VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLERBOŞALTIM SİSTEMİ

BOŞALTIM SİSTEMİBOŞALTIM SİSTEMİ

ORGANLARIBOŞALTIMDA

GÖREVLİ ORGANLAR

BOŞALIM SİSTEMİ HASTALIKLARI

BÖBREK

ÜRETER(İdrar Kanalı)

MESANE(İdrar Kesesi)

ÜRETRA(İdrar Borusu)

DERİ

AKCİĞER

KARACİĞER

KALIN BAĞIRSAK

BÖBREK

NEFRİT

SİSTİT

ALBÜMİN

ÜREMİ

BÖBREK TAŞLARI

BÖBREK YETMEZLİĞİ

DİYALİZ

Hücrelerde metabolizma sonucu meydana gelen atık maddelerin dış ortama atılmasına boşaltım denir. Boşaltım ile ilgili organ ve yapıların meydana getirdiği sisteme boşaltım sistemi denir.Boşaltım sisteminin amacı; canlının yaşayabilmesi için uygun ve dengeli iç ortamın oluşmasını sağlamaktır. Vücutta oluşan;CO2 ve H2O solunum organları ile, su, tuz fazlası deriden terleme ile, amonyak, üre, ürik asit, tuz, ilaçlar, B ve C vitaminlerinin fazlası ve iyonlar ise boşaltım organları ile dışarı atılır.

Vücuttaki atık maddeler-İdrar-Solunum-Terleme-Dışkı

-(Karaciğer amonyağı üreye çevirir)

Atık maddeler vücuttan uzaklaştırılmazsa; vücudun kararlı iç dengesi bozulur. Ayrıca; kandaki atık madde miktarının artışı çeşitli organ ve sistemlere zarar verir.

Yoluyla uzaklaştırılır.

İnsanda Boşaltım Sistemini Oluşturan Yapılar

A – Böbrekler

B – İdrar Kanalı(Üreter)

C – İdrar Kesesi(Mesane)

D – İdrar Borusu(Üretra)

A – Böbrekler

İnsanda bel omurlarının iki yanında bulunan yaklaşık 10cm uzunluğunda, ortalama 120-150g ağırlığında, fasulyeye benzer ve 2 adet olan önemli bir boşaltım organıdır. Dış kısmını koruyucu yağ tabakası kaplar.Böbreğin en dışında yer alan saydam, ince ve dayanıklı olan yapıya böbrek zarı denir.

Böbreklerin Görevi• Kanın asit – baz dengesini sağlamak

• Vücudun su ve mineral dengesini sağlamak

• Zararlı maddeleri, fazla su, tuz, mineral ve B, C vitaminlerini kandan süzerek kanı temizlemek

• İdrarı oluşturarak süzüntüyü idrar yoluyla dışarı atmak

Böbrek 3 kısımdan oluşur:1-Kabuk(Korteks)2-Öz(Medulla)3-Havuzcuk(Pelvis)

Böbrekte; – Süzülme – Geri emilim – Salgılama olayları gerçekleşir.

1-Kabuk(Korteks):• Böbreğin en dış kısmıdır.• Nefronlar burada yer alır.• Atık maddeler buradaki nefronlarda süzülür.2-Öz(Medulla):• Piramit şeklinde yapıların bulunduğu orta kısımdır. • Bu piramitlere malpighi piramitleri denir.• Bu piramitler idrar toplama kanallarından oluşur. • Süzülen sıvıdaki faydalı maddelerin geri emildiği yerdir.3-Havuzcuk(Pelvis):• En içte yer alır.• Sağlam bağ dokusundan oluşmuştur.• Oluşan idrarın toplandığı kısımdır.• İdrarı idrar kanalı yardımıyla idrar kesesine gönderir.

Böbrekte İdrar Oluşum Olayları:– Süzülme: Kılcal kan damarlarında yüksek basınçla çıkan kan

plazmasının nefron kanallarına geçmesine süzülme denir.Bu süzüntüde sadece zararlı maddeler değil, çoğu yararlı maddeler de vardır.

– Geri Emilim: Nefron kanalındaki süzüntünün yararlı maddelerinin tekrar kılcal damarlara alınması işlemine denir.

– Salgılama: Bazı zararlı maddelerin enerji harcanarak nefron kanallarına verilmesi olayına salgılama denir.Böbrek atar damarında atık madde ve oksijen ile besin bol bulunurken, böbrek toplar damarında atık madde ve besin az ve karbondioksit bol bulunur.

• Kan böbrek atardamarıyla böbreğe gelir.• Kabuk bölgesindeki nefronlar kanı süzer.• Süzülen kan öz bölgesine geçer ve buradaki nefronlarda

içindeki yararlı maddeler geri emilir.• Süzülen kan böbrek toplar damarıyla birlikte vücuda tekrar

döner.• Süzülmeden sonra kalan su, üre tuz, mineral ve vitaminler

idrarı oluşturarak havuzcukta toplanır.• Havuzcuktan sonra idrar kanalına, idrar kanalından idrar

kesesine geçer. İdrar kesesinde bir süre bekletildikten sonra üretra ile dışarı atılır.

Böbrekte İdrar Oluşum Aşamaları:

Böbrek Atar DamarıAminoasit – Glikoz – Vitamin – Mineraller

Su – Üre – Ürik Asit – TuzBöbrekte Süzüldükten Sonra

(Nefronlar)Böbrek Toplar Damarı İdrar Kesesi (KAN) (İDRAR) Aminoasit – Glikoz Su%95 – Üre%3 Vitamin – Mineraller Vitaminler(B-C fazlası) Su – Tuz Hormonlar Üre(az Miktarda) Mineraller–Tuz–İyonlar Böbrekten çıkar Vücut dışına atılır

İdrarın Oluşumu – Taşınması – Deposu – Atımı

• Böbrekler ( Üretimi Gerçekleştirir )

• Üreter ( İdrarı Taşır )

• İdrar Kesesi ( İdrarı Depolar )

• Üretra ( İdrarı Dışarı Atar )

Nefronlar, böbreğin kabuk ve öz bölgesine yerleşmiştir. Nefronun; kabukta kalan kısmında süzülme, öz bölgesinde bulunan kısmında ise geri emilim gerçekleşir.

Kan ile birlikte böbreğe glikoz, aminoasit gibi yararlı maddelerde gelir.

Ayrıca kandaki su ve minerallerin büyük bir bölümünün de korunması gerekmektedir.

Bu nedenle öz bölgesinde glikoz, aminoasit gibi maddelerin tamamı ile su, tuz, mineral ve B, C vitaminlerinin bir bölümü geri emilir.

Sağlıklı bir insanın idrarında glikoz, aminoasit gibi maddelere rastlanmaz.

B – Üreter(İdrar Kanalı)Böbrek ile idrar kanalı arasında bulunan boru şeklindeki yapıdır.

Kanalı

C – İdrar Kesesi(Mesane)

Oluşan idrarın böbrek kanallarıyla getirilerek bekletildiği bölümdür.

Mesane karnın alt bölümünde yer alan ve içinde idrarın biriktiği küresel bir organdır.

Duvar yapısı düzensiz iç içe geçmiş elastik kas liflerinden oluşur. Bu kas lifleri sayesinde idrar miktarı arttığında genişler, idrar boşaltıldığında ise daralır.

D – Üretra(Boşaltım Kanalı)İdrarın idrar kesesinden dışarı atıldığı yerdir.

(İdrar Borusu)

Böbrek atardamarı; oksijence zengin, atık madde bakımından kirli

Böbrek toplardamarı; karbondioksitçe zengin, atık madde bakımından temizdir.

İdrarın yapısında bulunan maddeler:

Organik maddeler: Üre, ürik asit, vücuda fazla alınmış olan suda çözünen vitaminler.

İnorganik maddeler: Su, tuz, iyonlar.

Böbrek AtardamarıBöbreğe kirli kanı getirir.(CO2 az, O2 ve atık maddeleri fazla olan kanı taşır).

Böbrek atardamarında:•O2,•CO2,•Üre,•Besin, •Su bulunur.

Böbrek ToplardamarıSüzülen kanı vücuda dağıtır. (Karbondioksiti fazla, oksijeni ve atık maddesiaz olan kanı taşır.)

Böbrek toplardamarında:•O2,•CO2,•Üre,•Besin, •Su bulunur.

Amonyak Üre Ürik Asit

Vücutta Yarattığı Zehir Etkisi

Atılımında Kullanılan Su Miktarı

Atılımı İçin Harcanan Enerji

Boşaltımda Görevli Diğer OrganlarDERİ:Vücudumuzdan suyun ve tuzun fazlasını terlemeyle dışarı atar.

AKCİĞER:Kan içindeki karbondioksiti ve suyu buhar olarak soluk verme esnasında dışarı atar.

KARACİĞER:Proteinlerin sindirimi sonucu oluşan zararlı maddeleri(amonyağı) daha az zararlı olan üreye dönüştürür.

KALIN BAĞIRSAK:Su, safra ve besin atıklarının dışkı şeklinde vücut dışına atılmasını sağlar.

BOŞALTIM SİSTEMİNİN SAĞLIĞI• Aşırı biberli, baharatlı ve yağlı kızartmalar yememeliyiz.• Asitli ve alkollü içeceklerden uzak durmalıyız.• Deri temizliğine dikkat etmeliyiz.• Günde en az 2lt su içmeliyiz.• İdrarımızı uzun süre tutmamalıyız. (böbrek taşı oluşturabilir)• Böbrek ve idrar yolları soğuktan korunulmalıdır.• Diş çürükleri ve boğaz iltihapları hemen tedavi edilmelidir.• Düzenli banyo yapılmalıdır.(Gözeneklerin açılması için)• İçilen su ve yenilen besinler temiz olmalıdır.

BOŞALTIM SİSTEMİ HASTALIKLARINefrit: Böbreğin iltihaplanmasıdır. Genellikle bulaşıcı hastalıklar sonucu ortaya çıkar.

Albümin: Nefronların görevini yapamaması sonucu, proteinli maddelerin idrara geçmesidir.

Sistit: Üreme organları veya kan yoluyla gelen mikropların idrar yollarında oluşturduğu yanmadır.

Üremi: Böbreklerde yeterli üre süzülememesi sonucu kanda üre miktarının artmasıdır.

Böbrek Taşları: Kalsiyum tuzları ve azotlu bileşiklerin havuzcukta çökelmesidir.

Böbrek Yetmezliği: Böbreğin tamamen veya %80fonksiyonunu kaybetmesi ve görevini yerine getirememesidir. Bu durumda böbreğin görevi diyaliz makinası tarafından yapılır ya da daha kalıcı çözümü böbrek naklidir. Organ nakli, canlı bir kişinin bir böbreğini (sağlıklı biri tek böbrekli de yaşayabilir) ya da ölmüş ama organları hala canlı birinin böbreğini alarak yapılabilir.

Diyaliz: Diyaliz makinasında hastanın kanı tıpkı böbreklerde olduğu gibi süzülerek temizlenir. Diyaliz işlemi hastaya haftada en az 2-3defa uygulanır.

Acaba Nedir?1. Deriden fazla su ve tuzun atılmasıdır. ( )

2. Boşaltıma yardımcı organlardan olup üre oluşumunu sağlar. ( )

3. Böbrek yetmezliği olan hastaların bağlandığı cihazdır. ( )

4. Vücutta oluşan zararlı ve atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır.

( )

5. Böbrekteki en küçük yapı ve görev birimidir.

( )

6. Kanı böbreğe getiren damardır.

( )

7. İdrarın vücuttan atıldığı kanaldır. ( )

8. Proteinlerin sindirilmesi sonucunda zehirli maddelerin az zehirli hâle gelmesiyle oluşan ve idrarın yapısında bulunan atık maddedir.

( )

9. Böbreklerde biriken madensel maddelerdir.

( )

10. Böbreğin dıştan içe doğru en içteki kısmına verilen isimdir. (

)

Boşlukları Dolduralımİnsanda ........................... sisteminin en önemli organı böbrektir. ............................... biçiminde olan böbrekler, karın boşluğunun arka kısmında bel hizasında bulunur. Her böbreğe bir ............................ girer, bir ................................ çıkar. Böbrek atardamarı ile böbreğe gelen kan ............................... da süzülür. Kanda bulunan ........................... su ve diğer boşaltım artıkları bu süzülme ile kandan uzaklaştırılır. Süzülen ............................ böbrek atardamarı ile toplanarak böbrekten çıkar. Böbrekte oluşan, artık maddelerin bulunduğu süzüntüye .......................... denir. Artık maddeleri taşıyan bu süzüntü ........................... ................................ ile vücut dışına atılır.

Boşaltım sadece böbrekler tarafından gerçekleştirilmez. Akciğerler, ............................ gibi boşaltıma yardımcı olan farklı yapılar da vardır. Solunum sonucu oluşan ................................... ve su buharı akciğerler ile vücut dışına atılır. Deriyle ise artık maddeleri içeren ................... dışarı atılır. Artık maddeleri uzaklaştıran bu iki organ da bu şekilde boşaltıma .............................. olmuş olur. Metabolizmanın düzgün çalışabilmesi için bu kadar önem taşıyan boşaltım sisteminin sağlığının korunması için bol .................... alınmalı, .......................... ve ................ yiyecekler fazla tüketilmemelidir. Boşaltım sisteminde oluşabilecek bir rahatsızlığın diğer .............................. de etkileyeceği unutulmamalıdır. Organizmada bütün sistemler birbirleriyle ............................... olarak çalışmaktadır. Bu nedenle sistemlerin sağlığı bir ........................ halinde korunmalıdır.

  Boşaltım Organının Görevi

Boşaltım ile ilgili yapı ve organlar

İdrarın dışarı

atıldığı bölümdür

İdrarın toplandığı bölümdür

Kanın süzüldüğü

yerdir

Böbrek ile idrar kesesini bağlar

Böbreğin temel yapı birimidir

Böbrek          

Üreter          

İdrar Kesesi          

Üretra          

Nefron          

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLERDENETLEYİCİ VE

DÜZENLEYİCİ SİSTEM

Canlı vücudundaki farklı özellik ve görevdeki sistemlerin birlikte ve düzenli çalışmasını sağlayan, yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden sisteme denetleyici ve düzenleyici sistem denir. Denetleyici ve düzenleyici sistem, sinir sistemi ve hormonal (iç salgı = endokrin) sistemden oluşur.

Vücutta meydana gelen çok sayıdaki ve karmaşık olaylar sistemler tarafından gerçekleştirilir.

Canlı vücudunda denetleme ve düzenleme görevini tek başına sinir sistemi gerçekleştirmez.

Sinir ve hormonal sistemler birlikte ve birbirlerine bağlı çalışarak doku, organ ve sistemlerin çalışmasını denetler ve düzenler.

Hayvanlarda sinir ve hormonal sistem birlikte bulunurken, bitkilerde sadece salgı sistemi bulunur.

SİNİR SİSTEMİ

İnsanlarda uyarılara en hızlı tepkiyi veren sistemdir. Vücudumuzun her bölgesini saran milyonlarca sinir hücresinden (nöronlardan) oluşur. Sinir hücreleri genelde lif şeklinde uzantılara sahip olup, ileri derecede farklılaşma gösterir. Bölünerek sayılarını arttırma yetenekleri yoktur ancak yaralanmalar sonucunda kopan aksonlar yenilenir. Aksi halde nöron görevini yapamaz. Vücudu ağ gibi saran bir nöron 3kısımdan oluşur:1-Hücre Gövdesi 2-Dendrit 3-Akson

1-Hücre Gövdesi

Çekirdek ve sitoplazmadan oluşur.

Gövdeden çıkan kısa uzantılara dendrit, uzun çıkıntılara akson denir.

Gövdede sentrozom organeli hariç bir hayvan hücresinde bulunan bütün organeller vardır.

2-DendritNöronların gövdesinden çıkan kısa uzantılardır.Görevleri; uyartıları alıp hücre gövdesine iletmektir.3-AksonNöronların gövdesinden çıkan uzun uzantılardır.Aksonların üzerinde miyelin kılıf denilen yağlı ve koruyucu bir tabaka vardır. Görevi; hücre gövdesine gelen uyartıyı alıp başka sinir hücresinin dendritine aktarmaktır. Aksonların üzerindeki miyelin kılıf, uyartının daha hızlı iletilmesini sağlar.

Sinir(Nöron) Çeşitleri :Sinirler görevlerine göre duyu sinirleri, hareket sinirleri ve bağlantı sinirleri olarak üç çeşittir.1-) Duyu Sinirleri :Çevreden, iç organlardan veya kaslardan gelen uyarıları alarak bu uyartıları merkezi sinir sistemine ileten sinirlere duyu sinirleri denir.2-) Bağlantı (Ara) Sinirleri :Merkezi sinir sisteminden gelen uyartıları değerlendiren, bu uyartılara cevap veren, duyu ve hareket sinirleri arasındaki bağlantıyı sağlayan sinirlere bağlantı (ara) sinirleri denir.3-) Hareket (Motor) Sinirleri :Merkezi sinir sisteminin gelen uyartılara verdiği cevabı kaslara ya da organlara taşıyan sinirlere hareket (motor) sinirleri denir.

Uyartı: Dışarıdan veya içeriden gelen bir uyarının sinir hücrelerinde oluşturduğu değişmelerdir.

Nöronlarda Uyarının İletim Yönü:

Uyartı Dendrit Hücre Gövdesi Akson

Beyne İletilen Uyartının Yanıtlanması:

Beyin Ara Sinirler Motor Sinirler Organ

Uyartının bir sinir hücresinden diğer sinir hücresine geçişi:İki sinir hücresi arasında herhangi bir bağlantı yoktur. Bir sinir hücresiden diğerine uyartı sinaps denilen boşluklarda kimyasal madde sayesinde olur. Sinaps: İki sinir hücresinde birinin aksonu ile diğerinin dendriti arasında uyartının geçtiği yere sinaps denir.Vücudumuzda oluşan herhangi bir uyartı sinir hücresinden elektriksel olarak geçerken, sinaps bölgesinden kimyasal olarak geçer. Elektriksel iletim hızlı, kimyasal iletim yavaştır.Sinir hücresinde uyartı iletimi sırasında enerji harcanır. Sinir hücresi her uyarıyı algılayamaz. Sinir hücresinin bir uyarıyı algılayabilmesi için uyarının eşik şiddetinde ya da daha üzerinde olması gerekir. Sinir hücreleri aynı anda 2 uyarı birden iletemez.

SİNİR SİSTEMİ 2 BÖLÜMDÜR.1.Merkezi Sinir Sistemi: Beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilikten meydana gelmiştir.

Beyin, beyincik, omurilik soğanı; kafatası içinde, omurilik; omurga içinde yer alır.

BEYİN: Sinir sisteminin en büyük ve en karmaşık organıdır. Kafatası boşluğunu dolduran beyin, milyarlarca sinir hücresinden meydana gelmiş olup, vücudun yönetim merkezidir. İnsanda ağırlığı 1300-1500 gram arasındadır.

BEYİNİN GÖREVLERİ:• Konuşma davranışlarının gerçekleştirilmesini yönetir.• Acıkma, susama, iştah, uyku gibi olayları düzenler.• Düşünme, öğrenme, bilgileri hafızada tutma ve yönetim

merkezidir.• Duyu organlarından gelen bilgilerin değerlendirildiği merkezdir.

Böylece görme, işitme, tatma, koklama ve dokunmanın algılanmasını sağlar.

• Kan basıncını ve vücut sıcaklığını ayarlar.• Zekanın oluşması ve gelişmesi beyindeki bazı merkezler

tarafından sağlanır.• Sistemlerin ve organların çalışmasını düzenler.

BEYİNCİK: Beyinin arka bölümünde ve omurilik soğanının üzerinde bulunur.

BEYİNCİĞİN GÖREVLERİ• Hareket ve denge merkezidir. Bundan dolayı değişik

hayvanlarda beyinciğin büyüklüğü hayvanın hareketliliği ile doğru orantılıdır.

• Kasların düzenli çalışmasını sağlar. Özellikle kol ve bacak kaslarının koordinasyonunu düzenleyerek hareketlerin dengeli olmasını sağlar.

• Kulakta bulunan yarım daire kanallarından gelen uyarılarla, kas etkinliğini düzenleyerek, dengeyi sağlar.

Beyinciği çıkarılan bir kedi yürüyemez; kuş havaya atılsa uçamaz, yere düşer.Bebekler beyinciği gelişmeden oturamaz, yürüyemez, ayakta duramaz.

OMURİLİK SOĞANI:Soğan şeklinde olan bu organ beyin ve omurilik arasında bulunur.

Beyin ve diğer organlar arasında bağlantıyı sağlar.

Omurilik soğanı isteğimiz dışında çalışan iç organlarımızın çalışmasını kontrol eder. Bu nedenle bu yapıya “hayat düğümü” de denir.

Omurilik soğanının tahrip olması ani ölüme neden olur.

OMURİLİK SOĞANININ GÖREVLERİ:• Solunum, sindirim, dolaşım ve boşaltım sistemlerinin

çalışmasını kontrol eder.

• Nefes alma, hapşırma, kusma, yutkunma, çiğneme ve öksürme gibi olayları kontrol eder.

• İdrar torbasının çalışmasını kontrol eder.

• Kalbin çalışmasını, kan damarlarının genişleyip daralmasını kontrol eder.

OMURİLİKOmurga kanalının içinde yer alan ve omurilik soğanından başlayıp aşağıya doğru incelerek uzanan merkezi sinir sistemi organıdır.

OMURİLİĞİN GÖREVLERİ • Beyinle çevresel sinir sistemi

arasında bilgi iletiminde rol oynar. Beynin gönderdiği emirleri kaslara ve iç salgı bezlerine götürür.

• Refleks şeklindeki davranışların kontrol merkezidir.

• Sürekli yaptığımız hareketler önce beynin denetiminde gerçekleşir. Bunlar iyice öğrenildikten sonra denetimi omurilik alır. Hata yapılınca beyin tekrar devreye girer. Örneğin dans etme, spor yapma, örgü örme, araba kullanma gibi alışkanlık haline getirilmiş hareketler vb.

REFLEKS: Vücudun dışarıdan gelen bir uyarıya karşı düşünmeden ani ve hızlı bir şekilde tepki göstermesine refleks denir.

Refleksler sürekli ve hızlı bir şekilde gerçekleşir. Bu sayede vücudun zarar görmesi engellenir ve vücudun kendini savunmasını sağlar.

Refleks hareketleri omurilik tarafından gerçekleştirilmesine rağmen beyin tarafından kontrol edilir.

Refleks hareketleri mekanik, fiziksel, kimyasal veya ruhsal sebeplerle olabilir.

Mekanik: Ayağın gıdıklanması, diz kapağına vurma etkenleriyle oluşan refleksler gibi.

Fiziksel: Güneş ışığında göz bebeklerinin küçülmesi gibi olan refleksler.

Kimyasal: Limon yediğimizde tükürük sıvısının daha çok salgılanması gibi olan refleksler.

Ruhsal: Limon denildiğinde ağzın sulanması gibi olan refleksler.

Vücut tarafından tekrarlanarak öğrenilen konuşma, yazma, koşma, yürüme, dans etme, bisiklete binme, yüzme, örgü örme, araba kullanma, futbol oynama gibi harekelere alışkanlık denir.Sonradan kazanılan bu alışkanlıklara kazanılmış (şartlı) refleks de denir. Alışkanlık hareketleri önce beyin tarafından öğrenilir, öğrenildikten sonra omurilik tarafından denetlenir ve kontrol edilir.

a) Doğuştan Kazanılan Reflekslere Örnekler:Doğuştan kazanılan refleksler bütün insanlar için ortak bir özelliktir, herkes tarafından gerçekleştirilir ve eğitimle kazanılmaz.

1- Öksürme, hapşırma, yutkunma hareketleri.

2- Göz kapaklarının açılıp kapanması.

3- Aydınlık ortamda göz bebeklerinin küçülüp, karanlık ortamda büyümesi.

4- Yeni doğan bebeğin emme hareketi.

5- Yüksek ses duyulunca ürkülmesi.

6- Vücut sıcaklığı yükselince terleme olayının başlaması.

7- Ele sivri veya sıcak bir cisim değdirildiğinde elin geri çekilmesi.

8- Ağza alınan lokmanın çiğnenmeye başlanması ve yutulması.

9- Diz kapağına vurulduğunda bacağın hareket etmesi.

b) Sonradan Kazanılan (Şartlı Veya Kazanılmış) Reflekslere Örnekler:

Sonradan kazanılan refleksler bazı insanlar tarafından gerçekleştirilir, ortak özellik değildir ve bir uyarının sürekli tekrarlanması sonucu kazanılır.

1- Araba ve bisiklet sürmek.

2- Örgü örmek

3- Dans etmek

4- Yüzmek

5- Yürümek ve koşmak.

6- Kesilen veya sıkılan limon görüne ağzın sulanması.

2-ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ:Çevreden, iç organlardan veya kaslardan gelen uyarıları alan, bu uyarıları merkezi sinir sistemine ileten, merkezi sinir sisteminin gelen uyartılara verdiği cevabı kaslara ya da organlara ileten, vücuttaki organlar ve kaslar ile merkezi sinir sistemi arasındaki iletimi sağlayan sisteme çevresel sinir sistemi denir.

Çevresel sinir sistemi, nöronların birbirine bağlanmasıyla oluşan ve vücudu bir ağ gibi saran sinirlerden oluşur.

Çevresel sinir sistemini oluşturan sinirler, beyin ve omurilikten çıkarak vücuttaki kas ve organlara giderler.

b) Çevresel Sinir Sisteminin Çalışması (Sinirlerde Uyartının İletimi):

Canlıyı etkileyen, çevreden, iç organlardan veya kaslardan gelen iç ve dış değişmelere uyarı denir. Uyarıların sinir hücrelerinde oluşturduğu değişmelere uyartı veya impuls denir. ▪ Çevreden iç organlardan veya kaslardan gelen uyarılar, duyu organlarında, iç organlarda veya kaslarda bulunan özelleşmiş duyu hücreleri (almaçlar) tarafından alınır.▪ Duyu hücreleri aldıkları uyarıları uyartıya dönüştürerek merkezi sinir sistemine iletmek üzere mesaj oluşturur.▪ Uyartı mesajı nöronların dendritlerine aktarılarak nöronun hücre gövdesine iletilir.▪ Uyartılar hücre gövdesinden aksonlara geçerek akson boyunca elektriksel ve kimyasal değişikler(sinyaller) sayesinde taşınarak akson ucuna iletilir. 

Akson ucundaki uyartılar akson ucundan salgılanan sinir hormonları sayesinde sinaps bölgesinde diğer nöronun dendritine geçer. Uyartılar bu şekilde bir nörondan diğerine aktarılarak (duyu) sinirler sayesinde merkezi sinir sistemine taşınır.▪ Merkezi sinir sistemine gelen uyartılar burada değerlendirilerek

cevap oluşturulur.▪ Merkezi sinir sistemi tarafından oluşturulan cevap aynı yolla

ilgili organa iletilerek gelen uyarıya tepki verilir.

Uyarı Duyu Hücreleri Uyartı Mesajı

Tepki Mesajı Beyin Duyu Sinirleri

Hareket Sinirleri  Tepki Organı Tepki

Sinir Sisteminde Görülen Hastalıklar:a) Felç:Beyindeki kan akışının azalması veya hareket sinirlerinin zedelenmesi sonucu sinirlerin ve kasların çalışmasının engellenmesidir.b) Sara:Beyindeki sinir hücrelerinin ani ve geçici olarak görev yapamaması sonucu geçici bilinç kaybıyla nöbetlerin ortaya çıkmasıdır.c) Parkinson:Beyindeki uyartıları alan sinir hücrelerinin görevini yapamaması sonucu ellerin birinin istem dışı hareket etmesi ve bilinç kaybının ortaya çıkmasıdır.

d) Menenjit:Beyin veya omuriliği örten zarların bakteri, virüs ya da mantar bulaşması sonucu iltihaplanmasıdır. Ölüme yol açabilir. Aşı ile tedavi edilir.e) Çocuk Felci:Omurilikte bulunan ve kasların kasılmasını başlatan sinir hücrelerine zarar veren bir virüsün yol açtığı bulaşıcı hastalıktır. Çocuk felcinde, 400’C’yi bulan yüksek ateş, şiddetli bas ağrıları, bulantılar ve sırt ağrıları görülür. Virüs, hastaların çıkardığı dışkı yoluyla yayılır.Ağız yolundan verilen aşı ile tedavi edilebilir.

e) Kuduz:Hayvanların ısırması sonucu hayvanlardan insanlara geçen ve merkezi sinir sistemini etkileyen virüslere bağlı bir hastalıktır. Aşı ile tedavi edilir.Kuduz virüsü merkezi sinir sistemine vardığında hızla yayılarak hastalığı oluşturur.Eğer iyi tedavi edilmezse kısa süre sonra ölüme neden olabilir. İlk 2–10gün boğaz ağrısı, halsizlik, sinirlilik, depresyon, ateş ya da kusma, kesin belirtiler ise ısırma yerinde kaşınma, ağrı ya da karıncalanma hissedilmesi şeklinde ortaya çıkar. Daha sonraki dönemlerde hastaların %80’inde saldırganlık, %20’sinde kasılmalar, garip davranışlar, ense sertliği, boğaz ağrısı, ses kısıklığı, su korkusu görülür.

Aşağıdaki fonksiyonların merkezi sinir sistemi organlarından hangisinin gerçekleştirdiğini karşısına yazınız.Dans etme….………………… Örgü örme………………Dengede durma……………… Dolaşım………………...İstemsiz hareketler…………… Hapşırma………………. Susama………………………. Uyku……………………Boşaltım……………………... Sindirim………………..Acıkma………………………. Öksürme……………….Nefes alma…………………… Araba sürme……………İstemli hareketler……………. Kusma………………….Göz bebeklerinin az ışıkta büyümesi……………………….Limon görünce ağzın sulanması……………………………

Aşağıdaki şekilde gösterilen bölümlerin isimlerini yazınız.

DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEM

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER

Hormonal (İç Salgı=Endokrin) Sistem (İç Salgı Bezleri)

Hormonlar ve hormon üreten salgı bezlerinden oluşan sisteme hormonal sistem denir.

a) Salgı Bezi ve Çeşitleri:Canlı vücudunda özel salgılar (ter, süt, yağ, gözyaşı, kulak kiri, sümük, tükürük, enzim, hormon) üretebilen hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına salgı bezi denir. Canlı vücudunda iç salgı bezi, dış salgı bezi ve karma bez olarak üç farklı salgı bezi bulunur.▪ Ürettiği salgılarını doğrudan kana verebilen bezlere iç salgı bezi

(hormon üreten bez), bu bezlerin ürettiği salgılara da iç salgı veya hormon denir.

▪ Ürettiği salgılarını bir kanal ile vücut dışına çıkarabilen bezlere dış salgı bezi, bu bezlerin ürettiği salgılara da dış salgı denir.

▪ Ürettiği salgılarını hem kana veren hem de vücut dışına çıkarabilen bezlere karma bez denir.

Pankreas ve eşeysel bezler(testisler ve yumurtalıklar) karma bezlerdir.

b) Hormonal Sisteminin Çalışması:Canlı vücudunda sinir ve endokrin sistemleri birlikte ve birbirlerine bağlı olarak çalışırlar. Hormonal sistem, sinir sistemi ile birlikte vücuttaki organ ve sistemlerin çalışmasını denetler ve düzenler.Hormonal sistemin çalışmasını sinir sistemi sağlar.Hormonal sistem, vücuttaki denetleme ve düzenleme görevini salgıladığı hormonlar sayesinde gerçekleştirir.İç salgı bezlerinin ürettiği hormonlar, vücuttaki ilgili organa kan yoluyla taşınır ve her hormon farklı doku veya organa etki eder.

Hormonal sistem vücuttaki doku, organ ve sistemler arasındaki işleyişi sinir sistemi ile birlikte denetler ve düzenler.Sinir sistemi çok hızlı çalışır, denetleme ve düzenleme görevini hızlı gerçekleştirir, ilgili kas veya organlara göndereceği uyartı mesajını elektrik enerjisi şeklinde taşır ve organları anında etkiler. Hormonlar kan yoluyla taşındığı için hormonal sistem yavaş çalışır, denetleme ve düzenleme görevini yavaş ve uzun sürede gerçekleştirir, ilgili organları hormonlar sayesinde kimyasal olarak uyarır ve organları uzun sürede etkiler ve denetler.

İç Salgı Bezlerinin Salgıladığı Hormonlar ve GörevleriİÇ SALGI BEZİ SALGILADIĞI HORMON GÖREVİ

HİPOFİZ BEZİ

BÜYÜME HORMONU

İÇ SALGI BEZLERİNİ DENETLER DÜZENLER.BÜYÜMEYİ SAĞLARSİNİR SİSTEMİYLE HORMONAL SİSTEM ARASINDAKİ İLETİŞİMİ SAĞLAR

TROİT BEZİ TİROKSİN HORMONUBÜYÜME GELİŞME VE VÜCUTTAKİ DİĞER OLAYLARIN DÜZENLENMESİNDE GÖREVLİDİR.İYOT EKSİKLİĞİNDE GUATR HASTALIĞI GÖRÜLÜR.

BÖBREK ÜSTÜ BEZİ

ADRENALİN HORMONU

HEYECAN, KORKU, COŞKU GİBİ ANLARDA METABOLİZMAYI HIZLANDIRIR.ALDOSTERON HORMONU VÜCUTTAKİ MİNERAL VE SU DENGESİNİ DÜZENLER.

PANKREAS İNSÜLİN KAN ŞEKERİNİ DÜŞÜRÜRGLUKAGON KAN ŞEKERİNİ YÜKSELTİR

EŞEYSEL BEZLER

YUMURTALIKÖSTROJEN BAYANLARDA ERGENLİK DÖNEMİNDE DİŞİLERE ÖZGÜ ÖZELLİKLERİN KAZANILMASINI SAĞLAR

TESTİS TESTESTERON ERKEKLERDE ERGENLİK DÖNEMİNDE ERKEĞE ÖZGÜ ÖZELLİKLERİN KAZANILMASINI SAĞLAR

c) İnsanlarda Salgı Bezleri ve Görevleri:Ürettiği salgılarını doğrudan kana verebilen bezlere iç salgı bezi (hormon üreten bez), bu bezlerin ürettiği salgılara da iç salgı veya hormon denir.

Hormonların Özellikleri:• Protein ve yağ yapısında bulunabilirler.• Kana salgılanır veya kan yoluyla bütün vücuda taşınırlar.• Ancak hedefi olan belirli bir organı etkileyebilirler.• Az miktarda salgılanır ancak etkileri güçlüdür.• Belirli bir süre kullanılır ve yapısı bozulan hormon, karaciğerde

parçalanır.

1-) Hipofiz Bezi ve Görevleri:Beynin alt tarafında yer alan nohut büyüklüğünde ve pembe renkli olan iki parçalı bir bezdir.Salgıladığı Hormon: BÜYÜME HORMONU

Hipofiz Bezinin Görevleri:• Salgıladığı hormonlarla iç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve

düzenler.(tiroit, eşeysel bezler)• İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasında işbirliği ve koordinasyonu

sağlar.• Üreme faaliyetlerinde rol oynar.

Erkeklerde sperm, dişilerde yumurta oluşumunu sağlar. • Vücudun su dengesini kontrol eder (böreklerde suyun geri

emilmesini sağlar) ve kan basıncını ayarlar.• Deriye rengini veren hormon salgılar.• Vücudun büyümesini sağlayan büyüme hormonu üretir. Büyüme

hormonunun az salgılanması durumunda cücelik, fazla salgılanması durumunda devlik(akromegali) ve çirkinlik(jigantizm) oluşur.

2-) Tiroit Bezi:Boynun ön kısmında, gırtlağın altında, soluk borusunun iki yanında yer alan iki parçalı(loblu) bezdir. (H harfine benzer ve 25g’dır)Tiroit bezi tiroksin ve kalsitonin hormonlarını salgılar. Tiroit bezi iyot denilen madensel tuz sayesinde çalışır.Salgıladığı Hormon: TİROKSİN ve KALSİTONİN

Tiroksin Hormonunun Görevleri:• Büyüme ve gelişmeyi etkiler, kimyasal olayları, metabolizma

hızını(yapım ve yıkım olaylarının hızını) düzenler.• Hücrede mitokondrinin faaliyetlerini hızlandırarak enerji üretimini

arttırır.• Doğumdan sonra az salgılanırsa, Kretenizm denilen cücelik ve

zeka geriliği görülür.• Tiroksin az salgılanırsa; yorgunluk, vücudun yağ

toplaması(şişmanlık), saç dökülmesi, derinin kuruması, yetişkinlerde az salgılanırsa ruh ve beden uyuşukluğu görülür.

• Çok salgılanırsa; aşırı terleme ve sinirlilik, zayıflık görülür. Metabolizma hızlanır, kan basıncı artar, kalp atışı ve kan dolaşımı hızlanır.

Tiroit bezi yeterli salgılanmazsa GUATR denilen hastalık ortaya çıkar. Bu hastalıkta tiroit bezi büyür.

Kalsitonin Hormonu:

Kandan kemiğe kalsiyum geçişini sağlar.

Kalsitonin Hormonunun Görevleri:1- Kandaki madensel tuz miktarını ayarlar.2- Kemiklerin sertleşmesine yardımcı olur.3- Eksikliğinde kandaki madensel tuzlar kemiklere geçemez

ve kemik erimesi oluşur.

Tiroit iyot içeriklidir.Az salgılanırsa

bez aşırı çalışır. Guatr hastalığı olur.

Paratroit Bezi:Tiroit bezinin arkasında (ve iki yanında) bulunan dört parçalı bezdir(1gr). Bu hormon kalsitonin hormonuna zıt olarak çalışır. Yani kemiklerde fazla olan (kalsiyum ve fosfor gibi) madensel tuzların kana geçmesini sağlar. Kandaki kalsitonin hormonu artınca kandaki parathormon miktarı azalır. Kandaki kalsiyum kemiklere fazla geçerse kandaki kalsitonin hormonu azalır, parathormon artar ve artınca da kemiklerde fazla biriken kalsiyumun tekrar kana geçmesini sağlar.Salgıladığı Hormon: PARATHORMON

PARATİROİT BEZİNİN GÖREVLERİ:

1. Bu hormon kemikten kana kalsiyum geçişini sağlar. Kandaki (kalsiyum ve fosfor) madensel tuz dengesini ayarlar.

2. Az salgı üretilirse kandaki kalsiyum kemiklerde birikip kana tekrar geçemez ve kandaki fosfor miktarı artar. Sonuçta kaslarda ağrılı kasılma ve titreme şeklindeki tetani hastalığına yol açar.

TİMÜS BEZİ VE GÖREVLERİ:Tiroit bezinin altında bulunan ve çocuklarda 3 yaşından sonra yavaş yavaş kaybolan bezdir.

GÖREVLERİ:

Çocukluk döneminde vücudu mikroplara karşı korurlar.

BÖBREK ÜSTÜ BEZİ: Böbreklerin üst kısmına yapışmış halde sarımtırak renkli ve yağ dokusu içine gömülü iki tane olan bezdir.

Böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur.

Böbrek üstü bezlerinden yeterince hormon salgılanmaması sonucunda deri tunç rengini alır, kan basıncı düşer ve tunç(addison)hastalığı oluşur.

Salgıladığı Hormon:

ADRENALİN(böbreklerdeki öz bölgesinde üretilir.)

ALDESTERON

KORTİZON(böbreklerdeki kabuk bölgesinde üretilir.)

• ADRENALİN(Nöroadrenalin): Korku, heyecan, coşku, öfke anlarında salgılanır.1. Kan basıncını düzenler.2. Kandaki şeker miktarını düzenler.3. Korku, öfke, heyecan, açlık gibi durumlarda kandaki adrenalin

miktarı artar(fazla salgılanır). Bunun sonucunda kan basıncı(tansiyon), kalp atışı, kan şekeri yükselir ve göz bebekleri büyür.

4. Kandaki karbonhidrat (şeker) miktarını ayarlar. Karaciğer ve kaslarda depolanan glikojeni glikoza dönüştürür.

Böbrek Üstü Bezinin Görevleri:

• ALDESTERON HORMONU: Vücudun su ve madensel tuz dengesini ayarlar.

• KORTİZON HORMONU: Böbreküstü bezinin kabuk kısmından salgılanan çok önemli bir hormondur. Kandaki şeker miktarını artırır. Vücutta protein yıkımını uyarır ve yapımını azaltır. Kortizon tedavisi gören hastalarda aşırı bir yağ birikmesi görülmektedir.

PANKREAS:

Sindirime yardımcı olan pankreas salgıladığı hormonlarla kanın şeker oranını dengeler.Salgıladığı Hormon: İNSÜLİN, GLUKAGONGÖREVLERİ:1.İnsülin: Kandaki şeker oranı arttığında karaciğere glikoz geçişini sağlar.

2.Glukagon: Kan şekeri azaldığında karaciğeri uyarır karaciğerdeki glikozun kana geçmesini sağlar.

Eşeysel Bezler(Testisler ve Yumurtalıklar):Erkeklerde testisler (er bezleri),dişilerde yumurtalıklar (ovaryum) eşeysel bezlerdir. Eşeysel bezler hem iç hem de dış salgı üreten karma bezlerdir.Eşeysel bezler, üreme hücresi ürettiği için dış salgı bezi olarak, eşeysel hormon üretip kana verdiği için de iç salgı bezi olarak görev yaparlar.

Testisler ve Görevleri:1- Sperm hücrelerini üretirler.2- Androjen (testosteron) eşeysel hormonunu üretirler. Bu

hormon erkeklik hormonudur ve sesin kalınlaşmasını, erkeklerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini, sakal ve bıyık çıkmasını ayrıca sperm hücrelerinin belli bir yaştan sonra üretilmesini sağlar.

Yumurtalıklar ve Görevleri:1- Yumurta hücrelerini üretirler.2- Östrojen ve progesteron eşeysel hormonlarını üretirler. Bu

hormonlar dişilik hormonlarıdır ve sesin incelmesini, dişilerin kendine özgü vücut özelliklerinin belirlenmesini ve yumurta hücrelerinin belli bir yaştan sonra olgunlaşmasını sağlar.

Denetleyici ve Düzenleyici Sistemlerin Sağlığı ve Korunması:1- Sinir sistemi organları çarpma ve vurmaya karşı korunmalı, zarar

görmemelidir.2- Alkol, sigara ve uyuşturucu kullanılmamalıdır.3- Gürültülü ve gerilimli ortamlarda bulunulmamalı, stresten uzak

durulmalıdır.4- Dengeli ve düzenli beslenilmelidir.5- Düzenli uyunmalıdır.6- Ağır yük kaldırılmamalıdır.7- Düzenli olarak spor yapılmalıdır.8- Sinir sistemini menenjit, kuduz, çocuk felci gibi

hastalıklardan korumak için aşı yaptırılmalıdır.

İç Salgı Bezlerinden Dolayı Oluşan Hastalıklar:

İnsanlarda hormonlar normal değerden az ya da çok salgılandığında vücutta çeşitli bozukluklara yol açar. Hormon bozukluğu olan kişilerin tedavi edilmesini sağlayan bilim dalına endokrinoloji denir.

a) Devlik:Hipofiz bezinin, gelişme döneminden sonra büyüme hormonunu fazla salgılaması sonucu el, ayak ve çene kemiklerinin büyümesi hastalığıdır.

b) Cücelik:Hipofiz bezinin, büyüme hormonunu az salgılaması sonucu oluşur.

c) Şeker Hastalığı:Pankreasın, insülin hormonunu az salgılaması sonucu oluşur.

d) Kemik Erimesi:Tiroit bezinin kalsitonin hormonunu az salgılaması sonucu kandaki madensel tuzların kemiklere geçememesine neden olan hastalıktır.

e) Dış Guatr:Tiroit bezinin, iyot eksikliğinde tiroksin hormonunun salgılanması için çok çalışıp şişmesi sonucu oluşur.f) İç (Zehirli) Guatr:Tiroit bezinin, iyot fazlalığında fazla çalışarak fazla tiroksin hormonu üretmesi sonucu göz kürelerinin dışa doğru büyümesine ve kilo kaybına neden olan hastalıktır.g) Kısırlık:Eşeysel bezlerin, eşeysel hormonları az salgılanması sonucu oluşur.

h) Tunç Hastalığı:Böbrek üstü bezlerininyapısının bozulması nedeniyle kortizonhormonun az salgılanması sonucu kan basıncının düşmesine ve derinin tunç rengi almasına neden olan hastalıktır.

ı) Kretenizm:Tiroit bezinin, tiroksin hormonunu doğumdan sonra az salgılaması sonucu cücelik ve zeka geriliğine neden olan hastalıktır.

Aşağıdaki cümlelerde hangi hormonlardan söz edilmektedir.

Umut bir haber karşısında çok heyecanlanmış…………

Onur ergenlik döneminde boyu uzuyor…………………

Can çok yemek yemesine rağmen metabolizması hızlı zayıflıyor……………….

Başar’ın sakalları çıkmaya başladı………………….

Ali evlenme çağına gelmiş , çocuğu olabilir……………

Ragıp amcanın şekeri düşmüş……………………..

Sami dayının şekeri çok yemekten çıkmış……………

A) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak belirtiniz.Merkezi sinir sistemi, beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilikten oluşur.(….) Soluk alma ve kalp atışını sinirler kontrol eder. (….) Kalp, mide ve akciğer gibi organların çalışmasını beyincik kontrol eder. (….) İç salgı bezlerinin kontrolünü hipofiz bezi yapar. (….) Dişi ve erkek özellikleri belirleyen hormonları eşeysel bezler salgılar. (….) Sinir sisteminin tüm organlarla bağlantısı vardır. (….) Bir uyarının sinirlerde oluşturduğu değişikliğe uyartı mesajı denir.(….)

Hormonlar salgılandıkları bezden direk kana karışırlar. (….) Böbreküstü bezlerinden büyüme hormonu salgılanır. (….) Beyincik vücudumuzun denge merkezidir. (….)

B) Aşağıdaki cümleleri uygun sözcüklerle eşleyiniz.Nöron – adrenalin – beyincik – guatr – dans etme – pankreas

omurilik – hormon – beyin – refleks• Vücudumuzun içinde veya dışında oluşan değişikliklere karşı

gösterilen otomatik ve kontrolümüz dışındaki tepkilerdir…………..• Omurganın içinde yer alır………….• Acıkma, susama, iştah ve uyku gibi olayları düzenler………….• Kasların, kol ve bacakların birbiri ile uyumlu çalışmasını

sağlar……......• Vücudumuzda organlarımız arasındaki bilgi iletişimini sağlar………..• İç salgı bezlerinin salgıladığı kimyasal sıvılardır…………….• Salgıladığı hormonlar kan şekerini ayarlar, karma bezdir……………• Korku ,coşku ,heyecan ve öfke anında böbreküstü bezlerinin salgıladığı

hormondur……………• Tiroit bezi yeterli çalışmadığında ortaya çıkan hastalıktır.• Sonradan kazanılan bir reflekstir…………..

Aşağıdaki tabloyu uygun olarak tamamlayınız.

Salgılanan Hormon İç Salgı Bezi Hormonun Vücuttaki Göreviİnsülin    

  Tiroit  

    Kan şekerini yükseltir

  Hipofiz  

Eşeysel hormonlar    

  Eşeysel bez Sperm oluşturur    Heyecanlanma anında

metabolizmayı hızlandırır

DUYU ORGANLARI

Çevremizden vücudumuza; ışık, ses, koku, basınç, sıcaklık gibi çeşitli uyarılar gelmektedir. Bu uyarıların algılanmasını ve sinirlere aktarılmasını sağlayan özel hücrelere duyu almacı adı verilir. Taşıdıkları duyu almacı ve bulundukları yerdeki farklılığa göre beş çeşit duyu organımız vardır.

Duyu sistemlerindeki bazı hücreler. Görüldüğü gibi her duyu hücresi özel bir şekle sahiptir.

Gözümüz, çevremizdeki cisimlerin şekil, renk gibi özelliklerini algılamaya yarar.Gözü koruyan yardımcı yapılar:Kaş, göz kapakları, kirpikler, gözyaşı bezleri, yağ bezleri ve göz kaslarıdır. Kirpikler, kaşlar ve göz kapakları gözü tozlardan ve dış etkilerden korur. Göz yaşı bezleri ise gözü nemlendirerek temizlenmesini sağlar.

GÖRME ORGANIMIZ: GÖZ

Göz dıştan içe doğru üç kısımdan oluşur:A- Sert Tabaka: Göz akı da denir. Gözün en dış kısmını oluşturan beyaz renkli tabakadır. Göze yuvarlak şeklini verir. Gözü dış etkilerden korur. Sert tabaka gözün ön kısmında incelerek saydam tabakayı (kornea) oluşturur. İnce kenarlı mercek özelliği gösteren saydam tabaka, göze gelen ışığı kırarak, göz bebeğine ulaşmasını sağlar.

B- Damar Tabaka: Sert tabakanın altında bulunur. Gözü besleyen damarlar burada yer alır. Damar tabaka gözün ön kısmında kalınlaşarak irisi oluşturur. İris; Düz kaslardan oluşan özel bir yapıdır.

Gözün renkli kısmıdır.İrisin ortasında bulunan kısmına göz bebeği denir. Göz bebeği ışığın göze girmesini sağlar. Karanlıkta göz bebekleri büyür, aydınlıkta ise küçülür. Böylece göze giren ışık miktarını ayarlar.

Aydınlık Karanlık

Gözbebeği

C- Ağ Tabaka: Gözün iç tabakasıdır. Işığa duyarlı almaçların bulunduğu kısımdır.Görme sinirlerinin gözden çıktığı kısma kör nokta denir. Kör nokta üzerinde duyu almaçları olmadığı için ışık uyarılarını algılamaz. Görüntü ağ tabakada bulunan sarı lekede oluşur. Göz merceği ağ tabakanın önünde bulunur. Göz merceği göz bebeğinden gelen ışınları kırarak, bunları ağ tabaka üzerine düşürmekle görevlidir.

GÖRME OLAYI1. Cisimlerden yansıyan ışık ışınları, önce saydam tabakaya gelir

ve burada kırılır. 2. Kırılan ışın, göz bebeğine gelir.3. Göz bebeğinden gelen ışınlar, göz merceğinde tekrar kırılarak

ağ tabaka üzerine düşer.4. Işığa duyarlı almaçların bulunduğu ağ tabakada yer alan sarı

leke üzerinde ters bir görüntü oluşur.5. Oluşan görüntü buradaki görme almaçları tarafından algılanır.6. Algılanan görüntü, görme sinirleri vasıtasıyla beyindeki görme

merkezine iletilir. 7. Ters görüntü, beyindeki görme merkezinde düz olarak algılanır.

Böylece görme olayı gerçekleşir.

Yani Gözümüzle Değil, Beynimizle Görürüz.

Işık Saydam tabaka (Kornea)

Ağ tabakada Göz Merceği Göz Bebeği

Duyu Sinirleri Beyindeki görme merkezi

(Sarı leke)

GÖZ SAĞLIĞI VE KORUNMASI1-Gözlerimizi temiz tutmalıyız.

2-Başkalarına ait havlu ve gözlükleri kullanmamalıyız.

3-Televizyonu uzun süre ve yakından izlememeliyiz.

4-Okuma sırasında gözlerimiz ile kitap arasındaki uzaklığın yaklaşık 35 cm olmasına dikkat etmeliyiz.

5-Gözlerimizi aşırı ışıktan korumalıyız.

6-Gözlerimizin görme yeteneğini artırmak için A vitamini içeren besinler yemeliyiz.

GÖZ KUSURLARI VE TEDAVİ YOLLARI:Normal Göz:Göz ekseni ve göz merceği normalGörüntü Sarı Leke(Retina) üzerine düşer.

HİPERMETROP GÖZ(YAKINI GÖREMEZ)Göz ekseni normal ancak göz merceği yassı olduğu için ışığı az kırar.Görüntü Sarı Leke(Retina) arkasına düşer. Uzağı net görürler.

HİPERMETROP GÖZ KUSURUNUN DÜZELTİLMESİ:İnce kenarlı mercek ile görüntünün Sarı Leke(Retina) üzerine düşmesi sağlanır.

Görüntü Sarı Leke(Retina) önüne düşer.(Sarı lekenin önünde oluşur.)Yakını iyi görür.

MİYOP GÖZ(UZAĞI GÖREMEZ)

MİYOP GÖZ KUSURUNUN DÜZELTİLMESİ:Kalın kenarlı mercek ile görüntünün Sarı Leke(Retina) üzerine düşmesi sağlanır.

ASTİGMATİZM(BULANIK GÖRÜNTÜ OLUŞUR)Saydam tabaka (Kornea) ya da göz merceğinin küresel olmamasından kaynaklanır. Birkaç tane görüntü oluşur.Görüntüler ağ tabakanın önüne ve arkasına düşer. (Görüntü sarı lekede bulanık ve şekli bozuk olarak oluşur.)Silindirik mercekle düzeltilir.

KATARAKT: Genellikle ileri yaşlarda merceğin esnekliğini ve saydamlığını yitirmesi sonucu görüntü sarı lekeye düşmez. Ameliyatla düzeltilir.

RENK KÖRLÜĞÜ (DALTONİZM): Kırmızı ve yeşil renkleri ayıramazlar. Renk körü olanlara sürücü belgesi verilmez. Tedavisi yoktur. Kalıtsal bir hastalıktır.

ŞAŞILIK: Gözü hareket ettiren kasların uyumsuzluğu sonucunda oluşur. Ameliyatla düzeltilebilir.

PRESBİTLİK: Göz merceğinin esnekliğini kaybetmesiyle oluşur. İnce kenarlı mercekle düzeltilebilir.Gözlük ve kontak lensler, bazı göz kusurlarının tedavisinde kullanılan teknolojik araçlardır. Ayrıca teknolojik gelişmeler sayesinde gözün bozuk olan korneası da kornea nakli ile değiştirilebilmektedir.

Trahom :Mikroplarla bulasan ve tedavi edilmediğinde körlüğe neden olan bir hastalıktır.Doğuştan değildir, sonradan oluşur.

Gözün Yardımcı Organları (Bölümleri):Kirpikler, kaslar, göz kapakları ve gözyaşı bezleri gözü koruyan yapılardır.1-) Göz Kapakları :Gözü dış etkilerden korur ve göz kırpma sayesinde gözün dinlenmesini ve nemli kalmasını sağlar.2-) Kaslar :Alından gelen teri tutarak göze inmesini önler.

4-) Gözyaşı Bezleri :Salgıladığı gözyaşı salgısı ile gözün temizlenmesini ve nemli olmasını sağlar.

5-) Göz Kasları :Göz yuvarlağını, göz çukuruna bağlar ve gözün her yöne kolayca hareket etmesini sağlar(6 tanedir).

6-) Yağ (Çapak) Bezleri :Salgıladığı yağ salgısı ile göz çukurunun kaygan olmasını ve gözün göz çukuru içinde kolay hareket etmesini sağlar. Yağ bezleri göz kapaklarının kenarında bulunur.

Braille Alfabesi: Görme engelliler için kullanılır. Kabartma noktalardan oluşan karakterler kullanılmaktadır. Görme engelliler, parmaklarının uçlarını kullanarak bu alfabeyle yazılmış yazıları okuyabilmektedir.

Duyma Organımız: Kulak

Kulak, işitme duyu organıdır. Çevreden gelen ses dalgalarının işitilmesini ve beyincikle birlikte denge olayının gerçekleşmesini sağlar. Kulak, başın her iki yanında, şakak kemikleri içindeki oyuğa yerleşmiştir.Kulak dıştan içe doğru dış kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç bölümden oluşur.

1-) Dış Kulak :Dış kulak; kulak kepçesi, kulak yolu ve kulak zarından oluşur. Dış kulağın sonunda kulak zarı bulunur. Kulak kepçesi, kıkırdaktan yapılmış, üzeri deri ile örtülmüş ve kıvrımlı yapıya sahip olan kısımdır.Kulak kepçesi, çevreden gelen ses dalgalarını toplayarak kulak yoluna iletir. Kulak kepçesinin alt kısmında içi yağla dolu olan kulak memesi bulunur.

Kulak yolu, kulak kepçesi ile kulak zarı arasında uzanan 2–3 cm uzunluğundaki hafif kıvrık kanaldır. Kulak yoluna işitme kanalı da denir. Kulak yolu, kulak kepçesi tarafından toplanan ses dalgalarının kulak zarına iletilmesini ve kulak zarının titreşmesini sağlar.Kulak yolunun iç yüzeyi, mukoza tabakası ile örtülüdür. Mukoza tabakası üzerinde, kıllar ve salgı bezleri bulunur.

2-) Orta Kulak :Orta kulak, kulak zarı ile dış kulağa, oval pencere ile de iç kulağa bağlıdır.Orta kulakta; çekiç–örs–üzengi kemikleri, östaki borusu ile oval pencere bulunur ve orta kulağın içi havayla doludur.Kulak yolu ile gelen ses dalgaları kulak zarına çarparak kulak zarını titreştirir.Kulak zarı titreşince buraya bağlı olan çekiç–örs–üzengi kemikleri de titreşir. Bu kemikler, kulak zarından aldıkları ses titreşimlerinin şiddetini arttırarak bu titreşimleri oval pencere ile iç kulağa verirler.Orta kulağı yutağa bağlayan boruya östaki borusu denir. Östaki borusu dış kulak ile orta kulak arasındaki hava basıncının dengelenmesini ve kulak zarının yırtılmamasını sağlar.

3-) İç Kulak :Orta kulağa oval pencere ile bağlıdır. İç kulakta dalız, salyangoz, yarım daire kanalları, tulumcuk, kesecik, işitme duyu hücreleri, işitme duyu sinirleri, denge ile ilgili sinirler bulunur ve iç kulağın içi sıvıyla doludur.

Orta kulaktan gelen ses titreşimlerini alan ve salyangoza ileten organa dalız denir.

İç kulakta işitme duyu hücrelerinin bulunduğu, işitme duyu sinirlerinin bağlandığı ve içi sıvıyla dolu olan organa salyangoz denir.

Salyangozda, işitme duyu hücrelerinin bulunduğu organa korti organı denir.

Beyincik ile birlikte vücudun dengesini sağlayan ve içi sıvıyla dolu olan kanallara yarım daire kanalları denir. Yarım daire kanalları üç tane olup vücudun dengesini hem beyincik hem de buraya bağlı olan tulumcuk ve kesecik denilen torbalar sayesinde sağlar. Yarım daire kanallarına denge ile ilgili sinirler bağlıdır. Bu sinirler, yarım daire kanallarındaki uyartıyı önce beyinciğe buradan da beyne götürür.

İşitme Olayı :Ses, havada dalgalar halinde yayılır. Çevreden gelen ses dalgaları kulak kepçesi tarafından toplanarak kulak yoluna iletilir ve kulak yolu ile kulak zarına getirilerek kulak zarı titreştirilir. Kulak zarı titreşince buraya bağlı olan çekiç–örs–üzengi kemikleri de titreşir ve bu kemikler ses titreşimlerinin şiddetini arttırarak bu titreşimleri oval pencereye verirler.Oval penceredeki ses titreşimleri burada bulunan dalız ile alınarak salyangoza iletilir.Salyangoza gelen ses titreşimleri korti organında bulunan işitme duyu hücreleri tarafından alınarak işitme duyu sinirlerine aktarılır ve sinirler yardımıyla beynin işitme duyu merkezine taşınır. Gelen uyartılar beyin tarafından değerlendirilir ve işitme olayı gerçekleşir.

Kulak Sağlığı ve Korunması :1. Kulak yolu kirlendiğinde temizlenmelidir.2. Ucu sivri eşyalarla kulak karıştırılmamalıdır.3. Kulağa su kaçtığında temizlenmelidir.4. Şiddetli darbelerden korunmalıdır.5. Gürültülü ortamlarda bulunulmamalıdır.6. Çok yüksek gürültüde ve basınçta ağız açılıp kulaklar

kapatılmalıdır.7. Yüksek sesle bağırılmamalıdır.8. Diş sağlığına dikkat edilmelidir.9. Kulak soğuktan korunmalıdır.10. Kulak iltihabı, kulak akıntısı ve ağrısı olduğunda doktora

gidilmelidir.

İşitme Bozuklukları :İşitme bozuklukları doğuştan veya sonradan hastalıklara ya da kazalara bağlı olarak oluşabilir.Kulak zarının sertleşmesi, orta kulaktaki kemiklerin kaynaşması veya iç kulaktaki zedelenmeler doğuştan sağırlığa yol açar.Şiddetli darbeler sonucu kulak zarının yırtılması, kulak kemiklerinin yerinden oynaması veya işitme duyu sinirlerinin zedelenmesi doğuştan olmayan sağırlığa yol açar.Ağız ve burundan giren mikroplar östaki borusundan geçerek orta kulağa gelir ve orta kulak iltihabına yol açar. Tedavi edilmezse iltihap beyne geçebilir veya kulaktan dışarı akabilir. Bu hastalıkta kulakta çınlama, uğultu, şiddetli ağrı ve işitme bozuklukları görülür. Beyne geçen iltihap menenjit hastalığına yol açar.

İşitme kaybı olan insanlar işitme cihazı sayesinde daha rahat duyabilirler. Bu cihazlar, çevreden gelen ses dalgalarının şiddetini yükselterek kulağın duyabileceği seviyeye getirirler. Bu cihazlar, ses şiddetini yükseltir fakat işitme bozukluklarını gidermez. Bu cihaz, işitme bozukluğu olan her yaştaki insan tarafından kullanılabilir.İşitme engelliler, çevreyle iletişim sağlamak için işaret dilini kullanırlar. İşaret dili, harfleri veya kelimeleri anlatmak için sadece ellerin kullanıldığı bir dildir.

KOKLAMA ORGANIMIZ: BURUNBurun solunum ve koku alma organımızdır.Bunun yanında burun alınan havanın;• temizlenmesini,• ısıtılmasını,• nemlendirilmesini• kokusunun algılanmasını gerçekleştirir. Burnun ön tarafı kıkırdaktan, arka tarafı kemikten yapılmıştır.

Burunda burun kılları, burun kanalları, kılcal kan damarları, mukoza, koku alma duyu hücreleri bulunur ve koku alma duyu sinirleri çıkar. Burun boşluğunun iç yüzeyini örten ve salgı üreten hücrelerin oluşturduğu dokuya mukoza denir. Mukoza sümük salgısı üretir. Burun boşluğunun iç yüzeyini örten mukoza tabakasında çok sayıda kılcal kan damarları ve burun kılları bulunur. Burun boşluğundaki mukus salgısı bu bölgeyi ve kılları nemli tutar.

Burun boşluğunun üst kısmında koku alma alanı olan sarı bölge bulunur. Bu bölgede koku almaçları bakımından zengindir.Sarı bölgedeki koku alma hücreleri mukus içinde gömülü haldedir. Sarı bölgedeki koku alma sinirlerinin toplandığı yere Koku Soğancığı denir.Koku duyumuz çabuk yorulur. Örneğin bir süre aynı koku alınacak olursa bu koku bir müddet sonra hissedilemez. Ancak ortama değişik bir koku geldiğinde bu yeni koku fark edilir.

NASIL KOKU ALIRIZ?Çevremizdeki kokuları yabancılık çekmeden tanımamızın nedeni; bir koku hafızasına sahip olmamızdır. Her türlü koku özel bir kodlamayla beynin koku merkezinde kodlanır. Kokulu bir cisimle karşılaştığımız anda;1. Kokulu cisimlerden buharlaşarak ayrılan ve havaya karışan

tanecikler, sarı bölgedeki mukus sıvısında çözünerek koku almaçlarını uyarır.

2. Uyartılar beynin koklama merkezine iletilir. Böylece koku algılanmış olur.

BURUN SAĞLIĞI Bulunduğumuz çevredeki havanın tozlu, mikroplu, kuru, sıcak ya da soğuk olması burnun sağlığını etkiler.BAZI BURUN HASTALIKLARISİNÜZİT: Burnun etrafında bulunan sinüslerin iltihaplanmasıdır. İlaçlarla tedavi edilir.

SAMAN NEZLESİ: Saman nezlesi bir alerji hastalığıdır. Polenler ve bazı besin maddeleri, tebeşir tozu, hayvan tüyleri veya değişik bazı maddeler alerji yapabilir. İlaçlarla yada aşı yapılarak tedavi edilir.

BURUN AKINTISI: Nezle, saman nezlesi, sinüzit, alerjik burun iltihabı veya buruna herhangi bir şey kaçmış olması sebebiyle oluşabilir.

BURUN KANAMASI: Burnun içinde yoğun şekilde damarlar bulunur. Burun içi iltihaplanmaları, sinüzit, buruna gelen darbeler, buruna sokulan yabancı cisimler, yüksek tansiyon burun kanamasına sebep olabilir.

Tatma Organımız: DilDil, tat alma duyu organıdır. Ayrıca besinlerin çiğnenmesine, yutulmasına ve konuşmaya yardımcı olur.Dil, ağız boşluğunda bulunur ve çizgili kas yapısındadır.

Dilde, tat alma duyu hücreleri ile tat alma duyu sinirlerinin bulunduğu kabarcıklara tat tomurcukları veya tat cisimcikleri denir.Dilin yapısında tat duyusundan başka sıcak, soğuk, dokunma gibi duyuları alan duyu hücreleri de bulunur.

Tat Alma Olayı:Besinlerin tadının algılanabilmesi için o besin maddesinin dildeki veya damaktaki tükürük sıvısı içinde çözünmesi gerekir.Tükürük sıvısı içinde çözünen besinler, dilin üst kısmındaki tat tomurcuklarında bulunan tat alma duyu hücrelerini uyarır ve bu uyarılar tat alma duyu sinirleri yardımıyla beyindeki tat alma duyu merkezine iletilir. Gelen uyartılar beyin tarafından değerlendirilir ve besinlerin tadı algılanmış olur.

Dilin her bölgesi her tadı algılayabilir. Fakat dilin her tarafı her tadı aynı derecede algılayamaz.

•Dilin arka tarafı acıyı daha iyi algılar.

•Dilin arka yan kenarları ekşiyi

•Dilin ön yan kenarları tuzluyu,

•Dilin uç tarafı tatlıyı,

Dil Hastalıkları:1-) Tat Körlüğü:Kalıtsal olarak bazı maddelerin tadının algılanamamasıdır.

2-) Dil İltihabı:Diş çürükleri, diş eti iltihabı, sigara, sürekli çok sıcak veya soğuk yiyeceklerin yenmesi nedeniyle dilde oluşan iltihaplardır.

3-) Dil Yaraları:Hazımsızlık ve gripten dolayı dilin etrafında kızarıklık ve içi su dolu kabarcıklarıngörülmesidir.

4-) Ağız Mantarı (Pamukçuk) :Bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak küf mantarının sebep olduğu yutkunma zorluğu ve yanmaya yol açan hastalıktır. Dil üzeri ve ağız içi beyaz lekelerle kaplanır. Bebeklerde daha çok ortaya çıkar. İlaçlarla tedavi edilir.

Dil Sağlığı ve Korunması:1- Ağız temizliğine önem verilmelidir.

2- Çok sıcak ya da çok soğuk yiyecek ve içeceklerden kaçınılmalıdır.

3- Alkol ve sigara kullanılmamalıdır.

4- Tadı bilinmeyen maddeler ile bazı kimyasal maddelerden uzak durulmalıdır.

Tat Alma ve Koku Alma Arasındaki İlişki :Nezle olduğumuzda koku ve tat algılayabiliyor muyuz? Koku ve tat alma organlarımız birbiri ile uyumlu olarak çalışır. Dilimiz bir besinin tadını burnumuz ise kokusunu algılar. Kokusu yeterince alınmayan besinlerin tadı da iyi alınmaz. Nezle olduğumuzda kokuları tam olarak alamadığımız için besinlerin tadını da tam olarak alamayız. Besinlerin tadını tam olarak alabilmek için burun ve dilin birlikte görev yapması gerekir.Beyinde, tat alma ve koku alma duyu merkezleri birlikte çalıştığı için tat alma ve koku alma duyu organları birlikte çalışır. Bu nedenle kokusu iyi algılanamayan besinlerin tadı da iyi algılanamaz.

DOKUNMA, HİSSETME DUYU ORGANIMIZ: DERİDeri, vücudun dış yüzeyini örten dokunma, hissetme duyu organıdır. Deri, sıcaklık, soğukluk, sertlik, yumuşaklık, ağrı, basınç, düzlük, pürüzlülük gibi çevreden gelen uyarıları yani dış etkileri algılayabilir.

Derinin Kısımları :Deri, üst deri ve alt deri olmak üzere iki tabakadan oluşmuştur.1-) Üst Deri :Derinin üst kısmındaki ince tabakadır. Üst deri, alt deriyi korur ve iki tabakadan oluşur.• Korun Tabakası :Üst derinin en üst kısmındaki yassı ve ölü hücrelerden oluşan tabakaya korun tabakası denir. Bu tabakadaki ölü hücreler, alttaki hücreleri korur ve zaman zaman kepek seklinde dökülür.

▪ Malpighi Tabakası :Korun tabakasının alt kısmında bulunan, canlı ve deriye renk veren (sarı, kızıl, beyaz, siyah) hücrelerden oluşan tabakaya malpighi tabakası denir. Bu tabaka deriye renk verir ve bu tabakada ölen hücreler korun tabakasını oluştururlar.Üst deride; kan damarları, duyu hücreleri ve duyu sinirleri bulunmaz.Saç, kıl, tırnak, boynuz gibi yapılar üst deriden vücut yüzeyine çıkarlar.

2-) Alt Deri :Üst derinin alt kısmında yer alan ve üst deriye göre daha kalın olan tabakadır.Alt deride; kan damarları, duyu hücreleri, duyu sinirleri, kıl kasları, kıl kökleri, ter bezleri, süt bezleri, yağ bezleri bulunur ve alt derinin en alt kısmında yağ tabakası yer alır.Alt deride bulunan yağ tabakası vücut ısısını korur, ısı kaybını önler, vücudu dış etkilere karşı korur ve deriyi nemli tutar.

Dokunma (Hissetme) Olayının Gekleşmesi :Alt deride dokunma duyu hücreleri ile duyu sinir uçlarının bulunduğu yere duyu cisimciği denir.

Deride farklı hassaslık derecesine sahip çok sayıda duyu hücresi bulunur. Sıcaklık, soğukluk, sertlik, yumuşaklık, ağrı, basınç gibi uyarılar alt derideki duyu cisimciğinde bulunan duyu hücrelerini uyarır ve bu uyarılar duyu sinirlerine aktarılarak sinirler yardımıyla beyindeki dokunma, hissetme duyu merkezine iletilir..

Dokunma duyu hücrelerinin sayısı derinin her yerinde aynı değildir. Bu nedenle derinin her yeri aynı oranda duyuları algılayamaz.

Parmak uçları ve dudaklardaki duyu almaçlarının sayısı fazla olduğu için bu bölgelerde algılama daha fazladır.

Deride bulunan duyu hücreleri görevlerine göre özelleşmiştir. Duyu hücrelerinden bir kısmı sıcağı, bir kısmı, sertliği, bir kısmı acıyı algılayacak şekilde özelleşmişlerdir.

Derinin Görevleri :1. Vücudu dış etkilere karşı korur.2. Vücuda doğal bağışıklık kazandırır, mikropların vücuda

girmesini önler.3. Vücudun su dengesini ayarlar.4. Vücut ısısını ayarlar.5. Terleme yoluyla su, madensel tuzlar ve zararlı maddeleri

atarak boşaltıma yardımcı olur.6. Gaz alışverişi yaparak solunuma yardımcı olur.7. Güneşin zararlı ışınlarına karşı vücudu korur.8. Dokunma duyu organıdır ve sıcaklık, soğukluk, sertlik,

yumuşaklık, ağrı, basınç gibi duyuları algılar.

Deri Hastalıkları :Deri hastalıkları ezici, kesici, delici cisimlerle, mikroorganizmalar nedeniyle veya alerjik etkilerle ortaya çıkabilir. Kurdeşen, egzama, uyuz, uçuk, mantar, sedef, nasır, kepek, deri iltihabı, deri bozuklukları ve deri kanseri, çeşitli deri hastalıklarıdır.Bazı deri hastalıklarının tedavisinde teknolojik gelişmeye bağlı olarak dermatoskop denilen cihaz kullanılır. Bu cihaz derideki güneş lekesi ve beni inceleyerek kanser riskinin olup olmadığının belirlenmesini sağlar.

Deri Sağlığı ve Korunması :1. Deri ezilme, kesilme, yaralanma ve yanmalardan

korunmalıdır.2. Vücut temiz tutulmalı ve deri üstündeki kirler ve ölü hücreler

sık sık yıkanarak vücuttan uzaklaştırılmalı.3. Güneşin zararlı ışınlarından korunmalı ve uzun süre güneşte

kalınmamalıdır.4. Alerjiye neden olabilecek deterjan ve kozmetik ürünler

kullanılmamalıdır.

• Göz kaç tabakadan oluşur? …………………• Görme sinirleri gözün hangi kısmında bulunur?

………………………..• Burunda koku almaçlarının en yoğun bulunduğu

kısım………………………• Gözde görüntünün ters olarak oluştuğu yer ..

………………..• Kulakta bulunan vücudumuzdaki en küçük kemik

……………………… • Kulak zarının basıncını dengeler

……………………….• Dışarıdan gelen ses dalgalarını toplar

…………………

Gözün kısımlarını şekil üzerinde gösteriniz.

Dilin tat alma kısımlarını şekil üzerinde gösteriniz.

Derinin kısımlarını şekil üzerinde gösteriniz.

Görme olayı ile ilgili verilen diyagramı tamamlayınız.

Koklama olayı ile ilgili verilen diyagramı tamamlayınız.

Duyma olayı ile ilgili verilen diyagramı tamamlayınız.

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLERİN

SAĞLIĞI VE

ORGAN BAĞIŞI:

Vücuttaki Sistemlerin Sağlığı ve Çalışması:Bir canlının canlılık özelliğini taşıyan en küçük yapı birimine hücre denir. Çok hücreli canlılarda aynı yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları, benzer görevdeki dokular birleşerek organları, benzer görevdeki organlar birleşerek sistemleri, sistemlerde birleşerek canlı organizmayı yani canlı vücudunu oluştururlar.İnsan vücudunda destek ve hareket sistemi, dolaşım sistemi, bağışıklık sistemi, solunum sistemi, sindirim sistemi, boşaltım sistemi, üreme sistemi, sinir ve endokrin sistemi gibi sistemler bulunur. İnsan vücudundaki bütün bu sistemler düzenli, uyumlu, birlikte ve birbirine bağlı olarak çalışırlar.

İnsan vücudundaki herhangi bir sistemin ya da sistemleri oluşturan organlardan herhangi birinin görevini yapamaması, vücudun çalışma düzenini bozar, diğer sistemlerin çalışması etkilenir ve canlı vücudu hastalanır.Vücutta gerçeklesen her olay ve vücut tarafından yapılan her iş vücuttaki sistemlerin birlikte ve uyumlu şekilde çalışması ile gerçekleştirilir.Bağımlılığa sebep olan alkol, sigara ve uyuşturucu gibi maddeler canlı vücudunda bulunan sistemlerin çalışma düzenini ve sistemlerin arasındaki uyumluluğu bozar.

Bağımlılık Yapan Maddelerin Vücuttaki Etkisi:Alkol, sigara ve uyuşturucu bağımlılık yapan maddelerdir. Bu zararlı alışkanlıklar merak, özenti, arkadaşları tarafından kabul görme gibi sebeplerle başlar. Bu tür alışkanlıklardan uzak durarak sağlıklı yaşanması için; spor, sanat, bilim, müzik, resim gibi alanlarla uğraşılması ve sosyal etkinliklere katılınması gerekir.

Bağımlılık yapan maddeler;1. Damarların büzülmesine neden olur.2. Kalp krizi ve felç riskini arttırır.3. Merkezi sinir sisteminin çalışma düzenini bozar.4. Akciğer ve karaciğer hücrelerine zarar verir.5. Kanser riskini arttırır.6. Sinüzit, nezle, grip, bronşit, ülser ve gastrit gibi

hastalıkların daha sık görülmesine neden olur.7. Dil, diş ve damakta tahrişe neden olur.8. Sindirim bozuklukları, bağırsak, böbrek, karaciğer, kalp

ve damar hastalıklarına neden olur.9. Görme bozukluğu ve dikkat dağınıklığına sebep olduğu

için kazaların oluşmasına yol açar.

Organ Bağısı ve Önemi:Hayatta olan bir kişinin kendi istek ve iradesi ile ölümünden sonra doku ve organlarının başka bir insanın tedavisi için kullanılmasına izin vermesine organ bağışı denir.a) Bağış Yapılabilecek Organlar:

Sağlıklı olan her organ bağışlanabilir. Ülkemizde; kalp, akciğer, böbrek, karaciğer ve pankreas gibi organların ve kalp kapağı, gözün kornea tabakası, kas ve kemik iliği gibi dokuların nakli yapılabilmektedir.

b) Bağış Yapabilecek Kişiler:Organ bağışı ile ilgili yasa gereği organ bağışı yapabilmek için 18 yaşını doldurmuş olmak gerekir. Bu isteğin şahitler huzurunda sözlü ve yazılı olarak yapılması ve ayrıca bunun bir doktor tarafından onaylanması gerekir.

Organ bağışında bulunmak isteyen kişi Doku ve Organ Bağış Belgesi’ni doldurur ve bu belgeyi bir kimlik gibi sürekli yanında bulundurur.

c) Organ Nakli:Görev yapmayacak durumda olan veya hastalıklar sonucunda vücuda zararlı hale gelen bir organın yerine sağlam bir organın nakledilmesi işlemine organ nakli denir.

Organ nakli canlı veya beyin ölümü gerçeklemiş kişilerden alınan organlarla yapılır. Canlı kişilerden organ nakli yapılırken, organ veren kişinin yaşamını riske sokmayacak çift organların biri alınarak yapılır.Organ nakli Sağlık Bakanlığı ve üniversite hastanelerinin Organ Nakil Merkezleri’nde gerçekleştirilir.

Tıp Alanındaki Teknolojik GelişmelerTıp alanındaki teknolojik gelişmelerle birlikte birçok hastalığın tedavisi mümkün olmaktadır. Bu yolla sağlıklı ve mutlu insanlardan oluşan bir toplum daha iyi bir hayat sürdürecektir.Bilgisayarlı Tomogrofi:X-ışını kullanılarak vücudun istenilen bölgesinin görüntüsünü oluşturmaya yönelik bir teşhis yöntemidir.

Oluşturulan görüntüler bilgisayar ekranında izlenebilir ve filmi çekilebilir. Bu yöntem röntgen ve X-ışınları kullanıldığı için vücuda zarar verebilir.

Manyetik Rezonans:Tıptaki en ileri görüntüleme ve tanı yöntemlerinden biridir. Bilgisayarlı tomogrofiden farkı ses dalgaları ile çalışmasıdır. Bu yüzden insan vücuduna zarar vermez.

Vücudun belirlenen bölgelerine gönderilen ses dalgalarından alınan titreşimler kaydedilir ve bu bölgenin bir tür haritası çıkarılır.

Endoskopi:Özel bir aletle yemek borusu, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsağın incelenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Bu alet 8-10mm kalınlığında,110-120cm uzunluğunda oldukça yumuşak bir boru olup uç kısmında küçük bir kamera bulunmaktadır. Bu kamera içinden geçtiği bölgeleri bir televizyon ekranına yansıtmaktadır.

Aşağıda boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız. 1.Besin maddelerinin dişler yardımıyla parçalanmasına

……………sindirim denir.2.İnce bağırsakta bulunan …. ………………… sayesinde

besinler kana karışır. 3.Düşünülerek yapılan hareketlerin merkezi

…………………………dir.4.Boşaltım olayının asıl gerçekleştiği organ

………………………… dir.5. İç kulağa gelen ses dalgalarının işitme almaçlarıyla işitme

sinirlerine iletimi ………………… denilen kısımda gerçekleşir.

6.Uzağı iyi görüp yakını görememe durumu…........…… göz kusuru olarak adlandırılır.

7. Maddelerin kokularını alabilmemiz için koku moleküllerinin ……………... çözünür özellikte olması gerekir.

8. Alt deride bulunan……….…….…..tabakası vücudumuzun ısı kaybını önler

9.Besinlerin fiziksel olarak çiğneme ve kas hareketleri ile küçük parçalara ayrılmasına ………………….. sindirim denir.

10.İç salgı bezlerimiz denetleme ve düzenleme görevlerini …………..…… denilen özel salgılar üreterek yerine getirir.

11. …………………… göz kusuru yakını iyi görür.

• Göz kaç tabakadan oluşur? ………….....................................................

• Merkezi sinir sistemi kaç bölümden oluşur? Bunlar nelerdir? .............................................

• Görme sinirleri gözün hangi kısmında bulunur? .......................................................

• İdrarın idrar kesesinden alınarak vücut dışına atılmasını sağlayan nedir? .................................

• Böbreğin yapısında bulunan süzücü yapılara ne denir? .......................................

• Sinir sistemini oluşturan özelleşmiş hücrelere ne denir? ...................................

• Kan şekeri oranını düşüren hormona ne adı verilir? ................................................

• Ürettiği safra sıvısı sayesinde yağları mekanik olarak parçalayan yapıya ne ad verilir? ………………………………

• Refleks hareketlerin yönetildiği yer neresidir? ………………………………………………………

• Duyu organları nelerdir? ………………………………………………………….

• Proteinlerin sindiriminin başladığı yerdir…………….

• Burunda koku almaçlarının en yoğun bulunduğu kısımdır……….....................................

• Böbreküstü bezinden korku anında salgılanan hormondur………………………………

• Gözde görüntünün ters olarak oluştuğu yerdir……………………..…….

Acıkmayı kontrol eden merkezi sinir sistemi organıdır……………. Kandaki şeker miktarı artınca salgılanan hormondur…………… Hem enzim hem hormon salgılayan organımızdır………………… Vücudun denge merkezidir…………………………… Kulakta bulunan vücudumuzdaki en küçük kemiktir……………… Kulak zarının basıncını dengeler……………………… Dışarıdan gelen ses dalgalarını toplar………………… Sesin beyine çıkış yaptığı kısımdır………………………. Sesin kulak zarına geldiği yol………………………….

Aşağıda verilen cümleler doğru ise başına (D), yanlış ise başına (Y) harfi koyunuz. 1-(…..) Sindirim ağızda başlar. 2-(…..) Su ve vitaminler sindirime uğramaz. 3-(…..) Karaciğer sindirime yardımcı bir organdır. 4-(…..) Hafıza ve öğrenmenin merkezi omuriliktir. 5-(…..) İnce bağırsakta yağ, protein ve karbonhidratlar sindirilir. 6-(..…) Uzağı net göremeyen hastalar hipermetroptur. 7-(…..) İris gözümüzdeki renkli kısmın olduğu bölgenin isimdir. 8-(…..) Böbreklerimiz sindirim sistemi organlarından birisidir. 9-(…..) Gastrit, sindirim sistemi hastalığıdır. 10-(…..) Glukagon pankreas tarafından salgılanan

bir hormondur.

11-(…..) Derimize rengini veren ve cansız hücrelerden oluşan kısım üst deridir.

12-(…..) Vitaminlerin sindirimi kalın bağırsakta olur.13-(…..) Gözümüzde bulunan sarı leke üzerine düşen görüntü normale göre

terstir.14-(…..) Böbreklerimizde kanın süzülmesinden sorumlu birimin adı

nefrondur.15-(…..) Adrenalin hormonu hipofiz bezi tarafından salgılanır.16-(…..) Karaciğer yağların sindirime yardımcı olmak için ürettiği safra

salgısını incebağırsağa gönderir.17-(…..) İç salgı bezlerimizden pankreas kan şekerimizi düzenler.18-(…..) Görme olayında görüntü sarı leke üzerinde oluşur.19-(…..) İç kulakta bulunan yarım daire kanalları vücudun dengesiyle ilgili

bilgileri beyinciğe iletir.20-(…..) Vücudumuzun çeşitli faaliyetleri sonucu oluşan atık

maddeleri bulunduran kanı böbrek süzerek temizler.

21-(…..) Dilimizin ucunda, arkasında ve yanlarında yer alan tat tomurcukları tatları algılamamızı sağlar.

22-(…..) Bazı deri hastalıklarının teşhisinde dermatoskop denilen cihaz kullanılır.

23-(…..) Yağların kimyasal sindirimi midede başlar.24-(..…) İdrarın vücuttan dışarı atıldığı açıklığa üretra denir.25-(..…) Bol su içmek böbreklerin faaliyetini azaltır.26-(..…) Dışardan gelen bir uyarıya vücudun verdiği ani tepkiye refleks

denir.27-(..…) Miyop göz kusuru uzağı net görüp, yakını net göremez. 28-(..…) Dilin uç kısmı tatlı, arka kısmı acı tatların algılanmasını sağlar.29-(..…) Proteinlerin ve karbonhidratların sindirimi midede, yağların

sindirimi ince bağırsakta başlar.30-(…..) Derinin her yerinde aynı oranda duyu almacı vardır.

31-(…..) Safra salgısı üretmek pankreasın bir görevidir.

32-(…..) Kandaki şeker oranını(glikoz) düşüren hormon glukagon, yükselten hormon insülin’dir.

33-(…..) Ülser, sindirim sistemi hastalığıdır.

34-(…..) Minarellerin sindirimi kalın bağırsakta olur.

35-(…..) Sağlıklı bir insanın idrarında glikoz bulunmaz.

36-(…..) Şaşılık kalıtsal bir hastalıktır ve düzeltilemez

37-(…..) Nöronlar, böbreklerin en küçük süzme birimidir.

38-(…..) Akciğer boşaltım sistemine yardımcı bir organdır.

39-(…..) Kulağımızın dengemizle ile ilgili görevli kısmı yarım daire kanallarıdır.

40-(…..) Tırnaklar, kıllar ve saçlar alt deride bulunur.

41-(…..) Koku alma ile tat alma birbiri ile ilişkili değildir.42-(…..) Dilin uç kısmı tatlı, arka kısımları acı tatların algılanmasını sağlar.43-(…..) Gözde görüntünün ters düştüğü yere kör nokta denir.44-(…..) Nöronlar, böbreklerin en küçük süzme birimidir.45-(.….) Şekeri düşmüş bir insanda insülin salgılanarak şeker düzeyi

ayarlanır.46-(…..) Sinir hücreleri kendilerini yenileyemezler.47-(…..) Refleks olayları beyincik tarafından yönetilir.48-(…..) Vücut metabolizması sonucu oluşan azotlu atık ürünler, amonyak,

üre ve ürik asittir.49-(…..) Renk körlüğü kalıtsal olmadığından tedavi edilebilir.50-(…..) Dişlerimiz sayesinde bütün besinlerin

kimyasal sindirimini gerçekleştiririz.

1-

2011-SBS

2-

2011-SBS

3-

2011-SBS

4-

2011-SBS

5-

2010-SBS

6-

2010-SBS

7-

2010-SBS

8-

2010-SBS

9-

2009-SBS

10-

2009-SBS

11-

2009-SBS

12-

2009-SBS

13-

2008-SBS

14-

2008-SBS

15-

2008-SBS

16-

2008-SBS