę, z osobami przewlekle , z osobami przewlekle

chorymi wchorymi włąłącznie. cznie. �� ZmniejszyZmniejszyćć dyskryminacjdyskryminacjęę ososóób starszych. b starszych. �� ZwiZwięększykszyćć akceptacjakceptacjęę, przestrzeganie i podporz, przestrzeganie i podporząądkowanie sidkowanie sięę legislacji i legislacji i

polityce polityce �� promujpromująącej zdrowie i dobre samopoczucie ludzi starszych. cej zdrowie i dobre samopoczucie ludzi starszych.

WSPIERANIE ZDROWEGO PSYCHICZNIE WSPIERANIE ZDROWEGO PSYCHICZNIE STARZENIA SISTARZENIA SIĘĘ

�� Depresja, odpowiadajDepresja, odpowiadająąca za 7,6% przypadkca za 7,6% przypadkóów chorw choróób i przedwczesnych zgonb i przedwczesnych zgonóów, jest w, jest drugdrugąą pod wzglpod wzglęędem czdem częęstostośści przyczynci przyczynąą niepeniepełłnosprawnonosprawnośści w Unii Europejskiej. ci w Unii Europejskiej.

�� Co roku na duCo roku na dużążą depresjdepresjęę zapada okozapada okołło 3% mo 3% mężężczyzn i 5% kobiet w wieku dorosczyzn i 5% kobiet w wieku dorosłłym. ym. W przypadku dzieci, ktW przypadku dzieci, któóre byre byłły maltretowane w niemowly maltretowane w niemowlęęctwie i dziecictwie i dziecińństwie, bystwie, byłły y śświadkami przemocy pomiwiadkami przemocy pomięędzy rodzicami, stracidzy rodzicami, straciłły rodzicy rodzicóów, ktw, któórych rodzice sirych rodzice sięęrozwiedli, lub ktrozwiedli, lub któóre majre mająą rodzica chorego psychicznie, ryzyko wystrodzica chorego psychicznie, ryzyko wystąąpienia pienia problemproblemóów w szkole oraz zaburzew w szkole oraz zaburzeńń psychicznych, m.in. depresji i lpsychicznych, m.in. depresji i lęęku, jest o 50% ku, jest o 50% wywyżższe. sze.

�� ChociaChociażż wskawskaźźniki czniki częęstostośści samobci samobóójstw w Europie spadajjstw w Europie spadająą, pozostaj, pozostająą jednak jednak najwynajwyżższe na sze na śświecie, a w dziesiwiecie, a w dziesięęciu nowych krajach czciu nowych krajach człłonkowskich sonkowskich sąą o ok. 80% o ok. 80% wywyżższe, nisze, niżż w krajach starej piw krajach starej pięętnastki. Po wypadkach drogowych samobtnastki. Po wypadkach drogowych samobóójstwo jest jstwo jest drugdrugąą pod wzglpod wzglęędem czdem częęstostośści przyczynci przyczynąą zgonzgonóów w populacji Europejczykw w populacji Europejczykóów w w w wieku 15wieku 15--35 lat.35 lat.

�� Ryzyko samobRyzyko samobóójstwa podwyjstwa podwyżższajszająą zaburzenia zwizaburzenia zwiąązane z uzane z użżywaniem alkoholu oraz ywaniem alkoholu oraz wspwspóółłwystwystęępowanie depresji. Skuteczne dziapowanie depresji. Skuteczne działłania profilaktyczne prowadzone na ania profilaktyczne prowadzone na poziomie spopoziomie społłecznoecznośści lokalnej w celu zapobiegania depresji i samobci lokalnej w celu zapobiegania depresji i samobóójstwom w jstwom w populacji powinny bypopulacji powinny byćć wielokierunkowe i nalewielokierunkowe i należży je uway je uważżaaćć za priorytetowe. za priorytetowe.

Cele �� ZmniejszyZmniejszyćć liczbliczbęę ososóób cierpib cierpiąących na depresjcych na depresjęę. . �� ZmniejszyZmniejszyćć liczbliczbęę samobsamobóójstw, zwjstw, zwłłaszcza w krajach i grupach ludnoaszcza w krajach i grupach ludnośści, w ktci, w któórych rych

wskawskaźźniki te sniki te sąą obecnie wysokie. obecnie wysokie.

Zapobieganie depresji i samobójstwom

�� Agresja i przemoc w domu i w spoAgresja i przemoc w domu i w społłecznoecznośści lokalnej prowadzi do lci lokalnej prowadzi do lęęku, depresji, ku, depresji, przestprzestęępczopczośści, kradzieci, kradzieżży i wandalizmu, maltretowania, wykorzystywania seksualnego, y i wandalizmu, maltretowania, wykorzystywania seksualnego, morderstw i zabmorderstw i zabóójstw. jstw.

�� Przemoc wobec partnera w bliskim zwiPrzemoc wobec partnera w bliskim zwiąązku zdarza sizku zdarza sięę we wszystkich krajach i obejmuje we wszystkich krajach i obejmuje akty agresji fizycznej, a takakty agresji fizycznej, a takżże przymuszania seksualnego, zne przymuszania seksualnego, znęęcania sicania sięę psychicznego i psychicznego i nadmiernej kontroli. Kobiety, zwnadmiernej kontroli. Kobiety, zwłłaszcza z grup o niskich dochodach, saszcza z grup o niskich dochodach, sąą bardziej narabardziej narażżone one na przemoc.na przemoc.

�� Inne rodzaje przemocy, takie, jak maltretowanie i zaniedbywanieInne rodzaje przemocy, takie, jak maltretowanie i zaniedbywanie, dotykaj, dotykająą rróówniewnieżż dzieci i dzieci i ososóób w starszym wieku, prowadzb w starszym wieku, prowadząąc do problemc do problemóów ze zdrowiem psychicznym i zaburzew ze zdrowiem psychicznym i zaburzeńńpsychicznych. psychicznych.

�� MMłłodzieodzieżż ze ze śśrodowisk o wysokim poziomie przestrodowisk o wysokim poziomie przestęępczopczośści i biedy w wici i biedy w więększym stopniu kszym stopniu naranarażżona jest na przemoc. Wskaona jest na przemoc. Wskaźźniki przemocy wniki przemocy wśśrróód md młłodzieodzieżży wzrastajy wzrastająą w czasie w czasie konfliktkonfliktóów zbrojnych i represji, a takw zbrojnych i represji, a takżże w okresie przemian spoe w okresie przemian społłecznych, politycznych i ecznych, politycznych i ekonomicznych ekonomicznych

�� Zaburzenia zwiZaburzenia zwiąązane z uzane z użżywaniem substancji psychoaktywnych klasyfikowane sywaniem substancji psychoaktywnych klasyfikowane sąą jako jako zaburzenia psychiczne i wspzaburzenia psychiczne i wspóółłwystwystęępujpująą z wieloma rz wieloma róóżżnymi zaburzeniami psychicznymi i nymi zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania, m.in. z przemoczaburzeniami zachowania, m.in. z przemocąą, depresj, depresjąą i samobi samobóójstwami. Prowadzjstwami. Prowadząą do do zatrucia i uzalezatrucia i uzależżnienia, powodujnienia, powodująą wiele rwiele róóżżnych szknych szkóód wd wśśrróód innych osd innych osóób i sb i sąą waważżnnąąprzyczynprzyczynąą niernieróównownośści spoci społłecznoeczno--ekonomicznych w zakresie zdrowia. ekonomicznych w zakresie zdrowia.

�� Szacuje siSzacuje sięę, , żże alkohol jest przyczyne alkohol jest przyczynąą ponad 25% zgonponad 25% zgonóów z powodu samouszkodzenia w z powodu samouszkodzenia wwśśrróód md mężężczyzn oraz 12% czyzn oraz 12% wwśśrróód kobiet, 40% zgond kobiet, 40% zgonóów z powodu zatrucia ww z powodu zatrucia wśśrróód md mężężczyzn i czyzn i 25% w25% wśśrróód kobiet, oraz 40% zabd kobiet, oraz 40% zabóójstw wjstw wśśrróód md mężężczyzn i 30% wczyzn i 30% wśśrróód kobiet. d kobiet.

Cele �� ZmniejszyZmniejszyćć agresjagresjęę i przemoc w spoi przemoc w społłeczeeczeńństwie. stwie. �� OgraniczyOgraniczyćć szkody spowodowane przez alkohol i nielegalne narkotyki. szkody spowodowane przez alkohol i nielegalne narkotyki.

Zapobieganie przemocy i szkodliwemu używaniu substancji psychoaktywnych

�� Brak dochodBrak dochodóów, wyksztaw, wykształłcenia i wykluczenie spocenia i wykluczenie społłeczne wynikajeczne wynikająące z upoce z upośśledzenia ledzenia spospołłecznego naleecznego należążą do gdo głłóównych czynnikwnych czynnikóów ryzyka w przypadku zaburzew ryzyka w przypadku zaburzeńń psychicznych. psychicznych. Wykluczenie spoWykluczenie społłeczne spowodowane jest reczne spowodowane jest róówniewnieżż przez rasizm, dyskryminacjprzez rasizm, dyskryminacjęę, , stygmatyzacjstygmatyzacjęę, wrogo, wrogośćść i bezrobocie. Te procesy nie pozwalaji bezrobocie. Te procesy nie pozwalająą ludziom uczestniczyludziom uczestniczyćć w w systemie edukacyjnym lub szkolenia oraz uniemosystemie edukacyjnym lub szkolenia oraz uniemożżliwiajliwiająą dostdostęęp do usp do usłług i dziaug i działłalnoalnośści ci obywatelskiej. Ludzie, ktobywatelskiej. Ludzie, któórzy przebywajrzy przebywająą w takich instytucjach, jak wiw takich instytucjach, jak więęzienia, sierocizienia, sierocińńce ce lub szpitale psychiatryczne albo telub szpitale psychiatryczne albo teżż niedawno je opuniedawno je opuśścili, scili, sąą szczegszczegóólnie naralnie narażżeni. eni.

�� Zmniejszenie upoZmniejszenie upośśledzenia spoledzenia społłecznego prowadzi do zdrowia psychicznego, wzmocnienia ecznego prowadzi do zdrowia psychicznego, wzmocnienia wiwięęzi spozi społłecznych i poprawy zdrowia fizycznego oraz bardziej efektywnego decznych i poprawy zdrowia fizycznego oraz bardziej efektywnego dziaziałłania. ania.

�� Z upoZ upośśledzeniem spoledzeniem społłecznym i problemami ze zdrowiem psychicznym oraz zaburzeniami ecznym i problemami ze zdrowiem psychicznym oraz zaburzeniami psychicznymi czpsychicznymi częęsto zwiane jest naznaczenie, ktsto zwiane jest naznaczenie, któóre pozbawia ludzi godnore pozbawia ludzi godnośści, przeszkadza ci, przeszkadza im w peim w pełłni uczestniczyni uczestniczyćć w w żżyciu spoyciu społłeczeeczeńństwa i narusza ich prawa czstwa i narusza ich prawa człłowieka. Z powodu owieka. Z powodu stygmatyzacji cierpistygmatyzacji cierpiąą nie tylko chorzy psychicznie, ale taknie tylko chorzy psychicznie, ale takżże ludzie o odmiennych e ludzie o odmiennych przekonaniach, pochodzeniu kulturowym, czy sposobie zachowania. przekonaniach, pochodzeniu kulturowym, czy sposobie zachowania. Stygmatyzacja i Stygmatyzacja i dyskryminacja naledyskryminacja należążą do podstawowych przeszkdo podstawowych przeszkóód, jakie trzeba pokonad, jakie trzeba pokonaćć, je, jeśśli ma sili ma sięępromowapromowaćć integracjintegracjęę spospołłecznecznąą i wzmacnianie wii wzmacnianie więęzi spozi społłecznych. ecznych.

Cele �� ZmniejszyZmniejszyćć liczbliczbęę ososóób w zb w złłej sytuacji spoej sytuacji społłecznoeczno--ekonomicznej. ekonomicznej. �� ZmniejszyZmniejszyćć wykluczenie spowykluczenie społłeczne i dyskryminacjeczne i dyskryminacjęę. . �� OgraniczyOgraniczyćć liczbliczbęę ososóób izolowanych spob izolowanych społłecznie i naznaczonych z powodu swoich ecznie i naznaczonych z powodu swoich

przekonaprzekonańń lub zaburzenia psychicznego. lub zaburzenia psychicznego. �� ZwiZwięększykszyćć wsparcie spowsparcie społłeczne i wzmocnieczne i wzmocnićć wiwięęzi w spozi w społłecznoecznośści. ci.

Zmniejszenie upośledzenia społecznego i zapobieganie stygmatyzacji

DZIDZIĘĘKUJKUJĘĘ ZA UWAGZA UWAGĘĘ