Doğumunun 800. Yılında

Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009)

. . . BILDIRILER

•• • .•.'-.>- ~--··

T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 399 Bilimsel Toplantılar Dizisi: 49

ISBN: 978-975-ı6-2335-5 İLESAM: 2009.06.Y.Oı43.389

DOGUMUNUN 800. YILINDA HACI BEKTAŞ VELi Atatürk Kültür Merkezi 20 ı O Birinci Baskı • ı 000 Adet

Editör: Prof. Dr. Filiz KILIÇ

Düzelti: Dr. Alev KAHYA BİRGÜL

Kapak Resmi: Erdoğan YAVUZ

Atatürk Kültür Merkezi Ziyabey Caddesi Nu:ı9, 06520 Balgat- Ankara Tel: O 3ı2. 284 34 ı8- 284 34 25 Belgegeçer : O 3ı2. 284 34 65 e-posta: gensekreter@akmb.gov.tr Internet : www.akmb.gov.tr

Kapak Tasarımı ve Sayfa Mizampajı Grafiker· Grafık-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Tel: O 312. 284 ı6 39 (pbx) • Faks: O 3ı2. 284 37 27 E-mail: grafiker@grafiker.com.tr • Web: www.grafiker.com.tr

Baskı ve Cilt Yeni Reform Matbaacılık: Yayıncılık Ltd. Şti. Kazım Karabekir Caddesi, No: 9ı/2 İskitler-Ankara Tel: O 312.341 20 92 • Faks: O 312.341 20 93 • E-mail: reformmatbaasi@ttmail.com

Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli (2009:Nevşebir) Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, 17-18 Ağustos:2009:Bildiriler 1 yayma

hz!. Filiz Kılıç- Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2009. xxx, 440 s.: fotoğ. (kimi renkli), res., brt., tb!., 24 cm.- (AKDTYKAtatürk Kültür Merkezi yayını;

399. Bilimsel toplantılar disizi;49).

ISBN: 978-975-16-2355-5

1. HAC! BEKTAŞ-I VELİ, 1209-1271 2. SEMP02YUM --TÜRKİYE 3. BEKTAŞİLİK., TASAVVUF- TÜRKİYE 4. HAC! BEKTAŞ-I VELİ- TÜRKİYE-- SEMPOZWMLAR I. Kılıç, Filiz, Prof. dr., yay. haz. II. E.a. III. Dizi.

297.75250

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri

ve Atfedilen Anlamlar

Hasan YAVUZER*

ÖZ Nevşehir iline bağlı Hacıbektaş İlçesi her yil yurtiçi ve yurtdı­şından pek çok ziyaretçi almaktadır. Bu ziyaretierin en önemli sebebi; yüreği sevgi dolu, gönül insanı, hoşgörü ve inanç önde­ri olan Rünkar Hacı Bektaş Veli'nin burada yatıyor olınasıdır. Onun mezaİının da bulunduğu türbe ve m üze başta olınak üze­re Hacıbektaş'ta Alevi-Bektaşilerce önem atfedilen başka ziya­ret yerleri de vardır. Bu ziyaret yerlerinin her birine bir anlam yüklenilmekte, böylece buraların neden ziyarete değer bulun­duğu anlatılmaktadır. Hacıbektaş'taki ziyaret yerlerine atfedi­len anlamlar belli başlı noktalarda toplanmaktadır. Bunların en önemlilerinin dini anlama dayalı olduğu, bunun dışında sağlık ve gelecek ile ilgili ümit ve beklentilere dönük anlamların veril­diği, bir kısmının da nıitolojik-menkıbevi halk inanayla özdeş­leştiği anlaşılmaktadır. Öte yandan yiğitlik-kahramanlık ve güç sahibi olına gibi özelliklerle birleştirilen anlamların da göz ardı edilemeyecek boyutta olduğu görülınektedir.

Bu makalede Hacıbektaş'taki ziyaret yerleri hakkında bilgi verilmekte ve buralara atfedilen anlamlar üzerinde durulmak­tadır.

Anahtar Kelimeler: Hacıbektaş, Hacı Bektaş-ı Veli, Alevi­Bektaşi, ziyaret, ziyaretçi, ziyaret yerleri, ziyaret yerlerine at­fedilen anlamlar.

ABSTRACT "Hacıbektaş Visitor Attractions And Their Attributes"

Every year the county of Hacıbektaş in the s ta te of N evşchir re­ceives many visitors both domestic and from abroad. The pri-

* Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü .

. . . .._ -'!.... .., •. ' ..

144 Hasan YAVUZER

Giriş:

mary reason for these visits is that the Iate Sultan Hacı Bektaş-ı Veli, aman pure of heart and a pioneer of tolerance and faith, rests there. There are many visiter attractions in Hacıbektaş that hold great importance to the Alawite-Bektashis. The most prominent among these is the tomb and museurn of Sultan Hacı Bektaş-ı Veli. Each of thesesi tes has significant relevance, which explains why there is great value in visiting these places. The attributes of these sites have fundamental meanings, the most prorninent of which is the un derstanding of the religion. Other fundamentals indude the understanding of hope and expectations for health and the future; how the mythological aspects identify with the .beliefs of the people; and the idea of valor!heroism and strength.

This artide emphasizes education on the visiter attractions of Hacıbektaş and their attributes.

Key Words: Hacıbektaş, Hacı Bektaş-ı Veli, Alawite-Bektashi, visit, visitor, visiter attractions, attributes.

acıbektaş ilçesindeki ziyaret yerlerine geçmeden önce Hacıbektaş'ın kendisinin bir ziyaret yeri olduğunu, senenin her bir gününde yurtiçi ve yurtdışından yüzlerce, binlerce

ve genel toplamında da yüz binlerce ziyaretçi aldığını belirterek söz­lerime başlamak istiyorum. 1965 yılından beri önce ulusal sonra da uluslararası etkinliklerle kutlanan Hacı Bektaş Veli'yi Anma Törenleri dolayısıyla yurtiçi ve yurtdışından ilçeye gelenlerin sayısı her geçen gün artmakta, ziyaretçi sayısındaki veriler Hacıbektaş'ın bir ziyaret merkezi olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Bu ziyaretierin sebebi­nin başında yüreği sevgi dolu, gönül insanı, hoşgörü ve inanç önderi Rünkar Hacı Bektaş Veli'nin bu topraklarda yatıyor olması gelmek­tedir.

Özgün bir alan araştırması olan bu çalışma sosyal bilimlerde­ki araştırma teknikleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir.1 Bu süreçte

1 Orhan Türkdoğan; BilimselDeğerlendirme ve Araştırma Metodolojisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlan, İstanbul1995, Nilgün Çelebi; Sosyal Bilimlerde Yöntem; Aba Yayınlan, Konya 1996, Niyazi Karasar; Bilimsel Araştırma Yöntemi, A1kım Yayınevi- 7. Baskı, İstanbul1995, Sami Güven; Toplumbiliminde Araştırma Yöntemleri, Ezgi Ki tabevi Yayınlan 6. Baskı, Bursa 1996.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 145

Haa Bektaş Veli Müzesi Giriş Kapısı

Hacı Bektaş'a ve Hacı Bektaş'taki ziyaret yerlerine defalarca gidilerek gözlemler ve yerinde tespitler yapılmıştır. Bu gidişlerde gerek Hacı Bektaş'ta gerekse bu ziyaret yerlerinde bulunan pek çok kişi ile görüş­meler ve millakatlar yapılmış, araştırma konumuz ile ilgili kendilerine çeşitli sorular sorulmuştur. Alınan ve elde edilen bilgiler kaynaklar­dan temin edilen bilgilerle beraber değerlendirilerek bu çalışma ta­mamlanmıştır.

Bu genel bilgiden sonra Hacı Bektaş'taki ziyaret yerleri ve bunlara atfedilen anlamlar hakkındaki detaylan sizlerle paylaşmak istiyorum.

A. M üze ve Türbe Hacıbektaş ilçesinde ziyaret edilecek yerlerin başında hiç şüphesiz ki Hacı Bektaş Veli hazretlerinin de medfun bulunduğu külliye yani bu­günkü m üze olarak kullanılan yer gelmektedir.

Pir evi olarak da anılan bu merkez ilk defa Kızılca Halvet denilen ufak bir oda ile kurulmağa başlanmış, Hacı Bektaş Veli'nin vefatın­dan sonra bunun bitişiğine sıralanmış diğer yerler ile devam etmiştir.

146 H a s a n YA V U Z E R

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 147

148 Hasan YAVUZER

Murat Gazi tarafından kubbesi tamamlanmış, zamanla diğer binalar yapılarak bugünkü halini almıştır. 2

1925'te tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla Hacı Bektaş Dergahı da kapatılmış, içindeki eserler, korunmalan için Ankara Etnografya müzesine kaldırılmıştır. Binada gerekli restorasyon çalışmalan yapıl­dıktan sonra 16 Ağustos 1964'te Pazar günüMüze olarak açılmıştır. Restorasyon çalışmalanndan sonra Milli Eğitim Bakanlığına bağlı milli bir müze haline getirilerek açılışı yapılmıştır. Ankara Etnografya m üzesine götürülen eserler de tekrar Hacı Bektaş'a getirilerek bu mü­zede sergilenmeye başlanmıştır.

Hacı Bektaş Müzesi, daha sonra Kültür Bakanlığına bağlanmış olup halen bu bakanlığın en önemli müzelerinden bir tanesi olarak kabul edilmektedir. Üç büyük avludan meydana gelen Hacı Bektaş Ve11 Müzesi aynı zamanda üç ana bölüme ayrılmış olup her birine ayrı isimler verilmiştir. Bunlar;

Birinci Avlu {Nadar Avlusu): Büyük bir kapıdan girilir. Geniş bir bahçesi vardır. Girişte sağ (doğu) tarafta "Üçler Çeşmesi" de denilen üç kurnalı bir çeşme vardır. Daha önceden bu bölümde bulunan at evi ve ekmek evi tamamen yok olmuş ve bu gün artık kendilerinden herhangi bir iz, eser kalmamıştır.

İkinci Avlu (Dergah Avlusu): Bu bölümde Aslanlı Çeşme, Tekke Camii, aş evi, kiler evi, meydan evi, miliman (konuk) evi, bir havuz ve dede-baba köşkleri bulunmaktadır.

Bu bölümdeki çeşmeye mısır prenseslerinden Kara Fa tma Sultan'ın Mısır'dan gönderdiği, mermerden yapılmış bir aslan heykeli yerleşti­rildiği için Aslanlı Çeşme adı verilmiştir. Aslanın ağzından su akmak­tadır. Buradan akan su özellikle ilçeye dışardan gelen Bektaşilerce şifa niyetiyle içilmekte, bidonlara daldurularak zemzem niyeti ile ~emle­ketlerine götürülmektedir.

Cami XIX. yüzyılda yapılmış olup küçük bir minaresi vardır. IL Mahmut tarafından yaptırılmış olduğu rivayet edilmektedir.

2 Bedri Noyan; Bektaştlik Alevflik Nedir?, Genişletilmiş 2.Basla, Sanat Kitabevi, Arıkara 1987, s. 46.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 149

Hao Bektaş Veli Türbe Girişi

Günümüzde beş vakit ibadete açık olan bu tarihi cami ilçenin en mer­kezi camisi olarak dikkat çekmektedir.

Üçüncü Avlu (Hazret Avlusu): Kapıdan girişte sağ tarafta Atatürk'ün büstü yerleştirilmiş ve bu köşe Atatürk Köşesi olarak tah­sis edilmiştir. Burası, Atatürk 'ün 24 Aralık 1919 da Hacıbektaş'a gel­diğinde3 ilk dinlenme yeri olduğu, bu nedenle köşenin Atatürk Köşesi olarak tahsis edildiği rivayet edilmektedir.

Üçüncü avluda, girişte tam karşıda Hünkar Hacı Bektaş Veli'nin mezarımn bulunduğu Pfr Evi vardır. Tarikatta ikinci pir olarak kabul edilen "Balım Sultan"ın mezarı ile bazı derviş ve babaların mezarları da yine üçüncü avluda yer almaktadır.

Hacı Bektaş Veli hazretlerinin dergahının çekirdeğini teşkil eden ve en eski yapı olan, Hacı Bektaş Veli hazretlerinin halvet olduğu, çile çektiği yer ile kırklar meydanı ve Hacı Bektaş Veli hazretlerinin me­zarı bu bölümdedir. Dergahta hizmet görmüş kişilerin mezarları giriş bölümünün sağ ve solunda yer alırken, iç bölümde kırklar meydanı­mn sağ ve sol taraflannda da çeşitli mezarlar bulunmaktadır. Kırklar meydanının doğusunda Rasul B ali ile Horasan erlerinin mezarı vardır.

3 Noyan; Bektaşfliklıleı;Nedir?, s. 90

,_

150 H a s a n YA V U Z E R

Delikli Taş

Fakat hiçbirinde kitabe bulunmamaktadır. Kırklar meydanımn (sol) bab tarafında da Çelebi mezarlan ile Ahmet Cemalettin Çelebi'nin mezan vardır. Bunlann hiçbirinde de kitabe yoktur.

Dergaha ait birçok eşya, Hünkann da medfun bulunduğu üçüncü avludaki bu binada sergilenmektedir. Güvenç Abdal ve Güvenç Abdal ile ilişkisi anlaTilan ve dünya güzeli olarak kabul edilen kızın kabideri de bu bölümde yer almaktadır.

Hacı Bektaş Veli hazretlerinin türbesine girerken giriş kısmında­ki mermerler üzerinde ikişer tane olmak üzere sağ ve solda toplam 4 tane güvercin resmi vardır. Güvercinin banşı simgelediğine, Hacı Bektaş Veli'nin de banştan yana olduğuna dikkat çekilmektedir.

Hazret avlusunun sağında Bektaşi tarikabmn kurulup genişleme­sinde büyük hizmeti olan ve Bektaşiliğe birçok merasimleri soktuğu ileri sürülen "Balzm SultanTürbest vardır. Bu türbeYavuz Sultan Selim'in kuman danlanndan Şehsuvaroğlu Ali Bey tarafından 1519'da yapbrıl­mışbr. Türbenin önünde Hacı Bektaş Veli ile çağdaş olduğu söylenen ve Horasan'dan ablan ökseden meydana geldiği rivayet olunan ve öyle inamlan bir karadut ağacı vardır. Daha önceki yıllarda bu ağacın her tarafına çaputlar, bezler bağlandığı, çeşitli adaklar adandığı ve isteği olanlann buradan şifa ve medet umduklan görülmekteydi. Bazen de

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 151

Balım Sultan Türbesi

isteklerin yazılı olarak asıldığı olrnaktaydı. Son yıllarda belediye hu­rafe olduğu gerekçesiyle bu ağaca bez ve çaput bağlamayı yasaklamış, eski bezleri de kaldırtmış olduğundan günümüzde artık eski görüntü­ler görülmemektedir.

Balım Sultan Türbesi ile Cami arasındaki bahçede 40'tan fazla me­zar yer almakta ancak bir kısmının kitabesi bulunmamaktadır.4

B. Çilehane veya Arafat Dağı: İlçe merkezine üç kilometre kadar uzaklıkta ve ilçenin doğu tarafında hafif meyilli bir tepe üzerindedir. Buraya Arafat Dağı da denmektedir. Deliklitaş denilen, Hacı Bektaş Veli hazretlerinin içinde çile çektiği, halvet olduğu rivayet edilen taş buradadır.

Bektaştlerce büyük bir değer verilen ve en çok ziyaret edilen yerle­rin başında gelen delikli taştan geçmek ayrı bir önem taşımaktadır. Günahkar olanların ince, zayıf ve hareketli bir bünyeye sahip olsa bile

4 Ziyaret yerleri ile ilgili geniş bilgi için bkz. Hasan Yavuzer, Hanhektaş Yöresi Bektaşi İnançlarmm Din Sosyo/ojisi Yönünden İncelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilim­ler Enstitüsü, Kayseri, 1993, Beclri Noyan, Haahektaş'ta Pfr Evi ve Diğer Ziyaret Yerleri, Ticaret Matbaası, İzmir 1964, Haabektaş; TBMM Basunevi Müdürlüğü, Haa Bektaş Kılavuzu, Kültür Bakanlığı ve Nevşehir Valiliği İşbirliği ile hazırlarunışbr. Ankara.

152 H asa n YAVUZ E R

Balım Sultan Türbesi

oradan geçmesinin zor, hatta imkansız olduğu inancı hakimdir. İyi in­sanlar, günahsız olanlar şişman ve yaşlı da olsa taşın genişleyerek ona yol vereceğine inanılmaktadır. Alevi-Bektaşi inancına sahip yerli halk başta olınak üzere özellikle dışardan gelen kadın-erkek, genç-ihtiyar herkes oradan geçmeyi denemekte, böylece kendi durumunu ölçmüş olınaktadır. Ama genel kanaat ve inaınşa göre günahkar olan kimsele­rin bu taştan geçemeyeceğine inanılmaktadır.

Oradan geçenlerde büyük bir sevinç ve mutluluk duyulup günah­sız olduğu veya günahlanndan temizlendiği kanaati oluşmaktadır. Geçemeyenlerde ise büyük bir burukluk gözlenmekte, adaklarda bu­lunarak kanlar akıtıp kurbanlar keserek kendisini temize çıkarmaya çalışmaktadırlar.

Çilehane veya Arafat Dağı adıyla meşhur olan burada başka ziyaret yerleri de vardır. Onları da şu şekilde sıralayabiliriz.

1. Zemzem suyu: Çilehane'ye (Deliklitaş'a) giderken henüz oraya varmadan, tek kuması bulunan, taştan yapılmış bir çeşme vardır. Bu çeşme "Zemzem Pznan"veya "Zemzem Çeşmesi" olarakkabul edilmektedir. Buraya gelen insanlar zemzem niyeti ve şifa umudu ile bol bol içerken kaplara ve bidonlara doldurup meınleketlerine de götürmektedirler.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 153

2. Kulunç Kaya: Arafat dağında, Deliklitaş'tan doğuya doğru gi­derken kendisine bez ve çaput bağlamak suretiyle medet umulan yaş­lı '1\lıç" ağacından biraz daha ileride yer almaktadır. Hafif meyilli bir kayadır. Üzerinde yabldığı veya üzerinden sırt üstü kayıldığı takdirde bel ve sırt ağrılanna, her türlü romatizmal rahatsızlıklara iyi geldiğine inanılmaktadır. Bu kaya üzerinde sırtüstü yatmak veya üst taraftan aşağıya doğru sırt üstü kaymak suretiyle buradan şifa aranmaktadır. Üzerinden kayma nedeniyle kayanın üst tarafı cilalanmış gibi parlak durmaktadır.

3. Kadıncık Ana Mevkii: Çilehaneden 300 metre kadar kuzeyde­dir. Meşhur "alıç" ağacı bu mevkidedir. Bugün artık kurumuş olan bu ağacın her tarafı ziyaretçiler tarafından bağlanmış bez ve çaputlarla dolu idi. Hacı Bektaş Veli Çilehane'de iken Kadıncık Ana'nın burada bazlama yapıp Hacı Bektaş Veli'ye götürdüğü rivayet edilmekte, onun için Kadıncık Ana Mevkii olarak anılmaktadır.

4. Minder Kaya ve Aynalı Kaya: Kulunç Kaya ile Deliklitaş

(Çilehane) arasında birbirine bitişik iki tane kaya vardır. Hünkar Hacı Bektaş Veli' nin, minder biçimindeki birinci kaya üzerine oturduğu za­man karşıdaki kayanın ayna görevi yaptığı ve ondan cihanı seyrettiği, bazen de sırtım dayayıp diğer taraflan temaşa ettiğine inanılmakta­dır.

Çilehane/Arafat dağına çıkanlar genellikle dağın etrafım dolaşarak buradaki ziyaret yerlerine uğramaktadırlar. Tarafımızdan yapılan ça­lışmalar esnasında ziyaretçilerden bazılarımn Deliklitaş'ın yakınlann­da bulunan yerlerden küçük taş topladıkları veya toprak aldıkları gö­rülmüştür. Sebebi sorulduğunda bunların çocuğu olmayan ve hasta olanların tedavisi için kullanıldığı cevabı alınmıştır.

Son zamanlarda ilçe belediyesi ve Kültür Bakanlığı tarafından yeni düzenlemeler ile Çilehane (Arafat Dağı) daha cazip bir konuma geti­rilmeye çalışılmaktadır. Günümüzde Hacı Bektaş Vell'yi anma tören­lerinin bir kısmı buralara kaydınlmakta, aşure aşı burada pişirilip yine burada konuklaraikram edilmektedir. Semah gösterilerinin bir kısmı ile diğer bazı faaliyetler de burada organize edilmektedir. Yıllar önce buraya büyük bir (10.000 kişilik) konferans salonu ve anfi tiyatronun temeli ablmıştır. Binanın duvarlan örülmüş ve üzeri kapablmış olma­sına rağmen tüm projelerin gerçekleşmesi henüz tamamlanmamıştır.

154 H a s a n YA V U Z E R

Çevre düzenlemesi esnasında buraya Hacı Bektaş Vell, Pir Sultan Abdal, Aşık Veysel, Mahzuni Şerif ve Yunus Emre'nin birer heykeli yapılmıştır. Burada Sivaslı olduğu bildirilen Didar Ana isminde bir bayanın mezan bulunmakta, bununla ilgili değişik rivayetler anlatıl­maktadır. Kurban kesim yerleri ve piknik yerleri de yine burada yer almaktadır.

Şu mısralar Çilehane veya Arafat Dağı olarak adlandırılan bu yeri ve burada bulunan diğer ziyaret yerlerini en güzel şekilde dile getir­mektedir.

Çilehane

Bir adı Arafat Dağı,

Çilehane'dir diğer adı,

Yönü güneşe doğru,

Efsanelere konu,

Deliklitaş, Kulunç Kayası,

Zemzem Suyu. Delikli Taştan geçenler,

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 155

İnansalar da anlıklarına, Bilirler taşın hilanetini

"Kendini kontrol et"dir, aslında.5

C. Beş Taşlar: İlçenin kuzeyinde Çivril Köyü civarında ve merkeze 5 km uzaklıktadır. Belirli mesafelerle birbirinden aralıklı ve her biri 2-3 metre yüksekli­ğinde 5 tane taş (kaya parçası) vardır. Vilayetnamede6 anlatıldığı gibi

halk arasında da kurdun yediği sığırlardan dolayı, Hacı Bektaş Veli'ye ceza verileceği sırada bu taşların yerlerinden ayrılarak yürüdülderi ve dile gelerek Hacı Bektaş'ın suçsuz olduğuna şahitlik yaptığına inanıl­maktadır. Bu yüzden bu taşlara "Yürüyen Taşlar" veya "Konuşan Taşlar'' da denilmektedir.7 Bu taşlarla ilgili birbirinden farklı rivayetler ve inanç­lar dikkat çekmektedir. Bir rivayete göre Hacı Bektaş Veli kendisini

5 Sultan Metin Konhay, Adnan Ataç; Gönül Bahçesine Açılan Bir Destandır Haabektaş; Hacıbektaş ve Yükseköğretim Kurumlanna Yardım Derneği (HAYOKDER) Yayınları, An­kara, 2007, s. 37.

6 BedriNoyan.Haahektaş'taPfrEviveDiğerZiyaretYerleri, s. 31-32. 7 Hasan Yavuzer, Haahektaş Yöresi Bektaşi İnançlarırun Din Sosyo/ojisi Yönünden İııcelenmesi, s. 40.

156 Ha sa n YAVUZER

suçlu bulan ve hala inanmayan kaclıya "Taş ol" demiş, kaclı da orada taş olup kalmıştır.8 Bir diğer rivayete göre ise o beş taştan bir tanesi hayvanlan kurt tarafından yenilen ve bu yüzden Hacı Bektaş Vellyi suçlayan İdris hocanın kardeşi San, diğeri ise onu haklı bulan kadı olarak değerlendirilmektedir. Aşağıdaki mısralarda da bu inanç dile getirilmektedir.

Beş taşlar

Çivril Köyü yakınlarında,

Beş koca kaya,

Doğruluğa taruklık edercesine

Dimdik ayakta dururlar yan yana.

Söylencelere göre;

Haam Köy'de o zamanlar,

Her işte olduğu gibi

Sürüleri otlatmakta da imece uygulanır.

Sıra Kadıncık Ana'nın kocası

İdris'e geldiğinde,

Görevi verir Hacıbektaş'a.

Öküzleri sürüdedir Sarı'nın da.

Bektaş Vellnin kalbine ayan olsa da

Öküzleri kurtların kapacağı,

Söz geçiremez Sarı'ya.

Olanlar olur ...

Kurtlar kapar öküzleri.

Hacı Bektaş Veli'ye inanmayan Sarı,

Kırşehir'den çağırır Kadı'yı

Tanık ister baba Eren'lerden, Kadı.

Etraf dağ taş.

N erden bulsun tanığı Hacı Bektaş:

"Şahidimdir bu dağlar, taşlar".

8 Tank Mümtaz Sözengil; Tarih Boyunca Alevilik, Çözüm Yayıncılık, 2.Baskı, İstanbul, 1992, s.150-152.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 157

Kopar gelir koca koca kayalar. Dizilir yan yana. Derler ki;

"Beştaşın bir Sarı, Diğeri Kadı.

Diğer üçü doğruluğun tanığı." Bu taşlardan bir tanesi diğerlerinden ayn bir yerde durmaktadır.

Bir başka rivayete göre o ayn duran taş Hacı Bektaş-ı suçlayan San veya ona ceza vermeye kalkan kadı olarak değerlendirilmektedir. Buraya gelen Bektaşi ziyaretçiler bu kayaya taş atarak, Rünkar Hacı Bektaş Veli'yi suçlayan veya ona inanmayan kadıya lanetlerini dile ge­tirmeye çalışırlar. Diğer taşlara duyduklan saygıyı ve verdikleri değe­ri göstermek için onlara dileklerde bulunurken bu taşlardan kopanp evine götürmek suretiyle, işlerinin rast geleceğine ve kazancının bere­ketleneceğine inananlara da rastlanmaktadır. Bazılan ise bu kayaların elibinden taş veya toprak götürmektedir.

D. B alım Evi veya Kadıncık Ana Evi: Karahöyüğün eteğinde Akpınar çeşmesi yakınındadır. Aslında İdris Hoca'nın evi olan bu evde Rünkar Hacı Bektaş Veli Sulucakarahöyük'e geldiği zaman misafir olmuştur. Vakıflar Genel Müdürlüğünce restore edilmiş olup birbirine ekli üç odası olan bir evdir. Birinci odanın sol duvarmda eğri duran bir yer vardır. Rivayete göre duvar odanın içine doğru yıkı.lmak üzere iken Rünkar Hacı Bektaş Veli duvarı eli ile dur­durmuş ve düzeltmiştir. işaret olarak orası hala eğri durmaktadır. Bel ağnsı ve romatizmal rahatsızlıklan olanlar ile kulunç olanlar bellerini buraya sürtmek suretiyle çare umarlar. Hacı Bektaş Veli'nin Kadıncık Ana'ya "Hiç havf etme, bu duvar kıyamete kadar yıkı.lmaz" dediği ve diğer yerlerin yıkılıp yapılmasına rağmen bu duvann hala öyle durdu­ğu ve kıyamete kadar da dınacağı inancı vardır.

Hacı Bektaş Veli Sulucakarahöyük'e geldiği zaman bir müddet bura­da misafir olmuş, pir evindeki "Kızı.lca Halvet" yapılınca oraya taşın­mıştır. Girişteki birinci odanın güney tarafında aşağıya doğru inen oyuk halinde bir bölüm yer almaktadır. İnanışa göre Kadıncık Ana bu odadaki ocağın içinde sır olmuş ve bir daha görülmemiştir. Kadıncık

1 58 H a s a n Y A V U Z E R

Ana'nın mezan da yoktur. Oyuğun içinden alınan toprağın her derde deva olduğuna inanılır. Yaptığımız gözlem ve millakatlarda özellikle­de çocuğu olmayan kadınlar buradan aldıklan toprağı su ile kanştınp içince çocuklannın olacağına dair bir inanç olduğu tespit edilmiştir.

Araştırmalanmız esnasında bu evin bahçesinden mercimek büyük­lüğünde taşlann toplandığı görülmüştür. Sebebi sorulduğunda şifa niyetiyle içilince iyi olacağı, çocuğu olmayaniann da çocuk sahibi ola­caklan için toplandığı cevabı alınmıştır.

E. Bektaş Efend.i veya Kesikbaş Türbesi: Bu türbe ile ilgili iki farklı rivayet dikkat çekmektedir. Onlardan bir ta­nesi burasının Bektaş Efendi türbesi olduğudur. Kapıdaki kitabede de Bektaş Efendi Türbesi olarak yazmaktadır. Ancak, Bektaş Efendi'nin hayatı hakkında fazla malumat yoktur. Tarikatın ileri gelenlerinden biri olduğu söylenmektedir.

Bu türbe şehrin merkezinde ve müzenin güneyinde bulunmak­ta, Balım Sultan Türbesine benzerliği göz önünde bulunduruldu­ğunda yapı itibariyle onun örnek alınarak yapıldığı anlaşılmaktadır.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 159

Türbe üzerindeki kitabeden 1603 tarihinde öldüğü anlaşilan Bektaş Efendi'nin türbesi XVII.yüzy:ılda yapılmıştır. Giriş bölümü ve sandu­kanın bulunduğu bölüm olmak üzere iki bölümden oluşan türbenin giriş kapısı üzerinde "Hacı Bektaş Veli evladından Çelebi Cemalettin efendi tarafından tamiri fi sene 22 Eylül 1322.fi sene 16 Şubat 1324 (1904-1906) tarihlerini gösteren bir tamir ki tabesi mevcuttur.9

Diğer bir rivayete göre Kesikbaş Türbesi olarak kabul edilen yer bu­rasıdır. Rivayete göre Hacı Bektaş Veli'nin müritlerinden bir tanesinin savaşta başı gövdesinden ayr:ılır fakat ölmez. Sonunda savaş kazan:ılır. Savaş sonunda başı koltuğunun altında geri dönen müridin öldüğü yere bu türbe yapılır. Bu yüzden de kendisine "Kesikbaş" buraya da "Kesikbaş Türbesi" ismi verilmiştir.10 Bu türbenin girişindeki merrner­de kan rengi bir görüntü bulunmakta, bunun o şahsa ait kan rengi olduğuna inanildığı dikkat çekmekte dir. Bu türbe ile ilgili olarak da şu mısralar dikkat çekmektedir.

Örnek alınsa da Balım Sultan türbesi,

İki katlı yapısı, sekiz kubbe çatısı,

Derviş Salih' i saklar kapısı.

Resul Bali'ninkine benzese de mezarı,

1603'te yapılmıştır türbesi.11

F. Akpınar Çeşmesi: Kadıncık Ana'mn evinin alt kısmında bulunan ve oluğundan bilek kalınlığında su akan bir çeşmedir. Üzerinde 1725 tarihini gösteren bir tamir kitabesi yer almaktadır. Bütün Bektaşllerce kutsal say:ılan bu çeşme ile ilgili olarak Vilayetnameler de bilgi verilmektedir.12 Halk arasında bu suyun kaynağı ve bulunuş şekli ile de farklı rivayetler do­laşmaktadır. Bu yörede bu suyun Kabe'den geldiğine dair bir rivayet

9 BedriNoyan.Haahekt.aş'taPirEviveDiğerZiyaretYerleri,s. 87-88, Haabektaş Kılavuzu, s. 50-52. 10 Haabektaş Kılavuzu; s.128. 11 Sultan Metin Konhay, Adnan Ataç; Gönül Bahçesine Açılan Bir Destandır Haabektaş;

Haabektaş ve Yükseköğretim Kurumlarına Yarclım Derneği (HAYOKDER) Yayınlan, !ın­kara, 2007, s. 45.

12 Bedri Noyan, Hacıbektaş'ta Pir Evi ve Diğer Ziyaret Yerleri, s. 73-7 4, Haabektaş Kılavuzu, s. 54.

160 H a s a n YA V U Z E R

ve inanç da vardır. Bu çeşmenin hemen yakımnda öksürük çeşmesi veya öksürük şurubu denen bir başka çeşme daha yer almaktadır. Bu çeşmenin suyundan içildiği takdirde öksürük ve soğuk algınlığına iyi geleceğine inamldığı dikkat çekmektedir.

G. Cuma Camisi: Balım Evi/Kadıncık Ana Evine giderken, Akpınar yolu üzerinde, dikdörtgen biçiminde ve kesme taşlardan yapılmış bir binadır. Kapı üzerinde bir kitabe mevcut olup bu kitabeye göre 1519 yılında son Dulkadiroğulları beyi Şehsuvaroğlu Ali Bey tarafından yaptmldığı anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılda yapılan, Hacıbektaş'ın en eski bu ca­misinin küçük bir minaresi mevcuttur. Binanın pencereleri göz sevi­yesinden üst tarafta ve dikdörtgen biçimindedir. Hacı Bektaş Vellnin Sulucakarahöyük'e geldiğinde burada erbain13 çıkardığı rivayet edi­lir. Küçük bir bahçesi ve son cemaat yeri olan bu camiye halk Cuma Camisi de demektedir. Bugün beş vakit ibadete açık olup ilçe merke­zine yakın bir yerdedir. Caminin ön tarafında Hoca Fakili Çeşmesi vardır. 14 Şu mısralar da bu camiyi anlatmaktadır.

CumaCamisi Dulkadiroğullan beyi Şahsuvaroğlu Ali, Yaptırmıştır carniyi, Beş yüzyıl öncesini, Gösteriyor tarihi. Moloz taştandır yapısı, Düz örtülüdür çatısı, Dikdörtgendir planı, Tonoz örtüsü, üç eyvanlı, Sade yapılmıştır mihrabı. Vardır üç sivri kemeri, Yeni yapılmıştır minberi

13 Erbain: Arapça kırk anlamına gelmektedir. Farsçası "cihle-çile"dir. Dervişlerin netisierini terbiye etmek için dar bir yerde çok az şey yiyip içerek riyazat'a girip, kendilerini ibadete vermeleridir.

14 Haabektaş Kılavuzu; s.53-56, BedriNoyan,Haahektaş'taPfrEviveDiğerZiyaretYerleri, s.73.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 161

Duvardaki dikdörtgen nişleri, Tavana yakındır pencereleri, Sıcak olur kış günleri. Taş duvar çevirir küçük avluyu, Kısa minaresi gösterir doğruyu, Çıkılır düz bir merdiven ile, Balciakan tipincieki minareye, Yakındır KadıncıkAna evine.15

H. Diğer Ziyaret Yerleri: Hacıbektaş'ta tarihi değer taşıyan ve Bektaştlerce önem verilen baş­

ka ziyaret yerleri de vardır. Bunlardan bazıları şunlardır. 1. At Kaya: Hacı Bektaş Veli'nin türbesine 350 metre mesafelik bir

yerde bulunur. Yürüdüğüne ve bir zamanlar at olduğuna inanılır. Bir başka rivayette ise yılanı kamçı yapan, aslana binip Hacı Bektaş Veli'yi ziyarete gelen Seyyit Mahmut Hayrani'ye karşı, Hacı Bektaş Veli'nin

15 Sultan Metin Konhay, Adnan Ataç; Gönül Bahçesine Açılan Bir Destandır Haabektaş; Hacbektaş ve Yükseköğretim Kurumlanna Yardım Derneği (HAYOKDER) Yayınları, An­kara, 2007, s. 54.

162 H a s a n YA V U Z E R

kızıl bir kayayı at haline dönüştürerek karşılamaya çıktığı ve kayayı uzunca bir müddet yürüttüğü rivayet edilen kayadır.16

2. Dedebağı: Kırşehir yolu üzerindedir. Merkeze 3 km uzaklıkta bulunmaktadır. Dergaha bağışlanmış olan Dedebağı, bugün mesi­re yeri olarak kullanılmaktadır. Şeker pınarı ile Hacı Melek Baba ve Pehlivan Baba'nın mezarlannı kapsayan küçük bir türbe burada yer almaktadır.

3. Hırka Dağ: İlçe· merkezine 15 km uzaklıkta yer' almaktadır. Soğuk bir günde Hacı Bektaş Veli'nin hırkasını yakıp küllerini savur­duğu, bu küllerin hep meşe ağacı olduğu ve adını da bu olaydan aldı­ğı rivayet edilen Hırka Dağı gerÇekten bu gün meşeliklerle kaplıdır. Günümüzde burası bir mesire yeri olarak kullanılmaktadırP

Ziyaret Yerlerine Yüklenilen Anlamlar: HacıbektaŞ İlçesinde bulunan ziyaret yerlerine ya gücü simgeleyen yiğitlik-kahramanlık, ya da dini bir motif veya mitolojik değerler yük­lendiği dikkat çekmektedir. Menkıbevi değerler ile buralara kutsiyet atfedilmeye çalışıldığı gözlenmektedir. Aşağıdaki örneklerde buralara atfedilen değerler verilmektedir.

Kesikbaş türbesi bir kahramanlık hikayesi ile özdeşleşmektedir. Başı gövdesinden aynlan bir kişinin savaşa devam ettiği ve savaşın kazanılmasına katkı sağladığı anlatılmaktadır.

Kulunç Kaya'ya sağlık ile ilgili bir anlam yüklenmektedir. Bel ve sırt ağnlan olanların, omuzlannda kulunç kalkaniann Kulunç Kaya'da sırt üstü yatmalan veya sürünmelen halinde bel ve sırt ağnları ile ku­lunç ve diğer romatizmal ağrıların iyi olacağına inanılmaktadır.

At Kaya'ya mitolojik bir anlam yüklenmektedir. Rivayete göre Akşehir'de oturan erlerden Seyyid Mahmud Hayran'i bir arslana bin­miş, eline de bir yılanı almış kamçı gibi kullanarak, üç yüz dervişi ile Hacı Bektaş-ı Veli'yi ziyaret için yola çıkmış. Hünkar durumdan haberdar olunca "ol kimse canluya binüb geldiyse biz cansuza bine-

16 Haabektaş Kılavuzu; s.146. 17 Hasan Yavuzer, Haabektaş Yöresi Bektaşi İnançlannın Din Sosyolojisi Yönünden İncelenmesİ,

Haobektaş, TBMM Basımevi Müdürlüğü, s. 41-42.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 163

lüm, karşu varalum" diyerek üzerine binip Inisafiri karşıladığı kayadır.

Hem Hacı Bektaş Veli'ye hem de kayaya olağan üstü güç ve mitolojik bir anlam yüklendiği dikkat çekmektedir. İşte At Kaya Hacı Bektaş'ı Veli'nin kayaya binip yürüttüğüne inanılan ve böyle anlam yüklenen bir kayadır.

Kulunç Kaya ile Çilehane/Arafat dağındaki Deliklitaş arasında bir­

birine bitişik olan Minder Kaya ve Aynalı Kaya diye bilinen iki kayaya­da mitolojik bir anlam yüklenilmektedir. Hünkar Hacı Bektaş Veli' nin,

minder biçimindeki birinci kaya üzerine oturduğu zaman karşıdaki

kayanın ayna görevi yaptığı ve ondan cihanı seyrettiği, bazen de sırtı­m dayayıp diğer taraflan temaşa ettiğine inanılmaktadır.

Çilehane/Arafat dağı ve çevresine kutsiyet verildiği ve medet umul­duğu gözlenmiştir. Deliklitaş'ın yakınlannda bulunan yerlerden kü­

çük taş toplayarak veya toprak alarak çocuğu olmayan ve hasta olan­

Iann tedavisi için kullanıldığı tespit edilmiştir. Yine Kadıncık Ana

Evi'nin de aynı şekilde değerlendirildiği, sırt ve bel ağnlan olanlann

•• . ···'-->- ~-... . ,. . • •

164 H a s a n YA V U Z E R

duvarlarına sürtünerek şifa arandığı, oradan alınan topraklann su ile kanştınlıp bu suyun içirildiğinde çocuğu olmayanların çocuğunun olacağına inamldığı dikkat çekmektedir. Buralara halk inancı temelin­de bir inanca dayanan anlam yüklendiği görülmektedir.

Türbe ve müze hem Hacı Bektaş Vellnin mezarını içerisinde ba­nndırması, hem de onun zamanında kullanılan malzemelerin bura­da teşhir edilmesi dolayısıyla ayn bir anlam içermektedir. Aynca ba.Zı tarikat büyüklerinin kabirierinin ve Balım Sultan Türbesi'nin burada olması buraya dini bir değer katmakta, bu maksatla ziyaretler yapılıp dualar okunmaktadır.

Ağaçlara bez bağlanması ve oralarda dilek tutulması da bir halk inancı olarak dikkat çekmektedir. Müze müştemilatında ve Balım Sultan Türbesi yakınlannda bulunan karadut ile Çilehane ve beş taş­lardaki ağaçlara bağlanan bezler bu açıdan dikkat çekmektedir. Son yıllarda Balım Sultan Türbesi önündeki ağaca bağlanan bezler hurafe bir inanç olduğu gerekçesiyle belediye tarafından kaldınlrnış, bundan sonra bu ağaca bez bağlamak yasaklanmıştır. Çilehane ve beştaşlarda­ki ağaçlara bez bağlama işlemlerinin ve bunlarla ilgili halk inancının önüne geçilememiştir.

Hacıbektaş'taki ziyaret yerlerinden üzerinde en fazla düşünülme­si gereken husus buradaki ziyaret ve ziyaret yerlerine İslam dinince kutsal kabul edilen değerler yüklenmiş olmasıdır. İslam dininin beş şartından birisi olan ve Hac görevini yerine getirenierin gittiği Mekke şehrinde bulunan, kutsallığına inamlan ve şifa olarak içilen zemzem suyu Hacıbektaş'ta da vardır.

Hacıbektaş'ta kimilerine göre Arafat dağındaki çeşmeden akan suya zemzem suyu adı verilmektedir.18 Kimilerine göre müzenin birinci avlu (Nadar AvlusuYundaki "Üçler Çeşmesi"nden akan su, bazılarına göre de müzenin müştemilatında bulunan aslarılı çeşmeden akan su zemzem suyudur. Akpınar çeşmesinden akan suyun da zemzem suyu niyetiyle değerlendirildiği dikkat çekmektedir. Bu sular bir çok ziya-

18 Abdilibaki Gölpınarlı; Vilayet-name Manalah-z Rünkar Haa Bektaş-ı Veli, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1990, s.28.

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 165

DilekAğaa

retçi tarafından zemzem suyu niyetiyle içildiği gibi oradan aynlırken de Hac'dan gelenlerin yaptığı gibi bidonlara veya başka kaplara dal­durularak gittikleri yerlere zemzem suyu niyetiyle götürülmektedir.

Yine Hacıbektaş'taki bir mevkiye Mekke'de bulunan ve İslam ili­nindeki hac görevinin olmazsa olmazlarından olan Arafat vakfesinin yapıldığı Arafat dağı ismi verilmiş bulunmaktadır.

Bunun en önemli sebepleri arasında Hacı Bektaş Veli'nin "Köyün (Sulucakarahöyük)'ün yanı başındaki dağa Arafat dağı, dağın eteğin­deki çeşmeye Zemzem adını vermekle uzağı yakınlaştırrnış, kıbleyi yurda almış, kendisinden sonra adına kurulan Bektaşilik yolunun mensuplanna yurt içinde haccetme imkarn sağlamıştır."19 şeklindeki görüşlerin yattığı dikkat çekmektedir.

Hacıbektaş'a gelen ziyaretçilerlu çok büyük bir kısmı Arafat dağı olarak adlandırılan bu yeri ziyaret etmektedir. Burada bulunan Delikli Taş'a atfedilen anlam daha da çarpıcıdır. Bu taş günahkar kimse-

19 Gölpınarlı, Viliiyet-name Manakıb-z Rünkar Haa Bektaş-ı Velf, s. XIX.

.,

166 H a s a n YA V U Z E R

leri sıkmakta, ince ve zayıf dahi olsa geçitine izin vermemektedir. Günahsız olan kişiler oradan geçerneyecek kadar kilolu ve şişman bile olsa kayanın genişlediği ve kendilerine yol verdiğine inanılmaktadır. Oradaki delikli taştan geçerneyeillerin kurban keserek kendilerini ak­lirnaya ve günahlarından arınmaya çalışmalan hacdaki kurban ibade­tinin bir değişik versiyonu olarak dikkat çekmektedir.

Şeytan taşlamaya benzer bir husus ise beş taşlar mevkiinde yaşan­maktadır. İnanışa göre Hacı Bektaş Veli'yi suçlayan ve onun dua ve talimatıyla taş olan bir kaya taşlanmaktadır. Hac'da şeytan taşlama esnasında şeytana duyulan tep~ gibi tepki verilmektedir. Buraya taş atan ve bu kayayı taşlayan bazı kişilere tarafımızdan bunun sebebi sorulduğunda "Bu bizim şeytanımızdır. Biz bu şeytanı onun için taşlı­yoruz." şeklinde cevaplar alınmıştır.

Buralardaki yer, su ve taşa yüklenen bu anlam insanlan daha da ileri götürmekte, burasının hac mekanı olarak kabul edilınesi düşünce ve inancını ortaya çıkarmaktadır. Bizzat katıldığım Hacıbektaş Anma törenlerinden birisinde Cumhuriyet Meydanındaki program esnasın­da kalabalıktan dolayı izdiham yaşandı. Ayağına basılan bir kişi büyük bir öfke ile bağınp o kişinin üzerine yürüdü. Karşılıklı münakaşadan sonra kavga etmeye başlayacaklan bir anda orada bulunan kişilerden bir tanesinin "Hacılar siz ne yapıyorsunuz. Burası kavga yeri mi, bu­rada kavga olur mu, siz buraya kavga etmeye mi geldiniz. Bırakın bu işi yoksa haccınız bozulur." şeklindeki ikazı her iki tarafı da sakinleş­tirdi ve kavgayı önledi. Aynı durum Hacda da sık sık yaşanmaktadır. Gerek kalabalıktan kaynaklanan izdiham, gerekse organize veya diğer sebeplerden dolayı yaşanan gerginliklerde "Hacı burası neresi, burada kavga olur mu, sen buraya kavga etmeye mi geldin, Hacı sabır," gibi telkinler ile hacılar sakinleştirilmektedir.

Törenler veya diğer zamanlarda görüştüğüm pek çok kiŞi

Hacıbektaş'a gelişini hacca geliş olarak değerlendirmekte, geliş sayı­sına göre de 3-5 veya kaç defa geldi ise onlan bir gurur vesilesi olarak söylemektedir. Görüştüğüm başka bir kişinin ise "Geçtiğimiz yıl an­nemi ve babamı göndermiştim. Ben de bu sene geldim. İlk defa kıs­met oldu", sözleri bu görüşleri doğrulamaktadır. 2009 yılındaki Hacı

Hacı Bektaş'ta Ziyaret Yerleri ve Atfedilen Anlamlar 167

Bektaş Veliyi anma törenlerinde Kadıncık Ana evindeki ziyaretlerimi ve çalışmalanını tamamlayıp ilçe merkezine doğru gelirken kenarda çay içmekte olan guruptan bir beyin kalkarak "hacı buyur çay içelim" diye beni çaya davet etmesi oraya gelenlerin kendilerini ve diğer zi­yaretçileri hacı olarak kabul ettiklerinin bir göstergesi olarak değer­lendirildi. Hacıbektaş'a gelen kişiler ziyaret ve konuşmalar esnasında da "Hacı Allah kabul etsin," '~ah Haccını kabul etsin" gibi sözlerle de birbirlerinin hadarını tebrik etmektedirler.

Bütün bunlardan İslam dininin kutsallannın Hacıbektaş'ta da ya­şatılmak istenmesi dikkat çekmektedir. Hacıbektaş ilçesinde İslam dinine mensup Alevi-Bektaşi ve Sünni inanca mensup insanlar yaşa­maktadır. Hacıbektaş'ta Alevi-Bektaşi inancı İslam dininin farklı bir yorumu olarak algılanmaktadır. Ancak bu yorum, kendisinden kay­naklandığı aslın yerine bir alternatif formunda değil, onun bir zengin­liği olarak dikkat çekmektedir.

Sonuç Hacıbektaş ilçesinde müze ve türbe başta olmak üzere çeşitli ziyaret yerleri bulunmaktadır. Bu ziyaret yerlerine çeşitli anlamlar yüklendiği görülmektedir. Ziyaret yerlerine atfedilen anlamlar belli başlı nokta­larda toplanmaktadır. Bunlann en önemlilerinin dini anlama dayalı olduğu, bunun dışında sağlık ve gelecek ile ilgili ümit ve beklentile­re dönük anlamlann verildiği, bir kısmının da mitolojik-menkıbevi halk inancıyla özdeşleştiği anlaşılmaktadır. Öte yandan yiğitlik­kahramanlık ve güç sahibi olma gibi özelliklerle birleştirilen anlamla­nn da gözardı edilemeyecek boyutta olduğu görülmektedir.

Hacıbektaş'ta ziyaret yerlerine verilen isimlerin ve uygulamaların temelde Sünnilikteki Hac ve kutsal yerlerle ilgili ritüelleri çağnştıra­cak şekilde ikame olması ise sosyolojik anlamda dikkat çekicidir.

Bazı Aleviler veya Aleviler adına konuşan bazılannın zaman za­man dile getirdikleri Alevilerin Sünnileştirilme eleştirilerine rağmen Hacıbektaş'ta Sünniliğe ait dinsel ritüel ve forumlan rahatsız edici ol­mayacak bir şekilde içselleştirmeleri (Arafat, Zemzem, Hac) dikkate değer bir durum olarak değerlendirilmektedir.

168 H a s a n YA V U Z E R

Kaynaklar Çelebi, Nilgün (1996), Sosyal Bilimlerde Yöntem; Aba Yayınları, Konya. Gölpınarlı, Abdülbaki (1990), Vilayet-name Manakıb-ı Rünkar Haa Bektaş-ı

Velf, İnlalap Kitabevi, İstanbul. Güven , Sami (1996), Toplumbiliminde Araştırma Yöntemleri, Ezgi Kitabevi

Yayınlan 6. Baskı, Bursa. Haabektaş (?), TBMM Basımevi Müdürlüğü. Hacı Bektaş Kılavuzu (?), Kültür Bakanlığı ve Nevşehir Valiliği İşbirliği ile

hazırlanmıştır. Ankara. Karasar, Niyazi (1995), BilimselAraştırma Yöntemi, .A1kım Yayınevi- 7. Baskı,

İstanbul,

Konhay, Sultan Metin, Adnan Ataç (2007), Gönül Bahçesine Açılan Bir Des­tandır Haabektaş; Hacıbektaş ve Yükseköğretim Kurumlarına Yardım Derneği (HAYOKDER) Yayınları, Ankara.

Noyan , Bedri (1964), Haabektaş'ta Pzr Evi ve Diğer Ziyaret Yerleri, Ticaret Matbaası, İzmir.

Noyan, Bedri (1987), BektaşflikAlevzlikNedir, Genişletilmiş 2. Baskı, Sanat Kitabevi, Ankara.

Sözengil, Tarık Mümtaz (1992), Tarih Boyunca Alevilik, Çözüm Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul.

Türkdoğan, Orhan (1995), Bilimsel Değerlendirme ve Araştırma Metodolojisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.

Yavuzer, Hasan (1993), "Haobektaş Yöresi Bektaşi İnançlarının Din Sos­yolojisi Yönünden incelenmesi", Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.