1960 80 TRK DI POLTKASIABD ve NATOYLA LKLER* Fatih Bayezit, OM Uluslararas likilerI) ULUSLARARASI ORTAM ve DNAMKLER60lar ve 70ler ortam, Trkiye gibi lkere ciddi bir greli zerklik yaratan bir atmosfer sundu.Souk Savan Yumuamaski kutuplu dnya devam etmesine ramen bu dnemde nkleer denge ve iki tarafn da zamanla oluan statkoyu kabullenmesi gibi nedenlerden dolaySouk Savada bir yumuama (detant) dnemine girildi. Bunun sonucu Karlkl ve Dengeli Kuvvet ndirimi grmeleri sonunda;-Avrupa Gvenlik ve birlii Konferansna (AGK)-1975 Helsinki Son Senedi adl detant belgesinin olumasna yol at.O dnemde iki blok lideri de kendi blok yelerini denetleyemedike kar rakibin yeleriyle ilikileri dzelterek rakibe zarar vermeye altlar. rnein;- Romanya, kendi sanayilemesine Moskovann destek vermemesi zerine ngiltere ve Fransadan ekonomik destek almaya balad- ABD, Polonya, Yugoslavya ve Macaristana da ekonomik destek salamaya balad.Trkiye bu rekabet ortamndan 1960larn ortalarndan itibaren hem ekonomik hem de siyasal olarak yararlanmaya balamtr.ABDnin GerilemesiBat bloku lideri ABD bu dnemde gcn nemli oranda yitirdi. Nedenleri;

-Vietnam SavaVietnamda zellikleTet Saldrsyenilgisi sonras ABDyi ve dnya kamuoyunu derinden sarst. Nixon, komnizmle mcadele iin her lkenin kendi bann aresine bakmasn ve artk ABDnin dnya jandarmal grevini braktn aklad.-Bretton Woods sisteminin yklmas :Avrupal lklerin biriktirdii dolarlar ve Vietnam savann krkledii para srm sonras dolarn 1971de devele edilmesi ile Bretton Woods sistemi kt ve ABDnin uluslararas gvenilirlii sarsld.-Almanya ve Japonya ABD ile ekonomik rekabete girdi-ABD kamuoyundan gelen tepkilerWatergate skandal sonras Nixonn istifaya zorlanmasVietnama gitmek istemeyen genlerin meydanlarda toplu halde celp kararlarn yakmalarSonu:1979da Afganistan Sovyetlere kaptrld, yllarca byk yatrm yapt ran ah devrildi. Bundan sonra Afganistan ve ran ABD iin elden km olacaktr.Sovyetlerin ve nc Dnyann YkseliiSSCB, ABDnin aksine 70lerde nemli atlmlar yapt.-D Yardmlar:O zamana kadar ABDnin etkin olarak kulland bu silah SSCB kullanmaya balad. Orta Douda askeri sler elde etti; uak gemileri yaparak Akdenize ald; Afganistana davet zerine asker sokarak Hint Okyanusuna yaklat.-1973 Arap srail Sava sonras petrol sahibi Arap lkeleri, savata sraili destekleyen batllara kar siyasal bir koz olarak petrol fiyatlarn ykselttiler. Bu da bat ekonomik ve siyasal egemneliini ok sarst.-Yeni bamsz olan devletlerin de katlmyla glenenBalantszlk Hareketibat blounun zayflatt. Yeni bir alt-sistem halinde gelen Balantszlk Hareketi uluslararas ilikiler ortamna o gne kadar grlmemi bir demokrasi ve eitlik atmosferi getirdi.II) ORTAM ve DNAMKLERA) Siyaset1960- 80 Dnemi tane askeri darbe de dahil olmak zere, iine Trkiye tarihinin ok nemli olaylarn sktrm, ok seslilikten diktatrle ladar eitlilik gsteren bir dnemdir.

O zamana kadar demokrasiye almam olan Trkiyede iki yeni ve dinamik ortaya kt:-renciler-ileriler, 1961 Anayasasnn getirdii grev hakkndan yararlanmak ve bunun da tesinde Devrimci i Semdikalar Konfederasyonu (DSK) araclula etkili bir bask grubu yaratma arayndaydlar.1965Ylnda Trkiye i Partisi (TP) Genel Bakan M. Ali Aybarn konferasnn sa grl renciler bast ve bu ilk olaydan sonra iki grup arasna dmanlk girdi.Mart 1965 27 Mays ynetimi tarafdan iktidardan ayrlmama taraftar olduu iin tasfiye edilerek yurtdna gnderilen14lerden Hseyin Feyzullah (Alparslan Trke) Trkiye dnerekCumhuriyeti Kyl Millet Partisine ye oldu ve Austosta da genel bakan seildi. (1969da partinin adMilliyeti Hareket Partisioldu.)Trkiyede Sol, Johnson mektubunun etkisi, 1968 Tet Saldrs (Vietnam), 1968 Fransadaki renci olaylarndan glenmi ancak 1968de Sovyetlerin Prag igali sonras ikiye blnmtr;-Sosyalist DevrimciTrkiye i Partisi (Tip)-SSCB kart (sosyalist emperyal)Dev-Gen(Milli Demokratik Devrimci)1969 6 Ocakda ODTde ABD Bykelisinin arabasnn yaklmas, 16 ubatta Taksimde Altnc Filoyu protesto eden solcularaKomnizmle Mcadele Dernei(Aknclar ve lkcler)yeleri polis tarafndan meydana sokularak saldrdlar ve lkede kaos ve anaide iyice art oldu.15-16 Haziran 1970DSKin 150bin kiilik ii yrynn sanayi burjuvasisini rktmesiyle12 Mart 1971 Muhtrasgeldi.12 Martn yasak ortamnda kurulan iki MC hkmeti zamannda artk can gvenlii kalmamt.1973 Petrol okuyla beraber kme noktasna gelen ekonomik ortamda siyasi cinayetler balad.1 Mays 1977 Kanl Taksim olay yaand. The Marmara Otelden Taksimde 1 Mays kutlayan kalabaln zeirne uzun namlulu silahlarla ate ald ve 34 kii ld. Failleri ise hi yakalanamad.1978 Ankara Bahelievlerde 7 TPli gen evlerinde katledildi.1978in sonlarna doru Kahramanmarata ounluu Alevi 105 kii ldrld.1979orumda 26 kii ldrld.Eyll 1979dan 12 Eyll 1980e kadar3000siyasi cinayet ilendi. 13 Eyll 1980de kann aniden durmas kafalarda olaylarn derin devlet tarafndan krklendii iddialarn dourdu.III) DNEMN DI POLTKASIDemokrat Partinin d politikasnn da antitezi olarak, BM Genel Kurulunda Cezayire self-determinasyon tannmas ilk kez desteklendi1964-Johnson Mektubuna kararl bir cevap verildi.Eyll 1965 BMde ABDnin Vietnam politikasna kar kld.1965 ABDnin istediiok Tarafl Nkleer G (MLF)katlnmad.1967 sraile kar ilk defa Araplar desteklendi. (67 Sava)Eyll 1968-ABDyle yaplan anlamada SOFAy kendi lehine deitirdi.1969 OSAda slerin aland amalarla kullanlmasn yasaklad.1970ler boyunca ABDye ramen Yunanistanla atld.1971 nc Dnyaya yardm program balatld.Temmuz 1974 Haha ekimi yeniden balatld. / Kbrs Harekat yapld.Temmuz 1975-OSA Amerikan ambargosu kaldrlmad iin iptal edildi. / slerin kullanm durduruldu.1976 AETyle ilikiler askya alnd.1980 ABDnin ran yaptrmlarna katlnmad.1967den itibaren SSCByle yaknlama balad. Komnizm ile SSCByi birbirinden ayrtrarak Trkiyeye byk ekonomik ve siyasal yarar saland.