7. Με όχημα αυθεντικά επιστημονικά κείμενα · Μέρη του...

7 Με όχημα αυθεντικά επιστημονικά κείμενα

Σύνοψη

Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι διδακτικές-μαθησιακές σειρές που για να πετύχουν τη δημιουργική θεατρική έκφραση επιστημονικών ιδεών στηρίχθηκαν σε αυθεντικά κείμενα τα οποία παρήγαγαν επιστήμονες της περιόδου της laquoεπιστημονικής επανάστασηςraquo Η βασική υπόθεση ήταν αν ως πηγή των επιστημονικών ιδεών χρησιμοποιηθεί το αυθεντικό κείμενο των Διάλογων του Γαλιλαίου για τα δυο κοσμικά συστήματα υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες οι φοιτητές και οι φοιτήτριες να εμπλακούν ενεργά με την αναπαράσταση επιστημονικών ιδεών επειδή α) το κείμενο ως διαλογικό συγκρουσιακό και λογοτεχνικό διαβάζεται ευχάριστα από τον καθένα β) ανεβαίνει η αυτοεκτίμηση των φοιτητών μιας και είναι εξαιρετικά πιθανό να διαβάσουν ευχάριστα και να κατανοήσουν ένα αυθεντικό επιστημονικό κείμενο ακόμη και αν διακατέχονται από αρνητι-κές στάσεις απέναντι στο επιστημονικό περιεχόμενο και γ) είναι ευρέως γνωστή με ανεκδοτολογικό ασφαλώς τρόπο η περίπτωση της διαμάχης του Γαλιλαίου με την Καθολική Εκκλησία αλλά και το θεατρικό έργο Βιος του Γαλιλαίου του Μπρεχτ το οποίο στήνει γέφυρες ανάμεσα στην κοινωνία το θέατρο και την επιστήμη

Από τις αξιολογήσεις που πραγματοποιήθηκαν διαπιστώθηκε ότι η επιτυχία των παρεμβάσεων αφενός έδει-ξε να επαναλαμβάνεται και αφετέρου διαφοροποίησε τις συγκεκριμένες δοκιμές από τις προηγούμενες μιας και η μελέτη των επιστημονικών ιδεών που χρησιμοποιήθηκαν θεατρικά αποδείχτηκε έως και συναρπαστική οι φοιτητές και οι φοιτήτριες διαχωρίζονται σε ldquoαριστοτελικούςrdquo και ldquoκοπερνίκειουςrdquo διαφωνούν συζητώντας την ουσία του περιεχομένου και μαθαίνουν

Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζουμε τα συνολικά αποτελέσματα της πρώτης παρέμβασης που πραγ-ματοποιήθηκε καθώς και την βήμα βήμα ανάλυση της περίπτωσης μιας ομάδας φοιτητριών από όπου συλλέ-γονται τεκμήρια για τη διαδικασία μάθησης που φαίνεται να ακολουθείται ατομικά

Μέρη του κειμένου έχουν δημοσιευτεί από τους συγγραφείς σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους τόσο της ΔΦΕ όσο και του Θεάτρου στην Εκπαίδευση Οι αναγνώστες μπορούν να ανατρέξουν σrsquo αυτά καθοδηγούμενοι

από τις αναφορές και τη βιβλιογραφία

Το υπόβαθρο

Οι διδακτικές παρεμβάσεις που έχουν ήδη παρουσιαστεί σε προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου και περιγρά-φουν εναλλακτικές προσεγγίσεις σύνδεσης των επιστημονικών ιδεών με τη θεατρική έκφραση (βλ Παρούση amp Τσελφές 2010 Παρούση amp Τσελφές 2009 Τσελφές amp Παρούση 2008) έχουν δείξει ότι το επιστημονικό πε-ριεχόμενο μετασχηματίζεται σημαντικά κάτω από την πίεση της χρήσης του στο θεατρικό πλαίσιο Εκτιμούμε ότι ο μετασχηματισμός αυτός προκύπτει ως αποτέλεσμα και της συμβατικής παρουσίασης του επιστημονικού περιεχομένου μέσα από τα τρέχοντα κείμενα σχολικής ή εκλαϊκευμένης επιστήμης Για τον λόγο αυτόν στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε για την παρουσίαση του περιεχομένου το κλασικό κείμενο του Γαλιλαίου laquoΔιάλογος γύρω από τα δύο σημαντικότερα κοσμικά συστήματα το Πτολεμαϊκό και το Κοπερ-νίκειοraquo (2001)

Ο laquoΔιάλογοςraquo του Γαλιλαίου αποτελεί κατά γενική ομολογία ένα αξιόλογο λογοτεχνικό κείμενο Αυτό σημαίνει ότι αποτελεί ένα κείμενο με αφηγηματική δομή το οποίο επιτρέπει στον αναγνώστη να αναλάβει ρόλο να ταυτιστεί με κάποιον από τους ήρωές του και να εμπλακεί νοερά στις συζητήσεις των θεμάτων του Το κείμενο αυτό έχει γραφτεί με τρόπο που δεν έχει σχέση με τον τρέχοντα ακαδημαϊκό τρόπο γραφής Ως αποτέλεσμα τουλάχιστον ο ενήλικας αμύητος αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει σε σημαντικό βαθμό τα ζητή-ματα που πραγματεύεται Οι βαθμοί ελευθερίας που εμφανίζει το κείμενο σχετίζονται με τον διαλογικό τρόπο παρουσίασης Όπως δηλώνει και ο συγγραφέας του στην εισαγωγή σκέφτηκε ότι laquoκαθώς ο διάλογος δεν είναι αναγκασμένος να παρακολουθεί αυστηρά τους μαθηματικούς νόμους αφήνει περιθώρια για παρεκκλίσεις που συχνά δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες από το κεντρικό θέμαraquo Η συνθήκη αυτή μετατοπίζει το κείμενο προς το θεατρικότερο Μέσα από τον διάλογο όμως τίθενται με οξύτητα ζητήματα μεθοδολογίας και με τον τρόπο αυτό γίνεται μέσα τουλάχιστον από παραδείγματα εμφανής η σύγκρουση της φυσικής φιλοσοφίας των ακαδη-μαϊκών της εποχής με τη νέα επιστήμη που εισηγείται ο Γαλιλαίος Τέλος αν και το κείμενο παραπέμπει ελά-χιστα στην κοινωνική σύγκρουση που το πλαισιώνει1 αποφεύγοντας σε σημαντικό βαθμό να πάρει σαφή θέση δεν μπορεί ίσως να αντιμετωπιστεί από τον αναγνώστη έξω από κάποιες ιδέες και πληροφορίες περισσότερο ή λιγότερο επεξεργασμένες που αφορούν στη σύγκρουση αυτή

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά μας επέτρεψαν να υποθέσουμε ότι στα χέρια μας κρατούσαμε ένα κείμενο που μπορεί (Paroussi amp Tselfes 2012 Tselfes amp Paroussi 2009)

bull να laquoγεννήσειraquo εικόνες στον αναγνώστη

bull να βοηθήσει στην κατανόηση θεμελιωδών ζητημάτων φυσικής

bull να παραπέμψει σε θεατρικές εικόνες

bull να θέσει ζητήματα μεθοδολογίας και

bull να θέσει ζητήματα που αφορούν τη σχέση επιστήμης-κοινωνίας

Με άλλα λόγια είχαμε ένα κείμενο που από την πλευρά της θεατρικής παιδείας μπορούσε να χρησιμοποι-ηθεί ως υπόβαθρο

bull για να συγκροτηθούν με τη βοήθειά του μικρές θεατρικές σπουδές βασισμένες σε μια ποικιλία ιδεών και ταυτόχρονα

bull για να συγκροτηθεί μια παράσταση η οποία θα αρθρώνεται από τις επιμέρους σπουδές και θα διατρέ-χεται από μια κεντρική ιδέα

Έτσι θεωρήσαμε ότι η laquoμαγιάraquo για μια δημιουργική συνεύρεση των προς διδασκαλία και μάθηση ΦΕ με τη θεατρική παιδεία είχε βρεθεί Το ερώτημα ήταν τι θα έβγαζε αυτή η συνεύρεση μέσα σε έναν εκπαιδευτικό χώρο Η απάντηση αυτού του ερωτήματος θεωρήσαμε ότι δεν μπορεί να υποτεθεί εκ των προτέρων για περισ-σότερους από έναν λόγους

bull Η σχετική με το ειδικό θέμα μας βιβλιογραφία είναι περιορισμένη

bull Ασπαζόμαστε την περί μάθησης άποψη των laquoκονστρουξιονιστώνraquo (Gergen 1995 Klein 2006)

bull Και τέλος θεωρούμε ότι η θεατρική έκφραση είναι κυρίως τέχνη και μια διδακτική εμμονή στις ερμη-νευτικές της θεωρίες δεν μπορεί παρά να στρεβλώσει τη μάθηση της

Από το σημείο αυτό και μετά η διδακτική και ταυτόχρονα ερευνητική προσπάθεια δεν μπορούσε παρά να στραφεί στην κατεύθυνση της έρευναςδράσης που ελπίσαμε ότι θα μας δώσει κάποιες πρώτες απαντήσεις

Δομή της διδακτικής-μαθησιακής σειράς

57 φοιτήτριες του ΤΕΑΠΗ του Πανεπιστημίου Αθηνών επέλεξαν να παρακολουθήσουν ένα διπλό εξαμη-νιαίο μάθημα (12 εξάωρα) με τίτλο laquoΘεατρικές εφαρμογές και διδακτική της φυσικήςraquo Οι φοιτήτριες είχαν παρακολουθήσει σε προηγούμενα εξάμηνα ένα τουλάχιστον μάθημα θεάτρου σκιών και ένα ΔΦΕ

Το μάθημα ξεκίνησε στη βάση των γνώσεων και πληροφοριών των φοιτητριών Οι τελευταίες κλήθηκαν στο άκουσμα της λέξης laquoΓαλιλαίοςraquo να συγκροτήσουν μικρές ομάδες (μέχρι 5 άτομα) να οργανώσουν και να παρουσιάσουν με τεχνικές του θεάτρου σκιών μια μικρή σπουδή σχετική με τις ιδέες που έφερνε στο μυαλό τους ο διάσημος επιστήμονας (1 εξάωρο) Το περιεχόμενο των παρουσιάσεων που μαγνητοσκοπήθηκαν και καθόρισαν σε κάποιο βαθμό και την πορεία της έρευναςδράσης ήταν εξαιρετικά περιορισμένο Όλες σχεδόν οι σπουδές παρουσίασαν μια φιγούρα του Γαλιλαίου που κρατούσε το τηλεσκόπιο ήκαι βιβλία και παρατηρούσε τα άστρα τους πλανήτες κοκ Σε μια μάλιστα παρουσίαση ο Γαλιλαίος με το τηλεσκόπιο παρατηρούσε τη Γη να γυρίζει

Βιντεο 71 Η Προετοιμασία

Για να εμπλουτίσουμε τις ιδέες των φοιτητριών για τον Γαλιλαίο και το έργο του οργανώσαμε μια δεύτερη δραστηριότητα (2 εξάωρα) Δώσαμε στις φοιτήτριες ένα εκτεταμένο χρονολόγιο (Χρονολόγιο) της ζωής του Γαλιλαίου και ζητήσαμε από την κάθε ομάδα να φτιάξει μια μικρή παρουσίαση όπου θα εμφανίζονταν οι διαφορετικές πτυχές της ζωής του προσωπική οικογενειακή επαγγελματική επιστημονική και κοινωνική Οι παρουσιάσεις έγιναν με επιτυχία και μετά το τέλος των συζητήσεων που τις συνόδεψαν ζητήθηκε από την κάθε ομάδα να οργανώσει και να παρουσιάσει έναν μικρό αυτοσχεδιασμό κυρίως με χρήση σκιών από αν-θρώπινα σώματα με θέμα τη ζωή του Γαλιλαίου Το περιεχόμενο αυτών των αυτοσχεδιασμών βγήκε τελείως διαφορετικό από το προηγούμενο Τρεις κατηγορίες γεγονότων φάνηκε να έχουν συγκινήσει έως σοκάρει τις φοιτήτριες

bull το γεγονός ότι ο Γαλιλαίος πληρωνόταν για να κάνει μαθήματα και πουλούσε τις εφευρέσεις του

bull τα προβλήματα του γάμου και της προίκας της κόρης του καθώς και ο εγκλεισμός της σε μοναστήρι και

bull η τύφλωσή του σε προχωρημένη ηλικία

Τα ζητήματα των σχέσεων του με την Εκκλησία την οικογένεια των Μεδίκων καθώς και η δίκη του αν και συζητήθηκαν ευρύτατα όταν οι φοιτήτριες παρουσίαζαν τις όψεις της ζωής του δεν αποτέλεσαν γενικά αντικεί-μενο αυτοσχεδιασμού πλην ενός που σχετιζόταν με τη δίκη

Εικόνα 71Αυτοσχεδιασμοί

Στο σημείο αυτό θεωρήσαμε ότι είχαμε διευρύνει αρκετά το πλαίσιο της συζήτησης και αποφασίσαμε να στραφούμε στα αυθεντικά κείμενα Είχαμε στη διάθεσή μας μια εξαιρετική μετάφραση εκτεταμένων αποσπα-σμάτων από τον laquoΔιάλογοraquo2 που αφορούσε εκτός από την εισαγωγή και τον πρόλογο του A Einstein ζητή-ματα όπως το κέντρο του σύμπαντος και η θέση της Γης σε σχέση με αυτό η ομοιότητα ή οι διαφορές της Γης με τα ουράνια σώματα η μορφή της επιφάνειας της Σελήνη η ημερήσια και η ετήσια περιστροφή της Γης η επιστημονικήφιλοσοφική μέθοδος οι δυνατότητες της ανθρώπινης κατανόησης να προσεγγίσει την αλήθεια κοκ

Από τις φοιτήτριες ζητήθηκε να μελετήσουν τα κείμενα αυτά να επιλέξουν ανά ομάδα και να εστιάσουν σε ένα ζήτημα πάνω στο οποίο οι συνομιλητές του laquoΔιαλόγουraquo επιχειρηματολογούν και συγκρούονται και τέλος να παρουσιάσουν μια σύντομη εισήγηση 10 λεπτών οργανωμένη με διαφάνειες όπου

bull να φαίνεται το βασικό ερώτημα γύρω από το οποίο εξελίσσεται η σύγκρουση

bull να φαίνονται τα εκατέρωθεν επιχειρήματα

bull να δηλώνεται η εκτίμηση της ομάδας για το ποια άποψη τελικά επικρατεί

bull να δικαιολογείται η εκτίμηση αυτή

Η τρίτη αυτή δραστηριότητα κράτησε τα δύο επόμενα εξάωρα του μαθήματος αλλά απασχόλησε τις φοιτή-τριες και σημαντικό χρόνο εκτός απrsquo αυτά Οι παρουσιάσεις και οι συζητήσεις που τις συνόδευσαν έδειξαν ότι οι φοιτήτριες πέτυχαν μια ανέλπιστα καλή κατανόηση των θεμάτων από όλες τις πλευρές (πλαίσιο περιεχόμενο και μεθοδολογία) αν εξαιρέσουμε το ζήτημα του αν η Γη βρίσκεται ή όχι στο κέντρο του Σύμπαντος Εδώ η υποστήριξη της θετικής θέσης από το Σιμπλίκιο καθώς και η αποδυνάμωσή της ως σοφιστείας από το Σαλβιά-τι ακολουθούσαν στα κείμενα τους κανόνες της φιλοσοφίας με τις προκείμενες προτάσεις καθόλου αυτονόη-τες και τα τεκμήρια των κυκλικών συλλογισμών αρκετά ασαφή Αυτό δυσκόλεψε τις άπειρες στη φιλοσοφική συζήτηση φοιτήτριες Μια δυσκολία που δεν φάνηκε να ξεπερνιέται ούτε και μετά από τις προσπάθειες των διδασκόντων

Εικόνα 72 Δουλειά στις ομάδες Εικόνα 73 Η Γη σε φιγούρα Θεάτρου Σκιών

Στα επόμενα πέντε εξάωρα του μαθήματος οι ομάδες των φοιτητριών ανέλαβαν να οργανώσουν μια σύ-ντομη θεατρική σπουδή με κεντρική ιδέα που να προέρχεται από το ζήτημα στο οποίο κάθε μια είχε εστιάσει και αναπτύξει Απαράβατος κανόνας των θεατρικών σπουδών ήταν ότι σε αυτές δεν θα χρησιμοποιηθεί καθό-λου λόγος Αυτό ήταν αφενός προϋπόθεση που τίθεται διδακτικά από την πλευρά της μάθησης της θεατρικής έκφρασης (αν χρησιμοποιηθεί λόγος οι άπειρες στα υπόλοιπα εκφραστικά μέσα φοιτήτριες δεν θα τα χρησι-μοποιήσουν επαρκώς ποτέ) αφετέρου ερευνητικά υπήρχε αυξημένη πιθανότητα οι φοιτήτριες να χρησιμοποιή-σουν στις σπουδές τα διαθέσιμα κείμενα και όχι έναν δικό τους τρόπο έκφρασης γεγονός που δεν θα επέτρεπε τελικά να καταλάβουμε τι ακριβώς κατανόησαν από τα κείμενα Οι θεατρικές αυτές σπουδές θα έπρεπε να αναπτύσσονται από την κάθε ομάδα καταρχήν αυτόνομα για να αναδειχθεί η μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία στο θεατρικό αποτέλεσμα Ταυτόχρονα η πορεία της κάθε ομάδας θα έπρεπε να γνωστοποιείται στο σύνολο των συμμετεχόντων ώστε οι τελικές σπουδές να μπορούν να αρθρωθούν σε μια ενιαία παράσταση γύρω από μια ενιαία κεντρική ιδέα Για να πετύχουν οι δύο παραπάνω στόχοι οι ομάδες δούλευαν κατά τη διάρκεια των μαθημάτων χωριστά με τους διδάσκοντες και στο τέλος παρουσίαζαν σε ολομέλεια την κατάσταση της σπουδής τους και συζητούσαν τις δυνατότητες της εξέλιξής της Επίσης οι φοιτήτριες συζητούσαν για την πιθανότητα να συγκροτήσουν μια ενιαία παράσταση που θα παρουσιάσουν σε κοινό Οι επιμέρους αυτές παρουσιάσεις και συζητήσεις μαγνητοσκοπήθηκαν Στο ίδιο διάστημα δόθηκε στις φοιτήτριες το κείμενο της μετάφρασης του θεατρικού έργου του B Brecht laquoΗ ζωή του Γαλιλαίουraquo (Brecht 2000) και έγινε προβολή της κινηματογρα-φικής ταινίας laquoGalileoraquo (παραγωγής 1975 σε σκηνοθεσία J Losey με τον Topol στην ερμηνεία του βασικού ρόλου) Το θεατρικό κείμενο και η κινηματογραφική εκδοχή του συζητήθηκαν τόσο ως προς τα ζητήματα που θέτουν όσο και ως προς τη σχέση τους με τα κείμενα του laquoΔιαλόγουraquo

Στα τελευταία δύο εξάωρα του μαθήματος και ανεξάρτητα από το επίπεδο ωρίμανσης της κάθε επιμέρους θεατρικής σπουδής με τις περισσότερες ομάδες να έχουν αφιερώσει στις σπουδές τους σημαντικό χρόνο πέρα από αυτόν των μαθημάτων συγκροτήθηκε η δομή της τελικής παράστασης Για τον σκοπό αυτόν η κάθε ομάδα θα έπρεπε να επιλέξει ένα μικρό κομμάτι από τα κείμενα του laquoΔιαλόγουraquo ή το κείμενο του Brecht ως εισαγωγή στη θεατρική της σπουδή Τα επιλεγμένα κείμενα θα έπρεπε να εκφράζουν την κεντρική ιδέα της σπουδής Θα έπρεπε επίσης να προτείνουν ένα αντίστοιχο κομμάτι ως εισαγωγή στη συνολική παράσταση Τα κείμενα που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν από τις ομάδες αποτέλεσαν αφενός μια αφορμή για αναστοχασμό πάνω στο σύνολο της δουλειάς που έγινε και αφετέρου οδήγησαν σε μια δομή παράστασης με 13 θεατρικές σπουδές τρεις ενότητες και μια κοινή ιδέα να τις υποστηρίζει

Η παράσταση πραγματοποιήθηκε το επόμενο εξάμηνο με εθελοντική συμμετοχή όλων των φοιτητριών μαγνητοσκοπήθηκε και το κοινό που την παρακολούθησε εκφράστηκε επαινετικά γιrsquo αυτήν

Εικόνα 74 Η αφίσα της παράστασης

Το σύνολο των μαγνητοσκοπήσεων αποτέλεσε τα δεδομένα μας για την αξιολόγηση της παρέμβασης Τα δεδομένα της τελικής παράστασης αναλύθηκαν για να απαντηθούν τα βασικά μας ερωτήματαστόχοι του μα-θήματος Τα δεδομένα από τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν χρησιμοποιήθηκαν για να εγκυροποιηθούν τα βασικά συμπεράσματα αλλά και για να μορφοποιηθούν υποθέσεις για τα ιδιαίτερα προφίλ της μαθησιακής πορείας των φοιτητριών

Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα που αφορούν το πρώτο από τα ερωτήματά μας που η θε-τική του απάντηση αποτελούσε και τον διδακτικό μας στόχο Το κατά πόσο δηλαδή η μάθηση χαρακτηριστικών από την εσωτερική ζωή των ΦΕ ως μέρος του ευρύτερου σχετικού γνωστικού αντικειμένου μπορεί να ωφεληθεί αν συναντηθεί δημιουργικά με τη θεατρική παιδεία

Συγκεκριμένα θα παρουσιάσουμε αποτελέσματα που αφορούν το πώς και το κατά πόσο οι φοιτήτριες κα-τανόησαν

α) ζητήματα περιεχομένου και μεθοδολογίας που τίθενται στα κείμενα του laquoΔιαλόγουraquo Η εκτίμησή μας για την κατανόηση αυτή προκύπτει από τη σύγκριση των κεντρικών ιδεών του κειμένου που επέλεξαν οι φοιτήτριες ως εισαγωγή στο θέμα τους και των αντίστοιχων ιδεών που πρόβαλλαν με τη θεατρική τους σπουδή

β) ζητήματα που υποβόσκουν στο πλαίσιο των συζητήσεων του laquoΔιαλόγουraquo (όπως ζητήματα αυθεντίας ρητορικής διαχείρισης των ζητημάτων κοκ) Η εκτίμησή μας εδώ προκύπτει από τον τρόπο που θίγονται τέτοια ζητήματα στις θεατρικές σπουδές

γ) το ζήτημα της κεντρικής ιδέας του laquoΔιαλόγουraquo Η εκτίμησή μας εδώ προκύπτει από το κείμενο που οι φοιτήτριες διάλεξαν ως εισαγωγικό της παράστασης και τη σχέση του με το περιεχόμενο των επιμέρους σπου-δών

Η ανάγνωση των θεατρικών σπουδών σε ότι αφορά την αφήγηση που επιχειρούσαν έγινε με βάση το μο-ντέλο του Souriau (1950) Για τη σημειωτική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο του (Peirce 1964)

Συνολικά αποτελέσματα

Οι τρεις ενότητες της συνολικής παράστασης ήταν οι ακόλουθες

1η ενότητα Απαντούσε με δύο τρόπους στο ερώτημα laquoτι επιδιώκει το επιστημονικό εγχείρημαraquo (2 σπου-δές)

2η ενότητα Προσέγγιζε από διαφορετικές πλευρές το ζήτημα του κατά πόσο και με ποιο τρόπο η Γη είναι ή όχι ένα ουράνιο σώμα όπως όλα τα άλλα (8 σπουδές)

3η ενότητα Συζητούσε το ερώτημα για την κίνηση ή την ακινησία της Γης με βάση τα φαινόμενα που συμ-βαίνουν πάνω της (3 σπουδές)

Η εσωτερική διάταξη των σπουδών δεν ήταν τόσο συνδεδεμένη με τα επιστημονικά ζητήματα όσο ήταν προσαρμοσμένη στις τεχνικές ανάγκες της παράστασης η οποία περιλάμβανε 57 φοιτητές και φοιτήτριες

συντελεστές σε απόλυτο σκοτάδι πίσω από τη σκηνή να αλλάζουν 13 σκηνικά και φωτισμούς σε συντονισμό μεταξύ τους Σημαντικά από άποψη περιεχομένου θεωρήθηκαν το πρώτο και το τελευταίο επεισόδιο το πρώτο έθετε το ζήτημα των επιδιώξεων της επιστήμης και το τελευταίο δήλωνε τη σχετικότητα των απαντήσεών της

Στις σπουδές των φοιτητριών εμφανίστηκαν με συνέπεια όλα σχεδόν τα σημαντικά χαρακτηριστικά της laquoεσωτερικής ζωήςraquo (Hacking 1992 1999) της επιστήμης που έβαζαν τα κείμενα του laquoΔιαλόγουraquo Για παρά-δειγμα

Βιντεο 72 από την 1η ενότητα με τίτλο laquoΘέλει κόπο και τρόποraquo

Στο laquoσενάριοraquo της σπουδής o Θεός (τα χέρια Του) πλάθει τον άνθρωπο και τον αφήνει στη Γη Στην επόμε-νη σκηνή ο άνθρωπος σμιλεύει ένα άγαλμα ανθρώπου (έργο τέχνης) Ο άνθρωπος τείνει το χέρι του στον Θεό δείχνοντας την επιθυμία του να πλησιάσει την τελειότητα των κατασκευών του

Η θεατρική αφήγηση έχει ως ήρωα τον άνθρωπο Το αγαθό που αυτός διεκδικεί είναι η ικανότητα για τελειό-τητα στη δημιουργία Το αγαθό αυτό κατέχει απόλυτα ο Θεός ο οποίος δημιουργεί τον άνθρωπο και προσπαθεί να το αποκτήσει και ο τελευταίος Η προσπάθεια αυτή αποδίδει μόνο εν μέρει

Στη θεατρική εικόνα το εγχείρημα στην κατεύθυνση απόκτησης του αγαθού αντιπροσωπεύεται επαρκώς από την προσπάθεια ενός ανθρώπινου χεριού να αγγίξει το χέρι του Θεού Το τελικά και ολιστικά αναφερόμενο της σχετικής αδυναμίας να αποκτηθεί η ικανότητα για τέλεια δημιουργία από τον άνθρωπο γίνεται κατανοητό μέσα από την τελευταία σκηνή όπου το χέρι του ανθρώπου παρά την προσπάθεια δεν αγγίζει τελικά το χέρι του Θεού

Η εισαγωγή γίνεται με το ακόλουθο απόσπασμα

laquoΣΑΛΒΙΑΤΙ Σε σχέση με την πολλαπλότητα των πραγμάτων προς κατανόηση που είναι άπειρα η ανθρώπινη

κατανόηση είναι σαν το τίποτα ακόμα κι αν καταλαβαίνει χίλιες προτάσεις Γιατί το χίλια σε σύγκριση με το άπειρο είναι μηδέν Αλλά αν θεωρήσουμε την ανθρώπινη κατανόηση ως κατανόηση κάποιας πρότασης λέω ότι το ανθρώπινο πνεύμα όντως κατανοεί μερικές προτάσεις τέλεια κι έτσι ως προς αυτές έχει την ίδια απόλυτη βεβαιότητα όπως η ίδια η φύση

ΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Αυτά τα λόγια μου φαίνονται πολύ αυθάδη και παράτολμα

ΣΑΛΒΙΑΤΙ Για να εξηγηθώ καλύτερα λέω ότι ως προς την αλήθεια της γνώσης που δίνεται με μαθηματικές αποδείξεις είναι η ίδια την οποία αναγνωρίζει και η Θεία σοφίαmiddot αλλά πρέπει να συμφωνήσω μαζί σου πράγματι ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Θεός γνωρίζει τις άπειρες προτάσεις από τις οποίες εμείς ξέρουμε λίγες μόνο είναι πολύ τελειότερος από τον δικό μαςraquo

Η σύγκριση των περιεχομένων της θεατρικής σπουδής και του κειμένου δείχνει άρτια κατανόηση του στό-χου της έκτασης και των φιλοδοξιών του επιστημονικού εγχειρήματος όπως αυτό προβάλλεται μέσω του laquoΔιαλόγουraquo

Εικόνα 75 Σελήνη ένας κόσμος διαφορετικός

Το laquoσενάριοraquo ξεκινάει με τον φωτισμό να δημιουργεί ένα μισοφέγγαρο που παραπέμπει στη Σελήνη Το μισοφέγγαρο μετασχηματίζεται σε κυκλικό δίσκο που πάνω του προβάλλονται υποθετικές μορφές ζωής (φυτά που φυτρώνουν ανάποδα περίεργα όντα κοκ) Στο βάθος φαίνεται ο δίσκος της Γης μια ανεστραμμένη δη-λαδή εικόνα σε σχέση με αυτή που βλέπουμε από τη Γη Στη συνέχεια ένα δέντρο και ένα σύννεφο καταιγίδας που ξεκινούν από τη Γη προσπαθούν να laquoβρουν τη θέσηraquo τους στη Σελήνη Στο τέλος φεύγουν επιστρέφοντας στη Γη

Η θεατρική αφήγηση επιχειρεί να αναπαραστήσει μια επιστημονική υπόθεση Στην προσπάθεια αυτή χάνει την αφηγηματική δομή της (δεν έχει ήρωες που διεκδικούν κάποιο αγαθό δεν έχει εμπόδια δεν έχει λύση) Εί-

ναι ένας laquoμύθοςraquo που αναπαριστά με διαδοχικές εικόνες τις περιγραφές που οικοδομεί η υπόθεση Η συνολική εικόνα μεταφέρει τον θεατή στη Σελήνη απrsquo όπου παρατηρεί στον laquoουρανόraquo της τη Γη Πάνω στη Σελήνη εμ-φανίζονται παράξενες μορφές ζωής Τα σύννεφα και οι συνδεδεμένες μαζί τους μορφές ζωής όπως το δέντρο δοκιμάζουν να σταθούν στο χώρο της Σελήνης Το ολιστικά αναφερόμενο (σχέση της παρατήρησης με την υπόθεση) δηλώνει την αδυναμία της υπόθεσης καθώς η παράσταση τελειώνει με το σύννεφο και το δέντρο να απομακρύνονται προς τη Γη


laquoΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Πιστεύεις ότι αυτές οι μεγάλες κηλίδες που βλέπουμε στην επιφάνεια της Σελήνης είναι θάλασσες και το φωτεινότερο υπόλοιπο ξηρά ή κάτι τέτοιο

ΣΑΛΒΙΑΤΙ Πιστεύω πως το υλικό της σφαίρας της Σελήνης δεν είναι ξηρά και νερό Πιστεύω ότι η Σελήνη είναι πολύ διαφορετική από τη Γη Αν και φαντάζομαι ότι οι περιοχές της δεν είναι αδρανείς και νεκρές και πάλι δεν επιβεβαιώνω ότι υπάρχει εκεί ζωή και κίνηση και πολύ λιγότερο ότι γεννιούνται εκεί φυτά ζώα ή άλλα πράγματα όμοια με τα δικά μας Ακόμα κι αν γεννιόντουσαν θα ήταν πολύ διαφορετικά και πολύ πέρα από κάθε φαντασία μαςraquo φανερώνοντας τη σύνδεση της θεατρικής σπουδής με το επιστημονικό περιεχόμενο

Στη μια πλευρά της σκηνής εμφανίζεται ο Σιμπλίκιο ο οποίος κοιτάζει τον ουρανό με γυμνό μάτι και βλέ-πει άστρα Παράλληλα και απέναντι παρουσιάζεται ο Σαλβιάτι που κοιτάζει τον ουρανό με το τηλεσκόπιο και βλέπει τους πλανήτες Στην επόμενη σκηνή εμφανίζεται ο Σαγκρέντο που κοιτάζει μια με γυμνό μάτι τον ουρανό και μια με το τηλεσκόπιο βλέποντας τις αντίστοιχες εικόνες Καθώς κοιτάζει με το τηλεσκόπιο βλέπει έναν πλανήτη να του χαμογελά Αποφασίζει να πάει να τον δει από κοντά Με έναν πύραυλο ξεκινάει ένα ταξίδι προς τον πλανήτη Γυρίζει γύρω του όταν ξαφνικά πέφτει από το κρεβάτι του και συνειδητοποιεί ότι επρόκειτο για όνειροhellip

Στην αφήγηση ο ήρωας φαίνεται να είναι ο Σαγκρέντο Όσα μαθαίνει για αυτά που βλέπουν στους ουρανούς ο Σιμπλίκιο με γυμνό μάτι και ο Σαλβιάτι με το τηλεσκόπιο του γεννούν την επιθυμία για μια πιο λεπτομερή παρατήρηση (το αγαθό) Η επιθυμία του πραγματοποιείται σε επίπεδο υπόθεσης (το βλέπει στον ύπνο του) με τη χρήση ενός διαστημικού μέσου μεταφοράς Η εξέλιξη αυτής της αφήγησης παραπέμπει στις επόμενες γενιές επιστημόνων

Στην παράσταση η εξέλιξη των μέσων παρατήρησης αντιπροσωπεύεται επαρκώς από τη σύγκριση των εικόνων που βλέπει το μάτι και το τηλεσκόπιο Το ολιστικά αναφερόμενο η εύρεση καλύτερης προσέγγισης και από το τηλεσκόπιο διερμηνεύεται αρκετά ικανοποιητικά από την αναπαράσταση του ονείρου ndash μελλοντικής πραγματικότητας


laquoΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Στη Γη βλέπω διαρκώς χορτάρια φυτά ζώα να γεννιούνται και να πεθαίνουν Ανέμους βροχές καταιγίδες θύελλες να ξεσπούν Με μια λέξη η εμφάνιση της Γης υφίσταται διαρκείς αλλαγές Καμιά απrsquo αυτές τις αλλαγές δεν διακρίνεται στα ουράνια σώματα των οποίων οι θέσεις και οι σχηματισμοί αντιστοιχούν ακριβώς σ΄ αυτό που θυμούνται από πάντα οι άνθρωποι και δεν γεννιέται τίποτε καινούργιο ούτε φθείρεται τίποτε παλιό

ΣΑΛΒΙΑΤΙ Αν όμως πρέπει να αρκεστείς σ΄ αυτές τις ορατές εμπειρίες ή μάλλον στις εμπειρίες που έχεις δει πρέπει να θεωρείς ότι η Κίνα και η Αμερική είναι ουράνια σώματα αφού σίγουρα ποτέ δεν έχεις δει σ΄ αυτές τις αλλαγές που βλέπεις στην Ιταλίαraquo που παραπέμπει άμεσα στην εξάρτηση των υποθέσεων από το περιεχόμενο των παρατηρήσεων κι έμμεσα από τα όργανα παρατήρησης

Βιντεο 74 από τη δεύτερη ενότητα με τίτλο laquoΗ επιφάνεια της Σελήνηςraquo

Στο σενάριο ο Σιμπλίκιο και ο Σαλβιάτι απεικονίζονται σε πλαϊνές σκηνές να κάνουν laquoτσουλήθραraquo πάνω σε μισοφέγγαρα Το ένα είναι λείο και το άλλο ανώμαλο Στη συνέχεια και στην κεντρική σκηνή ο Σαλβιάτι χύνει νερό στο δάπεδο Ο Σιμπλίκιο πηγαίνει να εξετάσει το βρεγμένο πλακάκι το οποίο φαίνεται πιο σκούρο γλι-στράει και πέφτει Καθώς σηκώνεται εμφανίζεται η ιδέα του (λεία λαμπερή Σελήνη) την οποία κλοτσάει Μετά εμφανίζεται ο Σαλβιάτι σέρνοντας με ένα σκοινί την ιδέα του (σελήνη με όρη και κοιλάδες) Η ιδέα αυτή αναδύεται (ανυψώνεται και μεγαλώνει) στο κέντρο της σκηνής

Στη συγκεκριμένη αφήγηση δύο ήρωες ο Σιμπλίκιο και ο Σαλβιάτι διεκδικούν την αλήθεια (το αγαθό) ο καθένας για τη δική του υπόθεση Οι δύο διαφορετικές υποθέσεις προκύπτουν από μια και κοινά αποδεκτή παρατήρηση η Σελήνη που φωτίζεται από τον Ήλιο φαίνεται στη Γη λαμπερή Τη λύση στη διεκδίκηση δίνει ένα πείραμα μια δεύτερη παρατήρηση που κατασκευάζει ο ένας από τους δύο laquoαντίπαλουςraquo Οι αρχι-κές εικόνες της laquoτσουλήθραςraquo αντιπροσωπεύουν τη διαμάχη Η τελευταία σκηνή αντιπροσωπεύει τη νίκη της laquoαληθούςraquo άποψης ndash την απόδοση του αγαθού στον κατασκευαστή του πειράματος Το ολιστικά αναφερόμενο (η παρατήρηση δεν λέει και πολλά πράγματα από μόνη της) χάνεται μέσα από την κυριαρχία της νίκης και της ήττας των ηρώων ως διερμηνευόντων το ολιστικό και τελικό μήνυμα


laquoΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Παραμένει το ερώτημά μου σχετικά με τη στερεότητα της σελήνης Εγώ συμπεραίνω ότι είναι στέρεα επειδή είναι πολύ λαμπερή και λεία και εσύ επειδή έχει όρη Γιατί είναι πεποίθησή μου ότι η λεία επιφάνεια αντανακλά το φως εντονότερα απrsquo όσο η ξηρά που είναι τραχιά και αδιαφανής

ΣΑΛΒΙΑΤΙ Μου φαίνεται ότι έχοντας δει αυτά που συμβαίνουν σε καθρέφτες μπορούμε να καταλάβουμε πολύ καλά ότι η αντανάκλαση του φωτός που έρχεται από λείες επιφάνειες όπως η θάλασσα είναι μικρότερη απrsquo αυτήν που έρχεται από την ξηρά Και για να δείξω το γεγονός αυτό στις αισθήσεις σου πάμε σ΄ εκείνη την αίθουσα και χύσε λίγο νερό στο πάτωμα Πες μου τώρα το μουσκεμένο αυτό πλακάκι δεν φαίνεται πιο σκούρο από τα στεγνάraquo

Η σχέση του αποσπάσματος με το περιεχόμενο της σπουδής δείχνει ότι οι φοιτήτριες μετατοπίζουν την αντίθεση των υποθέσεων και τη λύση της σε σύγκρουση προσώπων γεγονός που θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει με ασφάλεια ότι υποβάλλεται και από το πλαίσιο του laquoΔιαλόγουraquo

Βίντεο 75 από τη δεύτερη ενότητα με τίτλο laquoΓύρω-γύρω όλοιraquo

Η παράσταση ξεκινά με την εμφάνιση της Γης πάνω στο φόντο του προσώπου του Θεού Γύρω της εμ-φανίζονται και κινούνται οι πλανήτες και ο Ήλιος Γη πλανήτες και Ήλιος αναπαρίστανται ως άγγελοι Στην επόμενη σκηνή εξαφανίζεται το φόντο του Θεού και εμφανίζονται ο Ήλιος η Γη και οι πλανήτες Τώρα στο κέντρο βρίσκεται ο Ήλιος και γύρω του κινούνται Γη και πλανήτες Η απεικόνιση των ουράνιων σωμάτων στη δεύτερη σκηνή γίνεται με μορφές που παραπέμπουν σε πλανήτες (σφαιρικά σχήματα με στεφάνι) Οι μορφές αυτές αποτελούσαν τα κεφάλια των ουράνιων σωμάτωναγγέλων της πρώτης σκηνής

Η παράσταση απεικονίζει δύο αντίπαλες υποθέσεις μοντέλα της δομής του ηλιακού συστήματος Τα σώ-ματα του ηλιακού συστήματος αντιπροσωπεύονται στο πρώτο μοντέλο (πρώτη σκηνή) από εικόνες αγγέλων ενώ η εικόνα ενός σοβαρού και επιβλητικού προσώπου στο φόντο της σκηνής διερμηνεύει την αυθεντία που υποστηρίζει την αλήθεια του μοντέλου αυτού Στη δεύτερη σκηνή τα σώματα του ηλιακού συστήματος αντι-προσωπεύονται από εικόνες πλανητών όμοιες με τα κεφάλια των αγγέλων της προηγούμενης σκηνής σε ένα άμορφο φόντο Αν και η παράσταση δεν έχει ήρωες και ιδιαίτερη πλοκή η σύνδεση των σκηνών με το ιστορικό

πλαίσιο η χρονική τους διάταξη και η μουσική επένδυση δημιουργούν μια μορφή αφήγησης που αναφέρεται ολιστικά στη νίκη της laquoνέαςraquo επιστήμης

Το γεγονός αυτό υποστηρίζεται άψογα από την εισαγωγή που πάρθηκε από το κείμενο του Brecht και απο-τελεί ένα μονόλογο του Πάπα laquohellipΔεν είμαι ένα οποιοδήποτε πλάσμα εγώ hellip Η γη κάτω απrsquo τα πόδια μου μένει ασάλευτη είναι το κέντρο του σύμπαντος σrsquo αυτό το κέντρο στέκομαι εγώ και το μάτι του Δημιουργού καρφώνεται σε μένα και μόνο σε μένα Γύρω μου στρέφονται οι απλανείς αστέρες κι ο κραταιός Ήλιος που πλάστηκε για να φωτίζει το περιβάλλον μου Αλλά και μένα επίσης για να με βλέπει ο Θεόςraquo

Βίντεο 76 από την τρίτη ενότητα με τίτλο laquoΚράτα

με να σε κρατώ θrsquo ανεβούμε στο βουνόraquo

Στην αριστερή σκηνή εμφανίζεται η σφαιρική Γη με ένα όρος να κυριαρχεί πάνω της Η Γη περιστρέφεται Ένας άνθρωπος που ανεβαίνει στο όρος καθώς η Γη κινείται φτάνει να περπατά οριζόντια πάνω στην πλαγιά και στη συνέχεια να laquoπέφτειraquo Στη δεξιά σκηνή εμφανίζεται η Γη σφαιρική και ακίνητη Ένα καράβι ταξιδεύει πάνω της Ο άνθρωπός που laquoέπεσεraquo από τη Γη στην προηγούμενη σκηνή έρχεται από πάνω και πέφτει μέσα στο καράβι Καθώς το καράβι κινείται έρχεται σε laquoπλάγιαraquo θέση και στη συνέχεια laquoκάτωraquo σχεδόν από τη Γη Ο άνθρωπος προσπαθεί να κρατηθεί από το κατάρτι αλλά τελικά ξαναπέφτει Η παράσταση τελειώνει στην κεντρική σκηνή με μια σχετικά ρεαλιστική εικόνα της σφαιρικής Γης (το είδωλο δημιουργείται με κοίλο κάτο-πτρο) να περιστρέφεται

Η αφήγηση έχει για ήρωα έναν άνθρωπο που απλά επιθυμεί να κινηθεί πάνω στη Γη (αγαθό) που οι επι-στημονικές υποθέσεις λένε ότι και σφαιρική είναι και κινείται Η επιθυμία του αυτή μπαίνει σε κίνδυνο τη μια φορά από το γεγονός ότι η Γη περιστρέφεται και τη δεύτερη από το γεγονός ότι είναι σφαιρική Η πτώση του ανθρώπου από τη Γη και τις δύο φορές διερμηνεύει το άτοπο των επιχειρημάτων βρίσκεται σε προφανή σύ-γκρουση με τις καθημερινές εμπειρίες και προκαλεί γέλιο Η διαδοχική παρουσίαση των σκηνών αναφέρεται στη μεταξύ τους σχέση Η μορφή αυτής της σχέσης βέβαια δεν γίνεται απολύτως σαφής Δεν φαίνεται δηλα-δή σαφώς ότι η δεύτερη σκηνή χρησιμοποιείται για να φανεί και το άτοπο της πρώτης

Το ολιστικά αναφερόμενο διευκρινίζεται με το εισαγωγικό κείμενο

laquoΣΑΛΒΙΑΤΙ Αν ήταν αλήθεια πως ο ήλιος και τα άλλα αστέρια δεν ανέβαιναν πάνω από τον ορίζοντα αλλά ήταν το ανατολικό μέρος της Γης που έπεφτε κάτω από τον ορίζοντα ενώ ο Ήλιος και τα αστέρια έμεναν ακίνητα τότε τα βουνά που βρίσκονται στην ανατολή έπρεπε σε μερικές ώρες να κλίνουν προς τα κάτω εξαιτίας της περιστροφής της Γης τόσο ώστε για να φτάσει κανείς στην κορυφή τους δεν θα έπρεπε πια να ανηφορίσει μια πλαγιά όπως παλιά αλλά να κατηφορίσει

ΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Με το επιχείρημα αυτό νομίζω ότι μπορώ να τα καταφέρω και μόνος μου Αν η αντίρρηση με το βουνό ήταν σωστή τότε σrsquo ένα καράβι που συνεχίζει το ταξίδι του και απομακρύνεται πολλές μοίρες από τα λιμάνια μας για να ανέβει κανείς στο ψηλότερο κατάρτι δεν θα έπρεπε να ανεβαίνει αλλά να προχωρεί σε ένα επίπεδο ή ακόμα και να κατεβαίνειraquo

Βίντεο 77 από την τρίτη ενότητα με τίτλο laquoΚινείται η γηraquo

Στην αριστερή σκηνή εμφανίζεται ακίνητη η σφαιρική Γη (ένα μέρος της) Πάνω της υπάρχουν σπίτια δέντρα και άλλα αντικείμενα Εξελίσσονται επίσης και διάφορες δραστηριότητες Άνθρωποι περπατούν αυ-τοκίνητα και ποδήλατα κινούνται κοκ Στο φόντο ο Ήλιος ανατέλλει και δύει δίνοντας στη θέση του στο Φεγγάρι που επίσης ανατέλλει κοκ Παράλληλα με τις κινήσεις του Ήλιου και του Φεγγαριού οι αλλαγές του φωτισμού αντιπροσωπεύουν το ξημέρωμα την ημέρα το σούρουπο τη νύχτα Στη δεξιά σκηνή εμφανί-ζεται η σφαιρική Γη (ολόκληρη) να περιστρέφεται Πάνω της υπάρχουν επίσης αντικείμενα και εξελίσσονται δραστηριότητες Ο Ήλιος και το Φεγγάρι είναι τοποθετημένα αντιδιαμετρικά και ο φωτισμός αναπαριστά την ημέρα από τη μια πλευρά της Γης και τη νύχτα από την άλλη Η εναλλαγή τους η επικράτηση φωτός ή σκότους σε κάποια περιοχή της Γης πραγματοποιείται εξαιτίας της περιστροφής της Η παράσταση τελειώνει με την εμφάνιση ενός ερωτηματικού στην κεντρική σκηνή

Η παράσταση δεν έχει αφηγηματική δομή Αναπαριστά με απόλυτη ευκρίνεια και στις δύο βασικές σκηνές της το ρεαλιστικό αποτέλεσμα σε σχέση με το φαινόμενο της εναλλαγής μέρας και νύχτας και των δύο υποθέ-

σεων που βάζει το ερώτημα του τίτλου Οι εικόνες αντιπροσωπεύουν με σαφήνεια την περιστρεφόμενη ή μη Γη τα αντικείμενα και τα γεγονότα πάνω της τον Ήλιο τη Σελήνη την εναλλαγή της ημέρας και της νύχτας Το ερωτηματικό βέβαια στο τέλος της παράστασης δεν έχει σαφή αναφορά και ως εκ τούτου δεν διερμηνεύει την αποσταθεροποίηση της σημασίας της φιλοσοφικής έννοιας της κίνησης όπου κάτι ή κινείται ή δεν κινείται αλλά μάλλον αναφέρεται στην αδυναμία να απαντηθεί το δίλημμα

Σε αυτή την κατεύθυνση παραπέμπει και το εισαγωγικό κείμενο

laquoΣΑΓΚΡΕΝΤΟ Η αιώνια κίνηση και η αιώνια ακινησία είναι τόσο ουσιαστικά φαινόμενα στη φύση και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους ώστε πρέπει να επιφέρουν εξαιρετικά διαφορετικές συνέπειες ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τον Ήλιο και τη Γη αυτά τα τόσο μεγάλα και έξοχα σώματα του Σύμπαντος Είναι αδύνατον από δύο αντιφατικές προτάσεις να μην είναι η μία αληθινή και η άλλη λανθασμένη

ΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Ασφαλώς Σε ένα δίλημμα ο ένας από τους όρους πρέπει οπωσδήποτε να είναι αληθινός και ο άλλος λανθασμένος Όντως η κίνηση και η ακινησία είναι αντίθετες Δεν υπάρχει ανάμεσά τους ένας τρίτος όρος που θα μπορούσε να λέει για παράδειγμα η Γη δεν κινείται ούτε και είναι ακίνητηmiddot ο Ήλιος και τα άστρα δεν κινούνται και ούτε είναι ακίνηταraquo

Το ζήτημα της κεντρικής ιδέας της παράστασης λύνεται με αφοπλιστικό τρόπο από το κείμενο που διάλεξαν οι φοιτήτριες ως εισαγωγή και παρουσίασαν τελικά ως επίλογο

laquoΣΙΜΠΛΙΚΙΟ Ο Αριστοτέλης στο φιλοσοφικό του στοχασμό υποστήριζε ότι οι εμπειρίες των αισθήσεων πρέπει να προτιμώνται από κάθε επιχείρημα κατασκευασμένο από την ανθρώπινη διάνοια Έλεγε ότι αυτοί που ισχυρίζονται τα αντίθετα απrsquo αυτά που τους δείχνει μία αίσθηση θα έπρεπε να τιμωρούνται χάνοντάς την

ΣΑΛΒΙΑΤΙ Εγώ πάλι θαυμάζω απέραντα το ύψος του πνεύματος εκείνων που με τη ζωηρότητα της ευφυΐας τους άσκησαν ένα εξαναγκασμό στις ίδιες τις αισθήσεις τους δίνοντας μεγαλύτερη αξία σ΄ αυτό που τους υπαγόρευε η λογική απrsquo ότι σ΄ αυτό που τους έδειχναν πολύ καθαρά και χωρίς εξαναγκασμούς οι εμπειρίες των αισθήσεών τουςraquo

Τα δύο αυτά αποσπάσματα βρίσκονται μακριά το ένα από το άλλο μέσα στο κείμενο του laquoΔιαλόγουraquo Και το γεγονός ότι κανένα από τα δύο δεν τίθεται σε αμφισβήτηση επέτρεψε την επιλογή τους έναντι του εξίσου ριζοσπαστικού αλλά πολύ λιγότερο λογοτεχνικού αποσπάσματος από τον πρόλογο του Einstein που στην πραγματικότητα υποστηρίζει την ίδια θέση

laquohellip Συχνά υποστηρίχθηκε ότι ο Γαλιλαίος έγινε ο πατέρας της σύγχρονης φυσικής αντικαθιστώντας την υποθετική-παραγωγική μέθοδο με την εμπειρική-πειραματική Πιστεύω όμως ότι αυτή η ερμηνεία δεν θα άντεχε σε μια ενδελεχή εξέταση Δεν υπάρχει εμπειρική μέθοδος χωρίς υποθετικές έννοιες και συστήματαmiddot και δεν υπάρχει υποθετική σκέψη της οποίας οι έννοιες δεν αποκαλύπτουν αν εξεταστούν πιο προσεκτικά το εμπειρικό υλικό από το οποίο πηγάζουν Η αυστηρή αντιπαράθεση της εμπειρικής και της παραγωγικής θέσης είναι παραπλανητική και ήταν απολύτως ξένη στον Γαλιλαίοraquo

Αποτελέσματα από τη μελέτη μιας περίπτωσης

Εδώ θα παρουσιάσουμε και θα σχολιάσουμε τα αποτελέσματα από τις δραστηριότητες μιας ομάδας τριών φοιτητριών που συμμετείχαν στη δεύτερη σειρά μαθημάτων που πραγματοποιήσαμε με όχημα το αυθεντικό

κείμενο του Γαλιλαίου (Τσελφές amp Παρούση 2009) Τα αποτελέσματα αυτά θα τα αντιμετωπίζουμε ως προϊόν της συλλογικής δράσης των φοιτητριών και ως ενδεικτικά για το σύνολο της δραστηριότητας

Η δομή και του δεύτερου μαθήματος ήταν παραπλήσια με αυτή του πρώτου Στην πρώτη δραστηριότητα οι φοιτήτριες κλήθηκαν στο άκουσμα της λέξης Γαλιλαίος να συγκροτήσουν σχετικά σύντομα και να παρουσι-άσουν μια θεατρική σπουδή με τεχνικές του Θεάτρου Σκιών Η σπουδή που δημιούργησαν οι τρεις φοιτήτριες της ομάδας μας ολοκληρωνόταν σε μία σκηνή και με ένα πρόσωπο που μιλούσε Το πρόσωπο αντιπροσωπευ-όταν από μια σκαλιστή φιγούρατέχνημα (μπούστο αρθρωτό κεφάλι και χέρι που κρατούσε μια διόπτρα) Η εικόνα-ντιζάιν της φιγούρας (μεγάλο κολάρο και σοβαρό αντρικό πρόσωπο με πλούσια μαλλιά) παρέπεμπε σε ιστορικό αναφερόμενο Η διόπτρα διερμήνευε την ιδιότητα του αστρονόμου Η φιγούρα ήταν στηριγμένη με καβίλιες σε τρία σημεία που επέτρεπαν το χειρισμό της από μακριά και την κίνηση του κεφαλιού και του χε-ριού σε σχέση με το σώμα Φωτιζόταν από ένα φωτιστικό σποτ κωνικής δέσμης και η θεατρική εικόνα προβάλ-λονταν ασπρόμαυρη πάνω σε οθόνη από ριζόχαρτο ως σκιά σε κυκλικό φωτεινό φόντο Βασικό συστατικό της θεατρικής σπουδής αποτελούσε ο λόγος ο οποίος άρχιζε με την είσοδο της φιγούρας στη σκηνή και τελείωνε με την έξοδό της

laquoΧαίρετε Εγώ ειμί αστρονόμος Ο επί πολλά έτη εξασκών ένα μόνον επάγγελμα αποτελούμενον εκ μυστηρίων και εκπλήξεων Ορώ τον ουρανόν τον έναστρον άλλαλος ευρισκόμενος εν εκστάσει εκ του μεγαλείου αυτού Όλα τα ανακαλυφθέντα υπrsquo εμού διαλαλώ επί παντός τόπου Το όνομά μου ουκ έχει τόσην σημασία όσην τα λεγόμενά μου ότι η Γη περιστροφήν έχει Εις το επανειδείνraquo

Η κίνηση του κεφαλιού ήταν συντονισμένη με τον ρυθμό του λόγου διερμηνεύοντας το γεγονός ότι τα λεγόμενα εκφέρονται από το πρόσωπο που αντιπροσωπεύει η φιγούρα ενώ η κίνηση του χεριού με το τηλε-σκόπιο διερμήνευε κυρίως τον τρόπο με τον οποίο γινόταν η παρατήρηση του ουρανού Η χρήση παραφθαρ-μένης αρχαίας ελληνικής γλώσσας συνέβαλε επίσης στην αναφορά σε ιστορικό χρόνο και σε κάποιο βαθμό διερμήνευε το υψηλό κύρος των λεγομένων Το περιεχόμενο του εκφερόμενου λόγου διερμήνευε τις απόψεις των φοιτητριών για την επιστημονική δραστηριότητα της εποχής του Γαλιλαίου μια δραστηριότητα προσωπι-κής ανακάλυψης ( τα ανακαλυφθέντα υπrsquo εμού ) στηριγμένη στην παρατήρηση (Ορώ τον ουρανόν ) που πραγματοποιείται από αφοσιωμένους ανθρώπους ( επί πολλά έτη ένα μόνον επάγγελμα ) οι οποίοι διαδί-δουν με επιμονή τη γνώση τους ( διαλαλώ επί παντός τόπου) μια γνώση που εκτιμούν περισσότερο και από τον ίδιο τον εαυτό τους (Το όνομά μου ουκ έχει τόσην σημασία όσην τα λεγόμενά μου)

Στη θεατρική αυτή σπουδή θεωρούμε ότι γίνεται αναπαραγωγή τόσο της θεατρικής όσο και της επιστημονι-κής και εκπαιδευτικής κουλτούρας των φοιτητριών Η ομάδα χρησιμοποίησε κλασικές δομές του Θεάτρου Σκι-ών χρήση της εικόνας-ντιζάιν για να σημανθούν οι χαρακτήρες των προσώπων και το πλαίσιο της δράσης τους (σύμβολα) σκαλιστή φιγούρα (τέχνημα) αδιαφανές χαρτόνι αρθρώσεις με μεταλλικούς συνδετήρες καβίλιεςστηρίγματα ημιδιαφανής οθόνη προβολέας λευκού φωτός (εργαλεία) Χρησιμοποίησε επίσης κλασική θεα-τρική πρακτική σύνδεση του τεχνήματος (φιγούρα) με τον εκφερόμενο λόγο με βασικό φορέα μηνυμάτων τον τελευταίο Η πρακτική αυτή μπορεί να θεωρηθεί κλασική και στο πλαίσιο της επιστημονικής και εκπαιδευτικής κουλτούρας όπου ότι δεν μπορεί να αρθρωθεί με λόγο ή και άλλα γραπτά σύμβολα είναι σαν να μην υπάρχει Στο πλαίσιο της ίδιας κουλτούρας εντάσσεται και η αναπαραγωγή των συμβόλων που περιγράφουν την επι-στημονική δραστηριότητα Σχεδόν ηρωική και σημαντική δραστηριότητα που ασκείται με αυταπάρνηση από σημαντικούς ανθρώπους και το αποτέλεσμά της η επιστημονική γνώση ταυτίζεται με τον επιστημονικό λόγο

Στη δεύτερη δραστηριότητα η ομάδα των φοιτητριών παρουσίασε μια εικόνα από την κοινωνική ζωή του Γαλιλαίου Η παρουσίαση στηρίχθηκε στη μελέτη του χρονολογίου που είχε κατασκευαστεί από τους διδάσκο-ντες Ένα κείμενο που παρουσίαζε με χρονολογική σειρά (1564-1642) 147 γεγονότα που αναφέρονταν στη ζωή του Γαλιλαίου ή σχετίζονταν μrsquo αυτή ndash χωρίς να αναλύονται ή να συνδέονται μεταξύ τους στη βάση πληροφο-ριών που ανασύρθηκαν από τη δικτυακή θέση The Galileo Project (httpgalileoriceeduindexhtml) Το περι-

εχόμενο του χρονολογίου είχε προηγουμένως συζητηθεί εκτενώς με το σύνολο των φοιτητριών Οι δομές και οι πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν από τις τρεις φοιτήτριες στην παρουσίασή τους και που δεν διέφεραν σε κάτι σημαντικό από αυτές που χρησιμοποίησαν οι άλλες ομάδες θεωρούμε ότι αποτελούν αναπαραγωγή δομών και πρακτικών της τυπικής εκπαιδευτικής και επιστημονικής κουλτούρας τους Συγκεκριμένα οι φοιτήτριες επέλε-ξαν και παρουσίασαν με χρονολογική σειρά τα γεγονότα που θεώρησαν ότι σχετίζονται με την κοινωνική ζωή του Γαλιλαίου χωρίς να μεταβάλλουν τις φράσεις του αρχικού κειμένου χωρίς να σχολιάσουν τις μεταξύ τους σχέσεις και χωρίς να μπορέσουν να περιγράψουν ρητά τα κριτήρια με βάση τα οποία πραγματοποίησαν την επιλογή των γεγονότων αν και η επιλογή ήταν σχετικά επιτυχής Συμπληρωματικά οι φοιτήτριες έφεραν και διάβασαν ένα επιπλέον μικρό κείμενο φωτοτυπία από μια σχολική εγκυκλοπαίδεια το οποίο περιείχε κραυ-γαλέες ιστορικές ανακρίβειες Ένα τυπικό προπαγανδιστικό κείμενο για τη μεγαλοφυΐα των επιστημόνων Στο κείμενο αυτό υπήρχε και ένα σκίτσο του Γαλιλαίου στο οποίο δέσποζε το μεγάλο κολάρο που εμφανίστηκε στην εικόνα-ντιζάιν της πρώτης θεατρικής σπουδής των φοιτητριών

Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι σε ότι αφορά την αναπαραγωγή των δομών οι φοιτήτριες χρησιμοποίησαν ως σύμβολα τις έγκυρες φράσεις του χρονολογίου οι οποίες δόθηκαν γραπτές και επισήμως από τους διδάσκοντες ή φράσεις της εγκυκλοπαίδειας χωρίς να τολμήσουν να δημιουργήσουν νέα σύμβολα Φράσεις δηλαδή που να αναφέρονται στις σχέσεις των γεγονότων στα κριτήρια επιλογής κοκ Ως εργαλεία χρησιμοποίησαν τα κείμενα που είχαν στη διάθεσή τους ενώ το τέχνημα που κατασκεύασαν ήταν επίσης κεί-μενο το οποίο και διάβασαν στην παρουσίασή τους Η επιστημονική και εκπαιδευτική πρακτική τους αποτε-λούσε μια πρακτική μεταφοράς μέρους της επίσημης εκπαιδευτικής γνώσης συνέδεσαν άρρητα στο πλαίσιο της εντολής που πήραν από τους διδάσκοντες μέρος από τα σύμβολα τα οποία άντλησαν από τα κείμενατεχνήματα που είχαν στη διάθεσή τους και διάβασαν το περιεχόμενο του τεχνήματοςκειμένου που κατασκεύ-ασαν Η θεατρικήεκπαιδευτική πρακτική που συνόδεψε την προφορική παρουσίαση θεωρούμε ότι αποτελεί επίσης αναπαραγωγή μιας τυπικής εκπαιδευτικής πρακτικής μια από τις φοιτήτριες της ομάδας άρχισε να διαβάζει χαμηλόφωνα και άχρωμαδειλά το κείμενο Μετά τη σχετική παρατήρηση των διδασκόντων συνέχισε το διάβασμα με δυνατότερη φωνή που σταδιακά και πάλι εξασθενούσε Στη συζήτηση που ακολούθησε οι φοι-τήτριες μιλούσαν μόνο για να απαντήσουν κυρίως στους διδάσκοντες με αβέβαιη και χαμηλή επίσης φωνή Πρόκειται για μια θεατρικήεκπαιδευτική πρακτική που χρησιμοποιούν οι διδασκόμενοι στις προφορικές τους παρουσιάσεις με την οποία συνδέουν το εργαλείο του λόγου με τη χαμηλή και αβέβαιη διαμόρφωση του ήχου για να προκαλέσουν την ανάδραση των διδασκόντων Από την ανάδραση αυτή οι διδασκόμενοι αντλούν συνή-θως πληροφορία για το αν laquoλένε σωστά πράγματαraquo πράγματα που προσδοκούν ότι θα ήθελαν να ακούσουν οι διδάσκοντες και προσαρμόζονται αναλόγως (βλ κανόνες της Fatima Larson 1965)

Στο θεατρικό αυτοσχεδιασμό που ακολούθησε η ομάδα των φοιτητριών επέλεξε ως θέμα την κορύφωση του δράματος της ζωής του Γαλιλαίου τη δίκη του στην Ιερά Εξέταση Ο αυτοσχεδιασμός εξελίχθηκε σε τέσ-σερις σκηνές Στην πρώτη και στην αριστερή οθόνη από τις τρεις που συγκροτούσαν το σκηνικό εμφανίζεται η σκιά ενός ανθρώπινου σώματος που κάθεται κρατά μια διόπτρα και παρατηρεί προς τον ουρανό Η συνολική εικόνα αντιπροσωπεύει τον Γαλιλαίο Η εικόνα-ντιζάιν και η κίνηση διερμηνεύουν την επιστημονική του δρα-στηριότητα με έμφαση στην παρατήρηση Στη σκηνή εμφανίζεται ένα δεύτερο πρόσωπο (αντιπροσωπεύεται επίσης από σκιά σώματος) που κρατά στο ένα χέρι του ένα χοντρό σκοινί Πλησιάζει το Γαλιλαίο του παίρνει τη διόπτρα και την πετάει κάτω Στη δεύτερη σκηνή και στην κεντρική οθόνη εμφανίζονται σε σκιά μόνο τα χέρια και από τα δύο σώματα Το ένα ζευγάρι χέρια προσανατολισμένα από την πλευρά του Γαλιλαίου είναι προτεταμένα και ενωμένα Το δεύτερο ζευγάρι χέρια χρησιμοποιεί το σκοινί για να δέσει τα πρώτα Η εικόνα-ντιζάιν και η κίνηση στη δεύτερη σκηνή διερμηνεύουν τη σύλληψη του Γαλιλαίου Μια σύλληψη που ιστορικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ ο Γαλιλαίος δεν laquoπροσήλθε βιαίωςraquo στην Ιερά Εξέταση και το γεγονός αυτό κατέστη σαφές τόσο στο χρονολόγιο όσο και στη συζήτησή του Η λειτουργία της δεύτερη σκηνής καθι-στά επίσης σαφές ότι η σκιά με το σκοινί στην πρώτη σκηνή αντιπροσωπεύει ένα δεσμοφύλακα Το αναφε-ρόμενο του συνολικού αυτοσχεδιασμού αποκαλύπτεται με σαφήνεια στην τρίτη σκηνή που προβλήθηκε στη δεξιά οθόνη Εδώ εμφανίζεται μια τρίτη σκιά σώματος όρθια κρατώντας ένα σταυρό σε κοντράστ κόκκινου φωτισμού Η σκιά που αντιπροσωπεύει τον Γαλιλαίο βρίσκεται γονατιστή μπροστά του και πίσω της στέκεται ο δεσμοφύλακας Η εικόνα-ντιζάιν η κίνηση και ο ήχος διερμηνεύουν τη διαδικασία της δίκης Η σκιά με τον

σταυρό στέκεται επιβλητικά και ασύμμετρα ψηλή ως αποτέλεσμα κατάλληλου φωτισμού και με τη σταθερή κίνηση του ενός χεριού με προτεταμένο το ένα δάχτυλο διερμηνεύει την αποδοκιμασία της Εκκλησίας προς το Γαλιλαίο Ο Γαλιλαίος που κατά διαστήματα σηκώνει τα χέρια και το κεφάλι διερμηνεύοντας μια μορφή αντίστασης καταλήγει στο τέλος της σκηνής ακίνητος γονατιστός και με σκυμμένο κεφάλι Στην τέταρτη σκη-νή οι σκιές που αντιπροσωπεύουν το Γαλιλαίο και το δεσμοφύλακα επιστρέφουν στον αρχικό χώρο (αριστερή οθόνη) Ο Γαλιλαίος κάθεται στη θέση που εμφανίστηκε στην πρώτη σκηνή Ο δεσμοφύλακας του στρέφει την πλάτη και καταλήγει όρθιος και ακίνητος κρατώντας πάντα στα χέρια του το σκοινί

Το μεγαλύτερο μέρος των δομών και των πρακτικών που χρησιμοποιήθηκαν και στην παρουσίαση αυτή φαίνεται να αποτελεί επίσης αναπαραγωγή δομών και πρακτικών από την εκπαιδευτική κουλτούρα των φοι-τητριών θεατρική και επιστημονική Από τα θεατρικά σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν πλην των σκιών των σωμάτων που επιβλήθηκαν από τους διδάσκοντες μπορούμε να πούμε ότι μόνο ο κόκκινος φωτισμός στη σκηνή της δίκης σε αντίθεση με τις άλλες ασπρόμαυρες σκηνές διερμήνευε την ένταση της διαδικασίας και αποτελούσε παραγωγή Θεατρική παραγωγή σε επίπεδο πρακτικών θα μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι απο-τελούσε και η αφήγηση της σύλληψης του Γαλιλαίου Στη συζήτηση που ακολούθησε την παρουσίαση οι φοιτήτριες υποστήριξαν ότι με τον τρόπο που επέλεξαν αφηγήθηκαν την ουσία της προσαγωγής του Γαλιλαίου στην Ιερά Εξέταση laquoη προσαγωγή ήταν βίαιη Άλλο που δεν τον συνέλαβαν Τον απείλησαν Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να το παρουσιάσουμε αυτόraquo Εδώ λοιπόν θεωρούμε ότι οι φοιτήτριες κατασκεύασαν θεατρικά σύμβολα που ενώ βρίσκονταν σε αντίθεση με τα σύμβολα που προέβαλλαν τα κείμενα πετύχαιναν να αποδώ-σουν ρεαλιστικά το αναφερόμενο της ιστορικής κατάστασης σε αναλογία με ένα απλοποιημένο αναφερόμενο Μια πρακτική που δικαιολογείται από τη θεατρική σύμβαση Είναι ενδιαφέρον ότι οι θεατρικές αυτές παραγω-γές πυροδοτήθηκαν από το επιστημονικόιστορικό περιεχόμενο το οποίο οι φοιτήτριες το αντιμετώπισαν στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής τους κουλτούρας έμφαση στα σύμβολα που μπορούν να λειτουργήσουν ως κεντρι-κά νοήματα μικρή σημασία στις λεπτομέρειες που μπορούν να εξηγήσουν τις ανατροπές κοκ

Η τέταρτη δραστηριότητα ήταν πιεστικά ακαδημαϊκή Η ομάδα των φοιτητριών μελέτησε ένα τμήμα του κειμένου από το Διάλογο στον οποίο ο Σαλβιάτι έπειθε το Σιμπλίκιο να σχεδιάσει το Ηλιακό σύστημα (Αφρο-δίτη Άρη Ερμή Δία Κρόνο και Ήλιο) με κέντρο παρατήρησης τη Γη Το σχέδιο στηριζόταν στα μεγέθη των πλανητών όπως αυτοί φαίνονταν από τη Γη Τα μεγέθη αυτά όταν οι πλανήτες είναι σε συζυγία με τον Ήλιο και όταν είναι σε αντίθεση μrsquo αυτόν (ή όταν βρίσκονται στην πρωινή ή τη βραδινή τους συζυγία) δίνουν τεκμή-ρια για την απόστασή τους από τη Γη Με τον τρόπο αυτό επισημαίνονται δύο τουλάχιστον σημεία της τροχιάς τους Αν μετά απrsquo αυτό κάποιος επιχειρήσει να χαράξει τις κυκλικές τροχιές των πλανητών έτσι ώστε να διέρ-χονται από τα σημεία αυτά οι τροχιές δείχνουν ομόκεντρες και ο Ήλιος βρίσκεται περίπου στο κέντρο τους Το επιχείρημα από κει και μετά είναι εξαιρετικά ισχυρό το σχέδιο φέρνει τη Γη τη θέση δηλαδή παρατήρησης κάπου μεταξύ Αφροδίτης και Άρη στην περιοχή των ουράνιων σωμάτων που όλοι συμφωνούν ότι κινούνται και αφήνει τον Ήλιο στο κέντρο Το τεκμήριο αυτό αυξάνει την πιθανότητα να κινείται η Γη (ετήσια κίνηση) παρά ο Ήλιος

Οι φοιτήτριες στην παρουσίασή τους με χρήση διαφανειών εντόπισαν τα βασικά σημεία των περιγραφών και τις παρουσίασαν χρησιμοποιώντας τόσο λεκτικά σύμβολα (επιλεγμένες φράσεις από το κείμενο) όσο και γεωμετρικά σχήματα (που δεν περιλαμβάνονταν στο κείμενο που είχαν στα χέρια τους) Χρησιμοποίησαν επίσης με αρκετή επιτυχία το laquoεργαλείοraquo παρουσίασης (λογισμικό ppt) που είχε επιβληθεί από τους διδά-σκοντες Με αρκετή επίσης επιτυχία παρουσίασαν το πλαίσιο της συζήτησης το οποίο αφορούσε το αν η Γη πραγματοποιεί ή όχι ετήσια περιστροφή γύρω από τον Ήλιο χρησιμοποιώντας πάλι φράσεις από το κείμε-νο δομημένες στη βάση της τυπικής λογικής και αντιπαραβάλλοντάς τες ως αντίθετες Το σημείο στο οποίο στάθηκαν ιδιαίτερα αποτέλεσε μια φράση του Σαλβιάτι laquoΔεν μπορώ παρά να θαυμάζω απέραντα το ύψος του πνεύματος εκείνων που με τη ζωηρότητα της ευφυΐας τους άσκησαν ένα εξαναγκασμό στις ίδιες τις αισθήσεις τους δίνοντας μεγαλύτερη αξία σ΄ αυτό που τους υπαγόρευε η λογική απrsquo ότι σ΄ αυτό που τους έδειχναν πολύ καθαρά και χωρίς εξαναγκασμούς οι εμπειρίες των αισθήσεών τουςraquo Τη φράση αυτή επανέλαβαν δύο φορές γραπτά στις διαφάνειές τους και τη χρησιμοποίησαν για να καταλήξουν προφορικά στο ότι laquoΝαι Το κείμενο πείθει ότι ο Σαλβιάτι έχει δίκιο Είναι και το σχήμα που συμφώνησε και έκανε ο Σιμπλίκιο Αλλά πώς να

είναι βέβαιος κανείς όταν άλλα βλέπεις και άλλα ισχύουν Όταν δυο άνθρωποι κοιτάζουν τα ίδια πράγματα και βλέπουν άλλα raquo Με βάση μάλιστα την ανησυχία τους αυτή ζήτησαν να μάθουν laquoπώς είναι τελικά τα πράγματαraquo αναπαράγοντας στην ουσία μια κλασική εκπαιδευτική πρακτική Με την ευκαιρία οι διδάσκοντες περιέγραψαν μια από τις εικόνες που αποδίδονται σήμερα στο σύμπαν επιμένοντας ότι αυτή είναι μια σημερινή εκτίμηση που δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα ισχύει και αύριο

Οι φοιτήτριες στην παρουσίασή τους αναπαρήγαγαν σύμβολα τεχνήματα και πρακτικές που διαχειρίζονται στην επιστημονική και εκπαιδευτική τους κουλτούρα φράσεις από τα κείμενα νέα κείμενα με αναπαραγωγήανασύνταξη των φράσεων αυτών κοκ Παρήγαγαν όμως και ένα συλλογισμό που δεν μπορούμε να πούμε ότι προβάλλεται ρητά από το κείμενο του Γαλιλαίου τουλάχιστον αυτό που χρησιμοποίησαν αν αυτά που βλέπουμε δεν είναι έτσι όπως τα βλέπουμε είναι δύσκολο να είμαστε βέβαιοι για κάτι Από την άλλη μεριά τα θεατρικά χαρακτηριστικά της παρουσίασης τους είχαν στοιχεία αναπαραγωγής της εκπαιδευτικής τους κουλ-τούρας (εμφάνιση και κίνηση των τίτλων και των κειμένων χρωματικοί συνδυασμοί διακοσμητικές εικόνες που φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν για να κάνουν laquoευχάριστες στο μάτιraquo τις διαφάνειες) Είχαν όμως και στοιχεία παραγωγής συσχετισμένα με την κατασκευή του σχήματος η κίνηση και τα εφέ εδώ ήταν απόλυτα προσαρμοσμένα στο περιεχόμενο την αναπαράσταση του οποίου και υπηρετούσαν Η εμφάνιση των στοιχείων του σχήματος ακολουθούσε την εμφάνιση των φράσεων του κειμένου που το περιέγραφαν Συνολικά μπορού-με να πούμε ότι στη δραστηριότητα αυτή οι φοιτήτριες παρήγαγαν μια θεατρική πρακτική αναπαράστασης της κατασκευής ενός σχήματος από τη γλωσσική περιγραφή ενός περιορισμένου αριθμού δεδομένων Παρήγαγαν επίσης μια επιστημονική πρακτική τη δημιουργία ενός ερωτήματος που δεν αφορά το πώς λειτουργούν τα πράγματα αλλά το πώς εμείς μπορούμε να βεβαιωθούμε γιrsquo αυτό

Για την παραγωγή και παρουσίαση της τελικής θεατρικής τους σπουδής οι φοιτήτριες ακολούθησαν με την επίβλεψη των διδασκόντων τη διαδικασία που προβλέπει η θεατρική και εκπαιδευτική τους κουλτούρα απόφαση για την ιδέα που θέλουμε να αναπαραστήσουμε θεατρικά κατασκευή μιας αφήγησης γεγονότων που διατρέχονταικαθοδηγούνται από την ιδέα αυτή σχεδιαστική προσέγγιση της αφήγησης με μορφή εικόνων (κατασκευή του story board) επιλογή κατάλληλης θεατρικής τεχνικής επιλογή εργαλείων και κατασκευή τε-χνημάτων πρώτη δοκιμή παράστασης με έμφαση στις διαφορές του τι θέλουμε να φανεί και τι τελικά φαίνεται επιστροφή και αναθεώρηση κατασκευών τεχνικών αφήγησης κά επόμενη δοκιμή με την ίδια έμφαση αλλά παράλληλη προσπάθεια άσκησης στους χειρισμούς επόμενη δοκιμή κοκ μέχρι να αρχίσει να πιέζει ο χρόνος Τότε η δομή της σπουδής σταθεροποιείται και η έμφαση δίνεται στην άσκηση στους χειρισμούς άσκηση στην κίνηση των τεχνημάτων στην εναλλαγή του φωτισμού στον συντονισμό με τον ήχο κοκ

Οι φοιτήτριες επέλεξαν ως κεντρική ιδέα της θεατρικής τους σπουδής την αλλαγή στην εικόνα του Σύ-μπαντος που επιφέρει η αλλαγή στο σύστημα των βασικών μας πεποιθήσεων Η σύντομη αφήγηση που κα-τασκεύασαν μιλούσε για μια αρχική εικόνα ενός Σύμπαντος περιορισμένου στις διαστάσεις της Γης το οποίο μεταβλήθηκε με την παρέμβαση της επιστήμης σε ένα Σύμπαν μεγάλο και ομογενές όπου η Γη είναι laquo σαν να μην υπάρχει πουθενάraquo Η αφήγηση αυτή δεν είχε σαφή αφηγηματικά χαρακτηριστικά ήταν μάλλον περιγραφή χωρίς ήρωα διεκδικούμενο αγαθό εμπόδια κοκ Οι φοιτήτριες όμως επέμεναν στην επιλογή της ιδέας και ότι laquoκάπως θα το βρουν στην πορεία raquo Οι φοιτήτριες επέμεναν επίσης να χρησιμοποιήσουν τις τεχνικές του μαύρου θεάτρου πριν ακόμη δομήσουν την αφήγηση και το story board Η πρακτική αυτή μοιάζει με παραγω-γή μιας και αναδιατάσσει τα καθιερωμένα των εκπαιδευτικώνθεατρικών πρακτικών Και το πιο πιθανό είναι ότι προέκυπτε από την εμπειρία των φοιτητριών ως θεατών Η τελική θεατρική σπουδή που παρουσίασαν ήταν περισσότερο περιγραφική της κεντρικής ιδέας και λιγότερο αφηγηματική στηριγμένη δηλαδή στην κεντρική ιδέα Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν τελικά ήταν μεικτές Η παράσταση περιλάμβανε τρεις σκηνές που εξελίσσονταν πάνω σε τρεις οθόνες Η πρώτη σκηνή ξεκινάει με την προβολή ενός τεράστιου laquoζωντανούraquo χε-ριού που κάλυπτε την κεντρική οθόνη σε κυκλικό φωτεινό υπόβαθρο που δημιουργούσε σποτ χαμηλής ισχύος Το είδωλο το δημιουργούσε κοίλο κάτοπτρο πίσω από την οθόνη Το χέρι της φοιτήτριας που laquoέπαιζεraquo αντι-προσώπευε το χέρι του Θεού το οποίο με την κίνηση διερμήνευε τις εντολές Του Η αναπαράσταση της πραγ-ματοποίησης των εντολών γινόταν στη δεξιά οθόνη με τεχνικές του θεάτρου σκιών Στα διαδοχικά νεύματα του χεριού εμφανίζονταν ο Ήλιος η Σελήνη η Γη και μετά δέντρα φύτρωναν πάνω της και πουλιά πετούσαν Στη

δεύτερη σκηνή και ενώ στη δεξιά οθόνη παρέμενε η πλήρης εικόνα του κόσμου όπως τον δημιούργησε ο Θεός στην κεντρική οθόνη εμφανιζόταν η φιγούρα ενός επιστήμονα η οποία σχηματιζόταν από σκιά ανθρώπινου σώματος και την ιδιότητά του τη διερμήνευε η σκιά ενός laquoακαδημαϊκούraquo καπέλου που φορούσε Η μουσική αποκτούσε πιο γρήγορο ρυθμό και ο laquoεπιστήμοναςraquo άρχιζε να μετακινείται προς τα αριστερά Στην τρίτη σκηνή η εικόνα της δεξιάς οθόνης έσβηνε και με τη συνοδεία της αρχικής μουσικής άρχιζε να αποκαλύπτεται η εικόνα της αριστερής laquoοθόνηςraquo Σε αυτή φαίνονταν κατανεμημένα στο χώρο και σε αρκετό βάθος πλήθος από ουράνια σώματα άλλα διάχυτα και άλλα οργανωμένα σε δακτυλίους με την εικόνα-ντιζάιν τους να διερ-μηνεύει γαλαξίες Η εικόνα ήταν κατασκευασμένη με τεχνικές Μαύρου Θεάτρου (σφαιρικά ουράνια σώματα και δακτύλιοι από βαμμένο κατάλληλα φελιζόλ που φωτίζονταν από δύο λάμπες black light) Η περιγραφική φύση της συγκεκριμένης σπουδής μετατοπίζονταν προς αφήγηση δεδομένου ότι τα γεγονότα διερμήνευαν τη δράση συγκεκριμένων υποκειμένων Θεού και επιστήμονα Η αντιστοιχία των δύο δράσεων δημιουργούσε ένα laquoπαλλόμενοraquo αναφερόμενο στη συνολική σπουδή Αν ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο της δεξιάς οθόνης η Επι-στήμη δημιούργησε τον κόσμο της αριστερής Αν η Επιστήμη αναπαριστά τον κόσμο όπως στην αριστερή οθό-νη τότε η πράξη στη δεξιά είναι επίσης αναπαράσταση Η αβεβαιότητα του αναφερόμενου αυτού συνέπλεε μάλλον με την αβεβαιότητα που διέτρεχε την ιδέα που είχαν αποφασίσει να αναπαραστήσουν οι φοιτήτριες και άφηνε στον θεατή περιθώρια για διαφορετικές αναγνώσεις

Στην τελευταία αυτή δραστηριότητα θεωρούμε ότι οι φοιτήτριες λειτούργησαν παραγωγικά σε μερικά ακό-μη σημεία της θεατρικής και της επιστημονικής και εκπαιδευτικής κουλτούρας Λειτούργησαν παραγωγικά προσπαθώντας να διαρρήξουν τη σειρά των θεατρικώνεκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στο όνομα των αρχι-κών τους επιλογών και πέτυχαν διατηρώντας μόνο την πρακτική των διαδοχικών δοκιμών και διορθώσεωναναθεωρήσεων Λειτούργησαν επίσης παραγωγικά και στο επιστημονικόεκπαιδευτικό πλαίσιο Εδώ από τα επιστημονικά σύμβολα μετέφεραν στην παρουσίασή τους μόνο μια εικόνα Στην πρακτική τους συνέδεσαν την εικόνα αυτή με θεολογικές πεποιθήσεις και αναπαραστάσεις συσχετιζόμενες πάνω σε ένα επιστημολογικό αναφερόμενο που επέτρεπε τη λειτουργία της αβεβαιότητας την ίδια στιγμή που υποδήλωνε τη λογική της προόδου Χαρακτηριστικό επίσης αυτής της πρακτικής είναι το γεγονός ότι από το επιστημονικό κείμενο αναφοράς δεν μετέφεραν αποσπάσματα μετέφεραν το άρρητο κλίμα της αμφιβολίας της αναζήτησης και της σύγκρουσηςσύγκρισης με ότι η ιστορική και εκπαιδευτική κουλτούρα αναφέρει στην Εκκλησία και τις πεποι-θήσεις της

Βίντεο 78 Από τη δεύτερη σειρά μαθημάτων

Συζήτηση πάνω στα συνολικά αποτελέσματα

Τα συνολικά αποτελέσματα φαίνονται απολύτως ικανοποιητικά Εξαιρετικό ενδιαφέρον φαίνονται να έχουν και τα αποτελέσματα που σχετίζονται με τη θεατρική εκπαίδευση καθώς και με τις προσωπικές πορείες μάθη-σης που εμφανίζονται τόσο στην περιοχή των ΦΕ όσο και στη θεατρική εκπαίδευση

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να κάνουμε μόνο τα παρακάτω σχόλια

α) Μέσα από το συγκεκριμένο μάθημα φάνηκε ότι οι φοιτήτες μπόρεσαν να laquoκατανοήσουνraquo σε βάθος ζητήματα μεθοδολογίας ζητήματα περιεχομένου καθώς και ζητήματα πλαισίου σχετικά με την επιστημονική δραστηριότητα Η σύνδεση των ζητημάτων αυτών μάλιστα με την παραγωγή θεατρικών σπουδών ευνόησε τα ζητήματα μεθοδολογίας και πλαισίου έναντι αυτών του περιεχομένου Φάνηκε δηλαδή ότι οι θεατρικές αφη-γήσεις μπορούν να είναι αρτιότερες με ήρωες διεκδικούμενο αγαθό εμπόδια και λύση όταν αναπαριστούν τους τρόπους και το πλαίσιο προσέγγισης της επιστημονικής γνώσης παρά όταν αναπαριστούν τα ίδια τα μοντέλα της (σπουδές 1 2 4 5 6 και 10 έναντι των σπουδών 3 7 8 9 12 και 13) Οι δεύτερες πέτυχαν στην παράσταση μια πλήρη σημειοδότηση της ολικά αναφερόμενης ιδέας μόνο με τη βοήθεια των εισαγωγικών κει-μένων σε αντίθεση με τις πρώτες που μπόρεσαν και θα μπορούσαν ίσως και καλύτερα να σταθούν και χωρίς κείμενα Μόνη εξαίρεση αποτέλεσε η σπουδή 11 η οποία χρησιμοποίησε έναν ήρωα να υφίσταται τις συνέπειες των επιστημονικών υποθέσεων ένα εύρημα που μετατρέπει την περιγραφή των μοντέλων σε αφήγηση και που είναι καλό να κρατήσουμε στη σκέψη μας όταν διαχειριζόμαστε προβλήματα διδακτικής μιας και η σύγκρουση εμπειρικών καθημερινών ιδεών με τις επιστημονικές φαίνεται να αποδίδει και καλές αφηγήσεις

β) Στην προηγούμενη παράγραφο βάλαμε τον όρο κατανόηση σε εισαγωγικά Ο λόγος γιrsquo αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι αυτό που εμείς εννοούμε ως κατανόηση δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα με αυτό που πολλές φορές συναντάμε στο χώρο της Εκπαίδευσης αλλά και σε αυτόν της ΔΦΕ Συγκεκριμένα πολλοί φοιτήτες σε διάφορες φάσεις του μαθήματος μέχρι και μετά το πετυχημένο τέλος του επέμεναν ότι laquoδεν καταλάβαμε και πολλά πράγματα από τη φυσικήraquo Εμείς υποστηρίζουμε ότι η κατανόηση μιας ιδέας φαίνεται και κρίνεται από την αποτελεσματική χρήση της μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο (Klein 2006 Κωβαίος 1993) Και ότι η κατανό-ηση αυτή είναι κατάλληλη γιrsquo αυτό το πλαίσιο και ίσως ακατάλληλη για κάποιο άλλο Με τον τρόπο αυτό αντι-λαμβανόμαστε τις αποστροφές των φοιτητών Είναι γεγονός ότι δεν laquoέμαθανraquo κανένα laquoνόμοraquo κανένα laquoτύποraquo κανένα laquoορισμόraquo δεν έλυσαν καμία laquoάσκησηraquo και κανένα laquoπρόβλημαraquo δεν έκαναν κανένα laquoπείραμαraquo Είναι δηλαδή γεγονός ότι δεν συνάντησαν σχεδόν τίποτα απrsquo αυτά που συναντούν στα σχολικά μαθήματα των ΦΕ Την ίδια ένσταση περιμένουμε να εγείρουν και αρκετοί συνάδελφοι από το χώρο της ΔΦΕ Γιrsquo αυτό θέλουμε να δηλώσουμε απερίφραστα ότι όσα γράφονται εδώ συγκρούονται ευθέως τουλάχιστον με την άποψη περί διδα-σκαλίας και μάθησης των ΦΕ που επικρατεί στη γενική Εκπαίδευση από την έναρξη του laquoΨυχρού Πολέμουraquo (Τσελφές 2001)

γ) Η σύγκρουση αυτή εκδηλώθηκε και όταν οι φοιτήτες διαβάζοντας στο laquoΔιάλογοraquo αυθεντικά επιστημο-νικά κείμενα από τη μια απορούσαν που laquoτα καταλαβαίνουνraquo και από την άλλη διατύπωναν ενστάσεις για το laquoαπαρχαιωμένοraquo περιεχόμενό τους Ακόμη όμως και αν οι ενστάσεις αυτές σε αρκετές περιπτώσεις δεν κάμφθηκαν μέχρι τέλους οι φοιτήτες δεν δυσκολεύτηκαν να εντοπίσουν επιστημονικές ιδέες και να τις χρη-σιμοποιήσουν δημιουργικά δηλαδή να τις κατανοήσουν Το γεγονός αυτό υποθέτουμε ότι πραγματοποιήθηκε τόσο λόγω της λογοτεχνικής ποιότητας του επιστημονικού κειμένου του Γαλιλαίου όσο και με τη βοήθεια του ιστορικού (χρονολόγιο) και καλλιτεχνικού (έργο του Brecht) πλαισίου μέσα στο οποίο το κείμενο τοποθετήθη-κε Οι δύο αυτές παράμετροι του μαθήματος θεωρούμε ότι επέτρεψαν στους φοιτήτες αφενός να καταλάβουν τι αναφέρει το κείμενο και αφετέρου τους λόγους για τους οποίους γράφτηκε Έκαναν με άλλα λόγια το κείμενο κατανοητό σε αντίθεση με τα μετασχηματισμένα κείμενα σχολικής επιστήμης που ακόμη και αν είναι κατα-νοητά ο λόγος για τον οποίο γράφτηκαν παραμένει εν πολλοίς ακατανόητος

Σε ότι αφορά τα αποτελέσματα της δουλειάς των τριών φοιτητριών της ομάδας που παρουσιάσαμε αυτά δείχνουν δύο τουλάχιστον πράγματα Το πρώτο θεωρούμε ότι σχετίζεται με τη λειτουργία των αντιθέσεων αναπαραγωγής-παραγωγής στη διαδικασία της εκπαιδευτικής δραστηριότητας και πιο συγκεκριμένα στις δραστηριότητες που μπορούμε να αντιμετωπίζουμε ως μάθηση Το δεύτερο θεωρούμε ότι είναι απελευθερωτική η λειτουργία της αντίθεσης της θεατρικής με την επιστημονική έκφραση σε ένα πλαίσιο που δεν μπορούν να ελέγξουν εκ των προτέρων οι διδάσκοντες

Σε σχέση με τη λειτουργία της διαλεκτικής αντίθεσης αναπαραγωγής-παραγωγής ως πηγής δράσεων που μπορούν να οδηγήσουν σε μάθηση η ανάλυσή μας δίνει αρκετά παραδείγματα Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα στο πλαίσιο της θεατρικής και εκπαιδευτικής κουλτούρας εμφανίζεται στην τρίτη δραστηριότητα του αυτοσχεδιασμού Εδώ οι φοιτήτριες επιχειρούν να αναπαράγουν θεατρικά την προσαγωγή του Γαλιλαίου στην Ιερά Εξέταση Η ιστορική τους ενημέρωση λέει ότι αυτή η προσαγωγή ήταν επί της ουσίας βίαιη αλλά πραγματοποιήθηκε με ένα επικάλυμμα συναίνεσης Η Ιερά Εξέταση της Ρώμης ενημέρωσε σαφώς και επανειλημμένα το Γαλιλαίο ότι αν δεν προσέλθει laquoοικειοθελώςraquo θα τον συλλάβει Το σύνθετο αυτό γεγο-νός θα μπορούσε από μόνο του να αποτελέσει ιδέα για μια αυτόνομη σύντομη θεατρική σπουδή την οποία θα διέτρεχε η δυσκολία στη λήψη μιας ανθρώπινης απόφασης κάτω από την πίεση αλληλοσυγκρουόμενων φόβων επιδιώξεων συμφερόντων Το να εντάξεις μια τέτοια θεατρική σπουδή στο πλαίσιο μιας άλλης που επιχειρεί να αναδείξει διαφορετική ιδέα μπορεί να είναι θεατρικά καταστροφικό Αυτό οι φοιτήτριες το έμαθαν μέσα από τη δράση τους Και μπορεί το αποτέλεσμα να laquoκατηγορηθείraquo για αναπαραγωγή μιας προϋπάρχουσας αντίληψης η θεατρική λύση που επέλεξαν αποτελεί διαδεδομένο laquoμύθοraquo για τη δίκη του Γαλιλαίου Όμως τα δεδομένα μας πείθουν ότι η επιλογή ήταν αποτέλεσμα σύγκρουσης αναπαραγωγής-παραγωγής και η δράση των φοιτητριών περιλάμβανε παραγωγή θεμιτή στο πλαίσιο της θεατρικής σύμβασης Επισημαίνουμε το σημείο αυτό και υποστηρίζουμε ότι είναι δικό μας μεθοδολογικό πρόβλημα το αν θα αναζητήσουμε την παραγωγή στη δράση των φοιτητριών ή στο τελικό τους προϊόντέχνημα Αν την αναζητήσουμε στη δράση θα τη βρούμε και έτσι θα εντοπίσουμε τη μάθηση Αν την αναζητήσουμε στο τελικό προϊόν μόνο τι είπαν ή τι έδειξαν οι φοιτήτριες δεν θα τη βρούμε Θα εντοπίσουμε μάλλον χρήση προϋπάρχουσας αντίληψης

Ένα δεύτερο παράδειγμα εξίσου ενδιαφέρον συναντάμε στην τέταρτη δραστηριότητα όπου από το κείμενο του laquoΔιαλόγουraquo οι φοιτήτριες εξάγουν ένα μη ρητά διατυπωμένο στο κείμενο ερώτημα Στη δραστηριότητα αυτή οι φοιτήτριες επιχειρούν να αναπαράγουν στο πλαίσιο της επιστημονικής και εκπαιδευτικής τους κουλτούρας το επιστημονικό περιεχόμενο Όπως φαίνεται από την ανάλυσή μας η αναπαραγωγή προχώρησε μέχρι το σημείο εκείνο όπου η επιστημονική αντίθεση που διέτρεχε το κείμενο έγινε ρητή laquo θαυμάζω απέ-ραντα το ύψος του πνεύματος εκείνων που έδωσαν μεγαλύτερη αξία σ΄ αυτό που τους υπαγόρευε η λογική απrsquo ότι σ΄ αυτό που τους έδειχναν πολύ καθαρά και χωρίς εξαναγκασμούς οι εμπειρίες των αισθήσεών τουςraquo Εδώ η αναπαραγωγή με βάση την επιστημονική και εκπαιδευτική κουλτούρα βέβαιων αναπαραστάσεων laquoεκρήγνυταιraquo και οδηγεί στην παραγωγή laquoπώς να είναι βέβαιος κανείς όταν άλλα βλέπεις και άλλα ισχύουνraquo Αυτό σύμφωνα με την προσέγγισή μας αποτελεί μάθηση άσχετα από το αν το νέο ερώτημα θα απαντηθεί κάποτε ή όχι Μάθηση που την προκάλεσε η προσπάθεια αναπαραγωγής ενός κειμένου που περιγράφει περισσότερο κάποιες επιστημονικές δραστηριότητες παρά κάποιο επιστημονικό προϊόνγνώση Μάθηση που την προκάλεσε

η χρήση του αυθεντικού επιστημονικού λόγου που τον χρησιμοποιούν και σήμερα οι επιστήμονες στη δουλειά τους και όχι η χρήση του λόγου που συναντάμε στα σύγχρονα επιστημονικά κείμενα Ενός κωδικοποιημένου λόγου που αποτελεί περισσότερο επιστημονικό τέχνημα παρά δομή συμβόλων επικοινωνίας (Τσελφές amp Παρούση 2008β)

Τέλος με ένα ακόμη παράδειγμα μπορούμε να δείξουμε την απελευθερωτική δύναμη που φαίνεται να έχει η διαχείριση της αντίθεσης της θεατρικής και της επιστημονικής αναπαράστασης στο πλαίσιο πάντα της εκπαιδευτικής κουλτούρας Στην τελευταία θεατρική σπουδή οι φοιτήτριες ήθελαν με κάθε τρόπο να χρησιμοποιήσουν την τεχνική του μαύρου θεάτρου Αυτή η laquoεμμονήraquo φαίνεται να καθοδήγησε την κατασκευή της σύγχρονης εικόνας του Σύμπαντος όπως την περιέγραψαν οι διδάσκοντες Δεν προέκυψε η χρήση της τεχνικής του μαύρου θεάτρου ως ανάγκη για την παραγωγή της εικόνας του Σύμπαντος κάτι που ισχυρίζονταν οι διδάσκοντες ότι θα έπρεπε να συμβεί Δηλαδή η πραγματοποίηση αυτής της επιθυμίας των φοιτητριών προκάλεσε παραγωγήμάθηση Για πρώτη φορά στην εκπαιδευτική μας ζωή είδαμε ένα Σύμπαν όχι ουρανό κατασκευασμένο από εκπαιδευόμενες που περιλάμβανε μόνο σφαιρικά φωτεινά σώματα όχι laquoαστεράκιαraquo κα-τανεμημένα στον χώρο σε σχηματισμούς γαλαξιών και στο οποίο δεν υπήρχε πουθενά ούτε ως υπονοούμενο η Γη Την κατασκευή αυτή δεν φαίνεται να την υποκίνησε κάποια λογική αντίφαση με προϋπάρχουσες αντιλήψεις Κατά τη διάρκεια της κατασκευής εμφανίστηκαν και λύθηκαν πολλές αντιφάσεις με προϋπάρχουσες αντιλήψεις Όμως οι διαδικασίες αυτές ήταν διαχειριστικού τύπου Κινητήρια δύναμη αποτελούσε πάντα η επιθυμία να πραγματοποιηθεί η κατασκευή (με χρήση συγκεκριμένης τεχνικής για την περίπτωση) Μια κατά κράτος επικράτηση του κονστρουξιονισμού επί του κονστρουκτιβισμού

Βίντεο 79 Από τη δευτερη σειρά μαθημάτων

Για τον προσεκτικό αναγνώστη

Η μετάφραση του laquoΔιαλόγουraquo του Γαλιλαίου που ξεκίνησε με αφορμή τις σειρές μαθημάτων που περιγρά-ψαμε πιο πάνω ολοκληρώθηκε και αυτή τη στιγμή η laquoΠρώτη μέρα του Διαλόγουraquo βρίσκεται αναρτημένη στην ηλεκτρονική βάση του ΕΥΔΟΞΟΥ (httpserviceeudoxusgrsearchfile69full-12800469pdf) σχολιασμένη από την πλευρά της ΔΦΕ

Στο κείμενο αυτό θα βρείτε τα αποσπάσματα που χρησιμοποιήθηκαν στις θεατρικές σπουδές που ανα-φέρονται στο ζήτημα του κατά πόσο η Γη είναι ένα συνηθισμένο ουράνιο σώμα Θα ήταν παραγωγικό αν ανα-ζητούσατε το σύνολο των συζητήσεων του laquoΔιαλόγουraquo που αφορούν τα συγκεκριμένο ζήτημα και γράφατε μια μικρή κριτική σχετική με τις δημιουργίες των φοιτητριών που περιγράφονται στο κεφάλαιο

Στο διαδίκτυο αλλά και στην εκπαιδευτική αρθρογραφία θα μπορέσετε να βρείτε άλλες εκπαιδευτι-κές προτάσεις που προτείνουν το θεατρικό έργο του Brecht Ο βίος του Γαλιλαίου ως βάση για εκπαιδευτική χρήση Ένα παράδειγμα αποτελεί η πρόταση της Ρένας Αθανασοπούλου που παρουσιάζεται στην ηλεκτρονι-κή διεύθυνση (httpwwwrenavoxgrindex2phpoption=com_contentampdo_pdf=1ampid=189) Η σύνταξη ενός κειμένου που θα συνέκρινε τη διδακτική πρόταση που παρουσιάζεται στο ανά χείρας βιβλίο με κάποια από τις εκπαιδευτικές προτάσεις που χρησιμοποιούν ως βάση το θεατρικό έργο του Brecht θα βοηθούσε στην κριτική κατανόηση των διαφορών των δύο προσεγγίσεων Δοκιμάστε τη

Βιβλιογραφία

Galileo Galilei (2001) Dialogue concerning the two chief world systems Ptolemaic and Copernican Trans-lation S Drake NY Modern Library

Gergen K(1995) Social Construction and the Educational Process In L Steffe amp J Gale (Eds) Construc-tivism in Education 17-39 New Jersey Lawrence Erlbaum Associates

Hacking I (1992) The self vindication of the laboratory sciences In A Pickering (Ed) Science as practice and culture Chicago The University Chicago Press

Hacking I (1999) The Social Construction of What MA Harvard University Press

Klein P (2006) The Challenges of Scientific Literacy From the viewpoint of second-generation cognitive science International Journal of Science Education 28 143-178

Larson J (1995) Fatimarsquos rules and other elements of an unintended chemistry curriculum Paper presented at The annual meeting of the American Educational Research Association San Francisco CA

Paroussi A amp Tselfes V (2012) Early Childhood Education Student Teachers Cross the Cultural Borders between Science and Shadow Theatre a Case Study of Pedagogical Content Knowledge development Critical Science and Education (Κριτική) 12 79-113

Παρούση Α amp Τσελφές Β (2009) Πορείες δημιουργίας ndash πορείες μάθησης παρουσιάζοντας θεατρικά ιδέες από το επιστημονικό έργο του Γαλιλαίου Στο Ν Γκόβας (επιμ) Θέατρο και εκπαίδευση στο κέντρο της σκηνής Πρακτικά 6ης Διεθνούς Συνδιάσκεψης για το Θέατρο στην Εκπαίδευση Αθήνα Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση 296-315

Παρούση Α amp Τσελφές Β (2010) Το κουκλοθέατρο στην εκπαίδευση των νηπιαγωγών η καλλιτεχνική έκφραση και η παιδαγωγική αξιοποίησή της Εκπαίδευση και Θέατρο 11 54-62

Peirce C (1964) Collected papers V1 C Hartshorne amp P Weiss (Eds) Cambridge Belkan Press

Souriau E (1950) Les Deus Cent Mille Situations dramatique Paris Flammarion

Tselfes V amp Paroussi Α (2009) Science and Theatre Education A Cross-disciplinary Approach of Scien-tific Ideas Addressed to Student Teachers of Early Childhood Education Science amp Education 18 1115-1134

Τσελφές Β amp Παρούση Α (2009) Θεατρική αφήγηση επιστημονικών ιδεών Αφορμή για μια διαλεκτική προσέγγιση της μάθησης Κριτική Επιστήμη amp Εκπαίδευση 9 33-57

Τσελφές Β amp Παρούση Α (2008) Το περιεχόμενο των Φυσικών Επιστημών ως γνώση παιδαγωγικού πλαισίου Εκπαίδευση εκπαιδευτικών προσχολικής ηλικίας στις Φυσικές Επιστήμες μέσω εφαρμογών του θε-

άτρου σκιών Στο Β Χρηστίδου (επμ) Εκπαιδεύοντας τα μικρά παιδιά στις Φυσικές Επιστήμες Ερευνητικοί προσανατολισμοί και παιδαγωγικές πρακτικές Αθήνα Αφοι Κυριακίδη 235-253

Τσελφές Β amp Παρούση Α (2008β) Θέατρο και επιστήμη στην εκπαίδευση Στο Θεατρικότητα και θεωρία Τοπικά ΙΒ Αθήνα Νήσος 171-189

Τσελφές Β (2001) 2000+ Αλλαγή Παραδείγματος στη Διδακτική των Φυσικών επιστημών Στο Π Κόκ-κοτας και Ι Βλάχος (Επιμ) Η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στις αρχές του 21ου αιώνα Προβλήματα και προοπτικές 47-54 Αθήνα Γρηγόρης

(Υποσημειώσεις)

1 Η μόνη ίσως ρητή αναφορά στη σύγκρουση αυτή γίνεται στην πρώτη παράγραφο της εισαγωγής laquoΜε-ρικά χρόνια πριν δημοσιεύτηκε στη Ρώμη ένα σωτήριο διάταγμα που για να αντιμετωπίσει τα επικίνδυνα σκάν-δαλα της εποχής μας επέβαλε την κατάλληλη στιγμή τη σιωπή στην πυθαγόρεια άποψη ότι η γη κινείται Υπήρξαν αρκετοί που διαβεβαίωσαν με θάρρος πως το διάταγμα αυτό ήταν καρπός όχι μιας λεπτομερούς εξέτασης αλλά μιας εμπάθειας κακά πληροφορημένης Ακούστηκαν παράπονα και συζητήσεις ότι οι Σύμβουλοι χωρίς πείρα στις αστρονομικές παρατηρήσεις δεν έπρεπε με βίαιες απαγορεύσεις να κόβουν τα φτερά στα ερευνητικά πνεύματα Μαθαίνοντας αυτά τα τολμηρά παράπονα δεν μπορώ να παραμείνω σιωπηλός Έτσι έκρινα σωστό να παρουσια-στώ δημόσια στο Θέατρο του Κόσμου ως απλός μάρτυρας της αλήθειας Βρισκόμουν τότε στη Ρώμη Όχι μόνο με άκουσαν οι πιο επιφανείς Αρχιερείς της Αυλής αλλά είχα και την επιδοκιμασία τους και το Διάταγμα δεν δημοσι-εύτηκε πριν το πληροφορηθώ εκ των προτέρωνraquo

2 Τη μετάφραση έχουν κάνει η Θεοδώρα Ντόκα και η Μαργαρίτα Κουλεντιανού στο πλαίσιο του Προγράμ-ματος laquoΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ 2006-07raquo

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

1 Εισαγωγή το πλαίσιο της συγγραφής του βιβλίου


2 Το θέατρο στην Εκπαίδευση και τη διδασκαλία


3 Οι αναπαραστάσεις των Φυσικών Επιστημών στην Εκπαίδευση


(Υποσημείωσεις)

4 Θέατρο και Επιστήμη


5 Με αφορμή το φως και τις σκιές

6 Με οδηγό την Ιστορία των Ιδεών για το Φως



8 Η θεατρικότητα των πειραμάτων επίδειξης



9 Θεατρική αναπαράσταση θεμάτων από το Πρόγραμμα Σπουδών


10 Είναι τα πράγματα όπως φαίνονται



11 Νόμοι ή σκοποί


12 Είναι ψευδαίσθηση ο χρόνος


13 Επίλογος μια προσωρινά τελική θεώρηση


από τις αναφορές και τη βιβλιογραφία

Το υπόβαθρο

Οι διδακτικές παρεμβάσεις που έχουν ήδη παρουσιαστεί σε προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου και περιγρά-φουν εναλλακτικές προσεγγίσεις σύνδεσης των επιστημονικών ιδεών με τη θεατρική έκφραση (βλ Παρούση amp Τσελφές 2010 Παρούση amp Τσελφές 2009 Τσελφές amp Παρούση 2008) έχουν δείξει ότι το επιστημονικό πε-ριεχόμενο μετασχηματίζεται σημαντικά κάτω από την πίεση της χρήσης του στο θεατρικό πλαίσιο Εκτιμούμε ότι ο μετασχηματισμός αυτός προκύπτει ως αποτέλεσμα και της συμβατικής παρουσίασης του επιστημονικού περιεχομένου μέσα από τα τρέχοντα κείμενα σχολικής ή εκλαϊκευμένης επιστήμης Για τον λόγο αυτόν στην παρούσα έρευνα επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε για την παρουσίαση του περιεχομένου το κλασικό κείμενο του Γαλιλαίου laquoΔιάλογος γύρω από τα δύο σημαντικότερα κοσμικά συστήματα το Πτολεμαϊκό και το Κοπερ-νίκειοraquo (2001)

Ο laquoΔιάλογοςraquo του Γαλιλαίου αποτελεί κατά γενική ομολογία ένα αξιόλογο λογοτεχνικό κείμενο Αυτό σημαίνει ότι αποτελεί ένα κείμενο με αφηγηματική δομή το οποίο επιτρέπει στον αναγνώστη να αναλάβει ρόλο να ταυτιστεί με κάποιον από τους ήρωές του και να εμπλακεί νοερά στις συζητήσεις των θεμάτων του Το κείμενο αυτό έχει γραφτεί με τρόπο που δεν έχει σχέση με τον τρέχοντα ακαδημαϊκό τρόπο γραφής Ως αποτέλεσμα τουλάχιστον ο ενήλικας αμύητος αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει σε σημαντικό βαθμό τα ζητή-ματα που πραγματεύεται Οι βαθμοί ελευθερίας που εμφανίζει το κείμενο σχετίζονται με τον διαλογικό τρόπο παρουσίασης Όπως δηλώνει και ο συγγραφέας του στην εισαγωγή σκέφτηκε ότι laquoκαθώς ο διάλογος δεν είναι αναγκασμένος να παρακολουθεί αυστηρά τους μαθηματικούς νόμους αφήνει περιθώρια για παρεκκλίσεις που συχνά δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες από το κεντρικό θέμαraquo Η συνθήκη αυτή μετατοπίζει το κείμενο προς το θεατρικότερο Μέσα από τον διάλογο όμως τίθενται με οξύτητα ζητήματα μεθοδολογίας και με τον τρόπο αυτό γίνεται μέσα τουλάχιστον από παραδείγματα εμφανής η σύγκρουση της φυσικής φιλοσοφίας των ακαδη-μαϊκών της εποχής με τη νέα επιστήμη που εισηγείται ο Γαλιλαίος Τέλος αν και το κείμενο παραπέμπει ελά-χιστα στην κοινωνική σύγκρουση που το πλαισιώνει1 αποφεύγοντας σε σημαντικό βαθμό να πάρει σαφή θέση δεν μπορεί ίσως να αντιμετωπιστεί από τον αναγνώστη έξω από κάποιες ιδέες και πληροφορίες περισσότερο ή λιγότερο επεξεργασμένες που αφορούν στη σύγκρουση αυτή

Τα παραπάνω χαρακτηριστικά μας επέτρεψαν να υποθέσουμε ότι στα χέρια μας κρατούσαμε ένα κείμενο που μπορεί (Paroussi amp Tselfes 2012 Tselfes amp Paroussi 2009)

bull να laquoγεννήσειraquo εικόνες στον αναγνώστη

bull να βοηθήσει στην κατανόηση θεμελιωδών ζητημάτων φυσικής

bull να παραπέμψει σε θεατρικές εικόνες

bull να θέσει ζητήματα μεθοδολογίας και

bull να θέσει ζητήματα που αφορούν τη σχέση επιστήμης-κοινωνίας

Με άλλα λόγια είχαμε ένα κείμενο που από την πλευρά της θεατρικής παιδείας μπορούσε να χρησιμοποι-ηθεί ως υπόβαθρο

bull για να συγκροτηθούν με τη βοήθειά του μικρές θεατρικές σπουδές βασισμένες σε μια ποικιλία ιδεών και ταυτόχρονα





























































































































































_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack
























































































































































































_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack

_GoBack




























7. Με όχημα αυθεντικά επιστημονικά κείμενα · Μέρη του...

Documents