1

วตถประสงค 1.เพอเผยแพรขอมลวชาการดานสขภาพสตว 2.เพอเปนแหลงขอมลดานการปศสตว 3.เพอเปนสอกลางในการแลกเปลยนความคดเหนระหวางชาวปศสตว

โรคภยใกลตว “TOXOPLASMOSIS”……........1

NC & O Model ……................6

รายงานการชนสตรโรคสตว กรกฎาคม– ธนวาคม 2554 ..................................................7

โรคภยใกลตว “TOXOPLASMOSIS” นายสตวแพทยอจฉบณณ แสงศรรกษ

โรค Toxoplasmosis เปนโรคสตวสคน โดยสาเหตเกดจากเชอ Toxoplasma gondii ซงเปนเชอโปรโตซวในกลม coccidia (คาวา Toxo หมายถงโคงหรองอแบบคนศร) มรปรางได 3 แบบ ไดแก trophozoite, bradyzoites (tissue cyst) และoocyst ตดตอกนไดหลายวธและพบแพรกระจายในสตวหลายชนด โดยมแมวเปนโฮสตจาเพาะ (definitive host) ม intermediate เปนสตวปา สตวเลยง สตวเศรษฐกจ เชน นก ไก หน สนข สกร แพะ โค รวมทงมนษยสามารถตดโรคได โดยมความสาคญในเรองระบบสบพนธโดยสามารถทาใหเกดการแทงได โดยเฉพาะในแพะและแกะ ในคนนอกจากทาใหมโอกาสแทงแลวยงสามารถทาใหเกดความผดปรกตในระบบประสาทกบเดกทเกดออกมาได 1.วงจรชวตและการตดตอ

เชอ Toxoplasma มการขยายพนธ 2 แบบ คอ แบบไมอาศยเพศ และแบบอาศยเพศ ซงแบบอาศยเพศจะเกดขนกบแมวซงเปน definitive host เทานน แมวจะไดรบเชอจากการกนสตวทมทม bradyzoites อยในรางกายซงสวนมากจะเปนกลมสตวฟนแทะหรอตดจาก oocyst ทอยในสงแวดลอม เมอแมวซงเปน definitive host ไดรบเชอแลวเชอจะเจรญและขยายพนธในลาไสของแมวโดยเชอจะมการเพมจานวนและสบพนธแบบมเพศและปลอยเชอออกมากบอจจาระในชวงระยะเวลาหนงเมอ intermediate host ไดรบ oocyst ทางการกน oocyst กจะแตกออกพฒนากลายเปน tachyzoites สาหรบระยะ bradyzoites นน จะมลกษณะรวมเปน cyst อยตามเนอเยอตาง ๆรางกายโดยจะไมมการสราง oocyst เกดขน โดยคนสามารถตดเชอได

2

โดยทางการรบประทานเนอสตวทเปนโรคนแบบดบๆ สกๆ (ระยะ cyst) หรอรบประทานอาหารทปนเปอน oocyst จากอจจาระของสตว หรอทานนานมทไมไดผานการพาสเจอรไรส นอกจากนยงตดตอผานทางเลอด จากการตดเชอในหองปฏบตการโดยบงเอญ รวมทงตดตอจากการปลกถายอวยวะ แมทมเชอ Toxoplasma ในกระแสเลอดสามารถถายผานรกไปสทารกในครรภได 2.การกอโรคและความสาคญทางปศสตว

การตดเชอสวนใหญผานทางระบบทางเดนอาหาร โดยการกน oocyst เมอ cyst แตก sporozoites จะออกมาในลาไสเลก ไชผานผนงลาไสเลกเขากระแสโลหตและระบบนาเหลองทวรางกาย กระจายอวยวะภายในตาง ๆ เขาอยในเซลลและแบงตวเพมจานวนโดยไมอาศยเพศใน vacuole เรยกวา endodyogeny ผลผลต คอ pseudocyst จนกระทงเซลลแตก tachyzoites จะเขาเซลลขางเคยงและพฒนาแบงตวอกไปเปน pseudocyst อกครง เปนวฏจกรแบบนจนกระทงสตวตาย เรยกภาวะนวา acute phase toxoplasmosis แตถาระบบภมคมกนของสตวตอตาน tachyzoites เขาเซลลอวยวะภายในทภมคมกนเขาไมถง เชน สมอง กลามเนอ หวใจ ลกตา และแบงตวอยางชา ๆ สรางผนงมาหอหมกลมตนเองไว เรยกวา tissue cyst ภายในม bradyzoite รปรางเหมอนกบ tachyzoites แตจะมแบงตวชาซงจานวนอาจมากไดถง 3,000 ตว แตถาระบบภมคมกนเสอมถอย cyst จะแตกจากนน bradyzoite จะถกกระตนกลายเปน tachyzoites ซงในแมวจะมเชอสวนหนงอยในลาไสสวน jejunum และ ileum จากนนจะเกดการสบพนธแบบอาศยเพศไดเปน oocyst Toxoplasmosis มความสาคญในทางปศสตวในดาน ระบบสบพนธ กอมความรนแรงใน สตวเคยวเอองขนาดเลก เชน แพะ แกะ โดยแมพนธแพะจะมอาการไข และซม ประมาณ 2 สปดาหหลงจากตดเชอ อาจไมพบอาการผดปกตแมวาจะมการแทง ในกรณทแมแพะตดเชอรนแรง อาจทาใหตายได เมอผาซากจะพบวการ ไตอกเสบ กระเพาะปสสาวะอกเสบ สมองอกเสบ ตบอกเสบ ลาไสอกเสบ และกระเพาะอกเสบ กรณทมความผดปกตของลกออนในครรภอาจพบลกษณะ mummification ถาแมแพะตดเชอในชวงตนระยะท 3 ของการตงครรภ การแทงลกจะพบลกตายแรกคลอด (stillbirths) หรอลกมลกษณะออนแอ ถาแมแพะมการตดเชอในระยะสดทายของการตงครรภแมแพะทตดเชอ มโอกาสแทงลกรอยละ 80 แตในกรณทแมตดเชอในระยะแรกของการตงครรภลกจะตายในครรภและเกดการ resorbtion ทาใหเกดการวนจฉยผดพลาดได ลกษณะของรกทออกมาจะพบ cotyledon จะมลกษณะใสมสแดงคลา, ยนยบและมจดเนอตาย

รปท 1 วงจรชวต ทมา: J.P Dubey Toxoplasmosis of animals and humans

3

รปท 2 Mummification และ Dark red cotyledon ทมา I.D. Aitken Diseases of Sheep Fourth Edition

3.ความสาคญทางสาธารณะสข Toxoplasmosis เปนโรคทตดจากสตวสโดยเฉพาะผเลยงแมว เพราะแมวเปน definitive host มการปลอย

oocyst ออกมาพรอมอจจาระและเมอคนรบประทานนาหรออาหารทปนเปอนเขาไป จงเกดการตดเชอ นอกจากนผทชนชอบการกนอาหารสกๆดบๆ ยงมความเสยงสงทจะตดเชอ โดยไดรบ cyst จากการกนเนอสตวทตดเชอและไมไดปรงสก มรายงานวาสามารถตดเชอผานการถายเลอด หรอ ปลกถายอวยวะ ทสาคญ คอ สามารถตดเชอจากแมไปสลกโดยผานทางรกได (transplacental) ในคนการเกด cyst สวนมากมกเกดในกลามเนอลาย กลามเนอหวใจ สมอง และดวงตา แบงโรคนออกเปนกลม ดงน

3.1 Congenital toxoplasmosis เกดกบเดกทารก โดยแมมการตดเชอกอนการตงครรภ ลกทเกดมาจะมภมคมกนตอโรคจากทรบมาจากแม แตถาแมมการตดเชอหลงการตงครรภแมจะถายเชอใหลก ผานทางรกเขาสเสนเลอดดาสายสะดอ (umbilical vein) ไปทตบของลก จากนนเชอกระจายไปตามหลอดเลอดและทอนาเหลอง เขาสอวยวะตางๆ ทาใหเกด ปอดอกเสบ(pneumonia) หวใจอกเสบ(myocarditis) เซลลของเนอเยอเหลานถกทาลายโดยเชอ toxoplasma อาการของเดกทตดเชอสวนมากจะมไข ชก และตวเหลอง(jaundice) จากตบอกเสบ(hepatitis) หรอเมดเลอดแดงแตก(hemolysis) พยาธสภาพทพบสวนมากเกดกบสมอง พบม hydrocephalus มหยอมของเนอตาย (necrosis) ในสมอง นอกจากนนยงพบการพอกของสารแคลเซยมและการอกเสบทลกตาทง2 ขางเปนแบบ chorioretinitis เดกทพบความผดปกตของตา พรอมกบมหนปนในสมองจากภาพรงส ตองคานงถงโรคนไว

3.2 Acute toxoplasmosis โดยผทไดรบเชอมกจะไมแสดงอาการเนองจากมระบบภมคมกน แตถาเมอใดทระบบภมคมกนลดลง หรออยในสภาวะเครยด อาจแสดงอาการของโรคได ผปวยจะมอาการไข ไมทราบสาเหตโดตอมนาเหลองโตและตดเชอในอวยวะตางๆ เชน หวใจ, ปอด, ตบ, ระบบประสาท และสมอง เปนตน ชนดเฉยบพลนนมการแพรกระจายของเชอไปตามรางกายอยางรวดเรว

3.2.1 Toxoplasma lymphadenitis ผปวย มไขตอมนาเหลองโตโดยเฉพาะบรเวณทคอและหลงห และพบวาตอมนาเหลองมจานวน follicle เพมมากขนพรอมกบลกษณะของ sinus histiocytosis โดยม epitheloid histiocytes เขามาอยรอบๆ follicle เปนจานวนมากตวเชอมกไมคอยพบ

3.2.2 Toxoplasma encephalitis พบหยอมการตกเลอดและจดเนอตายของสมอง นอกจากนยงพบ thrombosis ในเสนเลอดพรอมกบตรวจพบเชอ trophozoites ทบรเวณดงกลาว สาหรบผปวยทมภาวะภมคมกน ปกพรอง เชน โรคเอดส (AIDS) มอบตการณการเกดโรคนคอนขางสงประมาณรอยละ 12-25 ผปวยมอาการทางประสาทและสมองจะพบพยาธสภาพของการอกเสบ เปนฝหนองในสมอง ในกรณพบอาการทางผวหนงรวมดวยแตพบนอยและไมคอยแสดงลกษณะทางพยาธสภาพทแนนอน เชน ตมนนแดง หรอ เปนตมใส และอาจ ขนเปน หนอง พบแถว ใบหนา และ แขนขา

3.3 Chronic toxoplasmosis ชนดเรอรงผปวยเหลานมกจะไมมอาการของโรค แตตรวจพบทางการตรวจระบบภมคมกน เชน พบในมารดาทตงครรภ อาจมหรอไมมผลทาใหเกดความผดปกตตอเดกในครรภผปวยทเปนโรคนจะพบระยะ cyst ตามเนอเยอตางๆ เชน สมอง และ หวใจ

4

4.ระบาดวทยา รายงานทางระบาดวทยาของการตดเชอ Toxoplasma มรายงานวาแมวในสหรฐอเมรกามการตดเชอ T.

gondii โดยพบความชกของโรคนประมาณ 8-74% ความชกของโรค Toxoplasmosis คดเปนความชกของโรครอยละ 7 โดยระดบไตเตอรอยในชวงระหวาง 1:64 ถง 1:512 (คา cut off ≥ 1 : 64) และคาความชกของโรคในระดบฝงพบรอยละ 26.7 (16/60) ประเทศในกลมอาเซยน มรายงานทประเทศเวยดนาม พบความชกของในโคนมทางใตของประเทศประมาณรอยละ 10.5 ในประเทศไทย มรายงานความชกของโรคในคน รอยละ 1.2-4.6 นอกจากนยงมรายงานในสตวชนดตางๆทเปนโฮสตกงกลาง เชน สตวเลยง พบวาสนขและแมวทไมมเจาของในเขตตางๆ ของกรงเทพมหานคร มภมคมกนตอเชอ T. gondii ในอตรารอยละ 8.5 ในสนข และรอยละ 11.1 ในแมวทไมมเจาของ สาหรบรายงานความชกของโรค Toxoplasmosis ในแพะ ทจงหวดสตล จานวน 631 ตว พบใหผลบวกจานวน 176 ตว คดเปนรอยละ 27.9 โดยพบระดบไตเตอร 1:64 จนถง 1:4096 และความชกของโรคนในชางรอยละ 25.6 มรายงานพบความชกของโรคนในสตวปาตระกลแมวและเสอ (captive felids) จานวน 12 ชนด จากการเกบตวอยางในสวนสตวตางๆ และในศนยอนรกษพนธสตวปาในประเทศไทย จานวน 136 ตว พบใหบวกกบโรคน 21 ตว คดเปน 15.4% โดยพบระดบไตเตอร 1:64 จนถง 1:8192

จากการศกษาของ พพฒนและคณะ (พ.ศ. 2551) ความชกของไตเตอรตอเชอ Toxoplasma ในโคนมในเขตภาคกลาง 4 ตวจากการเกบตวอยางทงหมด 119 ตว (3.4%) และจากการศกษาความชกของไตเตอรตอเชอในโคนมในเขตภาคตะวนตก พบความชกในจงหวด กาญจนบร รอยละ 3 นครปฐมรอยละ 9 และราชบรรอยละ 9 เมอคดเปนความชกรายฟารมในแตละจงหวด พบวา กาญจนบรรอยละ 15 (3/20) นครปฐมรอยละ 40 (8/20) และราชบรรอยละ 25 (5/20) โดยความชกในระดบฝงจะอยทรอยละ 47.8 (11/23) ปจจยเสยงทมสวนสาคญตอการตดโรคในฟารมโคนมไดแกการพบหรอมแมวเลยงในฟารม และโรคนมความสมพนธกบปญหาระบบสบพนธในฟารม 5.การวนจฉย

การตรวจหาเชอ toxoplasma gondii ในชนเนอโดยวธทางจลพยาธวทยา นอกจากนสามารถใชวธการตรวจอนๆ เชน วธ indirect haemagglutination test, Sabin-Feldman dye test, indirect immunofluorescent antibody technique, complement fixation, enzyme-linked immunosorbent assay ,Latex agglutination เปนตน สวนการตรวจแอนตบอดตอเชอนน ตองเกบตวอยางจากสตวทกาลงปวยหรอเพงหายจากอาการปวย เนองจากยงไมมยาทมฤทธกาจดเชอในรางกายทไดผลดทงในคนและสตว การรกษาจงทาไดเพยงแคลดอาการของโรค และภมคมกนเพยงแคยบยงไมใหเกดการลกลามหรอแพรกระจายตวของเชอในรางกายเทานน ดงนนเมอสตวตดเชอ T. gondii จะหมายถงสตวตวนนจะมเชออยตลอดอายขยของมน

รปท 3 รอยโรคทสมอง ทมา I.D. Aitken Diseases of Sheep Fourth Edition 6.การรกษาและการปองกน

สวนใหญสตวทตดเชอจะสามารถหายเองได แตในกรณทแสดงอาการปวย สามารถใชยา Clindamycin ขนาด 10-40 มก/กก ในสนขหรอขนาด 25-50 มก/กก สาหรบแมวโดยใหทกวนตงแต 2 สปดาห ขนไป ในคนใชการรกษาดวย Pyrimethamine และ tri-sulfapyrimidines เปนเวลาตงแต 3-4 สปดาหขนไป ควรให Folic acid เสรมเพอปองกนการกดไขกระดกของ pyrimethamine สาหรบยา spiramycin จะใชในผหญงทตงครรภ และ

5

atovaquone ใชในผปวยทมภมคมกนบกพรอง (AIDS) แตทวาคงไมสามารถกาจดเชอในรางกายไดทงหมด เพราะเมอไดรบยาเชอจะสามารถเขาไปหลบอยตามกลามเนอหรออวยวะในรป cyst ดงนนเมอมการตรวจพบวามสตวตดเชอแลวควรทจะทาการคดออกจากฝงกอน ทจะมการแพรกระจายและตดตอไปสสตวตวอนๆในฝง การปองกนการตดเชอในคน ทาไดโดยการทาอาหารใหสกอยางนอยมากกวา 70°C ลางมอ และเครองครวหลงจากทาอาหารจากเนอสตว และลางดวยสบ ควรทาความสะอาดถาดอจจาระของแมวทกวน(โดยใสถงมอ) เพอทจะกาจด oocysts กอนทจะมการเปลยนแปลงเปนระยะตดตอ โดยใชนาเดอด ผกทจะกนสด ๆ ควรลางใหทวเพอปองกนการปนเปอน หากจะทาสวนควรใสถงมอเพอปองกนการไดรบ oocysts ทอาจพบปนเปอนอยตามพนดน ผหญงทตงครรภควรจะทราบรายละเอยดของโรคน เพอลดความเลยงของการตดโรคขณะตงทองจากแมว ดน และเนอสตว

การควบคมปองกนโรคเบองตนในสตว คอ 1. หามเลยงแมวหรอปลอยใหแมว เขาไปสในบรเวณทใชเกบอาหารหรอผสมอาหารหรอในแปลงหญาทใชเลยง

สตว 2. ทาลายชนสวนหรอลกทแทงออกมาทนท และผททาหนาทควรสวมอปกรณปองกนตนเอง เชน ถงมอ หนากาก

อนามย รองเทาบท และปองกนการถายทอดโรคทปนเปอน โดยการทาความสะอาด และฆาเชอในบรเวณทกาจดลกแทงและรก ตลอดจนตวเองกอนทจะไปทาหนาทอน ๆ

3. โรงเกบอาหารสตวตองสามารถปองกนนกและหน ซงเปนโฮสตทเกบกกโรคทสาคญไดด

เอกสารอางอง อาคม สงขวรานนท (2536) โปรโตซวทางสตวแพทย. คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร พพฒน อรณวภาส, เทวน อนปนแกว, สถาพร จตตปาลพงศ (2551) การศกษาปจจยเสยงตอการเกดโรค

Toxoplasmosis ในโคนมเขต ภาคตะวนตกประเทศไทย ใน เรองเตมการประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 46: สาขาสตวแพทยศาสตร. กรงเทพฯ, หนา384-388

ไชยนรนตร สนนตะ, เทวน อนปนแกว, นงนช ภญโญภานวฒน, วษณวฒน ฉมนอย, ชญญา เกงระดมกจ,พพฒน อรณวภาส, โซอช มารยามา, สถาพร จตตปาลพงศ (2552) การเปรยบเทยบวธการตรวจวนจฉยการตดเชอ Toxoplama gondii ในโคนมในประเทศไทย ใน เรองเตมการประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 47: สาขาสตวแพทยศาสตร. กรงเทพฯ, หนา123-129

D.P. Moore et al.(2551) The role of Neospora caninum and Toxoplasma gondii in spontaneous bovine abortion in Argentina. Veterinary Parasitology, 156: 163-167

I.D. Aitken. Diseases of Sheep .fourth edition. J.P Dubey. Toxoplasmosis of animals and humans. CDC Division of parasite disease www.cdc.gov http://cai.md.chula.ac.th/chulapatho

6

NC & O Model ประสทธ วานชสวสดวชย

จากการเขารวมแลกเปลยนเรยนรในกจกรรม KM ระบบคณภาพ ทสถาบนสขภาพสตวแหงชาต เมอ ป 2553 พบวาการดาเนนการเกยวกบขอบกพรองและขอสงเกตของแตละหนวยงาน มแนวทางการดาเนนการทแตกตางกน แตละแนวทางกมขอดและขอเสยตางกน จงนาขอมลทไดไปคดคนหาแนวทางทเหมาะสม ซงไมขดกบขอกาหนดของระบบ ISO / IEC 17025 : 2005 และขอกาหนดของหนวยรบรอง และไดนวตกรรมออกมาเปนแผนภมแสดงการดาเนนการกบขอสงเกตและขอบกพรองของระบบคณภาพหรอเรยกวา “NC & O Model” ซงไดทดลองนาไปปฏบตแลวพบวา ทาใหการตความและทาความเขาใจไดงายขนจงไดใชเปนแนวทางในการปฏบตงานของระบบคณภาพ เพอใหผสนใจนาไปใชเปนแนวทางในการดาเนนการกบขอบกพรองและขอสงเกตของระบบ ISO / IEC 17025 : 2005 และยงสามารถนาไปประยกตใชกบระบบ ISO 9001 : 2008 ไดอกดวย ตามแผนภมดานลาง

หากยงไมแนใจในการตความวาจะดาเนนการอยางไรด เชน กรณการทดสอบความชานาญหรอการเปรยบเทยบผลระหวางหองปฏบตการใหผลไมผานเกณฑ ใหลองใชแผนภมดานลางซงจะเปรยบเทยบใหเหนชวงเวลาในการดาเนนการ จะเหนวาถานาไปดาเนนการควบคมการทดสอบทไมเปนไปตามทกาหนด ซงพบวามกจะมโอกาสเกดซาไดอก จงไดรบการดาเนนการครอบคลมทงในอดต ปจจบน และอนาคต แตถานาไปปฏบตการแกไขจะเหนวาไดรบการดาเนนการเฉพาะปจจบนและอนาคต และถานาไปปฏบตการปองกนหรอปรบปรงกจะไดรบการดาเนนการในอนาคตหรอในปจจบนเทานน

7

รายงานการชนสตรโรคสตว กรกฎาคม – ธนวาคม 2554

ชนดสตว จานวนตวอยางทสงตรวจ

โรคทตรวจพบ จานวนตวอยาง ทพบ

ซาก, มชวต

เลอด, ซรม

อจจาระ เชอปาย

สาล โค 8 4,916 35 - - -

กระบอ - 438 - - - -

สกร 25 1,017 - - - PRRS* -Classical swine fever

21 2

แกะ 6 319 41 Melioidosis 6 แพะ 1 5,031 - - - - กวาง - 22 - - - -

ไก 407 13,800 16 6,150 - -

เปด 7 7,739 0 4,036 - -

นกธรรมชาต 2 2 0 67 - - สตวปกสวยงาม - 43 0 8 - -

นกกระทา - 7 - - - - นกกระจอกเทศ - - - - - -

หาน - - - 2 มา - 142 - - - -

สตวปา - 33 - 4 - - สตวเลยง 18 30 - - - -

สตวทดลอง 4 - - - - -

* PRRS = Porcine respiratory and reproductive syndrome

8

ชาระคาฝากสงเปนรายเดอน

ใบอนญาตเลขท� 60/2542

ไปรษณยวงทอง

เหตขดของท นาจายผรบไมได

0 จาหนาไมชดเจน

0 ไมมเลขท�บานตามจาหนา

0 ไมยอมรบ

0 ไมมผรบตามจาหนา

0 ไมมารบภายในกาหนด

0 ตาย

0 เลกกจการ

0 ลาออก

0 ยาย ไมทราบท�อยใหม

0 เลขทบมไมถง

0 บานร/อถอน

0 เลขขาดหายไป

0 อ�นๆ …………………….

ลงช�อ……………………….

ทปรกษา : ผอานวยการศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง เจาของ : ศนยวจยและพฒนาการสตวแพทยภาคเหนอตอนลาง บรรณาธการ : สพ.ญ.ธรรมรฐ หรพรอม นางสาววลาวรรณ บตรกล กองบรรณาธการ : น.สพ.กตภทท สจต น.สพ.เสกสทธ สงหแจม น.สพ.สบชาต สจจาวาทต

น.สพ.อจฉบณณ แสงศรรกษ น.สพ.สทธพรรณ พรางแสงทอง นายสภทศร อภนนทน นายบรรเทา คาส นายประสทธ วานชสวสดวชย นางสาวสวรรณ ตนรตนวงศ นางสาวโยธกานต สงหวงศ นางนงลกษณ แสงแกว

กาหนดออก : ทก 3 เดอน