1

8 Đi thuyền trecircn Hồ Tonleacute Sap (Boeung Tonleacute Sap) Hồ Tonleacute Sap1 của Cambodge lagrave hồ nước lạt lớn nhất vugraveng Đocircng Nam Aacute trải dagravei từ hướng Tacircy Bắc xuống Đocircng Nam coacute diện tiacutech vagraveo mugravea khocirc lagrave 2500 km vuocircng tuy nhiecircn noacute nở rộng ra tới 12000 km vuocircng vagraveo mugravea mưa2 Hiện tượng nagravey xảy ra ở chỗ giao lưu với socircng Meacutekong chảy từ hướng Bắc của Lagraveo đổ xuống nằm phiacutea đối diện thủ đocirc Phnom Penh Vagraveo mugravea khocirc mực nước socircng Meacutekong iacutet necircn cugraveng với dograveng nước của hồ Tonleacute Sap chảy về phiacutea Việt Nam ra biển nhưng cứ đến mugravea mưa mực nước socircng Meacutekong dacircng lecircn quaacute cao đẩy ngược dograveng nước hồ Tonleacute Sap chảy dội lại hướng Tacircy Bắc khiến mực nước lecircn cao cả 10 m tạo thagravenh một hồ nước lạt vĩ đại coacute diện tiacutech lớn gấp năm lần diện tiacutech vagraveo mugravea khocirc Hồ Tonleacute Sap lagrave mạch sống chaacutenh của toagraven nước nhưng rủi ro lagrave caacutec dự aacuten thiết triacute đập ở Trung quốc Lagraveo vagrave Thaacutei Lan ảnh hưởng đến dograveng nước socircng Meacutekong vagrave vigrave thế taacutec động bất lợi vagraveo Hồ Tonleacute Sap gacircy nguy hiểm nghiecircm trọng cho tocircm caacute hải sản

Để thiacutech ứng với chu kỳ lecircn xuống đặc biệt của hồ Tonleacute Sap dacircn Cambodge coacute những lagraveng nổi (floating villages) nhagrave sagraven (stilted houses) caacutec bẫy đaacutenh caacute lớn với một phong caacutech sống thực sự gắn liền với dograveng nước Du khaacutech coacute thể đi chơi lagraveng nổi Chong Khneas bằng tagraveu Bến tagraveu

Chong Khneas ở Siem Reap mở cửa suốt ngagravey phiacute tổn cho một chuyến ngồi tagraveu hai-giờ đi ngang qua Chong Khneas chỉ coacute $US 6 thường chở nhiều nhất lagrave 15 người Dọc đường người ta coacute thể chỉ cho thấy caacutec khaacutec biệt giữa lagraveng nổi của người Khmer vagrave Việt Nam chợ nổi dưỡng đường vagrave trường học trecircn hồ Tagraveu sẽ gheacute vagraveo hai chỗ một chỗ gọi lagrave touristy floating fish and bird exhibition coacute baacuten quagrave kỷ niệm vagrave chỗ kia lagrave Gecko Environment Centre trưng bagravey caacutec sản phẩm vagrave tin tức sinh học của caacutec động vật sinh sống trong hồ Tonleacute Sap Kampong3 Phluk lagrave một tập hợp ba lagraveng nhagrave sagraven trecircn hồ Tonleacute Sap caacutech Siem Reap về hướng Đocircng Nam 16 km Đacircy lagrave lagraveng toagraven dacircn Khmer dacircn số khoảng 3000 người Chung quanh toagraven

1 Người Việt Nam hay gọi Tonleacute Sap theo Trung quốc lagrave Biển Hồ 2 Theo saacutech hướng dẫn Canby Publications Mugravea khocirc từ thaacuteng 11 đến thaacuteng 5 Mugravea mưa từ thaacuteng 6 đến thaacuteng 10 3 Kampong tiếng Khmer nghĩa lagrave một lagraveng ven bờ socircng bờ biển

2

lagrave rừng cacircy đước Vagraveo mugravea khocirc mực nước thấp nhagrave sagraven bỗng như vụt cao lecircn tới 6 m vagrave lagrave luacutec magrave người ta trở về nhagrave sagraven để đaacutenh caacute bắt tocircm magrave sinh sống Vagraveo mugravea mưa mực nước lecircn cao người ta lại bỏ đi nhagrave sagraven như bị chigravem xuống nước Cứ thế magrave sống Cả dacircn Khmer vagrave Cham (Chiecircm Thagravenh) tụ tập với nhau thagravenh từng lagraveng 20 - 150 nhagrave sagraven coacute đặc điểm chung lagrave lagraveng coacute cổng tre để phacircn biệt ranh giới với nhau Coacute thể gọi nhagrave sagraven (stilted houses) lagrave lối nhagrave truyền thống ở Cambodge đatilde coacute từ mấy ngagraven năm nay cất dọc theo bờ socircng hay trecircn caacutec đồi nuacutei Thocircng thường nhagrave sagraven coacute maacutei tranh hầu hết chỉ coacute một phograveng dugraveng gỗ hay vỏ cacircy lagravem vaacutech becircn ngoagravei vagrave ngăn becircn trong cograven sagraven thigrave lấy caacutec thanh tre gheacutep lại Ngoagravei đặc điểm thực tế lagrave thiacutech ứng với tigravenh trạng ngập lụt nhagrave sagraven cograven coacute nhiều cocircng dụng như traacutenh rắn riacutet trecircn ở dưới lagravem nơi nuocirci nhốt suacutec vật trời noacuteng quaacute thigrave mắc dưới sagraven traacutenh sức noacuteng khocircng cần dugraveng bagraven ghế ngủ khocircng cần giường đi chacircn khocircng vv Chu Đạt Quan đatilde ngạc nhiecircn vagrave ghi lại như sau4 Thocircng thường ngoagravei nhagrave cửa ra nhagrave của dacircn chuacuteng khaacutec (với Trung quốc) lagrave khocircng coacute caacutec loại bagraven ghế cheacuten bồn nước Ở dưới đất trải chiếu cỏ của chacircu Minh hoặc coacute trải ra tấm da cọp beo hoẵng hươu hoặc chiếu tre coacute tua Gần đacircy coacute mua sắm loại bagraven thấp cao độ một xiacutech chỉ ngủ trecircn chiếu truacutec nằm trecircn vaacuten gần đacircy coacute dugraveng giường thấp thường thường đều do người Đường lagravem vagrave đề xướng

4 Chu Đạt Quan Chacircn Lạp Phong Thổ Kyacute mục Khiacute Cụ

3

9 Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor (Angkor National Museum) Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor chỉ mới mở cửa cho dacircn chuacuteng vagraveo ngagravey 16-11-2007 đuacuteng vagraveo luacutec tocirci đang ở Siem Reap Giaacute veacute cho người Khmer lagrave $US 3 vagrave ngoại quốc $US 8 mở cử từ 900 AM đến 700 PM Cấm chụp higravenh đồ vật becircn trong caacutec phograveng triển latildem nhưng muốn chụp higravenh khung cảnh becircn ngoagravei thigrave mua thecircm một Photography Pass giaacute $US 2 Đacircy lagrave một cở sở khang trang rộng ratildei coacute neacutet kiến truacutec hagravei hogravea giữa Tacircy phương vagrave Khmer buổi chiều tối người ta mở đegraven becircn trong khiến đứng becircn ngoagravei thấy cả togravea bảo tagraveng viện như một lồng đegraven rực saacuteng giữa magraven đecircm Lạ vagrave đẹp mắt lắm

Mục tiecircu của Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor được cocircng bố rotilde ragraveng -Lagrave một bảo tagraveng viện duy nhất ở Siem Reap - coacute tầm cỡ quốc tế - để phaacutet huy di sản văn hoacutea của thời đại vagraveng son Vương quốc Khmer qua việc thu thập caacutec di vật vocirc giaacute vagrave việc sử dụng caacutec phương phaacutep trigravenh bagravey dễ hiểu với phương tiện điện tử tuyệt hảo hiện nay -Lagrave một bảo tagraveng viện nghệ thuật văn hoacutea vagrave lịch sử của nền văn minh xưa Angkor Ở ngay trước phograveng đầu tiecircn tocirci thấy một bản đồ thật lớn treo trecircn vaacutech tường khocircng phải lagrave bản đồ địa giới caacutec nước ngagravey nay magrave lagrave một bản đồ của thời xa xưa trecircn đoacute chỉ rotilde miền Bắc Việt Nam lagrave xứ Giao Chỉ miền Trung lagrave Champa (Chiecircm Thagravenh) vagrave miền Nam lagrave Chacircn Lạp (Chenla) Để giải thiacutech lyacute do tại sao sử dụng một bản đồ xa xưa ấy người ta coacute thể coacute nhiều lyacute do nhưng

4

trong yacute thức khocircng ưa Việt Nam rất phổ biến của dacircn Khmer tocirci nghĩ việc dugraveng bản đồ thời xưa lagrave coacute dụng yacute Bước vagraveo bảo tagraveng viện người ta khocircng thể đi thẳng vagraveo tầng 1 phải đi lecircn tầng 2 trước xem hết tầng 2 thigrave lối đi sẽ tự nhiecircn dẫn khaacutech xuống xem tầng 1 vagrave phograveng cuối cugraveng sẽ đưa khaacutech ra ngoagravei sacircn để đi về Khaacutech được phaacutet một tagravei liệu nhỏ để biết sơ qua về cấu truacutec Bảo Tagraveng Viện Phograveng đầu tiecircn lagrave phograveng giới thiệu tổng quaacutet về Bảo Tagraveng Viện gọi lagrave Briefing Hall Khaacutech được mời ngồi trecircn caacutec băng ghế để xem chiếu phim giới thiệu Bảo Tagraveng Viện vagrave được trigravenh bagravey bằng bảy thứ tiếng Khmer Đại Hagraven Nhật Bản Trung quốc Anh Phaacutep vagrave Thaacutei Lan - tugravey theo yecircu cầu của khaacutech Tocirci tự hỏi Tại sao người Việt Nam ở Cambodge đocircng hơn tất cả Đại Hagraven Nhật Bản Anh Phaacutep magrave tiếng Việt Nam khocircng được đưa vagraveo chương trigravenh Nghe xong phần giới thiệu khaacutech sẽ bước vagraveo phograveng triển latildem đặc biệt 1000 tượng Phật (Exclusive Gallery 1000 Buddha Images) caacutec phograveng về văn minh Angkor tocircn giaacuteo vagrave niềm tin caacutec vị minh quacircn Khmer như Jayavarman II Yasovarman I Suryavarman II Jayavarman VII (Khmer Civilisation Religion and Beliefs Great Khmer Kings) Jayavarman II lagrave vị vua thống nhất Thủy Chacircn Lạp vagrave Lục Chacircn Lạp trong khoảng thời gian 802-850 Yasovarman I thagravenh lập thủ đocirc Angkor trong năm 889-900 Suryavarman II cất Angkor Wat trong khoảng thời gian 1116-1145 vagrave Jayavarman VII cất Angkor Thom trong khoảng thời gian 1181-1201 Phograveng triển latildem Angkor Wat thiecircn đagraveng hạ giới (Angkor Wat The Heaven on Earth) tại đacircy khaacutech coacute thể tigravem hiểu caacutech cất Angkor Wat Phograveng triển latildem Angkor Thom đền thờ hồn nước (Angkor Thom The Pantheons of Spirit) cho thấy kỹ thuật cất thủ đocirc caacutech tổ chức thagravenh phố đường saacute hệ thống kinh rạch đập nước để đaacutep ứng nhu cầu sinh sống của dacircn cư Ngoagravei ra trong Bảo Tagraveng Viện cograven coacute một quaacuten baacuten đồ kỷ niệm cho du khaacutech giaacute cả noacutei chung lagrave mắc 10 Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge (Cambodian Cultural Village) Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge lagrave chỗ giải triacute gia đigravenh magrave higravenh thức tổ chức na naacute như SeaWord Disneyland ở Mỹ Coacute hai điều cần ghi nhận ở đacircy 101 Phong tục Cambodge Cambodge lagrave một quốc gia ở giữa ngatilde tư Caacutec nơi đocircng khaacutech du lịch như Phnom Penh vagrave Siem Reap dễ điều chỉnh với phong caacutech của khaacutech nhưng những người ở caacutec tỉnh khaacutec như Stung Treng hoặc Banlung e rằng khoacute điều chỉnh được Luocircn luocircn xin pheacutep để chụp higravenh một người vigrave coacute nhiều người vugraveng quecirc khocircng muốn bị chụp higravenh Phụ nữ necircn ăn mặc kiacuten đaacuteo Quần ngắn (shorts) coacute thể được chấp nhận ở Phnom Penh vagrave Siem Reap nhưng sẽ được nể trọng hơn nếu mặc quần dagravei hơn đầu gối hoặc xuống tới chacircn Tocirci nghe noacutei một iacutet phong tục như sau -Nếu ai khocircng thức dậy trước khi mặt trời mọc lagrave người lười biếng -Phải noacutei với cha mẹ hay người lớn tuổi trong nhagrave giờ đi vagrave giờ về -Đoacuteng cửa một caacutech nhẹ nhagraveng nếu khocircng muốn bị coi lagrave coacute tacircm taacutenh xấu -Trong văn hoacutea Khmer caacutei đầu của một người được xem nơi truacute ngụ của linh hồn người đoacute vigrave thế tối kỵ sờ đầu của bất cứ ai hoặc chĩa chacircn vagraveo đầu người khaacutec

2

lagrave rừng cacircy đước Vagraveo mugravea khocirc mực nước thấp nhagrave sagraven bỗng như vụt cao lecircn tới 6 m vagrave lagrave luacutec magrave người ta trở về nhagrave sagraven để đaacutenh caacute bắt tocircm magrave sinh sống Vagraveo mugravea mưa mực nước lecircn cao người ta lại bỏ đi nhagrave sagraven như bị chigravem xuống nước Cứ thế magrave sống Cả dacircn Khmer vagrave Cham (Chiecircm Thagravenh) tụ tập với nhau thagravenh từng lagraveng 20 - 150 nhagrave sagraven coacute đặc điểm chung lagrave lagraveng coacute cổng tre để phacircn biệt ranh giới với nhau Coacute thể gọi nhagrave sagraven (stilted houses) lagrave lối nhagrave truyền thống ở Cambodge đatilde coacute từ mấy ngagraven năm nay cất dọc theo bờ socircng hay trecircn caacutec đồi nuacutei Thocircng thường nhagrave sagraven coacute maacutei tranh hầu hết chỉ coacute một phograveng dugraveng gỗ hay vỏ cacircy lagravem vaacutech becircn ngoagravei vagrave ngăn becircn trong cograven sagraven thigrave lấy caacutec thanh tre gheacutep lại Ngoagravei đặc điểm thực tế lagrave thiacutech ứng với tigravenh trạng ngập lụt nhagrave sagraven cograven coacute nhiều cocircng dụng như traacutenh rắn riacutet trecircn ở dưới lagravem nơi nuocirci nhốt suacutec vật trời noacuteng quaacute thigrave mắc dưới sagraven traacutenh sức noacuteng khocircng cần dugraveng bagraven ghế ngủ khocircng cần giường đi chacircn khocircng vv Chu Đạt Quan đatilde ngạc nhiecircn vagrave ghi lại như sau4 Thocircng thường ngoagravei nhagrave cửa ra nhagrave của dacircn chuacuteng khaacutec (với Trung quốc) lagrave khocircng coacute caacutec loại bagraven ghế cheacuten bồn nước Ở dưới đất trải chiếu cỏ của chacircu Minh hoặc coacute trải ra tấm da cọp beo hoẵng hươu hoặc chiếu tre coacute tua Gần đacircy coacute mua sắm loại bagraven thấp cao độ một xiacutech chỉ ngủ trecircn chiếu truacutec nằm trecircn vaacuten gần đacircy coacute dugraveng giường thấp thường thường đều do người Đường lagravem vagrave đề xướng

4 Chu Đạt Quan Chacircn Lạp Phong Thổ Kyacute mục Khiacute Cụ

3

9 Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor (Angkor National Museum) Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor chỉ mới mở cửa cho dacircn chuacuteng vagraveo ngagravey 16-11-2007 đuacuteng vagraveo luacutec tocirci đang ở Siem Reap Giaacute veacute cho người Khmer lagrave $US 3 vagrave ngoại quốc $US 8 mở cử từ 900 AM đến 700 PM Cấm chụp higravenh đồ vật becircn trong caacutec phograveng triển latildem nhưng muốn chụp higravenh khung cảnh becircn ngoagravei thigrave mua thecircm một Photography Pass giaacute $US 2 Đacircy lagrave một cở sở khang trang rộng ratildei coacute neacutet kiến truacutec hagravei hogravea giữa Tacircy phương vagrave Khmer buổi chiều tối người ta mở đegraven becircn trong khiến đứng becircn ngoagravei thấy cả togravea bảo tagraveng viện như một lồng đegraven rực saacuteng giữa magraven đecircm Lạ vagrave đẹp mắt lắm

Mục tiecircu của Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor được cocircng bố rotilde ragraveng -Lagrave một bảo tagraveng viện duy nhất ở Siem Reap - coacute tầm cỡ quốc tế - để phaacutet huy di sản văn hoacutea của thời đại vagraveng son Vương quốc Khmer qua việc thu thập caacutec di vật vocirc giaacute vagrave việc sử dụng caacutec phương phaacutep trigravenh bagravey dễ hiểu với phương tiện điện tử tuyệt hảo hiện nay -Lagrave một bảo tagraveng viện nghệ thuật văn hoacutea vagrave lịch sử của nền văn minh xưa Angkor Ở ngay trước phograveng đầu tiecircn tocirci thấy một bản đồ thật lớn treo trecircn vaacutech tường khocircng phải lagrave bản đồ địa giới caacutec nước ngagravey nay magrave lagrave một bản đồ của thời xa xưa trecircn đoacute chỉ rotilde miền Bắc Việt Nam lagrave xứ Giao Chỉ miền Trung lagrave Champa (Chiecircm Thagravenh) vagrave miền Nam lagrave Chacircn Lạp (Chenla) Để giải thiacutech lyacute do tại sao sử dụng một bản đồ xa xưa ấy người ta coacute thể coacute nhiều lyacute do nhưng

4

trong yacute thức khocircng ưa Việt Nam rất phổ biến của dacircn Khmer tocirci nghĩ việc dugraveng bản đồ thời xưa lagrave coacute dụng yacute Bước vagraveo bảo tagraveng viện người ta khocircng thể đi thẳng vagraveo tầng 1 phải đi lecircn tầng 2 trước xem hết tầng 2 thigrave lối đi sẽ tự nhiecircn dẫn khaacutech xuống xem tầng 1 vagrave phograveng cuối cugraveng sẽ đưa khaacutech ra ngoagravei sacircn để đi về Khaacutech được phaacutet một tagravei liệu nhỏ để biết sơ qua về cấu truacutec Bảo Tagraveng Viện Phograveng đầu tiecircn lagrave phograveng giới thiệu tổng quaacutet về Bảo Tagraveng Viện gọi lagrave Briefing Hall Khaacutech được mời ngồi trecircn caacutec băng ghế để xem chiếu phim giới thiệu Bảo Tagraveng Viện vagrave được trigravenh bagravey bằng bảy thứ tiếng Khmer Đại Hagraven Nhật Bản Trung quốc Anh Phaacutep vagrave Thaacutei Lan - tugravey theo yecircu cầu của khaacutech Tocirci tự hỏi Tại sao người Việt Nam ở Cambodge đocircng hơn tất cả Đại Hagraven Nhật Bản Anh Phaacutep magrave tiếng Việt Nam khocircng được đưa vagraveo chương trigravenh Nghe xong phần giới thiệu khaacutech sẽ bước vagraveo phograveng triển latildem đặc biệt 1000 tượng Phật (Exclusive Gallery 1000 Buddha Images) caacutec phograveng về văn minh Angkor tocircn giaacuteo vagrave niềm tin caacutec vị minh quacircn Khmer như Jayavarman II Yasovarman I Suryavarman II Jayavarman VII (Khmer Civilisation Religion and Beliefs Great Khmer Kings) Jayavarman II lagrave vị vua thống nhất Thủy Chacircn Lạp vagrave Lục Chacircn Lạp trong khoảng thời gian 802-850 Yasovarman I thagravenh lập thủ đocirc Angkor trong năm 889-900 Suryavarman II cất Angkor Wat trong khoảng thời gian 1116-1145 vagrave Jayavarman VII cất Angkor Thom trong khoảng thời gian 1181-1201 Phograveng triển latildem Angkor Wat thiecircn đagraveng hạ giới (Angkor Wat The Heaven on Earth) tại đacircy khaacutech coacute thể tigravem hiểu caacutech cất Angkor Wat Phograveng triển latildem Angkor Thom đền thờ hồn nước (Angkor Thom The Pantheons of Spirit) cho thấy kỹ thuật cất thủ đocirc caacutech tổ chức thagravenh phố đường saacute hệ thống kinh rạch đập nước để đaacutep ứng nhu cầu sinh sống của dacircn cư Ngoagravei ra trong Bảo Tagraveng Viện cograven coacute một quaacuten baacuten đồ kỷ niệm cho du khaacutech giaacute cả noacutei chung lagrave mắc 10 Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge (Cambodian Cultural Village) Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge lagrave chỗ giải triacute gia đigravenh magrave higravenh thức tổ chức na naacute như SeaWord Disneyland ở Mỹ Coacute hai điều cần ghi nhận ở đacircy 101 Phong tục Cambodge Cambodge lagrave một quốc gia ở giữa ngatilde tư Caacutec nơi đocircng khaacutech du lịch như Phnom Penh vagrave Siem Reap dễ điều chỉnh với phong caacutech của khaacutech nhưng những người ở caacutec tỉnh khaacutec như Stung Treng hoặc Banlung e rằng khoacute điều chỉnh được Luocircn luocircn xin pheacutep để chụp higravenh một người vigrave coacute nhiều người vugraveng quecirc khocircng muốn bị chụp higravenh Phụ nữ necircn ăn mặc kiacuten đaacuteo Quần ngắn (shorts) coacute thể được chấp nhận ở Phnom Penh vagrave Siem Reap nhưng sẽ được nể trọng hơn nếu mặc quần dagravei hơn đầu gối hoặc xuống tới chacircn Tocirci nghe noacutei một iacutet phong tục như sau -Nếu ai khocircng thức dậy trước khi mặt trời mọc lagrave người lười biếng -Phải noacutei với cha mẹ hay người lớn tuổi trong nhagrave giờ đi vagrave giờ về -Đoacuteng cửa một caacutech nhẹ nhagraveng nếu khocircng muốn bị coi lagrave coacute tacircm taacutenh xấu -Trong văn hoacutea Khmer caacutei đầu của một người được xem nơi truacute ngụ của linh hồn người đoacute vigrave thế tối kỵ sờ đầu của bất cứ ai hoặc chĩa chacircn vagraveo đầu người khaacutec

3

9 Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor (Angkor National Museum) Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor chỉ mới mở cửa cho dacircn chuacuteng vagraveo ngagravey 16-11-2007 đuacuteng vagraveo luacutec tocirci đang ở Siem Reap Giaacute veacute cho người Khmer lagrave $US 3 vagrave ngoại quốc $US 8 mở cử từ 900 AM đến 700 PM Cấm chụp higravenh đồ vật becircn trong caacutec phograveng triển latildem nhưng muốn chụp higravenh khung cảnh becircn ngoagravei thigrave mua thecircm một Photography Pass giaacute $US 2 Đacircy lagrave một cở sở khang trang rộng ratildei coacute neacutet kiến truacutec hagravei hogravea giữa Tacircy phương vagrave Khmer buổi chiều tối người ta mở đegraven becircn trong khiến đứng becircn ngoagravei thấy cả togravea bảo tagraveng viện như một lồng đegraven rực saacuteng giữa magraven đecircm Lạ vagrave đẹp mắt lắm

Mục tiecircu của Bảo Tagraveng Viện Quốc Gia Angkor được cocircng bố rotilde ragraveng -Lagrave một bảo tagraveng viện duy nhất ở Siem Reap - coacute tầm cỡ quốc tế - để phaacutet huy di sản văn hoacutea của thời đại vagraveng son Vương quốc Khmer qua việc thu thập caacutec di vật vocirc giaacute vagrave việc sử dụng caacutec phương phaacutep trigravenh bagravey dễ hiểu với phương tiện điện tử tuyệt hảo hiện nay -Lagrave một bảo tagraveng viện nghệ thuật văn hoacutea vagrave lịch sử của nền văn minh xưa Angkor Ở ngay trước phograveng đầu tiecircn tocirci thấy một bản đồ thật lớn treo trecircn vaacutech tường khocircng phải lagrave bản đồ địa giới caacutec nước ngagravey nay magrave lagrave một bản đồ của thời xa xưa trecircn đoacute chỉ rotilde miền Bắc Việt Nam lagrave xứ Giao Chỉ miền Trung lagrave Champa (Chiecircm Thagravenh) vagrave miền Nam lagrave Chacircn Lạp (Chenla) Để giải thiacutech lyacute do tại sao sử dụng một bản đồ xa xưa ấy người ta coacute thể coacute nhiều lyacute do nhưng

4

trong yacute thức khocircng ưa Việt Nam rất phổ biến của dacircn Khmer tocirci nghĩ việc dugraveng bản đồ thời xưa lagrave coacute dụng yacute Bước vagraveo bảo tagraveng viện người ta khocircng thể đi thẳng vagraveo tầng 1 phải đi lecircn tầng 2 trước xem hết tầng 2 thigrave lối đi sẽ tự nhiecircn dẫn khaacutech xuống xem tầng 1 vagrave phograveng cuối cugraveng sẽ đưa khaacutech ra ngoagravei sacircn để đi về Khaacutech được phaacutet một tagravei liệu nhỏ để biết sơ qua về cấu truacutec Bảo Tagraveng Viện Phograveng đầu tiecircn lagrave phograveng giới thiệu tổng quaacutet về Bảo Tagraveng Viện gọi lagrave Briefing Hall Khaacutech được mời ngồi trecircn caacutec băng ghế để xem chiếu phim giới thiệu Bảo Tagraveng Viện vagrave được trigravenh bagravey bằng bảy thứ tiếng Khmer Đại Hagraven Nhật Bản Trung quốc Anh Phaacutep vagrave Thaacutei Lan - tugravey theo yecircu cầu của khaacutech Tocirci tự hỏi Tại sao người Việt Nam ở Cambodge đocircng hơn tất cả Đại Hagraven Nhật Bản Anh Phaacutep magrave tiếng Việt Nam khocircng được đưa vagraveo chương trigravenh Nghe xong phần giới thiệu khaacutech sẽ bước vagraveo phograveng triển latildem đặc biệt 1000 tượng Phật (Exclusive Gallery 1000 Buddha Images) caacutec phograveng về văn minh Angkor tocircn giaacuteo vagrave niềm tin caacutec vị minh quacircn Khmer như Jayavarman II Yasovarman I Suryavarman II Jayavarman VII (Khmer Civilisation Religion and Beliefs Great Khmer Kings) Jayavarman II lagrave vị vua thống nhất Thủy Chacircn Lạp vagrave Lục Chacircn Lạp trong khoảng thời gian 802-850 Yasovarman I thagravenh lập thủ đocirc Angkor trong năm 889-900 Suryavarman II cất Angkor Wat trong khoảng thời gian 1116-1145 vagrave Jayavarman VII cất Angkor Thom trong khoảng thời gian 1181-1201 Phograveng triển latildem Angkor Wat thiecircn đagraveng hạ giới (Angkor Wat The Heaven on Earth) tại đacircy khaacutech coacute thể tigravem hiểu caacutech cất Angkor Wat Phograveng triển latildem Angkor Thom đền thờ hồn nước (Angkor Thom The Pantheons of Spirit) cho thấy kỹ thuật cất thủ đocirc caacutech tổ chức thagravenh phố đường saacute hệ thống kinh rạch đập nước để đaacutep ứng nhu cầu sinh sống của dacircn cư Ngoagravei ra trong Bảo Tagraveng Viện cograven coacute một quaacuten baacuten đồ kỷ niệm cho du khaacutech giaacute cả noacutei chung lagrave mắc 10 Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge (Cambodian Cultural Village) Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge lagrave chỗ giải triacute gia đigravenh magrave higravenh thức tổ chức na naacute như SeaWord Disneyland ở Mỹ Coacute hai điều cần ghi nhận ở đacircy 101 Phong tục Cambodge Cambodge lagrave một quốc gia ở giữa ngatilde tư Caacutec nơi đocircng khaacutech du lịch như Phnom Penh vagrave Siem Reap dễ điều chỉnh với phong caacutech của khaacutech nhưng những người ở caacutec tỉnh khaacutec như Stung Treng hoặc Banlung e rằng khoacute điều chỉnh được Luocircn luocircn xin pheacutep để chụp higravenh một người vigrave coacute nhiều người vugraveng quecirc khocircng muốn bị chụp higravenh Phụ nữ necircn ăn mặc kiacuten đaacuteo Quần ngắn (shorts) coacute thể được chấp nhận ở Phnom Penh vagrave Siem Reap nhưng sẽ được nể trọng hơn nếu mặc quần dagravei hơn đầu gối hoặc xuống tới chacircn Tocirci nghe noacutei một iacutet phong tục như sau -Nếu ai khocircng thức dậy trước khi mặt trời mọc lagrave người lười biếng -Phải noacutei với cha mẹ hay người lớn tuổi trong nhagrave giờ đi vagrave giờ về -Đoacuteng cửa một caacutech nhẹ nhagraveng nếu khocircng muốn bị coi lagrave coacute tacircm taacutenh xấu -Trong văn hoacutea Khmer caacutei đầu của một người được xem nơi truacute ngụ của linh hồn người đoacute vigrave thế tối kỵ sờ đầu của bất cứ ai hoặc chĩa chacircn vagraveo đầu người khaacutec

4

trong yacute thức khocircng ưa Việt Nam rất phổ biến của dacircn Khmer tocirci nghĩ việc dugraveng bản đồ thời xưa lagrave coacute dụng yacute Bước vagraveo bảo tagraveng viện người ta khocircng thể đi thẳng vagraveo tầng 1 phải đi lecircn tầng 2 trước xem hết tầng 2 thigrave lối đi sẽ tự nhiecircn dẫn khaacutech xuống xem tầng 1 vagrave phograveng cuối cugraveng sẽ đưa khaacutech ra ngoagravei sacircn để đi về Khaacutech được phaacutet một tagravei liệu nhỏ để biết sơ qua về cấu truacutec Bảo Tagraveng Viện Phograveng đầu tiecircn lagrave phograveng giới thiệu tổng quaacutet về Bảo Tagraveng Viện gọi lagrave Briefing Hall Khaacutech được mời ngồi trecircn caacutec băng ghế để xem chiếu phim giới thiệu Bảo Tagraveng Viện vagrave được trigravenh bagravey bằng bảy thứ tiếng Khmer Đại Hagraven Nhật Bản Trung quốc Anh Phaacutep vagrave Thaacutei Lan - tugravey theo yecircu cầu của khaacutech Tocirci tự hỏi Tại sao người Việt Nam ở Cambodge đocircng hơn tất cả Đại Hagraven Nhật Bản Anh Phaacutep magrave tiếng Việt Nam khocircng được đưa vagraveo chương trigravenh Nghe xong phần giới thiệu khaacutech sẽ bước vagraveo phograveng triển latildem đặc biệt 1000 tượng Phật (Exclusive Gallery 1000 Buddha Images) caacutec phograveng về văn minh Angkor tocircn giaacuteo vagrave niềm tin caacutec vị minh quacircn Khmer như Jayavarman II Yasovarman I Suryavarman II Jayavarman VII (Khmer Civilisation Religion and Beliefs Great Khmer Kings) Jayavarman II lagrave vị vua thống nhất Thủy Chacircn Lạp vagrave Lục Chacircn Lạp trong khoảng thời gian 802-850 Yasovarman I thagravenh lập thủ đocirc Angkor trong năm 889-900 Suryavarman II cất Angkor Wat trong khoảng thời gian 1116-1145 vagrave Jayavarman VII cất Angkor Thom trong khoảng thời gian 1181-1201 Phograveng triển latildem Angkor Wat thiecircn đagraveng hạ giới (Angkor Wat The Heaven on Earth) tại đacircy khaacutech coacute thể tigravem hiểu caacutech cất Angkor Wat Phograveng triển latildem Angkor Thom đền thờ hồn nước (Angkor Thom The Pantheons of Spirit) cho thấy kỹ thuật cất thủ đocirc caacutech tổ chức thagravenh phố đường saacute hệ thống kinh rạch đập nước để đaacutep ứng nhu cầu sinh sống của dacircn cư Ngoagravei ra trong Bảo Tagraveng Viện cograven coacute một quaacuten baacuten đồ kỷ niệm cho du khaacutech giaacute cả noacutei chung lagrave mắc 10 Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge (Cambodian Cultural Village) Lagraveng Văn Hoacutea Cambodge lagrave chỗ giải triacute gia đigravenh magrave higravenh thức tổ chức na naacute như SeaWord Disneyland ở Mỹ Coacute hai điều cần ghi nhận ở đacircy 101 Phong tục Cambodge Cambodge lagrave một quốc gia ở giữa ngatilde tư Caacutec nơi đocircng khaacutech du lịch như Phnom Penh vagrave Siem Reap dễ điều chỉnh với phong caacutech của khaacutech nhưng những người ở caacutec tỉnh khaacutec như Stung Treng hoặc Banlung e rằng khoacute điều chỉnh được Luocircn luocircn xin pheacutep để chụp higravenh một người vigrave coacute nhiều người vugraveng quecirc khocircng muốn bị chụp higravenh Phụ nữ necircn ăn mặc kiacuten đaacuteo Quần ngắn (shorts) coacute thể được chấp nhận ở Phnom Penh vagrave Siem Reap nhưng sẽ được nể trọng hơn nếu mặc quần dagravei hơn đầu gối hoặc xuống tới chacircn Tocirci nghe noacutei một iacutet phong tục như sau -Nếu ai khocircng thức dậy trước khi mặt trời mọc lagrave người lười biếng -Phải noacutei với cha mẹ hay người lớn tuổi trong nhagrave giờ đi vagrave giờ về -Đoacuteng cửa một caacutech nhẹ nhagraveng nếu khocircng muốn bị coi lagrave coacute tacircm taacutenh xấu -Trong văn hoacutea Khmer caacutei đầu của một người được xem nơi truacute ngụ của linh hồn người đoacute vigrave thế tối kỵ sờ đầu của bất cứ ai hoặc chĩa chacircn vagraveo đầu người khaacutec

5

Văn hoacutea Khmer rất đẳng cấp (hierarchical) Người cagraveng lớn tuổi cagraveng được tocircn trọng Trong văn hoacutea Khmer mọi người đều được thecircm một danh hiệu (chức vụ tước phong vai thứ vv) trước tecircn tugravey theo mối quan hệ trong cacircu chuyện giao tiếp Noacutei đến người nagraveo magrave noacutei sai chức vụ của người đoacute thigrave bị coi lagrave bất kiacutenh Mang khăn choagraveng cổ gọi lagrave krama lagrave một truyền thống của người Cambodge - người Thaacutei Việt Nam vagrave Lagraveo khocircng coacute tập tục nagravey Khăn choagraveng cổ dugraveng cho nhiều chuyện như trang điểm che nắng dugraveng để leo cacircy votildeng cho trẻ em khăn tắm hoặc lagravem tấm sarong quấn từ bụng trở xuống Dưới chế độ Khmer Rouge tất cả mọi người bị bắt buộc mang khăn choagraveng cổ magraveu đỏ Một niềm tin coacute tiacutenh caacutech truyền thống Khmer được caacutec nhagrave sư dạy lagrave coacute ba loại ảo giaacutec hoặc đam mecirc dẫn con người đến sự hủy hoại đoacute lagrave đagraven bagrave (srey) rượu (srah) vagrave cờ bạc (la-baing) Vagravei người nam vagrave nữ Khmer trang điểm bằng caacutech mang dacircy chuyền coacute tượng Phật trecircn đoacute mong được bảo vệ khỏi tagrave ma quỷ aacutem hoặc mong được may mắn Tuy nhiecircn phụ nữ chỉ được pheacutep mang dacircy chuyền coacute tượng Phật nếu chưa lấy chồng Sẽ mang tội nếu đatilde ăn ngủ magrave vẫn cograven đeo dacircy chuyền coacute tượng Phật 102 Nghệ thuật muacutea Apsaras Sau thế kỷ XV cố đocirc Angkor trở thagravenh phế tiacutech điệu muacutea Apsaras bị mai một matildei đến khi Hoagraveng Hậu Kossomak (1904-1975)5 khởi cocircng khocirci phục lại nghệ thuật nagravey Bagrave vừa lagrave huấn luyện viecircn vừa lagrave vũ nữ luocircn Hoagraveng Hậu Kossomak tuyển chọn chiacutenh chaacuteu nội của bagrave Cocircng Chuacutea Buppha Devi6 - ngay từ luacutec Buppha Devi cograven tấm beacute - để đagraveo tạo thagravenh vũ nữ Apsaras Hoagraveng Hậu Kossomak đatilde canh tacircn hoacutea nhiều tập tục cho phổ biến điệu muacutea Apsaras ra toagraven xatilde hội vagrave điacutech thacircn Bagrave đi đến caacutec trường tiểu học để tuyển caacutec trẻ coacute xương cốt tốt để đagraveo tạo thagravenh vũ nữ Hiện nay người ta vẫn cograven giữ hệ thống huấn luyện do Bagrave đề ra ban đầu huấn luyện ở caacutec trường becircn ngoagravei hoagraveng cung vagrave về sau mới được đưa vagraveo cung tiếp tục huấn luyện Ngagravey nay caacutec điệu vũ Apsaras đatilde được hồi phục ở Cambodge coacute sức hấp dẫn người Khmer một caacutech hết sức đặc biệt Anh hướng dẫn du lịch Sok Rotha cho tocirci biết Dacircn Khmer coacute thể coi muacutea Apsaras mỗi đecircm suốt cả thaacuteng thaacuteng nagravey qua thaacuteng kia magrave khocircng biết chaacuten Trong giai đoạn Angkor từ thế kỷ IX đến XV caacutec vũ nữ Apsaras chỉ trigravenh diễn trong cung vua magrave thocirci Qua quaacute trigravenh tấn cocircng vagrave tagraven phaacute Chacircn Lạp Xiecircm La đatilde bắt caacutec vũ nữ Apsaras về nước cugraveng với vagraveng bạc giới học thức kỹ thuật của Chacircn Lạp do đoacute kiến truacutec văn hoacutea cũng như điệu

5 httpwwwnorodomsihanoukinforoyal_family Năm 1955 bagrave đăng quang với chồng lagrave Vua Norodom Suramit với tước hiệu Hoagraveng Hậu Sri Sisavtta Naradhama Kusumana Nariratta Sri Vadhana 6 httpwwwnorodomsihanoukinforoyal_family Cocircng Chuacutea Norodom Buppha Devi sinh ngagravey 8 January 1943 tại Phnom Penh lagrave con của Vua Norodom Sihanouk vagrave bagrave Neak Moneang Phat Kanhol (đatilde mất) Cocircng Chuacutea bắt đầu học nhảy vagraveo năm 15 tuổi trở thagravenh một ngocirci sao saacuteng trong vũ đoagraven Hoagraveng Gia Cocircng Chuacutea đatilde trigravenh diễn khắp nơi trecircn thế giới thagravenh cocircng rực rỡ vagrave được phong tước hiệu prima ballerina vagraveo năm 18 tuổi Lập gia đigravenh năm 1959 coacute năm con vagrave hiện đang giữ chức Bộ Trưởng Bộ Văn Hoacutea vagrave Nghệ Thuật Cambodge

6

muacutea Xiecircm La ngagravey nay coacute gốc từ Chacircn Lạp Theo Cocircng Chuacutea Buppha Devi Vương quốc Khmer bắt đầu coacute truyền thống từ thế kỷ VIII trước Thaacutei Lan 500 năm Tại đền Angkor Wat vẫn cograven coacute khoảng 2000 vũ nữ Apsaras được chạm trổ thấp trecircn caacutec cột vaacutech tường bằng đaacute Cần phacircn biệt vũ nữ Apsaras với caacutec nữ thần bảo vệ đền (Devatas) nữ thần thường được khắc trecircn caacutec cột đaacute vaacutech tường gần cửa ra vagraveo hay cửa sổ Căn cứ vagraveo caacutec chạm trổ tại Angkor Wat trang sức của Apsaras đatilde được chạm trổ uyển chuyển kheacuteo leacuteo đuacuteng như phong tục đội mũ miện cao từ cổ đến ruacuten hoagraven toagraven để trần vagrave từ ruacuten trở xuống coacute quấn một tấm vải giống như vaacutey đầm ngagravey nay nhưng cũng coacute những higravenh Apsaras chỉ coacute một mảnh vải nhỏ quấn lơi ngang thắt lưng bay phấp phới Như đatilde viết ở trecircn Apsaras luocircn luocircn đứng với bagraven chacircn xoay ngang Thiecircn trường sử thi Mahabharata 7 coacute rất nhiều chuyện khai thaacutec sức quyến rũ đầy ma lực của Apsaras đối với nam giới thiacute dụ cacircu chuyện Thần Indra phaacutei Menaka một Apsaras đẹp nhất dugraveng sắc dục để phaacute tan cocircng phu tu khổ hạnh của thaacutenh Viswamitra Cacircu chuyện như sau Hồi xưa nhagrave tu khổ hạnh Viswamitra lagravem toaacutet ra một năng lực cực mạnh do cocircng phu tu tập khổ hạnh khiến Thần Indra lo sợ Vigrave thế Thần Indra tigravem caacutech quấy rối bằng caacutech phaacutei tiecircn nữ Menaka đến mecirc hoặc Viswamitra bằng sắc đẹp Menaka hết sức lo sợ khi nghĩ đến cơn thịnh nộ của một bậc thaacutenh khổ hạnh đầy quyền lực như Viswamitra nhưng Menaka vẫn vacircng lệnh của Thần Indra Khi nagraveng đến gần Viswamitra thigrave Thần Gioacute Marut nổi gioacute lecircn xeacute y phục của nagraveng raacutech tả tơi Nhigraven thấy Menaka khecircu gợi trong tư thế nửa kiacuten nửa hở đang bơi lội trong suối necircn nhagrave tu khổ hạnh Viswamitra khocircng thể ngồi thiền được nữa dục vọng nổi lecircn vagrave buocircng thả vagraveo ma lực tigravenh dục với Menaka bao cocircng phu khổ hạnh vigrave đoacute magrave tan theo bọt begraveo Viswamitra vagrave Menaka ăn ngủ với nhau trong nhiều năm Từ mục tiecircu gagravei bẫy nay Menaka lại yecircu thương Viswamitra tha thiết Nhưng khi Menaka kể hết acircm mưu của Thần Indra cho Viswamitra nghe ocircng nổi cơn tức giận nhưng khocircng trừng phạt Menaka vigrave ocircng hiểu Menaka đatilde khocircng cograven coacute yacute gian manh đối với ocircng nữa vagrave cũng vigrave ocircng thực sự yecircu Menaka Hậu quả của mối tigravenh lagrave Menaka sinh ra một đứa con gaacutei rồi bỏ con ở một bờ socircng Đứa con gaacutei đoacute chiacutenh lagrave bagrave Sakuntala vagrave lagrave người đang kể cacircu chuyện nagravey Nghệ thuật muacutea cổ truyền Khmer phaacutet triển theo dograveng thời gian Thoạt đầu xuất phaacutet từ Ấn Độ rồi bổ sung thecircm động taacutec muacutea vagrave yacute nghĩa nhưng đến thế kỷ XIII thigrave nghệ thuật muacutea cổ truyền Khmer khaacutec hẳn Ấn Độ noacute coacute tiacutenh chất độc đaacuteo khocircng giống với bất cứ nơi nagraveo trecircn thế giới gồm hai loại chaacutenh -Tontay trigravenh diễn caacutec sự tiacutech trong huyền thoại trong trường sử thi Ấn Độ Ramayana xa xưa của thời thờ cuacuteng linh hồn của caacutec thần cacircy cối thuacute vật gioacute đaacute vv -Apsaras (Apsarass Sanskrit = xuất phaacutet từ nước nhưng thường được hiểu lagrave tiecircn nữ trecircn Trời) trigravenh diễn caacutec trận chiến vagrave điển tiacutech được chạm trổ thấp tại caacutec vaacutech tường cột trụ của caacutec đền đagravei Angkor Y phục mũ miện vagrave nữ trang của caacutec vũ nữ Apsarass ngagravey nay trocircng giống như chạm trổ tại caacutec đền đagravei Angkor Thường thigrave họ khocircng giới thiệu họ sẽ trigravenh diễn vở kịch nagraveo vigrave thế khaacuten giả cần am tường một số điển tiacutech trong caacutec thiecircn trường sử thi Ramayana vagrave 7 Cả hai Ramayana vagrave Mahabharata khocircng chỉ lagrave trường sử thi magrave cograven gồm nhiều sự tiacutech latildeng mạn của caacutec thần hoặc anh hugraveng qua đoacute phản ảnh hệ thống giaacute trị đạo đức xatilde hội con người triacute khocircn Đặc điểm lagrave necircu ra hai thaacutei cực của con người vagrave sự việc như yecircu-gheacutet mạnh khỏe-bệnh tật thật-giả bạo động-bất bạo động thaacutenh thiện-gian hiểm chiến tranh-hogravea bigravenh đất-nước ngagravey-đecircm vv

7

Mahabharata để coacute thể thưởng ngoạn đến mức tối đa - nhưng nếu khocircng biết cũng khocircng sao cứ ngồi xem họ muacutea lagrave đủ say mecirc rồi

ghệ thuật muacutea Khmer coacute bốn vai nam giới nữ giới khỉ (thường lagrave vai lương thiện) vagrave người

aacutec động taacutec trong vũ điệu Khmer luocircn luocircn mang theo yacute nghĩa Một ngoacuten tay chỉ lecircn bầu trời

Nkhổng lồ (thường lagrave vai gian aacutec) Đagraven bagrave con gaacutei thường nhảy muacutea trong vai hoagraveng tử cocircng chuacutea thaacutenh thần vagrave người khổng lồ Đagraven ocircng chỉ thủ vai khỉ Hồi xưa chỉ dugraveng toagraven nữ giới nay coacute thecircm nam giới Cnghĩa lagrave ngagravey hocircm nay hai caacutenh tay ocircm cheacuteo trecircn ngực nghĩa lagrave rất vui vẻ vagrave caacutenh tay traacutei duỗi ra phiacutea sau trong khi caacutenh tay phải chĩa lecircn phiacutea trước ngực với ba ngoacuten tay chĩa lecircn vagrave ngoacuten trỏ đụng với ngoacuten caacutei để biểu hiện con rắn nhiều đầu (naga) một biểu hiện cho tinh thần của dacircn Cambodge Một bagraven tay ngửa lecircn nghĩa lagrave chết uacutep xuống lagrave sống vagrave thay đổi lecircn xuống thật nhanh lagrave để diễn tả bốn phần của một đời người trong giaacuteo lyacute đạo Phật sinh latildeo bệnh vagrave tử 8 Cocircng Chuacutea Buppha Devi noacutei rằng qua nhiều thế kỷ động taacutec của tay rất iacutet thay đổi mặc

8 The dances are full of meaning with each gesture symbolizing something from great concepts such as love and peace to small A finger to the sky means today arms crossed over the chest very happy and the left arm stretched out behind the dancerrsquos right hand held up before the chest with three fingers up and index finger touching the thumb depict the Naga the great many-headed snake that symbolizes the spirit of the Cambodian people A hand up means dead one down aliveand fast switching up and down depicts two of the four parts of human life in Buddhist teaching birth getting old sickness and death

8

dugrave cứ coacute vua mới lagrave coacute thay đổi caacutec đội muacutea Hoagraveng Gia - bởi vigrave vũ điệu lagrave của hoagraveng gia magrave Vua lagrave chủ Tuy khocircng cograven biểu diễn Apsaras nữa nhưng Cocircng Chuacutea Buppha Devi vẫn tiếp tục lagravem loacutea mắt khaacuten giả qua cocircng việc giaacutem đốc 300 vũ nữ thuộc đội vũ Hoagraveng Gia Chuacutea Buppha Devi cugraveng với Bộ Văn Hoacutea vagrave Nghệ Thuật Cambodge đatilde giuacutep Apsaras phục hồi vagrave nở rộ Ngagravey nay trigravenh diễn muacutea Apsaras khocircng chỉ giới hạn trong cung vua Người ta coacute thể xem Apsaras ở khắp caacutec khaacutech sạn nhagrave hagraveng lớn Trong tiếng nhạc trầm trầm của dagraven đờn xylophones cồng trống một khi caacutec vũ nữ Apsaras đi ra sacircn khấu lagrave tất cả khaacuten giả khocircng thể ngồi được - họ tự nhiecircn phải bật đứng lecircn để chiecircm ngưỡng cho thật kỹ caacutech phục sức rực rỡ với bộ aacuteo chẽn bằng lụa được thecircu magraveu vagraveng bạc boacute saacutet cugraveng mũ miện lộng lẫy vagrave đặc biệt đi chacircn khocircng Tuyệt đối cấm mang giagravey Ngoacuten tay của caacutec vũ nữ Apsaras cực kỳ mềm dẻo họ coacute thể bẻ ngược ngoacuten tay cho chạm cổ tay Muacutea Apsaras coacute nhịp điệu chậm xoay trograven sử dụng caacutec động taacutec tay vagrave thacircn migravenh hết sức mềm mại uốn luợn theo nhịp nhạc khiến người ta coacute thể bị hớp hồn magrave nghĩ rằng đacircy lagrave cảnh thần tiecircn ở hạ giới

Theo Toni Shapiro-Phim trong bagravei The Dance caacutec vũ nữ Apsaras sẽ phải trải qua một thời gian tập luyện rất gian khổ Tại Royal University of Fine Arts trẻ em vagraveo học nhảy muacutea ở lứa tuổi 7 hoặc 8 Chuacuteng thực tập kỹ thuật từ ba đến bốn giờ mỗi buổi saacuteng vagrave học caacutec mocircn thocircng thường khaacutec vagraveo buổi chiều Trong năm đầu học viecircn học cả ngagraven động taacutec vagrave thế muacutea bằng caacutech lặp đi lặp lại đều đều trong khi haacutet theo nhịp trống vagrave cũng lagrave luacutec magrave caacutec huấn luyện viecircn uốn nắn daacuteng dấp tay chacircn

8

dugrave cứ coacute vua mới lagrave coacute thay đổi caacutec đội muacutea Hoagraveng Gia - bởi vigrave vũ điệu lagrave của hoagraveng gia magrave Vua lagrave chủ Tuy khocircng cograven biểu diễn Apsaras nữa nhưng Cocircng Chuacutea Buppha Devi vẫn tiếp tục lagravem loacutea mắt khaacuten giả qua cocircng việc giaacutem đốc 300 vũ nữ thuộc đội vũ Hoagraveng Gia Chuacutea Buppha Devi cugraveng với Bộ Văn Hoacutea vagrave Nghệ Thuật Cambodge đatilde giuacutep Apsaras phục hồi vagrave nở rộ Ngagravey nay trigravenh diễn muacutea Apsaras khocircng chỉ giới hạn trong cung vua Người ta coacute thể xem Apsaras ở khắp caacutec khaacutech sạn nhagrave hagraveng lớn Trong tiếng nhạc trầm trầm của dagraven đờn xylophones cồng trống một khi caacutec vũ nữ Apsaras đi ra sacircn khấu lagrave tất cả khaacuten giả khocircng thể ngồi được - họ tự nhiecircn phải bật đứng lecircn để chiecircm ngưỡng cho thật kỹ caacutech phục sức rực rỡ với bộ aacuteo chẽn bằng lụa được thecircu magraveu vagraveng bạc boacute saacutet cugraveng mũ miện lộng lẫy vagrave đặc biệt đi chacircn khocircng Tuyệt đối cấm mang giagravey Ngoacuten tay của caacutec vũ nữ Apsaras cực kỳ mềm dẻo họ coacute thể bẻ ngược ngoacuten tay cho chạm cổ tay Muacutea Apsaras coacute nhịp điệu chậm xoay trograven sử dụng caacutec động taacutec tay vagrave thacircn migravenh hết sức mềm mại uốn luợn theo nhịp nhạc khiến người ta coacute thể bị hớp hồn magrave nghĩ rằng đacircy lagrave cảnh thần tiecircn ở hạ giới

Theo Toni Shapiro-Phim trong bagravei The Dance caacutec vũ nữ Apsaras sẽ phải trải qua một thời gian tập luyện rất gian khổ Tại Royal University of Fine Arts trẻ em vagraveo học nhảy muacutea ở lứa tuổi 7 hoặc 8 Chuacuteng thực tập kỹ thuật từ ba đến bốn giờ mỗi buổi saacuteng vagrave học caacutec mocircn thocircng thường khaacutec vagraveo buổi chiều Trong năm đầu học viecircn học cả ngagraven động taacutec vagrave thế muacutea bằng caacutech lặp đi lặp lại đều đều trong khi haacutet theo nhịp trống vagrave cũng lagrave luacutec magrave caacutec huấn luyện viecircn uốn nắn daacuteng dấp tay chacircn

9

cho họ (Trẻ em phải chờ khoảng một năm trước khi được pheacutep nhảy muacutea theo điệu nhạc) Qua học trigravenh chiacuten năm tiếp theo học viecircn học lecircn caacutec vai trograve muacutea hỗ trợ vagrave rồi đối với caacutec người coacute khả năng nhất sẽ học thủ caacutec vai chaacutenh trong caacutec vở kịch đặc biệt Trải qua caacutec năm huấn luyện caacutec vũ nữ phải tập một caacutech cực nhọc bộ mocircn thể dục duỗi thacircn thể nhằm thuacutec đẩy sự dẻo dai vagrave coacute sức mạnh được đogravei hỏi cho một vũ điệu thẩm mỹ magrave giaacute trị căn cứ vagraveo một luồng năng lực đều đặn đến mức tối đa caacutec ngoacuten tay bẻ ngược lại để tạo thagravenh higravenh lưỡi liềm ngoacuten chacircn (mũi chacircn) xoay gập lại phần dưới lưng uốn cong vograveng cầu 9 11 Cambodge cận đại Đế quốc Khmer bắt đầu suy thoaacutei trong thế kỷ XV trước sự bagravenh trướng của Xiecircm La Sau vụ tagraven phaacute vagrave chiếm giữ kinh đocirc Angkor năm 1431 lagrave một chuỗi diễn biến đen tối trong lịch sử Cambodge trong đoacute đaacuteng lưu yacute nhất lagrave 111 Tigravenh higravenh xacircm chiếm latildenh thổ từ phiacutea Tacircy Bắc của Thaacutei Lan vagrave từ phiacutea Đocircng Nam của Việt Nam Vua Ang Chan (1516-1566) dời thủ đocirc từ Phnom Penh về Lovek mở rộng giao thương với Trung quốc Nam Dương Tacircy Ban Nha Bồ Đagraveo Nha Anh Hogravea Lan vv Tuy nhiecircn thời gian hogravea bigravenh khocircng được bao lacircu thigrave giặc cướp Thaacutei Lan tấn cocircng vagrave chiếm Lovek vagraveo năm 1594 Đacircy lagrave một tai họa chết người cho Cambodge từ đoacute trở về sau Cambodge khocircng bao giờ phục hồi được vagrave bị Thaacutei Lan cai trị trong gần 300 năm Về phiacutea Việt Nam xuất phaacutet từ miền Bắc việc Nam tiến keacuteo dagravei khoảng 700 năm coacute thể chia lagravem hai giai đoạn chiếm Chiecircm Thagravenh vagrave chiếm một phần đất của Cambodge Chaacutenh trị gia Tugraveng Phong viết10 Cuộc Nam tiến tạo thagravenh latildenh thổ hiện nay của chuacuteng ta coacute thể xem lagrave đatilde keacuteo dagravei từ năm 1069 đến 1780 chia lagravem hai giai đoạn lớn Giai đoạn từ 1069 đến 1693 đi từ datildey Hoagravenh Sơn đến Bigravenh Thuận vagrave chiếm cứ caacutec đồng bằng nhỏ beacute dọc theo Trường Sơn Giai đoạn từ 1690 đến 1780 vagrave chiếm cứ hết đồng bằng hạ lưu socircng Cửu Long Thời gian hơn 600 năm để chiếm cứ những vugraveng đất nhỏ hẹp ở Trung Việt vagrave thời gian khocircng đầy 100 năm để chiếm cứ caacutec vugraveng đất minh mocircng của đồng bằng socircng Cửu Long Ngagravey nay kỹ thuật vệ tinh hagraveng khocircng mẫu hạm hỏa tiễn liecircn lục địa bom nguyecircn tử vv giữ vai trograve quyết định chiến thắng trong chiến tranh tuy nhiecircn ngagravey xưa yếu tố then chốt lagrave nhacircn số

9 At the Royal University of Fine Arts children enter the dance department at age seven or eight They practice their technique three to four hours each morning and study regular academics in the afternoon For the first year of training students learn the set of thousands of basic positions and movements by repeating it over and over again while singing the rhythm of the drum and while having their bodies and limbs manipulated into place by their teachers (The children wait a year or so before being permitted to dance to live music) Over the course of the next nine years students progress to take supporting roles in dances and then for the most talented to learn starring roles in specific dramas Throughout their years of training the dancers engage in strenuous stretching exercises meant to foster the suppleness and strength required by a dance aesthetic that values the constant flow of energy to the extremities fingers bent back to form a crescent toes flexed lower backs arched 10 Tugraveng Phong Chiacutenh đề Việt Nam Sagravei Gograven NXB Đồng Nai 1988 p 249

10

Thời gian để xacircm chiếm Chiecircm Thagravenh (Champa) tức miền Trung Việt Nam keacuteo dagravei quaacute lacircu lagrave vigrave sức khaacuteng cự matildenh liệt của dacircn Chiecircm Thagravenh - tuy iacutet dacircn nhưng rất thiện chiến - vagrave cũng vigrave nội bộ yếu keacutem của chiacutenh caacutec triều vua Việt Nam Cograven thời gian để xacircm chiếm Thủy Chacircn Lạp (Chenla) của đế chế Khmer tức miền Nam Việt Nam quaacute nhanh lagrave vigrave dacircn số Khmer quaacute iacutet - đầu đuocirci chỉ coacute khoảng 10 triệu dacircn Khmer tức lagrave chỉ bằng dacircn số của thagravenh phố Sagravei Gograven ngagravey nay - lại bị lưỡng đầu thọ địch necircn hoagraven toagraven mất khả năng tự vệ Dưới đacircy lagrave hai bản đồ của Wikipedia toacutem lược diễn trigravenh Nam tiến

Chi tiết cụ thể như sau - 1699 chiếm Bagrave Rịa (Kompong Sraka Trei) vagrave Sagravei Gograven (Prey Nokor) - 1715 chiếm Hagrave Tiecircn (Peam Banteay Meas) vagrave Rạch Giaacute (Kracircmuon Sar) - 1732 chiếm Mỹ Tho (Peam Meacute Sar) vagrave Vĩnh Long (Long Hor) - 1758 chiếm Tragrave Vinh (Preah Trapeang) - 1870-1873 Tacircy Ninh (Raung Damrei) vugraveng socircng Vagravem Cỏ Hagrave Tiecircn Chacircu Đốc (Moat Chrouk) vagrave Đồng Thaacutep (Prasat Dacircp) - 1890-1914 Socircng Beacute (Choeung Preah)

11

112 Bất lực để tự bảo vệ trước hai thế lực hung hatilden Thaacutei Lan vagrave Việt Nam vagrave để tồn tại Cambodge tigravenh nguyện xin lagravem thuộc địa của Phaacutep trong gần 100 năm Coacute thể noacutei Cambodge hầu như bị xoacutea sổ trước caacutec vụ tấn cocircng vagrave lấn đất của Thaacutei Lan vagrave Việt Nam thế cugraveng lực kiệt thigrave giải phaacutep tigravenh nguyện xin lagravem thuộc địa hoagraven toagraven cho Phaacutep vagraveo năm 1883 lagrave một giải phaacutep tốt nhất cho Cambodge - đuacuteng ra lagrave bắt đầu từ năm 1863 vagrave chấm dứt vagraveo năm 1953 Thaacuteng 10 năm 1887 Phaacutep tuyecircn bố thagravenh lập Union Indochinoise luacutec đoacute gồm coacute Cambodge vagrave ba miền Bắc Trung Nam Việt Nam (Tonkin Annam vagrave Cochinchina) Năm 1893 Lagraveo được saacutep nhập vagraveo sau khi Phaacutep đe dọa chiến tranh với vua Thaacutei Lan Chulalongkorn để buộc vua nagravey nhường latildenh thổ Năm 1907 vua Chulalongkorn kyacute hiệp ước trả lại hai tỉnh Tacircy Bắc Battambang vagrave Siem Reap cho Cambodge Riecircng Việt Nam giai đoạn Phaacutep thuộc lagrave 1884-1945 xem như cugraveng thời gian với Cambodge nhưng xeacutet về bản chất thigrave coacute khaacutec Việt Nam bị Phaacutep chiếm lagravem thuộc địa vagrave thường xuyecircn coacute caacutec cuộc khaacuteng chiến đẫm maacuteu chống Phaacutep Do đoacute một điều tuy coacute vẻ mỉa mai nhưng khocircng lấy gigrave lagravem ngạc nhiecircn lagrave người dacircn Khmer vẫn tri acircn Phaacutep cho đến ngagravey nay Một bằng cớ rotilde rệt lagrave vagraveo năm 1991 khi Cambodge được quacircn đội Liecircn Hiệp Quốc bảo vệ vagrave chuẩn bị cuộc bầu cử tự do vagrave cocircng bằng lần đầu tiecircn Cambodge đổi tecircn gọi quốc gia của họ từ Cộng Hogravea Nhacircn Dacircn Kampuchea thagravenh Vương quốc Cambodge (Royaume de Cambodge Kingdom of Cambodia) tức lagrave tecircn magrave Phaacutep gọi Cambodge từ khoảng năm 1800 Trong thực tế Cambodge vagrave Phaacutep vẫn duy trigrave một mối giao hảo rất tốt đẹp 113 Tai họa của chaacutenh quyền diệt chủng Pol Pot đối với Việt Nam trong giai đoạn 1975-1979 Trước khi Pol Pot nắm chaacutenh quyền caacutec cuộc tagraven saacutet lẫn nhau giữa người Cambodge vagrave Việt Nam thỉnh thoảng xảy ra nhưng cao điểm nhất lagrave khoảng thời gian dưới chaacutenh quyền Kampuchea Dacircn Chủ (Democratic Kampuchea) thường gọi lagrave Khmer Rouge do Pol Pot cầm đầu Ngay sau chiến thắng của Khmer Rouge vagraveo ngagravey 17-4-1975 coacute nhiều cuộc chạm traacuten với lực lượng Việt Nam Khmer Rouge tấn cocircng đảo Phuacute Quốc Thổ Chu vagrave xacircm nhập biecircn giới caacutec tỉnh Việt Nam Thaacuteng 4-1977 Khmer Rouge tiến sacircu 10 km vagraveo latildenh thổ Việt Nam vagrave chiếm một phần tỉnh An Giang tagraven saacutet một số dacircn tại đacircy Vụ tấn cocircng thứ hai xảy ra vagraveo thaacuteng 9-1977 Lần nagravey Khmer Rouge đi sacircu 150 km vagraveo Việt Nam giết khoảng 1000 người Việt Nam Để cảnh caacuteo Tướng Votilde Nguyecircn Giaacutep gửi saacuteu sư đoagraven của Quacircn Đội Nhacircn Dacircn Việt Nam tấn cocircng vagraveo latildenh thổ Cambodge vagraveo ngagravey 31-12-1977 tiến vagraveo tận Neak Luong nhưng sau đoacute ngagravey 6-1-1978 thigrave ruacutet lui Khmer Rouge cũng tấn cocircng caacutec lagraveng dọc biecircn giới Thaacutei Lan giết một caacutech datilde man dacircn lagraveng Thaacutei Lan kể cả phụ nữ vagrave trẻ em Khoảng thời gian trecircn một số vận động ngầm đatilde xảy ra rất socirci nổi becircn trong hậu trường chaacutenh trị để giải quyết macircu thuẫn giữa chaacutenh quyền Pol Pot vagrave Việt Nam trong đoacute coacute sự tham dự của Mỹ Trung quốc Liecircn Bang Xocirc-Viết 11 Tuy nhiecircn trước sự hung hăng của Khmer Rouge vagrave cũng để bảo vệ hơn 1000 km biecircn giới Tacircy Nam rất khoacute phograveng thủ về mặt địa lyacute chaacutenh phủ Việt Nam quyết định hỗ trợ phong tragraveo chống

11 Giải phaacutep đỏ do Liecircn Bang Xocirc-Viết đề nghị vagrave trận tấn cocircng biecircn giới Việt Nam năm 1979 của Trung quốc lagrave caacutec sự kiện nổi bật của giai đoạn nagravey

11

112 Bất lực để tự bảo vệ trước hai thế lực hung hatilden Thaacutei Lan vagrave Việt Nam vagrave để tồn tại Cambodge tigravenh nguyện xin lagravem thuộc địa của Phaacutep trong gần 100 năm Coacute thể noacutei Cambodge hầu như bị xoacutea sổ trước caacutec vụ tấn cocircng vagrave lấn đất của Thaacutei Lan vagrave Việt Nam thế cugraveng lực kiệt thigrave giải phaacutep tigravenh nguyện xin lagravem thuộc địa hoagraven toagraven cho Phaacutep vagraveo năm 1883 lagrave một giải phaacutep tốt nhất cho Cambodge - đuacuteng ra lagrave bắt đầu từ năm 1863 vagrave chấm dứt vagraveo năm 1953 Thaacuteng 10 năm 1887 Phaacutep tuyecircn bố thagravenh lập Union Indochinoise luacutec đoacute gồm coacute Cambodge vagrave ba miền Bắc Trung Nam Việt Nam (Tonkin Annam vagrave Cochinchina) Năm 1893 Lagraveo được saacutep nhập vagraveo sau khi Phaacutep đe dọa chiến tranh với vua Thaacutei Lan Chulalongkorn để buộc vua nagravey nhường latildenh thổ Năm 1907 vua Chulalongkorn kyacute hiệp ước trả lại hai tỉnh Tacircy Bắc Battambang vagrave Siem Reap cho Cambodge Riecircng Việt Nam giai đoạn Phaacutep thuộc lagrave 1884-1945 xem như cugraveng thời gian với Cambodge nhưng xeacutet về bản chất thigrave coacute khaacutec Việt Nam bị Phaacutep chiếm lagravem thuộc địa vagrave thường xuyecircn coacute caacutec cuộc khaacuteng chiến đẫm maacuteu chống Phaacutep Do đoacute một điều tuy coacute vẻ mỉa mai nhưng khocircng lấy gigrave lagravem ngạc nhiecircn lagrave người dacircn Khmer vẫn tri acircn Phaacutep cho đến ngagravey nay Một bằng cớ rotilde rệt lagrave vagraveo năm 1991 khi Cambodge được quacircn đội Liecircn Hiệp Quốc bảo vệ vagrave chuẩn bị cuộc bầu cử tự do vagrave cocircng bằng lần đầu tiecircn Cambodge đổi tecircn gọi quốc gia của họ từ Cộng Hogravea Nhacircn Dacircn Kampuchea thagravenh Vương quốc Cambodge (Royaume de Cambodge Kingdom of Cambodia) tức lagrave tecircn magrave Phaacutep gọi Cambodge từ khoảng năm 1800 Trong thực tế Cambodge vagrave Phaacutep vẫn duy trigrave một mối giao hảo rất tốt đẹp 113 Tai họa của chaacutenh quyền diệt chủng Pol Pot đối với Việt Nam trong giai đoạn 1975-1979 Trước khi Pol Pot nắm chaacutenh quyền caacutec cuộc tagraven saacutet lẫn nhau giữa người Cambodge vagrave Việt Nam thỉnh thoảng xảy ra nhưng cao điểm nhất lagrave khoảng thời gian dưới chaacutenh quyền Kampuchea Dacircn Chủ (Democratic Kampuchea) thường gọi lagrave Khmer Rouge do Pol Pot cầm đầu Ngay sau chiến thắng của Khmer Rouge vagraveo ngagravey 17-4-1975 coacute nhiều cuộc chạm traacuten với lực lượng Việt Nam Khmer Rouge tấn cocircng đảo Phuacute Quốc Thổ Chu vagrave xacircm nhập biecircn giới caacutec tỉnh Việt Nam Thaacuteng 4-1977 Khmer Rouge tiến sacircu 10 km vagraveo latildenh thổ Việt Nam vagrave chiếm một phần tỉnh An Giang tagraven saacutet một số dacircn tại đacircy Vụ tấn cocircng thứ hai xảy ra vagraveo thaacuteng 9-1977 Lần nagravey Khmer Rouge đi sacircu 150 km vagraveo Việt Nam giết khoảng 1000 người Việt Nam Để cảnh caacuteo Tướng Votilde Nguyecircn Giaacutep gửi saacuteu sư đoagraven của Quacircn Đội Nhacircn Dacircn Việt Nam tấn cocircng vagraveo latildenh thổ Cambodge vagraveo ngagravey 31-12-1977 tiến vagraveo tận Neak Luong nhưng sau đoacute ngagravey 6-1-1978 thigrave ruacutet lui Khmer Rouge cũng tấn cocircng caacutec lagraveng dọc biecircn giới Thaacutei Lan giết một caacutech datilde man dacircn lagraveng Thaacutei Lan kể cả phụ nữ vagrave trẻ em Khoảng thời gian trecircn một số vận động ngầm đatilde xảy ra rất socirci nổi becircn trong hậu trường chaacutenh trị để giải quyết macircu thuẫn giữa chaacutenh quyền Pol Pot vagrave Việt Nam trong đoacute coacute sự tham dự của Mỹ Trung quốc Liecircn Bang Xocirc-Viết 11 Tuy nhiecircn trước sự hung hăng của Khmer Rouge vagrave cũng để bảo vệ hơn 1000 km biecircn giới Tacircy Nam rất khoacute phograveng thủ về mặt địa lyacute chaacutenh phủ Việt Nam quyết định hỗ trợ phong tragraveo chống

11 Giải phaacutep đỏ do Liecircn Bang Xocirc-Viết đề nghị vagrave trận tấn cocircng biecircn giới Việt Nam năm 1979 của Trung quốc lagrave caacutec sự kiện nổi bật của giai đoạn nagravey

12

đối trong nội bộ chế độ Pol Pot vagrave Khmer Rouge vẫn tiếp tục tấn cocircng caacutec lagraveng biecircn giới Việt Nam magrave vụ tagraven saacutet khủng khiếp nhất xảy ra tại Ba Chuacutec Ngagravey 18-4-1978 liacutenh Pol Pot tagraven saacutet tập thể dacircn lagraveng Ba Chuacutec Trong số 3157 người dacircn Ba Chuacutec chỉ coacute hai người sống soacutet Vụ tagraven saacutet nagravey khiến chaacutenh phủ Việt Nam quyết định tiecircu diệt vĩnh viễn mối đe dọa Khmer Rouge vagraveo ngagravey 25-12-1978 bằng biện phaacutep quacircn sự Phiacutea Việt Nam coacute 150000 quacircn phiacutea Cambodge ủng hộ Việt Nam lagrave Mặt Trận Thống Nhất Quốc Gia Kampuchea để Cứu Quốc (Kampuchean National United Front for National Salvation (KNUFNS) coacute 20000 quacircn vagrave phiacutea Khmer Rouge đatilde chuẩn bị một lực lượng 70000 quacircn để chống lại Việt Nam vagrave KNUFNS nhưng khocircng sao ngăn được đagrave tiến quacircn của Việt Nam vagraveo Phnom Penh Khmer Rouge thất thủ ngagravey 7-1-1979 vagrave ruacutet vagraveo caacutec lagraveng biecircn giới Thaacutei Lan để khaacuteng chiến Nội bộ lộn xộn thế nagraveo đoacute magrave Pol Pot bị chiacutenh Khmer Rouge bỏ tugrave vagrave chết vagraveo thaacuteng 4-1978 Ngagravey 10-1-1979 một chaacutenh thể mới gọi lagrave Cộng Hogravea Nhacircn Dacircn Kampuchea (Peoples Republic of Kampuchea (PRK) ra đời với sự yểm trợ của Việt Nam Heng Samrin lagravem Chủ Tịch nước vagrave caacutec đảng viecircn Cộng Sản khaacutec như Chan Sy vagrave Hun Sen lagrave caacutec ngocirci sao saacuteng Việt Nam tiecircu diệt chaacutenh quyền diệt chủng Khmer Rouge nhưng sau đoacute vẫn đoacuteng quacircn ở Cambodge gần 10 năm Năm 1991 theo hiệp định hogravea bigravenh kyacute ở Paris Cambodge được quacircn đội Liecircn Hiệp Quốc bảo vệ vagrave chuẩn bị cuộc bầu cử tự do vagrave cocircng bằng lần đầu tiecircn Từ đoacute Cambodge trở necircn một nước quacircn chủ lập hiến Tiacutenh đến năm 1999 hầu hết caacutec nhacircn vật latildenh đạo Khmer Rouge đều bị bắt hết gồm coacute Anh Hai Nuon Chea Anh Ba Ieng Sary vagrave người vợ được nghĩ lagrave nhacircn vật chủ trương Killing Fields tecircn lagrave Khieu Thirith Anh Tư Ta Mok () vagrave Anh Năm Khieu Samphan Khi tocirci ở Siem Reap ngagravey 20-11-2007 lần đầu tiecircn một phiecircn togravea mở cuộc thẩm vấn Kaing Guek Eav biacute danh Duch Trong bagravei baacuteo coacute tựa đề Vụ tra tấn Đồng chiacute Ya ở S-21 triacutech từ cuốn saacutech sẽ được xuất bản Caacutec vụ thanh trừng Khmer Rouge tại cao nguyecircn Mondolriki Khu 105 baacuteo Phnom Penh Post số November 2-15 2007 đăng như sau Kang Kek Ieuv biacute danh Duch cựu chỉ huy nhagrave tugrave S-21 của Khmer Rouge sẽ ra Togravea Aacuten Khmer Rouge lần đầu tiecircn vagraveo thaacuteng nagravey Thaacuteng 11 1976 Biacute thư vugraveng Đocircng Bắc Ney Saran - được biết dưới tecircn hoạt động caacutech mạng lagrave Ya - đatilde bị bắt do acircm mưu một vụ đảo chaacutenh cugraveng với nhacircn viecircn CIA vagrave cảm tigravenh viecircn với Việt Nam Ocircng được gửi đến nhagrave tugrave S-21 ở Phnom Penh nơi magrave ocircng bị thẩm vấn vagrave tra tấn dưới sự giaacutem thị trực tiếp của chỉ huy trưởng nhagrave tugrave Kang Kek Ieuv biacute danh Duch Ya lagrave caacuten bộ latildenh đạo đầu tiecircn của vugraveng Đocircng Bắc vagrave lagrave một trong caacutec đảng viecircn đầu tiecircn của Ủy Ban Trung Ương Đảng bị Khmer Rouge bắt khi họ necircu ra caacutec vụ thanh trừng nội bộ đối với caacutec người phản bội vagrave phaacute hoại Đầu năm 1976 sự chia rẽ vagrave mất lograveng tin bắt đầu nổi lecircn ngagravey cagraveng nhiều trong mối latildenh đạo của Đảng Cộng Sản Kampuchea (CPK) đặc biệt lagrave caacutec caacuteo buộc rằng kẻ thugrave nội bộ trong Đảng acircm mưu với người Việt Nam để phaacute hoại cuộc caacutech mạng Khmer Rouge aacutem saacutet caacutec latildenh đạo then chốt vagrave đồng hoacutea đảng Dacircn Chủ Kampuchea vagraveo Liecircn Bang Đocircng Dương do Việt Nam kiểm soaacutet

13

Vụ thanh trừng Ya một phần liecircn quan đến tigravenh higravenh căng thẳng ở biecircn giới dagravei 1200 km giữa Cambodge vagrave Việt Nam vagrave caacutec vụ thương thảo biecircn giới bị thất bại trong phần đầu của năm 1976 - do Ya latildenh đạo - với phaacutei đoagraven Việt Nam ở Ratanakiri vagrave Phnom Penh Thaacuteng 2 1976 Trung Ương Đảng phaacutei Ya đến Ratanakiri để latildenh đạo caacutec vụ thương thảo với một phaacutei đoagraven Việt Nam nhằm giải tỏa caacutec vụ tranh catildei biecircn giới Biecircn giới lagrave một mối bận tacircm lớn của latildenh đạo CPK với việc tuyecircn bố của Pol Pot vagraveo thaacuteng 3 1976 tại hội nghị Thương thảo với Việt Nam để giải quyết vấn đề biecircn giới lagrave nhiệm vụ caacutech mạng hiện nay của chuacuteng ta Thaacuteng 5 1976 Ya đến Phnom Penh để tham dự thương thảo với một phaacutei đoagraven Việt Nam về hiệp định biecircn giới mới Caacutec vụ thương thảo được baacuteo caacuteo lagrave căng thẳng vagraveo luacutec đoacute đi đến chỗ bế tắc khi bagraven đến việc chấp thuận hay khocircng chấp thuận caacutec bản đồ vagrave biecircn giới do Phaacutep đatilde vẽ Dưới sự thuacutec giục của Pol Pot việc thương thảo bị phiacutea Cambodge hủy bỏ mặc dugrave coacute những dấu hiệu cho thấy Ya coacute vẻ miễn cưỡng hủy bỏ Sau đoacute Ya bị chỉ triacutech lagrave đatilde quaacute mềm đối với Việt Nam qua việc đồng yacute nhượng bộ latildenh thổ cho Việt Nam vagrave đề nghị quacircn đội ở biecircn giới ruacutet về Caacutec vụ thương thảo biecircn giới lagrave caacutec vụ thương thảo mặt-đối-mặt giữa chế độ Dacircn Chủ Kampuchea vagrave Việt Nam trước khi chiến tranh giữa hai nước xảy ra 12

12 Phnom Penh Post Volume 16 November 2-15 2007 The torture of Comrade Ya at S-21 excerpted from the book Khmer Rouge Purges in the Mondolkiri Highlands Region 105 written by Sara Colm and Sorya Sim(soon to be published by DC-CAM) Kang Kek Ieuv alias Duch the former head of the Khmer Rouges S-21 prison will appear in the Khmer Rouge Tribunal courtroom this month for the first time In September 1976 Northeast Zone Secretary Ney Saran - known by the revolutionary name Ya - was arrested for allegedly for plotting a coup deacutetat together with other CIA agents and Vietnamese sympathizers He was sent to S-21 prison in Phnom Penh where he was interrogated and tortured under the direct supervision of prison chief Kang Kek Ieuv alias Duch Ya was the first leading cadre in the Northeast Zone and one of the first Central Committee members to be arrested by the Khmer Rouge as they launched internal purges of accused saboteurs and traitors In early 1976 splits and mistrust began to increasingly emerge within the leadership of the Communist Party of Kampuchea (CPK) particularly over accusations that internal enemies in the Party were plotting with the Vietnamese to sabotage the Khmer Rouge revolution assassinate key leaders and assimilate Democratic Kampuchea into a Vietnamese-controlled Indochina Federation The purge of Ya connected in part to growing tensions between Cambodia and Vietnam over their 1200 kilometer border and failed border talks in the first part of 1976- led by Ya - with Vietnamese delegation in Ratanakiri and in Phnom Penh In February 1976 the party Center had dispatched Ya to Ratanakiri to lead negotiations with a Vietnamese delegation to iron out border disputes The border was a major preoccupation of the CPK leadership with Pol Pot stating in March 1976 standing committee meeting Negotiations with Vietnam to resolve the border problem is our current revolutionary task In May 1976 Ya went to Phnom Penh to participate in talks with a Vietnamese delegation about negotiating a new border treaty The negotiations which reportedly became tense at times came to an impasse over whether to accept French-drawn maps and boundaries At Pol Pots urging the talks were broken off by the Cambodian side although there are indications that Ya was somewhat reluctant to do so Ya was later criticized for being too soft on the Vietnamese allegedly agreeing to

14

12 Kết luận Trong caacutech noacutei chuyện phổ thocircng (common parlance) của người Khmer họ mỉa mai gọi Thaacutei Lan lagrave cha vagrave Việt Nam lagrave mẹ của Cambodge Mối hận thugrave giữa hai chủng tộc Khmer vagrave Việt Nam xảy ra dai dẳng hagraveng trăm năm nay được Ung Bun Pheav dẫn chứng trong phuacutec trigravenh Lịch sử của kinh Vĩnh Tế như sau Một sự kiện đaacuteng ghi nhận ở đacircy lagrave vụ đagraveo kinh Vĩnh Tế dưới triều vua Minh Mạng khởi sự năm 1814 Luacutec đoacute Preah Ang Chan lagrave vua Khmer Ngagravey 13 thaacuteng Meakaseacute năm Hợi (1814) vua Annam phaacutei Yuamreach Ong Thanh Ong Binh Thanh vagrave Ong Loeung dẫn 3000 liacutenh cugraveng với 1000 người Khmer tổng cộng 4000 người từ tỉnh Tragrave Vinh đến Chacircu Đốc để xacircy đồn phograveng thủ vagrave đagraveo kinh cho thoaacutet nước ra biển nối Chacircu Đốc vagrave socircng về phiacutea Đocircng 10000 người gồm coacute 5000 người An Nam vagrave 5000 người Cambodge được dugraveng tại chỗ để đagraveo kinh nagravey dưới sự giaacutem thị của người An Nam Bề ngang 33 megravetres sacircu 260 megravetres vagrave nối nhaacutenh hướng Tacircy của socircng Meacutekong với Vịnh Xiecircm La kinh nagravey chảy qua caacutec tỉnh Cambodge từ Peam (Hagrave Tiecircn) đến Moat Chrouk (Chacircu Đốc) (History of Cambodia by A Leclegravere page 412) Lagravem việc vất vả dưới sức noacuteng mặt trời vagrave dưới roi vọt của giaacutem thị vagrave bị đoacutei nhiều người ngatilde quỵ tại hiện trường (đagraveo kinh) bởi vigrave caacutec nhiệm vụ khoacute khăn hoặc bị nước cuốn trocirci khi người An Nam ra lệnh đổ nước vagraveo kinh (Khy Phanra Cộng đồng Việt Nam vagraveo giai đoạn Phaacutep bảo hộ) Người An Nam chocircn sống cao đến cổ bất cứ người Khmer nagraveo nổi lecircn chống họ trong một caacutech magrave chỉ coacute đầu luacute ra để tạo thagravenh chạc ba trước khi nhuacutem lửa vagrave caacutec đầu nagravey được dugraveng như lagrave vật chống cho caacutei ấm để nấu nước tragrave Khi việc đagraveo kinh hoagraven tất người An Nam saacutep nhập toagraven thể vugraveng đất hướng Nam của kinh magrave họ xem từ đấy lagrave biecircn giới của hai nước13

cede territory to them and advising that Division troops pull back from the border These border talks were the last face-to-face negotiations between the Democratic Kampuchea regime and Vietnam before full-scale war broke out between the two countries 13 Ung Bun Pheav The History of the Vinh Te Canal 01-27-2004 The 13 of the month of Meakaseacute Year of the Pig (1814) the king of Annam sent Yuamreach Ong Thanh Ong Binh Thanh and Ong Loeung to lead 3000 soldiers as well as 1000 Cambodians from the province of Preah Trapeang a total of 4000 people to build forts at Moat Chrouk and to dig a canal or channel that drains drain toward the sea linking Moat Chrouk and the river on the Est (Moha Boros Khmer ndeg6 Eng Sot page 1043) Ten thousand men of which 5000 Annamites and 5000 Cambodians were employed on the field to realize this Canal (Preacutek Chik) under the supervision of the Annamese On 33m wide and 260 m deep and linking the western Arm of the Mekong River with the Gulf of Siam this Canal runs across the Cambodian provinces from Peam (Hatien) to Moat Chrouk (Chaudoc) (History of Cambodia by A Leclegravere page 412) Working hard in the heat of the sun and under the supervisorsrsquo strokes of stick and starved many succumbed in the field because of the awkward tasks or were taken away by the water current when the Annamese ordered to fill the

15

Theo phuacutec trigravenh Sophal Ear14 Chủng tộc Khmer chiếm 96 dacircn số Cambodge Nhoacutem dacircn thiểu số đocircng nhất lagrave người Chiecircm Thagravenh-Matilde Lai (Cham-Malays) cư ngụ dọc theo socircng Meacutekong dagravei lecircn hướng Bắc Phnom Penh Nhoacutem nagravey lagrave hậu duệ của người Chiecircm Thagravenh ngagravey trước ở vugraveng biển phiacutea Nam Việt Nam họ hội nhập niềm tin vagrave chữ viết của người Matilde Lai cư ngụ ở Cambodge thể theo lời mời gọi của vua Khmer Chan in 1642 Một số ở thagravenh thị coacute học vấn vagrave nằm trong latildenh vực thương mại người Chiecircm Thagravenh bị bạc đatildei nặng nề dưới thời Pol Pot vagrave dacircn số của họ hiện nay chỉ vừa hơn 200000 người so với hơn 800000 người trong thập niecircn 1950s vagrave 1960s Với con số khoảng 50000 người chủng tộc người Hoa tạo necircn một nhoacutem chủng tộc thiểu số quan trọng ở Cambodge mức độ hội nhập của họ vagraveo xatilde hội Cambodge rất cao Traacutei lại với con số khoảng 90000 người chủng tộc người Việt khocircng mấy hội nhập họ vẫn giữ hầu hết sắc thaacutei văn hoacutea riecircng biệt Người Việt Nam xem dacircn Khmer như một giống dacircn man rợ cần phải được văn minh hoacutea bởi văn hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng Sophal Ear triacutech dẫn cacircu trecircn từ Wikipedia magrave đoạn văn đầy đủ như sau Trong caacutech cư xử độc đoaacuten đối với dacircn Khmer thật ra khoacute phacircn biệt giữa người Thaacutei vagrave người Việt Nam Nỗi đau khổ vagrave di tản gacircy ra do chiến tranh coacute thể so saacutenh trecircn nhiều phương diện tương tự như những gigrave magrave dacircn Cambodge trải qua trong thập niecircn 1970s Nhưng xeacutet về căn bản người Thaacutei vagrave người Việt Nam coacute thaacutei độ khaacutec nhau trong tương quan với Cambodge Người Thaacutei cugraveng chia xẻ với người Khmer về tocircn giaacuteo huyền thoại văn chương vagrave văn hoacutea Triều đại Chakri ở Bangkok muốn coacute sự trung thagravenh triều cống vagrave đất đai của Cambodge nhưng họ khocircng coacute yacute thử thaacutech hoặc thay đổi caacutec giaacute trị (xatilde hội văn hoacutea) hay phong caacutech sống của dacircn Khmer Người Việt Nam xem dacircn Khmer như một giống dacircn man rợ cần phải được văn minh hoacutea bởi văn

Canal with waterraquo (Khy Phanra the Vietnamese community in Cambodia at the time of the French Protectorate University of Sorbonne Nouvelle Paris III) The Annamese buried alive up to the neck any Khmer who rebelled against them in a way that only the heads stick out to form a tripods before lighting and the heads were supposed to act as supports for a tea kettle while making their tea As the digging was finished the Annamese would annexed the whole territory located south of the Canal that they considered as being henceforth the border between the two States 14 Sophal Ear A Contribution to the Study of Cambodias Economy Department of Economics University of California Berkeley March 221995 Numbering around 50000 the ethnic Chinese constitute another important ethnic group in Cambodia although as in neighbouring Thailand they have been assimilated to a greater degree than in many other parts of South East Asia As such they may be contrasted with the community of some 95000 ethnic Vietnamese which mostly retains its cultural distinctiveness The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

16

hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng15

Tigravenh cảm hận thugrave khinh gheacutet lẫn nhau giữa người Khmer vagrave Việt Nam khocircng dễ giải tỏa từ cả hai phiacutea Một mặt người Khmer phải yacute thức rằng nếu khocircng coacute sự cứu nguy của Việt Nam trong vụ 4-năm Pol Pot thigrave coacute lẽ đất nước của họ ngagravey nay đatilde trở thagravenh một xatilde hội của loagravei người nguyecircn thủy dacircn số coacute thể đatilde bị giết hơn năm triệu người thậm chiacute bị diệt vong luocircn Mặt khaacutec người Việt Nam khocircng necircn beacute caacutei lầm về văn hoacutea Khmer họ lagrave một giống dacircn coacute truyền thống dacircn tộc hẳn hoi với nhiều neacutet đặc thugrave rực rỡ - chỉ bị hiếp đaacutep vigrave dacircn số iacutet oi - trong luacutec Việt Nam do hoagraven cảnh chiến tranh triền miecircn vagrave bị Trung quốc đocirc hộ chiếm lagravem thuộc địa cả 1000 năm vagrave vẫn cograven saacutech nhiễu matildei cho đến ngagravey nay bị Phaacutep chiếm lagravem thuộc địa 100 năm cugraveng tigravenh higravenh hỗn loạn sau thời thuộc Phaacutep necircn điều rotilde ragraveng lagrave người Việt Nam khocircng caacutech nagraveo magrave higravenh thagravenh bất cứ một truyền thống riecircng hay dacircn tộc tiacutenh nagraveo về văn hoacutea kiến truacutec nhagrave cửa tocircn giaacuteo triết lyacute acircm nhạc chữ viết y phục votilde nghệ kỹ thuật vv - coacute chăng lagrave đặc tiacutenh thiacutech ứng vagraveo hoagraven cảnh thực tế magrave thocirci Trong quaacute trigravenh Nam tiến người miền Bắc Việt Nam hợp chủng với người Chiecircm Thagravenh ở miền Trung rồi tới nhoacutem người Khmer vagrave Trung quốc ở miền Nam - rất tiếc lagrave khocircng coacute con số thống kecirc về thagravenh phần chủng tộc cũng như những nghiecircn cứu nhacircn văn một caacutech khaacutech quan necircn chỉ coacute thể noacutei tổng quaacutet magrave thocirci Mỗi thời đại con người coacute mỗi kiểu văn minh khaacutec nhau Thời xưa khi chiến thắng Chiecircm Thagravenh Chacircn Lạp Việt Nam đều cướp boacutec vagraveng bạc xem caacutec cung nữ lagrave chiến lợi phẩm bắt về vagrave phacircn phaacutet cho vua quan Thời nay loagravei người necircn học vagrave thấm nhuần điều 1 của bản Tuyecircn ngocircn quốc tế nhacircn quyền năm 1948 sau đacircy Mọi người sinh ra tự do vagrave bigravenh đẳng trong phẩm caacutech vagrave quyền lợi Họ được phuacute cho lyacute lẽ vagrave lương tacircm vagrave necircn cư xử đối với nhau trong tinh thần anh em Tous les ecirctres humains naissent libres et eacutegaux en digniteacute et en droits Ils sont doueacutes de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraterniteacute All human beings are born free and equal in dignity and rightsThey are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood Nhacircn nhacircn sinh nhi tự do tại tocircn nghiecircm hogravea quyền lợi thượng nhất luật bigravenh đẳng Tha mocircn phuacute hữu lyacute tiacutenh hogravea lương tacircm tịnh ứng dĩ huynh đệ quan hệ điacutech tinh thần hỗ tương đối đatildei - 人人生而自由在尊嚴和權利上一律平等 他們賦有理性和良心 並應以兄弟關係的 精 神

互相對待

15 From Wikipedia the free encyclopedia In their arbitrary treatment of the Khmer population the Thai and the Vietnamese were virtually indistinguishable The suffering and the dislocation caused by war were comparable in many ways to similar Cambodian experiences in the 1970s But the Thai and the Vietnamese had fundamentally different attitudes concerning their relationships with Cambodia The Thai shared with the Khmer a common religion mythology literature and culture The Chakri kings at Bangkok wanted Cambodias loyalty tribute and land but they had no intention of challenging or changing its peoples values or way of life The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

17

Ngagravey nay Cambodge chưa hẳn dễ bị hiếp đaacutep như xưa Họ biết mở rộng giao thiệp với caacutec nước khaacutec magrave rất coacute thể sẽ được tận tigravenh cứu giuacutep nếu bị nguy biến Mặt khaacutec nhacircn số khocircng cograven lagrave yếu tố quyết định chiến tranh Ngoagravei sự hỗ trợ tiacutech cực của Trung quốc họ cograven coacute một đồng minh chiacute thacircn Bắc Hagraven Baacuteo Phnom Penh Post số November 2-15 2007 dưới tựa đề Trải thảm đỏ tiếp Thủ Tướng Bắc Hagraven Cat Barton vagrave Cheang Sokha viết như sau16

Năm 1979 khi Việt nam xacircm chiếm Cambodge để trục xuất Khmer Rouge Bắc Hagraven liều lĩnh chấp nhận cơn phẫn nộ của khối Đocircng Acircu để yểm trợ cho một Chaacutenh Phủ Liecircn Hiệp Dacircn Chủ Kampuchea mới (CGDK)- tức lagrave một chaacutenh phủ đấu tranh Cambodge chống sự chiếm đoacuteng của Việt Nam Đặc sứ Julio A Jeldres người cheacutep tiểu sử của vua Norodom Sihanouk giải thiacutech Bắc Hagraven chấp nhận rủi ro mất mối liecircn hệ lacircu dagravei với Việt Nam một đồng chiacute xatilde hội chủ nghĩa để dang tay ủng hộ Sihanouk vagrave chaacutenh phủ liecircn hiệp do Sihanouk cầm đầu Năm 1980 Liecircn Bang Xocirc-Viết chaacutenh thức yecircu cầu Bắc Hagraven đoacuteng cửa đối với Sihanouk Mặc dugrave luacutec đoacute Bắc Hagraven nhận nhiều viện trợ từ Liecircn Bang Xocirc-Viết cũng như từ caacutec nước xatilde hội chủ nghĩa vagrave cộng sản chủ nghĩa khaacutec Kim Nhựt Thagravenh từ chối noacutei với caacutec acircn nhacircn đầy quyền lực của ocircng rằng Chủ nghĩa Cộng Sản chuacuteng ta khocircng thể lương thiện trừ khi noacute yểm trợ cho caacutec người aacutei quốc như Sihanouk tranh đấu cho nền độc lập quốc gia vagrave tự do cho dacircn chuacuteng của ocircng Năm 1974 Chủ Tịch Kim Nhựt Thagravenh (tức lagrave Cha của Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Chaacutenh Nhựt) xacircy tặng Sihanouk một dinh thự 60 phograveng nhigraven ra hồ Chhang Sou On ở trong nuacutei caacutech 45 phuacutet laacutei xe từ thủ đocirc Pyongyang Đoacute lagrave dinh thự magrave Sihanouk chạy đến vagraveo thaacuteng 1 1979 sau vụ xacircm chiếm Cambodge của Việt Nam Khi Sihanouk vẻ vang trở về Phnom Penh vagraveo năm 1991 ocircng trở về với đoagraven tugravey tugraveng ngoại giao vagrave cận vệ người Bắc Hagraven Năm 1993 khi Sihanouk được chaacutenh thức taacutei bố triacute lagrave vua của Cambodge ocircng đi vograveng quanh trong nước với những người magrave ocircng biết rằng ocircng coacute thể tin tưởng - tức lagrave những cận vệ Bắc Hagraven17

16 Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Yung II (Kim Chaacutenh Nhựt) chiacutenh thức viếng thăm Cambodge trong bốn ngagravey vagraveo ngagravey 1 thaacuteng 11 2007 để kyacute caacutec hiệp ước thương mại với Cambodge 17 Phnom Penh Post Volume 16 November 2-15 2007 North Korean PM gets red carpet treatment by Cat Barton and Cheang Sokha In 1979 when the Vietnamese invaded Cambodia to oust the Khmer Rouge North Korean risked the ire of the rest of the Eastern block to give its support to the new Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK)- the Cambodian struggle against the Vietnamese occupation of Cambodia North Korean risked its long-lasting relationship with Vietnam a socialist comrade to extend support to Sihanouk and the coalition government over which he presided explained Jeldres (Ambassador Julio A Jeldres the official biographer of Norodom Sihanouk) In 1980 the Soviet Union officially asked North Korean to shut the door on Sihanouk Although at the time North Korean was receiving extensive assistance from the Soviet Union as well as other Communist and Socialist countries Kim II Sung refused telling his powerful benefactors that our Communism is not honorable unless it supports the

18

Kings of Cambodia (Source httpenwikipediaorgwikiKing_of_Cambodia) 6th century Bhavavarman I 6th century Mahendravarman 7th century Isanavarman I 7th century Bhavavarman II 7th century Jayavarman I 8th century Queen Jayavedi Reign unknown Sambhuvarman Reign unknown Pushkaraksha 8th century Sambhuvarman 8th century Rajendravarman I Reign unknown Mahipativarman 802-850 Jayavarman II 850-877 Jayavarman III 877-889 Indravarman I 889-900 Yasovarman I 900-922 Harshavarman I 922-928 Isanavarman II 928-942 Jayavarman IV 942-944 Harshavarman II 944-968 Rajendravarman II 968 - 1001 Jayavarman V 1001-1002 Udayadityavarman I 1002 Jayaviravarman 1002-1050 Suryavarman I 1050-1066 Udayadityavarman II 1066-1090 Harshavarman III 1090-1107 Jayavarman VI 1107-1113 Dharanindravarman I 1113-1150 Suryavarman II The Angkor Wat was built 1150-1160 Dharanindravarman II 1160-1166 Yasovarman II 1166-1177 Tribhuvanadityavarman From 1177 to 1181 Cham invasion and period of anarchy 1181-1219 Jayavarman VII 1219-1243 Indravarman II

patriots like Sihanouk who struggle for the independence of their country and the freedom of his people according to Jeldres In 1974 President Kim II Sung (Kim Jong IIs father) built a 60-room palace for Sihanouk fronting on Lake Chhang Sou On in the mountains 45 minutes outside of Pyongyang It was the palace that Sihanouk fled to in January 1979 following the Vietnamese invasion When Sihanouk triumphantly returned to Phnom Penh in 1991 he came with North Korean escorts both as personal bodyguards and as diplomats In 1993 when Sihanouk was officially reinstalled as the king of Cambodia he surrounded himself in the country with people he knew he could trust - North Korean bodyguards

14

12 Kết luận Trong caacutech noacutei chuyện phổ thocircng (common parlance) của người Khmer họ mỉa mai gọi Thaacutei Lan lagrave cha vagrave Việt Nam lagrave mẹ của Cambodge Mối hận thugrave giữa hai chủng tộc Khmer vagrave Việt Nam xảy ra dai dẳng hagraveng trăm năm nay được Ung Bun Pheav dẫn chứng trong phuacutec trigravenh Lịch sử của kinh Vĩnh Tế như sau Một sự kiện đaacuteng ghi nhận ở đacircy lagrave vụ đagraveo kinh Vĩnh Tế dưới triều vua Minh Mạng khởi sự năm 1814 Luacutec đoacute Preah Ang Chan lagrave vua Khmer Ngagravey 13 thaacuteng Meakaseacute năm Hợi (1814) vua Annam phaacutei Yuamreach Ong Thanh Ong Binh Thanh vagrave Ong Loeung dẫn 3000 liacutenh cugraveng với 1000 người Khmer tổng cộng 4000 người từ tỉnh Tragrave Vinh đến Chacircu Đốc để xacircy đồn phograveng thủ vagrave đagraveo kinh cho thoaacutet nước ra biển nối Chacircu Đốc vagrave socircng về phiacutea Đocircng 10000 người gồm coacute 5000 người An Nam vagrave 5000 người Cambodge được dugraveng tại chỗ để đagraveo kinh nagravey dưới sự giaacutem thị của người An Nam Bề ngang 33 megravetres sacircu 260 megravetres vagrave nối nhaacutenh hướng Tacircy của socircng Meacutekong với Vịnh Xiecircm La kinh nagravey chảy qua caacutec tỉnh Cambodge từ Peam (Hagrave Tiecircn) đến Moat Chrouk (Chacircu Đốc) (History of Cambodia by A Leclegravere page 412) Lagravem việc vất vả dưới sức noacuteng mặt trời vagrave dưới roi vọt của giaacutem thị vagrave bị đoacutei nhiều người ngatilde quỵ tại hiện trường (đagraveo kinh) bởi vigrave caacutec nhiệm vụ khoacute khăn hoặc bị nước cuốn trocirci khi người An Nam ra lệnh đổ nước vagraveo kinh (Khy Phanra Cộng đồng Việt Nam vagraveo giai đoạn Phaacutep bảo hộ) Người An Nam chocircn sống cao đến cổ bất cứ người Khmer nagraveo nổi lecircn chống họ trong một caacutech magrave chỉ coacute đầu luacute ra để tạo thagravenh chạc ba trước khi nhuacutem lửa vagrave caacutec đầu nagravey được dugraveng như lagrave vật chống cho caacutei ấm để nấu nước tragrave Khi việc đagraveo kinh hoagraven tất người An Nam saacutep nhập toagraven thể vugraveng đất hướng Nam của kinh magrave họ xem từ đấy lagrave biecircn giới của hai nước13

cede territory to them and advising that Division troops pull back from the border These border talks were the last face-to-face negotiations between the Democratic Kampuchea regime and Vietnam before full-scale war broke out between the two countries 13 Ung Bun Pheav The History of the Vinh Te Canal 01-27-2004 The 13 of the month of Meakaseacute Year of the Pig (1814) the king of Annam sent Yuamreach Ong Thanh Ong Binh Thanh and Ong Loeung to lead 3000 soldiers as well as 1000 Cambodians from the province of Preah Trapeang a total of 4000 people to build forts at Moat Chrouk and to dig a canal or channel that drains drain toward the sea linking Moat Chrouk and the river on the Est (Moha Boros Khmer ndeg6 Eng Sot page 1043) Ten thousand men of which 5000 Annamites and 5000 Cambodians were employed on the field to realize this Canal (Preacutek Chik) under the supervision of the Annamese On 33m wide and 260 m deep and linking the western Arm of the Mekong River with the Gulf of Siam this Canal runs across the Cambodian provinces from Peam (Hatien) to Moat Chrouk (Chaudoc) (History of Cambodia by A Leclegravere page 412) Working hard in the heat of the sun and under the supervisorsrsquo strokes of stick and starved many succumbed in the field because of the awkward tasks or were taken away by the water current when the Annamese ordered to fill the

15

Theo phuacutec trigravenh Sophal Ear14 Chủng tộc Khmer chiếm 96 dacircn số Cambodge Nhoacutem dacircn thiểu số đocircng nhất lagrave người Chiecircm Thagravenh-Matilde Lai (Cham-Malays) cư ngụ dọc theo socircng Meacutekong dagravei lecircn hướng Bắc Phnom Penh Nhoacutem nagravey lagrave hậu duệ của người Chiecircm Thagravenh ngagravey trước ở vugraveng biển phiacutea Nam Việt Nam họ hội nhập niềm tin vagrave chữ viết của người Matilde Lai cư ngụ ở Cambodge thể theo lời mời gọi của vua Khmer Chan in 1642 Một số ở thagravenh thị coacute học vấn vagrave nằm trong latildenh vực thương mại người Chiecircm Thagravenh bị bạc đatildei nặng nề dưới thời Pol Pot vagrave dacircn số của họ hiện nay chỉ vừa hơn 200000 người so với hơn 800000 người trong thập niecircn 1950s vagrave 1960s Với con số khoảng 50000 người chủng tộc người Hoa tạo necircn một nhoacutem chủng tộc thiểu số quan trọng ở Cambodge mức độ hội nhập của họ vagraveo xatilde hội Cambodge rất cao Traacutei lại với con số khoảng 90000 người chủng tộc người Việt khocircng mấy hội nhập họ vẫn giữ hầu hết sắc thaacutei văn hoacutea riecircng biệt Người Việt Nam xem dacircn Khmer như một giống dacircn man rợ cần phải được văn minh hoacutea bởi văn hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng Sophal Ear triacutech dẫn cacircu trecircn từ Wikipedia magrave đoạn văn đầy đủ như sau Trong caacutech cư xử độc đoaacuten đối với dacircn Khmer thật ra khoacute phacircn biệt giữa người Thaacutei vagrave người Việt Nam Nỗi đau khổ vagrave di tản gacircy ra do chiến tranh coacute thể so saacutenh trecircn nhiều phương diện tương tự như những gigrave magrave dacircn Cambodge trải qua trong thập niecircn 1970s Nhưng xeacutet về căn bản người Thaacutei vagrave người Việt Nam coacute thaacutei độ khaacutec nhau trong tương quan với Cambodge Người Thaacutei cugraveng chia xẻ với người Khmer về tocircn giaacuteo huyền thoại văn chương vagrave văn hoacutea Triều đại Chakri ở Bangkok muốn coacute sự trung thagravenh triều cống vagrave đất đai của Cambodge nhưng họ khocircng coacute yacute thử thaacutech hoặc thay đổi caacutec giaacute trị (xatilde hội văn hoacutea) hay phong caacutech sống của dacircn Khmer Người Việt Nam xem dacircn Khmer như một giống dacircn man rợ cần phải được văn minh hoacutea bởi văn

Canal with waterraquo (Khy Phanra the Vietnamese community in Cambodia at the time of the French Protectorate University of Sorbonne Nouvelle Paris III) The Annamese buried alive up to the neck any Khmer who rebelled against them in a way that only the heads stick out to form a tripods before lighting and the heads were supposed to act as supports for a tea kettle while making their tea As the digging was finished the Annamese would annexed the whole territory located south of the Canal that they considered as being henceforth the border between the two States 14 Sophal Ear A Contribution to the Study of Cambodias Economy Department of Economics University of California Berkeley March 221995 Numbering around 50000 the ethnic Chinese constitute another important ethnic group in Cambodia although as in neighbouring Thailand they have been assimilated to a greater degree than in many other parts of South East Asia As such they may be contrasted with the community of some 95000 ethnic Vietnamese which mostly retains its cultural distinctiveness The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

16

hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng15

Tigravenh cảm hận thugrave khinh gheacutet lẫn nhau giữa người Khmer vagrave Việt Nam khocircng dễ giải tỏa từ cả hai phiacutea Một mặt người Khmer phải yacute thức rằng nếu khocircng coacute sự cứu nguy của Việt Nam trong vụ 4-năm Pol Pot thigrave coacute lẽ đất nước của họ ngagravey nay đatilde trở thagravenh một xatilde hội của loagravei người nguyecircn thủy dacircn số coacute thể đatilde bị giết hơn năm triệu người thậm chiacute bị diệt vong luocircn Mặt khaacutec người Việt Nam khocircng necircn beacute caacutei lầm về văn hoacutea Khmer họ lagrave một giống dacircn coacute truyền thống dacircn tộc hẳn hoi với nhiều neacutet đặc thugrave rực rỡ - chỉ bị hiếp đaacutep vigrave dacircn số iacutet oi - trong luacutec Việt Nam do hoagraven cảnh chiến tranh triền miecircn vagrave bị Trung quốc đocirc hộ chiếm lagravem thuộc địa cả 1000 năm vagrave vẫn cograven saacutech nhiễu matildei cho đến ngagravey nay bị Phaacutep chiếm lagravem thuộc địa 100 năm cugraveng tigravenh higravenh hỗn loạn sau thời thuộc Phaacutep necircn điều rotilde ragraveng lagrave người Việt Nam khocircng caacutech nagraveo magrave higravenh thagravenh bất cứ một truyền thống riecircng hay dacircn tộc tiacutenh nagraveo về văn hoacutea kiến truacutec nhagrave cửa tocircn giaacuteo triết lyacute acircm nhạc chữ viết y phục votilde nghệ kỹ thuật vv - coacute chăng lagrave đặc tiacutenh thiacutech ứng vagraveo hoagraven cảnh thực tế magrave thocirci Trong quaacute trigravenh Nam tiến người miền Bắc Việt Nam hợp chủng với người Chiecircm Thagravenh ở miền Trung rồi tới nhoacutem người Khmer vagrave Trung quốc ở miền Nam - rất tiếc lagrave khocircng coacute con số thống kecirc về thagravenh phần chủng tộc cũng như những nghiecircn cứu nhacircn văn một caacutech khaacutech quan necircn chỉ coacute thể noacutei tổng quaacutet magrave thocirci Mỗi thời đại con người coacute mỗi kiểu văn minh khaacutec nhau Thời xưa khi chiến thắng Chiecircm Thagravenh Chacircn Lạp Việt Nam đều cướp boacutec vagraveng bạc xem caacutec cung nữ lagrave chiến lợi phẩm bắt về vagrave phacircn phaacutet cho vua quan Thời nay loagravei người necircn học vagrave thấm nhuần điều 1 của bản Tuyecircn ngocircn quốc tế nhacircn quyền năm 1948 sau đacircy Mọi người sinh ra tự do vagrave bigravenh đẳng trong phẩm caacutech vagrave quyền lợi Họ được phuacute cho lyacute lẽ vagrave lương tacircm vagrave necircn cư xử đối với nhau trong tinh thần anh em Tous les ecirctres humains naissent libres et eacutegaux en digniteacute et en droits Ils sont doueacutes de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraterniteacute All human beings are born free and equal in dignity and rightsThey are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood Nhacircn nhacircn sinh nhi tự do tại tocircn nghiecircm hogravea quyền lợi thượng nhất luật bigravenh đẳng Tha mocircn phuacute hữu lyacute tiacutenh hogravea lương tacircm tịnh ứng dĩ huynh đệ quan hệ điacutech tinh thần hỗ tương đối đatildei - 人人生而自由在尊嚴和權利上一律平等 他們賦有理性和良心 並應以兄弟關係的 精 神

互相對待

15 From Wikipedia the free encyclopedia In their arbitrary treatment of the Khmer population the Thai and the Vietnamese were virtually indistinguishable The suffering and the dislocation caused by war were comparable in many ways to similar Cambodian experiences in the 1970s But the Thai and the Vietnamese had fundamentally different attitudes concerning their relationships with Cambodia The Thai shared with the Khmer a common religion mythology literature and culture The Chakri kings at Bangkok wanted Cambodias loyalty tribute and land but they had no intention of challenging or changing its peoples values or way of life The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

17

Ngagravey nay Cambodge chưa hẳn dễ bị hiếp đaacutep như xưa Họ biết mở rộng giao thiệp với caacutec nước khaacutec magrave rất coacute thể sẽ được tận tigravenh cứu giuacutep nếu bị nguy biến Mặt khaacutec nhacircn số khocircng cograven lagrave yếu tố quyết định chiến tranh Ngoagravei sự hỗ trợ tiacutech cực của Trung quốc họ cograven coacute một đồng minh chiacute thacircn Bắc Hagraven Baacuteo Phnom Penh Post số November 2-15 2007 dưới tựa đề Trải thảm đỏ tiếp Thủ Tướng Bắc Hagraven Cat Barton vagrave Cheang Sokha viết như sau16

Năm 1979 khi Việt nam xacircm chiếm Cambodge để trục xuất Khmer Rouge Bắc Hagraven liều lĩnh chấp nhận cơn phẫn nộ của khối Đocircng Acircu để yểm trợ cho một Chaacutenh Phủ Liecircn Hiệp Dacircn Chủ Kampuchea mới (CGDK)- tức lagrave một chaacutenh phủ đấu tranh Cambodge chống sự chiếm đoacuteng của Việt Nam Đặc sứ Julio A Jeldres người cheacutep tiểu sử của vua Norodom Sihanouk giải thiacutech Bắc Hagraven chấp nhận rủi ro mất mối liecircn hệ lacircu dagravei với Việt Nam một đồng chiacute xatilde hội chủ nghĩa để dang tay ủng hộ Sihanouk vagrave chaacutenh phủ liecircn hiệp do Sihanouk cầm đầu Năm 1980 Liecircn Bang Xocirc-Viết chaacutenh thức yecircu cầu Bắc Hagraven đoacuteng cửa đối với Sihanouk Mặc dugrave luacutec đoacute Bắc Hagraven nhận nhiều viện trợ từ Liecircn Bang Xocirc-Viết cũng như từ caacutec nước xatilde hội chủ nghĩa vagrave cộng sản chủ nghĩa khaacutec Kim Nhựt Thagravenh từ chối noacutei với caacutec acircn nhacircn đầy quyền lực của ocircng rằng Chủ nghĩa Cộng Sản chuacuteng ta khocircng thể lương thiện trừ khi noacute yểm trợ cho caacutec người aacutei quốc như Sihanouk tranh đấu cho nền độc lập quốc gia vagrave tự do cho dacircn chuacuteng của ocircng Năm 1974 Chủ Tịch Kim Nhựt Thagravenh (tức lagrave Cha của Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Chaacutenh Nhựt) xacircy tặng Sihanouk một dinh thự 60 phograveng nhigraven ra hồ Chhang Sou On ở trong nuacutei caacutech 45 phuacutet laacutei xe từ thủ đocirc Pyongyang Đoacute lagrave dinh thự magrave Sihanouk chạy đến vagraveo thaacuteng 1 1979 sau vụ xacircm chiếm Cambodge của Việt Nam Khi Sihanouk vẻ vang trở về Phnom Penh vagraveo năm 1991 ocircng trở về với đoagraven tugravey tugraveng ngoại giao vagrave cận vệ người Bắc Hagraven Năm 1993 khi Sihanouk được chaacutenh thức taacutei bố triacute lagrave vua của Cambodge ocircng đi vograveng quanh trong nước với những người magrave ocircng biết rằng ocircng coacute thể tin tưởng - tức lagrave những cận vệ Bắc Hagraven17

16 Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Yung II (Kim Chaacutenh Nhựt) chiacutenh thức viếng thăm Cambodge trong bốn ngagravey vagraveo ngagravey 1 thaacuteng 11 2007 để kyacute caacutec hiệp ước thương mại với Cambodge 17 Phnom Penh Post Volume 16 November 2-15 2007 North Korean PM gets red carpet treatment by Cat Barton and Cheang Sokha In 1979 when the Vietnamese invaded Cambodia to oust the Khmer Rouge North Korean risked the ire of the rest of the Eastern block to give its support to the new Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK)- the Cambodian struggle against the Vietnamese occupation of Cambodia North Korean risked its long-lasting relationship with Vietnam a socialist comrade to extend support to Sihanouk and the coalition government over which he presided explained Jeldres (Ambassador Julio A Jeldres the official biographer of Norodom Sihanouk) In 1980 the Soviet Union officially asked North Korean to shut the door on Sihanouk Although at the time North Korean was receiving extensive assistance from the Soviet Union as well as other Communist and Socialist countries Kim II Sung refused telling his powerful benefactors that our Communism is not honorable unless it supports the

18

Kings of Cambodia (Source httpenwikipediaorgwikiKing_of_Cambodia) 6th century Bhavavarman I 6th century Mahendravarman 7th century Isanavarman I 7th century Bhavavarman II 7th century Jayavarman I 8th century Queen Jayavedi Reign unknown Sambhuvarman Reign unknown Pushkaraksha 8th century Sambhuvarman 8th century Rajendravarman I Reign unknown Mahipativarman 802-850 Jayavarman II 850-877 Jayavarman III 877-889 Indravarman I 889-900 Yasovarman I 900-922 Harshavarman I 922-928 Isanavarman II 928-942 Jayavarman IV 942-944 Harshavarman II 944-968 Rajendravarman II 968 - 1001 Jayavarman V 1001-1002 Udayadityavarman I 1002 Jayaviravarman 1002-1050 Suryavarman I 1050-1066 Udayadityavarman II 1066-1090 Harshavarman III 1090-1107 Jayavarman VI 1107-1113 Dharanindravarman I 1113-1150 Suryavarman II The Angkor Wat was built 1150-1160 Dharanindravarman II 1160-1166 Yasovarman II 1166-1177 Tribhuvanadityavarman From 1177 to 1181 Cham invasion and period of anarchy 1181-1219 Jayavarman VII 1219-1243 Indravarman II

patriots like Sihanouk who struggle for the independence of their country and the freedom of his people according to Jeldres In 1974 President Kim II Sung (Kim Jong IIs father) built a 60-room palace for Sihanouk fronting on Lake Chhang Sou On in the mountains 45 minutes outside of Pyongyang It was the palace that Sihanouk fled to in January 1979 following the Vietnamese invasion When Sihanouk triumphantly returned to Phnom Penh in 1991 he came with North Korean escorts both as personal bodyguards and as diplomats In 1993 when Sihanouk was officially reinstalled as the king of Cambodia he surrounded himself in the country with people he knew he could trust - North Korean bodyguards

15

Theo phuacutec trigravenh Sophal Ear14 Chủng tộc Khmer chiếm 96 dacircn số Cambodge Nhoacutem dacircn thiểu số đocircng nhất lagrave người Chiecircm Thagravenh-Matilde Lai (Cham-Malays) cư ngụ dọc theo socircng Meacutekong dagravei lecircn hướng Bắc Phnom Penh Nhoacutem nagravey lagrave hậu duệ của người Chiecircm Thagravenh ngagravey trước ở vugraveng biển phiacutea Nam Việt Nam họ hội nhập niềm tin vagrave chữ viết của người Matilde Lai cư ngụ ở Cambodge thể theo lời mời gọi của vua Khmer Chan in 1642 Một số ở thagravenh thị coacute học vấn vagrave nằm trong latildenh vực thương mại người Chiecircm Thagravenh bị bạc đatildei nặng nề dưới thời Pol Pot vagrave dacircn số của họ hiện nay chỉ vừa hơn 200000 người so với hơn 800000 người trong thập niecircn 1950s vagrave 1960s Với con số khoảng 50000 người chủng tộc người Hoa tạo necircn một nhoacutem chủng tộc thiểu số quan trọng ở Cambodge mức độ hội nhập của họ vagraveo xatilde hội Cambodge rất cao Traacutei lại với con số khoảng 90000 người chủng tộc người Việt khocircng mấy hội nhập họ vẫn giữ hầu hết sắc thaacutei văn hoacutea riecircng biệt Người Việt Nam xem dacircn Khmer như một giống dacircn man rợ cần phải được văn minh hoacutea bởi văn hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng Sophal Ear triacutech dẫn cacircu trecircn từ Wikipedia magrave đoạn văn đầy đủ như sau Trong caacutech cư xử độc đoaacuten đối với dacircn Khmer thật ra khoacute phacircn biệt giữa người Thaacutei vagrave người Việt Nam Nỗi đau khổ vagrave di tản gacircy ra do chiến tranh coacute thể so saacutenh trecircn nhiều phương diện tương tự như những gigrave magrave dacircn Cambodge trải qua trong thập niecircn 1970s Nhưng xeacutet về căn bản người Thaacutei vagrave người Việt Nam coacute thaacutei độ khaacutec nhau trong tương quan với Cambodge Người Thaacutei cugraveng chia xẻ với người Khmer về tocircn giaacuteo huyền thoại văn chương vagrave văn hoacutea Triều đại Chakri ở Bangkok muốn coacute sự trung thagravenh triều cống vagrave đất đai của Cambodge nhưng họ khocircng coacute yacute thử thaacutech hoặc thay đổi caacutec giaacute trị (xatilde hội văn hoacutea) hay phong caacutech sống của dacircn Khmer Người Việt Nam xem dacircn Khmer như một giống dacircn man rợ cần phải được văn minh hoacutea bởi văn

Canal with waterraquo (Khy Phanra the Vietnamese community in Cambodia at the time of the French Protectorate University of Sorbonne Nouvelle Paris III) The Annamese buried alive up to the neck any Khmer who rebelled against them in a way that only the heads stick out to form a tripods before lighting and the heads were supposed to act as supports for a tea kettle while making their tea As the digging was finished the Annamese would annexed the whole territory located south of the Canal that they considered as being henceforth the border between the two States 14 Sophal Ear A Contribution to the Study of Cambodias Economy Department of Economics University of California Berkeley March 221995 Numbering around 50000 the ethnic Chinese constitute another important ethnic group in Cambodia although as in neighbouring Thailand they have been assimilated to a greater degree than in many other parts of South East Asia As such they may be contrasted with the community of some 95000 ethnic Vietnamese which mostly retains its cultural distinctiveness The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

16

hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng15

Tigravenh cảm hận thugrave khinh gheacutet lẫn nhau giữa người Khmer vagrave Việt Nam khocircng dễ giải tỏa từ cả hai phiacutea Một mặt người Khmer phải yacute thức rằng nếu khocircng coacute sự cứu nguy của Việt Nam trong vụ 4-năm Pol Pot thigrave coacute lẽ đất nước của họ ngagravey nay đatilde trở thagravenh một xatilde hội của loagravei người nguyecircn thủy dacircn số coacute thể đatilde bị giết hơn năm triệu người thậm chiacute bị diệt vong luocircn Mặt khaacutec người Việt Nam khocircng necircn beacute caacutei lầm về văn hoacutea Khmer họ lagrave một giống dacircn coacute truyền thống dacircn tộc hẳn hoi với nhiều neacutet đặc thugrave rực rỡ - chỉ bị hiếp đaacutep vigrave dacircn số iacutet oi - trong luacutec Việt Nam do hoagraven cảnh chiến tranh triền miecircn vagrave bị Trung quốc đocirc hộ chiếm lagravem thuộc địa cả 1000 năm vagrave vẫn cograven saacutech nhiễu matildei cho đến ngagravey nay bị Phaacutep chiếm lagravem thuộc địa 100 năm cugraveng tigravenh higravenh hỗn loạn sau thời thuộc Phaacutep necircn điều rotilde ragraveng lagrave người Việt Nam khocircng caacutech nagraveo magrave higravenh thagravenh bất cứ một truyền thống riecircng hay dacircn tộc tiacutenh nagraveo về văn hoacutea kiến truacutec nhagrave cửa tocircn giaacuteo triết lyacute acircm nhạc chữ viết y phục votilde nghệ kỹ thuật vv - coacute chăng lagrave đặc tiacutenh thiacutech ứng vagraveo hoagraven cảnh thực tế magrave thocirci Trong quaacute trigravenh Nam tiến người miền Bắc Việt Nam hợp chủng với người Chiecircm Thagravenh ở miền Trung rồi tới nhoacutem người Khmer vagrave Trung quốc ở miền Nam - rất tiếc lagrave khocircng coacute con số thống kecirc về thagravenh phần chủng tộc cũng như những nghiecircn cứu nhacircn văn một caacutech khaacutech quan necircn chỉ coacute thể noacutei tổng quaacutet magrave thocirci Mỗi thời đại con người coacute mỗi kiểu văn minh khaacutec nhau Thời xưa khi chiến thắng Chiecircm Thagravenh Chacircn Lạp Việt Nam đều cướp boacutec vagraveng bạc xem caacutec cung nữ lagrave chiến lợi phẩm bắt về vagrave phacircn phaacutet cho vua quan Thời nay loagravei người necircn học vagrave thấm nhuần điều 1 của bản Tuyecircn ngocircn quốc tế nhacircn quyền năm 1948 sau đacircy Mọi người sinh ra tự do vagrave bigravenh đẳng trong phẩm caacutech vagrave quyền lợi Họ được phuacute cho lyacute lẽ vagrave lương tacircm vagrave necircn cư xử đối với nhau trong tinh thần anh em Tous les ecirctres humains naissent libres et eacutegaux en digniteacute et en droits Ils sont doueacutes de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraterniteacute All human beings are born free and equal in dignity and rightsThey are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood Nhacircn nhacircn sinh nhi tự do tại tocircn nghiecircm hogravea quyền lợi thượng nhất luật bigravenh đẳng Tha mocircn phuacute hữu lyacute tiacutenh hogravea lương tacircm tịnh ứng dĩ huynh đệ quan hệ điacutech tinh thần hỗ tương đối đatildei - 人人生而自由在尊嚴和權利上一律平等 他們賦有理性和良心 並應以兄弟關係的 精 神

互相對待

15 From Wikipedia the free encyclopedia In their arbitrary treatment of the Khmer population the Thai and the Vietnamese were virtually indistinguishable The suffering and the dislocation caused by war were comparable in many ways to similar Cambodian experiences in the 1970s But the Thai and the Vietnamese had fundamentally different attitudes concerning their relationships with Cambodia The Thai shared with the Khmer a common religion mythology literature and culture The Chakri kings at Bangkok wanted Cambodias loyalty tribute and land but they had no intention of challenging or changing its peoples values or way of life The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

17

Ngagravey nay Cambodge chưa hẳn dễ bị hiếp đaacutep như xưa Họ biết mở rộng giao thiệp với caacutec nước khaacutec magrave rất coacute thể sẽ được tận tigravenh cứu giuacutep nếu bị nguy biến Mặt khaacutec nhacircn số khocircng cograven lagrave yếu tố quyết định chiến tranh Ngoagravei sự hỗ trợ tiacutech cực của Trung quốc họ cograven coacute một đồng minh chiacute thacircn Bắc Hagraven Baacuteo Phnom Penh Post số November 2-15 2007 dưới tựa đề Trải thảm đỏ tiếp Thủ Tướng Bắc Hagraven Cat Barton vagrave Cheang Sokha viết như sau16

Năm 1979 khi Việt nam xacircm chiếm Cambodge để trục xuất Khmer Rouge Bắc Hagraven liều lĩnh chấp nhận cơn phẫn nộ của khối Đocircng Acircu để yểm trợ cho một Chaacutenh Phủ Liecircn Hiệp Dacircn Chủ Kampuchea mới (CGDK)- tức lagrave một chaacutenh phủ đấu tranh Cambodge chống sự chiếm đoacuteng của Việt Nam Đặc sứ Julio A Jeldres người cheacutep tiểu sử của vua Norodom Sihanouk giải thiacutech Bắc Hagraven chấp nhận rủi ro mất mối liecircn hệ lacircu dagravei với Việt Nam một đồng chiacute xatilde hội chủ nghĩa để dang tay ủng hộ Sihanouk vagrave chaacutenh phủ liecircn hiệp do Sihanouk cầm đầu Năm 1980 Liecircn Bang Xocirc-Viết chaacutenh thức yecircu cầu Bắc Hagraven đoacuteng cửa đối với Sihanouk Mặc dugrave luacutec đoacute Bắc Hagraven nhận nhiều viện trợ từ Liecircn Bang Xocirc-Viết cũng như từ caacutec nước xatilde hội chủ nghĩa vagrave cộng sản chủ nghĩa khaacutec Kim Nhựt Thagravenh từ chối noacutei với caacutec acircn nhacircn đầy quyền lực của ocircng rằng Chủ nghĩa Cộng Sản chuacuteng ta khocircng thể lương thiện trừ khi noacute yểm trợ cho caacutec người aacutei quốc như Sihanouk tranh đấu cho nền độc lập quốc gia vagrave tự do cho dacircn chuacuteng của ocircng Năm 1974 Chủ Tịch Kim Nhựt Thagravenh (tức lagrave Cha của Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Chaacutenh Nhựt) xacircy tặng Sihanouk một dinh thự 60 phograveng nhigraven ra hồ Chhang Sou On ở trong nuacutei caacutech 45 phuacutet laacutei xe từ thủ đocirc Pyongyang Đoacute lagrave dinh thự magrave Sihanouk chạy đến vagraveo thaacuteng 1 1979 sau vụ xacircm chiếm Cambodge của Việt Nam Khi Sihanouk vẻ vang trở về Phnom Penh vagraveo năm 1991 ocircng trở về với đoagraven tugravey tugraveng ngoại giao vagrave cận vệ người Bắc Hagraven Năm 1993 khi Sihanouk được chaacutenh thức taacutei bố triacute lagrave vua của Cambodge ocircng đi vograveng quanh trong nước với những người magrave ocircng biết rằng ocircng coacute thể tin tưởng - tức lagrave những cận vệ Bắc Hagraven17

16 Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Yung II (Kim Chaacutenh Nhựt) chiacutenh thức viếng thăm Cambodge trong bốn ngagravey vagraveo ngagravey 1 thaacuteng 11 2007 để kyacute caacutec hiệp ước thương mại với Cambodge 17 Phnom Penh Post Volume 16 November 2-15 2007 North Korean PM gets red carpet treatment by Cat Barton and Cheang Sokha In 1979 when the Vietnamese invaded Cambodia to oust the Khmer Rouge North Korean risked the ire of the rest of the Eastern block to give its support to the new Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK)- the Cambodian struggle against the Vietnamese occupation of Cambodia North Korean risked its long-lasting relationship with Vietnam a socialist comrade to extend support to Sihanouk and the coalition government over which he presided explained Jeldres (Ambassador Julio A Jeldres the official biographer of Norodom Sihanouk) In 1980 the Soviet Union officially asked North Korean to shut the door on Sihanouk Although at the time North Korean was receiving extensive assistance from the Soviet Union as well as other Communist and Socialist countries Kim II Sung refused telling his powerful benefactors that our Communism is not honorable unless it supports the

18

Kings of Cambodia (Source httpenwikipediaorgwikiKing_of_Cambodia) 6th century Bhavavarman I 6th century Mahendravarman 7th century Isanavarman I 7th century Bhavavarman II 7th century Jayavarman I 8th century Queen Jayavedi Reign unknown Sambhuvarman Reign unknown Pushkaraksha 8th century Sambhuvarman 8th century Rajendravarman I Reign unknown Mahipativarman 802-850 Jayavarman II 850-877 Jayavarman III 877-889 Indravarman I 889-900 Yasovarman I 900-922 Harshavarman I 922-928 Isanavarman II 928-942 Jayavarman IV 942-944 Harshavarman II 944-968 Rajendravarman II 968 - 1001 Jayavarman V 1001-1002 Udayadityavarman I 1002 Jayaviravarman 1002-1050 Suryavarman I 1050-1066 Udayadityavarman II 1066-1090 Harshavarman III 1090-1107 Jayavarman VI 1107-1113 Dharanindravarman I 1113-1150 Suryavarman II The Angkor Wat was built 1150-1160 Dharanindravarman II 1160-1166 Yasovarman II 1166-1177 Tribhuvanadityavarman From 1177 to 1181 Cham invasion and period of anarchy 1181-1219 Jayavarman VII 1219-1243 Indravarman II

patriots like Sihanouk who struggle for the independence of their country and the freedom of his people according to Jeldres In 1974 President Kim II Sung (Kim Jong IIs father) built a 60-room palace for Sihanouk fronting on Lake Chhang Sou On in the mountains 45 minutes outside of Pyongyang It was the palace that Sihanouk fled to in January 1979 following the Vietnamese invasion When Sihanouk triumphantly returned to Phnom Penh in 1991 he came with North Korean escorts both as personal bodyguards and as diplomats In 1993 when Sihanouk was officially reinstalled as the king of Cambodia he surrounded himself in the country with people he knew he could trust - North Korean bodyguards

16

hoacutea Việt Nam vagrave họ xem việc chiếm caacutec vugraveng đất phigrave nhiecircu Khmer lagravem thuộc địa bằng caacutech định cư người Việt Nam tại đoacute lagrave chaacutenh đaacuteng15

Tigravenh cảm hận thugrave khinh gheacutet lẫn nhau giữa người Khmer vagrave Việt Nam khocircng dễ giải tỏa từ cả hai phiacutea Một mặt người Khmer phải yacute thức rằng nếu khocircng coacute sự cứu nguy của Việt Nam trong vụ 4-năm Pol Pot thigrave coacute lẽ đất nước của họ ngagravey nay đatilde trở thagravenh một xatilde hội của loagravei người nguyecircn thủy dacircn số coacute thể đatilde bị giết hơn năm triệu người thậm chiacute bị diệt vong luocircn Mặt khaacutec người Việt Nam khocircng necircn beacute caacutei lầm về văn hoacutea Khmer họ lagrave một giống dacircn coacute truyền thống dacircn tộc hẳn hoi với nhiều neacutet đặc thugrave rực rỡ - chỉ bị hiếp đaacutep vigrave dacircn số iacutet oi - trong luacutec Việt Nam do hoagraven cảnh chiến tranh triền miecircn vagrave bị Trung quốc đocirc hộ chiếm lagravem thuộc địa cả 1000 năm vagrave vẫn cograven saacutech nhiễu matildei cho đến ngagravey nay bị Phaacutep chiếm lagravem thuộc địa 100 năm cugraveng tigravenh higravenh hỗn loạn sau thời thuộc Phaacutep necircn điều rotilde ragraveng lagrave người Việt Nam khocircng caacutech nagraveo magrave higravenh thagravenh bất cứ một truyền thống riecircng hay dacircn tộc tiacutenh nagraveo về văn hoacutea kiến truacutec nhagrave cửa tocircn giaacuteo triết lyacute acircm nhạc chữ viết y phục votilde nghệ kỹ thuật vv - coacute chăng lagrave đặc tiacutenh thiacutech ứng vagraveo hoagraven cảnh thực tế magrave thocirci Trong quaacute trigravenh Nam tiến người miền Bắc Việt Nam hợp chủng với người Chiecircm Thagravenh ở miền Trung rồi tới nhoacutem người Khmer vagrave Trung quốc ở miền Nam - rất tiếc lagrave khocircng coacute con số thống kecirc về thagravenh phần chủng tộc cũng như những nghiecircn cứu nhacircn văn một caacutech khaacutech quan necircn chỉ coacute thể noacutei tổng quaacutet magrave thocirci Mỗi thời đại con người coacute mỗi kiểu văn minh khaacutec nhau Thời xưa khi chiến thắng Chiecircm Thagravenh Chacircn Lạp Việt Nam đều cướp boacutec vagraveng bạc xem caacutec cung nữ lagrave chiến lợi phẩm bắt về vagrave phacircn phaacutet cho vua quan Thời nay loagravei người necircn học vagrave thấm nhuần điều 1 của bản Tuyecircn ngocircn quốc tế nhacircn quyền năm 1948 sau đacircy Mọi người sinh ra tự do vagrave bigravenh đẳng trong phẩm caacutech vagrave quyền lợi Họ được phuacute cho lyacute lẽ vagrave lương tacircm vagrave necircn cư xử đối với nhau trong tinh thần anh em Tous les ecirctres humains naissent libres et eacutegaux en digniteacute et en droits Ils sont doueacutes de raison et de conscience et doivent agir les uns envers les autres dans un esprit de fraterniteacute All human beings are born free and equal in dignity and rightsThey are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood Nhacircn nhacircn sinh nhi tự do tại tocircn nghiecircm hogravea quyền lợi thượng nhất luật bigravenh đẳng Tha mocircn phuacute hữu lyacute tiacutenh hogravea lương tacircm tịnh ứng dĩ huynh đệ quan hệ điacutech tinh thần hỗ tương đối đatildei - 人人生而自由在尊嚴和權利上一律平等 他們賦有理性和良心 並應以兄弟關係的 精 神

互相對待

15 From Wikipedia the free encyclopedia In their arbitrary treatment of the Khmer population the Thai and the Vietnamese were virtually indistinguishable The suffering and the dislocation caused by war were comparable in many ways to similar Cambodian experiences in the 1970s But the Thai and the Vietnamese had fundamentally different attitudes concerning their relationships with Cambodia The Thai shared with the Khmer a common religion mythology literature and culture The Chakri kings at Bangkok wanted Cambodias loyalty tribute and land but they had no intention of challenging or changing its peoples values or way of life The Vietnamese viewed the Khmer people as barbarians to be civilized through exposure to Vietnamese culture and they regarded the fertile Khmer lands as legitimate sites for colonization by settlers from Vietnam

17

Ngagravey nay Cambodge chưa hẳn dễ bị hiếp đaacutep như xưa Họ biết mở rộng giao thiệp với caacutec nước khaacutec magrave rất coacute thể sẽ được tận tigravenh cứu giuacutep nếu bị nguy biến Mặt khaacutec nhacircn số khocircng cograven lagrave yếu tố quyết định chiến tranh Ngoagravei sự hỗ trợ tiacutech cực của Trung quốc họ cograven coacute một đồng minh chiacute thacircn Bắc Hagraven Baacuteo Phnom Penh Post số November 2-15 2007 dưới tựa đề Trải thảm đỏ tiếp Thủ Tướng Bắc Hagraven Cat Barton vagrave Cheang Sokha viết như sau16

Năm 1979 khi Việt nam xacircm chiếm Cambodge để trục xuất Khmer Rouge Bắc Hagraven liều lĩnh chấp nhận cơn phẫn nộ của khối Đocircng Acircu để yểm trợ cho một Chaacutenh Phủ Liecircn Hiệp Dacircn Chủ Kampuchea mới (CGDK)- tức lagrave một chaacutenh phủ đấu tranh Cambodge chống sự chiếm đoacuteng của Việt Nam Đặc sứ Julio A Jeldres người cheacutep tiểu sử của vua Norodom Sihanouk giải thiacutech Bắc Hagraven chấp nhận rủi ro mất mối liecircn hệ lacircu dagravei với Việt Nam một đồng chiacute xatilde hội chủ nghĩa để dang tay ủng hộ Sihanouk vagrave chaacutenh phủ liecircn hiệp do Sihanouk cầm đầu Năm 1980 Liecircn Bang Xocirc-Viết chaacutenh thức yecircu cầu Bắc Hagraven đoacuteng cửa đối với Sihanouk Mặc dugrave luacutec đoacute Bắc Hagraven nhận nhiều viện trợ từ Liecircn Bang Xocirc-Viết cũng như từ caacutec nước xatilde hội chủ nghĩa vagrave cộng sản chủ nghĩa khaacutec Kim Nhựt Thagravenh từ chối noacutei với caacutec acircn nhacircn đầy quyền lực của ocircng rằng Chủ nghĩa Cộng Sản chuacuteng ta khocircng thể lương thiện trừ khi noacute yểm trợ cho caacutec người aacutei quốc như Sihanouk tranh đấu cho nền độc lập quốc gia vagrave tự do cho dacircn chuacuteng của ocircng Năm 1974 Chủ Tịch Kim Nhựt Thagravenh (tức lagrave Cha của Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Chaacutenh Nhựt) xacircy tặng Sihanouk một dinh thự 60 phograveng nhigraven ra hồ Chhang Sou On ở trong nuacutei caacutech 45 phuacutet laacutei xe từ thủ đocirc Pyongyang Đoacute lagrave dinh thự magrave Sihanouk chạy đến vagraveo thaacuteng 1 1979 sau vụ xacircm chiếm Cambodge của Việt Nam Khi Sihanouk vẻ vang trở về Phnom Penh vagraveo năm 1991 ocircng trở về với đoagraven tugravey tugraveng ngoại giao vagrave cận vệ người Bắc Hagraven Năm 1993 khi Sihanouk được chaacutenh thức taacutei bố triacute lagrave vua của Cambodge ocircng đi vograveng quanh trong nước với những người magrave ocircng biết rằng ocircng coacute thể tin tưởng - tức lagrave những cận vệ Bắc Hagraven17

16 Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Yung II (Kim Chaacutenh Nhựt) chiacutenh thức viếng thăm Cambodge trong bốn ngagravey vagraveo ngagravey 1 thaacuteng 11 2007 để kyacute caacutec hiệp ước thương mại với Cambodge 17 Phnom Penh Post Volume 16 November 2-15 2007 North Korean PM gets red carpet treatment by Cat Barton and Cheang Sokha In 1979 when the Vietnamese invaded Cambodia to oust the Khmer Rouge North Korean risked the ire of the rest of the Eastern block to give its support to the new Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK)- the Cambodian struggle against the Vietnamese occupation of Cambodia North Korean risked its long-lasting relationship with Vietnam a socialist comrade to extend support to Sihanouk and the coalition government over which he presided explained Jeldres (Ambassador Julio A Jeldres the official biographer of Norodom Sihanouk) In 1980 the Soviet Union officially asked North Korean to shut the door on Sihanouk Although at the time North Korean was receiving extensive assistance from the Soviet Union as well as other Communist and Socialist countries Kim II Sung refused telling his powerful benefactors that our Communism is not honorable unless it supports the

18

Kings of Cambodia (Source httpenwikipediaorgwikiKing_of_Cambodia) 6th century Bhavavarman I 6th century Mahendravarman 7th century Isanavarman I 7th century Bhavavarman II 7th century Jayavarman I 8th century Queen Jayavedi Reign unknown Sambhuvarman Reign unknown Pushkaraksha 8th century Sambhuvarman 8th century Rajendravarman I Reign unknown Mahipativarman 802-850 Jayavarman II 850-877 Jayavarman III 877-889 Indravarman I 889-900 Yasovarman I 900-922 Harshavarman I 922-928 Isanavarman II 928-942 Jayavarman IV 942-944 Harshavarman II 944-968 Rajendravarman II 968 - 1001 Jayavarman V 1001-1002 Udayadityavarman I 1002 Jayaviravarman 1002-1050 Suryavarman I 1050-1066 Udayadityavarman II 1066-1090 Harshavarman III 1090-1107 Jayavarman VI 1107-1113 Dharanindravarman I 1113-1150 Suryavarman II The Angkor Wat was built 1150-1160 Dharanindravarman II 1160-1166 Yasovarman II 1166-1177 Tribhuvanadityavarman From 1177 to 1181 Cham invasion and period of anarchy 1181-1219 Jayavarman VII 1219-1243 Indravarman II

patriots like Sihanouk who struggle for the independence of their country and the freedom of his people according to Jeldres In 1974 President Kim II Sung (Kim Jong IIs father) built a 60-room palace for Sihanouk fronting on Lake Chhang Sou On in the mountains 45 minutes outside of Pyongyang It was the palace that Sihanouk fled to in January 1979 following the Vietnamese invasion When Sihanouk triumphantly returned to Phnom Penh in 1991 he came with North Korean escorts both as personal bodyguards and as diplomats In 1993 when Sihanouk was officially reinstalled as the king of Cambodia he surrounded himself in the country with people he knew he could trust - North Korean bodyguards

17

Ngagravey nay Cambodge chưa hẳn dễ bị hiếp đaacutep như xưa Họ biết mở rộng giao thiệp với caacutec nước khaacutec magrave rất coacute thể sẽ được tận tigravenh cứu giuacutep nếu bị nguy biến Mặt khaacutec nhacircn số khocircng cograven lagrave yếu tố quyết định chiến tranh Ngoagravei sự hỗ trợ tiacutech cực của Trung quốc họ cograven coacute một đồng minh chiacute thacircn Bắc Hagraven Baacuteo Phnom Penh Post số November 2-15 2007 dưới tựa đề Trải thảm đỏ tiếp Thủ Tướng Bắc Hagraven Cat Barton vagrave Cheang Sokha viết như sau16

Năm 1979 khi Việt nam xacircm chiếm Cambodge để trục xuất Khmer Rouge Bắc Hagraven liều lĩnh chấp nhận cơn phẫn nộ của khối Đocircng Acircu để yểm trợ cho một Chaacutenh Phủ Liecircn Hiệp Dacircn Chủ Kampuchea mới (CGDK)- tức lagrave một chaacutenh phủ đấu tranh Cambodge chống sự chiếm đoacuteng của Việt Nam Đặc sứ Julio A Jeldres người cheacutep tiểu sử của vua Norodom Sihanouk giải thiacutech Bắc Hagraven chấp nhận rủi ro mất mối liecircn hệ lacircu dagravei với Việt Nam một đồng chiacute xatilde hội chủ nghĩa để dang tay ủng hộ Sihanouk vagrave chaacutenh phủ liecircn hiệp do Sihanouk cầm đầu Năm 1980 Liecircn Bang Xocirc-Viết chaacutenh thức yecircu cầu Bắc Hagraven đoacuteng cửa đối với Sihanouk Mặc dugrave luacutec đoacute Bắc Hagraven nhận nhiều viện trợ từ Liecircn Bang Xocirc-Viết cũng như từ caacutec nước xatilde hội chủ nghĩa vagrave cộng sản chủ nghĩa khaacutec Kim Nhựt Thagravenh từ chối noacutei với caacutec acircn nhacircn đầy quyền lực của ocircng rằng Chủ nghĩa Cộng Sản chuacuteng ta khocircng thể lương thiện trừ khi noacute yểm trợ cho caacutec người aacutei quốc như Sihanouk tranh đấu cho nền độc lập quốc gia vagrave tự do cho dacircn chuacuteng của ocircng Năm 1974 Chủ Tịch Kim Nhựt Thagravenh (tức lagrave Cha của Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Chaacutenh Nhựt) xacircy tặng Sihanouk một dinh thự 60 phograveng nhigraven ra hồ Chhang Sou On ở trong nuacutei caacutech 45 phuacutet laacutei xe từ thủ đocirc Pyongyang Đoacute lagrave dinh thự magrave Sihanouk chạy đến vagraveo thaacuteng 1 1979 sau vụ xacircm chiếm Cambodge của Việt Nam Khi Sihanouk vẻ vang trở về Phnom Penh vagraveo năm 1991 ocircng trở về với đoagraven tugravey tugraveng ngoại giao vagrave cận vệ người Bắc Hagraven Năm 1993 khi Sihanouk được chaacutenh thức taacutei bố triacute lagrave vua của Cambodge ocircng đi vograveng quanh trong nước với những người magrave ocircng biết rằng ocircng coacute thể tin tưởng - tức lagrave những cận vệ Bắc Hagraven17

16 Thủ Tướng Bắc Hagraven Kim Yung II (Kim Chaacutenh Nhựt) chiacutenh thức viếng thăm Cambodge trong bốn ngagravey vagraveo ngagravey 1 thaacuteng 11 2007 để kyacute caacutec hiệp ước thương mại với Cambodge 17 Phnom Penh Post Volume 16 November 2-15 2007 North Korean PM gets red carpet treatment by Cat Barton and Cheang Sokha In 1979 when the Vietnamese invaded Cambodia to oust the Khmer Rouge North Korean risked the ire of the rest of the Eastern block to give its support to the new Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK)- the Cambodian struggle against the Vietnamese occupation of Cambodia North Korean risked its long-lasting relationship with Vietnam a socialist comrade to extend support to Sihanouk and the coalition government over which he presided explained Jeldres (Ambassador Julio A Jeldres the official biographer of Norodom Sihanouk) In 1980 the Soviet Union officially asked North Korean to shut the door on Sihanouk Although at the time North Korean was receiving extensive assistance from the Soviet Union as well as other Communist and Socialist countries Kim II Sung refused telling his powerful benefactors that our Communism is not honorable unless it supports the

18

Kings of Cambodia (Source httpenwikipediaorgwikiKing_of_Cambodia) 6th century Bhavavarman I 6th century Mahendravarman 7th century Isanavarman I 7th century Bhavavarman II 7th century Jayavarman I 8th century Queen Jayavedi Reign unknown Sambhuvarman Reign unknown Pushkaraksha 8th century Sambhuvarman 8th century Rajendravarman I Reign unknown Mahipativarman 802-850 Jayavarman II 850-877 Jayavarman III 877-889 Indravarman I 889-900 Yasovarman I 900-922 Harshavarman I 922-928 Isanavarman II 928-942 Jayavarman IV 942-944 Harshavarman II 944-968 Rajendravarman II 968 - 1001 Jayavarman V 1001-1002 Udayadityavarman I 1002 Jayaviravarman 1002-1050 Suryavarman I 1050-1066 Udayadityavarman II 1066-1090 Harshavarman III 1090-1107 Jayavarman VI 1107-1113 Dharanindravarman I 1113-1150 Suryavarman II The Angkor Wat was built 1150-1160 Dharanindravarman II 1160-1166 Yasovarman II 1166-1177 Tribhuvanadityavarman From 1177 to 1181 Cham invasion and period of anarchy 1181-1219 Jayavarman VII 1219-1243 Indravarman II

patriots like Sihanouk who struggle for the independence of their country and the freedom of his people according to Jeldres In 1974 President Kim II Sung (Kim Jong IIs father) built a 60-room palace for Sihanouk fronting on Lake Chhang Sou On in the mountains 45 minutes outside of Pyongyang It was the palace that Sihanouk fled to in January 1979 following the Vietnamese invasion When Sihanouk triumphantly returned to Phnom Penh in 1991 he came with North Korean escorts both as personal bodyguards and as diplomats In 1993 when Sihanouk was officially reinstalled as the king of Cambodia he surrounded himself in the country with people he knew he could trust - North Korean bodyguards

18

Kings of Cambodia (Source httpenwikipediaorgwikiKing_of_Cambodia) 6th century Bhavavarman I 6th century Mahendravarman 7th century Isanavarman I 7th century Bhavavarman II 7th century Jayavarman I 8th century Queen Jayavedi Reign unknown Sambhuvarman Reign unknown Pushkaraksha 8th century Sambhuvarman 8th century Rajendravarman I Reign unknown Mahipativarman 802-850 Jayavarman II 850-877 Jayavarman III 877-889 Indravarman I 889-900 Yasovarman I 900-922 Harshavarman I 922-928 Isanavarman II 928-942 Jayavarman IV 942-944 Harshavarman II 944-968 Rajendravarman II 968 - 1001 Jayavarman V 1001-1002 Udayadityavarman I 1002 Jayaviravarman 1002-1050 Suryavarman I 1050-1066 Udayadityavarman II 1066-1090 Harshavarman III 1090-1107 Jayavarman VI 1107-1113 Dharanindravarman I 1113-1150 Suryavarman II The Angkor Wat was built 1150-1160 Dharanindravarman II 1160-1166 Yasovarman II 1166-1177 Tribhuvanadityavarman From 1177 to 1181 Cham invasion and period of anarchy 1181-1219 Jayavarman VII 1219-1243 Indravarman II

patriots like Sihanouk who struggle for the independence of their country and the freedom of his people according to Jeldres In 1974 President Kim II Sung (Kim Jong IIs father) built a 60-room palace for Sihanouk fronting on Lake Chhang Sou On in the mountains 45 minutes outside of Pyongyang It was the palace that Sihanouk fled to in January 1979 following the Vietnamese invasion When Sihanouk triumphantly returned to Phnom Penh in 1991 he came with North Korean escorts both as personal bodyguards and as diplomats In 1993 when Sihanouk was officially reinstalled as the king of Cambodia he surrounded himself in the country with people he knew he could trust - North Korean bodyguards

19

1243-1295 Jayavarman VIII 1295-1308 Indravarman III 1308-1327 Indrajayavarman 1327-1353 Jayavarman Paramesvara The throne was vacant from 1353 to 1362 1362-1369 Nippean Bat From 1369 to 1375 Siam ruled From 1369 to 1371 the throne was vacant 1371 - Kalamegha 14th century Kambujadhitaja 14th century Dharmasokaraja In the 14th century ownership of Cambodia passed to Siam until 1389 1389-1404 Ponthea Yat 1404-1429 Narayana Ramadhipati 1429-1444 Sri Bodhya In 1431 Siam defeated and crushed the Angkorean Empire Nonetheless The monarchy was not harmed and Siam withdrew The capital (and the royal family) moved from Angkor to Phnom Penh 1444-1486 Dharmara Jadhiraja 1486-1512 Sri Sukonthor 1512-1516 Ney Kan 1516-1566 Ang Chan I 1566-1576 Barom Reachea I 1576-1594 Chettha I In 1594 the Siamese captured Phnom Penh yet the monarchy continued to rule 1594-1596 Reamea Chung Prey 1596-1599 Barom Reachea II 1599-1600 Barom Reachea III 1600-1603 Chau Ponhea Nhom 1603-1618 Barom Reachea IV 1618-1622 Chettha II 1622-1628 Interregnum Civil strife 1628 Ponhea To 1628-1630 Outey 1630-1640 Ponhea Nu 1640-1642 Ang Non I 1642-1659 Chan 1659-1672 Barom Reachea V 1672-1673 Chettha III 1673-1674 Ang Chei 1674-1675 Ang Non 1675-1695 Chettha IV (first reign) 1695-1699 Outey I 1699-1701 Ang Em (first reign) 1701-1702 Chettha IV (second reign) 1702-1703 Thommo Reachea II (first reign) 1703-1706 Chettha IV (third reign) 1706-1710 Thommo Reachea III (second reign) 1710-1722 Ang Em (second reign)

20

1722-1738 Satha II 1738-1747 Thommo Reachea II (third reign) 1747 Thommo Reachea III 1747-1749 Ang Tong (first reign) 1749-1755 Chettha V 1755-1758 Ang Tong (second reign) 1758-1775 Outey II 1775-1796 Ang Non II 1796-1806 Interregnum Vietnamese and Siamese do not allow King Ang Chan II to be crowned 1806-1837 Ang Chan II 1837-1847 Queen Ang Mey 1841-1860 Ang Duong 1860-1904 Norodom 1904-1927 Sisowath 1927-1941 Sisowath Monivong 1941-1955 Norodom Sihanouk 1955-1960 Norodom Suramarit Leaders of Cambodia (1960-1993) Heads of State of Cambodia (1960-1972) 3 April-6 April 1960 Chuop Hell (1st time acting) 6 April-13 June 1960 Prince Sisowath Monireth (chairman Regency Council) 13 June-20 June 1960 Chuop Hell (2nd time acting) 20 June 1960-18 March 1970 Prince Norodom Sihanouk (1st time) 18 March 1970-10 March 1972 Cheng Heng 10 March-14 March 1972 General Lon Nol Presidents of the Khmer Republic (1972-1975) 14 March 1972-12 April 1975 General Lon Nol 1 April-12 April 1975 Saukam Khoy (acting for Lon Nol) 12 April-17 April 1975 Sak Sutsakhan (chairman Supreme Committee) Head of State of Cambodia (1975-1976) 17 April 1975-11 April 1976 Prince Norodom Sihanouk (2nd time) Chairman of the State Presidium (1976-1979) 11 April 1976-7 January 1979 Khieu Samphan President of the Peoples Revolutionary Council (1979-1981)7 January 1979-27 June 1981 Heng Samrin Chairmen of the Council of State (1981-1993)27 June 1981-6 April 1992 Heng Samrin 6 April 1992-14 June 1993 Chea Sim

21

Chairman of the Supreme National Council (1991-1993)20 November 1991-14 June 1993 Prince Norodom Sihanouk Head of State (1993)14 June-24 September 1993 Prince Norodom Sihanouk (3rd time) Kingdom of Cambodia Restored (1993-Present)1993-2004 Norodom Sihanouk 2004-present Norodom Sihamoni In October 2004 King Norodom Sihanouk abdicated the throne due to ill health ending his reign of 60 years His son Norodom Sihamoni was crowned on 29 October in Phnom Penh with ancient Buddhist and Brahmanist rituals and street celebrations lasting three days The new king is a former classical dancer who lived in Prague and Paris for many years most recently serving as Cambodiarsquos ambassador to UNESCO He is widely viewed as apolitical and may yet prove to be an influence for peace and unity in Cambodia Caacutec tiếng Khmer Angkor thagravenh phố thủ đocirc xuất phaacutet từ tiếng Sanskrit nagara Baray đập nước hồ dự trữ Boeung hồ nước - Boeung Tonleacute Sap nghĩa lagrave hồ Tonleacute Sap Gopura xuất phaacutet từ tiếng Sanskrit nghĩa lagrave cổng vagraveo Jaya lagrave tiếp đầu ngữ nghĩa lagrave chiến thắng Phnom đồi nuacutei Prasat thaacutep xuất phaacutet từ tiếng Sanskrit prasada Preah thiecircng liecircng - Preah Khan nghĩa lagrave thanh kiếm thiecircng Srei phụ nữ đagraven bagrave - Banteay Srei nghĩa lagrave thagravenh phố của phụ nữ Thom vĩ đại - Angkor Thom nghĩa lagrave Thagravenh phố vĩ đại Varman lagrave tiếp vĩ ngữ nghĩa lagrave bảo vệ che chở - Tecircn vua Suryavarman nghĩa lagrave che chở bởi Surya thần mặt trời Wat đền đagravei