7. posługiwanie się językiem migowym

Posługiwanie się językiem migowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Bożena Jemioł Anna Pożyczka Posługiwanie się językiem migowym 346[02].Z1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: mgr Iwona Grudzień dr Jolanta Lesiewicz Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Szczepaniak Konsultacja: mgr Hanna Całuń Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.01 „Posługiwanie się językiem migowym”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Teoria języka migowego. Podstawowe pojęcia: język migowy, migany, system językowo-migowy, daktylografia, ideografia 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 12 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 13

4.2. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym 14 4.2.1. Materiał nauczania 14 4.2.2. Pytania sprawdzające 16 4.2.3. Ćwiczenia 16 4.2.4. Sprawdzian postępów 18

4.3. Język migowy a odczytywanie mowy z ust. Synergizm wzrokowo-słuchowy 19 4.3.1. Materiał nauczania 19 4.3.2. Pytania sprawdzające 20 4.3.3. Ćwiczenia 20 4.3.4. Sprawdzian postępów 21

4.4. Kultura wypowiedzi w języku migowym 22 4.4.1. Materiał nauczania 22 4.4.2. Pytania sprawdzające 23 4.4.3. Ćwiczenia 23 4.4.4. Sprawdzian postępów 25

4.5. Daktylografia: znaki liter, liczebników głównych, porządkowych 26 4.5.1. Materiał nauczania 26 4.5.2. Pytania sprawdzające 32 4.5.3. Ćwiczenia 33 4.5.4. Sprawdzian postępów 34

4.6. Znaki podstawowe, znaki tematyczne związane z rodziną, domem, czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami, zakupami, zainteresowaniami oraz z problematyką medyczną: części ciała, dolegliwości, wzywanie pogotowia 35 4.6.1. Materiał nauczania 35 4.6.2. Pytania sprawdzające 56 4.6.3. Ćwiczenia 57 4.6.4. Sprawdzian postępów 59

5. Sprawdzian osiągnięć 60 6. Literatura 65


1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabyciu umiejętności posługiwania się językiem migowym.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez

problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, które opanujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej, − zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, − literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

W poradniku wykorzystano materiały do nauki języka migowego, których autorem jest prof. dr hab. Bogdan Szczepanowski.


Schemat układu jednostek modułowych

346[02].Z1 Metody pracy z osobą niepełnosprawną

346[02].Z1.01 Posługiwanie się językiem

migowym

346[02].Z1.02 Stosowanie metod pracy

socjalnej

346[02].Z1.03 Rozpoznawanie potrzeb

i problemów osoby niepełnosprawnej

346[02].Z1.05 Wykonywanie podstawowych

czynności higienicznych i pielęgnacyjnych

346[02].Z1.04 Wspieranie osoby

niepełnosprawnej w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − charakteryzować psychofizyczne i społeczne aspekty rozwoju człowieka, − doskonalić swoje umiejętności interpersonalne, − rozwiązywać problemy związane z funkcjonowaniem osoby niepełnosprawnej, − prowadzić profilaktykę i promować zdrowie, − stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, − udzielać pierwszej pomocy, − stosować przepisy prawa w działalności socjalnej.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące języka migowego, − posłużyć się znakami języka migowego zgodnie z zasadami i regułami systemu

językowo-migowego, − posłużyć się polskim alfabetem palcowym oraz liczebnikami głównymi i porządkowymi, − rozpoznać, odczytać oraz przedstawić podstawowe znaki ideograficzne i pojęciowe, − odczytać proste wypowiedzi w języku migowym, − sformułować proste wypowiedzi w języku migowym.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Teoria języka migowego. Podstawowe pojęcia: język

migowy, migany, system językowo-migowy, daktylografia, ideografia

4.1.1. Materiał nauczania

Narząd słuchu podobnie jak inne narządy może zostać uszkodzony. Przyczyną mogą być

czynniki genetyczne, wrodzone, choroby i urazy. W zależności od rodzaju, stopnia uszkodzenia i momentu powstania tworzy się sytuacja, w której człowiek jest w pewien sposób wyizolowany ze społeczeństwa ze względu na brak możliwości porozumiewania się z im. Uszkodzenie narządu słuchu we wczesnym dzieciństwie uniemożliwia porozumiewanie się ze społeczeństwem za pomocą mowy i jej odczytywania z ust.

Zainteresowanie dziećmi głuchymi zaczęło wzrastać dopiero w drugiej połowie XVIII wieku kiedy to powstały szkoły dla głuchych. Pierwsza została założona w Paryżu przez Michała de l'Epeè, jest on uważany za twórcę metody migowej w nauczaniu szkolnym. Twierdził, że nie ma potrzeby uczenia głuchych artykulacji a język migowy uważał za ich „ojczysty język”. W swojej szkole wykorzystywał również alfabet palcowy.

Kolejną szkołę dla głuchych utworzył Samuel Heinicke w 1778 roku w Lipsku. Pracując z dziećmi opierał się na metodzie mówionej (oralnej) wykluczając metodę migową. Na bazie tych dwóch metod powstawało wiele innych jak np.: metoda wiedeńska czy duńska. Po jakimś czasie zauważono jednak braki w obydwu tych metodach i zaczęto tworzyć tzw. metody kombinowane czyli wykorzystujące mowę, pismo, język migowy, alfabet palcowy.

Osoby głuche od urodzenia jednak w dalszy ciągu mają utrudniony kontakt ze społeczeństwem. W związku z tym tworzą hermetyczne środowisko posługujące się językiem migowym, który po przebadaniu przez językoznawców w latach osiemdziesiątych XX wieku został uznany przez UNESCO i Parlament Europejski za naturalny środek porozumiewania się wśród głuchych. Nieco później wydano dwa międzynarodowe dokumenty: Rezolucja nr 8/96 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 20 grudnia1993 roku oraz deklaracja z Salamanki z 10 czerwca 1994 roku. Przyjęto w nich, że dzieci niesłyszące mają prawo do pobierania nauki w języku migowym.

Osoby głuche w swoim środowisku posługują się klasycznym językiem migowym, nazywanym też naturalnym językiem migowym. Język ten składa się z kilku tysięcy znaków migowych, gramatyki o charakterze pozycyjnym oraz organizacji przestrzennej wypowiedzi. Organizacja przestrzenna jest cechą charakterystyczną dla języka migowego. Obejmuje mimikę, pantomimikę, gesty wtrącone, które nie są znakami migowymi oraz zachowania kinetyczne (mowa ciała). W języku tym występują głównie nieodmienne wyrazy-rdzenie. Znaki ideograficzne nie posiadają odmian przez przypadki i osoby. Strukturę gramatyczną tego języka uzyskuje się za pomocą szyku luźnych morfemów. Morfem – najmniejsza niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu spełniająca funkcję leksykalną lub gramatyczną. Wyróżnia się morfem główny (rdzeń) i morfemy poboczne (afiksy i końcówki fleksyjne). Na świecie jest około dwieście języków migowych. Wszystkie one posiadają kolejną wspólną cechę jaką jest analogia do rzeczywistości. Około 1/3 znaków naśladuje kształty przedmiotów lub ruch wykonywany przy określonej czynności.

Istniał jednak problem braku kontaktu osób niesłyszących z otoczeniem poza wąskim gronem rodzinnym. W związku z tym część pierwszych szkół powstających w XVIII wieku


opierała się na uczeniu dzieci niesłyszących metodą oralną-mówioną. Dzieci uczyły się ojczystego języka jak języka obcego. Stawały się dwujęzyczne (naturalny język migowy i wyuczony język ojczysty).Odczytywanie mowy z ust dla niesłyszących jest bardzo trudne dlatego też w spontanicznej mowie używały języka migowego a mówiły tylko w szkole. Co znacznie utrudniało i wydłużało proces kształcenia. Stanowiło to problem od wielu lat, dlatego też uczeni kilku krajów opracowali system, w którym wykorzystuje się znaki migowe w szyku gramatycznym narodowego języka dodając końcówki fleksyjne za pomocą alfabetu palcowego. Nazywany jest on językiem miganym. Język migany stosuje się zawsze z językiem mówionym. Znaki o tym samym znaczeniu co mowa przekazywane są równolegle z nią. Według B. Szczepankowskiego daje to w efekcie „system językowo-migowy”.

W języku migowym oraz języku miganym stosowane są znaki migowe. Dzielimy je na znaki ideograficzne i daktylograficzne. Znaki ideograficzne określają pojęcia a znaki daktylograficzne litery i liczby.

W prawidłowym przekazaniu znaków migowych należy uwzględnić: 1) prawidłowy układ palców u rak, 2) pozycję rąk, 3) miejsce artykulacji, położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie, 4) artykulację – kierunek ruchu, 5) artykulację – sposób wykonania ruchu. Układ palców

Zapis gestograficzny układu palców reki składa się najczęściej z dwóch dużych liter, lub z dużej litery i liczby. Pierwszą literą jest „L” lub „P”, oznaczają lewą lub prawą rękę, a druga litera ewentualnie liczba określa znak daktylograficzny w jaki należy ułożyć palce tej ręki. Ponadto przed tymi oznaczeniami może wystąpić mała litera „p” oznaczająca przedramię lub „r” oznaczająca ramię.

Rys. 1. Nietypowe układy palców u ręki [16, s. 32 ]

Pozycja ręki (rąk) Pozycję ręki w przestrzeni określa się za pomocą liczby dwucyfrowej, z której pierwsza

określa pozycję ręki, a druga ją precyzuje.


Tabela 1. Pozycja ręki (rąk) [16, s. 32]

Pierwsza cyfra

Opis pozycji ręki – pierwsza cyfra

Druga cyfra

Opis pozycji ręki – Druga cyfra

1 Dłoń poziomo wnętrzem w górę 1 Końce palców skierowane do przodu

2 Dłoń poziomo wnętrzem w dół 2 Końce palców skierowane skośnie do przodu i w górę wnętrzami dłoni do siebie

3 Dłoń pionowo, końce palców skierowane w górę 3

Końce palców skierowane skośnie do przodu i do wewnątrz (przedramiona pod kątem 90˚)

4 Dłoń pionowo, końce palców skierowane w dół 4 Końce palców skierowane do tyłu

5 Dłoń pionowo kantem w dół 5 Kant dłoni skierowany do przodu 6 Dłoń pionowo kantem w górę 6 Kant dłoni skierowany do tyłu

7 Dłoń ukośnie w górę, oś dłoni pod kontem 45˚ 7 Wnętrze dłoni skierowane do przodu

8 Dłoń ukośnie w dół, oś dłoni pod kątem 45˚ 8 Grzbiet dłoni skierowany do przodu

9 Kanty dłoni skierowane do wewnątrz (lewej ręki w prawo, a prawej w lewo)

0 Kanty dłoni skierowane na zewnątrz (prawej ręki w prawo, a lewej w lewo)

Miejsce artykulacji, czyli położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie Położenie rąk w stosunku do ciała oznacza się za pomocą jednej lub kilku małych liter. Pierwsza oznacza część ciała, przed którą znajduje się ręka wykonująca znak. W niektórych znakach pojawia się druga litera „w” oznaczająca wierzch głowy lub „t” oznaczająca tył głowy.

Litery podkreślone: t – twarz s – szyja k – korpus Następne litery: p – prawa strona l – lewa strona pp – prawa strona dwa razy dalej w prawo

ll- lewa strona dwa razy dalej w lewo g – górna część d – dolna część w – wierzch głowy t – tył głowy

Rys. 2. Zapis gestograficzny położenia rąk w stosunku do ciała [18, s. 70 ]

Relacje między rękami określa się za pomocą znaków interpunkcyjnych umieszczonych pomiędzy zapisami układów poszczególnych rąk i palców, zgodnie z tabelą 2.


Tabela 2. Zapis gestograficzny wzajemnego położenia rąk [16, s. 35]

Zapis Wzajemne położenie rąk L )( P Obie ręce położone obok siebie w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni L }{ P Obie ręce obok siebie stykają się punktowo lub na malej powierzchni L. P Obie ręce obok siebie oddalone o około 15 cm L.. P Obie ręce obok siebie oddalone o około 30 cm L … P Obie ręce daleko od siebie (40 cm lub więcej) L X P Obie ręce krzyżują się w przegubach pod kątem prostym L x P Obie ręce krzyżują się wyprostowanymi palcami pod kątem prostym L + + P Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki z zetknięciem się L + ׀+ P Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej bez dotykania się L )׀ P Lewa ręka przed prawą w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni L }׀ P Lewa ręka przed prawą w bezpośrednim styku punktowo lub na małej powierzchni L ׀ P Lewa ręka przed prawą w odległości 15 cm L ׀ ׀ P Lewa ręka przed prawą w odległości ok. 30 cm P )/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni P }/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku punktowo lub na małej powierzchni P X)/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku skrzyżowane w przegubach P x}/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku skrzyżowane wyprostowanymi palcami P / L Prawa ręka nad lewą o ok. 15 cm P // L Prawa ręka nad lewą o ok. 30 cm

Artykulacja (ruch) – kierunek ruchu

Kierunek ruchu w zapisie gestograficznym zapisuje się w postaci cyfr rzymskich. Tabela 3. Artykulacja – kierunek ruchu ręki ( rąk) [16, s. 36]

Zapis Kierunek ruch I Ruch w górę II Ruch w dół III Ruch do przodu IV Ruch do tyłu V Ruch w prawo VI Ruch w lewo VII Ruch na zewnątrz (rozchodzenie się rąk) VIII Ruch do wewnątrz (schodzenie się rąk) IX Ruch po okręgu poziomym X Ruch po okręgu pionowym XI Ruch po łuku poziomym XII Ruch po łuku pionowym XIII Ruch wahadłowy dłoni w przegubie XIV Ruch wahadłowy palców (swobodne poruszanie palcami) XV Ruch obu rąk razem w tym samym kierunku XVI Ruch obu rąk na przemian (mijanie się) XVII Ruch tam i z powrotem XVIII Ruch obrotowy względem osi przedramienia XIX Ruch falisty XX Ruch pocierania palcami (kciuk o pozostałe) XXI Nakreślenie krzyża w powietrzu (najpierw linia pionowa potem pozioma)

Artykulacja (ruch) – sposób wykonania ruchu

Jeżeli ruch ręki (rąk ) wykonywany w trakcie prezentacji znaku migowego posiada nietypową cechę lub cechy, oznacza się ją (je) w zapisie gestograficznym za pomocą znaków interpunkcyjnych umieszczonych po zapisie ruchu zgodnie z poniżej wymienionymi zasadami.


Tabela 4. Artykulacja – sposób wykonania ruchu [16, s. 37]

Zapis Charakter ruchu III.> Ruch większy niż przeciętny III>> Ruch znacznie większy niż przeciętny III< Ruch mniejszy niż przeciętny III<< Ruch znacznie mniejszy niż przeciętny III≥ Ruch szybszy niż przeciętny III≤ Ruch wolniejszy niż przeciętny III! Ruch z energicznym zatrzymaniem ręki III+ Ruch z dotknięciem drugiej ręki lub innej części ciała III- Ruch wzdłuż innej części ciała (przesuwanie) III= Ruch tam i z powrotem III” Ruch wykonywany dwukrotnie w tym samym miejscu (po wykonaniu ruchu po raz pierwszy ręka

wraca na poprzednie miejsce i wykonuje ruch ponownie) [ ]” Układ zapisany w nawiasie kwadratowym wykonywany dwukrotnie w tym samym miejscu III ۠۠۠۠۠··· Dwa ruchy jeden po drugim (początek drugiego ruchu w miejscu zakończenia pierwszego)

Potrzebne są jeszcze dodatkowe oznaczenia potrzebne do opisu ruchów i konfiguracji rąk i palców bardziej złożonych. Tabela 5. Znaki zawierające informacje dodatkowe [16, s. 38]

Zapis Informacje dodatkowe # Znak rozdziela poszczególne części zapisu (pozycja wyjściowa # artykulacja # inne) : Znak rozdziela fragmenty zapisu w ramach części ( nie ma znaczenia merytorycznego) ; Znak rozdziela kolejne elementy ruchu (gdy w trakcie ruchu zmienia się kierunek) & Znak rozdziela znaki proste w opisach znaków złożonych

i dwuelementowych [(…)] W takich nawiasach zapisuje się gestogram fakultatywnego przedznaku + Dotykanie ręką drugiej ręki lub innej części ciała + + Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki

z zetknięciem się Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki bez dotykania się + ׀ +PA* Gwiazdka po zapisie układu palców oznacza wykonanie klasycznego daktylogramu @ Integralnym elementem znaku migowego jest adekwatna do treści mimika twarzy


4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Gdzie powstały pierwsze szkoły dla głuchych? 2. Co wiesz na temat klasycznego języka migowego? 3. Jakie międzynarodowe dokumenty mówią o potrzebie kształcenia dzieci niesłyszących

w języku migowym? 4. Jak można zdefiniować pojęcie „morfem”? 5. Czym różni się język migany od języka migowego? 6. Jak można podzielić znaki migowe? 7. Co bierzemy pod uwagę prawidłowo wykonując znaki migowe? 4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odmień przez przypadki następujące rzeczowniki: stół, styczeń, przedmiot, herbata, nowy, niebieski, koszula, chłopiec, mama, tata, komputer, długopis, a następnie w każdym przypadku oddziel końcówkę od tematu.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić podstawowe zasady gramatyki języka polskiego, 2) odmienić wyrazy, 3) w każdym wyrazie oddzielić końcówkę od tematu, 4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− podręcznik do języka migowego, − materiały piśmiennicze, − kartki format A4, − podręcznik do gramatyki języka polskiego.

Ćwiczenie 2

Podaj opis słowny zapisu gestograficznego następujących znaków migowych: − PE:78tg # IV<+”. − PBK:58k+ # II– # @. − Pik:25kll+ # I <–”. − PNw:23k / LBk:13k # P:II+. − LB:75kl }{ PB:75kp. − PUm:25tg+ ## PUm:25td+. − Pum:35d+ ## Pum36tp+.


1) zapoznać się z podanymi znakami migowymi, 2) przeanalizować opisy układu palców:

− pozycję rąk,


− miejsce artykulacji, − położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie, − artykulację – kierunek ruchu, − artykulację – sposób wykonania ruchu,

3) zapisać wnioski, 4) zaprezentować wnioski na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, − materiały piśmiennicze, − tabela z nietypowymi układami dłoni, pozycjami rąk, − zapis gestograficzny wzajemnego położenia rąk, − tabela z zapisem kierunku ruchu rąk, artykulacji – sposobu wykonania ruchu, − tabela z informacjami dodatkowymi. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) scharakteryzować pierwsze szkoły dla głuchych? ¨ ¨ 2) podać cechy charakterystyczne dla języka migowego? ¨ ¨ 3) wymienić międzynarodowe dokumenty mówiące o potrzebie

kształcenia dzieci niesłyszących w języku migowym? ¨ ¨ 4) wyjaśnić pojęcie: „morfem”? ¨ ¨ 5) wymienić cechy odróżniające język migowy od języka miganego? ¨ ¨ 6) podzielić znaki migowe? ¨ ¨ 7) wymienić cechy jakie bierzemy pod uwagę aby prawidłowo wykonać

znaki? ¨ ¨


4.2. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym

4.2.1. Materiał nauczania Język migowy pozwala na wyrażenie myśli, dyskutowanie, wyrażanie emocji. Umożliwia

abstrakcyjne rozumowanie i myślenie. Można nim opisywać sceny oraz wydarzenia. Jest on systemem komunikowania się w pełnym tego słowa znaczeniu. Osoby niesłyszące z różnych krajów mogą, pomimo pewnych różnic porozumiewać się stosunkowo łatwo. Jest on też wspaniałą metodą prowadzenia dialogu z większej odległości lub w pomieszczeniu, w którym panuje ogromny hałas. Idea prowadząca do utworzenia języka migowego narodziła się w Stanach Zjednoczonych i była oparta na naturalnych znakach, którymi porozumiewały się osoby głuche. W końcu XVIII i na początku XX wieku osoby niesłyszące uczono języka mówionego, zaś język migowy był krytykowany. Po drugiej wojnie światowej, język migowy został usunięty ze szkół dla głuchych i nie wolno było go używać przez co ucierpiały całe pokolenia osób niesłyszących. Obecnie stanowisko wobec języka migowego zmieniło się radykalnie i dzięki temu możliwe jest porozumiewanie się nim na wielu płaszczyznach.

Współczesny język migowy istnieje w Polsce od 1966 r. pod nazwą system językowo-migowy, oparty jest o gramatykę języka polskiego, jego zasady są wykorzystywane przy tworzeniu znaków migowych oraz przy ich przekazie. System ten składa się z trzech głównych elementów, którymi są: – język mówiony, czyli bardzo wyraźna i głośna wymowa poszczególnych wyrazów i zdań,

lub tylko sama wyraźna artykulacja bez głosu w sytuacji tłumaczenia tekstu mówionego przez inną osobę,

– język migany, czyli znaki migowe następujące równolegle z mową i oznaczające przekazywane nią treści,

– elementy prozodyczne mowy tj. mimika twarzy, pantomimika oraz gesty pomocnicze ułatwiające rozumienie tekstu. Fundamentalna idea systemu językowo-migowego polega na przekazywaniu tego samego

tekstu dwutorowo – w torze mówionym oraz miganym, dlatego niezbędna jest dokładna synchronizacja w czasie elementów mówionych i miganych wypowiedzi.

Przy posługiwaniu się tym systemem konieczne jest zastosowanie pewnych zasad pozwalających na precyzyjne zsynchronizowanie obydwu form przekazu – mówionej i miganej oraz na zachowanie pełnej wierności odtwarzanego tekstu w języku migowym wobec częstych nieregularności odmian w języku polskim.

Pierwsza z nich to zasada przedznaków, która polega na uzupełnianiu wypowiedzi dodatkowym ideogramem bezpośrednio poprzedzającym właściwy znak. Dotyczy ona przekazywania ideogramów: „kobieta” i „mężczyzna” przy określaniu płci osób wykonujących poszczególne zawody oraz „pokój” i „dom” przy określaniu pomieszczeń. Przedznaki wykonywane są bez mówienia, które następuje dopiero w momencie przekazu właściwego znaku, wykonywany jest on jeden raz nawet wówczas gdy ten sam znak używany nie jako przedznak wykonywany jest dwa razy. Zasada ta może być wykorzystana również przy przekazywaniu wyrazów bliskoznacznych, pojęć mało znanych i tych dla których nie ma ideogramu. Wówczas jako przedznak stosuje się pojęcie bardziej ogólne, ale za to powszechnie znane, a po nim przekazuje się znak właściwy, natomiast gdy taki nie istnieje albo odbiorca go nie zna właściwe pojęcia przekazuje się alfabetem palcowym.

Kolejną istotną zasadą jest uzupełnianie wyrazów podstawowych przekazywanych w języku migowym formantami czyli przedrostkami lub przyrostkami. Można to zrobić na dwa sposoby. W pierwszym z nich jeżeli formant posiada odpowiednik igeograficzny łączymy go z ideogramem wyrazu podstawowego zgodnie z jego budową, np. wyraz „odczytać” możemy wykonać używając ideogramów „od” i „czytać”.


Drugi sposób dotyczy przekazywania formantu, dla którego nie ma ideogramu. W takiej sytuacji formant przekazywany jest znakami daktylograficznymi w miejscu wykonania właściwego ideogramu lub też przed środkiem klatki piersiowej np. wyraz „kotek” przekazujemy przy użyciu ideogramu „kot” oraz formantu – „ek”. Przy tworzeniu znaków migowych określających wyrazy złożone obowiązuje zasada podobna jak w gramatyce, przekazujemy je za pomocą dwóch znaków ideograficznych np. „dobra „ + „noc”.

Równie ważne w przekazie systemu językowo-migowego jest stosowanie końcówek fleksyjnych przy przekazywaniu odmiennych części mowy, o czym mówi kolejna zasada obowiązująca w tym systemie. Polski język migowy przyjmuje jako odpowiednik znaku ideograficznego nie cały wyraz, ale tylko jego część, zazwyczaj temat wyrazu. Odpowiednią formę deklinacyjną czy koniugacyjną otrzymuje się przez uzupełnienie znaku ideograficznego właściwą końcówką fleksyjną przekazaną znakami daktylograficznymi.

W celu zachowania właściwego rytmu wypowiedzi końcówki fleksyjne zawierają całe sylaby.

Odmienne części mowy, które wymagają stosowania końcówek fleksyjnych to: − rzeczowniki, przekazujemy jednocześnie w torze mówionym i miganym, przy czym

w przekazywaniu używa się ideogramu dla tematu wyrazu a daktylografii dla końcówek felksyjnych, np. „dom”, „dom-u”, „dom-em”, „dom-ie”,

− przymiotniki, których formy pochodne przekazujemy znakami ideograficznymi, a końcówkę fleksyjną znakiem lub znakami daktylograficznymi. np. „ładna”, „ładne-j”, „ładn-ą”,

− liczebniki oraz zaimki podobnie jak w/w odmienne części mowy przekazujemy uzupełniając ideograficznie wykonany temat wyrazu końcówkami fleksyjnymi wykonanymi daktylograficznie, np. „jedenasty”, „dwudziesty”,

− czasowniki, które przekazywane są jako bezokoliczniki, z odpowiednimi końcówkami fleksyjnymi dodanymi do tematu tego bezokolicznika, dla odróżnienia od rzeczownika przekazywanego ruchem pojedynczym lub szybszym czasowniki przekazywane są ruchem powtórzonym lub wolniejszym np. „pisać”, „pisz- ę”, „pisz-esz”, „pisze –my”. Konieczność wielokrotnego zastosowania daktylografii w końcówkach fleksyjnych oraz

w przedznakach sprawia, że tempo przekazu treści jest dosyć wolne co spowalnia również mowę. Niewątpliwie jednak ogromną zaleta wynikającą zastosowani w/w zasad jest dokładność i precyzja przekazywanych treści, która pozwala na kształtowanie prawidłowego myślenia językowego.

Przekaz w systemie językowo-migowym jest możliwy w pełnym lub uproszczonym wariancie. Wariant pełny jest stosowany głownie w nauczaniu dzieci i młodzieży niesłyszacej. Polega on na równoczesnym przekazywaniu tego samego tekstu w języku mówionym i miganym, zgodnie z budową każdego wyrazu w tym tekście (z dokładnością co do każdej litery) a to oznacza konieczność zastosowania końcówek fleksyjnych. Podstawową zaletą tego wariantu jest dokładność oraz precyzja przekazu pozwalająca na kształtowanie prawidłowego myślenia językowego. Niestety jego wadą jest dosyć wolne tempo przekazu ograniczone poprzez stosowanie daktylografii i przedznaków. Wariant uproszczony polega na równoczesnym przekazywaniu tego samego tekstu w języku miganym i mówionym, ale z dokładnością jedynie co do słowa. Jednemu znakowi ideograficznemu odpowiada więc w tym przekazie jeden wyraz we wszystkich formach gramatycznych i nie uzupełnia się go końcówkami fleksyjnymi. Wyjątek stanowią jedynie czasowniki w czasie przeszłym. Przekaz uproszczony nie opóźnia tempa nadawania i odbioru informacji, gdyż dorównuje normalnej mowie. Wariant ten wykorzystywany jest w tłumaczeniu programów telewizyjnych oraz w sytuacjach tłumaczenia na bieżąco tekstów innych osób.

Dla właściwego porozumiewania się i komunikacji z osobami niesłyszacymi ważne jest zastosowanie reguł pomocniczych, mówiących o tym, że:


− w przekazie językowo-migowym konieczne jest używanie mowy, ponieważ odbiór języka migowego jest wspomagany przez odczytywanie z ust,

− należy unikać nic nie znaczącej niepotrzebnej gestykulacji, − znaki języka migowego trzeba wykonać jak najdokładniej, − bardzo ważne jest dopasowanie mimiki do znaczenia przekazywanego znaku lub całej

wypowiedzi, − należy używać prostego języka, bez skomplikowanych wypowiedzi. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zasady obowiązujące w systemie językowo-migowym? 2. Co to są formanty? 3. Co to są przedznaki oraz końcówki fleksyjne? 4. Jakie odmienne części mowy, wymagają zastosowania końcówek fleksyjnych? 5. Jakie jest zastosowanie końcówek fleksyjnych w poszczególnych odmiennych częściach

mowy? 6. Na czym polegają różnice między przekazywaniem rzeczowników i czasowników? 7. W jaki sposób wykonasz znaki ideograficzne czasowników nie będących

bezokolicznikami? 8. Jakie są reguły pomocnicze wymagające zastosowania przy komunikowaniu się

z osobami niesłyszącymi posługującymi się systemem językowo-migowym ?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Dobierz odpowiedni sposób przekazu wyrażenia „dzień dobry”. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić części mowy występujące w tym wyrażeniu, 2) wyjaśnić zasady tworzenia znaków określających wyrazy złożone, 3) określić tor mówiony i migany dla tego wyrażenia, 4) sprawdzić zasadność wykorzystania w tym wyrażeniu końcówek fleksyjnych oraz

przedznaków, 5) określić, czy konieczne będzie wykorzystanie daktylografii, czy tylko znaków

ideograficznych, 6) dobrać najlepszy sposób przekazu wyrazu „dzień” oraz wyrazu „dobry”, 7) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy przekaz byłby zgodny

z zasadami i właściwie odebrany przez osoby niesłyszące.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura specjalistyczna, − tablice poglądowe.


Ćwiczenie 2 Wyróżnij temat podstawowy i końcówkę fleksyjną w wyrazie „kredkami”, „domach”,

„brzydkie”, „czytasz”. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić część mowy występującą w tych wyrazach, 2) wyjaśnić zasady stosowania końcówek fleksyjnych, 3) określić tor mówiony i migany dla tego wyrazu, 4) określić temat wyrazów i ich końcówkę, 5) określić, jaki znak ideograficzny należy wykorzystać w przekazie tych wyrazów, 6) dobrać odpowiednie do końcówki fleksyjnej znaki daktylograficzne, 7) dobrać najlepszy sposób przekazania wyrazów, 8) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy twój przekaz byłby zgodny


Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura specjalistyczna, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym. Ćwiczenie 3

Określ przedznaki konieczne do przekazania wyrazów „uczennica”, „nauczyciel”, „brat” „sypialnia”.


1) określić część mowy występującą w tych wyrazach, 2) wyjaśnić zasady stosowania przedznaków, 3) określić tor mówiony i migany dla tych wyrazów, 4) określić, jaki znak ideograficzny należy wykorzystać w przekazie, 5) dobrać odpowiedni przedznak, 6) dobrać najlepszy sposób przekazania wyrazów, 7) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy przekaz byłby zgodny


Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura specjalistyczna, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym.


4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) rozróżnić potrzebę zastosowania formantów, przedznaków oraz końcówek fleksyjnych ? ¨ ¨

2) wskazać różnice pomiędzy przekazem odmiennych i nieodmiennych części mowy? ¨ ¨

3) rozróżnić końcówkę fleksyjną od przedznaku ? ¨ ¨ 4) określić różnicę pomiędzy przekazywaniem czasowników i rzeczowników? ¨ ¨ 5) dobrać odpowiednie przedznaki do określonych rzeczowników? ¨ ¨ 6) właściwie wykorzystać znaki daktylograficzne w końcówkach fleksyjnych? ¨ ¨


4.3. Język migowy a odczytywanie mowy z ust. Synergizm wzrokowo-słuchowy


Język migowy a odczytywanie mowy z ust

Czytanie mowy z ust znacznie ułatwia funkcjonowanie w społeczeństwie. Wyraźna artykulacja jest nieodłączną częścią języka migowego. Samo czytanie mowy z ust jest niezwykle trudnym sposobem komunikacji. Wymaga według T. Gałkowskiego prawidłowego współdziałania kilku systemów poznawczych: wrażeniowego, spostrzeżeniowego i umysłowego. Wzrokiem można dostrzec jedynie elementy mowy czyli głoski artykułowane z udziałem warg, ale jest ich tylko około 30%, a ponadto wiele z nich prezentuje się podobnie wizualnie co również utrudnia odczytywanie ich z ust. Dużo lepszym sposobem porozumiewania się jest jedna z metod kombinowanych polegająca na odczytywaniu mowy z ust wspomaganej znakami języka migowego oraz alfabetem palcowym z wykorzystaniem resztek słuchu. Zaangażowanie do odbioru informacji wzroku i słuchu jest znacznym ułatwieniem dla osoby niesłyszącej ponieważ obydwa te zmysły wzajemnie się uzupełniają. W tego typu przekazie bardzo ważne jest równoległe przekazywanie tego samego tekstu w języku mówionym i miganym z dokładnością „co do litery”.

A. Korzon stosuje określenie bimodalne sposoby komunikowania się z głuchymi, czyli wykorzystanie dwóch sposobów równocześnie. Ma to na celu polepszenie przekazu i odbioru informacji między osobą słyszącą a głuchą wykorzystując resztki słuchu wzmocnione aparatem słuchowym.

Inne określenie to synergizm – współdziałanie dwóch lub większej liczby elementów organizmu.

Czytanie mowy z ust wspomagane alfabetem palcowym

Taki sposób komunikacji może mieć miejsce w całej wypowiedzi lub jej fragmentach dotyczących trudnych dla odbioru wzrokowego np.: nieznanych nazw własnych, nazwisk, pojęć zawodowych, końcówek fleksyjnych. W ten sposób odbiór wiadomości przez osobę głuchą jest dużo łatwiejszy. Słuch i czytanie mowy z ust

Wykorzystanie resztek słuchu z jednoczesnym patrzeniem na usta w znacznym stopniu zwiększa ilość prawidłowo odbieranych informacji. Wykorzystujemy tu dwa zmysły jakimi są słuch i wzrok, które znacznie ułatwiają odbiór informacji nie tylko osobom głuchym, ale również ludziom słyszącym. Szybszy odbiór informacji jest gdy widzą rozmówcę niż kiedy korzystają jedynie ze zmysłu słuchu np.: podczas rozmowy telefonicznej. Wymaga to większego skupienia a nawet wyłączenia innych bodźców akustycznych, np. radia. Według A. Korzon percepcja wypowiedzi na drodze dwukanałowej (wzrok, słuch) sięga nawet 93,6% treści, natomiast tylko wzrokowej – 66,4%. Dlatego też w rehabilitacji dzieci głuchych wykorzystuje się nie tylko resztki słuchu, ale także i wzrok. Słuch i alfabet palcowy

Wykorzystywanie u osoby niesłyszącej resztek słuchu jest możliwe w metodach opierających się na mówieniu (oralnych), staje się to jednak coraz trudniejsze gdy ubytek słuchu jest głębszy. W procesach rehabilitacji wykorzystuje się słuch do uczenia i zapamiętywania poprzez specjalne ćwiczenia nowych głosek, wyrazów i zdań. W przypadku zbyt dużego ubytku słuchu szczególnie, gdy występują trudne pojęcia, nazwy, nazwiska wykorzystuje się alfabet palcowy. Wzrokowy odbiór alfabetu palcowego zwiększa możliwość przekazania dziecku wielu nowych dla niego informacji.


Słuch i znaki języka migowego Do bimodalnych sposobów komunikowania A. Korzon zalicza również wykorzystanie

języka migowego przy równoczesnym korzystaniu z aparatu słuchowego. Wykorzystuje się tu również czytanie mowy z ust. Nadawca przekazując informację posługuje się głosem o normalnym natężeniu daje to możliwość osobie niesłyszącej częściowego słyszenia, a także wzrokowego odbioru mowy. Jednak podstawowym źródłem informacji pozostaje język migowy. To podejście bimodalne jest wykorzystywane głównie w trudnych warunkach takich jak, np. apele czy inne duże odległości. Obserwator ze względu na zbyt dużą odległość nie jest w stanie czytać mowy z ust. Dlatego wskazane jest korzystanie przez mówiącego z mikrofonu z jednoczesnym miganiem tego co mówi. 4.3.2. Pytania sprawdzające


1. Czym charakteryzuje się bimodalny sposób komunikowania? 2. Co to jest synergizm? 3. Dlaczego podczas rozmowy z osobą niesłyszącą łączymy czytanie mowy z ust ze

znakami migowymi? 4. Co wiesz na temat odbioru informacji poprzez łączenie słuchu i czytania mowy z ust? 5. Dlaczego połączenie słuchu ze znakami języka migowego korzystnie wpływa na

przyswajanie informacji przez osoby głuche?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Zapisz kilka prostych zdań, a następnie przekaż je, bazując tylko na ruchu warg. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać kilka prostych zdań na kartce, 2) przyjąć rolę wypowiadającego i wyraźnie wypowiedzieć swoje zdania poruszając tylko

wargami i nie używając głosu, 3) przyjąć rolę odczytującego i odczytać zdanie bazując tylko na ruchu warg, 4) zamienić się rolami z kolega/koleżanką, 5) wziąć udział w dyskusji i podzielić się swoimi odczuciami.


− poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − materiały piśmiennicze, − kartki formatu A4.

Ćwiczenie 2

Przygotuj i przekaż w sposób niewerbalny prosty komunikat dotyczący uczuć. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami dotyczącymi komunikatów niewerbalnych, 2) przygotować stanowisko pracy ustawiając krzesła tak, aby się nawzajem dobrze widzieć,


3) zaprezentować przed grupą, używając tylko gestów, ruchów swojego ciała, mimiki, prosty komunikat dotyczący uczuć,

4) odczytać to co pokazują koledzy i koleżanki, 5) wziąć udział w dyskusji i podsumowaniu ćwiczenia.


− poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − materiały piśmiennicze, − kartki formatu A4. 4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie 1) wyjaśnić pojęcie „bimodalne sposoby komunikowania się”? ¨ ¨ 2) podać przykłady synergizmu? ¨ ¨ 3) określić potrzebę łączenia czytania mowy z ust ze znakami

migowymi? ¨ ¨ 4) wykazać potrzebę łączenia odbioru słuchowego z czytaniem mowy

z ust? ¨ ¨ 5) ustalić wpływ połączenia słuch ze znakami języka migowego na

przyswajanie informacji przez osoby głuche? ¨ ¨


4.4. Kultura wypowiedzi w języku migowym 4.4.1. Materiał nauczania

Kultura wypowiedzi w języku migowym związana jest z bogactwem gestów

towarzyszących kontaktom międzyludzkim. Jest ona tym samym czym dla słyszących zmiana barwy, intonacji i modulacji głosu, zróżnicowanie zmiennego tempa i akcentu oraz specjalny doboru słów bliskoznacznych. Obejmuje elementy prozodyczne wypowiedzi oraz pewne zagadnienia kultury scenicznej i sztuki pantominy czyli niemego przestawienia scenicznego, w którym akcja wyrażana jest przez aktorów za pomocą gry twarzy, ruchów oraz gestów.

Na kształtowanie się zdolności aktorskich osób używających systemu językowo-migowego, jako sposobu porozumiewania się z dziećmi i dorosłymi niesłyszącymi składa się wiele elementów, wśród których najważniejsze są: właściwa plastyka ruchów, mimika twarzy oraz technika wewnętrzna.

Odpowiednia plastyka ruchów pozwala na wyrażenie emocji, myśli i uczuć. Oparta jest ona na gestach, czyli na ruchach ciała, które towarzyszą mówieniu i podkreślają treść tego o czym się mówi, lub zastępują mowę poprzez znak, skinienie. W zależności od tego jaka część naszego ciała porusza się możemy bez słów przekazać istotne dla odbiorcy informacje.

Właściwe ruchy głowy mogą wyrażać stan psychiczny człowieka. Pochylenie głowy do przodu może oznaczać pokorę lub szacunek i cześć, a podniesienie je wysoko wyższość, pychę, niezależność; pochylenie w bok może oznaczać zastanowienie lub zainteresowanie. Łatwo też poprzez ruchy poprzeczne lub naprzemienne głowy wyrazić sprzeciw oraz potwierdzenie.

Również tułów bierze udział w przekazie informacji. Jego pochylenie do przodu może oznaczać szacunek, wdzięczność, uniżenie. Wypinając klatkę piersiową sygnalizujemy dumę lub pychę, wzruszając ramionami zdziwienie, pogardę albo obojętność czy też niechęć.

Ręce ludzkie zajmują szczególne miejsce w wizualnym przekazie informacji, ich podstawowym zadaniem jest przekaz merytoryczny czyli prezentacja znaków migowych. Odpowiednia plastyka ich ruchów jest niezbędna przy owej prezentacji. Jest to jednak cecha indywidualna gdyż ruchy te mogą być w równym stopniu estetyczne jaki również brzydkie i niezgrabne. Ważne jest jednak unikanie najważniejszych błędów zaburzających plastykę oraz płynność ruchów tj. przyciskanie łokci do boków, szarpanie, nerwowe gesty. Należy również zwrócić uwagę na pracę ręki w przegubie oraz na zwinność, lekkość i sprężystość palców, które można uzyskać dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom.

Drugim bardzo ważnym elementem warsztatu aktorskiego, jaki powinna posiadać osoba posługująca się systemem językowo-migowym jest mimika, czyli ruchy mięśni twarzy wyrażające przeżywane uczucia i nastroje. Bogactwo ruchów tej części ciała pozwala na uzupełnianie przeżyć wewnętrznych związanych z treścią wypowiedzi. Jednak w przekazie językowo-migowym istnieje konieczność rozwijania mimiki ukierunkowanej, stanowiącej nie tylko odbicie nastrojów wewnętrznych, ale ścisłe przyporządkowanie treści przekazywanych tekstów. Mimika twarzy zależna jest od pracy mięśni mimicznych, które dzięki kurczeniu się, skracaniu lub pogrubieniu powodują określony jej wyraz. Mięśni tych jest wiele i są on odpowiedzialne za pracę w poszczególnych częściach twarzy. Należą do nich: − mięśnie czołowe unoszące brwi do góry i tworzące zmarszczki pionowe na czole, − mięśnie marszczące brwi, znajdujące się pod mięśniami czołowymi, które ściągają brwi

u nasady nosa nadając twarzy wyraz bólu lub powagi, − mięśnie okrężne oczu, umożliwiające mruganie powiekami, − mięśnie policzkowe, które podnoszą do góry kąciki ust, − mięśnie kwadratowe górnej wargi podnoszące górną wargę i skrzydełka nosa,


− mięśnie trójkątne ust, opuszczające w dół kąciki ust, − czworokątny mięsień dolnej wargi znajdujący się pośrodku brody wywracający dolna

wargę. Mięśnie te rzadko działają pojedynczo. Połączenie ich możliwości w różny sposób

i z różnym napięciem daje ogromną liczbę efektów mimicznych stanowiących ilustracje przekazywanych treści. Dzięki samodzielnym ćwiczeniom wykonywanym przed lustrem pozwalającym na obserwację mięśni twarzy można doskonalić własne umiejętność związane z mimiką twarzy.

Trzeci element kultury języka migowego stanowi technika wewnętrzna. Jest ona związana z zaangażowaniem osobistym w przekazywany na bieżąco cudzy lub własny tekst. W sytuacji kiedy przekazujemy tekst własny najczęściej nie mamy problemów z osobistym zaangażowaniem wewnętrznym, które rozpoczyna się już w momencie układania go, dobierania znaków oraz w czasie samego przekazu. Znacznie trudniejsze jest opanowanie techniki wewnętrznej przy przekazywaniu cudzych tekstów, np. przy tłumaczeniu na bieżąco wypowiedzi innych osób. Wymaga to wczucia się w atmosferę przekazywanego tekstu oraz intencje osoby mówiącej, utożsamienia się z ta osobą stając się wyrazicielem jej myśli i uczuć. Należy pamiętać, iż tłumacz działa nie we własnym imieniu, lecz w imieniu osoby lub osób, których wypowiedzi tłumaczy, przekłada na system językowo-migowy. Tak więc jeden z elementów sztuki pantomimy – umiejętność przeistaczania się w różne postacie – jest również ważnym elementem dobrego tłumaczenia wypowiedzi na system językowo-migowy.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Jakie są najważniejsze elementy kultury wypowiedzi w języku migowym? 2. Co to są gesty i czym różnią się od mimiki? 3. Jakie części ciała związane są z właściwą plastyką ruchów? 4. Co mogą oznaczać poszczególne ruchy głowy? 5. Co możemy przekazać dzięki odpowiednim ruchom tułowia? 6. Co jest podstawowym zadaniem rąk w przekazie językowo-migowym? 7. Jakie błędy są najczęściej popełniane w pracy rąk? 8. Od czego zależna jest mimika twarzy? 9. Jakie znasz mięśnie twarzy, za co są one odpowiedzialne? 10. Z czym związana jest technika wewnętrzna? 11. Na czym polega opanowanie techniki wewnętrznej w przekazywaniu tekstów własnych

oraz cudzych? 4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Za pomocą gestów pokaż czynność przyszywania guzika. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić jakich części ciała należy użyć w pokazie, 2) wykonać kilkakrotnie czynność przyszywania autentycznego guzika, 3) zapamiętać wszystkie kolejne ruchy, 4) wyobrazić sobie niewidzialny rekwizyt, określić jego wielkość, strukturę, kształt, masę, 5) odtworzyć całą czynność bez rekwizytów,


6) stanąć przed lustrem i ponownie odtworzyć całą czynność bez rekwizytów, 7) stanąć przed grupą i zademonstrować czynność, 8) ocenić własną plastykę ruchów, wyszukując i poprawiając błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura specjalistyczna, − guzik, igła i nici, nożyczki, − lustro. Ćwiczenie 2

Za pomocą mimiki twarzy pokaż zadowolenie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami opisującymi mimikę twarzy i jej rolę w wyrażaniu przeżyć wewnętrznych,

2) określić możliwości mimiczne twarzy, 3) wyobrazić sobie stan zadowolenia, 4) zastanowić się jaką mimikę twarzy należy dobrać do odczucia zadowolenia, 5) określić mięśnie mimiczne, które należy wykorzystać do pokazu, 6) stanąć przed lustrem i za pomocą mimiki twarzy pokazać zadowolenie, 7) obserwować pracę mięsni twarzy podczas pokazu, 8) stanąć przed grupą i dokonać pokazu, 9) ocenić zgodność mimiki twarzy z pokazanym uczuciem, poprawić ewentualne błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura specjalistyczna, − instrukcja do ćwiczeń, − tablice poglądowe. Ćwiczenie 3

Za pomocą gestów i mimiki twarzy zilustruj wybrane przysłowie lub powiedzenie. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać dowolne przysłowie lub powiedzenie, 2) przeanalizować dokładnie treść i jej znaczenie, 3) dobrać gesty i mimikę twarzy do treści, 4) wczuć się w nastrój tego tekstu, 5) stanąć przed lustrem i zilustrować wybrany tekst, 6) ocenić płynność ruchów i mimikę twarzy, 7) stanąć przed grupą i dokonać prezentacji, 8) poprawić ewentualne błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura specjalistyczna, − instrukcja do ćwiczeń, − tablice poglądowe.




1) określić elementy kultury wypowiedzi w języku migowym? ¨ ¨ 2) wymienić części ciała związane z plastyką ruchów? ¨ ¨ 3) wskazać różnicę pomiędzy gestem a mimiką twarzy? ¨ ¨ 4) określić od czego zależy mimika twarzy? ¨ ¨ 5) wymienić poszczególne mięsnie mimiczne? ¨ ¨ 6) wskazać za jakie ruchy mimiczne odpowiadają poszczególne mięśnie

twarzy? ¨ ¨ 7) określić na czym polega technika wewnętrzna w przekazie językowo-

migowym? ¨ ¨ 8) wskazać trudność opanowania techniki wewnętrznej w przekazywaniu

tekstów innych osób? ¨ ¨


4.5. Daktylografia: znaki liter, liczebników głównych, porządkowych


Twórcą polskiego alfabetu palcowego był założyciel Instytutu Głuchoniemych

w Warszawie, ks. Jakub Falkowski. W skład daktylografii wchodzi nie tylko alfabet palcowy. Poza nim do znaków daktylograficznych zaliczamy także: − znaki określające liczby, w tym liczebniki główne i porządkowe oraz ułamki zwykłe

i dziesiętne, − znaki działań arytmetycznych, − znaki niektórych mian, − znaki interpunkcyjne, − znaki niektórych wyrazów jednoliterowych.

Znaki alfabetu palcowego dzielą się na znaki statyczne i dynamiczne. Znaki statyczne wykonywane są bez ruchu. Natomiast integralną część znaków dynamicznych stanowi ruch.

Znaki liter wykonywane są przed prawą stroną klatki piersiowej.

Znaki liter

Tabela 6. Polski alfabet palcowy [18, s. 82]

A – znak statyczny Dłoń lekko zaciśnięta w pięść.

Ą – znak dynamiczny Dłoń lekko zaciśnięta w pięść. Ruch dłoni po małym łuku pionowym o średnicy około 10 cm w lewo w dół.

B – znak statyczny Wszystkie palce są wyprostowane i skierowane ku górze.

C – znak statyczny Palce środkowy serdeczny i mały są zamknięte w pięść, natomiast kciuk i palec wskazujący są lekko zgięte.

Ć – znak dynamiczny Palce środkowy serdeczny i mały są zamknięte w pięść, natomiast kciuk i palec wskazujący są lekko zgięte. Ruch pionowy w dół na długość ok. 15 cm całym układem dłoni.

Ch – znak dynamiczny Kciuk, palce wskazujący i środkowy zgięte, pozostałe palce zamknięte, ruch pionowo w dół ok. 15 cm.

Cz – znak dynamiczny Kciuk, palce wskazujący i środkowy zgięte, pozostałe palce zamknięte, ruch do przodu nieco w lewo na odległość około 10 cm z energicznym zatrzymaniem.

D – znak dynamiczny Palec wskazujący wyprostowany, kciuk przytrzymuje pozostałe palce kant dłoni zwrócony w dół a grzbiet dłoni skierowany do przodu. Dłoń wykonuje w przegubie półobrót rysując w powietrzu lustrzane odbicie cyfry 6.


E – znak statyczny Wszystkie palce wyprostowane poziomo i zetknięte końcami tak, że tworzą „dziobek”.

Ę – znak dynamiczny Wszystkie palce wyprostowane poziomo i zetknięte końcami tak, że tworzą „dziobek”. Ruch dłoni po małym łuku pionowym o średnicy około 10 cm w lewo w dół.

F – znak dynamiczny Kciuk przytrzymuje palec wskazujący zgięty tylko w nasadzie, pozostałe palce wyprostowane i złączone ze sobą. Ruch wykonujemy przesuwając cały układ po łuku pionowym w prawo na odległość 20 cm.

G – znak dynamiczny Kciuk przytrzymuje koniec palca środkowego z lekkim napięciem. Pozostałe palce wyprostowane i rozstawione. Ruch wykonujesz energicznie puszczając palec środkowy przez kciuk „pstryknięcie”.

H – znak dynamiczny Kciuk przytrzymuje zamknięte palce serdeczny i mały, natomiast palce wskazujący i środkowy są zgięte w kolankach. Ruch wykonujesz całym układem dłoni pionowo w dół o długości około 15 cm.

I – znak statyczny Palec mały wyprostowany, pozostałe zamknięte jak w znaku litery A

J – znak dynamiczny Układ palców i pozycja dłoni jak przy znaku litery I. Ruch w dół łukiem w lewo w kształcie drukowanej litery J.

K – znak dynamiczny Dłoń ustawiona pionowo końcami palców w górę, kantem dłoni do przodu. Kciuk, palec wskazujący i środkowy wyprostowane i nieco rozstawione, pozostałe dwa palce zgięte. Ruch wykonujesz lekko przeciągając rękę w przegubie do przodu.

L – znak statyczny Kciuk i palec wskazujący wyprostowane, prostopadle do siebie (kształt litery L).

Ł – znak dynamiczny Układ dłoni jak przy literze L. Ruch poziomy dłoni w prawo na odcinku ok.10 cm.

M – znak statyczny Ręka zgięta w nasadzie palców, palce wyprostowane, kantem w dół a grzbietami palców do przodu. Palce złączone z wyjątkiem kciuka skierowanego do góry.

N – znak statyczny Palce serdeczny i mały zgięte, dotykają końcami wnętrza dłoni, kciuk, palce wskazujący i środkowy są wyprostowane złączone ze sobą i skierowane w bok. Kciuk skierowany do góry.

Ń – znak dynamiczny Układ dłoni jak przy literze N. Ruch pionowo w dół na odległość 25 cm.

O – znak statyczny Kciuk i palec wskazujący zgięte i zetknięte końcami. Pozostałe palce wyprostowane.


Ó – znak dynamiczny Układ dłoni jak przy literze O. Ruch pionowy w dół na odległość 15 cm.

P – znak statyczny Palce wskazujący i kciuk są wyprostowane poziomo i stykają się końcami, pozostałe palce zamknięte w pięść.

R – znak statyczny Palec środkowy ukryty za palcem wskazującym, wyprostowane pionowo w górę, palce serdeczny i mały przytrzymane kciukiem.

Z – znak dynamiczny Palec wskazujący wyprostowany, pozostałe palce przytrzymane kciukiem. Ruch w dół, kolejnymi ruchami w przegubie – w prawo, w lewo i w prawo o długości ok. 10 cm każdy z równoczesnym obniżeniem dłoni również o około 10 cm.

Rz – znak dynamiczny Układ palców jak w znaku litery R, ruch wahadłowy jak przy znaku litery Z

S – znak statyczny Palec wskazujący zgięty pod kątem prostym i dotyka końcem środka kciuka, pozostałe palce są wyprostowane.

Sz – znak dynamiczny Układ palców jak w znaku litery B, kantem dłoni do przodu. Ruch poprzeczny w lewo na odcinku ok. 10 cm.

Ś – znak dynamiczny Układ palców jak w znaku litery S, ruch pionowy w dół na odległość 15 cm.

T – znak dynamiczny Palec wskazujący jest zgięty w nasadzie i ukryty za kciukiem, z którym się krzyżuje. Pozostałe palce są wy prostowane i rozstawione.

U – znak statyczny Palec wskazujący i środkowy wyprostowany, rozsunięte skierowane nieco w lewo i w dół. Pozostałe palce zgięte i przytrzymane kciukiem. Dłoń zgięta w przegubie do przodu.

W – znak statyczny Kciuk przytrzymuje mały palec, pozostałe trzy palce są wyprostowane i rozstawione.

Y – znak statyczny Kciuk przytrzymuje palce środkowy i serdeczny, palce wskazujący i mały są wyprostowane.

Ź – znak dynamiczny Układ dłoni jak w znaku litery Z. Ruch w pierwszych dwóch fazach jest również taki sam jak w znaku litery Z. W trzeciej fazie ręka po przejściu połowy ruchu załamuje jego kierunek pionowo w dół, zginając się w przegubie a koniec palca wskazującego przesuwa się ok. 15 cm w dół.

Ż – znak dynamiczny Układ ręki jak w znaku litery Z. Trzy kolejne fazy ruchu są takie same jak w znaku litery Z, a następnie „stawia się kropkę” końcem palca wskazującego skierowanego do przodu nad narysowaną w powietrzu literką Z.


Zasada przekazywania dużych liter – znaki te przekazywane są w układzie daktylograficznym danej litery, małym ruchem w górę.

Zasada przekazywania skrótowców – skróty literowe np.: PZG, PKS, PKO przekazuje się znakami alfabetu palcowego, minimalnie akcentując każdy znak krótkim ruchem do przodu i przesuwając po każdym znaku dłoń nieco w prawo tak, aby kolejne znaki były przekazywane „obok siebie”.

Zasada przekazywania powtarzających się w wyrazie liter – powtarzające się w wyrazie litery pokazywane są jedna obok drugiej z przesunięciem poziomym w prawo ok. 15 cm

Tabela 7. Liczebniki główne [18, s. 83]

1 Prawa ręka ustawiona grzbietem do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, kciuk wyprostowany skierowany palcem w górę.

2 Prawa ręka ustawiona grzbietem do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, kciuk i palec wskazujący wyprostowane i szeroko rozstawione skierowane w górę.

3 Prawa ręka ustawiona grzbietem do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, kciuk, palec wskazujący i środkowy wyprostowane, szeroko rozstawione, skierowane w górę

4 Prawa ręka ustawiona grzbietem do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, palec wskazujący, środkowy, serdeczny i mały wyprostowane, szeroko rozstawione i skierowane w górę. Kciuk zgięty do wewnątrz.

5 Prawa ręka ustawiona grzbietem do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, wszystkie palce wyprostowane szeroko rozstawione i skierowane w górę.

6

Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka pokazuje wyprostowany kciuk. Obie dłonie wykonują krótki ruch do przodu.

7 Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka pokazuje wyprostowany kciuk i palec wskazujący. Obie dłonie wykonują krótki ruch do przodu.

8 Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka pokazuje wyprostowany kciuk, palce wskazujący i środkowy. Obie dłonie wykonują krótki ruch do przodu.


9 Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka pokazuje wyprostowane palce wskazujący, środkowy, serdeczny i mały. Obie dłonie wykonują krótki ruch do przodu.

10 Obie ręce z wyprostowanymi i rozstawionymi palcami, kantami dłoni do przodu dwukrotnie zderzają się końcami palców przed środkiem klatki piersiowej.

11 Lewa ręka w układzie litery B skierowana wnętrzem w górę, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 1 wnętrzem w dół przesuwa się po wnętrzu lewej dłoni od nasady do końca palców.





16 Lewa B ustawiona pionowo, końcami palców w górę, wnętrzem do przodu przed lewą stroną klatki piersiowej. Prawa 1 grzbietem do przodu, kantem w dół dotyka środka lewej dłoni.




20 Lewa A kantem w dół wnętrzem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 2 kantem dłoni w dół a wierzchem do przodu, uderza z góry krawędziom ostatniego wyprostowanego palca w lewą A

30 Lewa A kantem w dół wnętrzem do

40 Lewa A kantem w dół wnętrzem


przodu, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 3 kantem dłoni w dół a wierzchem do przodu, uderza z góry krawędziom ostatniego wyprostowanego palca w lewą A

do przodu, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 4 kantem dłoni w dół a wierzchem do przodu, uderza z góry krawędziom ostatniego wyprostowanego palca w lewą A

50 Lewa A kantem w dół wnętrzem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 5 kantem dłoni w dół a wierzchem do przodu, uderza z góry krawędziom ostatniego wyprostowanego palca w lewą A

60 Lewa A kantem w dół wnętrzem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 1 kantem dłoni w dół a wierzchem do przodu, uderza od dołu kantem nasady kciuka w przegub lewej ręki.



90 Lewa A kantem w dół wnętrzem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej. Prawa 4 kantem dłoni w dół, a wierzchem do przodu, uderza od dołu kantem nasady kciuka w przegub lewej ręki.

100 Prawa C z wyprostowanym kciukiem kantem dłoni w dół wierzchem do przodu przy prawym obojczyku, wykonuje półobrót do pozycji wnętrzem dłoni do przodu.

200 Prawa 2 wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, dwukrotnie wykonuje szybki ruch zgięcia i wyprostowania palców

400 Prawa 4 wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, dwukrotnie wykonuje szybki ruch zgięcia i wyprostowania palców

800 Obie ręce wnętrzem do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa 5 prawa 3 wykonują dwukrotny ruch zginania i wyprostowania palców

1000 Prawa M przed prawym obojczykiem, skierowana końcami palców w lewo w dół. Wykonuje ruch w dół po przekątnej klatki piersiowej do wysokości pasa. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę tysięcy.

1000000 (milion ) Prawa M skierowana końcami palców w lewo w dół przed lewą stroną klatki piersiowej, wykonuje ruch poprzeczny w prawo do pozycji końcami palców w dół. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę milionów.


1000000000 (miliard) Prawa M skierowana końcami palców w lewo w dół przed lewą stroną klatki piersiowej, wykonuje ruch zygzakiem: w dół, w prawo w górę, w dół. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę miliardów. 0 Prawa O przed prawą stroną klatki piersiowej wnętrzem dłoni do przodu, wykonuje ruch ręki do przodu o ok. 10 cm z energicznym zatrzymaniem.

Znaki liczebników głównych 21 – 29, 31 – 39, 41 – 49, 51 – 59, 61 – 69, 71 – 79,

81 – 89, 91 – 99, są znakami składanymi z dwóch znaków elementarnych – dziesiątek i jedności zgodnie z podobnie składaną nazwą liczb.

Znaki liczebników głównych 101 do 199 podobnie jak w każdej kolejnej setce są składane z dwóch lub trzech znaków elementarnych z dopasowaniem elementu mijanego do wymawianej równocześnie nazwy liczb.

Znaki liczebników głównych wielocyfrowych wykonuje się analogicznie jak znaki złożone liczebników dwu i trzycyfrowych, dopasowując przekaz znaków do równoczesnej mowy.

Znaki liczebników porządkowych 1 – 5 – pozycja początkowa wszystkich tych znaków charakteryzuje się pionowym ustawieniem dłoni kantem do przodu. Wykonany energicznie ruch jest ćwierćobrotem dłoni do pozycji grzbietem do przodu.

Znaki liczebników porządkowych od 6 do 9 – pozycja wyjściowa wszystkich tych znaków charakteryzuje się pionowym ustawieniem obu dłoni kantem do przodu. Wykonany energicznie ruch jest ćwierćobrotem dłoni do pozycji grzbietem do przodu.

Znaki liczebników porządkowych 10 do 20 – znaki te wykonuje się podobnie jak znaki odpowiadających im liczebników głównych, uzupełniając zgodnie z rytmem słowa końcówkę daktylograficzną -ty, -ta, -te,

Pozostałe znaki liczebników porządkowych większych od 20 – znaki te kończące się cyframi od 1 – 9 przekazujemy w części tysięcy, setek i dziesiątek tak samo, jak odpowiadające im liczebniki główne, natomiast cyfrę jedności przekazujemy tak jak liczebniki porządkowe od 1 – 9. Znaki liczebników porządkowych większych od 20, a kończących się zerem przekazujemy tak, jak znaki odpowiadających im liczebników głównych z uzupełnieniem daktylograficznym końcówki –ty, -ta, -te.



1. Co oznacza pojęcie „daktylografia”? 2. Kto był twórcą polskiego alfabetu palcowego? 3. Jak dzielą się znaki daktylograficzne? 4. Jakie są zasady przekazywania znaków liter statycznych i dynamicznych? 5. Jakie są zasady przekazywania liczebników głównych i porządkowych? 6. Na czym polega zasada przekazywania dużych liter? 7. Na czym polega zasada przekazywania skrótowców? 8. Jak przekazujemy powtarzające się obok siebie litery?


4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Przekaż alfabetem palcowym następujące wyrazy: gazeta, rodzina, domowy, majątek,

węgiel maść, baśń, niedźwiedź, bandaż, żuchwa, czapka dłonie, szyszka, obrządek, krzaczek, wędlina, dzięgiel, karczma, schody, grzech, brzeg, willa, gastronomia, PZG, PKO, SOSW, ZHP.


1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się alfabetem palcowym, 2) zapoznać się z znakami liter, 3) określić, które znaki potrzebne do przekazania poszczególnych wyrazów są statyczne,

a które dynamiczne, 4) przekazać alfabetem palcowym podane wyrazy, 5) zsynchronizować tor mówiony z miganym, 6) poprawić ewentualne błędy w przekazie alfabetu palcowego.


− literatura dotycząca alfabetu palcowego, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym, − foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego. Ćwiczenie 2

Przekaż daktylograficznie znaki liczebników głównych: 3, 7, 14, 19, 28, 85, 147, 458, 792, 2495, 5815, 1653295, 6913672, 1321456789, 4123675879.


1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się liczebnikami głównymi, 2) zapoznać się z znakami liczebników głównych, 3) określić, które znaki potrzebne do przekazania poszczególnych wyrazów są statyczne a

które dynamiczne, 4) przekazać stosując znaki daktylograficzne podane liczebniki główne, 5) zsynchronizować tor mówiony z miganym, 6) poprawić ewentualne błędy w przekazie liczebników głównych.


− poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym, − foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.


Ćwiczenie 3 Przekaż daktylograficznie znaki liczebników porządkowych: trzeci, siódmy, dziesiąty,

dwudziesty piąty, pierwsza, jedenaste, pięćdziesiąte czwarte, dwutysięczny. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się liczebnikami porządkowymi,

2) zapoznać się z znakami liczebników porządkowych, 3) przekazać stosując znaki daktylograficzne wyżej wymienione liczebniki porządkowe, 4) zsynchronizować tor mówiony z miganym, 5) poprawić ewentualne błędy w przekazie liczebników porządkowych.


− literatura specjalistyczna, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się znakami liczebników porządkowych. 4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) wyjaśnić pojęcie „daktylografia”? ¨ ¨ 2) podać nazwisko polskiego twórcy alfabetu palcowego? ¨ ¨ 3) dokonać podziału znaków daktylograficznych? ¨ ¨ 4) scharakteryzować zasady przekazywania znaków liter statycznych

i dynamicznych? ¨ ¨ 5) określić zasady przekazywania liczebników głównych

i porządkowych? ¨ ¨ 6) scharakteryzować zasadę przekazywania dużych liter? ¨ ¨ 7) wyjaśnić zasadę przekazywania skrótowców? ¨ ¨ 8) wyjaśnić zasadę przekazywania powtarzających się liter? ¨ ¨


4.6. Znaki podstawowe, znaki tematyczne związane z rodziną, domem, czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami, zakupami, zainteresowaniami oraz z problematyką medyczną: części ciała, dolegliwości, wzywanie pogotowia

Opisy znaków ideograficznych zostały zaczerpnięte z podręczników: „Język migowy

w szkole 1” autorstwa Bogdana Szczepankowskiego, „Język migowy w szkole 2” autorstwa Włodzimierza Pietrzaka, „Język migowy w szkole 3” autorstwa Izabeli Prałat – Pyrzewicz i Jadwigi Bajewskiej.


Znaki podstawowe jest / być PA ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, akantem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej, przesuwa się do przodu po wierzchu LA ustawionej kantem dłoni. W taki sam sposób przekazujesz czasownik „być”. są PA leży na LA przed środkiem klatki piersiowej, obie dłonie ustawione wnętrzami, przedramiona prostopadle. Ruch polega na zamianie miejsc dłoni tak, że cały czas ocierają się o siebie, a na końcu LA leży na PA. tu / tutaj PZ ustawiona pionowo, końcem wyprostowanego palca w dół a grzbietem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch w dół z energicznym zatrzymaniem. tam PZ ustawiona ukośnie,kantem dłoni w prawo, a końcem palca wskazującego do przodu w górę przed prawym obojczykiem, wykonuje ruch na odległość ok. 30 cm po łuku pionowym do przodu w górę, kończąc poziomo końcem palca do przodu. ja Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na siebie dotykając końcem palca środka klatki piersiowej. ty Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na rozmówcę. on Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na omawianą osobę. my PM ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami zgiętych palców do tyłu, dotyka prostopadle końcami palców klatki piersiowej najpierw po lewej a potem po prawej stronie. wy PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej na wysokości obojczyka, wykonuje dwa krótkie ruchy do przodu obok siebie (drugi ruch bardziej po prawej stronie). czy PCz ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje ruch w prawo o długości ok. 15 cm z energicznym zatrzymaniem. się P1 ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka prostopadle końcem kciuka klatki piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie.


mój PT ustawiona ukośnie, końcami palców górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch do przodu. twój PT ustawiona pionowo, końcami palców w górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch do przodu. swój PT ustawiona ukośnie, końcami palców górę, a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej, dotyka go dwukrotnie małym ruchem do tyłu. Jeżeli wyraz „swój” używamy w stosunku do innej osoby to ruch wykonujemy w jej kierunku. nasz / nas / nam PN ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami zgiętych palców do tyłu przed lewą stroną klatki piersiowej, dotyka prostopadle końcami palców dwukrotnie klatki piersiowej, najpierw po lewej a następnie po prawej stronie. wasz / was / wam PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje ruch w prawo. czyj PT ustawiona pionowo, końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje małe ruchy poprzeczne (w lewo, w prawo i w lewo). jak / jaki / jaka / jakie PI ustawiona pionowo wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje ćwierćobrót wokół osi przedramienia do pozycji kantem dłoni do przodu. W znakach jaki, jaka, jakie ruch ten wykonujemy dwukrotnie. mieć / mam PB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej, kładzie się wnętrzem dłoni na środku klatki piersiowej. masz PB ustawiona pionowo wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej przesuwa się nieco do przodu (w stronę osoby do której mówimy). ma Układ dłoni jak przy „masz” z tym, że ruch wykonujemy w stronę osoby, o której mówimy. mamy PB ustawiona kantem dłoni w dół przed środkiem klatki piersiowej, kładzie się dwukrotnie krótkimi ruchami wnętrzem dłoni na środku klatki piersiowej. macie PB ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej przesuwa się dwukrotnie nieco do przodu, wykonując kolejne ruchy obok siebie z przemieszczeniem dłoni pomiędzy ruchami nieco w prawo. mają Układ dłoni jak przy „macie”, z tym, że ruch kierujemy przed siebie nieco w prawo. nie mieć PBz ustawiona kantem dłoni w dół a grzbietem do przodu, dotykając końcami palców podbródka po lewej stronie, przesuwa się na prawą. w /we LBk PBk ustawione przed środkiem klatki piersiowej tak, że prawa dłoń jest poziomo, wnętrzem w dół, lewa kantem dłoni w dół, „wchodzą w siebie” stykając się miejscami pomiędzy nasadami palców wskazujących i kciuków.


tak Prawa ręka ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, przekazuje kolejno znaki liter T i K z krótkim energicznym wahnięciem do przodu w przegubie i równoczesnym małym skłonem głowy w dół. nie Prawa ręka ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietami palców do przodu przed środkiem klatki piersiowej, przekazuje znak litery N a następnie energicznym ruchem w prawo przechodzi w znak litery E końcami palców do przodu przed prawym obojczykiem. nic PN ustawiona pionowo kantem dłoni w dół, a grzbietami palców do przodu przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch łukiem w prawo z energicznym zatrzymaniem, przechodząc równocześnie w PC. bardzo PB ustawiona pionowo, grzbietem do przodu na wysokości twarzy po prawej stronie, przechodzi energicznym półobrotem do pozycji wnętrzem dłoni do przodu z równoczesnym małym przesunięciem w przód. dlaczego Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, uderza dwukrotnie lekko grzbietem dłoni w otwartą lewą dłoń (mimika twarzy). mówić / mowa P5 ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości szyi, wykonuje swobodne ruchy wahadłowe palcami przyłożonymi do podbródka pionowo, końcami w górę (tak, aby nie zasłaniały ust). migać / migowy L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco w górę przed środkiem klatki piersiowej, równolegle do siebie w odległości ok. 15 cm, wykonują ruchy po okręgach pionowych do przodu jak pedały roweru. na Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - PNw ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę przed środkiem klatki piersiowej, uderza palcem wskazującym i środkowym pionowym ruchem z góry w otwartą lewą dłoń. imię PIk ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed środkiem opuszczonego w dół lewego ramienia, rysuje dwukrotnie końcem kciuka na tym ramieniu ruchem w górę pionową kreskę. nazwisko Pl ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed czołem, rysuje dwukrotnie końcem kciuka ruchem w dół pionową kreskę na środku czoła. gdzie L5 i P5 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę symetrycznie na wysokości pasa w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie dwukrotny ruch poziomy na zewnątrz i do wewnątrz. Pytający wyraz twarzy. dla PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcem wyprostowanego palca do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, uderza energicznie ruchem w lewo w środek LB ustawionej kantem w dół, a końcami palców do przodu przed lewą stroną klatki piersiowej. Lewa ręka nie porusza się.


ten / ta / to Palcem wskazującym prawej ręki wskazujemy przed siebie, nieco w dół (w przypadku mówienia o konkretnym przedmiocie lub osobie należy wskazać ten przedmiot lub osobę). i PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, dotyka z góry końcem palca wskazującego końca małego palca LI ustawionej poziomo, wnętrzem dłoni w górę (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie) i cofa się do pozycji wyjściowej. oraz PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, dotyka z góry końcem palca wskazującego końca palca wskazującego LZ ustawionej poziomo, wnętrzem dłoni w górę (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie) i cofa się do pozycji wyjściowej. dzień LBk i PBk ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej tak, że są skrzyżowane palcami, rozdzielają się łukami do pozycji pionowych nieco ponad obojczykami (łokcie pozostają na miejscu). dobry PO ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu na wysokości twarzy, dotyka podbródka miejscem styku końca palca wskazującego i kciuka, a następnie odsuwa się o ok.15 cm do przodu z energicznym zatrzymaniem. dzień dobry Znak złożony - płynne połączenie znaków „dzień” i „dobry”. do PA ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed prawą stroną klatki piersiowej, uderza energicznie ruchem w lewo w środek LB ustawionej kantem w dół, a końcami palców do przodu przed lewą stroną klatki piersiowej. Lewa ręka nie porusza się. widzieć PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości twarzy, dotyka końcami wyprostowanych palców nasady nosa po obu jego stronach i przesuwa się do przodu. do widzenia Płynne połączenie znaków „do” i „widzieć”. proszę / prosić LB i PB ustawione ukośnie, złożone wnętrzami dłoni, poruszają się razem dwukrotnie małym ruchem wahadłowym w górę i w dół. Mimika twarzy. przepraszam / przepraszać Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) – PBk ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, leżąc na otwartej lewej dłoni (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie), wykonuje małe ruchy do przodu i do tyłu przesuwając się palcami po palcach z lekkim skłonem tułowia i odpowiednią mimiką twarzy. dziękuję / dziękować LBk i PBk ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu symetrycznie po obu stronach twarzy, dotykają końcami palców podbródka, a następnie rozchodzą się ruchem do przodu i na boki z lekkim skłonem tułowia i odpowiednią mimiką twarzy. kobieta PO ujmuje koniec prawego ucha i lekko dwukrotnie nim potrząsa (jeśli znak ten występuje jako przedznak migowy płci, wówczas potrząśnięcie jest pojedyncze). mężczyzna PZ ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przesuwa się dwukrotnie do przodu po prawym policzku (jeśli znak ten występuje jako przedznak migowy płci, wówczas wykonanie jest jednokrotne).


chcieć L5z i P5z ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę, a końcami palców do przodu symetrycznie przed klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 30 cm, wykonują dwukrotnie razem ruch w dół do przodu z energicznym zatrzymaniem. nie chcieć L5z i P5z ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do tyłu symetrycznie przed klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 15 cm, dotykają końcami palców klatki piersiowej po obu stronach, a następnie odsuwają się równocześnie energicznymi ćwierćobrotami dołem do przodu do pozycji poziomych, jak gdyby odpychając coś od siebie (mimika twarzy). Znaki związane z domem, rodziną dom Znak statyczny – LB i PB ustawione ukośnie, kantami dłoni do przodu symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej, stykają się końcami palców wskazujących, środkowych i serdecznych jak spadziste połacie dachu. mama / matka PUm ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed twarzą, dotyka kolejno ostatnim członem palca wskazującego środka podbródka, a następnie prawego policzka. tata PUm ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu przed twarzą, dotyka kolejno środkiem palca wskazującego środka czoła i środka podbródka. rodzice Znak złożony - płynne, nieco skrócone połączenie poprzednich znaków. PUm dotyka kolejno czoła (poziomo), podbródka (ukośnie) i prawego policzka (pionowo). rodzina / rodzinny L3 i P3 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco do wewnątrz, symetrycznie na wysokości pasa w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują ruchy po okręgach poziomych do wewnątrz. rodzeństwo / brat / siostra LZ i PZ ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a końcami palców wskazujących do przodu symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej, przesuwają się na przemian dwukrotnie do przodu i do tyłu ocierając się o siebie kantami palców wskazujących. Znaki „brat” i „siostra” poprzedza się zazwyczaj przed znakiem płci (mężczyzna, kobieta). syn / córka Znak dwuelementowy - jako przedznak wykonuje się fakultatywnie odpowiednio znak „mężczyzna” (jednokrotnie) lub „kobieta” (krótko), a jako element główny – znak, w którym PO ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, dotyka „kółeczkiem” prawej strony klatki piersiowej i obsuwa się po niej małym ruchem w dół. chłopiec / dziewczynka Znak dwuelementowy - jako przedznak wykonuje się fakultatywnie odpowiednio znak „mężczyzna” (jednokrotnie) lub „kobieta” (krótko), a jako element główny - znak statyczny, w którym PB jest ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę, a końcami palców do przodu na wysokości klatki piersiowej z prawej strony. pokój Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - PC ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, dwukrotnie staje prostopadle końcami kciuka i palca wskazującego na otwartej lewej dłoni zmieniając po pierwszym postawieniu położenie prawej ręki o 90° tak, że kant tej dłoni jest skierowany w prawo, a dotknięte na dłoni 4 punkty tworzą kwadrat.


mieszkać PB ustawioną pionowo, kantem dłoni do przodu, lekko odchyloną w przegubie do tyłu, przykłada się wnętrzem do prawego policzka i lekko przechyla głowę w prawo. mieszkanie Znak złożony - płynne połączenie znaków „mieszkać” i „pokój”. babcia /dziadek Znaki dwuelementowe. wykonujemy odpowiedni przedznak płci a następnie znak zasadniczy – PA, kantem w dół i wierzchem dłoni do przodu, dwukrotnie z dołu uderza podbródek. krewny / ciocia / wujek PG oparta przegubem o lewe ramię dwukrotnie „pstryka” palcami. Znaki „ciocia” i „wujek” poprzedzamy odpowiednim przedznakiem płci. wiedzieć / umieć PBk ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców środka czoła. nie wiedzieć / niemieć PBk ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed lewą stroną czoła, przesuwa się końcami palców po czole z lewej strony na prawą. dziecko PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, leży na przedramieniu tak samo ustawionej LB, która podpiera przedramię PB. Ruch poprzeczny w prawo i w lewo jak przy kołysaniu dziecka. dzieci PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu na wysokości pasa po prawej stronie, pokazuje dwukrotnie ruchem w prawo obok siebie „wzrost dzieci”, wyższego i niższego. praca / pracować LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu przed klatką piersiową tak, że zachodzą za siebie dłońmi, wykonują ruchy po okręgach pionowych do przodu jak pedały roweru. zawód / zawodowy / zawody L1 i Pl ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed klatką piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują na przemian ruchy w górę i w dół (mijając się). ile / ilu P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę przed prawą stroną klatki piersiowej, wykonuje swobodne ruchy wahadłowe wszystkimi palcami. rok / lata L1 i Pl ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, z przedramionami pod kątem prostym do siebie przed środkiem klatki piersiowej, wykonują małe ruchy po okręgach pionowych do przodu, przy czym kciuki są skierowane do wewnątrz i zachodzą za siebie. uczyć się uczyć – PE ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu przed czołem, dotyka dwukrotnie prostopadle końcami palców środka czoła z minimalnym otarciem czoła w dół. się – ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka prostopadle końcem kciuka klatki piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie. szkoła Znak złożony – płynne połączenie znaku statycznego, w którym PE ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców prostopadle środka czoła oraz znaku statycznego, w którym PM ustawiona kantem dłoni w dół chowa się końcami palców (oprócz kciuka) pod lewą pachę.


miasto P5 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka środka dłoni LBk ustawionej kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu, a następnie wykonuje półobrót w dół do przodu wokół osi kciuka do pozycji końcami palców w dół i grzbietem do przodu. ulica LBk i PBk ustawione kantami w dół, a końcami palców do przodu na wysokości klatki piersiowej, symetrycznie i równolegle, oddalone od siebie o ok. 30 cm, wykonują razem dwukrotnie ruch do przodu. numer PZ ustawiona przed środkiem klatki piersiowej, pionowo, kantem dłoni do przodu, uderza dwukrotnie ruchem do tyłu kantem palca wskazującego w grzbiety palców LA ustawionej kantem w dół. Znaki związane z czasem czas PC ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch poziomy w prawo kończąc przed prawym obojczykiem. miesiąc LBk ustawiona wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej – PNw grzbietem dłoni w górę leży na LBk i przesuwa się końcami wyprostowanych palców po otwartej lewej dłoni od palców do nasady i z powrotem. styczeń LA i PA ustawione wnętrzami do siebie, a końcami palców do przodu w górę przed środkiem klatki piersiowej, wykonują naprzemienne ruchy w górę i w dół ocierając się o siebie wnętrzami. luty LBk ustawiona wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej – PH ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w dół a końcami palców do przodu, dwukrotnie wykonuje ruch do przodu nieco w lewo po otwartej lewej dłoni. marzec LB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, po prawej stronie pasa, dotyka końcami palców przegubu PB ustawionej kantem w dół, ale końcami palców do przodu; PB wykonuje dwukrotnie ruch wahadłowy w przegubie w lewo bez rozdzielania rąk. kwiecień PX ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcem palca wskazującego prawego kącika ust, następnie odrywa się i odwraca końcem palca do przodu i wykonuje krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem. maj PEm ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, na wysokości szyi, wykonuje mały ruch w górę przechodząc w P5. czerwiec LA ustawiona kantem w dół na wysokości pasa – PU ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu na lewym przedramieniu wykonuje dwukrotnie ruch po łuku pionowym w dół do tyłu. lipiec LA ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej – P1 ustawiona kantem dłoni w dół przed LA wykonuje dwukrotny ruch w dół końcem kciuka po grzbietach palców LA.


sierpień LA ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej – PCz ustawiona pod LA kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, wykonuje po LA ruch po małym okręgu poziomym w lewo. wrzesień LA złączone wnętrzami PA, ustawione kantami dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej, wykonują razem dwukrotnie mały ruch wahadłowy do przodu i do tyłu. październik LZ ustawiona kantem dłoni w dół, a końcem palca wskazującego do przodu – PX ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie wykonuje końcem zgiętego palca wskazującego ruch do tyłu, wzdłuż palca wskazującego LZ. listopad LU i PU ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu w lewo, przed lewą stroną klatki piersiowej, wykonują dwukrotnie ruchy wahadłowe w przegubach w dół. grudzień LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu przed środkiem klatki piersiowej, stykają się kolankami palców wskazujących i wykonują dłońmi równocześnie małe ruchy w dół i w górę. pora L4ustawione ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, przed środkiem klatki piersiowej – PZ ustawiona wnętrzem w dół, dotyka końcem palca z góry palców lewej ręki, zaczynając od wskazującego. wiosna / wiosenny PEm ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w dół, przed prawą stroną klatki piersiowej, unosi się do wysokości szyi, przechodząc w P5 i zmieniając pozycję na pionową. lato / letni P5z ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, na wysokości podbródka, wykonuje małe ruchy po okręgach pionowych do przodu.. jesień / jesienny P5 ustawione pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości szyi po prawej stronie, opuszcza się powoli przechodząc w PE. zima / zimowy LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, symetrycznie i równolegle przed klatką piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, zderzają się dwukrotnie wnętrzami dłoni. tydzień P1 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, na wysokości prawego policzka, wykonuje mały ruch do przodu, odwracają się do pozycji kantem dłoni na zewnątrz, a wnętrzem do przodu. poniedziałek P3 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, dwukrotnie łączy palce wyprostowanych palców przechodząc w PPs. wtorek PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe. środa PS ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe. czwartek PC ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje małe poprzeczne ruch wahadłowe.


piątek LA ustawiona kantem dłoni w dół – PIk ustawiona kantem dłoni w dół na LA, wykonuje dwukrotnie mały ruch przesuwny do tyłu. sobota PB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, leży na środku klatki piersiowej i dwukrotnie wykonuje mały ruch przesuwny w dół tułowia bez odrywania dłoni. niedziela PN ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe. dzisiaj LO i PO ustawione kantem dłoni w dół, symetrycznie przed klatką piersiową w odległości około 30 cm od siebie, wykonują razem krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem. teraz LT i PT ustawione kantem dłoni w dół, symetrycznie przed klatką piersiową w odległości około 30 cm od siebie, wykonują razem dwukrotnie krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem. jutro P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji kciukiem w górę. pojutrze P2 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji kciukiem w górę. za 3 dni P3 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji kciukiem w górę. wczoraj P1 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu. przedwczoraj P2 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu. 3 dni temu P3 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu. codziennie P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka prawego policzka i wykonuje dwukrotnie ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji kciukiem w górę. godzina PNw ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół nad LA ustawioną poziomo, wnętrzem dłoni w dół, uderza dwukrotnie z góry końcami wyprostowanych palców w przegub LA. minuta LBk ustawiona wnętrzem do góry, przed środkiem klatki piersiowej – PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół na otwartej lewej dłoni, wykonuje mały ruch w przegubie w prawo, do pozycji końcem wyprostowanego palca do przodu, z energicznym zatrzymaniem.


sekunda PX ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawa stroną klatki piersiowej, wykonuje mały ruch do przodu z energicznym zatrzymanie. rano / ranny / poranny PP ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości prawego oka, przechodzi w PL. południe / południowy PBz ustawiona grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców podbródka po lewej, a następnie po prawej stronie. wieczór / wieczorny / wieczorowy L5 i P5 ustawione pionowo, grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie po obu stronach twarzy w odległości ok. 30 cm, zbliżają się do siebie, wykonując ruch do środka w dół, aż do skrzyżowania palców na wysokości podbródka. północ / północny (pora dnia) PE ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka końcami palców kolejno podbródka i środka czoła. doba PBk i LBk ustawione grzbietami dłoni do przodu, skrzyżowane palcami przed środkiem klatki piersiowej, wykonują ruch rozdzielenia, łukami do pozycji pionowych, na wysokość górnej części obojczyków i wracają do pozycji wyjściowej Znaki związane z higieną osobistą kąpiel/ kąpać (się) L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół a grzbietami do przodu, dotykają klatki piersiowej po obu stronach i dwukrotnie osuwają się w dół. łazienka Znak złożony z płynnego połączenia znaku „pokój” i wykonanego jednokrotnie znaku „kapać”. toaleta / ubikacja PUm ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu na wysokości prawej skroni, dwukrotnie dotyka końcem palca wskazującego czoła po prawej stronie. myć (w znaczeniu mycia się) LB i PB ustawione poziomo, grzbietem do przodu na wysokości szyi, wykonują dwukrotny ruch w górę do poziomu twarzy. myć (w znaczeniu mycia naczyń) PA ustawiona poziomo grzbietem w górę opiera się o wnętrze LBk przed środkiem klatki piersiowej i wykonuje na niej mały ruch po okręgu poziomym w prawo. myć (w znaczeniu mycia przedmiotów, mebli itp.) PA ustawiona pionowo, grzbietem do tyłu na wysokości twarzy, po prawej stronie wysunięta nieznacznie do przodu wykonuje dwukrotny duży ruch po okręgu pionowym w prawo. czysty LBk wnętrzem w górę, ustawiona przed środkiem klatki – PBk ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, przesuwa się wolno do przodu po otwartej lewej dłoni. brudny P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu w lewo, uderza z góry w L5 ustawioną wnętrzem w górę i odbija się do przodu nieco w górę. woda PM ustawiona kantem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje małe ćwierćobroty względem osi przedramienia na wnętrzu LM ustawionej kantem dłoni w dół.


zimny LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, a wnętrzami wzajemnie do siebie, przed środkiem klatki piersiowej w odległości około 30 cm jedna od drugiej, dwukrotnie zbliżają i oddalają od siebie, ale się nie stykają. ciepły P5z ustawione grzbietem dłoni do przodu na wysokości podbródka, wykonują dwukrotnie ruch zbliżania się do podbródka. gorący P5z ustawiona grzbietem dłoni na wysokości podbródka, dotyka go końcem palca środkowego, a następnie szybkim ruchem odwraca się i zatrzymuje energicznie z prawej strony twarzy wnętrzem do przodu. mydło / mydlić LBz i PBz złączone ze sobą wnętrzami przed środkiem klatki piersiowej, w taki sposób, że LBz jest pod spodem, a PBz jest na wierzchu. Obie dłonie przesuwają się krótkim ruchami na przemian do przodu i do tyłu, ocierając się o siebie i naśladując czynność mydlenia rąk. materiał – ręcznik materiał: PE ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed lewym ramieniem, dotyka go końcami palców i przesuwa się po nim dwukrotnie w dół i w górę. ręcznik: znak złożony z płynnego połączenia znaków „materiał” i „znaku myć” (w znaczeniu mycia się). umywalka Znak dwuelementowy. Jako przedznak wykonujemy „myć” (w znaczeniu mycia się), w znaku zasadniczym PZ i LZ ustawione końcami palców w dół, a wierzchami dłoni do przodu, stykają się krawędziami palców wskazujących przed środkiem pasa i rozchodzą się szeroko łukami poziomymi na boki do przodu. wanna Znak złożony – w pierwszej części LBk za PBk ustawione kantami dłoni w prawo, a palcami w dół z lewej strony pasa, wykonują razem długi poziomy ruch w prawo. W drugiej części wykonujemy znak kąpać. prysznic PEm ustawiona wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu nad głową. Wykonuje dwukrotnie lekki ruch w nadgarstku w dół przechodząc jednocześnie w P5. lustro PB ustawiona pionowo z prawej strony głowy, kantem do przodu a końcami palców w górę. Dwukrotnie wykonuje ruch wokół osi przedramienia do pozycji wierzchem dłoni do przodu. czesać P500 wnętrzem dłoni w dół, kantem do przodu, dotyka włosów z prawej strony głowy. Wykonuje dwukrotnie krótki ruch do tyłu w prawo. grzebień PZ wnętrzem dłoni do przodu, dotyka krawędziom palca wskazującego prawej strony skroni i przesuwa się po głowie do tyłu. pasta PC ustawione palcami w górę, skośnie w lewo i wierzchem do przodu, z prawej strony klatki piersiowej, dwukrotnie przechodzi w PAw. szczoteczka (do zębów) PZ ustawiona poziomo wnętrzem dłoni w dół a kontem do przodu z prawej strony ust, wykonuje dwukrotnie krótki ruch poziomy w lewo. pranie/prać PA wnętrzem w dół leży na La wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej. Obie dłonie przesuwają się krótkimi ruchami na przemian do przodu i do tyłu ocierając się o siebie.


Znaki związane z odzieżą ubranie / ubierać się LA i PA ustawione grzbietami do przodu, przed obojczykami, wykonują ruch po łukach pionowych do wewnątrz do pozycji kantami dłoni w dół, obok siebie, przed środkiem klatki piersiowej. rozbierać się L5z i P5z ustawione kantami w dół, a grzbietami dłoni do przodu, po obu stronach klatki piersiowej w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują dwukrotnie ruch po łukach pionowych w górę na boki, przesuwając końcami palców po klatce piersiowej. spodnie PUm i LUm ustawione końcami palców w dół, obok siebie, kantami dłoni dotykają prawego uda i najpierw PUm a potem LUm przesuwa się po nim w górę. spódnica PB i LB ustawione wnętrzami w dół, a końcami palców do wewnątrz, dotykają tułowia po obu stronach pasa i wykonują równocześnie ruch w dół, na zewnątrz, do przodu. sukienka LO i PO ustawione kantami dłoni w dół a wierzchem do przodu, po obu stronach klatki piersiowej, wykonują dwukrotnie naprzemienne ruchy wahadłowe w górę i w dół. koszula PO ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców w lewo, wykonuje dwukrotny ruch w dół po lewym dołku strzeleckim, dotykając tułowia. bluzka LBk i PBk ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a kantami do przodu, po obu stronach górnej części klatki piersiowej, wykonują ruch po łukach pionowych do przodu przechodząc do pozycji kantami dłoni w dół, a wierzchem do przodu, na wysokości pasa. sweter L500 i P500 ustawione kantami dłoni w dół, a wierzchem do przodu po obu stronach klatki piersiowej, wykonują dwukrotnie ruch do wewnątrz, aż do splecenia się palców. majtki L5 i P5 ustawione końcami palców w dół a grzbietem do przodu, dotykają podbrzusza po obu stronach, a następnie przesuwają się końcami palców na wysokość pasa, przechodząc w LE i PE. rajstopy LA i PA ustawione palcami w dół i kantami dłoni do tyłu, dotykają wnętrzami bioder po obu stronach, a następnie wykonują ruch w górę do wysokości pasa. palto Znak złożony. W pierwszej części wykonujemy znak „ubranie”, a w drugiej PBz ustawiona poziomo, wnętrzem w górę, dotyka kantem prawego uda i wykonuje po nim ruch do tyłu. kurtka LB i PB ustawione końcami palców w górę i kantami dłoni do tyłu, dotykają środka górnej części klatki piersiowej, a następnie opuszczają się bez odrywania od tułowia wzdłuż osi ciała i rozchodzą się na boki do pozycji wnętrzami dłoni w gorę a kantami do tyłu. szalik LB ustawiona kantem dłoni w dół, dotyka prawej strony górnej części klatki piersiowej – PB ustawiona kantem w dół, opiera się końcami palców o wierzch LB i wykonuje ruch po łuku pionowym do góry w lewo i ustawia się z lewej strony szyi w pozycji kantem dłoni w górę a końcami palców do tyłu. czapka PC ustawiona pionowo, palcami w górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem czoła, wykonuje ruch do przodu przechodząc w PAw.


rękawiczka L5 i P5 ustawione końcami palców w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem pasa, w taki sposób, że P5 dotyka wnętrzem wierzchu L5 i wykonuje po niej ruch w górę. Znak rękawiczki wykonujemy dwukrotnie najpierw na prawej a potem na lewej ręce. buty LA i PA ustawione poziomo, wnętrzem dłoni w dół a palcami do przodu, na wysokości pasa, w taki sposób, że PA jest nad LA i dwukrotnie krótkim ruchem w przegubie w dół do tyłu ociera się o wierzch LA. Znaki związane z posiłkami jeść / jedzenie PE ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka dwukrotnie końcami palców podbródka małymi ruchami w przegubie do tyłu. kuchnia / kucharz / kucharka Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - PB ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco w lewo, wykonuje małe ruchy poprzeczne na otwartej lewej dłoni (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie). Znaki „kucharz” i „kucharka” mogą być poprzedzone przedznakiem płci. pić PC ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem dłoni do przodu na wysokości podbródka, lekko przechyla się do tyłu naśladując picie. napój PCm ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem dłoni do przodu na wysokości podbródka, lekko przechyla się do tyłu naśladując picie. śniadanie Znak złożony – płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku „jeść” i znaku „rano”. obiad Znak złożony – płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku „jeść” oraz znaku, w którym PBkz ustawiona ukośnie, grzbietem do przodu, przesuwa się przed podbródkiem z prawej strony na lewą. kolacja Znak złożony – płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku „jeść” i wykonanego tylko prawą ręką znaku „wieczór”. jadalnia / stołówka Znak złożony – płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku „jeść” oraz znaku, w którym LL i PL ustawione ukośnie, symetrycznie obok siebie przed środkiem klatki piersiowej tak, że końce wszystkich wyprostowanych palców tworzą poziomy kwadrat, rozsuwają się długimi ruchami na boki (długi blat wąskiego stołu). herbata P5 ustawiona ukośnie, wnętrzem dłoni w górę nieco do tyłu, leży na symetrycznie ustawionej L5 (przedramiona obu rąk prostopadłe do siebie), a następnie wykonuje dwa małe ruchy po okręgu w lewo ocierając o L5. kawa Pl na LA ustawione kantami dłoni w dół (przedramiona obu rąk prostopadłe do siebie), Pl wykonuje ruchy „mielenia” – małe kółeczka w lewo, ocierając o LA. cukier PUm ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców dolnej wargi, a następnie opuszcza się w dół na wysokość środka klatki piersiowej


w pozycji grzbietem w górę i dwukrotnie ociera się końcami palców o końce palców LUm ustawionej poziomo, grzbietem w dół (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie). mleko LC i PC ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami na zewnątrz symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują na przemian ruchy w górę i w dół (mijając się), przechodząc na dole w LA i PA (naśladowanie dojenia). kubek Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej – PCm ustawiona kantem w dół nad lewą dłonią dwukrotnie opuszcza się na nią. głód LM i PM ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do tyłu symetrycznie obok siebie, uciskają końcami palców żołądek. chleb PBz ustawiona ukośnie, kantem dłoni do tyłu, „odcina” tym kantem „kromkę chleba” z LBz, ustawionej również ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, blisko klatki piersiowej. bułka L5z i P5z są zwrócone do siebie wnętrzami dłoni i oparte o siebie nasadami dłoni tak, że prawa dłoń jest na górze, a lewa na dole (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie). Prawa dłoń wykonuje poziome ruchy wahadłowe w przegubie. smarować Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej – PBz ustawiona ukośnie, końcami palców do przodu nieco w dół, styka się końcami palców z końcami palców lewej dłoni skierowanej do przodu, a następnie dwukrotnie przesuwa się po lewej dłoni do tyłu. masło Znak dwu elementowy – jako przedznak wykonuje się fakultatywnie znak „żółty”, a jako element główny – znak „smarować”. ser PB ustawiona ukośnie, końcami palców do przodu nieco w dół, styka się końcami palców z końcami palców lewej dłoni (LB) skierowanej do przodu, a następnie dwukrotnie małym ruchem wahadłowym w dół dotyka wnętrza lewej dłoni całą powierzchnią wnętrza prawej dłoni (wyciskanie białego sera). jaja LL i PL ustawione kantami dłoni w dół tak, że końce palców wskazujących obu rąk oraz końce kciuków obu rąk stykają się, a następnie nieco rozchodzą, przechodząc równocześnie w LP i PP (pokazując kształt jajka). Znak liczby mnogiej – „jajka” przekazujemy ruchem dwukrotnym. sól PP ustawiona poziomo, końcami złączonych palców w dół, pociera o siebie wyprostowanymi palcami (naśladowanie solenia potrawy). pomidor Znak dwuelementowy – jako przedznak wykonuje się znak czerwony, a jako element główny znak, wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej, w którym P5z ustawiona poziomo, grzbietem w górę ok. 10 cm nad otwartą lewą dłonią, dwukrotnie opuszcza się na nią (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie). łyżka PUm ustawiona wnętrzem dłoni w górę, a kantem do tyłu przed podbródkiem, wykonuje małe pionowe kółeczka (naśladując jedzenie łyżką).


łyżeczka Palcami prawej ręki należy ująć palec wskazujący i środkowy LNw ustawionej wnętrzem w górę i dwukrotnie lekko je zgiąć. nóż PZ ustawiona kantem w dół, a końcem palca wskazującego do przodu na LZ ustawionej kantem w dół, a grzbietem do przodu tak, że palce wskazujące się krzyżują, „piłuje” prawym palcem wskazującym palec wskazujący LZ (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie). widelec Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej – PU dwukrotnie stuka prostopadle wyprostowanymi palcami w otwartą lewą dłoń (w kierunku w lewo w dół). talerz LBk poziomo, wnętrzem w górę i końcami palców skośnie do przodu, ustawiona przed środkiem pasa. Nad nią PZ, końcem palca w dół i kantem dłoni do przodu, wykonuje wokół LBk ruch po okręgu poziomym w prawo. zupa PBz ustawiona wnętrzem dłoni w górę, a kantem do tyłu przed podbródkiem, wykonuje dwa małe ruchy w kierunku ust (naśladując jedzenie łyżką). grzyby L5z ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę, a kantem do przodu przed górną częścią klatki piersiowej. PZ ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu pod L5z, dwukrotnie małym ruchem w górę stuka końcem palca w środek lewej dłoni. ziemniaki PX ustawiona wnętrzem dłoni w dół, a końcem palca (gdyby był wyprostowany) do przodu przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie „skrobie” małym ruchem do tyłu palec wskazujący LZ, również ustawionej wnętrzem dłoni w dół, a końcem palca do przodu. makaron L5 ustawiona pionowo, końcami palców w dół, a grzbietem do przodu przed żołądkiem po lewej stronie. P5 ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami palców dotykając nasady dłoni L5, wykonuje dwukrotnie ruch w dół w przegubie, ocierając końcami palców o wierzch lewej dłoni. kasza P5z ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców (gdyby były wyprostowane) do przodu przed klatką piersiową po prawej stronie, wykonuje dwukrotnie mały ruch w lewo. warzywa LB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu tak, że przegub jest przed środkiem klatki piersiowej. PEm ukryta za lewym przedramieniem w pobliżu łokcia wysuwa się do góry przechodząc w P5, a następnie przesuwa się w prawo za przegub lewej ręki wracając równocześnie do pozycji PEm i wykonuje taki sam mały ruch w górę, ponownie przechodząc w P5. kapusta LA ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed żołądkiem. PBk ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu nieco powyżej LA, dwukrotnie przesuwa się przed nią w dół, ocierając wnętrzem dłoni o grzbiet LA (naśladowanie szatkowania kapusty).


Znaki związane z zakupami sklep LM i PM ustawione pionowo, końcami palców do przodu symetrycznie na wysokości szyi w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują ruch po małych pionowych łukach do tyłu prostując wolno palce i w pozycji LB i PB wnętrzami do przodu opuszczają się długim ruchem w dół. pieniądze PE ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę przed klatką piersiową po prawej stronie – kciuk pociera małymi ruchami poprzecznymi pozostałe palce (liczenie pieniędzy). złoty / złote /złotych PL ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do tyłu przed prawą stroną klatki piersiowej, wykonuje duży ruch, jak w znaku daktylograficznym litery Z. grosze /grosz / groszy PZ ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka dwukrotnie końcem palca wskazującego małym ruchem w dół podbródka. kupić Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) – PE ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, przesuwa się energicznie do przodu grzbietami palców po otwartej lewej dłoni. sprzedać LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed klatką piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują razem ruch wahadłowy w przegubach na zewnątrz z energicznym zatrzymaniem. sprzedawać LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed klatką piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują razem dwa poziome ruchy wahadłowe w przegubach na zewnątrz, równocześnie rozsuwając się na boki. kosztować Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - PE ustawiona poziomo, kantem dłoni do tyłu, a grzbietami palców w dół, uderza dwukrotnie z góry grzbietami palców w otwartą lewą dłoń. rachunek PBz ustawiona ukośnie przed klatką piersiową, końcami palców do przodu w górę, uderza dwukrotnie małymi ruchami w lewo do tyłu, trafiając w grzbiety palców LA ustawionej również ukośnie grzbietem dłoni do przodu. kolejka P4 za L4, obie dłonie ustawione pionowo przed środkiem klatki piersiowej w jednej płaszczyźnie tak, że płaszczyzna ta jest skierowana nieco w lewo; P 5 wolno cofa się do tyłu w prawo. płacić / zapłacić PE ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców do przodu w lewo, wykonuje mały ruch do przodu, przesuwając równocześnie końcem kciuka po końcach pozostałych palców, począwszy od małego, kończąc w pozycji PAw. wpłacić / wpłata Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców do tyłu w lewo, nad końcami palców lewej dłoni, opuszcza się na nią i przesuwa grzbietami palców po niej do tyłu w lewo, przechodząc równocześnie w PE.


wypłacić / wypłata Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej - P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców do przodu w lewo, nad nasadą lewej dłoni, opuszcza się na nią i przesuwa grzbietami palców po niej do przodu w prawo, przechodząc równocześnie w PE. bank LA PA poziomo wnętrzami w dół i kantami dłoni na zewnątrz, ustawione po obu stronach pasa, wykonują krótki ruch w dół. przyjść / przychodzić PZ ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu powyżej prawego obojczyka, wykonuje ruch po łuku pionowym za końcem palca, odwracając się kantem do przodu i końcem palca w dół i kończąc ruch na wysokości środka klatki piersiowej. pójść PL ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym okiem, wykonuje ruch do przodu przechodząc stopniowo w PP. iść Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem klatki piersiowej – PU ustawiona pionowo, końcami palców w dół, a grzbietem dłoni do przodu, „idzie” do przodu po otwartej lewej dłoni, przebierając palcami. chodzić PU ustawiona pionowo, końcami palców w dół, a grzbietem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej, „idzie” do przodu przebierając palcami. otwarty / otwierać LB i PB ustawione kantami dłoni w dół, a wnętrzami dłoni do tyłu, stykają się symetrycznie końcami palców środkowych przed klatką piersiową, a następnie rozchodzą się ruchem wahadłowym w przegubach do pozycji końcami palców do przodu. zamknięty / zamykać LB i PB ustawione pionowo, wnętrzami dłoni do przodu przed klatką piersiową, symetrycznie w odległości ok. 30 cm od siebie, zbliżają się ku sobie aż do zetknięcia. wyjść / wychodzić PB ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, a końcami palców w dół przed środkiem klatki piersiowej, wysuwa się łukiem do przodu w górę do pozycji poziomej końcami palców do przodu spod LB ustawionej kantem w dół, a grzbietem do przodu. wybory / wybierać /wybrać LL i PL ustawione poziomo, grzbietami w górę, a końcami palców wskazujących do przodu nieco w dół, symetrycznie na wysokości pasa w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują razem ruch pionowy w górę na odcinku ok. 20 cm przechodząc równocześnie w LP i PP końcami wyprostowanych palców w dół. Znaki związane z zainteresowaniami teatr LBk i PBk ustawione kantami dół a grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej, w małej odległości od siebie, wykonują ruch falisty w górę i w dół rozchodząc się na boki. kino L5 i P5 ustawione pionowo, wnętrzami dłoni do przodu, na wysokości szyi, w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują małe poprzeczne ruchy wahadłowe do wewnątrz i na zewnątrz.


muzeum LB i PB ustawiona ukośnie do wewnątrz, wnętrzami dłoni do przodu, przed klatką piersiową w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie ruch w górę do pozycji końcami palców na zewnątrz. wystawa L5 i P5 ustawione pionowo, wnętrzami dłoni do przodu, przed klatką piersiową stykają się kciukami i wykonują równocześnie ruch po łukach w górę na zewnątrz. zabytek L5 i P5 ustawione pionowo, końcami stykających się palców do przodu, wykonują równocześnie ćwierć obroty, wokół osi przedramienia i pochylają się do pozycji poziomej. zwiedzać PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców nosa, wykonuje ruch w lewo nieco w dół, przed lewy obojczyk i przesuwa się przed klatką piersiową poziomym ruchem, z lewej strony na prawą. rzeźba LBk ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu na wysokości lewego obojczyka – P1 ustawiona poziomo grzbietem w górę a kciukiem prostopadle do LBk „rzeźbi” na niej małymi ruchami dwie, trzy kreski do góry. obraz P5 ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcem palca wskazującego czoła, a następnie przechodzi w PE i dotyka podbródka. pomnik L1 i P1 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a kantami na zewnątrz, na wysokości żołądka, w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie ruch po łukach pionowych w górę do wewnątrz, kończąc na wysokości szyi kciukami w górę. wycieczka LBk ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu – P1 ustawiona kantem dłoni w dół a grzbietem skośnie do przodu, dotyka kciukiem wnętrza LBk, a następnie razem wykonują ruch do przodu. góra PBz ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym ramieniem, wykonuje długi ruch po łuku pionowym w górę, do przodu, w lewo i w dół, kończąc w pozycji końcami palców w dół. góry Znak ten wykonujemy identycznie jak znak „góra” najpierw prawą a następnie lewą ręką. morze/ morski PE ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, przed podbródkiem po prawej stronie, wykonuje dwukrotnie mały poziomy ruch przesuwając się jednocześnie na lewą stronę podbródka. wieś LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu na wysokości obojczyków, w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują razem ruch po łuku pionowym w dół do przodu, odwracając się do pozycji poziomej przed środkiem klatki piersiowej, wnętrzami dłoni w dół akantami na zewnątrz. jezioro PO ustawione kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przed prawa stroną klatki piersiowej, wykonują duży ruch po okręgu poziomym w lewo.


sport LBz ustawiona kantem dłoni w dół a końcami palców do przodu, przed środkiem klatki piersiowej – PA ustawiona kantem w dół, grzbietem do przodu w lewo, uderza dwukrotnie grzbietem dłoni do przodu w lewo we wnętrze lewej LBz. turystyka PA ustawiona kantem dłoni w dół a grzbietem na zewnątrz, z prawej strony tułowia na wysokości pasa, wykonuje krótki energiczny ruch w dół, a następnie przenosi się łukiem pionowym do tyłu z energicznym zatrzymaniem. czytać LB i PB ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej, w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują razem krótkie ruchy poprzeczne – w lewo, w prawo i w lewo. książka LB i PB ustawione kantami w dół i złożone ze sobą wnętrzami przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie odchylają się do siebie, przy czym kanty zostają złączone. literatura LB i PB ustawione kantami w dół i złożone ze sobą wnętrzami przed lewą stroną klatki piersiowej, trzykrotnie odchylają się do siebie, przesuwając się jednocześnie w prawo, przy czym kanty zostają złączone. poezja PC ustawione kantem dłoni w dół, wierzchem do przodu nieco w lewo, na wysokości prawego ramienia, wykonuje dwukrotnie krótkie ruchy w dół z jednoczesnym przesunięciem w prawo, a następnie obniża się na wysokość prawej strony klatki piersiowej i powtarza te same ruchy. komputer L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu, symetrycznie blisko siebie przed środkiem klatki piersiowej, wykonują na przemian ruchy w górę i w dół poruszając jednocześnie wszystkimi palcami. Internet LH i PH ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu, w odległości ok. 15 cm od siebie przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie łączą się ze sobą w taki sposób, że palce wskazujący i środkowy obu rąk wsuwają się między siebie. Znaki związane z problematyką medyczną głowa PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, dotyka końcem palca wskazującego głowy, po prawej stronie powyżej ucha. gardło PB ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców szyi. żołądek P5s ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu dotyka dwukrotnie końcem palca środkowego żołądka. wątroba P5s ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu dotyka dwukrotnie końcem palca środkowego prawej strony tułowia nieco powyżej pasa. brzuch P5 ustawiona kantem dłoni w dół, a wierzchem do przodu, dotyka środka brzucha i wykonuje ruch po okręgu pionowym w lewo.


ucho PZ ustawiona kantem dłoni do przodu, w wnętrzem w dół, dotyka końcem palca wskazującego prawej małżowiny usznej. oko PZ ustawiona palcem w górę, skośnie w lewo i wierzchem do przodu, dotyka końcem palca wskazującego zewnętrznego kącika prawego oka. zęby PX ustawione ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, małym ruchem do tyłu, stuka zgiętym palcem wskazującym w podbródek z prawej a następnie z lewej strony. płuca P5 ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka małymi ruchami klatki piersiowej kolejno po lewej i prawej stronie. zdrowie / zdrowy LM i PM ustawione grzbietami dłoni do przodu, a końcami palców w dół do środka, symetrycznie na wysokości pasa, w odległości ok. 40 cm od siebie, dwukrotnie dotykają równocześnie końcami palców tułowia, małymi ruchami do góry. chory / choroba LUm ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do przodu w prawo, przed środkiem klatki piersiowej – PUm ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do przodu w lewo, uderza lekko dwukrotnie z góry w LUm, tak że wyprostowane palce krzyżują się. czuć się P5z ustawiona poziomo, wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej, ociera się dwukrotnie ruchem w górę kantem o klatkę piersiową. ból / boleć P5z ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka końcami palców, wolnym ruchem środka klatki piersiowej, lekko ją uciskając. katar PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców nasady nosa i wykonuje dwukrotnie mały ruch w dół, wzdłuż linii nosa. kaszel PM ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem w lewą stronę, dotyka końcami wyprostowanych palców środka klatki piersiowej, a następnie nie odrywając ich wykonuje dwukrotnie mały, energiczny, wahadłowy ruch w dół. grypa PC ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, na wysokości szyi i dwukrotnie przesuwa się końcami palców wzdłuż szyi z góry na dół. angina PBk ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dwukrotnie ściska szyję, obejmując ją kciukiem z jednej strony, a pozostałymi palcami z drugiej strony. przeziębienie LZ i PZ ustawione kantami dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do tyłu, dotykają ich klatki piersiowej po obu stronach, a następnie odrywają się do przodu przechodząc w LA i PA kantami dłoni w dół, a wnętrzami do siebie przed środek klatki piersiowej i wykonują krótkie ruchy do wewnątrz i do zewnątrz. zapalenie L5 i P5 ustawione palcami w górę, skośnie do przodu i do wewnątrz, blisko siebie przed środkiem klatki piersiowej, w taki sposób że P5 jest nieco niżej i wykonuje szybki, energiczny ruch do góry, ocierając się o wnętrze L5.


głuchy PU ustawiona pionowa, kantem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców prawego ucha. głuchoniemy PU ustawiona pionowa, kantem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców prawego ucha, a następnie łukiem dotyka końcami palców podbródka, odwracając się grzbietem dłoni do przodu. słaby LBk i PBk ustawione wnętrzami dłoni do góry, a kantami do tyłu, jedna nad drugą przed środkiem klatki piersiowej w taki sposób, że palce zachodzą za siebie, wykonują małe ruchy w przegubach na przemian w górę i w dół, zaczepiając o siebie palcami. słyszący PZ ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu obok prawego ucha, dotyka go dwukrotnie końcem palca wskazującego. słabosłyszacy Znak złożony z płynnego połączenia znaków „słabo” i „słyszący”. natychmiast LT i PT ustawione kantem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do przodu obok siebie przed lewą stroną klatki piersiowej, wykonują szybki ruch w przegubach w prawo przechodząc jednocześnie w L5 i P5 z energicznym zatrzymaniem. poczta PIk ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka prawego kącika ust, a następnie odsuwa się do przodu nieco w prawo z energicznym zatrzymaniem. pogotowie Znak złożony z płynnego połączenia znaku „poczta” oraz znaku „natychmiast. ratunek /ratunkowy / ratować / uratować L5 i P5 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni do góry, a końcami palców do przodu, do wewnątrz, symetrycznie po obu stronach pasa w odległości ok. 40 cm od siebie, wykonują równocześnie energiczny ruch w górę, ku sobie do wysokości środka klatki piersiowej, przechodząc równocześnie w LA i PA ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę, w odległości ok. 10 cm od siebie. wzywać LB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół a kantem do przodu przed środkiem klatki piersiowej – PB ustawiona pionowo, palcami w górę i wnętrzem dłoni do przodu przed prawym ramieniem, wykonuje ruch po łuku poziomym w lewo z półobrotem dłoni wokół osi przedramienia do pozycji pionowej, wierzchem dłoni do przodu i zatrzymuje się wnętrzem na kancie LB. lekarz PH ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół nad LA ustawioną poziomo, wnętrzem w dół, puka dwukrotnie z góry końcami zgiętych palców w grzbiet LA. badanie PH ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej, puka dwukrotnie ruchem do tyłu, końcami zgiętych palców w grzbiet LB, ustawionej kantem w dół na środku klatki piersiowej. położyć się LBk ustawiona wnętrzem dłoni w górę przed środkiem klatki piersiowej – PU ruchem z góry kładzie się grzbietem na otwartej lewej dłoni. pielęgniarka PU ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przesuwa się nad czołem z lewej strony na prawą.


zastrzyk P3 ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przed lewą stroną klatki piersiowej, zbliża się grzbietami palców do lewego ramienia, przechodząc w PPs i dotykając ramienia grzbietami palców. pobranie krwi PPs ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotykając palcami w środek lewego łokcia, odsuwa się stopniowo od lewej ręki, przechodząc w P3 (odwrotnie jak przy zastrzyku). opatrunek PUm ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch po okręgu pionowym do przodu wokół tak samo ustawionej LUm. prześwietlenie L5 ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, leży wnętrzem na środku klatki piersiowej – PEm ustawiona około 30 cm przed nią, kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, ruchem do tyłu zbliża się do L5 na odległość około 15 cm, przechodząc równocześnie w P5. skierowanie LA ustawiona kantem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej – PO ustawiona poziomo, wnętrzem w dół dotyka LA w nadgarstku i wykonują razem ruch do przodu na odległość około 15 cm. lekarstwo LBk ustawiona wnętrzem dłoni w górę przed środkiem klatki piersiowej – PA ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu na otwartej lewej dłoni i wykonuje na niej ruchy po mały okręgu w lewo. szpital LB i PB ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu nieco w górę, symetrycznie przed twarzą w odległości około 15 cm od siebie, dotykają końcami palców najpierw czoła po swoich stronach a następnie dołków strzeleckich. operacja PZ i LZ ustawione ukośnie w dół, kantami dłoni do tyłu symetrycznie blisko siebie przed żołądkiem, wykonują dwukrotnie na przemian, mijając się, ruchy do przodu i do tyłu.



1. Jakie znasz znaki podstawowe w systemie językowo-migowym? 2. Jakie znaki tematyczne są związane z rodziną i domem? 3. Jakie znasz ideogramy dotyczące czasu? 4. Jakie ideogramy tematyczne związane są z odzieżą? 5. Jakie znasz ideogramy związane z higieną osobistą? 6. Jak wyglądają ideogramy posiłków? 7. Jakie znasz znaki dotyczące zakupów? 8. Jakie są ideogramy związane z zainteresowaniami? 9. Jakie znasz znaki związane z tematyką medyczną?


4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1 Przetłumacz podane poniżej zdania z użyciem poznanych ideogramów:

1. To jest dom moich rodziców i rodzeństwa. 2. Dlaczego wczoraj wieczorem nie było cię w domu? 3. Mój brat codziennie kąpie się pod prysznicem. 4. Teraz jest zima i trzeba ubierać się w czapkę, rękawiczki i szalik oraz w ciepłą kurtkę. 5. Dzisiaj na obiad będzie zupa pomidorowa z makaronem. 6. Mama wypłaciła pieniądze z banku i kupiła mi spodnie i buty. 7. Moja rodzina pójdzie jutro do muzeum na wystawę obrazów i rzeźb. 8. Ciocia Krysia poczuła się słabo i wujek wezwał pogotowie ratunkowe.


1) określić ideogramy podstawowe i tematyczne, 2) określić przedznaki i końcówki fleksyjne niezbędne do przekazania zdań w systemie

językowo-migowym, 3) ustalić jednolity tor mówiony i migany, 4) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków, 5) przetłumaczyć podane zdania w systemie językowo-migowym, 6) poprawić ewentualne błędy.


− poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym, − foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego. Ćwiczenie 2

Ułóż 5 zdań stosując znane Ci znaki a następnie przekaż je w języku migowym pozostałym osobom, których zadaniem jest prawidłowe odczytanie przedstawionych wypowiedzi (nie używaj głosu podczas prezentacji).



językowo-migowym, 3) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków, 4) przetłumaczyć ułożone zdania w systemie językowo-migowym, 5) odczytać znaki przekazywane przez kolegów lub nauczyciela, 6) poprawić ewentualne błędy.


− poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym, − foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.


Ćwiczenie 3 Ułóż i przekaż w języku migowym dialogi słyszącego z osobą niesłyszącą na temat

dotyczący: higieny osobistej, jedzenia, zakupów, zainteresowań, rodziny. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:


językowo-migowym, 3) ustalić jednolity tor mówiony i migany, 4) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków, 5) ułożyć i przekazać w języku migowym dialogi niesłyszącego z osobą słyszącą, 6) odczytać znaki przekazywane przez kolegów lub nauczyciela, 7) poprawić ewentualne błędy.


− poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym, − foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego. Ćwiczenie 4

Zainscenizuj scenkę tematyczną dotyczącą wizyty lekarza pogotowia ratunkowego w domu niesłyszącej osoby chorej, uwzględniającą prowadzenie wywiadu osobowego chorobowego i społecznego.



językowo-migowym, 3) ustalić jednolity tor mówiony i migany, 4) zainscenizować scenkę tematyczną, 5) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków, 6) odczytać znaki przekazywane przez kolegów lub nauczyciela, 7) poprawić ewentualne błędy. Wyposażenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, − słowniki języka migowego, − filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym, − foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.




1) wymienić znaki podstawowe w systemie językowo-migowym? ¨ ¨ 2) podać znaki tematyczne związane z rodziną i domem? ¨ ¨ 3) przedstawić ideogramy dotyczące czasu? ¨ ¨ 4) wskazać ideogramy tematyczne dotyczące odzieży? ¨ ¨ 5) wymienić ideogramy związane z higieną osobistą? ¨ ¨ 6) przedstawić ideogramy posiłków? ¨ ¨ 7) podać znaki dotyczące zakupów? ¨ ¨ 8) określić ideogramy związane z zainteresowaniami? ¨ ¨ 9) podać znaki związane z tematyką medyczną? ¨ ¨


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 24 zadania dotyczące Sporządzania i ekspedycji wyrobów ciastkarskich

oraz kulinarnych z ciast. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej KARCIE ODPOWIEDZI: w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia! ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Elementem języka migowego nie jest

a) język mówiony, b) język migany. c) mimika twarzy. d) przekaz pisemny.

2. Dwutorowość w języku migowym oznacza a) tor pisany i mówiony. b) tor mówiony i migany. c) tor migany i czytany. d) tor mówiony i słuchany.

3. Przedznaki uzupełniają ideogramy a) posiłków. b) higieny osobistej. c) pomieszczeń. d) części ciała.

4. Przedrostki i przyrostki w wyrazach nazywane są a) formatami. b) formami. c) firmami. d) formantami.


5. Końcówki fleksyjne stosowane są w przekazywaniu a) odmiennych części mowy. b) nieodmiennych części mowy. c) elementów prozodycznych mowy. d) plastyki ruchów.

6. Końcówki fleksyjne zawierają a) całe wyrazy. b) całe sylaby. c) całe ideogramy. d) całe zdania.

7. Odbiór języka migowego wspomagany jest przez a) analizę słuchowo-wzrokową. b) ćwiczenia grafomotoryczne. c) odczytywanie mowy z ust. d) pracę z tekstem.

8. Jeżeli przekazujemy temat rzeczowników odmiennych, używamy a) znaków ideograficznych. b) znaków daktylograficznych. c) znaków liczebników głównych. d) znaków liczebników porządkowych.

9. Czasowniki przekazywane są

a) ruchem pojedynczym lub szybszym. b) ruchem powtórzonym lub wolniejszym. c) ruchem krótszym lub pojedynczym. d) ruchem dłuższym lub powtórzonym.

10. Pełny wariant w systemie językowo-migowym polega na przekazie tekstu z dokładnością co do a) każdej litery. b) każdego wyrazu. c) każdej spółgłoski. d) każdego akcentu.

11. Wolne tempo przekazu w pełnym wariancie jest spowodowane a) koniecznością tłumaczenia długich tekstów. b) koniecznością stosowania daktylografii, przedznaków oraz końcówek fleksyjnych. c) koniecznością używania skomplikowanych wypowiedzi. d) koniecznością osobnej prezentacji toru mówionego i migowego.

12. Uproszczony wariant w systemie językowo-migowym polega na przekazie tekstu z dokładnością co do a) każdej litery. b) każdego wyrazu. c) każdej spółgłoski. d) każdego akcentu.


13. Wariant uproszczony wykorzystywany jest w a) zajęciach dydaktycznych. b) każdym kontakcie słyszącego z osobą niesłyszącą. c) sytuacjach tłumaczenia na bieżąco tekstów innych osób. d) rozmowie osób niesłyszących.

14. Odpowiednia plastyka ruchów oparta jest na a) znakach daktylograficznych. b) ideogramach. c) odczytywaniu mowy z ust. d) gestach.

15. Gesty są to a) ruchy ciała, które towarzyszą mówieniu i podkreślają treść tego o czym się mówi. b) nic nie znaczące ruchy towarzyszące chodzeniu. c) przykurcze i tiki. d) mięśnie odpowiadające z mówienie.

16. Kultura wypowiedzi w języku migowym obejmuje a) treść i sens wypowiedzi. b) utwory literacki. c) sztukę tworzoną przez niesłyszących. d) elementy prozodyczne wypowiedzi.

17. Mimiką nazywamy a) przekaz treści za pomocą gestykulacji. b) ruchy mięśni twarzy wyrażające przeżywane uczucia i nastroje. c) nieskoordynowane ruchy podczas pisania. d) maskę używaną w pantomimie.

18. Mimika zależna jest od pracy a) narządów artykulacyjnych. b) połączeń kostnych. c) mięsni mimicznych twarzy. d) ośrodków czuciowych w mózgu.

19. Z właściwą plastyką ruchów związane są następujące części ciała a) głowa, nogi i ręce. b) głowa, ręce i tułów. c) nogi, ręce i tułów. d) tułów, nogi i głowa.

20. Podstawowym zadaniem rąk w przekazie językowo-migowym jest a) prezentacja znaków migowych. b) gestykulacja. c) wykonywanie ćwiczeń manualnych. d) zapisywanie przekazywanego tekstu.


21. Technika wewnętrzna jest a) częścią składową procesu dydaktycznego. b) samokontrolą podczas wykonywanych zadań. c) elementem kultury języka migowego. d) metodą porozumiewania się z osobami niesłyszącymi.

22. Technika wewnętrzna związana jest z a) dokładnością przekazu w języku migowym. b) opanowaniem znaków daktylograficznych oraz ideograficznych. c) zastosowaniem zasad pomocniczych w języku migowym. d) zaangażowaniem osobistym w przekazywany tekst.

23. Największą trudność w opanowaniu techniki wewnętrznej sprawia tłumaczenie tekstów a) innych osób przekazywanych na żywo. b) własnych bez wcześniejszego przygotowania. c) własnych po wcześniejszym przygotowaniu. d) innych osób po wcześniejszym przygotowaniu.

24. Tłumacz prezentujący tekst innych osób działa w imieniu a) własnym. b) osób, których wypowiedź tłumaczy. c) osób, które odczytują wypowiedź. d) osób, do których skierowany jest tekst.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ……..............................……………………………………………….. Posługiwanie się językiem migowym Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Bryła J.: Głusi słyszą. Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków 1998 2. Csanyi Y.: Słuchowo-werbalne wychowanie dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.

WSiP, Warszawa 1994 3. Gałkowski T. (tłum.): Konferencja na temat alternatywnych podejść do wychowania

głuchych. Paryż 18 – 22 czerwca 1984. Raport końcowy UNESCO, wyd. PZG Rada Naukowa 1986

4. Hendzel J. K.: Słownik polskiego języka miganego. Wydawnictwo OFFER, Olsztyn 1995

5. Kirejczyk K.: Ewolucja systemów kształcenia dzieci głuchych, Nasza Księgarnia, Warszawa 1967

6. Kirejczyk K.: Głusi. PZWS, Warszawa 1957 7. Krakowiak K.: Fonogesty jako narzędzie formowania języka dzieci z uszkodzonym

słuchem. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995 8. Krakowiak K.: W sprawie kształcenia języka dzieci i młodzieży z uszkodzonym słuchem.

Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998 9. Lane H.: Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. WSiP,

Warszawa 1996 10. Pietrzak W.: Język migany w szkole 2. WSiP, Warszawa 2001 11. Prałat–Pyrzewicz I., Bajewska J.: Język migowy w szkole i internacie. WSiP,

Warszawa 1994 12. Prałat–Pyrzewicz I., Bajewska J.: Język migany w szkole 3. WSiP, Warszawa 2001 13. Prillwitz S.: Język, komunikacja i zdolności poznawcze niesłyszących. WSiP,

Warszawa 1996 14. Szczepankowski B.: ABC języka migowego. Podręcznik dla słuchaczy kursów

wstępnych. Warszawa 1972 15. Szczepankowski B.: Język migowy. Pierwsza pomoc medyczna. CEM, Warszawa 1996. 16. Szczepankowski B.: Język migany w szkole 1. WSiP, Warszawa 2001 17. Szczepankowski B.: Niesłyszący – głusi – głuchoniemi. Wyrównywanie szans. WSiP,

Warszawa 1999 18. Szczepankowski B.: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa 1994 19. Szczepankowski B.: Wyrównywanie szans osób niesłyszących. Optymalizacja

komunikacji językowej. Wydawnictwo WSRP, Siedlce 1998

7. posługiwanie się językiem migowym

Healthcare