80. pontifical de saint-pierre de vierzon, dit ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt...

8
80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT « PONTIFI CAL DE POITIERS ». rxe SIÈCLE, ze MOITIÉ OU FIN P aris; bibliothèque de l'Arsenal, ms. 227 (348 T. L .). Fol. A. Notes en écriture du xvne siècle:<< Ex libris domini Johanni sde Launoy, doctoris Parisiensis. >> - << Con ventus Minimorum Parisiensium. >> - << Hic codex optimae notae scriptus est ante annos fe (syllabe biffée à l'encre) circiter octingentos. Multa scitu digna continet, maxime in triduo ante Pascha. In litaniis sabbati sancti fit supplicatio pro congregatione S. Petri, quem patronum habet Pictavensis ecclesia. In vocan tur etiam in iisdem sanctus Hilariu s, sancta Radegundis, qui praecipue ad ecclesiam Pictavensem pertinent. Sed nulla mentio de aliis sanctis ejusdem dioecesis, Hec scripsi XI kal. decembris anno r695. F [ rater ] J [ohannes] M[abillon]. - B vo. D 'une autre main : << Ad usum Pictaviensis Ecclesiae. >> Fol. I. En tête du feuillet et d'une autre écriture que celle du manuscrit: <<Ponti- ficale romanum. » (Ce dernier mot est en partie effacé.)-<< Benedictio episcoporum. [ Oratio.] Adesto supplicationibus nostris, omnipotens Deus, et quod hurnilitatis nostrae gerendum est ministerio, tuae virtutis impleatur effectu. Per. - Alia. Pro- pitiare , Domine, supplicationibus nostris, et inclinato... in eo effund e virtutem. Per. - Consecratio. Deus honorum omnium, Deus omnium dignitatum que glorie tuae sacratis ordinibus famulantur ... - 2 - ... tua gratia possit esse devotus. Per. - Su.per oblata. Haec hostia, Domine, quaesumus, emundet nostra delicta... Infra actio- nem. Hanc igitur oblationem servitutis nostrae, sed et cuncte familie tue quam tibi offerimus etiam pro famulo tuo ill. quem ad episcopatus... diesque nostros. - Ad communionem. Haec nos communio, Domine, purget a crimine, et caelestis remedii faciat esse consortes. Per. >>- Aucune autre rubrique ni oraison .

Upload: others

Post on 07-Sep-2019

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

PARIS. - ARSENAL

Introitus ... >>- 34· « ... In vigilia Pasche ... »-50 vo. << ... In Penthecoste ... »- 63 vo. « ... In septembri ... » - 76 à 93· Préfaces notées. - 94 à 96. Préfaces non notées.-97· Canon de la messe. - II2 v0 « Se dcvestiendo. Dominus vobiscum. Inicium sancti evangelü secundum Iohannem. In principio erat Verbum ... » (Prologue de l'évangile de saint Jean).- II3 v0 à 120. Prières après la messe.

Ce<< pontifical>> ne contient que les messes d'ordination, à l'exclusion des prières elles-mêmes des ordinations: ce n'est donc qu'une partie de pontifical; il serait même plus exact de dire : une partie de missel.

Parchemin. - 120 fi. à longues lignes. -213 sur 156 mill. -Aucune décoration : la place des initiales est restée en blanc. - Quelques pièces de chant notées sur quatre lignes rouges.

Reliure parchemin vert sur carton; titre sur pièce : " Ponti.fic(ale) Eccllesiae) Par(isiensis] Mss. •

80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT « PONTIFICAL DE POITIERS ». rxe SIÈCLE, ze MOITIÉ OU FIN

Paris; bibliothèque de l'Arsenal, ms. 227 (348 T. L .).

Fol. A. Notes en écriture du xvne siècle:<< Ex libris domini Johannisde Launoy, doctoris Parisiensis. >> - << Conventus Minimorum Parisiensium. >> - << Hic codex optimae notae scriptus est ante annos fe (syllabe biffée à l'encre) circiter octingentos. Multa scitu digna continet , maxime in triduo ante Pascha. In litaniis sabbati sancti fit supplicatio pro congregatione S. Petri, quem patronum habet Pictavensis ecclesia. Invocantur etiam in iisdem sanctus Hilarius, sancta Radegundis, qui praecipue ad ecclesiam Pictavensem pertinent. Sed nulla mentio de aliis sanctis ejusdem dioecesis, Hec scripsi XI kal. decembris anno r695. F [rater] J [ohannes] M[abillon]. - B vo. D'une autre main : << Ad usum Pictaviensis Ecclesiae. >>

Fol. I. En tête du feuillet et d'une autre écriture que celle du manuscrit: <<Ponti­ficale romanum. » (Ce dernier mot est en partie effacé.)-<< Benedictio episcoporum. [Oratio.] Adesto supplicationibus nostris, omnipotens Deus, et quod hurnilitatis nostrae gerendum est ministerio, tuae virtutis impleatur effectu. Per. - Alia. Pro­pitiare, Domine, supplicationibus nostris, et inclinato ... in eo effunde virtutem. Per. - Consecratio. Deus honorum omnium, Deus omnium dignitatum que glorie tuae sacratis ordinibus famulantur ... - 2 - ... tua gratia possit esse devotus. Per. -Su.per oblata. Haec hostia, Domine, quaesumus, emundet nostra delicta ... Infra actio­nem. Hanc igitur oblationem servitutis nostrae, sed et cuncte familie tue quam tibi offerimus etiam pro famulo tuo ill. quem ad episcopatus ... diesque nostros. - Ad communionem. Haec nos communio, Domine, purget a crimine, et caelestis remedii faciat esse consortes. Per. >>- Aucune autre rubrique ni oraison .

Page 2: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

LES PONTIFICAUX :MANUSCRITS

Fol. 2. << Oratio ad ordinandum praesbiterum. Oremus, dilectis_simi, Deum Patrem omnipotentem ut super hune famulum suum quem ad presbiterii munus elegit... -2 vo-... dona multiplicet,auxiliante D.n. I. C.-Alia. Exaudi nos,quesumus,Domine Deus noster, et super hune famulum tuum benedictioncm sancti Spiritus ... lar­gitate complectaris. Per. - Consecratio. Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, honorum auctor et distributor omnium dignitatum, per quem proficiunt uni­versa ... - 3- ... aetemae beatitudinis consequatur. Per. >>(Aucune autre rubrique; aucune autre oraison; aucune mention de l'étole, ni de la chasuble, ni de l'onction des mains, ni de la porrection du calice et de la patène.)

Fol. 3. << Oratio ad ordinandttm diaconttm. Oremus, dilectissimi, Deum Patrem omnipotentem ut super hune famulum suum quem in sacrum ordinem dignatur assumere ... ad praemia aeterna perducat, auxiliante D. n. I. C. - Alia. - 3 VO -

Exaudi, Domine, preces nostras, et super hune famulum tuum spiritum tuae bene­dictionis emitte ... aliis exemplum prebere. Per. - Consecratio. Adesto, quesumus, omnipotens Deus, honorum dator, ordinum distributor, officiorumque dispositor, qui in te manens ... - 4 - ... capere potiora mereatur. Per. » Aucune autre prière; aucune autre rubrique; aucune mention de l'imposition des mains, ni de l'étole, ni de la dalmatique, ni de la remise de l'évangéliaire.

Fol. 4· << Ordo qualiter in romana Ecclesia presbiteri, diaconi, subdiaconi ordi­nandi sunt.- 4 VO- Mensis primi, quarti, septimi et decimi sabbatontm die in dtto­decim lectionibus ... adnuntiat pontifex in poptûttm dicens : Auxiliante Domino Deo et salvatore nostro Ihesu Christo. Iterum dicit : Auxiliante Domino... eligimus in ordinem diaconii sive presbiterii... verumtamen memor sit communionis sue. Et post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem pontificis, et benedicit eos ad qteod vocati sunt. Et descendentes, stant in ordine suo, benedictione percepta. - Capituhtm sancti Gre­gorii. Sicut qui invitatus rennuit (sic) ... - 5 ... promovetur. >>

Fol. s. « Ordinatio subdiaconi. Subdiaconus, cmn ordinatur, quia manus imposi­tionern non accipit, patenam de manu episcopi accipiat vacuam et calicem vacuum; de mamt archidiaconi accipiat tlrceolttm cum aqttama~tili ac mamttergittm. - Ad sub­diaconum ordinandum. Exhibeatur in conspectu episcopi patena et calix vactms, et dicat episcopus : Vide cuius ministerium tibi traditur. Et ideo si usque nunc fuisti tard us ad ecclesiam... si usque nunc inbonestus, amodo cast us. Oblationes que veniunt in altari ... - 5 vo- ... Ideo te admoneo : tu talem te exhibe ut Deo placere possis. Et tradat ei calicem. - Ordinatio subdiaconi. Oremus Deum ac Dominum nostrum ut super famulum suum 1Ïl. quem ad subdiaconatus officium vocare digna tus est... premia consequatur, auxiliante D. n. 1. C. Qui.- Benedictio sttbdiaconi. Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, benedicere digneris famulum tuum hune quem ad subdiaconatus officium eligere digna tus es ... gratiam consequatur. Per. » (Aucune mention de l'amict, ni du manipule, ni de la tunique, ni de l'épistolier.)

Page 3: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

PARIS. - ARSENAL

Fol. 5 vo. << Orclinatio ostiarü. Ostiari1es, CIWl ordinatter, postquam ab archidiacono - 6 - instmctns fw:rit qtealiter in domo Dei debeat conversari, ad s~eggestionem

archidiaconi tradat ei episcopus de altari dicens: Sic age quasi redditurus Deo ratio­nem... recluduntur. Et tradat ei diaconus ostiwn ecclesie. - Prefatio ostiarii. Deum Patrem omnipotentem suppliciter deprecemur ut hune famulum suum ill. benedicere dignetur .. . ad invocandum nomen Domini, adiuvante D. n. I. C. Qui ... - Benedictio eiusdem. Domine sanctae, Pater omnipotens, aeterne Deus, benedicere digneris hune famulum tuum ill. ostiarium ... habere mercedis. Per. n

Fol. 6. « Ordinatio lectoris. Lector,ctm~ ordinat1tr, facial de illo verbumepiscopus ad plebem, indicans eius fidem ac vitam alque ingenium. Post hec, spectante plebe, tradat ei codicem de q"o Lectums est diceus : - 6 v0 - Accipe, et esto verbi Dei relator, habi­turus, si fideliter et utiliter ... Eligunt te fratres tui ... augeat tibi gratiam. - Bene­dictio lee/oris. Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, benedicere digneris famulum tuum hune in officium lect oris ... opere compleat et in utroque sanctae ecclesie consulat. Per . • (La prefatio lectoris a été omise).

Fol. 6 vO. << Orclinatio exorcistae. Exorcista, crtm ordinatttr, accipiat de mantt epis­copi libellum h~ qzto scripti srmt exorcismi, dicente si bi episcopo : Accipe et cornmenda memorie ... sive caticuminum. - Prefatio exorciste : Deum Patrem omnipotentem supplices deprecaemur ut hune famulum suum ill. benedicere dignetur in officium exorcistae ... - 7 - ... nequitia eorum multiformi, adiuvante D. n. I. C. Qui ... -Benedictio exorcistae. Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, benedicere digneris hune famulum tuum ill. in officium exorciste ... et probabilis sit medicus ecclesiae gratie curationum virtute confirmatus. Per. ''

Fol. 7· << Ordinatio acoliti. Acolitus, cwn ordinatttr, primmn ab episcopo doceatur ... ab archidiacono accipiat ceroferariwn cum cereo ... A ccipiat et mceolum vac-uum ad /tm­dendum vinmn in ettcharistia corporis Christi. - Benedictio acoliti: Omnipotens sem­piterne Deus, fons lucis et origo bonitatis, qui per Ihesum Christum Filium tuum lumen verum ... - 7 v0 - ..• ad aeternam remunerationem pervenire mereatur. Per. >>

Aucune autre rubrique; aucune autre oraison. Fol. 7 v0 . « Incipit ordo qualiter publiee vel specialiter agitur modus paenitentie

secundum censuram ecclesiasticam, quod quarta feria quinquagesime inchoatur. Praemo1rere debet omnis sacerdos eos qui si bi co1t/ileri soient ut in capite ieiunii, id est, feria quarta quinquagesime, concurrere incipimrt ad renova1rdam conjessi01rem ... - 8 VO. Confessio pur a coramDeo et angelis et cor am onmibus sanctis : Confiteor tibi, Domine, Pater caeli et terrae, ti bique, benignissime Ihesu, un a cum Spi ri tu sancto ... - II ... a pio Domino consequi merear. His perlectis, respo11deatur illi a sacerdote: Misereatur nostri ... » - 40 vo. « Missa pro paenitentibus et confitentibus, sive unus, sive pl ures fuerint. Ant. ad introilttm. Ant. Iustus es, Domine ... ,, - Cet ordo a été publié en partie par Jean MORIN dans Commentarius historicus de disciplina in administra­liane sacramenti poenitentiae, Paris, 1651, p. 55 à 6o et 6o à 68.

POHh/i..,u.: '"""useniS. - T. 1.

Page 4: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

266 LES PONTIFICAUX MANUSCRifS

Fol. 43· << Denunciatio scrutinii quod tertia ebdomada in quadragesima secunda feria iniciatur ... n Cet ordo (fol. 43 à 70) a été publié par MARTÈNE : De ant. Eccl. rit.,

• Lib. I, cap. I, art. XII, ordo III ; Anvers, 1736, t. I , 103-no).

Fol. 70. « Sabbato ante diem palmarum. Ad missam. Lectio Zaclzar1'ae prophetae: Haec dicit Dominus Deus : Exulta satis, filia Sion ... - 72. Dominica indulgentiae, quae est dies palmarum, ante horam tertiam, ingrediuntur in sacrarium et induunt se vestimentis sactis ... »-Cette partie (fol. 72 à 95) a été publiée par MARTÈNE,

op. cit., lib. IV, cap. XX, ordo I; t. III, 207-209. Fol. 74 à 130. Récits de la Passion et de la Résurrection dans les quatre évangiles.

- 74 à 75 : Luc, XIX, 29-40. - 75 à 83 v0 : MATT., XXV, 31 - XXVIII, 20. -83 vo à 104: JOHAN., VI, 70 - XVI, 27.- 104 à II7 : MARC, XI, 1 -XVI, 20.­II7 à 130 : Luc, XIX, 41 - XXIV, 53·

Fol. 130. « Feria qu.inta, quae est cena Domni, octava hora noctis ad vigilias sur­ge11dmn est; nec more solito a presbitero: Deus in adiutorium dicitur ... - 131 v0 -

... Sed et hoc summopere provideatur, ttt, ipso die, ecclesia tam in lttminarilnts quam in reliqr&is omamentis omni decore sit exornata, que, ipso quoque die, ab omnibus genera­liter fratribr&s verriter emtm-datu,r atque reverenter lavatur ... - 132 v 0 . Si vero hic ordo i1~ monasterio agitu,r, qr~inta feria ipse ignis a custode ecclesie portetur, sexta feria a pre­posito, sabbato vero sancto ab abbate porletttr ... Gloria etiam in excelsis Deo secundu11~ decreltmt Nicolai pape, si episcopus adest, canitur. Nam ipse sa1tctttS pontifex, scisci­tante Rodulfo, Bituricensi archiepiscopo, t~tmm hoc fieri conveniret, apostolica beati Petri attcioritate et sua inrefragabili sanctione, metropolitis tantu,m episcopis !wc agere permisiL - 160, .. finem letanie omnes cum clero consumant. 11

Fol. 160. << Laetania pro ipsis [poenitentibus] ... - r61 - , .. s. chorus apostolorum ; s. Stephane, levita et martyr Christi ; s. Clemens, apostolice et martyr Christi ~ s. Dyonisi, apostolice et martyr Christi c. s. t,, s. Fabiane, apostolice et martyr Christi .. , s. Ma uri ci, miles et martyr Christi c. s. t. ; s. Yppolite, miles et martyr Christi; s. Quin­tine, miles et martyr Christi ; s. l uliane, miles et martyr Christi ; s. Gereon, miles et martyr Christi c, s. t., - 161 vo-s, chorus mar tyrum; s. Silvester, apostolice et confessor Christi..., s. Gregori, apostolice et confessor Christi; s. Hilari, pontifex et confessor Christi ; s. Martine, pontifex et confessor Christi ; s. Ambrosi, pontifex et confessor Christi; s. Eusebi, pontifex et confessor Christi; s, Augustine, pontifex et confessor Christi ; s. Germane, pontifex et confessor Christi; s, Medarde, pontifex et confessor Christi - 162 - s. Aniane, pontifex et confessor Christi; s. Casiane, pontifex et confessor Christi; s. Germane, pontifex et confessor Christi; s. Hiero­nime, presbiter et confessor Christi ; s. Benedicte, abba (sic) et confessor Christi ; s, Chlodoalde, confessor Christi; s. chorus confessorum ; s. Cecilia, virgo et martyr Christi ; s. Eugenia, virgo et martyr Christi ... s. Columba, virgo et martyr Christi ; s: Dorothea, virgo et martyr Christi ; s. Genovefa, virgo Christi .. , -Cette partie rela­tive à la liturgie du jeudi saint (fol. 130 à 173 vo) a été publiée par J ean M ORIN, Com-

Page 5: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

PARIS. - ARSENAL

mentarius ltistoricus de disciplina in administratione sacra-menti poenitentiae. 1651, p. 6o à 68, et par MARTÈNE, op. cit., lib. IV, cap. XXII; t. III, 284-303.

Fol. 174 v0 . << Feria VI, quae est Parasceve, statio in Suxurio, hoc est in basilica Hierusalem. Officùmt ipsius diei, quod specialiter, tetpote anm4atim celebratur, tali ordine adimpletur. Primmn dicitter oratio : Deus a quo et Judas ... - L'office du vendredi saint (fol. 174 v0 à 193) a été publié par MARTÈNE, op. cit., lib. IV, cap. XXIII; t. III, 375 à 378. - 193. « Finit de Parasceve. >>

Fol. 193. « Incipit de sabbato sancto. Ordo baptisterii. Orationes ad catecmninum faciendum. Omnipotens sempiterne Deus, Pater D. n. 1. C. respicere dignare super hune famulum tuum quem ad rudimenta, etc. >>- L'ordo baptismi (fol. 193 à 223 vo) a été publié par MARTÈNE, op. cit., lib. IV, cap. XXIV; t. III, 432 à 442. - 200 vo. « b1cipit laetania septetta ... - 201 - ... s. Stephane ; s. Dyonisi ; s. Rustice ; s. Eleu­theri ; s. Laurenti ; s. Sebastiane; s. Quintine ; s. Cucuphas; s. Iuliane; s. Luciane ; s. Hilari ; s. Martine ; s. Benedicte ; s. Germane ; s. Hieronime ; s. Gregori ; s. Colum­bane ; s. Maximine; s. Chlodoalde; s. Samson ; s. Felicitas ... s. Cecilia ; s. Geno­vefa; s. Brigida; s. Scolastica; s. Eulalia ; s. Columba; s. Radegundis ; s. Aldegundis; s. Sabina; s. Anastasia- 201 v0 -omnes sancti ... Ut ilium pastorem nostrum con­servare digneris ... Ut ilium regem perpetua prosperitate conservare digneris ... Ut ei vitam et sanitatem atque victoriam donare digneris ... Ut exercitum Francorum conservare digneris ... Ut cunctum populum christianum pretioso sanguine tuo redemptum conservare digneris ... Ut ill. abbatem et cunctam congregationem sancti ill. in tuo apto servitio conservare digneris ... >>

Fol. 202. «Post haec benedicitur cereus. Benedictio cerei. Exultet iam turba ange­lica ... - 203 vo - ... Precamur ergo te, Domine, ut nos famulos tu os, omnem cle­rum et devotissimum populum una cum papa nostro ilt. et gloriosissimo rege nostro ill. eiusque nobilissima proie, quiete temporum concessa ... » - 207 v0 • << Seqz4itur laetania qui1Ja wm qua descendmLt ad fontes. - 208 - ... s. Stephane ; s. Line ; s. Clete ; s. Clemens ; s. Ignati ; s. Dyonisi ; s. Fabiane ; s. Sebastiane; s. Georgi ; Petre ; s. Cristofore ; s. Eustachi ; s. Helari ; s. Martine ; s. Ambrosi ; s. Silvester; S. Maure ; s. Maurilio ; s. Licini ; s. Tecla ; s. Eulalia ; s. Anastasia ; s. Blandina ; s. Natalia ; s. Susanna ... - 208 vo - ... Ut ill. apostolicum in sancta religione ... Ut ill. regem nostrum perpetua prosperitate conservare digneris ... »

Fol. 213 VO. << Leta?lia terna. Ad introitmn ... - 214 - ... s. Stephane ; s. Dyonisi ; s. Rustice ; s. Eleutheri ; s. Sixte ; s. Georgi ; s. Cosma ; s. Damiane ; s. Vincenti ; s. Symphoriane; s. Gervasi ; s. Protasi; s. Gereon; s. Innocenti; s. Peregrine; s. Eus­tachi; s. Silvester; s. Helari; s. Martine; s. Bricci ; s. Ambrosi; s. Augustine; s. Gregori; s. Damase; s. Leo ; s. Hieronime; s. Medarde; s. Vedas te; s. Germane ; s. Marcelle ; s. Hilare; s. Anastasia; s. Sabina ; s. Tec1a ; s. Eugenia ; s. Eufemia; s. Eulalia; s. Regina; s. Iuliana ; s. Basilica; s. Geretrudis - 214 v0 - s. Columba; s. Genovefa ; s. Scolastica ; s. Susanna ; s. Afra ; s. Radegundis ; s. Aldegundis ;

Page 6: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

268 LES PONTIFICAUX MANUSCRITS

s. Daria ; s. Brigida ; s. Paula ; omnes sancti ... - 215- Ut ill. apostolicum in sancta religione conservare digneris ... Ut ill. regem conservare digneris ... Ut ei vitam et sanitatem atque victoriam nobis ... Ut prolem regalem conservare digneris ... Ut exercitum Francorum conservare digneris ... Ut ill. episcopum conservare digneris ... Ut ül. abbatem conservare digneris ... Ut congregationcm sancti Petri in tuo apto servitio conservare digneris ... - 223 v0 • Finit ordo baptisterii. n

Fol. 223 vo. << Sabbato sacratissime noctis. Stacio ad Sa11ctu·m Iohannem in Late­ranis.- 224 bis -Post letania·m ternam ad introitmn dicitur Gloria in excelsis Deo. Oratio ad missam ... >>Office à trois leçons (fol. 225 v0 à 227).

Fol. 227. << Dominica sanctum Paschae. Statio in principio, hoc est, ad basilicam maiorem sattclae Dei genetricis, quae presepis honorifice attollitur fastigio. Ant. ad inlroitttm ... » Messe de Pâques, office et procession aux fonts baptismaux. Publié par MARTÈNE, op. cit., lib. IV, cap. XXV; t. III, 498-499.

Fol. 230 vo. Feria IL In invitatorio et per totam ebdomadam. - 231. A nt. Surrexit Dominus. Alleluia ... » Messes et offices de la semaine et de l'octave de Pâques. L'of­fice << in octavis Paschae >> (252 vo à 255) comporte douze leçons. - 257. << Orationes et preces ad missam de pascha annotino. u- 257 vO. << Item missa per parroechias - 258 - in diebus paschalibus. Pro Ecclesiae augrnentatione in credentium pro­fectibus filiorum. [Oratio.) Deus, humani generis et reparator ... »

Fol. 258 vo. << Fides catholica continens credulitatem verae et apostolicae atque universalis Ecclesiae fidei, tam de Patris et Filü et Spiritus sancti divinitate quaro de Domini et Salvatoris nos tri Ihesu Christi incarnatione ... - 259. Credo et confiteor Deum Patrem ... n - 269- ... Hanc fidem me amplecti et venerari profiteor et observare cum superno adiutorio desidero. Per ... » Profession de foi.

Fol. 269. << Missa pro coniugibus sterilitate infecundis in procreatione prolis ... » Cette messe comporte plusieurs collectes, plusieurs secrètes et postcommunions de rechange, ainsi qu'un choix de lectures (fol. 269 à 273 vo).

Fol. 273 vo à 277. Bénédictions diverses. - 273 v0 • « Orationes ad benedicendam aquam aspergendam in domo ... >>- 275. « Benedictio dom us. - Exorcismis salis et aquae contra fulgura. »- 276. << Benedictio salis ad pecora. - Orationes ad clericum faciendum. >>- 276 v0 . « Benedictio putei. »- 277. << Benedictio uve vel fabe. -Benedictio frugum no varum. >>- 277 vo. << Benedictio panis. - Benedictio ad omnia que volueris.- Oratio ad capillarum (sic). - Item alia ad tonsorandum (sic) pue­rom. >> - 278. << Oratio ad barbas tondendas. >>

Fol. 278. « Incipit actio nuptialis. Ad missam ... ,, - Le fol. 279 vo qui contient la seconde partie de cette messe est en grande partie effacé . . Ce manuscrit est d'une nature assez complexe : il tient à la fois du pontifical, du

ntuel, du recueil d'ordines, voire du bréviaire et du missel, sans qu'aucun des élé­ments de ces livres liturgiques y domine au point de le ranger dans une catégorie déterminée. Les érudits qui l'ont étudié l'ont intitulé :<<Pontifical» sans doute parce

l

Page 7: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

PARIS. - ARSENAL 269

qu'il début e par les ordinations; mais il faut bien reconnaitre que ce qui appartient au pontifical proprement dit tient fort peu de place par rapport à l'ensemble. La partie la plus curieuse et de beaucoup la plus développée est celle qui concerne la semaine sainte et la semaine de Pâques (fol. 72 à 258).

Ce manuscrit est aussi difficile à identifier qu'à définir. Les litanies sont notre seul recours; encore sont-elles peu explicites. La lilania tema du fol. 213 vo res­semble étrangement aux litanies de Saint-Denis ; mais les trois autres (fol. 160, 200 vo et 208) ne présentent plus les saints caractéristiques de la grande abbaye. Ces litanies désignent une abbaye bénédictine ((( Ut ilium abbatem ... » fol. 201 vo et 215) ; conclusion que viennent étayer les rubriques du jeudi saint (fol. 132 vo) et l'office à douze leçons qui termine l'octave de Pâques (fol. 252 v0). Cette abbaye était dédiée à saint Pierre (((Ut congregationem sancti Petri ... ,, fol. 215), et située dans l'ouest ou le centre de la France, si nous en jugeons par la lilania sepiena et la litania qui1ta du samedi saint. Quelle était cette abbaye? Dom André Wilmart, à qui nous devons une étude très pénétrante et très complète sur ce manuscrit, a conjecturé qu'il s'agissait de Saint-Pierre-de-Beaulieu ou Beaulieu-sur-Dor­dogne, autrefois diocèse de Limoges, aujourd'hui de Tulle.

Je m'étais d'abord rallié à ses conclusions. Mais Dom Ménager et Dom Hesbert, de l'abbaye de Solesmes, m'ont fait observer que la notation de l'Extûtet (fol. 202) était française : ce qui exclut l'attribution à Beaulieu-sur-Dordogne dont la nota­tion était aquitaine. L'absence de noms limousins dans les litanies, y compris ceux de saint Martial et de sainte Valérie, semble également exclure cette attribu­tion. Dès lors, ne s'agirait-il pas plutôt d'une autre abbaye, dédiée aussi à saint Pierre, et fondée comme elle, du moins d'après la tradition, par Rodolphe, arche­vêque de Bourges : Saint-Pierre de Dèvre, transférée à Vierzon en 903, lors des invasions normandes, et devenue Saint-Pierre de Vierzon ? J e n'y ferais guère qu'une objection d'ordre négatif : l'absence, dans les litanies, de saint Optat, évêque d'Auxerre, dont Dèvre vénérait les reliques (Cartulaire de l'abbaye de Vierzon: Paris, Bibl. nat., ms. lat., 986 5, fol. 5 v0 , 6, 7 vo sq.). Cette attribution ne va pas d'ailleurs au delà de simples probabilités : l'argument décisif, la preuve sans réplique font défaut. En tout cas, je ne pense pas qu'il y ait lieu de songer à Saint­Père de Chartres, ni à Saint-Pierre de la Couture, ni surtout à Saint-Pierre de Bour­gueil dont la fondation remonte seulement à g8g.

Il est plus facile de dater notre manuscrit. L'écriture désigne la seconde moitié, ou la fin du rxe siècle, et non la fin du vrne ou le début du rxe, comme l'affirme le Cata­logue général (Arsenal, t. Jer, p. 121). L 'écriture est de plusieurs mains, mais elle présente peu de caractères archaïques. Du reste, comme J'a fait remarquer Dom A. Wilmart dans l'article cité ci-après (p. 53), en décrivant la cérémonie du jeudi saint (fol. 132 vo), l'auteur parle de Nicolas Jer (858-867), de Rodolphe, archevêque de Bourges (842-864), et d'un décret pris par le premier. Or le décret en question est

Page 8: 80. PONTIFICAL DE SAINT-PIERRE DE VIERZON, DIT ». ze · post modicum intervallum, mox incipiunt omnes: Kyrie eleison cum laetania. Hac Hac expleta, ascendunt ipsi electi ad sedem

270 LES PONTIFICAUX MANUSCRITS

de 864 : notre manuscrit date donc des années qui ont suivi, c'est-à-dire, de la seconde moitié ou de la fin du rxe siècle. Notre pontifical a appartenu à Charles de Montchal, archevêque de Toulouse (1628-r651), qui le communiqua à. l'oratorien Jean Morin ; celui-ci l'utilisa pour son Commentarirts historicus de disciplina in adminis­tratione sacramenti poenitentiae. Un peu plus tard, nous retrouvons le volume entre les mains de Jean de Launoy, qui le légua, à sa mort, aux Minimes de Paris.

Parchemin. - 279 ff. à longues lignes, plus les feuillets préliminaires A et B, plus 224 bis. -234 sur 135 mill. -Aucune miniature; initiales vermillon, quelques-unes noires.- 202 à 204: Exrtliet noté ; notation neumatique : école française.

Reliure moderne veau brun. -Dom A. WILMART, Notice dt~ • Pontifical de Poitiers •. dans ]ahrfmclt fur Liturgieuissurschaft, 1924, p. 48 à Sr. -Du même: Note sur le • Pontifical de Poitiers •. même recueil, 1925, p. 159-163. - M. ANDR1EU, lmmixtio et consecratio, 1924, p. 157.-Du même : Le po11ti{ical d'Apamée et les autres textes liturgiques commtmiqués à Dom Marlène par ]ea11 Deslions dans Rev. bénéd., 1936, p . 334-337·

81. PONTIFICAL DE PARIS. XIIIe SIÈCLE, 2e MOITIÉ

Paris; bibliothèque de l'Arsenal, ms. 332 (342 B. T. L.).

Fol. r à 35· Bénédictions pontificales au nombre de cent onze. - 1 « Benedictio. Dominica prima de Adventu Dornini. Et sciendtmt quod cetere benedictiones qtte seqwmtur sicttt hec prima benedictio cantatttr ... >> - 4· '' Benedictio in die [Nativita­tis Domini.] Ad magnam missam ... » - g. « Benedictio feria JIU a in capite ieiunii. n

- 12. <! Benedictio in die sancto Pasche. >>- 16 vo. <!In die sancto Pentecostes. >> -

17. <! De sancta Trinitate. >> - 24 v0 . '' Dominica XXIII post Pent. - Benedictio signaculorum crucis. >> - 25 v0 • « Benedictio in dedicatione ecclesie ... - 26 ... Con­cedatque propitius ut omnes qui ad dedicationem buius basilice devote convenistis, intercedente beato Iohanne apostolo et evangelista et ceteris sanctis suis, quorum reliquie hic pio venerantur amore ... >> - !< In conversione s. Pauli. » - 31. << De s. Andrea. >>- 31 vo à 34 Bénédictions pour le commun des saints. - 35· ((Bene­dictio in ordinatione regis.- Expliciunt sollempnes benedictiones. >>

Fol. 35 à 44· Bénédictions diverses.- 35· <( Benedictio pixidis. »- 35 vo. «Bene­dictio crucis. >> - 37 VO. « Ad signum ecclesie benedicendum. » - 40. << Benedictio ignis. »- 40 V0 • « Ad peram benedicendam. >>- 41. <<Ad dandum baculum.- Pre­fatio in consecratione capsarurn. >>- 43. « Prefatio ciborii, id est umbraculi altaris. 11

- 44· « Explicit prefatio in consecratione capsarum. »

Fol. 44· u Qualiter sacri ord.ines agantur videndum est. Cantato misse ùttroitu et dicta prima collecta, dicat archidiacomts : Accedant qui ordinandi sunt hostiarii ... -44 vo. T1mc ducat eos archidiacom's ad ostit~<m ecclesie. Cum autem redierint, dicat episcofms prefationem ... >> - 47 vo. '' Qua expleta [oratione], dicat arclu'diacom4S -48- Accedant qui ordinandi sunt subdiaconi. Accedentes igitur subdiaconi, crnn ordi-

'

1