ĐẢM BẢO AN TOÀN BỨC XẠ TRONG X-QUANG TĂNG SÁNG TRUYỀN HÌNH

Đặng Đức Nhận, Trung tâm ATBX&MT, Viện KH&KTHN

- Những yếu tố ảnh hưởng đến liều bức xạ của nhân viên

- Những dụng cụ phục vụ an toàn

- Một số quy tắc đảm bảo an toàn bức xạ

NỘI DUNG

Những thành phần bức xạ trong X-quang chẩn đoán

•Cứ 1000 photon tiếp cận đến bệnh nhân thì khoảng 100-200 photon bị tán xạ, khoảng 20 photon đến được detector (tạo ảnh), số còn lại (880-780) thì bị hấp thụ.

• Tán xạ cũng tuân theo định luật: giảm theo bình phương khoảng cách, do vậy tăng khoảng cách tới bệnh nhân sẽ đảm bảo an toàn hơn.

Trong X-quang, tán xạ chủ yếu hướng về phía nguồn phát

Bóng phát

I. Những yếu tố ảnh hưởng đến liều bức xạ của nhân viên X-quang

• Nguồn bức xạ chủ yếu đối với nhân viên X-quang là từ bệnh nhân (bức xạ do tán xạ).

• Tán xạ là một trường bức xạ không đồng nhất quanh bệnh nhân.

• Suất liều xung quanh bệnh nhân là tập hợp của hàng loạt các yếu tố.

Đó là….

Đó là:Chiều cao của nhân viên

Vị trí của nhân viên đứng quanh bệnh nhân

Thể tích của bệnh nhân

Vị trí của ống phát tia

kVp, mAs

Có/không sử dụng các phương tiện bảo hộ và đảm bảo ATBX (áo, kính v.v…)

Suất liều tán xạ ở những vùng gần vị trí chùm

tia bắn vào bệnh nhân sẽ

cao hơn so với các vùng khác!

Suất liều phụ thuộc vào góc tán xạ

100 kV

11x11 cm

0.9 mGy/h

0.6 mGy/h

0.3 mGy/h

Cách bệnh nhân 1 m Chiều dầy BN=18 cm

Suất liều tán xạ đến nhân viên X-quang phụ thuộc vào góc tán xạ

Suất liều tán xạ đến nhân viên X-quang phụ thuộc vào trường xạ

Suất liều tán xạ càng cao khi trường xạ càng lớn

100 kV1 mA

11x11 cm 17x17 cm

0.8 mGy/h

0.6 mGy/h

0.3 mGy/h

1.3 mGy/h

1.1 mGy/h

0.7 mGy/h

Bệnh nhân dầy 18 cmCách bệnh nhân 1 m

Suất liều tán xạ đến nhân viên X-quang phụ thuộc vào khoảng cách đến bệnh nhân

Suất liều tán xạ sẽ giảm đi

nếu nhân viên X-quang đứng xa bệnh

nhân

100 kV1 mA

11x11 cm

mGy/h at 0.5m mGy/h at 1m

3,2

2,4

1,2

0,8

0,6

0,3

Suất liều tán xạ đến mắt nhân viên X-quang phụ thuộc vào vị trí ống phát tia

Ống phát tia nằm bên dưới giường bệnh

nhân làm giảm suất liều đến thủy tinh thể nhân viên X-

quang

CẤU HÌNH TỐT NHẤT

GIẢM ĐƯỢC 3 LẦN HOẶC HƠN

BỘ I.I Ở TRÊN

ỐNG PHÁT TIA Ở DƯỚI

SO VỚI TRƯỜNG HỢP

ỐNG PHÁT TIA Ở TRÊN

BỘ I.I Ở DƯỚI

Ống phát tia

100 kV1 m

20x20 cm

1 Gy/h

(17mGy/min)

mGy/h

2.2 (100%)

2.0 (91%)

1.3 (59%)

1.2 (55%)

KHOẢNG CÁCH ĐẾN BỆNH NHÂN LÀ 1 M1 Gy/h

(17 mGy/min)20x20 cm

100 kV1 m

Ống phát tia

mGy/h1.2 (55%)

1.2 (55%)

1.3 (59%)

2.2 (100%)

KHOẢNG CÁCH ĐẾN BỆNH NHÂN LÀ 1 M

Suất liều phụ thuộc vào vị trí ống phát tia

Liều tán xạ sẽ cao hơn ở

phía ống phát tia

Suất liều tán xạ đến nhân viên phụ thuộc vào ví trí họ đứng bên máy

BN

Bộ tăng sáng

100 cm 50 cm 0Scale

1,2

3

6 12

Ống phát tia

Phân bố liều xung quanh cánh tay di động chữ C

Các giá trị số có đơn vị là mGy/phút

CÁC PHƯƠNG TIỆN ĐẢM BẢO AN TOÀN

Có kính che mắtCó bình phong

Có màn che Có yếm che cổ

Được trang bị liều kế cá nhân

Nhân viên bức xạ cần được

trang bị nhiều loại liều kế cá

nhân

Một số quy tắc đảm bảo an toàn bức xạ trong khoa X-quang chẩn đoán sử dụng tăng sáng truyền hình

Có chương trình kiểm tra máy (QC) thường xuyên

Những nguy cơ gây liều cao cho nhân viên bức xạ trong X-quang

VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN MÁY

KÍCH THƯỚC PHÒNGĐỘ DẦY LỚP CHE CHẮN

VỊ TRÍ ỐNG PHÁT TIA

VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN CHUYÊN GIA

KHOẢNG CÁCH VÀ VỊ TRÍ TƯƠNG ĐỐI CỦA

NHÂN VIÊN ĐẾN BỆNH NHÂN

MỘT SỐ NGUYÊN TẮC “VÀNG” ĐỂ ĐẢM BẢO AN TOÀN CHO BÁC SỸ X-QUANG TĂNG SÁNG TRUYỀN

HÌNH• Giữ bộ I.I sát với bệnh nhân,

• Để ống phát tia cách bệnh nhân khoảng cách cực đại,

• Đeo tạp dề phòng hộ và phải biết chỗ nào có tán xạ cao nhất,

• Giữ khoảng cách càng xa thiết bị càng tốt, nếu có thể được.

MỘT SỐ KHÍA CẠNH ĐẢM BẢO AN TOÀN BỨC XẠ TRONG CHỤP CẮT LỚP CÓ HỖ TRỢ CỦA MÁY VI TÍNH (CT-SCANNER)

Kỹ thuật CT được đưa vào sử dụng trong chẩn đoán hình ảnh từ năm 1972

Đây là cuộc cách mạng trong ngành X-quang chẩn đoán hình ảnh với kỹ thuật ống phát quay xung quanh cơ thể, hệ detector đối diện cũng quay theo.

Thiết bị CT nhìn từ ngoài vào

Ống phát tia XDãy detector

và collimator

CT soắn cho phép tăng tốc chụp ảnh

Chùm tia X

Hướng chuyển động giường và bệnh nhân

Hiện nay một số loại CT xoắn còn là loại đa chức năng, ví dụ: - CT nội soi, CT ba chiều v.v…

• Chụp CT thường phải đặt kVp cao, số mAs lớn (125 kVp, 30-50 mAs).Vì vậy, liều tập thể thường là cao.

• Thống kê cho thấy 40% liều tập thể của nhóm chẩn đoán hình ảnh ở các nước phát triển là do chụp CT

0

100

200

300

400

500

70 75 80 85 90 95

NămSố

CT

sc

an

ne

r s

ử d

ụn

g t

ron

g c

ác

bệ

nh

việ

n ở

UK

3.3Lumbar spine

7.1Xương chậu

7.2Gan

7.6Ổ bụng

7.8Lồng ngực

2.6Xương cổ

0.6Hố mắt

0.7Hố xương chậu

1.8Sọ não

Liều tương đương trung bình (mSv)Phép kiểm tra

Đóng góp vào liều tập thể của chụp CT trong nhóm bác sỹ X-quang chẩn đoán hình ảnh (ở Anh quốc)

• Chụp CT là phép xét nghiệm gây liều chiếu cao; phần đóng góp vào liều tập thể lớn (phần trên)Bởi vậy chụp CT phải có luận cứ!

• Trước khi quyết định chụp CT, cần phải tham khảo mọi thông tin liên quan đến ca chụp. Nếu có thể, thì nên tận dụng những kết quả của các phép xét nghiệm thông thường.

Những khía cạnh đảm bảo an toàn bức xạ trong chụp CT

Thiết bị phải được kiểm tra định kỳ (QC) mỗi năm một lần cho tất cả các thông số.

Ngoài ra, hàng ngày/hàng tuần phải kiểm tra:Mức nhiễu hình ảnh và số lát cắt của máy.