8 aybasti kabatas kurultay kitap

8. Aybast - Kabata Kurultay

1

2


Aybast- Kabata Kurultay Yaynlar No: 9

8. AYBASTI-KABATA KURULTAYIDn, Bugn ve Yarn Srecinde Yrenin Ekolojik ve Endstriyel Kalknma Potansiyeli ve Stratejileri

Editr Do.Dr.SalimENGEL KapakTasarm AnadoluniversitesiGrafikTasarmOfisi r.GrEbruBARANSEL AytaATE Eskiehir,2007 stemeAdresi BozykMYOBozyk/BLECK [email protected] Bukitap,SelinEvlerisahibiadam SaynenelKAMAZnkatklarylabaslmtr. http://www.selinevleri.com/ [email protected],Tel:02128523252 ISBN:9789944027205 BASKI HAZIRLIK DETAY ANATOLIA AKADEMK YAYINCILIK LTD. T. Adakale Sokak No: 14/1 Kzlay/ANKARA Tel : (0.312) 434 09 49 Faks: (0.312) 434 31 42 Web: www.detayyayin.com.tr e-posta: [email protected]

Editr Do. Dr. Salim ENGEL

Eskiehir, 2007


3

4


KURULTAYBLMKURULU (AlfabetikSrayaGre) Prof.Dr.YaarAKA Prof.Dr.SaimZekiBOSTAN Prof.Dr.BilalDNDAR Prof.Dr..HakanMULALI Prof.Dr.NadirSUUR Prof.Dr.YlmazRPER Prof.Dr.CemilYAPAR Prof.Dr.BahaeddinYEDYILDIZ Do.Dr.HseyinELK Do.Dr.NazmiKOZAK Do.DrSalimENGEL Yrd.Do.Dr.MustafaZDEMR Yrd.Do.Dr.RecepSIRALI (Gaziosmanpaaniversitesi) (Orduniversitesi) (OndokuzMaysniversitesi) (OndokuzMaysniversitesi) (Anadoluniversitesi) (Anadoluniversitesi) (Orduniversitesi) (Hacettepeniversitesi) (OndokuzMaysniversitesi) (Anadoluniversitesi) (Anadoluniversitesi) (Atatrkniversitesi) (Orduniversitesi)

KURULTAYDZENLEMEKURULU OnursalBakanlar Prof.Dr.BahaeddinYEDYILDIZ Av.rfanAKYREK

(Hacettepeniversitesi) (stanbul)

Bakan Do.Dr.SalimENGEL

(Anadoluniversitesi)

BakanYardmcs Av.SedatZYURT

(stanbul)

FehmiKPK R.AliACISU KemalZER AydnSEGN MehmetER SelehattinSUCU CelalDANI Av.SedatZYURT OsmanYAKIAN r.GrMuratYURDAKUL Ar.Gr.GlAKYREK Ar.Gr.MehmetYAKIAN Bilg.Mh.UfukENGEL

(AybastBelediyeBakan) (KabataBelediyeBakan) (AlankentBelediyeBakan) (AlacalarBelediyeBakan) (akrlBelediyeBakan) (PelitzBelediyeBakan) (AybastllarDerneiBakan) (KabatallarDerneiBakan) (KurultayFransaTemsilcisi) (Anadoluniversitesi) (Galatasarayniversitesi) (OndokuzMaysniversitesi) (stanbul)

Sekreterya MustafaDOAN VeyselZYURT

(Aybast) (Kabata)


5

6


NDEKLERSUNU ................................................................................................................ vii I.ARICILIK,HAYVANCILIKVEMAVYEM ....................................... 1 TuranKaradeniz,StandartCevizYetitiriciliininnemi veCevizinEkonomisi .............................................................................. 3 YunusILBIR,SilajYapmTeknikleriveHayvan Beslemesindekinemi............................................................................ 13 Hseyinelik,AybastKabatainYeniveKrlBirMeyve, Maviyemi.................................................................................................. 27 RecepSral,TrkiyeArclnnOrduliveevresindeki Yansmalar................................................................................................ 49 II.FINDIK,PATATESVEST ...................................................................... 67 ZekiBostan,FndktaBudamaveBaheYenileme ......................... 69 .HakanMulal,Gkhannat,AybastdanDnyayaSt .............. 85 zbayDede,AybastdaPatatesretimiveYumruSiili (SynchytriumEndobioticum)Hastal...................................................... 89 ZekaiTarak,TemizvestnKaliteliStveStrnleri Naslretilir? ............................................................................................ 99 III.ORMANGLVEALE.......................................................................... 109 H.FerhanOdaba,AhmetNacioklar,IlKabak,YeniDnya: nternetAilelerinYeniDnyadakiSorumluluklarNelerdir?......... 111 SevimAlan,TrkiyeOrmanGlleri(RhododendronL.) veBotanikzellikleri............................................................................... 125 IV.MARKALAMA,DACILIKVEPAZARLAMA .................................. 131 MetinArgan,DestinasyonmajveMarkalama:AybastKabata BlgesizerineKuramsalBirTartma ................................................ 133 lkerYlmaz,AliOnurCerrah,Hayriyeakr,SportifYaklam

OlarakDaclkveTrekking:AybastKabatalelerivePerembe YaylasPotansiyelizerindeDurumsalBirYaklam ........................ 157 HamdiYILMAZ,ArclnnsanlaveDoayaFaydalar .............. 169

V.TURZM......................................................................................................... 173 NazmiKozak,AlternatifTurizmvePerembeYaylas....................... 175 DndarDenizer,TrkMutfannTurizmAsndannemi: PerembeYaylasrnei......................................................................... 181 Mustafazdemir,AybastKabataYresininDoaTurizmi Potansiyeli ................................................................................................. 205 VI.SERBESTKRS....................................................................................... 217 VII.KURULTAYSONUBLDRGES....................................................... 233 VIII.KURULTAYRESMSERGS .............................................................. 237 EKLER.................................................................................................................. 243 KURULTAYPROGRAMI ............................................................................... 244 BLMKURULUTOPLANTIRAPORU ....................................................... 247 ALIMAGRUBUTOPLANTIRAPORLARI ........................................... 252 KURULTAYDANGRNTLER................................................................ 274


7

8


SUNUYerel olarak sosyoekonomik kalknma asndan sosyal bir giriim olarakkurulanAybastKabataKurultaybuyl8.defatopland.Kurultay herylalmalarnbelirlibirprogramerevesindeyrtyor. Kurultay toplantlar 23 Temmuz 2007 tarihlerinde Perembe Yaylasnda yaplm ve kurultay sonu bildirisi yaynlanmtr. Ayn zamanda9.Kurultayalmalarileilgilieitlikararlardaalnmtr. Esasnda8.KurultayalmalarAustos2006Temmuz2007dnemini kapsamaktadr. Bu dnem iinde kurultay alma gruplar toplanm ve eitlikonulardaalmalaryapmtr.Bubalamdakurultayalmagrubu ilk toplantsn Eyll 2006 tarihinde Aybastda yapmtr. Bu toplantnn ana konusu AybastKabataa meslek yksekokulu almasdr. Yerel yneticilerin, brokratlarn ve halkn katld toplantda yksek okul almas ynnde almalar devam edilmesi ve gerekli hazrlklarn yaplmasynndegrlerortayakonulmutur. Kurultay alma grubu 2. toplantsn 17 Aralk 2006 tarihinde stanbulda Anadolu niversitesi Konukevi Toplant Salonunda yapmtr. Bu toplantda alnan kararlar kitabn ekinde yer almaktadr. Kurultay alma grubu 3. Toplants Ankarada Trk Tarih Kurumu Toplant Salonunda yaplmtr. Toplant ile ilgili alnan kararlar ekte verilmitir. Yaplan btn toplantlara alma grubunun konusuna gre ilgili kiiler davetedilmitir.Yaplandavetlerekatlmclarnyounbirilgigsterdikleri ve yreklerinin AybastKabataa bir eyler yapabilme heyecan ile dolu olduunu grebilmek, bunu hissetmek gerekten zerinde durulmas gereken bir durum olarak deerlendirilmelidir. Uzun yllardr Aybast Kabatatan uzak bir yerde yaamalarna ramen hale aidiyet duygularn kaybetmeden yre iin bir eyler yapma adna almalara cokulu katlmlartakdiredeerbirdavrantr.Bucokuveheyecaninsanlarmzda olduktan sonra yre iin ok daha gzel almalar yaplacana inancmz yksektir. Kurultay almalar kapsamnda yaplan almalardan bir dieri ise kurultay almalarnn duyurulabilecei bir web sitesinin hayata geirilmesidir. Eyll 2006 tarihinde yayna balayan web sitesine http://www.aybastikabataskurultayi.org adresinde ulalabilir. Dier yandan AybastKabatal niversite renciler ile iletiim kurabilmek iin

bir mail grubu oluturulmutur. [email protected].

Mail

grubu

adresi

Dier yandan yrenin bir envanter almasnn yaplmad grlmektedir. Yaplacak almalar asndan byle bir envanterin olmamas byk bir eksikliktir. Envanterin bilinmedi yerde doru kararlardaalnamaz,iyibirynetimdesergilenemez.Bubalamdayrenin birenvanterininyaplmasynndealmalarbalatlmtr.Bununlailgili olarak ilk nce yrenin insan kaynaklar envanterinin yaplmas ynnde alma balatlmtr. 95 niversite rektrlne mektup yazlm ve niversitelerdeki AybastKabata nfusuna kaytl retim elemanlarn iletiimbilgileritalepedilmitir.Sevinerekbelirtmeliyizki,mektupyazlan niversite rektrlklerinden cevaplar alnm ve toplamda yrenin toplam 25akademisyenkadrosununolduubelirlenmitir.Bunlarndalmise3 Profesr, 5 Doent, 8 Yardmc Doent ve 9 Aratrma grevlisidir. Bu sayannokazolduuphesizdir.Mutlakabuyndebiralmayaplmas gereiortadadr.AyrcaAybastveKabatakkenli500renciyemektup yazlmtr. Okuduklar okullarn renci ileri araclyla kendilerine ulalm ve mektupta kendileri kurultay almalarna davet edilmi, mail grubuna ye olmalar istenmitir. Ancak Aybast ve Kabatal niversite rencisininyaklak1000civarndaolduubilinmektedir.Ancakadresine ulalabilen renci says 500 olduundan dierlerine ne yazk ki mektup yazlamamtr. Kurultay almalar esasen bilimsel esaslara gre yrtlmektedir. Kurultayyedidefatoplanmveherdefasndaalmalarnbilimselesaslara gre yrtlmesi ve siyaset st bir duru sergilemesine zen gsterilmitir. Bu yl almalara bir yenilik getirilmi ve kurultay bilim kurulu oluturulmutur. Alt farkl niversiteden ve deiik alanlardan 13 bilim adamndan oluan bilim kurulu ilk toplantsn da Samsn 19 Mays niversitesi Kampusn de Tepe otelde 10 Mart 2007de yapmtr. Bilim kurulutoplantsonucuekteverilmitir.Bilimkurulutoplantsnda,Aybast Kabata yresine bilimsel bir gezinin yaplmasnn, bilimsel almalarn dahasalklyrtlmesiasndanyararlolacagrnevarlmtr.Bu balamda 12 13 Mays tarihlerinde 25 bilim elemanndan oluan bir bilimsel inceleme gezisi dzenlenmitir. Gezi sonucu katlmclardan bir rapor istenmi ve bu raporlar bilimsel inceleme gezisi raporlar kitap olarakbaslmtr.


9

10


KurultayalmalarherylAybastveyaKabatatafarklmekanlarda toplanmakta idi. Kurultay almalarn hem farkl bir mekanda yapmak hem de Perembe yaylasnn tantmn yapmak adna bir kurultay adr yaplmas fikri ortaya km ve bu dorultuda almalar yaplmtr. Yaplan almalar sonucu sponsorlarn katks ile kurultay adr yaklak 50.000YTLyealnmvePerembeyaylasnakurulmutur.Kurultayadr birkongremerkezieklindetasarlanmtr.Toplamkullanmalan1000m olan adrda, 700 mlik bir toplant salonu, 200 mlik bir sergi salonu, 50 mlik bir ynetim odas ve 50 mlik bir teknik oda bulunmaktadr. Kurultay bu yl adrda toplanm ve sergi salonunda da Anadolu niversitesi Bozyk Meslek Yksekokulu ve Gzel Fakltesi retim elemanlarileSamsun19MaysniversitesiEitimFakltesiGzelSanatlar BlmretimelemanlarnneserlerindenoluanResimHeykelCamve Seramik karma sergisi almtr. Yaylalarda alan ilk karma sergi olmas asndanbyknemtamaktadr.Ayrcaadrdayaylalardakurulanilk adrkongremerkeziolmazelliinitamaktadr.Yaylalardabuylbirok ilk bir arada yaanmtr. Yaylada ve adr da ilk defa olarak bilimsel esaslara gre bir kurultay almalar yrtlmtr. Sergiyi ise yaklak 2500 kii gezmitir. Bu yre halknn ilk defa karlatklar farkl eylere kar ilgisini gstermesi asndan nemlidir. Ayrca halkn zellikle soyut eserlerledahaokilgilendiivurgulanmaldr. Yine yremizin yaad bir dier yenilik ise Anadolu niversitesi televizyonuTVAnnyredebirbelgeselekimiyapmasdr.TVAjipenlii ile yrede belgesel ekimleri yapm ve bu yl stdyo almalar tamamlanarakyaynagirecekhalegelecektir.Bubelgeselinyrenintantm ve dolaysyla sosyoekonomik kalknmaya katks ok byk olacaktr. EskiehirAnadoluniversitesibutrsosyalgiriimlereyreninuzaklna baklmakszn topluma hizmet uygulamalar erevesinde byk katk vermektedir. Kurultay almalar srasnda Anadolu niversitesi, Ordu niversitesi, Hacettepe niversitesi, Samsun 19 Mays niversitesi, Erzurum Atatrk niversitesinden retim elemanlar Perembe yaylasnda bildirilerini sunmulardr. Kurultay katlmclarna, katk verenlerevesponsorlarabirerkurultaytabaverilmitir. Kurultay almalar srasnda, bir yl boyunca Anadolu niversitesi bykbirdesteksalamolupverilenbudestektendolayteekkretmeyi

birborbilirim.AyrcayreninbirniversitesiolarakdaOrduniversitesi, 19 Mays niversitesi, Tokat Gaziosmanpaa niversitesi almalarmza bykkatkvermektedir.Verilenbudestekvekatkiinteekkrederim. Do.DrSalimENGEL Eskiehir,2007 BOSAYFA


11

12


ARICILIK,HAYVANCILIKVEMAVYEM

BOSAYFA


13

14


STANDARTCEVZYETTRCLNNNEM VECEVZNEKONOMSProf.Dr.TuranKaradenizZETlkemizcevizinanavatanvedoalyaylmaalanlararasnadr.Butopraklardaok eskiden beri yaplan ceviz yetitiricili son 25 yla kadar genellikle tohumla retim eklinde gereklemitir. Yaplan seleksiyon almalar sonucunda stn tiplerin bulunmasyla lkemizde ceviz standart retim ekline dnm ve yetitiricilerin cevize talebi gnden gne artmaya balamtr. Karl bir retim kolu olan ceviz yetitiricilii hakknda reticilerin bahe tesisinden nce temel bilgilere sahip olmalar, ileridekarlalacaksorunlarnyaanmamasnanedenolacaktr. AnahtarKelimeler:Ceviz,Yetitiricilik,Aybast,Kabata

Karadeniz blgesi lkemiz ceviz retiminin % 14.5ni karlamaktadr (Anonim, 2005). Trkiyede kii bana ceviz tketimi ylda yaklak 22.5 kg arasndadr. Anadolu insannn ceviz, kerestesinden meyvesine, kknden yaprana, glgesinden yeiline kadar her ynnden istifade ettii, ekonomik ve kltrel hayatnda nemli yeri olan bir meyve trdr. Zira, cevizi Anadolu insan manilerde dile getirirken, yer, semt ve balklara da isim olarak vermekte, gen kzlarmzn eyiz sandnda, birok mobilyann ana malzemesiolarakyadakaplamalarndanaknakilemektedir.Ceviz, ozanlarmznbalamasndaapayrbiredailesesvermektedir. nsanmzn vazgeemedii bu meyve tr, iyi bir erez olarak tketilmekte, tatllara lezzet katmakta, ierdii ya, protein, vitaminler ve mineraller ile de salk zerine olumlu etkiler yapmaktadr. Ceviz ekstremyerlerindndalkemizinhemenheryerindeyetiebilmekteve adeta Anadolu bir ceviz bahesi durumu sergilemektedir. Ancak, mevcutpoplasyonuntamamnayaknntohumdanyetimi,zellikleri belli olmayan r aalar oluturmaktadr. Asz, yani r aalaryla yaplan byle bir yetitiricilikte, her aacn meyvesi dierinden farkl olmas sonucu, standart bir retimden sz edilememekte, retilen meyvelerin de pazar deeri istenilen dzeyde olmamaktadr. Byle bir yetitiricilik sonucu, lkemizde aa bana verim 3437 kg arasnda kalmaktadr. Oysaki bu deer, al ceviz fidanlarylakurulacakolanbirbahedeenaz%100oranndabirart salayacaktr. Dier yandan, asz ceviz aalar 710 yalarnda meyveye yatarken, bu aalarn 6 kg kabuklu meyvesinden en fazla 1.52 kg i meyve alnabilmekte; al fidanlar ise ikinci yl meyveye yatarken, bunlarn 6 kg kabuklu meyvelerinden en az 3 kg i ceviz elde edilebilmektedir. Asz ceviz aalaryla yaplan meyvecilik ekli modern yetitiricilikten uzak, ksa vadeli, gnlk olarak dnlebilen bir retimbiimidir.Dolaysyla,halihazrdabuekilderettiimizcevizin ancak %12ni ihra edebilmekteyiz. Bunun tek sebebi, yetitirdiimiz cevizlerinstandarteitlerolmamasdr.

ABSTRACTImportanceofStandardWalnutGrowingandItsEconomy Ourcountryitthemainlandofwalnutandalsoamongitsnaturalexpandingareas. Walnut planting which has been carried out for many years in these lands had been activated through planting seeds until the last 25 years. At the end of selection experiments,byfindingoutofthesuperiorspecies,walnutproductionhasbeerputinto a Standard and the demand for walnut from growers has increased. About walnut growing, a beneficial production, acquiring basic knowledge will provide to solve the problemstheproducerswillmeetinthefuture. Keywords:Walnut,Growing,Aybast,Kabata

1.GR Trkiye5.5milyoncevizaacilednyannenglcevizvarlna sahiplkesidurumundayken,cevizretimibakmndan125000tonile in, ABD, randan sonra dnyada 4. srada yer almaktadr (Anonim, 2006).. Trkiyede 773 000 ton sert kabuklu meyve (fndk, ceviz, antepfst, badem, kestane) retilmekte ve toplam 13 milyon tonluk meyve retiminin yaklak % 6n sert kabuklu meyveler karlamaktadr.Cevizisesertkabuklumeyvetrleriiinde%15.5likbir oranasahipolup,gelenekselrnlerimizdenolanfndktansonraikinci sradayeralmaktadr.

Orduniversitesi,ZiraatFakltesi,BaheBitkileriBlm


15

16


Dier lkelerde olduu gibi, lkemizde de eit seimine ynelik olarakyrtlenenbaarlalmaseleksiyonslahdr(Paunovic,1990; PiekloveCzynezyk,1990;Revin,1990;Tomas,1990).Bununsebebi ise, istenilenvasfta,standarteitolabilecektiplerbuyntemledahakolay bulunabilmektedir. Dnyada nemli lde yetitirilen Franguette, Parisienne,Corne,Marbot,SibielvePaynegibicevizeitleriseleksiyon almalarsonucundaeldeedilmilerdir(en,1986). Ceviz B ve D vitaminlerince ok zengin olup, A, C ve E vitaminlerinidebellioranlardaiermektedir.Cevizinbileiminde%59 74 ya, % 1424 protein, % 1.52.0 mineral maddeler, % 5.010.5 selloz ve benzeri maddeler bulunmaktadr. 100 g i ceviz 700 kalori salamaktadr ve bir yetikinin gnlk enerji ihtiyac 400 g i cevizle karlanabilmektedir. 100 g cevizin salad enerji 100 g fndktan salanrken,buenerjiancak300gekmek,200gpeynirve80gtereya ilekarlanabilmektedir(en,1986). 2.CEVZYETTRCL 2.1.YerSeimi Uygun artlarda ceviz aac 600 yl yaayabilmektedir. Klar ok souk,yazlarokscakolmayan,rzgraak,serinblgelerisever.K souklarnn 25 Cnin altna dt ve uzunca bir sre bu scaklk derecesinde kalmas durumunda, sadece ince dallar deil, 1520 yllk ana dallar dahi kuruyabilmektedir. ok durgun yaz gnlerinde scakln 38 Cyi amas durumunda ise gney ve bat ynlere bakan yapraklargneyanklilekavrulmaktadr. Ceviz yetitirilecek blgelerde, ilkbahar ge donlarnn tehlikeli olmas sz konusu ise, baheler imknlar lsnde kuzey ynlere kurulmaldr. Bylece, ceviz aalarnn bir sre daha ge uyanmas salanacak ve ilkbahar ge donlarndan aalar belli lde korunabilecektir. Ceviz bahelerinin kurulaca araziler hava akmna ak olmal, souk havann birikip kalmasna imkn vermemelidir. Drt bir yan tepelerle evrili, kapal havza durumunda olan araziler meyve yetitiriciliine,zelliklecevizyetitiriciliineuygunolmayanyerlerdir.

Souk havann ar olmas sonucunda, ukur yerlerde souk hava birikir kalr. Zararlanma ise, bu hava ktlesi iinde kalan bitkinin uyanma durumuna gre belli oranlarda ortaya kar. Byle bir hava ktlesi iinde kalan ve yeni uyanmaya balayan bir ceviz aac 0 C civarndakibirdkscaklktankolaylklazarargrr.Yeermifilizler siyahlanr ve zerinde tad meyvelerle beraber zararlanp elden karlar. Kapal havza durumunda olan yrelerde aacn ta ksm souk havadan zarar grrken, bu gibi arazilerde genellikle taban suyu da yksektir.Yksektabansuyu,kklerinhavaszlktanrmesineneden olmaktadr. K aylarnda bu suyun en az 3 metre derinde olmas ve byle arazilerde taban suyundan kaynaklanan fazla suyun drenajla mutlakauzaklatrlmasgerekmektedir. Yer seiminin cevizin me ihtiyac ile de ilgisi vardr. Ar souklar, ge donlar ceviz aalar iin zararl olsa da, +7 Cnin altna dt belirli bir souk devresinin de bitkinin gelime ve verimlilii zerine olumlu etkisi bulunmaktadr. Cevizlerde bu sre genel olarak 7001800saattir.Zira,souklamasresi114saatolanskenderunda,330 saat olan Bodrumda ve 611 saat olan Kuadasnda ceviz bahesi kurmamz doru olamayacaktr. Buna karlk, souklama ihtiyac 1100 saat olan Yalova 1 ceviz eidi, ge souklarn zarar verdii yksek rakmlyerlerde,zellikleDouKaradenizBlgesiningeitblgelerinde bahe tesisinde kullanlacak olursa, bu ceviz eidi me ihtiyacn erkendensalayacak (Muhtemelen ubat ortalar), fakat tomurcuklarn patlatmasiinhavalarnsnmasnbekleyecektir.Martayndahavalarn snmassonucundauyanpsrenfilizler,Nisannikinciyarsndavuku bulan ge donlardan etkilenerek, zerinde tad meyvelerle beraber zararlanp elden kacaklardr. Bu gibi yerlerde me ihtiyalar daha fazla olan ve daha ge uyanan eitlerin seilmesi doru bir uygulama olacaktr.rnein,YavuzveebineitleriYalova1eidindenyaklak birhaftadahasonrauyanmaktadr(elebioluveark.1993). 2.2.ToprakSeimi Ceviz, da yamalarnn dere vadilerine tanmas ile meydana gelen alviyal topraklar ok sever. Bu topraklar su tutmaz ve su ak


17

18


halindedir. Kirece ve kireli topraklara cevizin dayankl fazladr. Toprak reaksiyonu olarak alkali topraklar sevse de, Karadeniz blgesinin asit karakterli topraklarnda da mkemmel bir gelime gstermektedir. Ceviz hem meyve hem de kerestesi iin aalandrma materyali olarak; kk ve gvde yapsyla da erozyonla mcadelede kullanlabileceksondereceidealbiraatr. 2.3.BaheTesisi Ceviz bahesi tesisinde en az iki eit kullanlmaldr. Tek eitle kurulan bahelerde verim dk olmaktadr. Bu durum, cevizin iek yapsylailgilibirzelliidir.Cevizdediiiekleroylnyenisrgnleri zerinde aar. Erkek iekler ise bir yl nceki dallar zerinde teekkl eder. Dolaysyla, erkek ve dii iekler ayr ayr yerler zerinde bulunmaktadr. Yine, cevizde erkek ve dii iekler ayn zamanda olgunlamazlar, genellikle erkek iekler daha nce olgunlar ve polenlerini dkerler. Dii iekler daha sonra olgunlar. Dii ieklerin olgunlat bu devrede toz verebilen ikinci bir ceviz eidinin olmas gerekir ki dllenme gerekleebilsin. rnein, Yalova yresinde, en 2 eidindediiiekler24Nisandatozkabulederdurumdaiken,kendi erkekiekleri2Maystaolgunlaacandan,henztozvermemektedir. Oysaki,Yalova3cevizeidi23Nisandatozsamayabalamaktaveen 2eidinirahatlklatozlayabilmektedir.Bunakarlk,Yalova3eidinin dii iekleri ancak 1 Maysta toz kabul edebildiinden, 2 Maysta toz verenen2eiditarafndantozlanacaktr(elebioluveark.1993). ki eitle tesis edilecek bahelerde, asl eitle tozlayc eit arasndakimesafeazami70100molmaldr.Cevizlerrzgraraclile tozlandndanbumesafeyeuyulmaldr.10x10mmesafelerindetesis edilmi bahelerde, 7 sra asl eit, 1 sra da tozlayc eit dikilirse bu kuralauyulmuolunur. Modern meyveciliin kural ve gerei olarak, ceviz bahesi de kapamabahelereklindetesisedilmelidir.Kapamabahelerdekltrel uygulamalar daha dzenli, entegre mcadeleler daha salkl olarak uygulamaimkanbulmaktadr.rnein,elmabahelerindedahayoun ve sk rastlanan elma i kurdu zararls, elma aalar ile yan yana

yetitirilen ceviz aalarnda da zarara yol aacaktr. Ayn bahede yetitirilen her iki trde bu zararl ile mcadele farkl zamanlara rastlayacandan,etkinbirmcadeleeldeedilemeyecektir. Cevizbahelerimutlakakapamabahelereklindetanzimedilmeli, bahebyklenaz12dekarolmaldr. Cevizlikler, baka yerde alanm fidanlarn getirilip dikilmesiyle tesis edilebildii gibi, skm olmadan, tohumlardan kan rlerin alanmasyla da tesis edilebilir. Bu amala, fidan dikimi iin alan ukurlarabirkaadetcevizmeyvesidikilir.rlerburadagelitirilip, alanrvebytlerekaaeldeedilir.Bufidanlarsklmeyeceinden, dahasalklgelieceklervedahaerkendenmahsuleyatacaklardr.Al fidanlarn, k sert gemeyen yrelerde sonbaharda dikilmesi, ilkbahardadikilmesinegreyaklak1ylncelikkazanr. 2.4.Hasat Yurdumuzda ceviz meyveleri genel olarak Eyll balarnda olgunlamayabalamaktadr.Meyveninolgunlamas,kalininyaniyeil kabuun burundan itibaren atlamaya balamas ile belirlenir. Aa zerindeki meyvelerin % 30u bu duruma gelince hasada balanr. Hasattakesinliklesrkkullanlmamaldr.Alakdallardakimeyvelerile aa iindeki meyveler elle toplanabilir. Yksek dallar ise silkelemek suretiylehasatgerekletirilebilir.Ayrca,yurtdndaolduugibi,aac sarsarak meyvelerin yere dklmesini salayan makinelerden yararlanlabilir. Bugn piyasaya hakim olan r aalarndan toplanan ceviz meyveleridir.zellikleribelliolmayanbucevizlerdahibugnrahatlkla alcbulmakta,eldekalmamaktadr.Yaknbirgelecekte,al,zellikleri belli, albenisi yksek olan ceviz eitleriyle yaplacak bir retimde, reticiler daha yksek gelir elde ederken, tketiciler de daha kaliteli ceviztketmeimknnakavuacaklardr. 2.5.CevizdenBirDers Bir ceviz meyvesini yakndan inceleyecek olursak; en dnda yeil bir kabuk, sonra tahta bir yap, daha sonra ince bir zar ve en ite de tartmasz ekilde insan beynini hatrlatanbeyaz bir yap


19

20


bulunmaktadr. Ceviz, dndaki yeil kabuu ile kafa derisine, sert kabuu ile kafatasna, iindeki zar ile beyin zarna, meyvesi ile de beyne benzeyen harika bir meyvedir. Beynimizin kltlm bir modeli olan cevizin meyveler arasnda gm iyonu ihtiva eden tek meyve olmas ilgi ekicidir. Elektriki iletkenliin gereklemesi bakmndan beyin gm iyonuna ihtiya duymaktadr ki, bu durum cevizinnekadardeerlibirmeyveolduunugzlernnesermektedir. 3.ETSEM Kaliteli ve iyi bir meyve elde etmek iin seleksiyon yoluyla slah edilen ceviz eitleriyle bahe kurulmaldr. eitlerin stn zellikleri meyvesi dikilerek deil, bunlardan a gz alnp analara alanmasyla aktarlabilir. Cevizin oaltlmasnda en geerli metot a ileretimeklidir.Bazstandarteitlerimizilkemizinsahil(0350m), orta (350700 m) ve yksek (700 . m) kuana aadaki ekilde nerebiliriz. SahilKuak Diieit:Yalova3 Erkekeit:Yalova1(Denizeakyerolmayacak) Diieit:Kaplan86 Erkekeit:ebinveyaYalova1 Diieit:Yalova4 Erkekeit:Yalova1veyaKaplan86 OrtaKuak Diieit:ebin Erkekeit:Bilecik Diieit:Yalova1 Erkekeit:ebin YksekKuak Diieit:ebin

Erkekeit:Bilecik Diieit:en Erkekeit:ebin Diieit:Tokat1 Erkekeit:ebin 3.1.Standarteitlerinzellikleri Aacntacdzgngelimektedir, Souavekuraakardayankldr, stnverimlivekalitelimeyvelervermektedir, Erkendenmeyveyeyatmaktadr, Meyveleriincekabukludur, ikabuktankolayayrlmaktadr, Meyvearlenaz10gdr, Randman%50civarndaveyazerindedir, Heryldzenlimeyvevermektedir, Hastalkvezararllarakardayankldr. 4.EKONOMS nerilenalcevizlerlebahetesisedildiinde; 5yandabircevizaac35kg; 10yanda1015kg; 15yanda4050kg; 20yanda100150kgarasndameyveverebilmektedir. Verimanda(20yanda)herbircevizaacmeyveasndanen az 4 adet, kesim ana geldiinde ise ktk asndan 15 adet Cumhuriyet altn demektir. Bir dnm alana 10 adet ceviz fidan dikildiinde,meyvegeliriolarak,heryl40adetCumhuriyetaltnelde edilebilmektedir. 1Cumhuriyetaltn250YTL 40CumhuriyetaltnX250YTL=10000YTL 1dnmcevizbahesindeneldeedilecekgelir=10000YTL


21

22


5.SONUVENERLER Anadolumuzun belli blgeleri ceviz asndan zengin birer gen kayna durumundadr. Kaynaklarmzn bir balta darbesiyle yok olup gitmesi nlenmelidir. Ktk tccarlar girmeden nce, seleksiyon almalaryla her blgemiz tek tek taranarak, kaliteli tiplerin seilmesi, bunlarnalanarakkorumaaltnaalnmas,stnvasfltiplerestandart eit zellii kazandrlmas, lkemiz meyvecilii bakmndan ok nemlidir. lkesel ceviz projesinin hayata geirilmesi ve benzer almalarn Anadolunun drt bir yannda yrtlmesi ile lkemiz phesizki,dnyacevizretimiveticaretindehakettiiyerialacaktr. Ceviz baheleri, cevizin isteine uygun toprak ve iklim artlarna sahip olan yerlerden seilmelidir. Erkek ve dii iekleri ayn zamanda olgunlaan veya birbirini tozlayan en az iki eitle bahe kurulmaldr. lkesel ceviz projesinin hayata geirilmesi ve benzer almalarn Anadolunun drt bir yannda yrtlmesi ile, lkemiz phesiz ki, dnya ceviz retimi ve ticaretinde hak ettii yeri alacaktr. Ceviz baheleri, cevizin isteine uygun toprak ve iklim artlarna sahip olan yerlerden seilmelidir. Erkek ve dii iekleri ayn zamanda olgunlaan veya birbirini tozlayan en az iki eitle bahe kurulmaldr. Kurak blgelerde, ceviz tohumu dikmek suretiyle elde edilecek rlere yerinde a yaplabilir. Cevizin hasat zaman ok iyi tespit edilmelidir. Olgunlaancevizaazerindebekletilmemelidir.Cevizaacveaacn evresi hasat iin hazrlanmaldr. Hasat gnn scak saatlerinde deil, akamzeri veya sabahn erken saatlerinde yaplmaldr. Hasat hibir ekilde srkla yaplmamaldr. Cevizler toplanr toplanmaz yeil kabuundanbekletilmedenkartlmal,cevizlerglgedevehavadarbir yerdekurutulmaldr.Gneteaslakurutulmamaldr. CevizAacNeZamanKesilmeli? Ceviz aac yallk ve hastalk nedeniyle meyve verme zelliini tamamen kaybettii, kuruduu, aacn doruk dal krld, tabi afetler nedeniyle zarar grd zaman kesilmelidir. Ceviz aalarnn kesim zaman 15 Kasm 15 Mart tarihleri arasnda, aalarn dinlenmede olduu zamandr. Kesilen bir ceviz aacnn yerine mutlaka al bir ceviz fidan dikelmelidir ki, en azndan mevcut ceviz varlmz

korunabilsin. Cevizin kesimi iin belge veren Tarm kurulular bu durumuzorunluhalegetirebilir.

KAYNAKLAR Anonim,2005.TarmsalYapveretim.DEYaynlar,Ankara. Anonim,2006.FAO.www.fao.org. elebiolu, G., Y.Ferhatolu ve S.Ufuk, 1993. Yerli ve Yabanc Ceviz eitleriseimPojesi.BilimselAratrmavencelemeYay.No:15, AtatrkBaheKltrleriMerkezAratrmaEnstits,Yalova. Paunovic, S.A., 1990. The Walnut Cultivars Selected From Indigenous Population Of Juglans regia L. In Sr Serbia, Sfr Yugoslavia. Acta Hort.284:135142 Pieklo, A. and A. Czynezyk, 1990. Evaluation of Selected Types of WalnutsinPoland.ActaHort.284,143144 Revin, A.A., 1990. Selection of Walnut Varieties n Crimea. Acta Hort. 284,157165 en,S.M.,1986.CevizYetitiricilii.EserMatbaas,Samsun,230s. Tomas, D.F., 1990. Selection Of Spanish Walnuts (Juglans regia L.). Acta Hort.284:11112


23

24


SLAJYAPIMTEKNKLERVEHAYVAN BESLEMESNDEKNEM Prof.Dr.YunusILBIR* 1.GR Hayvanlardabitkiselkkenliolmayanyemlerinkullanmileortaya kt dnlen hastalklar nedeniyle son yllarda bitkisel kkenli yemlerinkullanmartgstermitir.Budurumzellikleiklimikurutma iin uygun olmayan rutubetli blgelerde silajn nemini bir kat daha artrmaktadr. Deiik bitkilerden yaplan silajlar st srlarnn beslenmesinde yaygn olarak kullanlmaktadr. yi kaliteli silajlar kullanldnda, st ineklerinden, sadece silaj verilerek bir laktasyon dneminde 55006000 litreye kadar st retmek mmkn olabilmektedir. Ancak, silajla beslemedehayvannkurumaddetketimiaynotunyaveyakurusuna gre daha az olmakta ve bu durum da zellikle yksek verimli hayvanlardabazolumsuzluklaranedenolabilmektedir. Silajksatanmyla,yeilyemlerininturuolarakdepolanmasdr. Hayvanlarnyediihertrlotveyembitkilerininhavaileilikisini keserek, besin deerlerini nemli lde koruyarak, yeil yemlerin bulunmad mevsimlerde kullanlmak zere depolanmasna silolama, silodasaklananyemleredesilajdenir. 2.SLAJINYARARLARI Silaj yaplacak materyal besin deeri fazla olduu gen dnemde kullanlr. Materyal ksa sre ierisinde soldurulduundan olumsuz hava artlarndandahaazetkilenir.Kurutmasorunuyoktur. iplanlamakdahakolaydr. Yeil yemlerin bulunmad dnemlerde, sindirimi kolay ve besin deeriykseksuluyemeldeedilir.*

Kurutmayntemlerinegredahaazbesinmaddesikaybolur. Depolamaiinayrlanyerazdrvebykyatrmlargerektirmez. ltonkuruotundepolanmasiin14m3,aynmiktaryasilajotunun silolanmasndaise1.5m3lkhacimyeterliolmaktadr. Silajlk bitkiler tarlay erken boaltrlar, dier rnlerin ekimi iin uygunbirzamankalr. Siloyemleri,almadkayllarcabozulmadankalabilir. Kuruduuzamansertleerekhayvannseverekyiyemeyeceibirok bitkisilolandzamanhayvanlartarafndaitahlayenir. Yeil olarak yedirildiinde, zararl etkilere sahip olan baz yemler, silajhalinegetirildiindezararletkileriniyitirirler. Silaj yaplrken havasz ortam esas olduundan, zararl kfler oalamaz.Stasidibakterileriisehavaszortamdakolaycaoalrlarve hayvanlariinyararlvetemizbiryemsalanmolur. Yabaniottohumlar,siloierisindelrvegbreyletekrartarlaya tanpzararlolmazelliiniyitirirler. Silajilebeslenenhayvanlardahasalklvetyleriparlakolur. Depolamasrasndakuruottaolduugibiyangntehlikesiveriski yoktur. Silajnlaktasitetkisiolduundahayvanlardakabzlknlenmiolur. Vitaminlercezenginbiryemolup,sindirilmederecesiyksektir. 3.SLAJYAPIMI Silaj, soldurulmu veya soldurulmam ayr otlar ile btn tahl karmlar,msr,pancaryapraklarvs.ileyaplabilir. i planlamak ve hasat edilen malzemeyi ayn gn silaj haline dndrmekmmknolmayabilir.Budurumdailetmedekibtnileri geri brakarak 23 gn ierisinde silaj tamamlamak gerekir. Buna ramen ilem devam ediyorsa silonun doldurulan ksm iyice kapatlarakbekletilmeli,sthibirzamanakbraklmamaldr. Yemin siloya dolumu esnasnda materyalin durumuna gre belli aralklarla katk maddeleri kullanlabilir. Sktrma ilemi alt tabakalardanbalatlmalvebitimekadardevametmelidir.

OrduniversitesiZiraatFakltesiTarlaBitkileriBlm


25

26


Yemlersilotipinegre2060cmliktabakalarhalindedoldurularak sktrmayaplmaldr. Doldurma ilemi biter bitmez zeri plastik rt ile skca kapatlr vertzerinetoprakvsgibibasnsalayanmaddelerkonularakhava almasnlenir.Silajhavaalrsakzmaolur,bozulurvekflenir. retimdenbeslemeyekadarsilajnierisinehavagirmemelidir. 3.1.OtSilaj ayrlariyibirbotanikkompozisyonasahiptir(ayrotu,yumak, akglvekrmzglgibi).Optimalkurumadde%3040olmaldr. Otlaryaklak30cmboyundaiken78cmyksekliktenbiilmelidir. Ot parselleri biilip namlu halinde veya sk balyalar haline getirilerektarlazerindebraklabilir. Balyalarenaz%2728kurumaddeyekadarsoldurulur(yaklak24 saat) 3.2.MsrSilaj Msr,birimalandanokfazlayeilaksameldeedilmesi,beslenme deerinin yksek ve tarmnn kolay olmas nedeni ile dnyada silaj yapmndaenfazlatercihedilenbirbitkidir. Silajlkmsruzunboyluvebolyeilaksamlolmaldr. Silajiinmsr%3035kurumaddeolduuzamanhasatedilir. Hasat edilen msr iyi paralanmal para uzunluu 0,40,8 cm olmaldr. 4.SLAJLARINBAZIZELLKLER zellikle budaygil silajlarnn protein ierii baklagil silajlarndan dahadk,niastaierikleriisedahayksektir. Bufarkllklarhayvanbeslemeasndannemlidir. Budaygil silajlarnn metabolik silajlarndandahayksektir. enerji deerleri baklagil

Dane ksmnn sindirim derecesi yaprak ve sap ksmdan daha yksektir. Yaprakta bulunan karbonhidratlarn sindirim derecesi danede bulunankarbonhidratlardandahadktr. Yem bitkisinin eidi, hasat zaman ve silaj yapm srasnda uygulanan metot ve silaj katk maddeleri silaj kompozisyonu ve kalitesinietkiyennemlifaktrlerdir. Msr,arpavebudaysilajlar,ayrvebaklagilsilajlarndanbirokadan farkllkarzetmektedir. Bufarkllklarsilajnsindirimderecesinietkileyebilir.Tablo1.BazSilajlarnBesinMaddeKompozisyonu(g/kgKuruMadde) veMetabolikEnerji(ME)erikleri Kurumadde HP Niasta Ph MsrSilaj ArpaSilaj ayrotuSilaj YoncaSilaj 356 79 239 3.8 362 80 223 4.2 270 151 7 3.8 340 194 4 4

Msr, arpa ve buday gibi bitkilerden elde edilen silajlarda dane byk bir ksm oluturmasna ramen, ayr ve baklagil silajnda yaprakvesaporanfazladr.

Silajla yaplan beslemede hayvanlarn kuru madde tketimi, ayn yeminyeilveyakuruotunagreherzamandahaazdr. Silajyaplanherhangibiryemilebeslemedekurumaddetketimi ortalama%30(%160)azalmaktadr. Silajlk materyali soldurma genellikle yem tketimini ve hayvann performansn olumlu ynde etkilemektedir. Bu durum hayvana ilave younlatrlm yemler verilmedii zamanlar daha etkili olmaktadr. Snrlolarakotlatlpilaveolaraksilajverilensrlarda,soldurmakuru maddetketiminivestveriminiartrmaktadr. Suieriifazlaolanmateryalinsilajnnyapmdahazordur. Silajtketimi,siloyakonulanmateryalinparabyklvetoprak ile bulama derecesine gre deimektedir. Doranarak yaplm silaj doranmamsilajagre%50dahafazlatketilmektedir. Stsrlarsadecesilajlabeslendiklerizaman1113kgkurumadde tketebilmektedir.Bylecelaktasyondneminde4900litrestverimine ulaabilmektedir.


27

28


Srlarn msr silaj ile beslenmesinde dk protein ierii en bykdezavantajolarakkarmzakmaktadr. MsrsilajbaklagilleregredahaazmineralmaddezellikleCave Mgihtivaeder. St srlarn beslenmesinde msr silaj tek bana kullanldnda zelliklebubesinlerinilaveyemlerleverilmesigerekir.%30kurumadde ieren msr silajna yapm aamasnda 4,5 kg/ton re ve eit miktarda susuzamonyakkartrlmassilajnhamproteindeerinin%7.8den% 1213ekmasnsalar. Stsrlarrasyonundakiproteinoran%14naltnadtnde msr silaj ile beslemeye devam edilmesi st verimini drmektedir. Rasyondakiproteinseviyesininartmashayvanlarnkurumaddealmn artrmaktavebunabalolarakstverimiartmaktadr. Yksekverimlihayvanlarnproteinihtiyacntekbanamsrsilaj ile karlamak mmkn deildir. Msr silajna dayal yaplan beslemedemutlakabirproteinyemininrasyonakatlmasarttr. Msr silaj ile beslemede rasyona katlan protein kaynann tr stveriminietkilemektedirProteinankuruyoncailekapatmakst verimiasndandahaiyisonuvermektedir. Msr silajnn enerji ierii yksek olmasna ramen yksek verimli hayvanlarn enerji ihtiyacn tek bana karlamas, rumen kapasitesindeki snrlamalardandolaymmkndeildir. Kurudaki ineklerin beslenmesinde silajlara (0.5 kg/gn ) protein ilavesigeleceklaktasyondakistretimini%11oranndaartrmaktadr. Silaja balk unu ilavesi, et srlarnda canl arlk kazanc salamaktadr. yi silajlara ilave protein kaynann etkisi az olmakla birlikte, 200 kgdan daha dk canl arlktaki et srlarna 100 g balk unu verilmesi106g/gncanlarlkkazancsalamaktadr. Genelolaraksoyafasulyesikspesiilesalananartbalkunuilesalanan artn%80ikadarolmaktadr. Silajukurununlshayvansaysnagredeimektedir.Yksek verimlibirstineiyaklakolarak20gnde1m3silajaihtiyaduymaktadr.

Silajyapmndabirdenfazlasiloyapmakherzamandahaiyidir. zellikle silo kenarlarnda ot ile topran kartrlmamas gerekir. dealolansilonunbirgndedoldurulmasdr.Doldurmazamangeciktike iyisilajolmazelliiazalmaktadr. Silajukuruyatayvedikeyolarakdoldurulabilmelidir. yi sktrma son derece nemlidir. Konulan malzeme araya hava giremeyecekekildesktrlmaldr.Eniyisibuiiifttekerlekliarbir traktrileyapmaktr. Silonunlsbirhaftaierisindeikimetreuzunluundabirdilimi yedirilebilecekseviyedeolmaldr. Silaj ukuru doldurulduktan sonra duvarlar ve zeri plastik bir rtileskcartlrvezerinearlkyapacakkadartoprakatlr. 5.SLAJKALTES Silo yeminin rengi yapld bitkiye gre deimekle birlikte ak yeildendahakoyutonlarakadardeiebilir. Silajnhoagidecekbirkokusuolmal,istenmeyentereyaasidive kf gibi kt kokular olmamaldr. Bitkilerin yaprak ve sap ksmlar bozulmadankalmal,yapkanbirgrnmdeolmamaldr. 6.SLOYERVEEVRESELFAKTRLER Silo,ahrayaknolmal,yemininkolaycaboaltlmasvekokusunun hkim rzgrlarla ahra ve yerleim yerlerine gelmeyecek ekilde yerletirilmelidir. Yksekliibirtraktrnrahatainemevesktrmayapabilecei ekilde12molmaldr. Uygun zemin zelliine sahip alana 510 cm kalnlnda sap saman serilmelidir. Silonun doldurulmasndan sonra zeri kolay yrtlmayan tek para plastik rt ile tamamen kaplanmal, rtnn kenarlar biraz daha uzatlarak zeri 1015 cm kalnlkta toprak tabakasylakaplanr. Toprak tabakas silo zerine rtlen toprak siloya basn yaparak siloiindekihavanndarkmasnayardmcolur.


29

30


Ayrca silaj ve plastik rty d etkenlerden korur. Silonun doldurulma ilemi tamamlandktansonra yal gnlerde silo tabann sulardankorumakiinsiloetrafnda2530cmderinliindedrenajkanal kazlmaldr. ukur veya hendeklerde yaplan silajn akntsnn toplanaca rezervuarlardzenlenmelidir.100m3silajiin20m3rezervuarolmaldr. ukurun taban geirimsiz olmal, beton veya asfalt ile kaplanmaldr. Silajukurlarsukaynaklarzerineinaedilemez.Silajukurunun zemininevekenarlaradorumeyilliolmaldr. ukurunnnderezervuarabalananbirkanalolmaldr. Silajakntukururmeyedayanklbirmateryalileyaplmaldr (Eksiz tek para eklinde). Silaj akntlar gbre olarak ve tarla sulamasnda kullanlabilir. Bu amala kullanm iin en az 1:1 orannda sulandrlmaldrvedekara5m3denfazlakullanlmamaldr. Toprakaltsilolarndatabansuyuseviyesisttoprakseviyesinden enaz2mderindeolmalvesiloderinliidebunagreayarlanmaldr. lkemizde toprak st plastik rtl silolar ve yzeysel beton, prefabrikbetonveyatarglsilolarbulunmaktadr. Silotiplerininbelirlenmesindeiftiimknlar,teknikbilgi,hayvan saysveekonomikdzeynemliolmaktadr. 6.1.YzeyselBeton,PrefabrikBetonveyaTarglSilolar Yatrmmaliyetiyksekolmasnakarnsilajkalitesiniartrmasve iilikkolaylsalayanzeminstbetonsilolarentansifstsrcl iletmeleriiinidealdir. Silo zemini ne yanlara doru % 12 meyilli olmal, silo sular silo nnde yaplacak bir kanalla direk olarak sznt rezervuarna balanmaldr. Silonunnndesubirikipamurolmasnaizinverilmemelidir.Silo tabanveduvarlarasitleredayanklveprzszyapyasahipolmaldr. Traktrn rahat ineme yapabilmesi iin genilik en az 35 m, uzunlukise1020molabilir.

Bir iletmede byk silo yerine kk boyutta bir ka tane silo yapmakdahauygundur. 6.2.ToprakstPlastikrtlSilolar Basitvedkmaliyetleyaplabileceksilotipleridir. Yapmiinahrayakn,sututmayan,dzvesertbirzeminseilir, Bu amala 45 m genilikte ve depolanacak rn miktarna uygun uzunluktabiralansiloiinyeterlidir. Yksekliibirtraktrnrahatainemevesktrmayapabilecei ekilde12molmaldr. 6.3.KuleTipiYksekSilolar Prefabrikbetonveyagalvanizmetaldenyaplabilir. Ykleme, boaltma elektrik motoru veya traktr kuyruk milinden galanbirsistemlegerekleir.3002000tonkapasitedeolabilir. lkemizde saylar ok az olup, tesis maliyeti olduka yksektir. Fakatokbykhacimlistsrclyapaniletmeleriinnerilebilir. 7.SLONUNDOLDURULMASI Silajyaplacakrnncetemizvestnnitelikteolmasgerekir. Depolanacak rnn temizlii fermantasyonu olumlu ynde etkiler.Materyalinparabykldesilolamadanemlidir.

ekil1.Silajukurununyatayvedeyolarakdoldurulmas


31

32


Silolamada materyalin sktrlmasyla bir yandan ortamdaki hava uzaklatrlaca gibi dier yandan da st asidi bakterilerinin etkinlikte bulunaca30Clikbirortamssnnolumasnnsalanmaldr. Sktrlmada yemlerin topaklar oluturmamasna dikkat edilmeli. Topaklaan materyal kolay skmayp aralarnda kf mantarlar oluumunayolaabilmektedir. Silaj materyalinin sktrlma durumu siloda oluacak scaklk derecesinietkiler. Scaklk derecesi de fermantasyona besin madde kaybna ve silo yemininyemdeerineetkiliolur.

ancak baz nemli durumlarda (zehirli madde ieren bitkilerin silolanmasnda)bykyararsalar. Bu silolamada elde edilen yemin rengi koyu kahverengi olup, kokusuoldukahoturvehayvanlartarafndansevilerektketilir. Souk Silolama: Souk silolamada silo ii scaklk 2830 Cnin zerine kmamaldr. Bunun salanmas iin sktrmann ok ksa sredegerekletirilmesigerekir. Doldurma ileminin bir gn ierisinde tamamlanmaldr. Bunun iiniletmedeognheriingeriyebraklarakbtnigcnnsilonun doldurulmasndakullanlmasgerekir. Bunaramenilemdevamediyorisesilonundoldurulanksmiyice kapatlarakbekletmeli,sthibirzamanakbraklmamalveilem2 3gnierisindebitirilmelidir. Yemin siloya dolumu esnasnda yem materyalinin durumuna gre belliaralklarlakatkmaddelerikullanlabilir. 8.HAYVANLARINBESLENMESNDESLAJKULLANIMI

ekil2.Plastikrtilesilajukurununstveduvarlarnnrtlmesi

Silodaoluacakscaklagresilolama; Scak Silolama: Bu tip silolamada mayalanma 3550 C arasnda oluur.Bununoluumuiinyemsiloyaynhalindealnr. Scaklk yem arasna rahata girebilen hava nedeniyle istenilen dereceyeulatndasilosktrlrvekapatlr. Bundansonrascaklkyavayavaderfakatbalangtakiyksek scaklknemlildeenerjikaybnanedenolur. zellikleproteindesindirilebilirlikazalr. ok Scak Silolama: Bu yntemde scaklk 50 C yi belirgin bir ekildeaar. Tm besin maddelerinin sindirilebilirliinde nemli kayplara neden olduundan ok scak silolama arzu edilmeyen bir yntemdir;

Siloyemleriyeil,suluvehokokulu,hayvanlarnseverekyedikleri bir yemdir, iletmede yeterli miktarda retilebildii takdirde btn bir ylboyuncabalcakabayemkaynaolarakbeslemedekullanlabilir. Silo yeminin kullanm ilk olarak st inekleri iin dnlmelidir. Bununyanndabesiyealnansr,buzavedanalariindesiloyemiiyi biryemkaynadr. St ineklerinin beslenmesinde yaygn olarak kullanlan silaj, bu hayvanlarn gnlk kuru madde ihtiyalarnn yaklak yarsn silo yemindenkarlanmasmmkndr. Hayvanrknagredeimeklebirliktestineklerinegnlk2030 kgarasndasiloyemiverilebilir.Siloyemlerikurumaddecedk,suca zenginyemlerolduundanstvebesihayvanlarnnrasyonlarndakuru madde ihtiyacnn karlanabilmesi iin gnlk 5 kg kadar kuru ot ile verimdzeyinegreilavekesifyemverilmesizorunludur. Stineklerininsiloyemiilebeslenmesindedikkatliolunmaldr. Stnkokuyahassasolmasnedeniilesiloyemininsamdansonra ahragetirilmesigereklidir.


33

34


Ayrca hayvanlarn nne braklan yemler tamamen tketilmemise artan bu yemler gelecek yemleme zamanna kadar ahrdatutulmamalveyaaltlkolarakkullanlmaldr. Yemlemedensonraahrtemizlenmelivehavalandrlmaldr. Yemlemede kullanlan elbise veya i nlkleri de ahr dndaki blmelereaslmaldr Silo yemlerini buza ve gen srlarn beslenmesinde de kullanmakmmkndr. Buhayvanlariinfazlasulusiloyemleriilepancaryaprasilajpek nerilmemektedir. Bununla birlikte buzalarn silo yemleri ile beslenmesine 4. aydan itibaren balanmaldr. Daha sonraki aylarda gnde tketebilecekleri silo yemi 5 kga kadar karlmal, sadece silo yeminedayaltekynlbeslemedenkanmaldr Koyunlaraltrmakkouluilesiloyeminiseverektketirler. Bu hayvanlar iin silo yeminin erken biilmi yeil ottan hazrlanmolmasnerilir. Bylebiryemikoyunlarkuruotlakartrmaksuretiylegnde11.5 kg,yalnzolarakda6kgakadartketebilirler. Yavrulu koyunlara verilecek gnlk miktar, dier youn yemlere deyervermekamacyla,34kgnzerinekmamaldr. Siloyemleribesinmaddeieriklerinegreoldukaucuzamalolan yemlerolduundanrasyondaartanorandasiloyemlerineyerverilmesi, retimmaliyetleriniazaltmaktadr. Msrsilajkuzubeslemesiiinyksekenerjivemayalanmdk proteinliuygunbiryemdir.Bununlabirliktebazdurumlardadiikoyun veerkekkuzulardauygunolmayandurumlarlakarlalabilir. Bu nedenle, msr silaj ile kuzu beslemesinde aadaki hususlara dikkatedilmelidir: sttabakadabulunansilajilebeslemektensaknlmaldr. Kflenmivebozulmusilajverilmemelidir. Silaja kademeli olarak balamal bir anda btn kuzulara bir silodanyemverilmelidir.

Koyunlarnyattyerfazlakalabalkveslakolmamaldr. Alarvaktindeyaplmalvehastahayvanlarileshhatliolanlar aynyerdetutulmamaldr. Msrsilajdkproteinvedkkalsiyumierirgenelliklebtn hayvanlariinvitaminDveEilavelerineihtiyaduyar. Msr silaj ekonomik bir yem olup iyi yapld ve dzenli kullanld durumlarda birok fayda salamaktadr. niform, iyi imal edilmiyksektaneieriklimsrsilajtercihedilir. Gnlkikiveya3kezmsrsilajilebeslemebesinalmnartrr. Kuzulartezebesinisteisilajilesalanr. Silajla beslenen kuzular tane ile beslenenlerden daha ok gbre retirler,dahaokcanlarlkkazancsalar. 9.SLAJKATKIMADDELER Karbonhidrat ierii bakmndan zengin olan yemler daha kolay silolanmaktadr. Yemlersilolanmayeteneklerinegregrubaayrlabilir: Kolay silolanabilen yemler: Msr, sorgum tr ve melezleri, Ayiei, ekerpancar yapraklar, hayvan pancar, fitahl karmlar vb. Orta derecede silolanabilen yemler: avdar, arpa ve yulaf hasllar,bakla,baklagilkarmlar,gl,ayrotlarvb. G silolanabilen yemler: gller (ieklenmeden nce hasat edilirse),yonca,fi,bezelye,kolzavb. Fermantasyon olaylarnn oluumunu garanti altna almak ve silo yeminin besin maddelerince zenginlemesini salamak amacyla eitli katkmaddelerikullanlr. Katk maddeleri; st asidi oluumunu hzlandran maddeler eklindegruplandrlabilir. lkemizdegeneldekullanlankatkmaddelerimelas,pancarposas, pancartala,tahlkrmalaryadaunlardr.


35

36


Gsilolanabilenyemlere%23melas,%18pancarposas,%810 pancar tala, % 510 arpa veya yulaf krmas dahil edilebilir. Fermantasyonaetkisizayfolmaklabirliktebakterisitetkiyesahiptuz% 13kgoranndailaveedilebilir. Erken devrede biilen bitkiler (zellikle baklagiller) iin silolamay kolaylatrmakamacylamsrvesorgumilaveedereksilolamayapmak dammkndr.Buiiinbitkileriniyidoranpkartrlmasgerekir. Msr silajnn protein eksikliini gidermek ve enerjiprotein dengesinisalamakiin,msrnsilolanmasesnasndaveyasiloyeminin hayvana yedirilmesi aamasnda azota zengin kaynaklarla takviye edilmesiyolunagidilmektedir. Msrsilajna5kg/tonreilaveedilebilir. St asidi bakterilerinin faaliyetini kolaylatrmak ve Phy ayarlamak amac ile 100 kg yeil yem 450 g slfrik asit, organik asitlerden200cm3formikasit6katsuilesulandrlarakkatlabilir. KAYNAKLAR Alderman,G.,(1977).TheFeedingofLucerneandMaizeSilagetoCattle. MaizeDevelopmentAssociationAnnualConference,1977. Bal, M.A, Coors, J.E. and Shaver, R. D., (1995). Impact of Maturity of Corn for Use as Silage in the Diets of Dairy Cows on Intake, DigestionandMilkProduction.JournalofDairyScience,80:2497 2503 Bell.Brian.,(1997).AgricultureandRuralRepresentative/OMAF Carruthers,V.R.,(1985).IntheChallenge:EfficientDairyProduction.Ed. T.IPhillips.AustralianSocietyofAnimalProduction.p.120 Chamberlain A. T and J. M., (1996). Feeding Dairy Cow. p.216. ChalcombePublication.Lincoln.UK. Donald L. B, Dickinson, F. N, Tucker H. A, Appeleman R. D., (1985) Dairy Cattle: Principles, practices, problems, profts. Lea & Febiger,Philadelphia,p.473 Holmes, C., (1996). Responses by Grazing Cattle and Sheep to Supplementary Feeding of Conserved Forages. Silages and Hay

Production and Use. Animal Industries Workshop, Lincoln University,MayJune1996.NewZealand. Karabulut, A., (1995). Yemler Bilgisi ve Yem Teknolojisi. Uluda niversitesiZiraatFakltesi.Yay.No:67.Bursa,258s. Kung,LandHuber,J.T.,(1983).PerformanceofHighProducingCowsin Early Lactation Fed Protein of Varying Amounts, Sources and Degradability.JournalofDairyScience,66:227234 Pond,W.G.,Church,D.CandPond,K.R.,(1995).BasicAnimalNutrition andFeeding.JohnWileyandSons,NewYork.p.615 Thomas,C.,(1996)AnimalResponsefromForagesConservedasSilages. Silages and Hay Production and Use, Animal Industries Workshop.LincolnUniversity,MayJune1996,NewZealand.


37

38


AYBASTIKABATANYENVEKRLIBR MEYVE,MAVYEMDo.Dr.HseyinELK* ZETEski kitaplarda Yaban mersini olarak bilinen ancak Fundagiller familyasnda yer alan yani Vaccinum cinsine giren bir ok tr bu isimle anlmasndan dolay lkemizin Karadeniz Blgesindeki asitli topraklarnda kolayca yetiebilen bu yeni kltr meyvesi maviyemi olarak Trkeletirilmitir. Maviyemi (Vaccinium corymbosum L.) zms meyve olup Trkiyede yetitiriciliine ilk kez 2000 ylnda Rizede balanmtr. Maviyemi, blgemizin doal asitli topraklarnda yabani olarak da yetien ve gen merkezleriarasndakuzeydouAnadolublgemizindeolduuzmsmeyvetrdr. kibinliyllarnbalarnakadarekonomikdeeriolmayan buzmsmeyveninkltr eitleritarafmzdanAmerikadangetirilerekRizededenemeyealnmvemkemmel sonular elde edilmitir. Karadeniz Blgesindeki illerde (Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Samsun, Adapazar, stanbul, Bursa) 700 dekara ulaan maviyemi bahe miktar hzla artmaktadr. Blgenin asl rnleri olan ay ve fndn yannda yerini alm, taze olarak, reel, ya pasta ve dondurulmu rnler sanayisinde kullanlmakta olan maviyemi ok ksa sre sonra meyve suyu, kuru meyve, st v st rnlerine de ilenmeye balanacaktr. Geirgen, en az %3 organik madde ieren asitli (pH = 4.25.5) topraklarda yetiebilen maviyemi yzlek kkl olduu iin srekli neme gereksinim duymaktadr. Karadeniz Blgesinde 4042 Kuzey enlemleri arasnda kalan ve genelde yksekrakmlalanlardakolaycayetiebilenyararlvebirimalandakigetirisisonderece yksek olan maviyemi, Dou Karadeniz Blgesinde ay ve kivinin yannda rn eitliliineennemlikatkysalayacakolanzmsmeyvedir.Ordudenilinceilkakla gelenfndnyanndaAybastKabatablgesindemaviyemidekolaycaretilebilir.Bu almada maviyemi tantlm, yetitiricilii hakknda ksa bilgiler verilmi ve ekonomikyndendeerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler : Maviyemi, Vaccinium corymbosum, yetitiricilik, Alternatif, AsbastKabata,

cultivationcanjustthriveinlowacidicsoilsandsomelocalpartofBlackSeaRegionhas naturalacidicsoils.SoutheasternpartofAnatoliaisthegenecenterofblueberry,bilberry and some vacciniums species like lingonberry. This group of vacciniums did not have economical importance till the year of 2000. And Mr. Huseyin CELIK introduced the American northern highbush blueberry cultivars into Turkey and established several adaptation research plots on several part of Black Sea Region where natural acidic and bog soils been in. After that, there are over than 70 ha blueberry orchards in Blac Sea Region (Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Samsun, Adapazari Istanbul and Bursa provinces.Theapproachofgrowerstoblueberrycultivationisgettinghigherandhigher daybyday.Blueberrytookitspartbesidesthehazelnutandteaplantationwhicharethe mainhorticulturalcropsinsoutheasternpartofTurkey.Cultivatedblueberriesbeginto consumeasfresh,jam,jelly,marmalade,pastryandinfrozenberryindustryinTurkey.It will be also use as fruit juice, yoghurt and icecream and in dried fruits industry near future. Blueberry is deciduous, shallow rooted and acid lowing plant (pH = 4.25.5). It needs more water and humid soils with high organic materials (at least 3%).Blueberry can grow without acidifying the soils especially been in east Black Sea, uplands in middleandwestBlackSeaRegion.Thelatitudeswhereblueberrycangrowarebetween 4042north.AgrowerhastochooseproperlandsinbetweentheselatitudeswhereBlack Sea climatic conditions arise. They also look for the native vacciniums, mixed orchards wherearhododendron,pines,laurels,daphniaandredwoodsgrows.Blueberryknown as the berry fruit of the century, bluegold, healthy and advantageous, berry crops in todays world, is the best alternative berry fruits for Black Sea Region where acidicandorganicmaterialrichestsoilsbeenin.Thisberryfruitkeptitsimportantrole besides tea, hazelnut and kiwifruit in the region. Blueberry can easily be grown in AybastiKabata,Ordu.Inthispaper,blueberryanditsmanagementaresummarized. Key Words: Blueberry, Vaccinium corymbosum, growing, alternative, Asbast Kabata,

1.GR Maviyemi(yabanmersinilikapa)asitliveorganikmaddecezengin topraklara sahip lman iklim kuanda yetiebilen bir zms meyvedir. Trkiyede 4042 Kuzey enlemleri arasnda kalan ve byk ksmn Karadeniz Blgesinin kaplad alandaki nispeten yksek rakml, asitli ve organik maddece zengin topraklarda yeni kapama bahelerkurulmaktadr.MaviyemiolarakTrkemizekazandrlmaya allan, literatrde yabanmersini olarak geen ancak yabani populasyonlarn olduu yerlerde ok farkl isimlerle anlan maviyemi, salkasndanokyararlolduukadarbirimalandanoldukayksek gelirgetirebilmektedir.MaviyemiinTrkiyedekiserveni2000ylnda

ABSTRACTBlueberry known as yaban mersini in old books translate into Turkish as maviyemi after all. It is belogs to Ericaceae heath family and its native forms and typescangrownaturallyalongsidetheuplandsofBlackSeaRegion,Turkey.Cultivated blueberry is in berry fruit group in Turkey and their commercial northern highbush cultivarsintroducedtoRize,BlackSeaRegioninthebeginningof20thcentury.Blueberry

*

Ondokuz Mays niversitesi Ziraat Fakltesi Bahe Bitkileri Blm Samsun, [email protected]


39

40


Rizeilindetarafmzdanbalatlmtr.1900lyllarnbandaAmerika ktasndakltrealnanmaviyemi250bintoncivarndaretilmektedir. retimi yaplan eitler Vaccinium corymbosum, Vaccinium ashei ve Vaccinium angustifolium trlerine girmektedir. Trkiyenin kuzey kesiminde yer alan Karadeniz Blgesi iin V. corymbosum (kuzeyli yksek boylu maviyemi) trne giren eitlerin daha uygundur. Nitekim iki binli yllarn banda Rize iline introduksiyonu yaplan Ivanhoe, Berkeley, Jersey, Rekord ve Northland eitleri ile balatlan denemeler ok iyi sonular vermitir. Gnmzde 15 eit ile yeni almalar srdrlrken adaptasyon almalarnda iyi sonu veren eitlerin yer ald kapama maviyemi baheleri de hzla kurulmaya balanmtr(elik,2005). Halen Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Samsun, stanbul, Sakarya ve Bursa illeri bata olmak zere Kocaeli ve Sinop illerindeki dkpHlveorganikmaddecezenginlokalalanlardabiryandanyeni eitlerin adaptasyonu dier yandan adaptasyonu iyi olan eitler ile yeni bahelerin kurulumu devam etmektedir. Dnyada sadece 250 000 toncivarndaretilebilenmaviyemiounluklaAmerikaveKanadada yaygndr (Tablo 1). Trkiyede 2000 ylnda balayan maviyemi serveninde 2003 ylnda Rizedeki ilk baheden piyasaya sunulan maviyemi meyvesi byk ilgi grm ve yaklak olarak 4 dekar olan baheden son 4 yl (20032006) iinde hasat edilen meyveler farkl ekillerde deerlendirilmi ve yksek gelir elde edilmitir (Tablo 2). Dnyada 40 milyon insan maviyemi bulup tketebilmektedir (Strik, 2005). ok lks, ok yararl ve ok krl bir rn olan maviyemi Karadeniz Blgesindeki illerde (Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Samsun, Sinop, TokatErbaa, KastamonuKre Dalar, Ardahan, Karabk,Bartn,Zonguldak,stanbulBarajlarBlgesi,Sakarya,Kocaeli, KrklareliKaradenizkys,BursaznikElbeyliileUludaveanakkale Bayrami)ounluklayksekrakmlvelokalalanlardayaniKaradeniz iklimtoprak zellii gsteren yerlerdeki (rnein, BursaznikElbeyli 800 m; SamsunBafraKolay 650 m) asitli topraklarnda kolayca yetiebilmektedir. Trkiye iin yeni ve harika bir meyve tr olan maviyemiin yabani formlar Karadeniz Blgesinin yksek kesimlerindeki ormanlk alanlarda orman gl, am, kzlaa, kayn

(grgen) veya defne ile birlikte yaygn olarak yetimektedir. Ayrca, Karadeniz Blgesindeki yayla kuanda zellikle kuzeye meyilli alanlarda sar ormangl ile birlikte bodur maviyemi bol miktarda bulunmaktadr. rnein, RizeAnzer ve Handz yaylar, Artvinin yksek kesimleri, Ardahann yksek kesimlerinde 30 cm boylanan ve toprakalt organlar ile yaylan maviyemilere rastlamak mmkndr. Dnyada son istatistiklere gre 250.000 ton retilebilen maviyemi toprak pH deerinin 4,55,5 arasnda olduu organik maddece zengin alanlarda yetiebilmektedir. Trkiyede ise 700 dekara yaklaan maviyemibahesindehenzmeyveverenlerden15toncivarndarn alnmaktadr. Gelecek 5 yl iinde maviyemi retimimiz 300 tonu aacaktr (Tablo 3). Maviyemi iin uygun alanlar yabani maviyemi trlerinin bulunduu alanlardr. Bu adan blgemizde rn eitlilii vealternatifrnolarakyararlvedeerliolanmaviyemiyetitirilerek birim alandan ok daha yksek gelirler elde edilebilir (Davis, 1978; Aaolu, 1986; Anonymous, 2003; elik, 2004a, b, c ve d; elik, 2005a; elik,2006a,b,cved;elik,2007)Tablo1.lkeleregremaviyemiekilialanlar(ha)veretim(ton)(2005 yl) lkeler Kanada Fransa talya Lituanya Meksika Fas Hollanda Yeni Zelanda Polonya Romanya spanya sve Ukrayna Amerika zbekistan TOPLAM Alan (ha) 26960 200 600 200 10 1000 400 3600 600 200 1000 17000 100 51870 retim (ton) 81900 940 1350 2000 570 50 4000 2000 15000 4000 700 100 5000 123000 500 241110


41

42


Tablo 2. 2000 ylnda Rize ili kizdere ilesinde tesis edilen 5 dalk maviyemibahesinden5yliindeeldeedilenmaviyemimiktar,satyerleri, satfiyatlarvetoplamgelirmiktar SatYeri ELGdaSan. (Reeleilenmekzeretoptansat) Yl 2003 2004 2005 2006 2007 rn Miktar (kg) 600 800 540 0 550 0 500 300 100 200 0 100 0 300 100 100 100 250 250 300 0 20250 Sat Fiyat (YTL/kg) 3,50 4,50 4,25 5.25 EldeEdilen Gelir (YTL) 2100,00 3600,00 22950,00 28875,00

Tablo 3. Trkiyede tesis tamamlanm ve tesis aamasnda olan kapama maviyemibahemiktar ller Rize Trabzon Giresun Ordu Samsun Bursa stanbul Artvin Adapazar Tokat TOPLAM GENELTOPLAM Alan(da) TesisiTamamlanm TesisAamasnda 60 200 50 50 20 30 15 100 5 10 7 30 35 10 5 10 10 100 10 207 550 757 retim(ton) 20.0 2.0 2.0 0.5 1.0 25.5

ManavMarket 2003 (Taze tketilmek zere perakende 2004 sat) 2005 2006 2007

4,00 5,00 6,00 7,00 7,00

2000,00 1500,00 600,00 14000,00 7000,00

YaPasta 2003 (Ya pasta, dondurma ve cup 2004 yapmnda kullanlmak zere 2005 perakendesat) 2006 2007 DondurulmuGdaSan. 2003 (Derin dondurularak muhafaza altna 2004 alna maviyemiler souk zincirinde 2005 market, pastane v.s yerlere satlmak 2006 zerealnmtr) 2007 TOPLAM

4,00 5,00 6,00 7,00 7,00 4,50 5,00

1200,00 500,00 600,00 700,00 1750,00 11125,00 15000,00 103500,00

Maviyemi taze olarak tketilebildii gibi meyve suyuna da ilenmektedir.zelliklekonsantremeyvesuyuvediermeyvesularile karm yaplarak tketildiinde mkemmel sonular vermektedir. Meyvelerinistekartraraktketirsenizokharikabirtatalabilirsiniz. Meyvelerignetekurutulduktansonrapudinglerde,meyvelikeklerde, meyveli ekmeklerde ve dvlerek reklerde kullanlmaktadr. Kuru meyvelerdeirmendengeirilerektoz(pudra)halinegetirildiktensonra diyabetler (eker hastalar) iin eker veya yemeklerde baharat olarak kullanlabilmektedir. Taze meyveleri meyve salatalarnda renk, tat ve mistik zellik oluturmak iin kullanlmaktadr. Reel, marmelt ve konserveyeilenebilenYabanmersinlerindenSibiryadaarapyapld bildirilmektedir. Yapraklarndan ve kurutulmu meyvelerinden ay yaplarak ishal giderici ve kadnlara zel gnlerin etkisini azaltmak amacyla kullanlabilir. Kokulu kara zmlerde olduu gibi maviyemilerde de antikanser bileikleri vardr. Bu yn ile kansere kar koruma salayan enzimleri harekete geirirken hzl tmr geliimlerini de azaltmaktadr. Antioksidant ierii en yksek olan meyve trdr. Klcal damarlarn tkanmasna neden olan dk younluktaki yal bileiklerin vcuttan atlmas zerine de etkisi olduu aratrmalarla saptanmtr. Meyvelerinden elde edilen su son


43

44


dereceyounolduundanyaryaryasuileseyreltilipekervesitrikasit ilave edildikten sonraasl tadnaulaabilir. Bu su genelde dier meyve sular ile kartrlarak kullanlr. Yapraklarnda bulunan birok madde kadn hastalklarnda kullanlan ilalarn terkibine girmektedir. Kk saplarveieklerihalandktansonraeldeedilensu,hamilebayanlarda bebek sanclarnn azaltlmas amacyla kullanlmaktadr. Taze olarak tketildiinde kan temizler. nsanda i verimliliini artrr. Mkemmel birtadvardrvesonderecebesleyicidir.Kalorideerivesodyumierii sonderecedktr.Barsakmetabolizmasndzenleyenliflivefazla miktarda pektin ierdii iin kan kolesteroln drr. drar sistemindeki enfeksiyonlarn giderilmesinde, kan ekerinin dzenlenmesinde, kalp krizi riskinin azaltlmasnda, gece gr artrmasyla, HIV virsnn tekrarlanmasnnazaltlmasnda ve ishalin giderilmesinde etkin rol vardr. zellikle uak pilotlarna yedirilen maviyemi reelinin pilotlarda gece gr kabiliyetini artrd saptanmtr. Maviyemi bileikleri damarlarn elastikliini ve gzlerin geirgenliiniartrr.Vcuttabiyoaktifolarakkullanlanpolifenollerden antokyaninler, flavanoller ve tanenlerce zengindir. Flavanoller bitkide bcekleri iee eken renkleri ve antimikrobiyal bileikleri olutururlar. Tanenler ise hayvan ve bceklerin bitkiden beslenmesini engellerken bitkiyi de fungal ve bakteriyel saldrlara kar korur. Son yllarda yaplan aratrmalara gre maviyemiin hafza kayplarn engellediiveyalanmayaengellediiyaniantiageingzellikgsterdii saptanmtr. Maviyemi suyu hastalklarn vcuttan atlmasna yardmcolur.Meyvelerindellebilirdzeydeellagicasitierirkibu asit kansere kar savama yetenei olan bir asittir. Tm bunlarn yanndamaviyemi,diyetlerinok deerli vesalkl birparasdr.Bir bardak taze maviyemi yaklak olarak 145 gram gelir ve Tablo 4 ve 5teki maddeleri ierir. Maviyemi meyvesinden en yksek derecede yararlanmak iin meyveyi ksa srede ve taze olarak tketmek gerekmektedir(ekil2ve3).Bitkiolarakesnekveoldukakuvvetlibir odun yapsna sahip olduu iin sap (kulp) yapmnda kullanlabilmektedir (Aaolu, 1986; Galletta ve Himelrick, 1990; MarvinveHancock,1992;Austin,1994;Gough,1994;GoughveKorcak,

1995; Gough ve Poling, 1996, Trehane, 2004; elik, 2005; Childers ve Lyrene,2006).Tablo4.Birbardaktazemaviyemimeyvesindekibileikler Karbonhidrat Protein Ya CVitamini AVitamini Kalori 21 1 0.5 19 145 85 g. g. g. mg. IU*

*IU:UluslararasbirimTablo 5. 100 gram yenilebilir maviyemiin ierii Madde Su............................... Protein........................ Ya............................ Karbonhidrat.............. Lif.............................. Kalori......................... % 83 0.7 0.5 15 1.5 62

ekil 1. Maviyemi meyve salkmlar (koruk meyveler ve salkmdaki koruk,bendmekteolanveolgunlamtaneler)(Foto:H.elik,Orijinal)

2.MAVYEMYETTRCL 2.1.klimveToprakstei


45

46


Maviyemi lman iklim kuana adapte olmu bir meyve tr olup botanik olarak gerek zmler gurubunda yer almaktadr. Ekonomik olarak kltr yaplan yksek al formlu (Vaccinium corymbosum), alak al formlu (Vaccinium angustifolium) ve tavangz (Vacciniumashei)olmakzerefarklmaviyemitrvardr.zellikle yksek al formlu maviyemi trne giren eitler 1906 ylndan itibaren Amerika Birleik Devletlerinde balatlan seleksiyon ve melezleme almalarnn rndr. Bu almalarla seilen maviyemi tipleri daha sonra kendi aralarnda melezlenerek yeni eitler elde edilmitir(GallettaveHimelrick,1990;MarvinveHancock,1992;Austin, 1994; Gough, 1994; Gough ve Korcak, 1995; Gough ve Poling, 1996, Trehane,2004). Yksekalformlumaviyemidikbymegsterir,knyapran dker, 24.5 m boylanabilir ancak kltre alndnda 13 m arasnda boylanmasna msaade edilir. Yapraklar eliptik veya ovaldir. 8001100 saatsouklamaisterler(7Cninaltnda).Kuzeyblgelerdekiyksekal formlumaviyemiiin400saatsouklamayeterlidir.Yenislahedilmi olan baz eitlerin souklama ihtiyac 200300 saate kadar drlmtr. klime almaya bal olarak kar rts olan yerlerde srgnleri 30Clere kadar dayanabilmektedir. iek tomurcuklar dinlenmednemindeyken30ile35Cyekadardayanabilir.Meyveleri 1.52gramarlndaolupmeyverengimavisiyah,meyvekabuklar yumuak, ekirdek saylar ise daha azdr. ieklenmeden sonra 4575 gn ierisinde meyveleri olgunlar. Kendi kendini tozlayp dlleyebilirse de tozlayclarn olmas meyve balamay artrr. Yar glge veya tam gne alan kuzey yneylerde iyi yetiir. K aylarnda ar kar ya koruyucu rt grevi grr (Aaolu, 1986; Gough ve Poling,1996,Trehane,2004;elik,2005;ChildersveLyrene,2006). klimvetoprakisteibakmndanKaradenizBlgesindekiillerden Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Karabk, Bartn, Zonguldak, Tokat (Erbaann yksek kesimleri), Bolu, Dzce, Sakarya, Kocaeli, Krklareli (Karadenize bakan yama arazilerde), anakkale (Bayrami), stanbul (Barajlar blgesiksmen) ve Bursa (Uluda ve znikinyksekkesimleri,800m)illeriningenelderakmyksekdave yaylalarnda yabani formlar bulunmakta ve yre halk tarafndan taze

olarak,reelveyapekmezyaplaraktketilmektedir(elik,2004a,b,cve d;elik,2005;slamveelik,2006;elik,2007). Maviyemi asitli topraklar (pH=4.05.5) tercih eder ve genel bir ifadeileyabanisininolduuyerlerde,ormangl,defne,am,kzlaa, kayn veya beyaz sedirin kark olarak yetitii nispeten meyilli alanlarda kltr eitleri rahatlkla yetiebilmektedir. Verime yatma sresi 23 yl olup ekonomik mrleri 30 yl aabilmektedir. 7Cnin altnda400(gneyblgeleriin)ila1100(kuzeyblgeleriin)saatlikbir souklama sresi ister Maviyemi (Yaban mersini) organik maddece zengin ve asitli topraklar sever. Yetitiricilik iin doal yaam alanlar veya buralara yakn yerler tercih edilmelidir. Ayrca, meyveleri yumuak olduu iin ksa srede pazara sunulmal, oklanarak dondurulmal veya sanayide ilenmelidir. Maviyemi yetitiriciliine kararvermedenncetopraktahliledilmeli,blgedekiigcimkanlar aratrlmalvepazarlamakanallarhakkndabilgiedinilmelidir.Rizede Likapa,TrabzondaLigarba,Lifos,Trabzonzm,RizePazarilesinde Kaskanaka, Ardeen ilesinde ise era (ela, Anera), Artvinde MorsivitveyaMahabak,Giresundaisealileiolarakisimlendirilir. Maviyemi yetitiriciliine karar vermeden nce toprak tahlil edilmelidir. Maviyemi, saak kk miktar ok fazla olan yzlek kk yapsna sahip bir bitkidir. Toprak tipine bal olarak kkleri 1 metre derineinebilmektedir.Aslgrevyapankklertopraktabakasnnstten 2530cmlikksmndayeralr(elik,2005). Maviyemi fidanlarnn dikiminden en az 6 ay nce bahe topra tahlil ettirilmeli ve pHnn ayarlanmas iin gerekiyorsa 6 ay nceden kkrtuygulamasyaplmaldr.ToprakpHs5.5inzerindeisekkrt uygulamas yaplarak toprak asitlii deitirilebilir. Kkrt uygulamas ile kireli topraklar maviyemi yetitiriciliine uygun hale getirmek mmkndeildir.DikimyaplacaktopranpHdeeri3.7denaada ise bu durumda kireleme tavsiye edilebilir. Yksek boylu al formundaki maviyemiler iin en uygun pH deeri 4.05.2 arasndadr ve optimum pH deeri 4.5tir. Maviyemi bahesindeki topran pH deerinin yksek olduu durumlarda demir ve inko eksiklii ortaya


47

48


kar ve bu olay, yeni gelien organlar etkileyerek bitkinin gcnn kaybolmasnasebepolur(GallettaveHimelrick,1990; Gough,1994;elik,2005;ChildersveLyrene,2006). 2.2.eitSeimiveBaheTesisi Kuzey orijinli yksek al maviyemi eitleri 1.57.0 m boylanabilirler. Souklama ihtiyalar 800 saat olup dk scaklklara ok iyi adapte olabilmektedirler. Olgunlama haziran sonlarndan itibaren balamaktadr. Bu maviyemi eitlerinden Berkeley, Jersey, Northland, Rekord ve Ivanhoe, Rize ili kizdere ilesinde adaptasyona alnm ve olumlu sonular elde edilmitir. Bu gruba giren maviyemi eitleri kendine verimli olarak kabul edilmektedir. Ancak karlkl tozlanma ve dllenme iin birka eidin birlikte dikilmesi ile daha iri meyveler elde edilebilmektedir. Dalk blgelerde toprak artlarnn uygunolduualanlardakularaveaylarakarnlemalndtaktirde dikilebilirler. Islah altna alnm yzlerce maviyemi eidi vardr. KaradenizBlgesindedahancedeneneneitlerineilaveolaraksonyl iinde Toro, Brigitta, Duke, Spartan, Elliott, Darrow, Nelson, Chandler, BluegoldveBluecropgibiyenieitlerdeeklenmitir.Kuzeyorijinliolan yksekboylualyapanmaviyemieitleriblgemiziinuygundur.Bu eitlerkullanlarakrakmyksek(400mvezeri)asitlitopraasahip alanlardarantablbirekildemaviyemiyetitiriciliiyaplabilirvedaha daralanlardanokdahayksekgelireldeedilebilir.Fidandikimierken ilkbahar veya sonbahar aylarnda yaplr. Toprak tahliline gre gerekli n ilemler en az 1 yl nceden tamamlanr ve dikime geilir. Gne ndan yararlanma, arazinin meyil durumu ve rzgar yn dikkate alnarakaraziplanlamasyapldktansonraarazidekiokyllkyabanc otlar, al, ta, aak v.s temizlenerek dikim ncesi 50 cm derinlikten ilenerek yumuatlmal ve ksa yabanc otlardan arndrlmaldr. Bylecetoprakhavalandrlarak,kalnkeseklerdatlrvedikimehazr hale gelir. Dikimde genelde 2 yal tpl fidanlar kullanlmaktadr. Bahetesisindeerkenci,ortamevsimvegeikuzeyorijinliyksekal formundaki maviyemi eitleri kullanlarak, rn uzun bir periyoda yaylabilir. Bir dekara 267 adet maviyemi fidan kullanlmaktadr (sra zeri1,5mxsraaras2,5m).Toprakhazrltamamlandktansonra2

yaltpl(saksl)maviyemifidanlarsrazeri1,5m,sraaras2,5m olacak ekilde 30 cm derinliinde 20 cm geniliinde alan dikim ukurlarna dikilir. Dikim srasnda yanm ahr gbresi kullanlmal, ticari gbre kullanlmamaldr. Dikim ncesi tpl fidanlar nemlendirilerekfidanlarntplerikarldktansonradipksmlarndaki kklerin bir ksm kesilerek atlabilir. Maviyemi fidanlarn dikmek zere alan dikim ukuruna slak turba topra (turba yosunu), ahr gbresi veya 1:1 orannda kartrlm turba yosunu (ahr gbresi) ve toprakkarmdorudanilaveedilmelidir.Tplfidanlarnretiminde 1,534 litrelik tpler kullanlmaktadr. Tpl fidanlar 4590 cm boyundadrlar ve fidanlar dikim ncesi veya ilkbahar bymesi balamadan nce orannda budanmaldr. Bu budama ile iek tomurcuklarnn byk bir ksm kesilip atlacandan maviyemi fidanlar daha gl geliecek ve yeni srgnlerin olumas tevik edilmiolacaktr.Tplfidanlartpyksekliindenbirazdahaderinde olacakekildedikilmelivebokalanyerlerahrgbresi+toprakkarm doldurulmaldr. Dikim sonras boaz doldurma yaplmal ve sulama yaplmaldr.Dikimitakipedenhaftalariindeyamurdurumunagre haftada en az iki kez sulama yaplmal, boaz doldurma, anak ama, yabanc ot kontrol, hzar tozu ile fidan diplerine mallama yaplmaldr. Tm bu ilemler yerine getirilirken bahenin etraf da kafes tel ile evrilerek koruma altna alnmaldr (Aaolu, 1986; Galletta ve Himelrick, 1990; Marvin ve Hancock, 1992; Austin, 1994; Gough, 1994; Gough ve Korcak, 1995; Gough ve Poling, 1996, Trehane, 2004;elik,2005;ChildersveLyrene,2006). 2.3.GbrelemeveSulama Maviyemi yetitiriciliinden beklenen sonucu almak iin ska fakat azar azar gbreleme yaplmaldr. Maviyemi bitkisi ar gbrelemeden zarar grr, hatta lebilir. Bu konuda en ideali, balangta azar azar gbre vermek ve yetitiricilikte tecrbe sahibi olduka kullanlan gbre tipi ile toprak yapsna bal olarak gbre miktarn artrmaktr. Maviyemi, kolay znen ve sv gbrelere kar sonderecehassastr.Gbreler,bitkininkkblgesindebellibirnoktaya younlaacak ekilde verilmemelidir. Azotu nitrat eklinde ieren gbreler maviyemie asla verilmemelidir. re, kkrtle kaplanm re


49

50


ve amonyum slfat uygun olan gbrelerdir. Maviyemi fidanlar dikilirken alan dikim ukuruna ticari gbre konulmaz. Dikim sonras yaplan sulama veya yaan yamurlarla toprak iyice sktktan sonra bitki bana %2 orannda magnezyum ieren 1248 gbresinden 30 g. verilir. re, organik kaynakl veya amonyak formunda azot kullanlmaldr. lk yllarda sulamann fazla yaplmas ve drenaj da iyi iseyavaznenazotlugbrelertercihedilmelidir.Gbre,bitkininkk ksmndan itibaren 60 cm uzanda alan iziye verilmelidir. Bu ilem Nisan, Haziran, Eyll ve Austos aylarnda tekrarlanr. Mallama amacylakullanlanmateryallerhemfazlamiktardakullanlmhemde kalnolarakserilmiisebitkibana30g.yerine45g.gbreverilmelidir. kinci yl, bitkinin dip ksmndan itibaren 1 m uzakta alan dairesel iziye 1248 gbresinden bitki bana 60 g. olacak ekilde gbreleme yaplr.ncvedahasonrakiyllarda,bitkinindipksmndan120cm uzakta alan dairesel iziye veya bitkilerden 90120 cm uzakta alan banda uygulanmak suretiyle, bitki bana 90 g. olacak ekilde gbre verilirMarvinveHancock,1992;Austin,1994;Lyrene,2002;elik,2005; ChildersveLyrene,2006). Verim ana ulam olan bir maviyemi bitkisi yllk olarak 2540 mm suya ihtiya duyar. Bu suyun byk ksm yamurlarla karlanmaldr. Verime yatm bir maviyemi bitkisi mart ay boyunca yaklak olarak 15.3 mm suya ihtiya gsterir. Bu suyun sulamalarla veya yamur suyu ile temin edilmesi gerekir. Maviyemite iyi bir byme ile srekli verim iin byme periyodunca toprak neminin uygun seviyede tutulmas gerekir ve sulama yaplmaldr. Su, baheye yeni dikilmi olan maviyemi fidanlarnn canll iin son derece kritiktir. Maviyemi kkleri yzlek ve ounlukla saak kklerden oluur.Bitkidekuvvetlibirgelimeninolabilmesiiindikimitakipeden ilk 2 yl boyunca haftada 25.482.6 mm suya ihtiya vardr. Karadeniz Blgesinde ilk bahe tesis aamas olan 12 yl hari sulama yaplmakszn maviyemi yetitiricilii yaplabilmektedir (Aaolu, 1986;Gough,1994;elik,2005). Maviyemilerdebudamadikimilebalarveherylilkbaharncesi gzleruyanmadantekrarlanr.Maviyemilerdiermeyvetrlerinegre okdahaazbudamayaihtiyaduyduklarndanbudamaoknemlidir.

Maviyemiler,yenisrgnoluumuvebolmeyveiinbudanrlar(ekil 6). Budama zaman ieklenme periyodu zerine etkilidir. Sonbaharda budananmaviyemilerilkbaharncesibudananlaragredahageiek aarlar. Bu durum ilkbahar ge donlarnn zarar riskini azaltr. Ancak, sonbahardabudananlararksouklarndanzarargrebilir.Budama yaplmayan bitkiler erkenden uyanr ve ge souklardan zarar grr. Gzlerkabarmayabalayncaveyaieklenmemeydanageldiindeasla budamayaplmaz(elik,2004d;elik,2005). 2.4.HasatTasnifveAmbalajlama Maviyemi meyveleri salkm eklinde oluur ve bir salkmda genelde5100dane(berry)meydanagelir.Maviyemimeyvelerieide, budamadabraklanoduntipineveiklimebalolarak412haftaiinde olgunlarlar.Olgunlamasrasndameyveleryumuar,renklenmeartar, tatlanma meydana gelir ve taneler irileir. Klimakterik olan maviyemi meyveleri pembe iken toplansalar da olgunlamaya devam ederler. Ancak tam olgunlamadan toplanan meyvelerin kaliteleri srgnler zerindeolgunlaanlaragredahadktr.

ekil 2. Maviyemi hasad ve sanayide ilenmek zere fabrikalara nakledilmesi(Foto:H.ELK,Orijinal).


51

52


ekil3.Tketicikaplarndavetazeolaraktketilmekzerepazarasunulan maviyemimeyveleri(Foto:H.elik,Orijinal)

mertebe en az taneyi avucunda biriktirmelidir. Bylece meyveler ezilmez,bozulmazvetanelereekici,salklgrntverenpustabakas silinmez. Taze olarak tketilecek maviyemi meyveleri bir rnek, mavi renkli, dolgun, sert, hasarsz ve temiz olmaldr. Maviyemi meyveleri genel olarak 0.5 litrelik plastik, karton, aa kaplama veya kat hamurundanyaplmolankaplaradoldurulur.Kabnzerinegerilecek olan effaf film, su kaybn azaltrken meyveleri tozdan korur ve gzel grnmelerini salar. Bu kaplar daha sonra bir srasnda 12 paket alan odundanyaplmkafeslisandklaradoldurulur(ekil7ve8).Dzveya teraslanm alanlarda maviyemi hasat makineleri kullanlabilir. Hasat makinesininekonomikolmasiinbaheninenaz50daolmasgerekir. Ancak, makineli hasatta meyveler zarar grebilecei, olgunlamam meyveler de toplanabilecei ve meyvelerin raf mr azalaca iin igcnn ucuz olduu yerlerde el ile hasat tavsiye edilmektedir. Maviyemiler yamurlu havalarda hasat edilmez ve hasat sonras mutlaka n soutma yaplarak meyvelerin bahe scaklnn drlmesi gerekir. Bylece meyvelerin raf mr artrlm olur (Galletta ve Himelrick, 1990; Marvin ve Hancock, 1992; Austin, 1994; Gough, 1994; Gough ve Korcak, 1995; Gough ve Poling, 1996, Trehane, 2004;elik,2005;ChildersveLyrene,2006). 3.GELRGDERANALZ Maviyemi bahesinde sabit yatrm giderleri olarak fidan bedeli, kafes tel bedeli ve direk bedeli sz konusudur. Fidan Bedeli; kltr eitleri kullanlarak tesis edilecek olan modern sistem maviyemi bahesi 1.5 x 2.5 m sra zeri ve sra aras mesafelerle kurulacaktr. 1 dekarlk alan iin 267 adet 2 yal tpl maviyemi fidan kullanlacaktr.1Fidannpiyasaortalamafiyat(KDVvenakliyehari)= 13,00 YTL. olup; 1 dekarlk alan iin fidan bedeli; 13,00 YTL x 267 = 3.471,00 YTL . Kafes Tel Bedeli : evresi 220 m (100m*10m=1000 m2) olan bahe etrafnn evrilmesinde 20 m uzunluunda 130 cm geniliinde ve 5 cmlik delik ap olan galveniz kafes telden 11 top gereklidir.(Gergitelidahildir)Dolaysyla, 12 x 15,00 = 180,00 YTL olarak hesaplanmtr. Direk Bedeli : Bahenin etrafn evirmek zere 3m aralklarla kullanlacak olan direklerden 75 adet gerekmekte

ekil4.Yksekalformundakimaviyemilerdehasatyapanmakineler

Maviyemi meyveler farkl zamanlarda olgunlatklar iin olgunlamaperiyoduboyuncahaftadaenazbirkezhasatyaplmaldr. El ile hasatta olgun meyveler baparmak ile iaret parma yardmyla salkmdan ayrlarak avu iine doru yuvarlatlmaldr. Bylece olgunlamam taneler salkmda kalr, hasat edilen taneler yarabere almadan toplanm olur. Hasat srasnda her iki elin de serbest hareket edebilmesiamacylasrtaveyabeletaklabilenkaplarnkullanlmasnda yarar vardr. Meyveler taze tketime sunulacaksa dorudan satlacaklar kutular iine toplanmaldrlar. Hasad yapan kii mmkn


53

54 ukurama,DikimveCanSuyuverilmesi Gbrelemeveilii SulamaBedeli ZirailaBedeli Budamailii Dier(%3) TOPLAM 50,00 30,00 10,00 5,00 4.876,00


olup tansei 6,00 YTLden hesaplanmtr. Dolaysyla, 75 x 6,00 YTL= 450,00 YTL kafes tel bedeli olarak hesaplanmtr. letme Giderlerin gelince,fidanyeriiaretleme,ukurama,dikim,cansuyuverilmesive bahenin tesisi esnasndaki tm iilikler bu kalem altnda incelenmektedir (Tablo 6, 7, 8 ve 9) (Himelrick, 1999 ve 2001; elik, 2006b).Tablo6.Maviyemiyatrmmaliyetleri(projeveyakrediilealnabilir)MaliyetUnsurlar 2yaltplmaviyemifidan Kafestel(1,5mgenilik,20muzunlukve5cmdelik apnda) Direk(BetonveyaLprofil) Hzartozu(amveyaladintala) Torf(300lt/torba) TOPLAM Miktar 267adet 12top 75adet 50uval 5adet 4.751,00 Fiyat (YTL) 13,00 15,00 6,00 5,00 80,00 TUTARI (YTL) 3.471,00 180,00 450,00 250,00 400,00

30,00 10,00 10,00 5,00 65,00

30,00 10,00 10,00 5,00 65,00

30,00 10,00 10,00 5,00 65,00

Tablo 9. Maviyemi retim miktar ile elde edilecek gelirin yllara gre deiimiretimveGelir Toplamretim(kg/da) ToplamGelir(YTL) YILLAR 1 150 750,00 2 500 2.500,00 3 1.000 5.000,00 430* 1.500 7.500,00

(Not:Maviyemisatfiyat5,00YTL/kg.olarakhesaplanmtr.) *Tam Verim a : Maviyemi bahesinin ekonomik mr 30 yl olup, tam dnemdeortalamaverimson25yliintoplamdeerlendirilmitir.

Tablo7.Maviyemiyatrmmaliyetleri(iftitarafndankarlanabilir)MALYETUNSURLARI Toprakleme ukurama,DikimveCanSuyuverilmesi SulamaBedeli AkaryaktGiderleri Gbrelemeveilii Dier(%3) TOPLAM MKTAR I 1da. 1da. 1da. 1da. 1da. 1da. BRM FYATI (YTL) 30,00 50,00 10,00 80,00 30,00 5,00 205,00 TUTARI (YTL) Tesis) 30,00 50,00 10,00 80,00 30,00 5,00 205,00 (1

4.SONU Sonuolarak,verimdendenfndkbahelerinedikildiindeenaz 5ylhigbrekullanmayagerekduymayabilen,ormanayaknalanlarda veya AybastKabata blgesinde halen bo olan ve kullanlmayan bo arazilerde sulama ve ilalama yaplmadan blgede yetiebilecek bu meyveiinhivakitkaybedilmedenhektarlarcabahetesisedilmelidir. nkTrkiyepiyasastamamenboolupAsya,AvrupahattaAmerika ktasndan meyve talep edilmektedir. Trkiyede bugne kadar retilebilenyaklak13.5tonmaviyemitazeolarak,reelyaplarak,ya pastada kullanlarak veya dondurularak piyasaya sunulmutur. Taze olarak 15 gnlk bir sre iinde market raflarnda tutulabilen maviyemii srekli satmak isteyen byk marketler bulunmaktadr. Ayrca, maviyemii ila sanayisine, meyve suyu sanayisine ve pasta sanayisinde kullanmakisteyensanayiciler tonlarca meyve istemektedir. Buyzdenmaviyemiekimalanlarnveretimmiktarnartrmakiin ArtvinKrklareli arasndaki Karadeniz Blgesi ile Marmara Blgesindeki Bursa iline srekli seyahat etmekte, iftileri bilgilendirmekte, seminer ve konferanslar vermekteyim. Maviyemii

Tablo8.Bir(1da)dekarlkmaviyemibahesimaliyethesab:(YTL)MaliyetUnsurlar FidanBedeli Kafestel Direk Hzartozu(mal) Torf Toprakleme 1.Yl 3.471,00 180,00 450,00 250,00 400,00 30,00 2.Yl 10,00 3.Yl 10,00 4.30.Yl 10,00


55

56


reele ileyen EL HELVA firmas bu yl en az 10 ton rn almam lazm, bugn itibariyle ylda 50 ton maviyemi ileyebilirim diyor ve szlemeli retici aryor. Amerikada kilosunun 16$dan satld, Trkiyede ise baheden 5.00 YTL/kg fiyatla sata sunulan maviyemi, dondurulmu olarak stanbulda 35.00 YTLden sata sunulduu dnlrse arazisi olanlarn bu rne ynelmemesi iin hibir sebep yoktur.Dikimdeikiyaltplfidanlarkullanlmakta,dikimylrne yatmakta ancak dikimi takiben 23 yl sonra maksimum verime ulamaktavedekaraverimdnyada7501000kgarasndaikenRizede2 tonu gemitir. Dekara 333 fidan kullanld ve fidan bana 38 kg rn alnabildii dnlrse Rize ikizderede elde edilen 2 ton/dalk verimdahadaykselebilecektir.Bahetesismasrafdekara45binYTL arasnda olup ilk tam verim ylnda yaplan masraflar karlayp reticilerimizin kra gemesini salayan bir meyvedir. 30 yl ekonomik olarakrnverebilmektedir.uandaKaradeniziklimininolduuasitli ve organik maddece zengin topraklarda maviyemi iin yaplmas gerekentekey;fidanlardikmek,yabancotalmakvernhasatedip satmak ve yksek gelir elde etmektir. Kald ki blgede bo olan ve genelde yksek rakml yerlerde bulunan araziler maviyemi tarmna ynlendirilirse ekolojik (organik) rn ortaya kar ve sat fiyat ok daha fazla ykselir. Souklara dayankl olan maviyemi bir ok bahe bitkisininyetiemediialanlarda,dkpHlveykseknemesahipbol yamurlualanlardakolaycayetiebilmektedir. DouKaradenizBlgesindeyrtlenalmalaraTBTAK,DPT, NUHOLU VAKFI, EL HELVA, l Tarm Mdrlkleri, ay ve Fndk Aratrma Enstitleri ile zel sektr destek vermekte ve 2006 ylnda balayan kapama maviyemi bahe tesisi ile toplam bahe miktar 200 dekarn zerine km bulunmaktadr. 2007 yl iinde bu miktarn 750 dekarn zerine kaca tahmin edilmektedir (Tablo 3). Ancak, l zel dareleri, Tarm Bakanl, Ziraat Odalar ve szlemeli retim yaptrmak isteyen zel sektrn destei artmaldr. nk ilk yatrm maliyetinin nispeten yksek olmas iftilerin maviyemie ynelmesini geciktirmektedir. Bunun iin fidan maliyetlerini drmek zere Rizede tesis edilen damzlk maviyemi baheleri kullanlarak laboratuar artlarnda maviyemi fidan retimine geilmitir. Ancak

retimi yaplan fidanlarn maviyemi tarmna katlmas 2009 ylnda olacaktr.nkdikimde2yandavetplfidanlarkullanlmaktadr. Bu yzden gelecek 3 yl iinde yurt dndan fidan ak devam edecek gibi gzkmektedir. Karadeniz Blgesinin gelecei ay ve fndn yanndakivimeyvesine,brtlen,FrenkzmveBektaizmgibi zmsmeyvelerilekokulukarazm,Trabzonhurmasvekarayemi tarmna baldr. Nitekim bu rnlere ynelik youn almalar yapmaktayz, hatta turnayemii (cranberry) gibi yeni zms meyveleri de bu gruba ilave etmek iin youn aba sarf etmekteyiz (elik ve zgen, 2007). Burada hedefimiz ncelikle blgemizin doal florasndakiyabanibitkitrleriileakrabaolanvetarmyaplankltr eitlerini blge ve lke iftimize kazandrmak, floramzdaki yabani trlerden seleksiyon yolu ile iyi tipleri belirlemek ve bunlar arasnda melezleme almalarna girerek kendi eitlerimizi gelitirmektir. Bu amala lkesel projeler hazrlanarak DPT ile TBTAKa sunularak destekalnacakvebualmalarmzokyelisiviltoplumkurulular, ziraat odalar ile zel sektrn desteklemesini beklemekteyiz. nk zerinde altmz rnler ok ynl kullanlabilmekte ve tarmsal sanayiyehammaddeteminedebilmektedir. Gnmz itibariyle maviyemiin bilimsel alt yaps kurulmu, maviyemi yetitiricilii kitab yaynlanm, ulusal sempozyumlarda maviyemi tantlm, blgesel ve genel medya organlarnda gerekli tantmlar yaplm, maviyemi reel sanayisine kazandrlm (EL HELVA),tazetketimesunulmu,yapastadakullanlmayabalanm, dondurularak byk marketlere gnderilmeye balanm, maviyemi eitlerine ait damzlk parseller tesis edilmi, maviyemi fidan retilmeye balanm ve iftilerimiz maviyemi retiminden gelir elde etmeye balamtr. Yzyln meyvesi, mavi altn, hem krl hem de salk asndan ok yararl olan maviyemi, Karadeniz Blgesindeki asitlitopraklarkurtaracak,butopraklardakolaycayetiebilecekvelke ekonomisine katk salayacak mkemmel bir meyvedir. Hektarlarca maviyemi bahesine ve binlerce ton maviyemi meyvesine ihtiya vardr.


57

58


KAYNAKLAR AAOLU, Sabit (1986); zms Meyveler. Ankara niv. Ziraat Fak. Yay.:984,DersKitab:290.Ankara. ANONYMOUS,(2003);FAOStatisticalDatabase.http://apps.fao.org/cgi bin/nphdb.pl?subset=agriculture AUSTIN,Max(1994).RabbiteyeBlueberries.Development,Production andMarketing.AGSCIENCEINC.Auburndale,Florida,160s. CHILDERS, Norman F., LYRENE Paul M. (2006); Blueberries For Growers,Gardeneres,Promotors.Dr.NormanFChildersHort. Publ.266s. ELK,Hseyin(2004a).YabanMersiniLikapa.ELEitimYay.:1, 4s.,Rize. ELK, Hseyin, CANG, Rstem ve SLAM, Ali (2004); Rize ve Trabzon evresinde Yetiebilecek Alternatif rnler. GIDA, 20046:2630. ELK, Hseyin (2004b); Trabzon li Hayrat lesinde Alternatif rnlerProjesi.NUHOLUVakfYay.:Nisan2004:7478. ELK,Hseyin(2004c);KaradenizinYeniBirMeyve:Likapa(Yaban Mersini).EkolojiMagazin,1:5054. ELK, Hseyin (2004d). Trkiye in Yeni Bir Meyve, Likapa (Yaban Mersini).HASADAylkGda,TarmveHayvanclkDergisi, 20(235):4251. ELK, Hseyin (2005a); Likapa, ay ve Fnda Rakip. Egeli KaradenizlilerVakfYay.:2(3):6365. ELK, Hseyin (2005b); Yaban Mersini (Likapa) Yetitiricilii. HASADYay.128s. ELK, Hseyin (2006a); Karadeniz Blgesi iin yeni bir meyve tr, yaban mersini (likapa). II. Ulusal zms Meyveler Sempozyumu,1416Eyll,Tokat. ELK, Hseyin (2006b); Rizenin yeni meyvesi olan yksek boylu Likapa (yaban mersini) yetitiricilii, Dnya ve Trkiyedeki

durumuve gelecei.I.RizeSempozyumu,1618Kasm,2006. Rize: ELK, Hseyin (2006c); Trkiyenin yeni zms meyvesi, yaban mersini(likapa).TRKTARIM,TarmveKyileriBakanl Dergisi,170:2831. ELK, Hseyin (2006d); Mavi Altn Likapa. AGROMAG, Tarm EkonomisivehracatDergisi,MaysHaziran2006,(17):3839 ELK, Hseyin (2007), Rize iin mkemmel bir meyve, maviyemi (likapa).aykurRizesporDergisi.2(17):9297. ELK, Hseyin ve ZGEN, Mustafa (2007); Karadeniz Blgesindeki AsitliveSulakAlanlarinYeniBirMeyveTr,Turnayemii. HASADAylkTarmDergisi.(Basmda). SLAM,A.,ELK,Hseyin(2006);TrabzoniliOfilesiveevresinde yetienyabanmersinlerininmorfolojikvepomolojikzellikleri. II.UlusalzmsMeyvelerSempozyumu,1416Eyll,Tokat. GALLETTA, Gene J., HIMELRICK David G. (1990); Small Fruit Crop Management.PrenticeHallInc.602s. GOUGH, Robert, POLING, Barclay, (1996); Small Fruits in The Home garden.FoodProductPres.272p. GOUGH,Robert(1994);TheHighbushBlueberryandItsManagement. FoodProductPres.272s. GOUGH, Robert, KORCAK Ronald (1995); Blueberries, A Century of Research.FoodProductPres.245s. DAVIS, P.H. (1978); Flora of Turkey and East Aegean Islands. EdinburghUniv.Pres.6:89108. HIMELRICK, David. G. (1999); Blueberries and Brambles. The past 100years.AmericanFruitGrower.119(11):4041. HIMELRICK,David.G.(2001);WildBerriesinFinland.SmallFruits Review.1(3):8394. LYRENE, Paul (2002); Development of highbush blueberry cultivars adaptedtoFlorida.J.OftheAmericanPomologicalSoc.,56(2): 7985.


59

60


MARVIN P. Prits, HANCOCK James (1992). Highbush Blueberry ProductionGuide.NRAESCoop.Ext.200s. STRIK, Bernadine., 2005. Blueberry: An expanding world berry crop. ChronicaHorticulturae,ISHS,45(1):712. TREHANE, Jennifer (2004). Blueberries, Cranberries and Other Vacciniums.RoyalHort.Sooc.PlantColl.Guide,256s.

TRKYEARICILIININORDULVE EVRESNDEKYANSIMALARIYrd.Do.Dr.RecepSIRALI* ZETBu makalede Ordu ili arclnn genel yaps, potansiyeli ve baz nemli zelliklerininincelenmesiamalanmtr.Orduilinde2003ylitibariile343.468adetarl kovan bulunmaktadr. Yrede kovan bana bal verimi ortalama 28.08 kg olarak belirlenmitir. Dieryandankovansaysveretim,balpazarlamasvetketim,balstandardve d satm, gezginci arclk, arclarn eitimi, ar rk ve damzlk, koloni ynetimi, besleme, klatma ve ilkbahar bakm, ar hastalk ve zararllar, balca sorunlar ile arclktaverimlilikzerineetkiliolanbazunsurlaradeinilmivebunlarailikinzm nerilerisunulmutur. AnahtarKelimeler:Trkiye,Arclk,Orduli,ArlnYaps,ArclkSorunlar

ABSTRACTReflectonsOfTurkshBeekeepngInOrduProvnce Inthisreviewisaimedtoinvestigatethegeneralstructure,potentialandtheirsome importantcharacteristicsofbeekeepinginOrduprovince.In2003therewere343.468full hives in this province. The average honey yield per colony in the province was determinedas28.08kg. Additional, amount of bee hives and production, honey marketing and consumption, honey standard and exports, migratory beekeeping, education of beekeepers, bee race and breeding, colony management, bee feeding, wintering and spring management, diseases and pests, main problems and some effected factors on yieldwerepresentedandtheirsolutionssuggested. Key Words: Turkey, Beekeeping, Ordu Province, Beekeeping Structure, BeekeepingProblems

1.GR nsanolunun evcilletirme eilimi ile balad sanlan arclk, gerekinsanyaamvegerekseekonomikneminedeniyletarihboyunca

* Ordu niversitesi, Ziraat Fakltesi, Zootekni Blm. 52200 ORDU, [email protected], [email protected]


61

62


ilgi eken bir tarmsal ura dal olarak nemini korumutur (Doarolu,1992). Gnmzde gerek gelimi gerekse gelimekte olan lkelerde arclk,deiikamalarladaolsa,oldukanemverilenbirhayvanclk daldr. Bu tarmsal ura, lke corafyamzn en eski ve en yaygn yaplanretimetkinliklerindenbirisidir(Fratlvedi.,2000). Arclk, topraa ve igcne bal kalnmakszn, bitki ve iein bulunduu her yerde yaplabilen ve ksa srede gelir getirebilen bir tarmsal faaliyet olup, insanolunun beslenme ve salk amacyla kullanmaktan vazgemedii bal, balmumu, polen, ar st, propolis ve ar zehiri gibi rnlerin retimine olanak salamaktadr (Bozkurt ve Gnbey,2007). Gnmzdeanaar,oul,paketargibicanlmateryal retimfaaliyetleridearclnnemligelirkaynaklarndandr(Fratlve di.,2005). Ekonomik ynden gl bir sektr olan arclk, rnlerinin ekonomikdeeriilekarlatrlamayacakdeerdekipolinasyonhizmeti iletarmaenbykkatkyvererekbitkiselretimalanndaverimart salayanbirsektrdurumundadr(Doarolu,1992). Tarmsal urann nemli bir kolu olan arclk sadece beslenme asndan deil, ayn zamanda baz sanayi kollarnn hammadde ihtiyacn karlamas, krsal kesimden kente g nlemesi, istihdam salamas ve lke ekonomisinde gelimeyi canlandrc bir etkiye sahip olmasbakmndanstratejikbirnemesahiptir(Uluta,2003). Trkiye, zengin floras ve ekolojik koullar bakmndan arcla old

8 aybasti kabatas kurultay kitap

Documents