1/12

8 ขอเทจจรง ปญหาการเงนของครวเรอนไทย

ดร.สรา ชนโชคสนต นางสาวภาวนศร ชววลล

นายวรยะ ด ารงคศร ธนาคารแหงประเทศไทย

สรป 6 ขอคดทนาสนใจจากบทความ: ขอคดท 1: ออมนอย + หนสง + หนนาน = ครวเรอนขาดภมคมกนและออนไหวตอความผวผวนทางเศรษฐกจมาก จนเกนไป (too sensitive to economic shocks) ขอคดท 2: เพมอตราการออม = ลดโอกาสการเปนหนสงและเปนหนนาน (ลดการกเตมจ านวน + สามารถผอนตอเดอนไดสงจงผอนไดหมดในเวลาอนสน) ขอคดท 3: เมอเปนหน + ยงไมระมดระวงเรองการใชจาย = หนทางไปสปญหาทางการเงน เมอเปนหน + มความระมดระวงในการใชจาย = ลดโอกาสทจะเกดปญหาทางการเงน

ขอคดท 4: ชอบซอของ online + เลน social media มากไป = มกน าไปสการใชจายทมากกวาปกต

ขอคดท 5: เพมรายได + ไมปรบเปลยนพฤตกรรม = ปญหาทางการเงนยงคงมอย (มเยอะ ใชเยอะ กไมมเกบออม) ขอคดท 6: ออมกอนก = สรางความพรอมทางการเงน = การเปนหนกจะเปนเรองทไมนาวงกลอกตอไป

2/12

บทน า

หนครวเรอนไทยทอยระดบสงเปนประเดนทผด าเนนนโยบายทางเศรษฐกจไดแสดงความกงวลอยางตอเนอง เนองจากปญหาดงกลาวกระทบตอความยงยนของการเตบโตทางเศรษฐกจใน 2 มตดวยกน มตแรกคอเรองการใชรายไดในอนาคต (การกอหน) เพอมาบรโภคในวนนมากจนเกนไป สงผลใหเศรษฐกจเตบโตไดดในระยะแรกแตจะแผวลงภายหลงตามภาระหนจายทสง มตทสองคอเรองเสถยรภาพของระบบเศรษฐกจการเงน โดยหนทสงสะทอนถงความเปราะบางทางการเงนของครวเรอน ท าใหภาคครวเรอนขาดภมคมกนและอยในสถานะทออนไหวตอความผนผวนทางเศรษฐกจมากจนเกนไป (too sensitive to economic shocks) เชน ไมสามารถจายหนไดเมอรายไดไมเปนไปตามคาด หรอเมอรายไดจากการท างานลวงเวลา (OT) ลดลง เปนตน อาการขาดภมคมกนดงกลาวสมเสยงทเศรษฐกจจะเผชญกบปญหาการผดนดช าระหนในวงกวาง (massive default) ซงจะท าใหเศรษฐกจชะลอตวรนแรงหรอในบางกรณอาจพฒนาลกลามไปสวกฤตทางเศรษฐกจไดในทสด จะเหนไดวาการกอหนทมากจนเกนไปจะมขอเสยมากกวาขอดทไดจากการเขาถงบรการทางการเงนดานสนเชอ (access to credit) จดสมดลของการกอหนทดคอ ระดบหนตองไมสรางปญหาการผดนดช าระหน (NPL) ทงในวนนและในอนาคตหรอกลาวอกนยคอ หากครวเรอนไทยมฐานะทางการเงนทเขมแขง เชน มการเกบออมอยางเหมาะสมหรอมการวางแผนทางการเงนทด การกอหนกจะไมสรางปญหาตอเสถยรภาพทางเศรษฐกจ และประโยชนจากการเขาถงแหลงสนเชอทมากขนกจะไดรบอยางเตมประสทธภาพ

อยางไรกตาม งานศกษาเกยวกบหนครวเรอนไทยทผานมาชใหเหนถงขอเทจจรงทวาครวเรอนไทย “เปน หนสง เปนหนกนเรว และเปนหนนานตลอดชวงชวต1” นอกจากน ขอมลจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (Socio-Economic Survey: SES) ยงชวา ครวเรอนไทยมอตราการออมลดลงในทกกลมรายไดในชวง 8 ปทผานมา (ภาพท 1) การออมนอย การมหนสง และการเปนหนนานเปนผลลพธทมความเชอมโยงกน เพราะการออมนอยท าใหครวเรอนเวลาจะกจ าเปนตองกแบบเตมมลคา (เปนหนสง) และเมอมหนสง ผกจะเลอกผอนในระยะเวลานาน (เปนหนนาน) เพอกดไมใหภาระผอนตอเดอนสงเกนไป (เพราะเงนเหลอตอเดอนทจะผอน มนอย) ทงหมดนเปนเพราะเงนออมทเกบสะสม (stock of savings) และ/หรอเงนเหลอตอเดอน (flow of savings) ของครวเรอนนนมนอยเกนไป (ภาพท 2) การผลกดนนโยบายดานการออมของครวเรอนจงเปนเรองทส าคญมากในการแกปญหาหนครวเรอน

1 โสมรศม จนทรตน และคณะ (2560) “มมมองใหมหนครวเรอนไทยผาน Big Data ของเครดตบโร” aBRIDGEd No.10/2017 สถาบนวจยเศรษฐกจปวย องภากรณ

3/12

บทความน พยายามจะตอยอดงานศกษาเดมเกยวกบพฤตกรรมการใชจายของครวเรอน2 เพอท าความ

เขาใจใหมากขนถงสาเหตของการมหน การทครวเรอนมปญหาทางการเงน3 และสาเหตทท าใหครวเรอนไทย มอตราการออมลดลง ซงจะเปนประโยชนตอภาคครวเรอนในการตระหนกร และตอหนวยงานภาครฐ ในการผลกดนนโยบายเพอใหภาคครวเรอนมวนยทางการเงนมากขน

ขอมลและนยามส าคญทใชในบทความน

ขอมลทใชศกษาพฤตกรรมการออมและการใชจายของครวเรอนทงหมดในบทความนมาจาก แบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (Socio-Economic Survey: SES) ทส ารวจโดยส านกงานสถตแหงชาต โดยใชขอมลตงแตป 2552 – 25604 ซงส ารวจประมาณปละ 40,000 – 50,000 ครวเรอน ทวประเทศ งานศกษานไดสรางตวแปรตางๆ ส าหรบการวเคราะหพฤตกรรมของครวเรอนและมการใชค าศพทเฉพาะ จงขออธบายค านยามและวธการค านวณทเกยวของดงน

1. ครวเรอนทมปญหา (ทางการเงน) คอ ครวเรอนทมรายรบตอเดอนนอยกวารายจายตอเดอน โดยรายจายตอเดอนส าหรบกลมครวเรอนทมหนจะนบรวมภาระหนทตองจายตอเดอนดวย

2. การค านวณอายเฉลยของครวเรอน จะค านวณโดยใหน าหนกอายตามสดสวนรายไดของสมาชกในครวเรอน (weighted average age by income) กลาวคอ หากแหลงรายไดหลกของครวเรอนมาจากสมาชกอายนอย

2 สรา ชนโชคสนต และคณะ (2562) ”หนครวเรอนไทย: ขอเทจจรงทไดจาก BOT-Nielsen Household Financial Survey” FAQ Issue 143 ธนาคาร แหงประเทศไทย

3 ปญหาหนสนไมไดมสาเหตมาจากพฤตกรรมของผกเพยงอยางเดยว แตยงเกดจากพฤตกรรมของผปลอยกดวย เชน สถาบนการเงนอาจแขงขนกน ปลอยสนเชอจนเกนควร สงผลใหครวเรอนเปนหนกนงายและอยในระดบสง โดยบทความนจะเนนศกษาเฉพาะพฤตกรรมของฝงผก (ครวเรอน) เทานน

4 ส านกงานสถตแหงชาตท าการส ารวจรายจายของครวเรอนทกป ขณะทขอมลดานรายไดและมลคาหนสนจะส ารวจปเวนป กลาวคอ ส ารวจเฉพาะป พ.ศ. ทเปนเลขคเทานน ส าหรบขอมลรายไดป พ.ศ. เลขคนน ผเขยนไดท าการประมาณการดวยวธทางเศรษฐมต โดยใหรายไดองกบคณลกษณะตางๆ ของครวเรอน อาท รายจาย อาชพ และท าเลทอยอาศย เปนตน

ภาพท 2: ความเชอมโยงระหวางการออมนอย การเปนหนสงและการเปนหนนาน

การออมนอยเปนตนตอส าคญของปญหาหนครวเรอนเนองจาก

เงนออมตอเดอนนอยLow flow of savings

เงนออมสะสมต าLow stock of savings

ความสามารถในการผอนช าระหนตอเดอนต า

แตหนทสงท าใหภาระผอนตอเดอนสง

ครวเรอนตองยดระยะเวลาผอนช าระใหนานขน เพอลดภาระการผอนช าระหนตอเดอนใหต า

เงนออมไมเพยงพอ หรอ มเงนดาวนนอยในการ อสนทรพย เชน บาน รถยนต

ท าใหตองกเงนเตมจ านวน (LTV สง)

ครวเรอนเปนหนสง

ครวเรอนเปนหนนาน

เพมการออม = ลดโอกาสเปนหนสงและเปนหนนาน“

“

4/12

อายเฉลยของครวเรอนนนๆ กจะต า ขณะทครวเรอนทมอายเฉลยสงจะมแหลงรายไดหลกมาจากสมาชกทม อายมาก

3. สดสวนรายไดมนคง (stable income ratio) ค านวณโดยการหารรายไดทมนคงดวยรายไดทงหมดของครวเรอน ทงน รายไดทมนคงถกนยามตามความถของรายรบ เชน รายไดของสมาชกในครวเรอนทไดรบเงนเปนรายเดอนจะถกนบเปนรายไดทมนคง สวนสมาชกในครวเรอนทรบรายไดในความถอน เชน รายวน รายสปดาห รายชนงาน หรอตามฤดกาลจะถกนบเปนรายไดทไมมนคง โดยรายไดของผประกอบธรกจสวนตวทไมไดรบเงนเดอนจะถอเปนรายไดทไมมนคง

4. ประเภทของรายจาย แบงออกเปน 4 กลม ไดแก (1) รายจายจ าเปน (2) รายจายฉกเฉน (3) รายจาย ไมจ าเปน และ (4) รายจายภาระหน โดยมรายละเอยดดงน

รายจายจ าเปนประกอบดวยรายจายทเกยวของกบปจจยส เชน คาเชาบาน คาเสอผา คาอาหาร คาเวชภณฑและคาตรวจรกษาพยาบาลพนฐาน นอกจากน คาใชจายจ าเปนยงนบรวมคาใชจายอก 2 หมวด คอ หมวดคาเดนทางและหมวดเพอการศกษา

รายจายฉกเฉนประกอบดวยคารกษาพยาบาลฉกเฉน อาท คารกษาพยาบาลผปวยใน

รายจายไมจ าเปนประกอบดวยรายจายอนๆ ทไมไดกลาวถงใน 2 ขอแรกแตยงไมรวมภาระหน อาท คาใชจายในหมวดเครองดมแอลกอฮอล ยาสบ เครองส าอาง ของใชสวนบคคลทไมจ าเปน การเดนทางในโอกาสพเศษและการทองเทยว การสอสาร และการบนเทง เปนตน

รายจายภาระหนประกอบดวยคางวดหรอคาผอนตอเดอน ซงนบรวมทงเงนตนและดอกเบย

หากไมนบรวมรายจายภาระหน ขอมล SES ระหวางในป 2552 - 2560 จะใหคาเฉลยของสดสวนรายจายจ าเปนสงถงรอยละ 75 ซงนาจะสงกวาความเปนจรง เนองจากคาใชจายหลายหมวดในรายจายจ าเปนมสวนททบซอนกบรายจายไมจ าเปนดวยแตไมสามารถแยกออกได เชน คาอาหาร ซงนบรวมคาอาหาร จากภตตาคารแพงๆ หรอคาเสอผาทนบรวมสนคาแบรนดเนมเขาไปดวย เปนตน สวนรายจายฉกเฉนถอเปนสวนนอย โดยคดเปนสดสวนเพยงรอยละ 1.1 ของรายจายทงหมดเทานน สวนหนงเปนเพราะประมาณครงหนงของครวเรอนไมมรายจายประเภทดงกลาว

8 ขอเทจจรงทไดจากผลการศกษาปญหาทางการเงนของครวเรอน

เพอท าความเขาใจตอขอเทจจรงเกยวกบพฤตกรรมการใชจาย การออม และปญหาการเงนของครวเรอนใหดยงขน งานศกษานจะใชทงวธการประมวลผลจากขอมล SES โดยตรง ประกอบกบการประมวลผลดวยการคมปจจยตางๆ ใหคงทดวยวธทางเศรษฐมต (econometric model) ซงผลของการศกษาสามารถสรปไดเปน 8 ขอเทจจรงดงน

ขอเทจจรงท 1 : ความเปราะบางของครวเรอนกระจกตวมากขนในครวเรอนทมหน ขณะทครวเรอนทไมมหนมความเปราะบางลดลงตอเนอง

ขอมล SES ชวา สดสวนครวเรอนทมหนโนมลดลงจากรอยละ 61 ในป 2552 มาอยทรอยละ 51 ในป 2560 (ภาพท 3) แตระดบหนเฉลยตอครวเรอน (ทมหน) กลบเพมสงขนเกอบ 2 เทาในชวงเวลาดงกลาว (ภาพท 4) สะทอนวาหนทสงกระจกตวอยกบครวเรอนหรอผกรายเดม ซงสอดคลองกบงานศกษาของ

5/12

สถาบนวจยเศรษฐกจปวย องภากรณ5 ทพบวา “การขยายตวของหนครวเรอนไทยในรอบ 9 ปทผานมา สวนใหญยงกระจกตวอยกบผกรายเดม และมสดสวนเพยง 1 ใน 5 ทมาจากการขยายตวของผกรายใหม” สงผลใหความเปราะบางกระจกตวมากขนในครวเรอนทมหน โดยสดสวนครวเรอนทมหนและมปญหารายรบ ไมพอรายจายโนมสงขนตอเนองมาอยทประมาณรอยละ 60 ขณะทสดสวนดงกลาวของครวเรอนทไมมหนโนมลดลง6 (ภาพท 5)

ขอเทจจรงท 2 : ภาระหนและรายจายไมจ าเปนคอปญหาหลกทท าใหครวเรอนไทยมรายรบไมพอรายจาย

ค าถามทส าคญเกยวกบการเปนหนคอ ปญหารายรบไมพอรายจายจนท าใหครวเรอนตองกอหนมความรนแรงขนาดไหน? ขอมลจาก SES ทแบงรายจายตามประเภทตางๆ ชวา มครวเรอนประมาณกวารอยละ 10 (เสนสเขยวในภาพท 6) ซงถอเปนสวนนอยทมรายรบไมพอรายจายจ าเปน7 แตเมอนบรวมรายจายไมจ าเปนเขาไปดวย จะท าใหสดสวนครวเรอนทมปญหารายรบไมพอรายจายเพมขนมาอยทประมาณรอยละ 308 (เสนสสมในภาพท 6) และหากเพมภาระหนเขาไปในรายจายดวยกจะท าใหสดสวนดงกลาวส าหรบครวเรอนทมหนปรบสงขนถงรอยละ 60 (เสนสน าเงนในภาพท 6) นอกจากน มขอสงเกตวาหากนบเฉพาะรายจายจ าเปน สดสวนครวเรอนทมปญหาทางการเงนแทบจะไมตางกนระหวางกลมทมหนและไมมหน อยางไรกตาม ความแตกตางระหวางทง 2 กลมจะเรมมมากขนหากนบรวมรายจายไมจ าเปน9 และยงเพมมากขนอกเมอนบรวมรายจายดานภาระหน ซงชใหเหนถงความส าคญในการปลดภาระหน โดยหากท าไดส าเรจจะท าใหสดสวนครวเรอนไทยทมปญหาทางการเงนลดลงอยางมาก

5 โสมรศม และคณะ (2562) “เขาใจพลวตหนครวเรอนไทยผาน Big data ของเครดตบโร” aBRIDGEd No.2/2019 สถาบนวจยเศรษฐกจปวย องภากรณ 6 เนองจากขอมล SES อยในเปนรปแบบของการส ารวจ (survey) จงมความเปนไปไดทครวเรอนอาจแจงขอมลดานรายไดคาดเคลอนและต ากวา ความเปนจรง ท าใหสดสวนครวเรอนทมรายรบไมพอรายจายอาจจะสงเกนไป 7 เมอพจารณาในรายละเอยดพบวาครวเรอนทมรายรบไมพอรายจายจ าเปนสวนใหญจะอยในกลมครวเรอนทมรายไดต ากวา 15,000 บาทตอเดอน 8 เมอนบรวมรายจายฉกเฉนดวยจะท าใหสดสวนครวเรอนทมรายรบไมพอรายจาย (รายจายจ าเปน รายจายไมจ าเปน และรายจายฉกเฉน) เพมขน อกประมาณรอยละ 1.1 ซงนอยมากจงไมไดแสดงไวในรปภาพ สวนหนงเปนเพราะจ านวนครวเรอนทเผชญกบรายจายฉกเฉนนนมนอย 9 สดสวนครวเรอนทมหนและมปญหาเมอนบรวมรายจายไมจ าเปนจะอยทประมาณรอยละ 32 ขณะทตวเลขดงกลาวส าหรบครวเรอนทไมมหนจะอยทรอยละ 24

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

2552 2554 2556 2558 256 ป

ป 2552: 61%

ป 256 : 51%

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

ภาพท 3: สดสวนครวเรอนทมหน

050

100150200250300350400450

2

21 2

5

26 3

31 3

5

36 4

41 4

5

46 5

51 5

5

56 6

6

พนบาท

Thou

sand

s

อาย(ป )

255425562558256

ภาพท 4: มลคาหนสนเฉลยตอครวเรอนจ าแนกตามกลมอาย

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

6/12

ขอเทจจรงท 3 : รายไดทผนผวนไมใชปจจยหลกทท าใหครวเรอนกอหนสน แตเปนรายไดทมนคงทท าให

เขาถงบรการทางการเงน (กอหน) ไดดขน

หนงในเหตผลทท าใหครวเรอนอาจตองกอหนคอ การทครวเรอนมรายไดผนผวนจนไมสามารถประเมนรายไดในอนาคตไดดเทาทควร และอาจสรางปญหาในการบรหารเงนจนน าไปสการกอหน อยางไร กตาม ขอมลจาก SES ชวา ครวเรอนไทยมสดสวนรายไดทมนคงเพมขนตอเนองในทกกลม (ภาพท 7) ทงกลมทมหนและไมมหน หรอกลมทมปญหาและไมมปญหาทางการเงน สะทอนถงขอเทจจรงทวา ครวเรอนไทย ไมไดมปญหาดานรายไดทผนผวนเหมอนในอดต สวนหนงเปนเพราะราคาสนคาเกษตรทตกต าในชวงหลายป ทผานมา สงผลใหแรงงานเคลอนยายจากภาคเกษตรไปสการเปนลกจางในภาคบรการมากขน โดยเฉพาะภาคธรกจทเกยวของกบภาคการทองเทยว นอกจากน การทภาคครวเรอนมแหลงรายรบทมนคงมากขนสงผลใหสามารถเขาถงบรการทางการเงนไดดขน เนองจากสถาบนการเงนมกจะใหเครดตกบผกทมรายไดมนคงมากกวา ดงนนถอไดวา การเพมขนของรายไดทมนคงเปนปจจยทเออใหเกดการกอหนสน

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

2552

2554

2556

2558

256

2553

2555

255

255

ครวเรอนทมหน ครวเรอนทไมมหน

รายจายจ าเปน ไมจ าเปน ภาระหนรายจายจ าเปน ไมจ าเปนรายจายจ าเปน

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

ภาพท 5: สดสวนครวเรอนทมปญหารายรบไมพอรายจาย

61.3%

24.4%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%25

52

2553

2554

2555

2556

255

2558

255

256

ครวเรอนทมหนครวเรอนทไมมหน

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

ภาพท 6: สดสวนครวเรอนทมปญหารายรบไมพอรายจายจ าแนกตามปจจยดานรายจาย

ภาพท : สดสวนรายรบของครวเรอนจ าแนกตามประเภทรายรบและกลมครวเรอน

20%

30%

40%

50%

60%

70%

54 56 58 6 54 56 58 6 54 56 58 6 54 56 58 6

มปญหา ไมมปญหา มปญหา ไมมปญหา

มหน ไมมหน

รายไดผนผวน

รายไดมนคง

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

7/12

ขอเทจจรงท 4 : ยงครวเรอนมสดสวนรายไดมนคงสงขน กจะมการใชจายมากขน ขณะทอตราการออมจะลดลง สะทอนถงการขาดความระมดระวงในการใชจาย

การศกษานพบวา หลงจากคมลกษณะและปจจยตางๆ ของครวเรอนใหคงท10 ครวเรอนทมสดสวนรายไดมนคงสงๆ จะมคาใชจายรวม (ไมรวมภาระหน) สงขนตามไปดวย และมอตราการออมทลดลงเมอเทยบกบครวเรอนทมรายไดผนผวน ผลลพธดงกลาวอาจช ใหเหนถงความชะลาใจของครวเรอนทมรายไดมนคงสง จงมความระมดระวงในการใชจายนอยกวาครวเรอนทมรายไดผนผวน โดยเมอเทยบกบครวเรอนทมสดสวนรายไดมนคงต ากวารอยละ 20 แลว ครวเรอนทมสดสวนรายไดมนคงสงเกนกวารอยละ 80 จะมรายจายสงกวาประมาณรอยละ 6.5 ตอเดอน ขณะทอตราการออมจะต ากวาประมาณรอยละ 2.011 ตอเดอนอยางมนยทางสถต (ภาพท 8)

ขอเทจจรงท 5 : ครวเรอนรนหลงๆ (Gen Y) มการใชจายมากกวารนกอนๆ คอนขางมาก

จากขอเทจจรงท 2 ซงพบวาครวเรอนทมหนกวารอยละ 60 อาจประสบปญหารายรบไมพอรายจาย กลมดงกลาวมพฤตกรรมการใชจายทแตกตางจากครวเรอนทมหนแตไมมปญหาทางการเงนอยางชดเจน โดยการศกษานไดตงค าถามวา หากคมลกษณะและปจจยตางๆ ของครวเรอน เชน รายได อาชพและท าเลทอยอาศยใหคงทแลว การใชจายของครวเรอนในชวงปหลงๆ คอ ป 2556 - 2560 จะแตกตางกบป 2554 หรอไม และแตละกลมมความแตกตางกนอยางไร ซงพบวา การใชจายของครวเรอนทมปญหาทางการเงนเพมสงขนกวาในอดตคอนขางมาก โดยเฉพาะกลมครวเรอนทมอายเฉลย 0 - 30 ป หรอกลม Gen Y ทเหนการใชจายเรงขนสงในป 2560 โดยเพมขนประมาณรอยละ 30 เทยบกบป 2554 ขณะทกลมครวเรอนทมอายเฉลย 31 – 50 ปกมการใชจายเพมขนเชนกน แตเพมขนในอตราทนอยกวา ในทางกลบกน กลมครวเรอนทมหนแตไมมปญหาทางการเงนจะมการใชจายลดลงตอเนองเมอเทยบกบปกอนๆ (ภาพท 9) ผลลพธทแตกตางกนนอาจเปนขอบงช ไดวา ครวเรอนทมหนแตไมระวงการใชจายมกจะประสบปญหาทางการเงน ขณะทครวเรอนท มหนและ มวนยในการใชจายกจะไมมปญหาทางการเงน

10 ปจจยทคมใหคงทประกอบดวย รายได อาชพ ท าเลทอยอาศย จ านวนสมาชกในครวเรอน จ านวนเดกและจ านวนผสงอายในครวเรอน 11 ตวเลขรอยละ 2.0 ตอเดอนเปนตวเลขเฉลยรวมจากทกกลมครวเรอน ตวเลขดงกลาวจะอยทรอยละ 4.5 ตอเดอน (ออมนอยลง) ส าหรบครวเรอนทมหนและจะใกลเคยงรอยละ 0.0 ส าหรบครวเรอนทไมมหน

ภาพท 8: ความแตกตางของคาใชจายและเงนออมของครวเรอนกลมตางๆ เทยบกบกลมทมสดสวนรายไดมนคงท 2

-2.04

-1.54

-1.04

-0.54

-0.04

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

2 4 4 6 6 8 8 1

Hund

reds

-2.5%

-2.0%

-1.5%

-1.0%

-0.5%

0.0%

2 4 4 6 6 8 8 1

Hund

reds

สดสวนรายไดมนคงสดสวนรายไดมนคง

ความแตกตางของคาใชจาย ความแตกตางของอตราการเงนออม

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน ส านกงานสถตแหงชาตหมายเหต: ผลลพธจากแบบจ าลองทางเศรษฐมตหลงจากคมปจจยหลายๆ อยางใหคงท อาท รายได จ านวนครวเรอน อาชพ และท าเลทอยอาศย โดยชวงของแถบสแสดงระดบความ

เชอมนทรอยละ 5

8/12

ขอเทจจรงท 6 : เทคโนโลยท าใหครวเรอนขาดความระมดระวงในการใชจาย

เทคโนโลยโดยเฉพาะโลก online นอกจากจะสรางประโยชนและความสะดวกสบายในการเขาถงขอมลใหแกผบรโภคแลว ยงท าใหผประกอบการสามารถน าเสนอโฆษณาทเขาถงความสนใจเฉพาะบคคลของผบรโภคไดมากขน นอกจากน การเขามาของ social media ชวยสงเสรมความเปนสตวสงคมของมนษย ซงกระตนใหเกดความอยากอวด อยากได อยากเทยว อยากแชร ตามกลมเพอนๆ มากขน ส าหรบการศกษานพบวา หลงจากท คมลกษณะและปจจยตางๆ ของครวเรอนใหคงทแลว การใช internet มความสมพนธกบคาใชจายอยางมนยส าคญ โดยคาใชจายจะเพมสงขนตามสดสวนของสมาชกในครวเรอนทมการใช internet โดยครวเรอนทมสดสวนการใช internet สงๆ จะมการใชจายเพมขนประมาณรอยละ 27 เทยบกบครวเรอนทไมไดใช internet (ภาพท 10) นอกจากน ยงพบอกวาแมจะคมปจจยหลายๆ อยางใหคงท แลว ครวเรอนทซอของผาน online shopping จะมการใชจายมากกวาครวเรอนทซอของในชองทาง offline โดยเฉพาะในหมวดเสอผาและของใชสวนบคคลทเหนการใชจายสงกวาถงรอยละ 39 (ภาพท 11) ขอเทจจรงนมความสมพนธกบขอเทจจรงในขอท 5 ทชวา Gen Y มแนวโนมขาดความระมดระวงในการใชจายมากกวา ซงสวนหนงเปนเพราะคนรนหลงเขาถงเทคโนโลยไดมากกวาและเขาถงเรวกวาคนรนกอนๆ

มองไปขางหนา เทคโนโลยตางๆ ทสรางความสะดวกสบายในการใชจายและการกอหน รวมถงการเขามาของฟนเทค (Financial Technology) จะยงท าใหปญหาการขาดวนยทางการเงนและการกอหนของคนรนหลงๆ มแนวโนมรนแรงมากขน จงสามารถกลาวไดวาปญหาหนครวเรอนสวนหนงเปนการตอสกบเทคโนโลยทท าใหครวเรอนขาดวนยทางการเงน จงจ าเปนตองเรงสรางความตระหนกรและสรางภมคมกนเพอใหภาคครวเรอนใชเทคโนโลยไดอยางเทาทนและเหมาะสม

ภาพท : ความแตกตางของคาใชจายรวมของครวเรอนจ าแนกตามอายเปรยบเทยบกบป 2554

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

2556 2558 256 2556 2558 256

อาย 3 ป อาย31 5 ป อายมากกวา5 ป

มหนแตไมมปญหา มหนและมปญหา

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนหมายเหต: ผลลพธจากแบบจ าลองทางเศรษฐมตหลงจากคมปจจยหลายๆ อยางใหคงท อาท รายได จ านวนครวเรอน อาชพ และท าเลทอยอาศย

9/12

ขอเทจจรงท 7 : การเพมรายไดเพอแกปญหาหนครวเรอนจะขาดประสทธผลหากครวเรอนไมปรบ

พฤตกรรมการใชจาย

อกหนงค าถามทส าคญคอ การเพมรายไดจะท าใหครวเรอนมสภาพคลองมากขนและสามารถแกปญหาหนครวเรอนไดหรอไม การศกษานไดท าการทดสอบวา หากครวเรอนทมหนมรายไดเพมขน 1 บาท ครวเรอนจะน าไปใชจายเทาไหรอยางไร (ตามหลกคดของ marginal propensity to consume ) โดยแบงการใชเงนออกเปน 3 แบบดวยกนคอ 1) น าไปจายภาระหน 2) น าไปใชจาย และ 3) น าไปเกบออม ทงน หากครวเรอนน ารายไดทเพมขนไปช าระหน เชน น าเงนมาช าระหนบตรเครดตและลดการพงพาการจายขนต าทท าใหเงนตนลดไดชา ครวเรอนกจะมโอกาสสงทจะสามารถปลดหนได อยางไรกตาม ผลการศกษาพบวาหลงจากทไดคมปจจยตางๆ ใหคงท12 ครวเรอนทมหนและมปญหาทางการเงนจะน ารายไดสวนใหญไปใชจาย โดยเฉพาะ Gen Y ทจะน าเงนไปใชจายถงประมาณ 3 ใน 4 และน าไปจายภาระหน ในสวนท เหลอ ขณะเดยวกนครวเรอนทมหนแตไมมปญหาทางการเงนจะแบงเงนสวนหนงเกบออมไวอยางนอย 1 ใน 3 ของเงนทเพมขน (ภาพท 12) จะเหนไดวา เปนเรองส าคญมากทการเพมรายไดตองมาพรอมกบการเปลยนพฤตกรรมการใชจาย ไมเชนนนครวเรอนกจะยงมปญหาทางการเงนและไมมเงนเกบออมอยางเหมาะสม เพราะพฤตกรรมเดมๆ ยอมน าไปสผลลพธทเหมอนเดม อกทงการแกปญหาหนครวเรอนดวยมาตรการตางๆ จะขาดประสทธผลหากภาคครวเรอนไมปรบเปลยนพฤตกรรม

12 การศกษาในสวนนนอกจากจะคมปจจยทเขยนไวใน footnote 10 แลวยงคมปจจยดานมลคาหนสนของครวเรอนเพมเขาไปดวย

ภาพท 1 : ความแตกตางของคาใชจายของครวเรอนทใชอนเตอรเนตเทยบกบครวเรอนทไมใชอนเตอรเนต

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

1 3 3 5 5 1

Hund

reds

สดสวนสมาชกทมการใชอนเตอรเนต

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

เสอผาและของใชสวนบคคล อปกรณภายในบาน อาหารปรงในบาน

Hund

reds

ภาพท 11: ความแตกตางของคาใชจายรายประเภทของของครวเรอนท อของ Online เทยบกบครวเรอนท อของ offline

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน ส านกงานสถตแหงชาตหมายเหต: ผลลพธจากแบบจ าลองทางเศรษฐมตหลงจากคมปจจยหลายๆ อยางใหคงท อาท

รายได จ านวนครวเรอน อาชพ และท าเลทอยอาศย โดยชวงของแถบสแสดงระดบความเชอมนทรอยละ 5

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน ส านกงานสถตแหงชาตหมายเหต: ผลลพธจากแบบจ าลองทางเศรษฐมตหลงจากคมปจจยหลายๆ อยางใหคงท อาท

รายได จ านวนครวเรอน อาชพ และท าเลทอยอาศย โดยคาใชจายอปกรณภายในบานไมมนยส าคญทางสถต

10/12

ขอเทจจรงท 8: ครวเรอนไทยมศกยภาพในการปรบตวเพอใหสามารถหลดพนจากการเปนหนได หากปรบ

พฤตกรรมการใชจาย

ขอเทจจรงท 2 และ 3 ของงานศกษานชวา ครวเรอนไทยจ านวนมากมศกยภาพในการปรบตว และสามารถสรางฐานะทางการเงนทดขนได หากครวเรอนปรบพฤตกรรมการใชจายและมการวางแผน ทางการเงนทด เนองจาก (1) ครวเรอนทกกลมมสดสวนรายไดทมนคงเพมขน ซงควรจะสงผลดตอการคาดการณรายไดตอเดอนและการบรหารการเงนภายในครวเรอน (2) ปจจยทท าใหครวเรอนมรายรบไมพอรายจาย สวนหนงมาจากรายจายไมจ าเปน และสวนใหญมาจากภาระหนทสง ซงหากครวเรอนปรบลดรายจายทไมจ าเปนและน าเงนทเหลอไปช าระหน (ลดภาระหน) เพอลดเงนตนอยางตอเนองและสม าเสมอ กจะสามารถสรางฐานะทางการเงนทดขนได กระบวนการดงกลาวตองใชเวลาและความอดทนอดกลนแตสามารถท าได ทงน งานศกษาพบวาหากใหครวเรอนไทยทมหนลดรายจายไมจ าเปนลงรอยละ 20 กจะท าใหสดสวนครวเรอนทมปญหาทางการเงนลดลงประมาณรอยละ 5 และตวเลขดงกลาวจะลดลงมากขนอกหากครวเรอนน าเงน สวนตางนไปช าระหน

ค าถามทนาสนใจคอ ครวเรอนทมหนและมปญหาโดยเฉลยแลวควรจะลดคาใชจายเทาไหรจงจะท าให พวกเขาไมมปญหาทางการเงน ผลการศกษาพบวา การทองเทยวเปนรายจายกอนใหญทครวเรอนทมหนและ มปญหาควรลด โดยตองลดลงถงรอยละ 83 จากปรมาณการใชจายปจจบน เพอใหครวเรอนมรายรบเพยงพอ กบรายจาย รองลงมาคอ หมวดเสอผา ซงครวเรอนควรลดการใชจายถงรอยละ 73 สวนคาอาหารนอกบาน และของใชสวนบคคลกควรลดลงรอยละ 58 และ 54 ตามล าดบ นอกจากนยงมรายจายอนๆ ทควรปรบลด การใชจายเพอสรางวนยและลดความเสยงทางการเงนในครวเรอน เชน คาเหลาและคาหวยทควรลดลง ประมาณครงหนงของทใชจายในปจจบน (ภาพท 13)

รายจาย 4

ภาระหน26

รายจาย68

ภาระหน32

รายจาย6

ภาระหน33

มหนและมปญหา (61 3%)

รายจาย56 ภาระหน

11

เงนออม33 รายจาย

48 ภาระหน14

เงนออม38

รายจาย41

ภาระหน13

เงนออม46

มหนแตไมมปญหา (38 %)

อาย 3 ป (6.2%) อาย 31 5 ป (58 ) อาย 5 ป (35 )

ภาพท 12: Marginal Propensity to Consume จ าแนกตามอายเฉลยครวเรอน

หมายเหต: 1 ค านวณคา marginal propensity to consume จากการท า regression ตามหมวดรายจายตางๆ 2 ตวเลขในวงเลบคอสดสวนครวเรอนตอครวเรอนทมหนทงหมด

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

11/12

บทสรป

ปจจบนฐานะทางการเงนของครวเรอนไทยแบงออกเปน 2 กลม กลาวคอ กลมทไมมหนซงม ความเปราะบางลดลงในชวง 8 ปทผานมา ขณะทกลมทมหนมความเปราะบางมากขนอยางชดเจนและ ครวเรอนเหลานนตกอยในสถานะทออนไหวตอความผนผวนทางเศรษฐกจมากจนเกนไป สะทอนไดจาก การออมนอย การเปนหนสง เปนหนเรวและเปนหนนาน ทงน ความเปราะบางทสะสมขนเกดจากหลายสาเหตดวยกน ทงปจจยทสะสมจากฝงของผกและฝงของผปลอยก บทความน ชใหเหนถง 8 ขอเทจ จรงของ การเปนหนและปญหาทางการเงนจากฝงของผก ซงพบวา พฤตกรรมของครวเรอนเปนตนตอส าคญของปญหาหนสน ครวเรอนไทยในปจจบนมสดสวนรายไดมนคงมากขน ซงควรจะเปนปจจยบวกทเพมความสามารถในการบรหารเงน แตกลบพบวาครวเรอนเหลานนมกชะลาใจในการใชจาย โดยรายจายทไมจ าเปนและภาระหน ทสงเปนสวนส าคญทท าใหครวเรอนไทยมปญหารายรบไมพอรายจาย การใชจายทไมระมดระวง สวนหนงไดรบอทธพลจากเทคโนโลยทเปลยนไป อาท การซอของผาน online และการเขาถง social media ทกระตนใหเกดความตองการและการบรโภคเปรยบเทยบกบผ อน ซงแนวโนมของอทธพลดงกลาวมแตจะ ทวความรนแรงมากขน โดยเฉพาะกบคนรนหลง โจทยทส าคญคอ จะท าอยางไรใหครวเรอนไทยโดยเฉพาะกลมทเปราะบางตระหนกรถงภยอนตรายของการออมนอยและการขาดวนยทางการเงน ซงจะท าใหครวเรอนเหลานนเวลากอหนกอนใหญ เชน กอหนบานหรอหนรถยนต จ าเปนตองกอหนเตมจ านวน (หนสง) เพราะมเงนออมนอยและตองเลอกทจะผอนเปนระยะเวลานานเพอลดภาระหนตอเดอนใหต าเนองจากมเงนเหลอตอเดอนส าหรบการผอนนอย (เปนหนนาน) ท าใหครวเรอนมความเปราะบางสงและเปนความเปราะบางทยาวนานอกดวย

ขอเทจจรงจากการศกษานยงชใหเหนวา การแกปญหาหนครวเรอนเปนโจทยททาทายและจะขาดประสทธผลหากครวเรอนไมปรบพฤตกรรม การเพมรายไดหรอการพกหนจะขาดประสทธผลในการแกปญหาหนสนหากครวเรอนยงขาดวนยทางการเงน ยกตวอยางเชน มาตรการประกนรายได ภาคเกษตรทท าให หลายครวเรอนมรายไดทมนคงมากขน ในมมหนงถอเปนเรองดเพราะเปนการชวยเหลอครวเรอนเกษตรซงมกม

ภาพท 13: % ของรายจายปจจบนทควรลดแยกตามหมวดตางๆ ส าหรบครวเรอนทมหนและมปญหาทางการเงน

3942

4949

5458

7383

0 20 40 60 80 100

การสอสารเหลาหวย

บนเทงของใชสวนบคคลอาหารนอกบาน

เสอผาทองเทยว

%

หมายเหต: ผลลพธจากแบบจ าลองทางเศรษฐมตหลงจากคมปจจยหลายๆ อยางใหคงท อาท รายได จ านวนครวเรอน อาชพ และท าเลทอยอาศย

ทมา: ค านวณจากแบบส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน

12/12

รายไดทผวผวนจากภยธรรมชาต แตงานศกษานชวารายไดทมนคงมากขนกมกจะมาพรอมกบการใชจายทมากขน สงผลใหอตราการออมลดลง และเปนเรองนาเสยดายทครวเรอนเกษตรขาดการวางแผนทางการเงน โดยใชจายและกอหนยมสนกนถวนหนาในชวงทมรายไดมนคง แทนทจะเกบออมไวอยางพอเหมาะเพอสรางฐานะทางการเงนใหเขมแขงเสยกอน ซงจะท าใหสามารถกอหนในวนขางหนาไดอยางอนใจ จะเหนไดวาปญหา หนภาคครวเรอนนนมตวแปรตงตนทส าคญคอ การออม เพราะการออมหมายถงครวเรอนมการวางแผนทางการเงนทด มวนยการใชจายทด มการสรางความพรอมหรอสรางฐานะใหมนคง เพอรองรบความ ผนผวนทางเศรษฐกจในอนาคตแมในยามทมหนสนกตาม เมอกระนนการมหนสงกจะไมเปนเรองทนากงวล อกตอไป ทกภาคสวนจงจ าเปนตองชวยกนสรางความตระหนกร สงเสรมวนยทางการเงนและการออม เพอสขภาพทางการเงนทดของครวเรอนไทยและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางยงยน

บทความนเปนขอคดเหนสวนบคคล งไมจ าเปนตองสอดคลองกบขอคดเหนของธนาคารแหงประเทศไทย