8.sınıf din kültürü ve ahlak bilgisi

VE AHLAK BİLGİSİ

DERS KİTABI

DİN KÜLTÜRÜ

İLKÖĞRETİM 8Yazar

Muzaffer AYDIN

KÜRE YAYINCILIK

Çetin Emeç Bulvarı 31/1 Dikmen - Çankaya - ANKARA

Telefon : (0312) 480 75 77 belgeç : (0312) 481 18 38

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 31.05.2013 tarih ve 45

sayılı kurul kararıyla 2014 - 2015 öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl süre ile

Ders Kitabı olarak kabul edilmiştir.

2

Hazırlayanlar

Editör

Neriman TURAN

Dil Uzmanı

Cengiz MAÇOĞLU

Görsel Tasarımcı

Esra PEPE

Program Geliştirme Uzmanı

Varol AKSAR

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı

Muzaffer ADIGÜZEL

Rehberlik Uzmanı

Hasan EŞİCİ

3

İSTİKLÂL MARŞI

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl...Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,“Medeniyet!” dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın...Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Bastığın yerleri “toprak!” diyerek geçme, tanı:Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ?Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli:Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli-Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım,Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na’şım;O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif ERSOY

4

ATATÜRK’ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriye-tini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülme-miş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilin-de, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulu-nabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazi-fen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kud-ret, damarlarındaki asîl kanda, mevcuttur!

5

Mustafa Kemal ATATÜRK

6

İÇİNDEKİLERORGANİZASYON ŞEMASI ....................................................................................................................... 8

ÖĞRENME ALANI: İNANÇ

11

1. “Kader, kaza, irade, ecel ve tevekkül” kavramlarının anlamlarını sözlükten bularak defterinize ya-zınız.

2. Kur’an-ı Kerim’den Yüce Allah’ın her şeyi bir ölçü ve düzen içinde yarattığını ifade eden iki ayet meali bularak defterinize yazınız.

3. Kaderle ilgili atasözü ve deyimler bulup defterinize yazınız.

KAZA VE KADER

1. ÜNİTE


ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM

1. ÜNİTE: KAZA VE KADER ................................................................... 11

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır ........................................ 12

2. Kader ve Evrendeki Yasalar .................................................................. 14

3. İnsan İradesi ve Kader ........................................................................... 16

3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu ............................................... 16

3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık ...................................................... 18

OKUMA METNİ (ÇALIŞAN KAZANIR) .................................................... 20

3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür ........................................... 21

4. Allah’a Güvenmek (Tevekkül) .............................................................. 22

5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı ....................................................................... 24

ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM .............................................................. 25

27

ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ

2. ÜNİTE

ÖĞRENME ALANI: İBADET

27

1.“Zekât,sadaka,fitre,kurbanvevakfe”sözcüklerininanlamlarınıöğrenerekdefterinizeyazınız.

2.Kur’an-ıKerimmealindenzekâtibadetiileilgilibirayetbularakdefterinizeyazınız.

3.YardımkurumlarımızdanKızılayınfaaliyetlerihakkındabilgitoplayınız.

4.Hacdaziyaretedilenyerlerleilgiliresimlerbularakbiralbümoluşturunuz.


2. ÜNİTE: ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ ................................. 27

1. İnsanın Paylaşma ve Yardımlaşma İhtiyacı .......................................... 28

OKUMA METNİ (PAYLAŞMAK) ................................................................ 29

2. İslam’ın Paylaşma ve Yardımlaşmaya Verdiği Önem .......................... 30

3. Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak Zekât .................................. 31

4. Toplumsal Dayanışma İbadeti Olarak Sadaka ...................................... 33

5. Yardımlaşma Kurumlarımız .................................................................. 35

OKUMA METNİ (PAYLAŞMAK ERDEMDİR) .......................................... 37

6. Hac Nedir ve Niçin Yapılır? ................................................................. 38

7. Hac ve Umre ile İlgili Kavramlar ......................................................... 39

8. Haccın İnsan Davranışları Üzerindeki Etkisi ........................................ 42

9. Kurban Nedir ve Niçin Kesilir? ............................................................ 43

OKUMA METNİ (KURBAN TIĞLAMA (KESME) DUASI) ...................... 44



7

3. ÜNİTE: HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN

ÖRNEK DAVRANIŞLAR ....................................................................... 46

1. Hz. Muhammed İnsanlara Değer Verirdi .............................................. 47

2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir İnsandı.................................................. 48

3. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi ................................................. 49

4. Hz. Muhammed Danışarak İş Yapardı .................................................. 50

5. Hz. Muhammed Merhametli, Hoşgörülü ve Affediciydi ...................... 51

6. Hz. Muhammed Çalışmayı Sever ve Zamanı İyi Değerlendirirdi ........ 53

7. Hz. Muhammed Sabırlı ve Cesaretliydi ................................................ 55

8. Hz. Muhammed Hakkı Gözetirdi .......................................................... 56

OKUMA METNİ (KÂBE HAKEMLİĞİ) ...................................................... 57

9. Hz. Muhammed Doğayı ve Hayvanları Severdi ................................... 57


HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR

3. ÜNİTE

ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED (S.A.V.)

1.“İstişare,emanet,merhamet,sabırvehoşgörü”sözcüklerininanlamınısözlüktenbulunuz.

2.Hz.Muhammed’ingüvenilirliği vehoşgörüsünügösterendavranışlarındanbirerörnekbularakdefterinizeyazınız.

3. Âl-iİmrânsuresinin159.ayetiniKur’anmealindenbularakdefterinizeyazınız.


46

4. ÜNİTE: KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ ............................................... 62

1. Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi ........................................... 63

2. Kur’an Aklımızı Kullanmamızı İster .................................................... 64

3. Kur’an Doğru Bilgiye Önem Verir ....................................................... 66

4. Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları ............................................................ 67

5. Bilgi Taassubu Önler ............................................................................. 69

6. Sevgi ve Merhamet Örneği: Hz. Yusuf ................................................. 72

OKUMA METNİ (YAKUP İLE YUSUF) ...................................................... 74


ÖĞRENME ALANI: KUR’AN VE YORUMU

62

KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ

4. ÜNİTE


1.“Vahiy,bilgi,taassupvemükellef”sözcüklerininanlamlarınısözlüktenbularakdefterinizeyazınız.

2.Kur’an-ıKerimmealinden,İslam’daaklavedüşünmeyeverilenönemigösterenikiayetmealibu-larakdefterinizeyazınız.

3. “…Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?..”(Zümersuresi,9.ayet.)ayetininvermekistediğimesajüzerindedüşününüz.


5. ÜNİTE: İSLAM DİNİNE GÖRE KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR ........... 76

1. Alkollü İçki İçmek ve Uyuşturucu Kullanmak ..................................... 77

2. Kumar Oynamak ................................................................................... 80

3. Kötü Alışkanlıklar Nasıl Başlıyor? ....................................................... 81

OKUMA METNİ (FİDAN) ............................................................................. 83

4. Kötü Alışkanlık ve Davranışlardan Nasıl Korunalım? ......................... 83

5. Başkalarına Zarar Vermek: Kul Hakkı ................................................. 84


76

İSLAM DİNİNE GÖREKÖTÜ ALIŞKANLIKLAR

5. ÜNİTE

ÖĞRENME ALANI: AHLAK

1.Alkollüiçkiler,uyuşturucu,kumarvesigaragibikötüalışkanlıklarınzararlarınıgösterenresim,fo-toğrafvegazetekupürleritoplayınız.

2. Sigarakullanmanınsağlıkaçısındanzararlarınıaraştırınız.

3.“Kulhakkı”kavramınınanlamınıöğreniniz.Kulhakkıylailgilidavranışlaraörneklerbularakdefte-rinizeyazınız.





8

6. ÜNİTE: DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ ................................. 87

1. Din Niçin Evrensel Bir Gerçekliktir? .................................................... 88

2. Günümüzde Yaşayan Dinleri Tanıyalım ............................................... 89

2.1. Hinduizm ve Budizm ..................................................................... 89

2.2. Yahudilik ........................................................................................ 92

2.3. Hristiyanlık ..................................................................................... 93

2.4. İslam ............................................................................................... 95

3. Dinlerin ve İslam’ın Evrensel Öğütleri ................................................. 96

3.1. Doğruluk ......................................................................................... 97

3.2. Temizlik .......................................................................................... 98

3.3. İyilik ve Yardımseverlik................................................................. 99

3.4. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermek .............................. 101

3.5. Hayvanlara İyi Davranmak ............................................................ 102

3.6. Çevreyi Korumak ........................................................................... 103

3.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak ................................................ 105

3.8. Başkalarına Zarar Vermemek......................................................... 106

4. Başkalarının İnançlarına Hoşgörülü Olmak .......................................... 107


87

DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ

6. ÜNİTE

ÖĞRENME ALANI: DİN VE KÜLTÜR

1.Hristiyanlıkhakkındaansiklopedilerdenbilgiedinerekdefterinizeyazınız.

2.Hristiyanlık,Yahudilikve İslamiyet’in ibadetyerleri ile ilgili resim,yazıve fotoğraflar içerenbirdosyahazırlayınız.

3.Kur’an-ıKerimmealindendoğruluklailgilibirayetmealibularakdefterinizeyazınız.

4.Hz.Muhammed’inbüyükleresaygıileilgilibiröğüdünübularakdefterinizeyazınız.

ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIMSÖZLÜK ....................................................................................................................................................... 112

KAYNAKÇA ................................................................................................................................................ 117


9

11




KAZA VE KADER

1. ÜNİTE



50

ETKİNLİK OKUYALIM, DEĞERLENDİRELİM

1 TDK Türkçe Sözlük, s. 472.2 Vakıdi, Kitâbu’l Meğâzî, C 2, s. 80.3 Tirmizî, Fiten, 7. hadis.4 Ali el-Kâri, Şerhu’ş -Şifali’l-Kâdî İyaz, C2, s. 340.

Danışmasözlükte,birişiçinbilgiveyayolsormak,görüşalmak,istişareetmek,müracaatetmekanlamlarınagelir.1

Peygamberimizinönemliözelliklerindenbirideişlerinidanışarakyapmasıdır.O,toplumuilgilendi-renönemlibirkararvermedenönceetrafındakikişilerindüşüncelerinialırdı.Onlarıngörüşvefikirleriçer-çevesindekendikararınıoluştururdu.EbuHureyreonunbuözelliğiiçin“Resulullah’tan daha fazla ar-kadaşları ile istişare eden bir kimse görmedim.”2demiştir.

Hz.Muhammed(s.a.v.), toplumdasorunlarınçözümündeherzaman işinuzmanınadanışılması-nıvebirliktekararvermeanlayışınınbenimsenmesini isterdi.Bukonuda;“Bir millet, işlerini danış-ma ile yürüttüğü sürece sıkıntıya düşmez.”3buyurarakdanışmanınöneminedikkatçekmiştir.Hz.Muhammed’inhayatındadanışmaileilgilipekçokörnekvardır.Hz.Muhammed,BedirSavaşı’nda,sa-vaşyapılacakyerkonusundavesavaşsonrasıesirlerhakkındaverilecekkararlarıdaarkadaşlarınada-nışarakalmıştır.

Hz.Peygamber,özellikleailesiniilgilendirenkonulardaailefertleriningörüşlerinialmıştır.Örneğin;Hz.Ali,kızıFatımaileevlenmekistediğinipeygamberimizebildirdiğinde,okızınavediğerailebireyle-rinedanışmışveonlarınistekleridoğrultusundakararvermişti.4Bizlerdepeygamberimiziörnekalmalı-

“İlim öğrenmek için yola çıkan kimse, dönünceye kadar Allah yolundadır.”(Tirmizî,İlim,2.hadis.)“Kim ilim tahsiline yönelirse Allah o kişiye cennetin yolunu kolaylaştırır…”(Tirmizî,İlim,19.

hadis.)YukarıdakihadisleriPeygamberimizinilimöğrenmeyeverdiğiönemaçısındandeğerlendiriniz.

4. Hz. Muhammed Danışarak İş Yapardı

“Danışan asla pişman olmaz.” (Heysemi,Mecmaü’z-Zevaid,C2,s.280.)Yukarıdakihadisteverilmekistenenmesajnedir??

! BİLİYOR MUSUNUZ?

Danışmaile; Danışmaile;Danışmaile;

★Farklıgörüşlersaye-sindedünyamızzen-ginleşirvebununso-nucundadahasağ-lıklıkararveririz.

★Ortakhareketetmebilincigelişir.

★Sorumluluklarpayla-şılır.

★Karşımızdakiinsa-nadeğerverdiğimizigösteririz.

★Görüşlerarasındakarşılaştırmayetene-ğimizgelişir.

Ünitenin öğrenme alanı

Ünitenin adı

Üniteye hazırlık çalışmaları

Konu işlenişinde yer alan ilgi çekici bilgileri gösteren logo

Ünitenin numarası

ORGANİZASYON ŞEMASI

Etkinlik logosunu gösterir.

Konu başlığı

Konuya hazırlık logosu

Konu metninde yer alan alıntıların kaynaklarını gösterir.

10

45

1.Aşağıdakilerdenhangisihaccagidecekkişidebulunmasıgerekenşartlardanbirideğildir? A)Müslümanolmak B)Akıllıolmak C)Erkekolmak D)Ergenlikçağınagirmişolmak

I.Tavafetmek II.Şeytantaşlamak III.İhramagirmekIV.Arafat’tavakfeyapmak V.Sa’yetmek2. Yukarıdahacveumreileilgilikavramlarverilmiştir.Hangilerihaccınfarzlarındandır? A)II,V B)I,III,IV C)I,II,II D)II,IV,V

3.Aşağıdakilerdenhangisizekâtıntoplumdakiişlevlerindenbirideğildir? A)Kimsesizleri,ihtiyaçsahiplerinidüşünmealışkanlığıkazandırır. B)İnsanlararasındakardeşlikduygularınıgeliştirir. C)Toplumdakigelirdağılımındaadaletinsağlanmasınakatkıdabulunur. D)Toplumdakistatüfarklarıkorunmuşolur.

4.Aşağıdakilerdenhangisisadakayaörnekolamaz? A)Çalışanişçiyemaaşınıvermek B)Birhastayıziyaretetmek C)İnsanlaragüleryüzlüdavranmak D)Yoldakarşıyageçmektezorlananbiryaşlıyayardımcıolmak

5.Aşağıdakilerdenhangisinezekâtverilemez? A)Borçlulara B)Anne-babaya C)Fakirlere D)Yoldakalmışkimselere

ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİMAşağıdaki soruların doğru cevabını seçeneklerden bulup işaretleyiniz.A

“sadaka, kurban, hac, zekât, tavaf”6.İnsanlaratatlıdillekonuşmakvegüleryüzgöstermekde……….......dır.7.Hacerü’lEsved’inbulunduğuköşedenbaşlayıpKâbe’ninetrafınıyedikezdönmeye……denir.8.……….belirligünlerde,umreiseherzamanyapılır.

13.Kurbanıntoplumsaldayanışmaveyardımlaşmaaçısındanöneminedir?Belirtiniz.14.Paylaşmakveyardımlaşmakinsaniçinnedengereksinimdir?Açıklayınız.

9.()Kurbankesmekvacipbiribadettir.10.()Mekke’deyaşayanlaryıldaikiüçkezhacyapabilir.11.()Kurban;koyun,keçi,sığır,mandavedevedenkesilir.12.()Hac,akıllıveergenlikçağınagelmişolanherkesefarzdır.

Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.C

Aşağıdaki soruları cevaplayınız.Ç

Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerlere, verilen sözcüklerden uygun olanı yazınız.B

Ünite değerlendirme çalışmaları

11 11




KAZA VE KADER

1. ÜNİTE



12

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır

Evrende yer alan canlı ve cansız tüm varlıklar eşsiz bir uyum ve düzen içindedir. Kâinattaki tüm var-lıkları yaratan Allah, her şeyi uyumlu ve ölçülü bir şekilde var etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de bu konuyla ilgi-li olarak “Biz, her şeyi bir ölçüye göre yarattık.”1 buyrulmuştur.

Evrende mükemmel bir düzen ve ölçülü bir yaratılış olduğunu gösteren pek çok örnek vermek müm-kündür. Bu örneklerden bazıları şunlardır:

• Dünya, kendi ekseni etrafında belirli bir hızla dönmektedir. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dön-mesiyle gece ve gündüz oluşur.

• Dünya’nın Güneş’e uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometredir. Bu mesafe canlıların yaşayabilmesi için ölçülü bir şekilde ayarlanmıştır. Güneş ile Dünya arasındaki mesafenin azalması canlıların sıcaklık-tan kavrulmasına, artması ise donmasına neden olacaktı. Bu durum canlıların yaşamını olumsuz etkile-yecekti.

1 Kamer suresi, 49. ayet.

Güneş’in düzenli bir şekilde batması, mevsimlerin art arda gelmesi size neler düşündür-mektedir?

Resim 1: Evrende her şey bir ölçü ve düzen içindedir.

“Güneş ve Ay bir hesaba göre (hareket etmekte) dir. ... Göğü Allah yükseltti ve mizanı (den-geyi) o koydu. Sakın dengeyi bozmayın.” (Rahmân suresi, 5-8. ayetler.)

Yukarıdaki ayetlerde anlatılmak istenen nedir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

?

ETKİNLİK OKUYALIM, DÜŞÜNELİM

13

• Atmosfer tabakası Dünya’mızın etrafı-nı çepeçevre kuşatmaktadır. Şayet bu tabaka şimdiki hâlinden daha kalın olsaydı Güneş ışın-ları Dünya’ya ulaşamazdı. Dünya, canlıların yaşayamayacağı kadar soğuk olurdu. Atmosfer tabakası şimdikinden daha ince olsaydı, bu du-rumda Güneş’ten gelen zararlı ışınlar canlıların yaşamını tehdit ederdi. Hatta bu zararlı ışınlar nedeniyle Dünya’da pek çok canlının yaşaması imkânsız hâle gelirdi.

• Dünya’nın uydusu olan Ay, Dünya’ya yaklaşık 384.000 km uzaklıktadır. Ay, Dünya’ya şimdiki hâlinden daha yakın olsaydı canlılar za-rar görebilirdi.

• Atmosferdeki oksijen oranı % 21’dir. Oksijenin atmosferdeki oranı % 21’den fazla olsaydı bu du-rum canlılar arasında tehlike yaratırdı. Daha az olduğu durumda ise gıdalarımızın enerjiye çevrilmesi mümkün olmayacaktı.

Bu örnekler, evrende mükemmel bir düzen ve uyum bulunduğunu bize göstermektedir. Evrendeki bu ölçü ve düzen sayesinde yeryüzündeki hayat devam etmektedir.

Resim 2: Evrende her şey ölçü ve uyum içinde yaratılmıştır.

Resim 3: Allah her şeyi mükemmel bir şekilde yaratmıştır.

14

Kader, sözlükte bir şeyin ölçüsü, miktarı ve kıymeti anlamlarına gelmektedir.1 Allah, evreni ve ev-rendeki varlıkları belirli bir ölçü ve düzene göre yani kadere uygun olarak yaratmıştır. Evrendeki her şeyi takdir eden, varlıkların kaderini belirleyen, her olayın sebep - sonuç ilişkisi içinde gerçekleşmesini sağ-layan da odur.

Evrendeki olayların sebep - sonuç ilişkisi içerisinde gerçekleşmesini sağlayan ilahî kanunlar var-dır. Buna göre Yüce Allah, evrendeki olayların düzenli bir şekilde gerçekleşmesini bu kanunlara bağla-mıştır. Dolayısıyla evrendeki bütün varlıklar kendileri için konulmuş bu yasalara göre hareket etmekte-dirler. Yüce Allah tarafından belirlenen bu kanunları fiziksel, biyolojik ve toplumsal yasalar olmak üzere üç grupta ele almak mümkündür.

Fiziksel yasalar, madde ve enerjinin oluşumu, değişimi, yapısı, hareketi ve maddeler arası ilişkiler-le ilgili prensiplerdir. Bunlar, deney, gözlem ve araştırmalar sonucu ortaya konulmuş, her zaman ve her yerde aynı sonucu veren evrensel yasalardır. Bu yasalarda açıklanan olaylar gözlenebilir, ölçülebilir ni-teliktedir. Örneğin, “Isıtılan metaller genleşir.”, “Su, deniz seviyesinde ve belli basınç altında 100 °C’ ta kaynar.” ifadeleri birer fiziksel yasayı ifade eder.

Evrenin fiziksel yasalarından biri de suyun kaldırma kuvvetidir. Gemilerin suda batmadan yüzmesi, bu yasanın bir sonucudur. Kur’an’da bu fiziksel yasaya; “Denizde dağlar gibi akıp gidenler (gemiler) de onun varlığının delillerindendir.”2 buyrularak dikkat çekilir.

1 Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 353.2 Şûrâ suresi, 32. ayet.

Resim 4: Suyun kaldırma kuvveti fiziksel yasalardandır.

Kader kavramı size neler çağrıştırmaktadır??

2. Kader ve Evrendeki Yasalar

15

Dünya’mızı ısıtıp aydınlatan Güneş, her gün düzenli bir şekil-de doğup batmaktadır. Mevsim-ler ve gece ile gündüz, sürekli olarak birbirini izlemektedir. Bü-tün bunlar Yüce Allah’ın belirle-diği fiziksel yasalara uygun ola-rak gerçekleşmektedir. “Güneş ve Ay bir hesaba göre hareket etmektedir.”1 mealindeki ayette de bu gerçeğe dikkat çekilmek-tedir.

Biyolojik yasalar, canlıların yapısı, beslenmesi ve üreme-siyle ilgili yasalardır. Yüce Allah, her canlıya kendi bulunduğu do-ğal ortamda yaşayabilmesi için gerekli özellikleri vermiştir. Buna göre bitkiler, hayvanlar, insanlar vb. bütün canlılar hayatlarını Allah’ın belirlediği biyolojik yasalara uygun olarak sürdürürler.

Yüce Allah balıkları suda solunum yapabilmeleri için solungaçlı, kuşları uçabilmeleri için kanatlı ya-ratmıştır. Etle beslenen hayvanlarla, otla beslenen hayvanlar arasında bedensel yapı özellikleri bakı-mından farklılıklar görülür. Örneğin, bu hayvanların çene yapıları birbirinden farklıdır.

Coğrafi şartların özelli-ğine göre değişik bölgeler-de farklı hayvan türleri ya-şamaktadır. Deve, sıcak ik-limin var olduğu çöl orta-mında, vücudunda su de-polayarak yaşamını devam ettirmektedir. Bütün bun-lar biyolojik yasalara uygun olarak gerçekleşmektedir.

Toplumsal yasalar ise toplumsal olaylar arasında var olan sebep - sonuç ilişkisini ifade eder. Örneğin, “Adaletin olmadığı bir toplumda barış ve huzur ol-maz.”, “Gelir dağılımının adil olduğu toplumlarda yoksulluk azalır.” cümleleri birer toplumsal yasa ifade-sidir.

Fiziksel, biyolojik, toplumsal vb. bütün yasalar Allah’ın takdiridir. Yüce Allah, bu yasalar aracılığıy-la evrendeki her şeyin kendi dileğine yani kaderine uygun olarak gerçekleşmesini sağlamaktadır. Dola-yısıyla her şey onun ilim, irade ve kudretinin eseridir. Her şeyde sebepler ve birtakım ölçüler mevcuttur. Çevremizde meydana gelen olaylar Allah’ın kaza ve kaderine uygun olarak meydana gelir.

Dinî bir terim olarak kader, Yüce Allah’ın, başlangıçtan sonsuza kadar olmuş ve olacak şeylerin za-manını, yerini ve her türlü özelliğini önceden bilip takdir etmesidir. Allah’ın ezelde irade ve takdir ettiği şeylerin yeri ve zamanı gelince gerçekleşmesine ise kaza denir. Her şey Allah’ın ilmi, dilemesi ve takdi-ri ile gerçekleşmektedir.

1 Rahmân suresi, 5. ayet.

Resim 5: Güneş’in her gün düzenli doğup batması Allah’ın evrene koyduğu fiziksel yasalardadır.

Resim 6: Allah her canlıyı yaşadığı ortama uygun özelliklerde yaratmıştır.

16

İnsan akıl ve irade sahibi bir varlıktır. O, aklı sayesinde düşünür, karar verir, iyiyi kötüden ayırt eder. İnsanı diğer canlılardan ayıran temel özelliği akıl ve irade sahibi özgür bir varlık olmasıdır. Ona bu özel-likleri veren Yüce Allah’tır.

İnsan özgür bir varlıktır. Diğer varlıklardan farklı olarak eylemlerini kendi istek ve iradesiyle gerçek-leştirir. Ancak insan ne kadar isterse istesin dilediği her şeyi yapamaz. Çünkü o, cüz’i irade sahibi bir var-lıktır. Yani onun iradesi sonlu ve sınırlıdır. Yüce Allah ise külli irade sahibidir. O, bütüncül, her şeyi kuşa-tan bir iradeye sahiptir. Allah’ın dileyip de yapamayacağı hiçbir şey yoktur.

İnsanın özgür olması kendi istek ve iradesiyle herhangi bir zorlama ve baskı olmadan bir şeye ka-rar vermesi ve bu doğrultuda davranmasıdır. Bu özelliğiyle insan seçenekler arasında tercihte bulunur.

3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu

Yukarıdaki kavram haritasında yer alan bilgiler üzerinde arkadaşlarınızla tartışınız.

EVRENDEKİYASALAR

Bitki, hayvan, Güneş, Ay vb. varlıklar biyolojik ve fiziksel yasaların dışına çıkması mümkün değildir. Kader ve yasalar arasın-

da yakın bir ilişki vardır.

İnsan canlı bir varlık ola-rak biyolojik yasalarla sı-nırlandırılmıştır.

Fiziksel ve biyolojik ya-salar çok sayıda deney ve gözlemle sınırlandırıl-mıştır.

Toplumsal yasalar, fizik-sel ve biyolojik yasalar kadar kesinlik içermez.

“Isıtılan maddeler genle-şir.” ifadesi fiziksel bir ya-sayı dile getirir.

ETKİNLİK TARTIŞALIM

İnsanı diğer varlıklardan ayıran özellikler nelerdir?

Özgürlükle sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır?

?

?

3. İnsan İradesi ve Kader

17

Yapacağı iş ve davranışlara kendisi karar verir. İyiye de kötüye de kendi isteğiyle yönelir. Aklı ve özgür iradesiyle yaptığı eylem ve davranışlarından da sorumludur.

Allah insanı alacağı kararlarda, yapacağı davranışlarda serbest bırakmıştır. Bu açıdan insan ter-cihlerinde özgür, yaptıklarından da sorumludur. Kur’an’da; “Kim hidayet yolunu seçerse, bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur; kim de doğru-luktan saparsa, kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr, başkasının günah yükünü üstlenmez...”1 buyrularak kişinin yaptığı dav-ranışlardan sorumlu olduğu bildirilmiştir.

Hiçbir insan yaptığı kötü bir davranış so-nucunda, “Ne yapayım, alın yazım buymuş, bu benim kaderimmiş.” diyemez. Çünkü ken-di özgür iradesiyle iyilik yerine kötülüğü tercih etmiştir. Bundan dolayı davranışlarının sonuç-larına katlanacaktır. Bu konu Kur’an’da şöyle belirtilir: “Başınıza gelen herhangi bir mu-sibet, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzün-dendir…”2

Allah, insanlara özgür iradeleriyle tercihlerini doğru yapabilmeleri için peygamberler ve ilahî kitap-lar göndermiştir. Bu durum Kur’an’da; “Biz ona iki yolu (doğru ve eğriyi) göstermedik mi?”3 şeklin-de ifade edilmiştir. Başka bir ayette ise “Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik, ister şükredici ol-sun ister nankör.”4 buyrulmuştur.

İnsan, gücünün yetmediği, seçim yapabilme yetkisi olmayan konularda sorumlu değildir. Bir insanın cinsiyetini, anne babasını, boyu ve rengini seçme hakkı yoktur. Bunlar doğrudan doğruya Allah’ın dile-mesi ve yaratması ile meydana gelir. Yüce Allah Kur’an’da; “Allah her şahsı, ancak gücünün yettiği ölçüde mükellef kılar. Herkesin kazandığı (hayır) kendine, yapacağı (şer) da kendinedir...”5 buyu-rarak insanın, gücünü aşan konularda sorumlu tutulmadığını belirtmiştir.

Sonuç olarak insan özgür ve irade sahibi olarak yaptıklarından sorumludur. Bu nedenle her birey kendi sorumluluklarını bilip iyi, güzel ve doğru işler yapmalı, kötü, çirkin ve yanlış davranışlardan kaçın-malıdır.

1 İsrâ suresi, 15. ayet.2 Şûrâ suresi, 30. ayet.3 Beled suresi, 10. ayet.4 İnsân suresi, 3. ayet.5 Bakara suresi, 286. ayet.

ETKİNLİK DEĞERLENDİRELİM

“Kim zerre miktarı hayır yapmışsa onu görür. Kim de zerre miktarı şer işlemişse onu gö-rür.” (Zilzâl suresi, 7 ve 8. ayetler.)

Yukarıdaki ayet mealini insanın sorumluluğu açısından değerlendiriniz.

Resim 7: İnsan iyiye de kötüye de özgür iradesiyle yönelir.

18

ETKİNLİK KAVRAM HARİTASINI DOLDURALIM

İnsan

Sorumlu olmadığı alanlarSorumlu olduğu alanlar

İnsan, iyiliği tercih edebilir. İnsan, boyu ve rengini seçemez.

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

Toplumumuzda kaderle ilişkilendirilen başlıca kavramlar arasında emek ve rızık da yer almaktadır. Emek, insanın bir amaca ulaşmak, bir yarar elde etmek için zihinsel ve bedensel olarak çaba sarf et-mesi, gayret göstermesidir. Rızık ise Yüce Allah’ın canlılara yiyip içmek ve yararlanmak için verdiği her şey demektir. İnsan, eğitim, barınma, beslenme, korunma gibi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için çalış-mak zorundadır.

İnsan başarılı olmak istiyorsa düzenli ve çok çalışmalı, üzerine düşen sorumlulukları yerine getir-melidir. Çalışmadan, emek vermeden başarı elde edilemez. Kur’an’da; “Bilsin ki insan için kendi ça-lışmasından başka bir şey yoktur ve çalışması da ileride görülecektir. Sonra ona karşılığı tasta-mam verilecektir.”1 buyrularak herkese çalışmasının karşılığının verileceği belirtilmektedir. Peygam-berler de bir meslek edinerek rızkını aramış, alın teri dökmüş ve bu konuda bizlere örnek olmuşlardır.

1 Necm suresi, 39-41. ayetler.

3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık

“Allah, gökleri ve yeri yerli yerince yaratmıştır. Böylece herkes kazancına göre karşılık görür. Onlara haksızlık edilmez.” (Câsiye suresi, 22. ayet.)

Yukarıdaki ayette verilmek istenen mesaj nedir?

?

19

Örneğin, Hz. Âdem çiftçilik, Hz. Musa çobanlık, Hz. İdris terzilik, Hz. Davut demircilik ve Hz. Muham-med ticaret yapmıştır.

Başarı veya başarısızlık genel olarak kişinin kendi çalışmasına, gayret göstermesine bağlıdır. bu nedenle bir öğrenci derslerinde başarılı olmak istiyorsa planlı ve sistemli bir şekilde çalışmalıdır. Ders-lerine çalışmayıp sınavlarda başarısız olduğunda, “Ne yapayım, kaderimde bu varmış.” dememelidir. Çünkü onun başarısızlığı kendi tembelliğinin sonucudur.

Resim 8: İnsan çalıştığının karşılığını mutlaka alır.

ETKİNLİK SONUÇ ÇIKARALIMAslan mı Yoksa Topal Tilki mi Olmalı?Bir gün adamın biri avlanmak için ormana gider. Geceyi orada geçirmeye karar verir. Ormanda-

ki yırtıcı hayvanlardan korktuğu için büyük bir ağaca çıkar. Ağaçta iken bir inilti duyar. Etrafına bakı-nır ve aşağıda kötürüm bir tilki görür. Adam, “Acaba bu tilki ne yer, ne içer?” diye düşünürken uzak-tan bir aslanın geldiğini görür. Aslanın ağzında bir ceylan vardır. Aslan, ağacın dibine gelir. Ceylanı parçalar, bir güzel karnını doyurur ve çekilir gider. Aslan gidince kötürüm tilki sürüne sürüne ceylan-dan arta kalanları yemek üzere yaklaşır ve aslanın artıkları ile karnını doyurur.

Bunları ağaçtan izleyen adam şöyle düşünür: “Yaaa… demek ki kötürüm bir hayvanın bile yiye-ceğini Allah ayağına gönderiyor ve onu aç bırakmıyor. Öyle ise ben niye çalışıp yoruluyorum? Bun-dan sonra ben de bir köşeye çekilip beklemeliyim…”

Adam bu düşünceler içinde bir köşeye çekilir ve beklemeye başlar. Bir gün, iki gün, üç gün bek-ler. Fakat gelen giden olmaz. Kimse ona yiyecek içecek bir şey getirmez. Sonunda adam açlıktan baygın düşer. Uyku ile uyanıklık arasında kendisine şöyle seslenildiğini işitir: “Kalk, tembel adam! Ne yatıp duruyorsun? Elin ayağın tutuyorken bu miskinlik, bu tembellik niye? Niçin kendini kötürüm til-kinin yerine koyuyorsun? Git, aslan gibi ol, avlan. Hem kendin ye hem de artanı ile başka bir yata-lak geçinsin!”

Sadi Şirazi, Bostan, s. 118, 119.(Yeniden düzenlenmiştir.)

Yukarıdaki öyküden emek ve rızık açısından çıkarılacak sonuçlar nelerdir? Arkadaşlarınızla payla-şınız.

20

OKUMA METNİ

Çalışkan insanlardan oluşan toplumlar ta-rih boyunca başarıya ulaşmış, medeniyetler kurmuşlardır. Bilim, teknoloji, güzel sanatlar alanındaki başarılara da insanların özverili ça-baları sonucu ulaşılmıştır.

Allah herkesin rızkını verir ancak rızkı elde etmek için çalışıp emek harcamak gere-kir. Kişi, rızkını kazanmak için çalışma, emek harcama yönünde tercihte bulunursa Allah da onun bu tercihine ve çabasına göre rızkını ve-rir. Kur’an’da, Yüce Allah; “... Ben, erkek olsun kadın olsun -ki hep birbirinizdensiniz- içiniz-den, çalışan hiçbir kimsenin yaptığını boşa çıkarmayacağım...”1 buyurmaktadır.

Sonuç olarak bir işi başarmak ve rızık elde etmek için önce elimizden geleni yapmalı, sonra bizi başarıya ulaştırmasını Allah’tan istemeliyiz.

1 Âl-i İmrân suresi, 195. ayet.

Resim 9: İnsan rızkını kazanmak için çaba göstermelidir.

ÇALIŞAN KAZANIRHalk arasında “Çalışan kazanır, çalışmayan aldanır.” denilir. Bu sözün ne kadar doğru ol-

duğunu anımsatmaya gerek yok. Ders yılı sonunda karnelerimizi aldığımızda gerçeği gözleri-mizle görürüz. Çalışanlar sınıfını geçmiş, çalışmayanlar ise sınıfta kalmıştır. Yani çalışan ka-zanmış, çalışmayan kaybetmiştir.

Çalışan insan güçlüdür. Tembel ise güçsüzdür.Nasrettin Hoca komşusunun evinin önünden geçerken bir ses duymuş:— Ya Rabb, bana cennetini ver, beni cennetine koy.Pencereden başını uzatıp bakmış ki ne görse beğenirsiniz? Komşusu yatağa sırt üstü

yatıp gözlerini tavana dikmiş, bir yandan esniyor, bir yandan cennet istiyor:— Allah’ım, bana cennetini nasip et.Hoca, bir ders vermek için komşusunun çatısına çıkmış. Takır tukur gezinmeye başlayın-

ca adam aşağıdan seslenmiş:— Kim var orada?— Benim, diye cevap vermiş Hoca, kaybolan eşeğimi arıyorum. Adam kahkahalarla gül-

müş:— Be hey hoca, hiç çatıda eşek aranır mı? Hoca gürlemiş yukardan:— Ey akılsız!.. Peki yatakta cennet aranır mı?Evet çocuklar, dünyada başarmak için de ahirette cennete girmek için de çalışmak gere-

kir. Çalışmak başarının sırrıdır.Unutmamalı ki İslam dini helal yolda çalışmayı ibadet saymıştır.

Ahmet ŞAHİN, Dinî Hikâyeler, s. 10(Yeniden düzenlenmiştir.)

21

Ecel kelimesi, sözlükte müddet, süre, belirlenen vaktin sonu gibi anlamlarla açıklanmıştır. Terim ola-rak ömrün bittiği, hayatın sona erdiği zamana denir. Ecel kavramı Kur’an’da, insan için kullanıldığı gibi milletlerin, Güneş’in, Ay’ın ve yer ile gök arasındaki her şeyin varolma süresinin belirlendiğini ifade et-mek için de kullanılmıştır.1 Ömür ise insanın doğumundan ölümüne kadar geçen zaman di-limidir.

Evrende bulunan canlıların belli bir ömrü vardır. Yaşadığımız dünyanın da bir sonu var-dır. Kur’an’da her varlığın bir eceli, sonu oldu-ğu şöyle belirtilmiştir: “Gökleri, yeri ve ikisi arasında bulunanları biz, şüphesiz yerli ye-rince ve belli bir süre için yarattık ...”2 Kut-sal kitabımıza göre dünya hayatının bütünüyle son bulmasına kıyamet denir.

Her ferdin ve toplumun bir eceli vardır. Kur’an’ın birçok ayetinde bu konudan bahsedil-mektedir. Bir ayette; “Sizi bir çamurdan yara-tan, sonra ölüm zamanını takdir eden ancak odur. Bir de onun katında muayyen bir ecel (kıyamet günü) vardır...”3 buyrulur. Bu ayette Allah, insana verilmiş bir ömürden, bir de ölüm vaktinden bahsetmektedir.

1 Fâtır suresi, 13. ayet; Ahkâf suresi, 3. ayet.2 Ahkâf suresi, 3. ayet.3 En’âm suresi, 2. ayet.* (R.a.) “Radiyallahu anhu” şeklinde okunur. “Allah ondan razı olsun.” anlamındadır.

3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür

Resim 10: Her canlı bir gün mutlaka ölecektir.

“Yeryüzünde bulunan her canlı yok olacak. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabb’inin zatı baki kalacak.” (Rahmân suresi, 26, 27. ayetler.)

Yukarıdaki ayet mealinde verilmek istenen mesaj nedir?

?

ETKİNLİK OKUYALIM, DEĞERLENDİRELİMHz. Ömer (R.a.) halife iken Şam’a gitmek üzere yola çıkmıştı. O, Şam yakınlarına vardığında

beraberindeki bazı kişiler, şehirde veba hastalığı çıktığını haber vermişlerdi. Hz. Ömer, tedbir olarak veba hastalığının çıktığı yere girmemeyi kararlaştırmış ve çevresindekilere geri döneceğini söylemiş-ti. Bunun üzerine yanındakilerden biri:

– Ey halife, böyle yaparak Allah’ın kaderinden mi kaçıyorsunuz? Allah ölümünüzü bu hastalıktan takdir etmiş ise ölürsünüz, takdir etmemiş ise size bir şey olmaz, dedi.

Bunun üzerine Hz. Ömer: – Evet, Allah’ın kaderinden, Allah’ın kaderine kaçıyorum (Hakkımızdaki takdiri bilmediğim için

tedbir alıyorum.) dedi ve şu çarpıcı örneği verdi: “Senin develerin olsa ve iki taraflı bir vadiye inseler. Vadilerden biri verimli, diğeri çorak olsa. Sen de verimli yerde develerini otlatsan, Allah’ın takdiri ile otlatmış, çorak yerde otlatsan da yine Allah’ın kaderi ile otlatmış olmaz mıydın?”

(Buhârî, Hac, 34.hadis.)Yukarıdaki örnek olayı ecel, ömür ve kader ilişkisi açısından değerlendiriniz.

22

Yüce Allah, her canlıya belli bir ömür takdir etmiştir. İnsana da verilmiş bir ömür vardır. Ancak kişi-nin ömrü yaşadığı çeşitli etkenlere bağlı olarak değişebilir. Sağlığına, beslenmesine, içinde bulunduğu şartlara bağlı olarak insan daha uzun süre yaşayabilir. Sağlıklı yaşamak için çaba harcamayan, kuralla-ra uymayan insanlar ise bu durumdan etkilenir. Örneğin, trafik kurallarına uymayan, aracının bakımını yaptırmayan bir sürücü kaza geçirebilir. Yüzme bilmeyen kişi derin sulara girerse boğulabilir. Temizliğe dikkat etmeyen ve bulaşıcı hastalıklara karşı korunmayan kişi hastalanabilir.

Tıpkı hayat gibi ölüm de Allah’ın takdiriyle meydana gelmektedir. Allah’ın ezeldeki bilgisiyle insanın ömrünü takdir etmesi onun iradesini ortadan kaldırmaz. Bu konuda insanın yapması gereken yaşadığı süre içerisinde Allah’ın evrene koyduğu yasalara göre hareket etmesidir.

Tevekkül sözcüğü, güvenmek, dayanmak ve işi başkasına havale etmek anlamlarına gelir. Terim ola-rak ise insanın gerçekleştirmek iste-diği herhangi bir iş için gereken her şeyi yaptıktan sonra Allah’a güvenip sonucu ondan beklemesidir.

Tevekkül, kadere inanmanın bir gereğidir. Kadere iman eden kişi, “Kaderde ne varsa o olur.” de-yip tembellik etmez, çalışıp çabalar. Evrendeki olayların ilahî düzen ve kanunlara uygun olarak sebep so-nuç ilişkisi içerisinde gerçekleştiği-nin bilinciyle hareket eder. Allah’a tevekkül eden insan, gerçekleştir-mek istediği herhangi bir iş için gay-ret göstermeden Allah’a tevekkül et-mez. Çalışır, çabalar, bütün çözüm yollarını dener, sonucu ise Allah’tan bekler. Resim 11: İnsan bir iş için gereken her şeyi yaptıktan sonra sonucu Allah’tan

beklemelidir.

“Tedbir kuldan, takdir Allah’tandır.” sözü neyi ifade etmektedir??

4. Allah’a Güvenmek (Tevekkül)


“Kader mahkûmuyum.”, “Çekeceğimiz varmış.”, “Başa gelen çekilir.”, “Alnımıza yazılmış.”, “İş olacağına varır.”, “Kaderine küs.”

Yukarıda verilen kaderle ilgili deyim ve atasözleriyle anlatılmak istenen nedir? Siz bu düşünce-lere katılıyor musunuz? Niçin? Arkadaşlarınızla tartışınız.

23

ETKİNLİK TARTIŞALIM“Allah’a dayandım!” diye sen çıkma yataktan.

Manayı tevekkül bu mudur? Hey gidi nadan!

Ecdadını, zannetme, asırlarca uyurdu;

Nerden bulacaktın o zaman eldeki yurdu?

Mehmet Âkif ERSOY, Safahat, s. 453.

Yukarıdaki dizelerde Mehmet Âkif Ersoy, tevekkül açısından nelere dikkat çekmektedir? Tartışınız.

1 Âl-i İmrân suresi, 159. ayet.2 Talâk suresi, 3. ayet.3 Tirmizî, Kıyamet, 60. hadis.

Tevekkül eden insan, öncelikle kendi üzerine düşen sorumlulukları ye-rine getirir. Hasta olmamak için temiz-liğe, sağlığını korumaya özen göste-rir. Düzenli ve sağlıklı beslenir. Hasta-landığında da tedavi olmak için dokto-ra gider. İyileşmek için gerekli önlemle-ri aldıktan sonra Allah’a dua eder, on-dan şifa diler ve ona güvenir. Aynı şe-kilde bir çiftçi, tarlasını güzelce sürer, tohumu eker, gübresini atar, gerekirse sulamasını yapar. Tarlasını zararlı bö-ceklerden korumak için her türlü ön-lemi de aldıktan sonra sonucu Allah’tan bekler. Ekinin büyümesi ve ürün vermesi için ona dua eder ve Rabb’ine güvenir. İslam’ın öngördüğü tevekkül bu şekilde yapılır. Kur’an-ı Kerim’de, Yüce Allah tevekkülle ilgili şöyle buyurur: “...Kararını verdiğin zaman da artık Allah’a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.”1 “...Kim Allah’a güvenirse o, ona yeter...”2

Hz. Peygamber, devesini bağlamayıp salıveren ve “Allah’a tevekkül ettim.” diyen bir kişiye şöyle bu-yurmuştur: “Önce deveni sağlam bir şekilde (yularından) bağla, sonra tevekkül et.”3 Peygamberi-mizin bu sözünden anlaşılıyor ki Müslüman, önce elinden geleni yapmalı, sonra da Allah’a tevekkül et-melidir.

Resim 12: Başarı için derslere çalışıp Allah’tan yardım dilemek gerekir.

Tevekkül, tembellik etmek ve sorumluluktan kaçmak değildir. Kişinin bir konuda gücü nispetinde tüm önlemleri aldıktan sonra sonucu ve başarıyı Allah’tan beklemesidir. Her türlü önlemi aldıktan son-ra Allah’a güvenen kimse, “Ben kendi üzerime düşeni yaptım.” diye güven ve huzur duyar. O hâlde, biz de önce çalışmalı, sonra Allah’tan yardım beklemeliyiz. Günü gününe dersimize çalışmalı, ödevlerimizi zamanında yapmalıyız. İşimizde veya dersimizde başarılı olmak için her türlü çalışmayı yaptıktan son-ra Allah’a tevekkül etmeliyiz.

24

ETKİNLİK BULMACA ÇÖZELİMAşağıdaki bulmacayı çözünüz.

1. İnsanın bir amaca ulaşması, bir yarar elde etmesi için zihinsel ve bedensel olarak çaba sarf etmesi, gayret göstermesi.

2. Allah’ın, başlangıçtan sonsuza kadar olmuş ve olacak şeylerin zamanını, yerini ve her türlü özelliklerini önceden bilip takdir et-mesi.

3. İnsanın gerçekleştirmek istediği her-hangi bir iş için gereken her şeyi yaptıktan sonra Allah’a güvenip sonucu ondan bekle-mesi.

4. İnsanın doğumundan ölümüne kadar geçen sınırlı zaman dilimi.

5. Ömrün bittiği, hayatın sona erdiği za-man

6. İnsana verilen sınırlı irade.

7. Allah’ın ezelde irade ve takdir ettiği şeyleri, yeri ve zamanı gelince ezeldeki ilim, irade ve tak-dire uygun olarak yaratması.

8. Kişinin kendi davranışları veya yetki alanına giren olayların sonuçlarını üstlenmesi.

Ayete’l Kürsi Bakara suresinin 255. ayetidir. Bu ayet, Allah’ın yüce sıfatlarını ve eşsiz kudretini konu edinir. İçinde “kursi” kelimesi geçtiği için bu ayete “Ayete’l-Kürsi” denilmiştir. Kürsi, Allah’ın sonsuz gücü, kudreti ve hükümranlığı anlamlarına gelir.

BismillâhirrahmânirrahîmAllahü lâ ilâhe illâ hüvel hayyül kayyûm. Lâ te’huzühû sinetün velâ nevm. Lehû mâ fis semâvâti

ve mâ fil ard. Men zellezî yeşfe’u indehû illâ bi iznih. Ya’lemü mâ beyne eydîhim ve mâ halfehüm. Ve lâ yühîtûne bi şey’in min ilmihî illâ bimâ şâ’e. Vesia kürsiyyühüs semâvâti vel ard, ve lâ yeûdühû hifzuhümâ; ve hüvel aliyyül azîm.

Esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adıylaAllah, ondan başka tanrı yoktur; o, hayydır, kayyumdur. Kendisine ne uyku gelir ne de

uyuklama. Göklerde ve yerdekilerin hepsi onundur. İzni olmadan onun katında kim şefaat edebilir? O, kullarının yaptıklarını ve yapacaklarını bilir. (Ona hiçbir şey gizli kalmaz.) Onun bildirdiklerinin dışında insanlar onun ilminden hiçbir şeyi tam olarak bilemezler. Onun kür-süsü gökleri ve yeri içine alır, onları koruyup gözetmek kendisine zor gelmez; o, yücedir, büyüktür.

OKUNUŞU

ANLAMI

1 2

3

5

7

4

6

8

Ayete’l-Kürsi hakkında neler biliyorsunuz??

5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı

25

ETKİNLİK LİSTELEYELİMAşağıda verilen örnekleri de dikkate alarak Ayete’l-Kürsi’den çıkarılabilecek sonuçları örnekteki

gibi listeleyiniz.

• Allah her şeyi bilir.

• Allah, evreni idare edendir.

• ..................................................................................................................................................

• ..................................................................................................................................................

• ..................................................................................................................................................

• ..................................................................................................................................................

• ..................................................................................................................................................

• ..................................................................................................................................................

“... Onun katında her şey ölçü iledir.” (Ra’d suresi, 8.ayet.)“... Her şeyi yaratmış, ona ölçü, biçim ve düzen vermiştir.” (Furkân suresi, 2.ayet.)

1. Yukarıdaki ayetlerden hareketle aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşılamaz? A) Evren gelişigüzel yaratılmıştır. B) Her şeyin yaratılmasında bir düzen vardır. C) Allah her şeyi bir ölçüye göre yaratmıştır. D) Her şey Allah tarafından yaratılmıştır.

2. İnsanın yaptıklarından sorumlu tutulmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ömrünün diğer varlıklardan uzun olması B) Öldükten sonra tekrar hayatının devam edecek olması C) Akıl ve irade sahibi olması D) Toplumsal bir varlık olarak yaratılması

3. “Balıklar solunum yapabilmek için solungaçlara, kuşlar uçabilmek için iki kanada sahiptir. Hayvanların vücut yapıları yaşam biçimlerine uygundur. Etle beslenen hayvanların çene yapıları, otla beslenen hayvanların çene yapılarından farklıdır.”

Yukarıdaki bilgiler, evrendeki yasaların hangisiyle ilgilidir? A) Biyolojik Yasalar B) Toplumsal Yasalar C) Fiziksel Yasalar D) Ekonomik Yasalar

Aşağıdaki soruların doğru cevabını seçeneklerden bulup işaretleyiniz.A

ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİM

26

4. Aşağıdakilerden hangisi yanlış bir tevekkül anlayışıdır?

A) İhtiyaçlarımızı karşılamak için çalışmak ve Allah’tan başarı dilemek

B) Çiftçinin tarlaya tohumu atması ve Allah’a güvenmesi

C) Hastalığımızın geçmesi için tedavi olup Allah’tan şifa dilemek

D) Derslere çalışmayıp başarı için Allah’tan yardım dilemek

5. Özgürlük ve sorumluluk ilişkisiyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) İnsan, özgürlüğü oranında yaptıklarından sorumludur.

B) Herkes kendi davranışlarının hesabını verecektir.

C) Allah, kimseye gücünün üstünde bir sorumluluk yüklememiştir.

D) İnsanın sınırsız özgürlüğü ve sorumluluğu vardır.

“ömür, özgür, cüzi irade, sorumluluk, güvenmek”

6. İnsana ait iradeye ………....................….. denir.

7. İnsan fiillerini kendi ………....................….. iradesiyle işler.

8. Bir işte başarılı olmak için gerekli tedbirleri aldıktan sonra Allah’a dayanıp ona ……..........….. ................ gerekir.

9. Her canlının sahip olduğu yaşam süresine ………....................….. denir.


10. ( ) Allah’ın sonsuz iradesine külli irade denir

11. ( ) İnsan seçiminde özgür, yaptıklarından sorumludur.

12. ( ) Allah insanın fiillerini önceden belirlemiştir.


13. İnsanın özgürlüğü ile sorumluluğu arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

14. Tevekkül ne demektir? Örneklerle açıklayınız.


27 27

ZEKÂT, HAC VE KURBAN İBADETİ

2. ÜNİTE


27

1.“Zekât,sadaka,fitre,kurbanvevakfe”sözcüklerininanlamlarınıöğrenerekdefterinizeyazınız.

2.Kur’an-ıKerimmealindenzekâtibadetiileilgilibirayetbularakdefterinizeyazınız.

3.YardımkurumlarımızdanKızılayınfaaliyetlerihakkındabilgitoplayınız.

4.Hacdaziyaretedilenyerlerleilgiliresimlerbularakbiralbümoluşturunuz.


28

İnsanbirtoplumiçerisindedoğarveyaşar.Yaşadığıtoplumiçindebaşkalarınaihtiyaçduyar.Çün-küo;yeme,içme,giyinmevebarınmagibigereksinimlerinitekbaşınakarşılayamaz.

İnsan,doğduğuandanitibarenhayatınheraşamasında,paylaşmaveyardımlaşmaihtiyacıiçinde-dir.Örneğin,birtoplumdainsanın,hastaolduğundatedaviiçindoktora,ilaçalabilmekiçineczacıya,eği-timiçinöğretmene,ekmekalabilmekiçinfırıncıyaihtiyacıvardır.

Toplumdayaşayanher insanınsahipolduğu imkânlaraynıdeğildir. İnsanlararasındasosyalveekonomikfarklılıklarvardır.Birtoplumdazengin,yoksul,genç,yaşlı,kimsesizveyardımamuhtaçkişi-lerbiraradayaşarlar.Toplumda,ihtiyacıolanlarayardımetmek,sahipolduğumuzimkânlarıonlarlapay-laşmakhemdinîhemdeinsanibiryükümlülüktür.Kur’an’da;“Onların (zenginlerin) mallarında, muh-taç ve yoksullar için bir hak vardır.”1buyrularakMüslümanlaryoksullarayardımetmeyeyönlendirilir.

1 Âl-i İmrân suresi, 134. ayet.

ETKİNLİK İNCELEYELİM, DEĞERLENDİRELİM

Aşağıdakiresimleritoplumdapaylaşma,yardımlaşmaveişbölümüaçısındandeğerlendiriniz.

1. İnsanın Paylaşma ve Yardımlaşma İhtiyacı

Paylaşmakveyardımlaşmakbirihtiyaçmıdır?Niçin??

29


İnsan, sadece maddi yönden değilmanevi yönden de başkalarına ihtiyaçduyar.O, sevinçlerini, dertlerini, üzüntü-leriniveacılarınıbaşkalarıylapaylaşmakister.İyivekötügününde,dostlarınınya-nındaolmasınıbekler.Hastaolanlarızi-yaret etmek, cenazesi olanlara başsağ-lığıdilemek,evlilikvesünnet törenlerinekatılmak;üzüntülüvesevinçligünlerindesevdikleriyleolmakinsanamutluluk,güçvegüvenverir.

Yardımlaşma ve paylaşma, toplum-sal dayanışmaya, barışa katkı sağlar.Paylaşma ve yardımlaşmanın olduğutoplumlardaekonomik vesosyaladalet-sizliklerazalır.Bireylerarasında;paylaşma,dayanışmavesorumlulukduygularıgelişir.Malınıyoksulvekimsesizlerlepaylaşmakaradakisevgiyiartırır,toplumsaldayanışmayıgeliştirir.Böylecetoplumdagü-venvehuzurortamıoluşur.

Resim 1: Hasta olan birini ziyaret etmek ona verilen en büyük manevi destektir.

“Sevinçlerpaylaşıldıkçaçoğalır,üzüntülerpaylaşıldıkçaazalır.”Sözününvermekistediğime-sajnedir?Tartışınız.

1 Âl-i İmrân suresi, 134. ayet.2 Âl-i İmrân suresi, 92. ayet.

OKUMA METNİPAYLAŞMAKArkadaşlar,sizedeoluyormubilmiyorum…Bazensıcakyatağımayattığımdaaklıma,

sokakta,soğukbetondayatmakzorundakalanlargeliyor.Annemindonattığısofrayaoturdu-ğumdaaklıma,sofrasındakuruekmekbilebulamayanlar,hattakendisinesofrakuracakbirannesibileolmayançocuklargeliyor.Benevdençıkarkenannemdenyadababamdanharç-lıkalabiliyorum,pekiyaonlarneyapıyorlaracaba?

Eskiden,Allahbufakirinsanlarıgörüyordanedenyardımetmiyoracaba,diyedüşünür-düm.Birgünbabamlayoldayürürkensokakta,betondayatanbirçocukgörmüştük.Babama:

—Baba,Allah’ıngücüçokbüyük,pekinedenbuinsanlarınbuhâldeolmalarınaizinve-riyor,diyesormuştum.Babamda:

—Allahonlarayardımetmemiziçinbiziyaratmış,demişti.Ozamananlamıştım.Aslın-daAllahonlarabizimaracılığımızlayardımgönderiyordu.Buşekildehembizsınavdangeç-mişhemdeoinsanayardımetmişoluyoruz.Allahkötüdurumdaolanlarınyanındanöylecegeçipgidenlerle,vicdanınınsesinidinleyiponlarayardımedenlerielbettebirtutmayacaktır.

Babam,osoruyusorduğumzamanbanabukonuylailgiliKur’an’dayeralanşuayetle-riokudu:“O takva sahipleri ki bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar; öfkelerini yu-tarlar ve insanları affederler. Allah da güzel davranışta bulunanları sever.”1, “Sevdiği-niz şeylerden (Allah yolunda) harcamadıkça ‘iyi’ ye eremezsiniz. Her ne harcarsanız Al-lah onu hakkıyla bilir.”2DemekkiAllah,bizimzordurumdaolanlarayardımetmemiziistiyor.

30

1 Bakara suresi 215. ayet.2 Muhyiddin-i Nevevî, Riyazüs’ Salihin ve Tercemesi, C I, s. 284.3 Muhyiddin-i Nevevî, Riyazüs’ Salihin ve Tercemesi C I, s. 314.4 Âl-i İmran 134. ayet.

İslamdinipaylaşmaveyardımlaşmayabüyükönemverir.İslam’dakardeşlik,yardımlaşmavedaya-nışmaöndegelendeğerlerdendir.Kur’an-ıKerim’depekçokayetteinsanlarınyardımlaşmalarıvedaya-nışmaiçindeolmalarıteşvikedilmiştir.Buayetlerinbirindeşöylebuyrulmuştur:“Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: Maldan harcadığınız şey, ebeveyn, yakınlar, yetimler, fakir-ler ve yolcular için olmalıdır. Şüphesiz Allah yapacağınız her hayrı bilir.”1

Peygamberimizdebirhadisinde;“Her kim eli dar olan borçluya kolaylık gösterirse Allah da dünya ve ahirette ona kolaylık gösterir.”2buyurarakihtiyacıolanayardımedilmesiniteşviketmiştir.DiğerbirhadisindedePeygamberimiz;“Fakirleri araştırıp bulunuz, görüp gözetiniz...”3sözüylebirinsanın,yaşadığıtoplumdakiyoksul,yardımamuhtaçkişilerinsorunlarınailgisizkalmamasınıistemek-tedir.

Paylaşmakveyardımetmekiçinmutlakaçokzenginolmakgerekmez.Herinsanimkânlarıölçüsün-ceihtiyaçsahiplerineyardımedebilir.YüceAllahKur’andabukonuylailgilişöylebuyurmaktadır;“O tak-va sahipleri ki bollukta da darlıkta da Allah için harcarlar...” 4

Bizlerdedinimizinöğütlediğişekilde,muhtaçdurumdaolaninsanlarayardımdabulunmayaçalış-malıyız.Allah’ınbizlerevermişolduğunimetlerionlarlapaylaşmalıyız.Böyledavranmanındinîveinsa-nibirsorumlulukolduğunubilmeliyiz.

Yaptığımızenküçükbiriyiliğinbileboşagitmeyeceğinisöylüyor.Ayrıcayardımederkensevdi-ğimizşeylerdenvermemizgerektiğikonusundabiziuyarıyor.Çünkükarşımızdakininkullanama-yacağı,kötüşeylerverirsekhemonungururunuincitmişoluruzhemdeyaptığımızbudavranışAllah’ınhoşunagitmez.

Tarihimizdesadakanınverilişbiçimiyle ilgili ilginçörneklervardır.Örneğin,KanuniSultanSüleymanzamanında,şehrinçeşitliyerlerinde“sadakataşları”olurmuş.Yardımetmekisteyeninsan,gönlündennekopuyorsaorayabırakır,ihtiyacıolandagururuincinmeden,ihtiyacıoldu-ğukadarınıalırmış.Kimsedebudurumukötüyekullanmazmış.Böylecevarlıklıinsanlar,kimse-yegörünmedenyardımetmeimkânıbularakbolcasevaba,fakirlerdegururlarıincinmedenyar-dımakavuşurlarmış.Neredeşimdiosadakataşları!..Neyseduaedelimdeosadakataşlarınınyerinitaşlaşmışkalpleralmasın!Elimizdeolanlarıpaylaşmayıbilelim.Kur’an-ıKerim’deYüceAllah’ınsöylediğigibiancakbuşekildegerçekiyiliğekavuşabiliriz.

Hatice DEMİRBAĞDiyanet Çocuk Dergisi, s. 18-19.

(Uyarlanmıştır.)

2. İslam’ın Paylaşma ve Yardımlaşmaya Verdiği Önem


Muhtaçdurumdaolanlarayardımetmeknedenönemlidir??

Aşağıdakihadisleritoplumsalpaylaşma,yardımlaşmavedayanışmaaçısındandeğerlendiriniz.“Müminler birbirlerine merhamet etmekte, birbirlerini sevmekte ve birbirlerini korumakta

bir vücudun organları gibidir. Vücudun herhangi bir organı ağrıdığında, nasıl tüm vücut bun-dan rahatsız olursa bir mümin de sıkıntı içinde bulunduğunda, diğer müminler onun sıkıntısını paylaşırlar, derdiyle dertlenirler, üzüntüsüyle üzülürler.” (Buharî,Edep,78.hadis.)

“Komşusu aç iken tok yatan bizden değildir.” (Buharî,Edep,12.hadis.)

31

Zekâtsözlüktetemizleme,bereket,artma,çoğalmaanlamlarınagelir.Dinîterimolarakisezekât,dinimizinkoyduğuölçüleregörezenginsayılankimselerin,sahipolduklarımalveyaparalarınınbellibirmiktarınıyıldabirkezihtiyaçsahiplerinevermeleridir.Birkimsenindinenzenginsayılabilmesiiçinyeme,içme,giyinme,barınmagibitemelihtiyaçlarınıkarşıladıktansonra85gramaltınaveyadengibirmiktar-daparayayadamalasahipolmasıgerekir.Ayrıcazekâtverilecekmalınveyaparanınüzerindenbiryılgeçmişolmalıdır.

Zekât,İslam’ınbeşşartındanbiridir.Akıllı,ergenlikçağınagelmişvezenginherMüslümanbuiba-detiyerinegetirmekleyükümlüdür.Zekâtmallayapılanbiribadettir.Zekât,Allah’ınverdiğinimetlerekar-şıbirşükürdür.

YüceAllah,Kur’an-ıKerim’inpekçokayetindezekâtverilmesiniistemiştir.Buayetlerinbirindeşöy-lebuyrulmaktadır:“Namazı kılın, zekâtı verin, önceden kendiniz için yaptığınız her iyiliği Allah’ın katında bulacaksınız. Şüphesiz Al-lah, yapmakta olduklarınızı noksansız gö-rür.”1

Kur’an-ı Kerim’de zekâtın kimlere verile-ceğibelirtilmiştir.2Bunagörezekât,yoksullara,düşkünlere (çalışamayacakkadarhasta,yaş-lıvehiçbirgeliriolmayanlar),borçlulara,yoldakalmışkimselerevb.ihtiyaçsahiplerineverilir.

Zekâtverecekkişibakmaklayükümlüol-duğu eşine, çocuklarına, torunlarına, annesi-ne,babasına,büyükannevebüyükbabasınazekâtveremez.

Dinimizdehangimallardanneoranındazekâtverileceğibelirlenmiştir.Bunagöresahipolunanal-tın,gümüşparaveküçükbaşhayvanlardankırktabiroranındazekâtverilir.Büyükbaşhavyanlardansı-ğırvemandanınotuzdabiri,toprakürünlerininiseondabirizekâtolarakverilir.

Zekâtverecekkişilerduyarlıdavranmalı,yoksullarınonurunuinciteceksözvedavranışlardanka-çınmalıdır.Kur’an-ıKerim’debukonuda;“Mallarını Allah yolunda harcayıp da arkasından başa kak-mayan, fakirlerin gönlünü kırmayan kimseler var ya, onların Allah katında has mükâfatları vardır. Onlar için korku yoktur, üzüntü de çekmeyeceklerdir. Güzel söz ve bağışlama, arkasından incit-me gelen sadakadan daha iyidir...”3buyrulmuştur.

Resim 2: Zekât verilebilecek mallardan biri de altındır.

1 Bakara suresi, 110. ayet.2 Tevbe suresi, 60. ayet.3 Bakara suresi, 262-263. ayetler.

3. Paylaşma ve Yardımlaşma İbadeti Olarak Zekât

Aşağıdakişiirdezekâtınfaydalarındanhangilerikonuedilmektedir?

ZEKÂTZekâtıfarzkıldıAllah, Sosyalyardım,dayanışma,Zenginkullarversindiye. Birtoplumuntemelidir.Yoksullarınyüzügülsün, Müminlerinkaynaşması,Mutluluğaersindiye. Rabb’imizinemelidir.

Üzeyir GÜNDÜZDiyanet Çocuk Dergisi, s. 23.

?

32


ETKİNLİK TAMAMLAYALIM

Zekât,malınkötüsündenverilmemelidir.YüceAllahKur’an’da;“Ey iman edenler! Kazandıklarını-zın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan hayra harcayın. Size verilse gözünü-zü yummadan alamayacağınız kötü malı, hayır diye vermeye kalkışmayın…”1buyurarakzekâtın,malıniyisindenverilmesiniistemektedir.

1 Bakara suresi, 267. ayet.

Zekâtvermeninbireyselvetoplumsalpekçokfaydasıvardır.Zekâtzenginolankişilerekimsesizle-ri,yoksullarıdüşünmeyeyönlendirir.İnsanınmerhametduygusunugeliştirir.

Zekâtın,insanlarınbirbiriylekaynaşmasındavefarklıgelirgruplarıarasındakidengesizliğingide-rilmesindeönemliişlevivardır.Fakir,kimsesiz,muhtaç,yetim,yoldakalmış,borçlukimselerinzekâttanfaydalanmaları,insanlararasındakikardeşlikvesevgibağlarınıgüçlendirir.Sosyaldayanışmaveada-letingerçekleşmesinekatkıdabulunur.

Aşağıdakitabloyuuygunifadelerletamamlayınız.

Aşağıdakiayetlerdenzekâtvermenin,fakirlereyardımetmeninönemikonusundanegibiilkelerçıkarılabilir?Arkadaşlarınızlakonuşunuz.

“Ey iman edenler! Allah’a ve ahiret gününe inanmadığı hâlde malını gösteriş için harcayan kimse gibi başa kakmak ve incitmek suretiyle yaptığınız hayırlarınızı boşa çıkarmayın. Böyle-sinin durumu, üzerinde biraz toprak bulunan düz kayaya benzer ki sağanak bir yağmur isabet etmiş de onu çıplak pürüzsüz kaya hâline getirivermiştir. Bunlar kazandıklarından hiçbir şeye sahip olamazlar. Allah, kâfirleri doğru yola iletmez. Allah’ın rızasını kazanmak ve ruhlarında-ki cömertliği kuvvetlendirmek için mallarını hayra sarf edenlerin durumu, bir tepede kurulmuş güzel bir bahçeye benzer ki üzerine bol yağmur yağmış da iki kat ürün vermiştir. Bol yağmur yağmasa bile bir çisinti düşer (de yine ürün verir). Allah, yaptıklarınızı görmektedir.”(Bakarasuresi264-265.ayetler.)

33

1 Ahzâb suresi, 35. ayet.2 Hadîd suresi, 18. ayet.3 Buhârî, Zekât, 30. hadis.

Sadaka,fakirvemuhtaçlara,Allahrızasıiçinkarşılıksızyapılanyardım,bağışdemektir.Sadaka,toplumsaldayanışmanınveyardımlaşmanınbaşlıcayollarındanbiridir.Kur’an-ıKerim’inpekçokayetin-desadakavermektavsiyeedilmiştir.1Buayetlerdenbirişöyledir:“Sadaka veren erkeklere ve sadaka veren kadınlara ve Allah’a güzel bir ödünç verenlere, verdiklerinin karşılığı kat kat ödenir ve on-lara değerli bir mükâfat vardır.”2Peygamberimizdebirhadisinde,“Her Müslüman için sadaka ver-mek bir görevdir.”3buyurmuştur.

Birihtiyaçsahibinepara,yiyecek,gi-yecekvs.vermek;okul,cami,yurt,has-tane, yol, köprü, çeşme gibi insanlarınyararlanacağı yerler yaptırmakbirer sa-dakadır.Bunlarınyanındahertürlügüzelve yararlı iş yapmak, davranışta bulun-mak da sadakadır. Örneğin, bir hastayıziyaretetmek, insanlaragüler yüzlese-lamvermek, tatlıdillekonuşmak, insan-larınsorunlarıyla ilgilenmek,yoldankar-şıyageçmektezorlananbir yaşlıyayar-dımcı olmak, toplu taşıma araçlarındahasta,yaşlıveengellikişilereyervermekdesadakadır. Resim 3: Güzel iş ve davranış da bir sadakadır.

4. Toplumsal Dayanışma İbadeti Olarak Sadaka

“... İki kimsenin arasını bulup barıştırmak sadakadır. Bir kimseye bineğine binmede veya eşyasını koymada yardım etmek sadakadır. Güzel söz sadakadır. Namaza gitmek için atılan her adım sadakadır. Yoldaki rahatsızlık veren şeyleri kaldırmak da bir sadaka-dır.” (Buhârî,Siyer,128.hadis.)

Yukarıdakihadisinanlamıüzerinedüşününüz.

?

ETKİNLİK ÖRNEKLERİ ÇOĞALTALIMAşağıdakihadislerdesadakaolaraksayılandavranışlarıbelirleyiniz.Sizdebenzerörneklerbu-

lunuz.

“İnsanlara güler yüz göstermen sadakadır. İyiliği öğütlemen ve kötülüğe engel olmaya çalışman sadakadır...”(SeçmeHadisler,s.33.)

“Gözleri görmeyene rehberlik etmen bir sadakadır. Sağır ve dilsize anlayacağı bir şekil-de anlatman, ihtiyacını gidermesi için ona rehberlik etmen sadakadır. Derman arayan dert-liye yardım için koşuşturman, koluna girip güçsüze yardım etmen sadakadır. Konuşmakta güçlük çekenin meramını ifade edivermen bir sadakadır...” (AhmedbinHanbel,Müsned,C5,s.168-169.)

34

Sadakaçeşitlerindenbiridefıtırsadakasıdır.Halkarasındabusadakayafitrededenir.Ramazanayındabayramdanönceverilir.Fıtırsadakasını,zekâtverecekkadarbirmalasahipolanherMüslüma-nınvermesigerekir.Fıtırsadakasıailedekiherbireyiçinayrıayrıhesaplanıpverilir.Ailebireylerininfıtırsadakasınıbüyüklerindenbiriverebilir.Fitremiktarıkişininekonomikdüzeyine,maddidurumunagöredeğişir.Fıtırsadakasınınmiktarı,birinsanınbirgünlükyiyecekmasrafıkadardır.

Sadaka,gösterişekaçmadan,verilenkimseminnetaltındabırakılmadanverilmelidir.Allah,Kur’an-ıKerim’debukonudaşöylebuyurur:“Ey iman edenler!... Başa kakmak ve incitmek suretiyle yaptı-ğınız hayırları boşa çıkarmayın...”1 “Eğer sadakaları (zekât ve benzeri hayırları) açıktan verirse-niz ne âlâ! Eğer onu fakirlere gizlice verirseniz, işte bu sizin için daha hayırlıdır. Allah da bu se-beple sizin günahlarınızı örter...”2

Sadaka,toplumdakiyardımlaşmavedayanışmanınpekişmesinekatkısağlar.Kişiye,imkânlarıöl-çüsündemuhtaçlarayardımetmeninmutluluğunuyaşatır.Buibadetinsanlararasındasevgivekardeş-likbağlarınıgüçlendirir.Böylecetoplumdayardımlaşmavedayanışmaortamıgelişir.

1 Bakara suresi, 264. ayet. 2 Bakara suresi, 271. ayet.


Aşağıdakihadisteverilmekistenenmesajnedir?Hz.Muhammed(s.a.v),“Sadaka vermek her Müslümanın görevidir.”buyurdu.Yanındabulu-

nanlar:—Sadakaverecekbirşeybulamazsa,dediler.“Bir yerde ücretle çalışır, hem kendisine faydalı olur hem de sadaka verir.” —Bunagücüyetmezse?“Darda kalana, ihtiyaç sahibine yardım eder.”—Bunadagücüyetmezse?“İyilik yapmayı tavsiye eder.”—Bunudayapamazsa?“Kötülük yapmaktan uzak durur. Bu da onun için sadakadır.”buyurdu. (Buharî,Zekât,30.hadis.)

Resim 4: Sadaka, yardımlaşma ve dayanışmaya katkı sağlar.

35

1 http://www.kizilay.org.tr/kurumsal/sayfa.php?t=-Kurumsal-Tuzugumuz2 http://www.shcek.gov.tr/

Geçmiştengünümüzeyardımamuhtaçkişilerinihtiyaçlarınınkarşılanması,yoksulvekimsesizlerinkorunupgözetilmesiamacıylaçeşitliyardımkurumlarıoluşturulmuştur.Tarihimizdebununengüzelör-neklerineSelçukluveOsmanlıdevletidönemlerinderastlarız.Atalarımızvakıflarkurarakyoksulvekim-sesizleriçinaşevleri,darüşşifalar(hastaneler),darülacezeler,huzurevleriyapmışlardır.

Günümüzde,toplumsalyardımlaşmavedayanışmayısağlamakamacıylaçeşitliyardımkurumla-rıkurulmuştur.Kızılay,SosyalYardımlaşmaveDayanışmaVakfı,SosyalHizmetlerveÇocukEsirgemeKurumu,MillîEğitimVakfı,TürkiyeDiyanetVakfıvebazısiviltoplumkuruluşlarıbunlarınbaşındagel-mektedir.

KızılayHerkoşulda,yerdevezamanda,hiçbirayrım

gözetmeksizinmuhtaçvekorunmasız insanlara-yardımetmek,amacıylakurulmuşbirkurumdur.1 Kızılay; bu amacı gerçekleştirmek için her türlüdoğal, sıhhi, teknolojik vb. afetlere uğrayanlara,imkânlarölçüsündeinsaniyardımulaştırır.Engel-lilere,hastalaraveyoksullarayardımeder.Aşev-leriaçar,yaşlılarveçocuklariçinbakımhizmetle-risunar.Deprem,sel,yangın,çığgibiafetvefela-ketlerdeafetzedelereyardımcıvedestekolur.Ge-çicibarınmavebeslenmeimkânlarısağlar,sağlıkhizmetlerindedestekolur.İhtiyaçduyulanyerler-dehastaneleraçar.Kanvekanürünlerininihtiyaçsahiplerineulaştırılmasıiçingereklisistemleriku-rar.SavaştaveolağanüstüdurumlardaTürkSilahlıKuvvetlerineyardımcıolur.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu

Kimsesiz, korunmaya ve bakıma muhtaç ço-cuklara,yaşlılarahertürlümaddivemanevidesteğisağlamakamacıylakurulmuştur.Bukurum,yardımamuhtaç,özürlüveyaşlılarınhayatlarınısağlıklı,hu-zurvegüveniçindesürdürmesinekatkısağlar.On-larınyeme,içmevebarınmagereksinimlerinikarşı-lar.Kimsesizçocuklarıneğitimihtiyaçlarınıkarşılar,meslekedinmelerinerehberlikeder.Şehitlerineşveçocuklarını,gazilerikorumagöreviniüstlenir.2

Resim 5: Kızılay çalışmalarından bir görünüm

Resim 6: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nda öğrenciler

5. Yardımlaşma Kurumlarımız

Bildiğinizyardımkuruluşlarıhangileridir??

36

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma VakfıSosyalYardımlaşmaveDayanışmaVakfınınamacı,muhtaçdurumdabulunanvatandaşlarayar-

dımetmek,sosyaladaletipekiştirici tedbirleralarakgelirdağılımınınadilbirşekildepaylaştırılmasınısağlamak,sosyalyardımlaşmavedayanışmayıteşviketmektir.Vakıf,buamacınauygunolarakmuhtaçveözürlüvatandaşlarınyakacak,yiyecek,giyecek,eşya,tedavigiderleriilemaddiyardımveeğitimih-tiyaçlarınıkarşılar.

Millî Eğitim VakfıMillîEğitimBakanlığınabağlıeğitimkurumlarınaveöğrencileremaddivemanevikatkıdabulunmak

amacıylakurulmuşbiryardımlaşmakurumudur.Buamacıgerçekleştirmekiçineğitim-öğretimdekikali-teyiyükseltmekamacıylagerekliaraştırmalaryapar.İhtiyaçduyanöğretmenveailelerinemaddiyardım-dabulunur.Başarılıyoksulöğrencilerebursverir.Öğretmenveöğrencilerinsosyalvekültürelihtiyaçla-rınınkarşılanmasıiçingereklitesislerinyapım,onarımvedonatımınakatkıdabulunur.1

Türkiye Diyanet Vakfıİslamdininintanıtılmasında,toplumundinkonusundaaydınlatılmasındaDiyanetİşleriBaşkanlığı-

nayardımcıvedestekolmak,gerekenyerlerdecamiyapıpdonatmak,fakirhastalariçintedavikurum-larıaçıpişletmek,zekât,fitregibiyardımlarıtoplumdakiihtiyaçsahiplerineulaştırmak TürkiyeDiyanetVakfınıngörevlerindendir.2TürkiyeDiyanetVakfı,bugörevlerigerçekleştirmekiçindinîvekültürelkitap-laryayımlar.Yoksulöğrencilerebursverir.Yükseköğrenimdekiöğrencilerinbarınmaihtiyaçlarınades-tekvermekiçinyurtlaraçar.

Yardımlaşmakurumlarıdahaçokyardımseveryurttaşlarımızınkatkılarıylakurulmaktaveyaşatıl-maktadır.Bukurumlarıntoplumumuzdakiyardımlaşma,dayanışma,sevgi,saygıgibideğerleringeliş-mesindebüyükkatkılarıolmaktadır.Yardımkurumlarınadestekolmakhemdinîhemdeinsanibirgörev-dir.İmkânlarımızölçüsünceyardımkurumlarınamaddivemanevidestekolmalıyız.Çalışmalarınagö-nüllüolarakkatılmalı,parayardımlarıyapmalıyız.

1 http://www.mev.org.tr/tr2 http://www.diyanetvakfi.org.tr/2/kurumsal/amac


“...Kim Müslüman kardeşine yardım eder ve onun ihtiyacını karşılarsa Allah da ona yar-dım eder. Kim Müslümanın bir sıkıntısını giderirse Allah da kıyamet gününde onun sıkıntıla-rından birini giderir...”(Muhyiddin-iNevevî,Riyazü’s-SalihinveTercemesi,C1,s.284.)

“Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıkları-mızdan hayra harcayın...”(Bakarasuresi,267.ayet.)

Yukarıdakiayetmealinivehadisiyardımlaşmavedayanışmaaçısındandeğerlendiriniz.

37

OKUMA METNİPAYLAŞMAK ERDEMDİR

Ayşe,bugünokuldançoksevinçligelmişti.Annesi,onukapıdakarşıladığındaokuldagüzelvakitgeçirdiğinianlamıştı.Ayşe’yesordu:

—Sevgilikızım!Bugünokuldaneleryaptın,neleröğrendinbakalım?Ayşeheyecanlaanne-sineanlatmayabaşladı:

—Anneciğim,bugünokuldapaylaşmayıöğrendim.

Annesibucevabaşaşırmıştı.Merakedereksordu:

—Çokgüzelyavrucuğum!Pekibununasılöğrendin?Banaanlatırmısın?

Dündersteöğretmenimiz“İnananinsanlarkardeştir.Birbirlerinisever,korur.Parayaihtiyacıolanaharçlıklarındanverir.”demişti.Sonradadepremdeevleriyıkılan,akrabalarıölençocuklar-danbahsetti.“Onlarınhepimizinyardımınaihtiyacıvarçocuklar.”dedi.Bendebugünkumbaram-dakibütünparamıboşalttım,öğretmenimegötürdüm.“Öğretmenim,bunlarbenimbayramharçlık-larımdı.Onlarıdepremdeyakınlarıölençocuklarasizulaştırırmısınız?”dedim.

Ayşebunlarıanlatırkenannesiningözleriyaşarmıştı.Kızınasevgiyle,şefkatlesarıldı:

—Aferinyavrucuğum.Aferinsana!Paylaşmakerdemdiryavrum.Paylaşmakinananinsan-larınengüzelözelliğidir.Rabb’imbizemalımızı,paramızıpaylaştığımızdaonlarınazalmayacağı-nısöylüyor.Paylaştıkçazenginleşeceğimizisöylüyor.Peygamberimizde“Komşusu açken Müs-lümanlar tok yatmamalı.”diyor.Ekmeğimizi,harçlıklarımızıihtiyacıolanherkeslepaylaşmalıyız.Senbunlarıanlamışsınyavrum.Senitebrikediyorum.

Ayşe,annesininsözlerinidinlediktensonrakonuşmasınadevametti:

—Anneciğim,birdeyenialdığımızkırmızıkalemimiverdimöğretmenime.Beneskisiylebi-razdahayazabilirim.Depremdeokullarıdayıkılmışbazıçocukların.Şimdionlarınkaleme,defte-re,yeniokullaraihtiyacıvarmış.Bendekırmızıkalemimiverdim.Küçükşeylerdemutlakayara-larınısararmışoradakiçocukların.

Annesi,Ayşe’yebirdahasarıldıveşöylededi:

—Küçükşeydiyebirşeyyokturyavrum.“Küçükşey”dediğimizşeylerleolurherşey.Sençokgüzelyapmışsın.Okullardakiçocuklarınçoğubirerkalemversekalemeihtiyacıolançocukla-rınyüzlerigüler.Onlardaderslerineçalışabilirler.Aferinyavrucuğumsana!Senpaylaşmanınta-dınıgerçektenalmışsın...

Hafsa FİDAN, Diyanet Çocuk Dergisi, s. 18-19.

38

ETKİNLİK SONUÇLAR ÇIKARALIM

Hac,hembedenhemdemal ileyapılan bir ibadettir. Bu ibadet, Kur-banBayramı günlerinde ihrama gire-rekArafat’avakfeyapmakveKâbe’yitavafetmeksuretiyleyerinegetirilir.

Hac,Allahrızasıiçinibadetama-cıylayapılır.SağlığıyerindevemaddiimkânlarıuygunolanherMüslüman’ınömründebirkezhaccagitmesifarzdır.HacibadetiyleilgiliKur’an’da;“...Yolu-na gücü yetenlerin o evi haccetme-si Allah’ın insanlar üzerinde bir hak-kıdır...”1buyrulur.Peygamberimizde;“Ey inananlar, Allah size haccı farz kılmıştır. O hâlde haccediniz.”2 bu-yurarak haccın farz olduğunu bildir-miştir.

Haccınfarzları,ihramagirmek,Kâbe’yitavafetmekveArafat’tavakfeyapmaktır.Haccın yapılışı şöyledir:Hacyapmakiçinyolaçıkankimselerkutsaltopraklaragirmedenönceihramlarınıgiymeküzeremi-

katdenilenyerlerdedururlar.İhramagirmedenöncetırnaklarkesilir,saçlarkısaltılırvevücuttemizliğiyapılır.Buradahacıadayıikirekâtnamazkılarvehaccaniyeteder.Niyetyapıldıktansonra,“LebbeykAllahümmelebbeyk...”diyebaşlayan“telbiye”duasıokunarakihramagirilir.DahasonrahacıadaylarıMekke’yegelipKâbe’yiziyaretederler.Hacerü’lEsved’denbaşlayarakKâbe’ninetrafındayedikezdö-nerler.Herbirdönüşe“şavt”denir.Tavafınsonunda,yineHacer’ülEsved’egelinirveikirekâttavafna-mazıkılınır.

Resim 7: Haccetmek İslam’ın emridir.

1 Âl-i İmrân suresi, 97. ayet.2 Müslim, Hac, C 4, s. 222.

Telbiye duası: LebbeykAllahümmelebbeykLebbeykelâşerîkelekelebbeykİnne’l-hamdeve’n-nimetelekeve’l-mülklâşerîkelek

Anlamı

Davetine sözüm ve özümle geldim eyRabb’im.Emrin başüstüne.Davetine sözüm veözümlegeldimeyRabb’im.Emrinbaşüstüne,se-ninortağınyoktur.Hamtsanadır,nimetsenindir.Mülksenindir.Seninortağınyoktur.

Yukarıdakiduanınanlamıüzerindedüşünerekulaştığınızsonuçlarıarkadaşlarınızlapaylaşınız.

6. Hac Nedir ve Niçin Yapılır?

Hacibadetisizeneleriçağrıştırmaktadır??

39

ETKİNLİK RÖPORTAJ YAPALIM

Tavafyapıldıktansonrahacıadaylarısa’yyapmakiçinKâbe’ninyakınındabulunanSafaTepesi’neçıkarlar.Sa’y,SafaileMervearasındayedikezgidipgelmekletamamlanır.BuradanArafat’agidilir.HacıadaylarıKurbanBayramı’ndanbirgünönceyaniarifegünüöğledensonraArafat’tavakfe(birsürebek-lemek)yaparlar.Vakfeyapmakhaccıntemelşartlarındandır.Arafat’tatoplananhacıadaylarıAllah’aduaveniyazdabulunurlar.AkşamgüneşibattıktansonraMüzdelife’yegeçilirvegeceburadageçirilir.Kur-banBayramı’nınbirincigünüsabahı“Müzdelifevakfesi”yapılırveoradanMina’yahareketedilir.Mina’daşeytantaşlanır.Ardındankurbanlarkesilirvehacılarsaçlarınıtıraşettirdiktensonraihramdançıkarlar.DahasonraMekke’yedönülerektavafyapılırvehacibadetitamamlanır.

Umredehacdaolduğugibikutsalyerleriziyaretetmektir.Kur’an’da;“Haccı ve umreyi Allah için tam yapın...”1buyrulmuştur.Peygamberimiz;“Hac farz, umre ise sünnettir.”2buyurmuştur.

Umreziyaretihacgünleridışındaherzamanyapılabilir.Umredevakfe,şeytantaşlamavevedata-vafıyapılmaz,kurbankesilmez.SadeceihramagirilipKâbetavafedilirvesa’yyapılır.

1 Bakara suresi, 196. ayet.2 İbn Mace, Sünen, Menasik, 44. hadis.

İhram: İhram, sözlükte “Haram kılmak, kendinisakındırmak.” anlamlarına gelir. Terim olarak hac veumre ibadeti yerine getirilirken normalde yapılmasın-da sakınca bulunmayan bazı davranışlardan belli birsüre içinuzakdurmaktır.Örneğin, ihramlıkimsetıraşolamaz,canlılarazararveremez.Hacibadetiesnasın-dahacıadaylarınıngiydiğielbiseyedeihramdenir.İh-rama Mekke şehrinin çevresinde belirlenmiş “mikat”adıverilenyerlerdegirilir.İhramagirenkişi,haccaniyetedervebazıdavranışlardankaçınmayaözengösterir.Saç,sakalvetırnakkesmek,bitkivehayvanlarazararvermek,kavgaetmek,kokusürünmekbunlardandır. Resim 8: Hac ibadetini yerine getiren Müslümanlar

Çevrenizdehaccagitmişolanbirineaşağıdakisorularısorupcevaplarınıdefterinizenotediniz.◆Haccagitmedenöncenasılbirhazırlıkyaptınız?◆ Kaçyaşındahaccagittiniz?◆ Kutsaltopraklarailkvardığınızdanelerhissettiniz?◆ Hacibadetiniyerinegetirirkenneleryaptınız?◆ FarklıülkelerdenhacyapmakiçingelenMüslümanlarlatanışmaimkânınızoldumu?◆ Hacdandöneceğinizannelerhissetiniz?◆ Hacibadetiniyerinegetirdiktensonradavranışlarınızdanegibideğişiklikleroldu?◆ Hacibadetiniyapmakisteyenlerebirönerinizolurmu?

7. Hac ve Umre ile İlgili Kavramlar

Hacdaziyaretedilenkutsalyerlernerelerdir??

40

Tavaf:Tavafhacibadetininfarzlarındandır.Hacerü’lEsved’in(Siyahtaş)bulunduğuköşedenbaş-layıp,Kâbe’ninetrafınıyedikezdönmektir.Kâbe’ninçevresindedönmeye“şavt”denir.Yedişavtbirta-vafdemektir.ButavafKurbanBayramıgünlerindeyapılır.Tavafesnasındadualarokunur.

Sa’y: SafaveMervetepeleriarasındayedikezgidipgelmektir.Vakfe: KurbanBayramı’ndanöncearefegününde,Arafatdenilenyerdebirsüredurmaktır.Arafat’ta

hacılaribadetveduaederler.Peygamberimiz;“Hac Arafat’tır.”1buyurarakvakfeninöneminivurgula-mıştır.

Kâbe: Yeryüzünde ibadet yeri olarak yapılmış ilkmekândır. Bununla ilgili Kur’an’da şöyle buy-rulur:“Şüphesiz, âlemlere bereket ve hidayet kaynağı olarak insanlar için kurulan ilk ev (ma-bet), Mekke’deki (Kâbe)dir.”2Bura-yaAllah’ınevianlamınagelen“Bey-tullah”dadenir.Kâbe,Müslümanla-rınkıblesidirveMekke’dedir.Müslü-manlar,namazkılarkenKâbe’yeyö-nelirler.

Safa ve Merve: Kâbe’nindoğu-sunda yer alan, Mescid-i Haram’ınyanında bulunan iki tepenin adıdır.Butepelerbirbirlerine350muzaklık-tadır.Haccınvaciplerindenolansa’y,buikitepearasındayapılır.Safa’danMerve’yedört,Merve’denSafa’yaüçkez gidilir. Sa’y, Hz. İsmail’in anne-si Hz. Hacer’in oğluna su arayışınısembolizeeder.

Resim 9: Hacılar Kâbe’de tavaf yaparken

Resim 10: Safa ve Merve arasında sa’y yapan hacılar

1 Nesaî, Hac, 203. hadis.2 Âl-i İmrân suresi, 96. ayet.

41

Arafat:Mekkeşehirmerkezininyaklaşık25 km güneydoğusunda bulunan kutsal biryerdir.Haccınfarzlarındanbiriolanvakfebu-radayapılır.

Müzdelife:Arafat Dağı ileMina arasın-dakalanbölgedeyeralır.Arafat’tanMekke’yegelişteziyaretedilenkutsalbiryerdir.Arafat’tavakfe yaptıktan sonra, akşama doğru bura-ya gelinir. Gece Müzdelife’de geçirilir. Şey-tan taşlamak için buradan taş toplanır. Bay-ramsabahı daaynı yerde “Müzdelife vakfe-si”yapılır.

Mina: Müzdelife ileMekke arasında birbölgedir.Hacesnasındaşeytantaşlamavekurbankesmegörevibubölgedeyerinegetirilir.

Resim 11: Arafat Dağı

ETKİNLİK BULMACA ÇÖZELİM

Aşağıdaverilenbulmacayıçözünüz.

7. Sa’yibadetininyapıldığıtepelerdenbiri.

8. İslam’daemredilenfarzibadetlerdenbiri.

9. Sembolikolarakşeytantaşlamanıngerçekleştiğiyer.

10. Sa’yyapılmayabaşlanılantepe.

11. Kâbe’ninetrafındadönülerekyerinegetirilenibadet.

12. Kâbe’nindoğutarafındabulunanSafaileMerveadlıikitepearasındayedikezgidipgelme.

1. Hac zamanı dışında Kâ-be’yi tavafetmekvesa’yyapmaksuretiyleyapılanibadet.

2. PeygamberimizindoğduğuveKâbe’ninbulunduğuşehir.

3. Yeryüzündeibadetyeriola-rakyapılmışilkmekân.

4. Hacibadetiyapılırkengiyi-lenözelgiysi.

5. ArifegünüArafat’tabirsürebeklemek.

6. Hacda vakfenin yapıldığıyer.

1

2 3

4 5

8

9 10

11

12

6

7

42

Haccıninsandavranışlarıüzerindebirçokolumluetkisivardır.Buibadetiyerinegetirmeyeniyetedenkimse,hacyolculuğunabaşlamadanönceborçlarıvarsaöder,dostveakrabalarındanhaklarınıhelaletmeleriniister.Üzerindeherhangibirhakkalmamasınaözengösterir.

Hacibadetiesnasındadili,rengiveırkıneolursaolsuninsanlararasındaeşitliğinsomutörnek-lerisergilenir.Budurum,kişilerdeAllah’ınhuzurundabütüninsanlarıneşitolduğubilincinipekiştirir.Farklıırk,dilvekültürdeninsanlarınaynıamaçiçinbirarayagelmişolmalarıvebirliktehareketetme-leri,Müslümanlararasındakardeşlikduygularınıngüçlenmesinekatkısağlar.

Hacibadeti,farklıkültürvegelenekleresahipinsanlararasındahoşgörüortamıoluşturur.Hacya-pılırkenırk,renk,dil,makamvemevkifarkıolmaksızınherkesaynıgiysileriçindeolur.İnsanhertür-lüfarklılığınönemsizolduğunufarkeder.

Hacdainsanlaraynıduyguvedüşünceilebirlikveberaberlikiçindeibadetederler.Buyönüylehac,insanlararasındakardeşliğinoluşmasınıvedevamınısağlar.

Müslüman,hacibadetiniyerinegetirdiktensonradavranışlarınadahaçokdikkateder.İbadetle-riniyapmaya,iyivegüzeldavranmayadahaçokönemverir.Bireyevetoplumazararlıolanhertürlükötülüktenkaçınmayaözengösterir.

Resim 12: Hac esnasında dili, rengi ve ırkı ne olursa olsun insanlar arasında eşitliğin somut örnekleri sergilenir.

8. Haccın İnsan Davranışları Üzerindeki Etkisi

Acabahaccıninsanlaranegibifaydalarıolabilir??

43

Kurban,sözlükteyaklaşmak,yakınlaşmakgibianlamlaragelir.DinîterimolarakiseAllah’ayakın-laşmakveonunrızasınıkazanmakamacıylabelirlinitelikleritaşıyanbirhayvanı,ibadetamacıylabellibirvakittekesmekdemektir.Buamaçlakesilenhayvanadakurbandenir.İslamdininegöreakıllı,ergenlikçağınagirmişvezenginMüslümanlariçinkurbankesmekvaciptir.Buyükümlülük,Kur’an-ıKerim’deki; “Şimdi sen Rabb’ine kulluk et ve kurban kes.”1ayetinedayandırılmaktadır.Kurbankesmeninvakti,KurbanBayramı’nınilküçgünüdür.

KurbanYüceAllah’ınbuyruğunuyerinegetirmek,onunrızasınıkazanmakveonayakınlaşmakiçinkesilir.Kurban,Allah’ınvermişolduğuzenginliğeşükretmeninyollarındanbiridir.

KurbanibadetibugünküşekliyleHz.İbrahim’edayanır:Hz.İbrahim’inuzunbirsüreçocuğuolmaz.YüceAllah’açocuğuolmasıiçinduaedervebirçocuğuolursaendeğerlivarlığınıonakurbanedeceği-nesözverir.BirsüresonraoğluHz.İsmaildoğar.Hz.İsmailbellibiryaşagelinceHz.İbrahim,rüyasındaoğlunukurbanettiğinigörür.Burüyabirkaçkeztekrarlanır.Hz.İbrahim,oğluİsmail’egördüğüburüyayıanlatır.Oda;“...Babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bulursun...”2 der.BununüzerineHz.İbrahimoğluİsmail’ikurbanetmeyekararverir.Hz.İbrahim,oğlunukurbanet-meküzereikenAllah,Cebrail’igönderipbundanvazgeçmesinivebirhayvankurbanetmesiniister.YüceAllah,Hz.İbrahim’e;“...Ey İbrahim! Rüyayı gerçekleştirdin. Biz iyileri böyle mükâfatlandırırız. Bu, gerçekten çok açık bir imtihandır...”3buyurarakbununbir imtihanolduğunuveimtihanıkazandığı-nıbelirtir.

İslamdininegörekurbanedilecekhayvanlardayaş,cinsvesağlıklailgilibazıözellikleraranır.Koyunveke-çininbiryaşını,sığırvemandanınikiyaşını,deveninisebeş yaşını bitirmiş olması gerekir. Küçükbaş hayvanlarbirkişiadınakurbanedilir.Büyükbaşhayvanlarisebirki-şidenyedikişiyekadarortakkurbanedilebilir.

Kurban keserken kurban edilecek hayvanın yönükıbleyedoğruçevrilir.Besmeleçekilir,tekbirgetirilir,“Bis-milllah,Allahüekber.”denilerekhayvankurbanedilir.Kur-banı, sahibinin kesmesi uygunolur.Ancakehil olanbirbaşkasınadakurbankesmesiiçinvekâletverilebilir.

Kurbanedilecekhayvanaözenlebakılmalıvehay-vanaeziyetedilmemelidir.Kesimyeriveçevresitemizolmalıdır.Kentlerdekurban,mezbahalardaveyabuişiçindüzenlenmişyerlerdekesilmelidir.Kurbankesimindensonraçevretemizliğineözengösteril-melidir.

Kurbanibadetininhembireyehemdetoplumabirçokyararıvardır.Kurban,inananlarıAllah’aya-kınlaştıran,sahipolduğumuznimetleribaşkalarıylapaylaşmamızaaracılıkedenbiribadettir.Kurbanke-senkişibuibadetiyerinegetirirerekAllah’abağlılığınıgösterir.YüceYaradan’ınisteğiniyerinegetirme-nin,onunhoşnutluğunukazanmanınhuzurvemutluluğunuyaşar.

Kurban, toplumdakiyardımlaşmavedayanışmayakatkısağlar.Toplumdakardeşlik,yardımlaşmavepaylaşmaduygularınıgeliştirir.Müslümanlarkestiklerikurbanınetinipeygamberimizintavsiyesineuyarak4

1 Kevser suresi, 2. ayet.2 Sâffât suresi, 102. ayet.3 Sâffât suresi, 103-106. ayetler.4 Ebu Davud, Dahâyâ, 10. hadis.

Resim 13: Kurbanlık küçükbaş hayvanlar

9. Kurban Nedir ve Niçin Kesilir?

KurbanBayramı’ndadiğerbayramlardanfarklıolarakneleryapılır??

44

ETKİNLİK YORUMLAYALIM“Biz, büyükbaş hayvanları da sizin için Allah’ın (dininin) işaretlerinden (kurban) kıldık.

Onlarda sizin için hayır vardır. Şu hâlde onlar, ayakları üzerine dururken üzerlerine Allah’ın ismini anınız (ve kurban ediniz). Yan üstü yere düştüklerinde ise, artık (canı çıktığında) onlar-dan hem kendiniz yiyin hem de ihtiyacını gizleyen-gizlemeyen fakirlere yedirin. İşte bu hay-vanları biz, şükredesiniz diye sizin istifadenize verdik. Onların ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır fakat ona sadece sizin takvanız ulaşır. Sizi hidayete erdirdiğinden dolayı Allah’ı bü-yük tanıyasınız diye o, bu hayvanları böylece sizin istifadenize verdi. (Ey Muhammed!) Gü-zel davrananları müjdele!”

(Hacsuresi,36ve37.ayetler.)

Yukarıdakiayetlerdeverilmekistenenmesajlarıarkadaşlarınızlayorumlayınız.

üçebölerler.Birbölümünükomşuveakrabalarınaikramederler.Kurbanetinindiğerbölümünüyoksul-laradağıtırlar.Birbölümünüdeevhalkıiçinayırırlar.Kurbansayesindetoplumsalpaylaşmavedayanış-maartar.İnsanlararasındakisevgibağlarıgüçlenir.

1 Tığlamak: Alevi - Bektaşilikte kurban kesilmesini ifade eder.

KURBAN TIĞLAMA1 (KESME) DUASIAlevi-Bektaşiler,KurbanBayramıbaştaolmaküzere,yılınbellimevsimlerindeçeşit-

linedenlerlekurbankeserler.Adakkurbanı,ziyaretyerlerinegiderkenkestikleriziyaretkur-banı,muharremayındakesilenşükürkurbanı,Hakk’ayürüyen(ölen)kişininaffıiçinkestik-leridârkurbanı,yolkardeşliği(müsahiplik)sözüiçinkesilenmüsâhiplikkurbanıbunlardanbazılarıdır.

Kurbanlarınınetini, ihtiyaçsahiplerine,akrabavekomşularadağıtırlar.Cemlerdeke-silenkurbanlarınetleridualandıktansonra“rızalokması”olarakdağıtılır.KurbankesilirkenaşağıdayeralanKurbanTığlama(kesme)duasıyapılır:

“BismillâhiAllahüEkber,tekbirAllahüEkber,tekbirAllahüEkber,kurban-ıHalîl(Bukur-banıHalilİbrahimPeygamber’inkestiğikurbanniyetiylekesiyorum.),fermân-ıCelîl(Allah’ınemriolduğuiçinkesiyorum.),tığ-ıCebrail(Cebrail’inİbrahimPeygamber’egetirdiğikurbanniyetiylekesiyorum.),itaat-ıİsmail(İsmail’in,babasıİbrahim’eettiğiitaatihatırlamakveonauymakiçinkesiyorum.)bismillâhiAllahüEkber,AllahüEkber,lâilâheillallâhuvallahuEk-ber,AllahüEkbervelillâhi’l-hamd(Kendisindenbaşkailaholmayan,hamtkendisinemah-susolanAllah’aibadetetmekniyetiylekesiyorum.).”

Kurbankesildiktensonraşöyleduaedilir:Kurbanlarımızkabul,muratlarınızhasılola.Dergâh-ıizzetineyazılmışola.Dildekidi-

leklerinize,gönüldekimuratlarınızavasılola.Kurbanlarınızkazayakalkan,belayabekçiola.Duasıbizden,kabulüdeAllah’tanola.GerçeğeHu…

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, s. 85.

OKUMA METNİ

45

1.Aşağıdakilerdenhangisihaccagidecekkişidebulunmasıgerekenşartlardanbirideğildir? A)Müslümanolmak B)Akıllıolmak C)Erkekolmak D)Ergenlikçağınagirmişolmak

I.Tavafetmek II.Şeytantaşlamak III.İhramagirmekIV.Arafat’tavakfeyapmak V.Sa’yetmek2. Yukarıdahacveumreileilgilikavramlarverilmiştir.Hangilerihaccınfarzlarındandır? A)II,V B)I,III,IV C)I,II,II D)II,IV,V

3.Aşağıdakilerdenhangisizekâtıntoplumdakiişlevlerindenbirideğildir? A)Kimsesizleri,ihtiyaçsahiplerinidüşünmealışkanlığıkazandırır. B)İnsanlararasındakardeşlikduygularınıgeliştirir. C)Toplumdakigelirdağılımındaadaletinsağlanmasınakatkıdabulunur. D)Toplumdakistatüfarklarıkorunmuşolur.

4.Aşağıdakilerdenhangisisadakayaörnekolamaz? A)Çalışanişçiyemaaşınıvermek B)Birhastayıziyaretetmek C)İnsanlaragüleryüzlüdavranmak D)Yoldakarşıyageçmektezorlananbiryaşlıyayardımcıolmak

5.Aşağıdakilerdenhangisinezekâtverilemez? A)Borçlulara B)Anne-babaya C)Fakirlere D)Yoldakalmışkimselere

ÜNİTEMİZİ DEĞERLENDİRELİMAşağıdaki soruların doğru cevabını seçeneklerden bulup işaretleyiniz.A

“sadaka, kurban, hac, zekât, tavaf”6.İnsanlaratatlıdillekonuşmakvegüleryüzgöstermekde……….......dır.7.Hacerü’lEsved’inbulunduğuköşedenbaşlayıpKâbe’ninetrafınıyedikezdönmeye……denir.8.……….belirligünlerde,umreiseherzamanyapılır.

13.Kurbanıntoplumsaldayanışmaveyardımlaşmaaçısındanöneminedir?Belirtiniz.14.Paylaşmakveyardımlaşmakinsaniçinnedengereksinimdir?Açıklayınız.

9.()Kurbankesmekvacipbiribadettir.10.()Mekke’deyaşayanlaryıldaikiüçkezhacyapabilir.11.()Kurban;koyun,keçi,sığır,mandavedevedenkesilir.12.()Hac,akıllıveergenlikçağınagelmişolanherkesefarzdır.




46

HZ. MUHAMMED’İN HAYATINDAN ÖRNEK DAVRANIŞLAR

3. ÜNİTE


1.“İstişare,emanet,merhamet,sabırvehoşgörü”sözcüklerininanlamınısözlüktenbulunuz.

2.Hz.Muhammed’ingüvenilirliği vehoşgörüsünügösterendavranışlarındanbirerörnekbularakdefterinizeyazınız.

3. Âl-iİmrânsuresinin159.ayetiniKur’anmealindenbularakdefterinizeyazınız.


46

47

Hz.Muhammed(s.a.v) insanilişkilerineönemverirdi.Büyük,küçük,yaşlı,gençayırtetmeksizinherkesesevgiyleyaklaşır,değerverirdi.

Hz.Muhammed,insanlarakarşısaygılı,anlayışlıvenazikdavranırdı.O,zenginfakirayırtetmez,kimseyihorgörmezdi.Hz.Muhammedkarşılaştığıinsanlarlagüleryüzledavranır,selamlaşırveonlarınhâlvehatırınısorardı.Konuşurkenmuhatabınınyüzünebakardı.

Hz.Muhammed,insanlararasındahiçbirzamanayrımyapmazdı.İnsanlaraırk,cinsiyet,zenginlikvemakamfarkıgözetmez,herkeseeşitdavranırdı.O,birsözünde;“...Ey insanlar! Rabb’iniz birdir, babanız da birdir; hepiniz Âdem’in çocuklarısınız, Âdem ise topraktandır. Allah yanında en kıy-metli olanınız, ondan korkup çekinenizdir. Arap’ın Arap olmayana bir üstünlüğü yoktur.”1buyura-raktemeldeinsanlararasındabirayrımolmadığınıbelirtmiştir.

Hz.Muhammed,hangiinançyadadüşüncedeolursaolsunherkesesaygıgösterirvedeğerverir-di.BirgünHz.Muhammedvearkadaşlarıotururkenönlerindenbircenazegeçer.O,cenazeyigörüncehemenayağakalkar.Bununüzerineyanındakilerona,ölenkişininMüslümanolmadığınısöylerler.Hz.Peygamber,onlara;“Bu da bir insan değil mi?”2 buyurarakhangiinançtanolursaolsuninsanainsanolduğuiçindeğerverilmesigerektiğinibelirtmiştir.

Hz.Muhammedinsanlarasevgivemerhametleyak-laşır, hiç kimsenin üzülmesini ve incinmesini istemezdi.İnsanlarıüzüntülüvesevinçligünlerindeyalnızbırakmaz-dı.Yaşlı,hasta,yetimvefakirkimselerleilgilenirdi.Akra-bavekomşularınıziyaretederdi.Komşularınakarşıdai-makibarvesaygılıydı.Onlarırahatsızedebilecekhertür-lüdavranıştansakınırdı.

Hz.Muhammedçocuklarlailgilenir,onlarlaşakalaşır,oynarveçeşitlihediyelerverirdi.

Hz.Muhammedkendisi insanlaradeğerverdiğigibibizlerdendebunu istemiştir.Obir hadisinde;“Sizin en hayırlınız insanlara faydalı olanınızdır.”3buyurarakinsanlaradeğerverilmesiniistemiştir.

1 Müslim, Hac, 19. hadis.2 Buhârî, Cenaiz, 50. hadis.3 Suyûtî, Camiu’s-Sağir, C 2, s. 9.* (s.a.v.) “sallallahu aleyhi vesellem” diye okunur. “Allah’ın selamı onun üzerine olsun” anlamındadır.

1. Hz. Muhammed İnsanlara Değer Verirdi

Birinsanadeğerverdiğinizinasılgösterirsiniz??


AşağıdakiörnekolayıHz.Muhammed’ininsanaverdiğiönemaçısındandeğerlendiriniz.

BirgünPeygamberimizarkadaşlarıylaoturupkonuşurkenyaşlıbirkadınona,“EyAllah’ınpey-gamberi,sanaanlatacakbazısorunlarımvar.Yanımagelirmisin?”dedi.Peygamberimizonadoğrudönerek;“Medine’nin neresine dersen geleyim. Derdini söyle, dinleyip sana yardımcı olayım.” buyurdu.(AfzalurRahman,SiretAnsiklopedisi,CI,s.58.)

Resim 1: Peygamberimiz çocuklara değer verir, on-larla şakalaşır ve oynardı.

48


1 Afzalur Rahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 69.2 İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 89.3 Ahmet bin Hanbel, Müsned, C 5, s. 323.

Hz.Muhammed(s.a.v.),içindeyaşadığıtoplumunengüvenilenkişilerindenbiriydi.Birçokkişişehirdışınaçıkacağızamandeğerlieşyalarınıonaemanetederdi.O,emanetlerieniyişekildekorur,herza-mandürüstdavranırdı.Mekkelileronapeygamberolmadanönce“Muhammedü’l-Emîn(GüvenilirMu-hammed)unvanınıvermişlerdi.

Peygamberimizgençliğindeticaretleuğraşmışveonunticarethayatındakigüvenilirliğivedürüst-lüğüherkesçetakdiredilmiştir.Mekke’ninzenginlerindenolanHz.HaticeHz.Muhammed’egüvenmiş,yönetmesiiçinticaretkervanlarınıonaemanetetmiştir.Hz.Hatice,onaolangüvenini,“EyMuhammed,senhalkıngözündeiyitanınıyorsun,doğru,güvenilirvegüzelahlaklısın.”1sözleriyleifadeetmiştir.Onungüvenilirolduğunugösterenbirolaydaşöyledir:Hz.MuhammedMekkelileriİslam’adavetetmekiçinSafaTepesi’neçağırıp;“Ey insanlar şu dağın arkasında size karşı hazırlanmış bir ordu vardır, de-sem bana inanır mısınız?”diyesormuştu.Oradabulunanlarınhepsibirden,“Evetinanırız.Çünküsen-denhiçbirzamanyalansözduymadık.”2diyerekcevapvermişlerdi.

HayatıboyuncadoğruluğuvedürüstlüğüesasalanHz.Muhammedbizleridedürüstvegüvenilirolmayateşviketmiştir.Hz.Muhammed,birhadisindeşöylebuyurmuştur:“Bana şunlar hakkında söz verin, ben de size cenneti müjdeleyeyim: Konuştuğunuz zaman doğru konuşun! Söz verdiğiniz zaman sözünüzü yerine getirin! Size emanet edileni koruyun!..”3

Aşağıdakişemayıtamamlayınız.

Nasıl Dürüst Bir İnsanOlabilirim?

Verdiğimsözdedururum. ........................... ........................... ........................... ...........................

2. Hz. Muhammed Güvenilir Bir İnsandı

Sizcegüvenilirbirkişidehangiözelliklerolmasıgerekir.?

ETKİNLİK OKUYALIM, DEĞERLENDİRELİMHz.Muhammed,İslamçağrısınıyaymakiçinBizansİmparatorunadabirmektupyazmışveonu

İslam’adavetetmişti.BudurumaşaşıranimparatorülkesindebulunanAraptüccarlardanbirinisa-rayınaçağırtmışveonaşusoruyusormuştu.“SizpeygamberlikiddiasındanönceMuhammed’inhiçyalansöylediğiniduydunuzmu?”Bununüzerinetüccar,“Yalansöylediğinihiçduymadık.”demişti.İmparator,“Şayeto,Allah’akarşıyalansöylemişolsaydı,eminimkiinsanlarakarşıyalansöylemek-tençekinmezdi.”dedi.(Buharî,Bed’ül-Vahy,6.hadis.)

YukarıdakiolayıHz.Muhammed’ingüvenirliğiaçısındandeğerlendiriniz.

49

İslamdini,ilimöğrenmeyebüyükönemverir.Kur’an-ıKerim’de;“… Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?..”1buyrularakbilgininöneminevurguyapılır.Hz.Muhammeddeherzamanbilgiyeveilimöğ-renmeyeönemvermiştir.O;“İlim öğreniniz ve onu insanlara öğretiniz.”2 “İlim müminin yitik malı-dır. Nerede bulursa alsın.”3gibipekçoksözündeinsanlarıilimöğrenmeyeteşviketmiştir.

Hz.Muhammed(s.a.v.),yaşadığıtoplumdakicehaletiveyanlışinanışlarıortadankaldırıpinsanlarındoğrubilgiyeulaşmalarıiçinbüyükçabagöstermiştir.Hz.MuhammedhicrettensonraMedine’deinşaettirdiğimescidinyanında“suffe”adıverilenbirbölümyaptırmışvebizzatkendisiburadaeğitimfaaliyet-lerinekatılmıştır.Hz.Muhammed’inbilgiyeverdiğiöneminörneklerindenbirideBedirSavaşısonrasısa-vaşesirlerinionMüslüman’aokumayazmaöğretmelerişartıylaserbestbırakmasıdır.

Resim 2: Hz. Muhammed, insanları ilim öğrenmeye teşvik ederdi.

Peygamberimizilimöğrenmekonusundakadınerkekayrımıyapmazdı.O;“İlim öğrenmek, her Müslüman erkek ve kadına farzdır.”4buyurmuşvekendisinegelenilahîbuyruklarıkadınerkekherke-seanlatmıştır.Peygamberimiz,haftanınbirgününükadınlarıneğitimineayırmıştır.

O;“Ya öğreten ya öğrenen ya dinleyen ya da bunları seven ol. Beşincisi olma helak olur-sun.”5buyurarakşartlarneolursaolsun,Müslümanlarıeğitimveöğretimeönemvermeyeteşviketmiş-tir.

1 Zümer suresi, 9. ayet.2 Darimî, Sünen, Mukaddime, 20. hadis3 Tirmizî, İlim, 19. hadis.4 İbn Mace, Sünen, Mukaddime, 17. hadis.5 Taberani, Mu’cemu’l Evsat, C 11, s. 406.

3. Hz. Muhammed Bilgiye Önem Verirdi

“Âlimler gökteki yıldızlar gibidir. Yıldızlar nasıl karanlıkta yol gösterirse âlimler de yeryüzünde rehberdirler.” (AhmetbinHanbel,C3,s.157.)

Yukarıdakihadisteverilmekistenenmesajüzerinedüşününüz.

?

50


1 TDK Türkçe Sözlük, s. 472.2 Vakıdi, Kitâbu’l Meğâzî, C 2, s. 80.3 Tirmizî, Fiten, 7. hadis.4 Ali el-Kâri, Şerhu’ş -Şifali’l-Kâdî İyaz, C2, s. 340.

Danışmasözlükte,birişiçinbilgiveyayolsormak,görüşalmak,istişareetmek,müracaatetmekanlamlarınagelir.1

Peygamberimizinönemliözelliklerindenbirideişlerinidanışarakyapmasıdır.O,toplumuilgilendi-renönemlibirkararvermedenönceetrafındakikişilerindüşüncelerinialırdı.Onlarıngörüşvefikirleriçer-çevesindekendikararınıoluştururdu.EbuHureyreonunbuözelliğiiçin“Resulullah’tan daha fazla ar-kadaşları ile istişare eden bir kimse görmedim.”2demiştir.

Hz.Muhammed(s.a.v.), toplumdasorunlarınçözümündeherzaman işinuzmanınadanışılması-nıvebirliktekararvermeanlayışınınbenimsenmesini isterdi.Bukonuda;“Bir millet, işlerini danış-ma ile yürüttüğü sürece sıkıntıya düşmez.”3buyurarakdanışmanınöneminedikkatçekmiştir.Hz.Muhammed’inhayatındadanışmaileilgilipekçokörnekvardır.Hz.Muhammed,BedirSavaşı’nda,sa-vaşyapılacakyerkonusundavesavaşsonrasıesirlerhakkındaverilecekkararlarıdaarkadaşlarınada-nışarakalmıştır.

Hz.Peygamber,özellikleailesiniilgilendirenkonulardaailefertleriningörüşlerinialmıştır.Örneğin;Hz.Ali,kızıFatımaileevlenmekistediğinipeygamberimizebildirdiğinde,okızınavediğerailebireyle-rinedanışmışveonlarınistekleridoğrultusundakararvermişti.4Bizlerdepeygamberimiziörnekalmalı-

“İlim öğrenmek için yola çıkan kimse, dönünceye kadar Allah yolundadır.”(Tirmizî,İlim,2.hadis.)“Kim ilim tahsiline yönelirse Allah o kişiye cennetin yolunu kolaylaştırır…”(Tirmizî,İlim,19.

hadis.)YukarıdakihadisleriPeygamberimizinilimöğrenmeyeverdiğiönemaçısındandeğerlendiriniz.

4. Hz. Muhammed Danışarak İş Yapardı

“Danışan asla pişman olmaz.” (Heysemi,Mecmaü’z-Zevaid,C2,s.280.)Yukarıdakihadisteverilmekistenenmesajnedir??


Danışmaile; Danışmaile;Danışmaile;

★Farklıgörüşlersaye-sindedünyamızzen-ginleşirvebununso-nucundadahasağ-lıklıkararveririz.

★Ortakhareketetmebilincigelişir.

★Sorumluluklarpayla-şılır.

★Karşımızdakiinsa-nadeğerverdiğimizigösteririz.

★Görüşlerarasındakarşılaştırmayetene-ğimizgelişir.

51

1 Şûrâ suresi, 38. ayet.2 Müslim, Birr, 87. hadis.3 Tevbe suresi, 128. ayet.

yız.Günlükhayattaönemlikararlaralırkenişlerimiziyaparkenannebabamızavegüvendiğimizinsanla-radanışmalıyız.BukonudaKur’an’ın;“Onların işleri, aralarında danışma iledir...”1mealindekiayeti-nikendimizeilkeedinmeliyiz.

Peygamberimizinsanlarakarşıherzamanmerhametli,hoşgörülüveaffedicidavranırdı.O;“Ben ancak insanlığa rahmet olarak gönderildim.”2 sözüyleinsanlığarahmetolarakgönderildiğinivurgu-lamıştır.Kur’an’da;“And olsun size kendinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki sıkıntıya uğrama-nız ona çok ağır gelir. O, size çok düşkün, müminlere karşı çok şefkatlidir, merhametlidir.”3buy-rularakdaPeygamberimizinenginmerhametvehoşgörüsünedikkatçekilmiştir.

Hz.Muhammed(s.a.v.)bütüninsanlarasevgivemerhametleyaklaşmıştır.Çevresindekilerihiçbirzamanincitmemiştir.İhtiyaçsahiplerineyardımcıolmuş,güçsüzlereşefkatvemerhametledavranmıştır.Hz.Muhammed,yardımamuhtaçolankimsesizveyetimlerleözellikleilgilenmiş,Müslümanlaradaök-süzveyetimleremerhametgöstermelerinitavsiyeetmiştir.

ETKİNLİK YAZALIM

“Danışandağlaraşmış,danışmayandüzyoldayolunuşaşmış.”

Yukarıdakiatasözündenneanladığınızıyazınız.

5. Hz. Muhammed Merhametli, Hoşgörülü ve Affediciydi

...Şimdiseniananlar,Anıyorağlargibi...Eyyetimleryetimi,Eygariplergaribi!DüşkünlerinkanadıydınYoksullarınsahibi…NerdekaldıneyResul,NerdekaldıneyNebi!

Arif Nihat ASYADualar ve Âminler, s. 64

Yukarıdakinaatta,Hz.Muhammed’inhangiözelliklerikonuedilmektedir?

?

52

Peygamberimizçocuklaraşefkatvemerhametgösterirdi.Hz.Zeyd’inoğluUsame,onunçocukla-raolansevgisivemerhametiyleilgiliolarakşöyleder: “Resulüllah bir dizine beni, bir dizine de to-runu Hasan’ı oturtur; sonra ikimizi birden bağrına basar ve ‘Ya Rabb, bunlara rahmet et. Çünkü ben bunlara karşı merhametliyim.’ diye dua ederdi.”1Hz.PeygamberbirgüntorunuHasan’ıyanınaalmış,sevmişveyanağındanöpmüştü.Onugörenbirsahabi,“Benimonçocuğumvar,hiçbiriniöpmüşdeğilim.”dedi.Hz.Muhammedbusahabiyeşöylekarşılıkverdi:“Merhamet etmeyene merhamet edil-mez. Allah sizin kalbinizden merhameti çıkardı ise ben ne yapabilirim.”2

Peygamberimiz;“Merhamet edenlere Allah da merhamet eder, siz yeryüzündekilere merha-met ediniz ki göktekiler de size merhamet etsin.”3buyurarakinsanlaravediğercanlılaramerhametgösterenlereYüceAllah’ınmerhametlekarşılıkvereceğinibelirtmiştir.

Hz.Muhammedhemçokmerhametlihemdesonderecehoşgörülüveaffediciydi.Hz.Peygamber,kötülüğekötülüklekarşılıkvermezdi;insanlarıaffeder,bağışlarvehoşgörürdü.Hiçkimseyebedduaet-mez,herkesiniyiliğiniisterdi.“Ben beddua etmek için gönderilmedim. Ben yalnız rahmet için gön-derildim.”4diyerekbukonudakiyaklaşımınıaçıkçaifadeetmiştir.

Resim 3: Peygamberimiz tüm canlılara merhametle davranılmasını istemiştir.

1 Ahmet bin Hanbel, C 5, s. 205.2 Buhârî, Edeb, 18. hadis.3 Tirmizî, Birr, 16. hadis.4 Afzalur Rahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 51.

53

Peygamberimiz,kendisineveMüslümanlaraMekke’deyaşamahakkıtanımayan,onlarıdoğdukla-rışehirdenhicretetmekzorundabırakanmüşrikleri,Mekke’ninfethindensonraaffetmiştir.Budurum,onunenginhoşgörüsününveaffediciliğiningüzelbirörneğidir.

Peygamberimizinmerhametlivehoşgörülüoluşuİslam’ındahahızlıvekolayyayılmasınabüyükkatkısağlamıştır.BudurumKur’an’daşöyleifadeedilmiştir:“O vakit Allah’tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen, kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz etrafından dağılıp gi-derlerdi...”1

Hz.Muhammed,insanlaramerhametlivehoşgörülüolmayıtavsiyeetmiştir.Obirhadisindeşöylebuyurmaktadır:“Hoşgörülü ol ki hoş görülesin.”2 şeklindekihadisinikendimizeilkeedinelim.

1 Âl-i İmrân suresi, 159. ayet.2 Ahmet bin Hanbel, Müsned, C I, s. 248.3 Buhârî, Büyu, 15. hadis.

Hz.Muhammed(s.a.v.),bütünpeygamberlergibikazancınıçalışarakeldeetmişvezamanınıiyide-ğerlendirmiştir.Çocukkençobanlıkyapmış,gençliğindeisegeçiminiticaretyaparaksağlamıştır.Hz.Mu-hammedgençlikyıllarındaamcasıEbuTalip’inyanındaticaretleuğraşmışvebirsüreHz.Hatice’ninker-vanlarınıyönetmiştir.O,hayatınınheraşamasındaçalışmayaönemvermiştir.Birhadisinde;“Hiç kim-se el emeğiyle kazandığından daha hayırlı bir lokma yememiştir.”3buyurarakemeğinveçalışma-nınöneminibelirtmiştir.

Hz.Muhammed,peygamberolarakAllah’tanaldığıemirveöğütleriinsanlaraulaştırmakiçinbüyükçabagöstermiştir.İslamdininiinsanlaraöğretmekiçinyoğunfaaliyetlerdebulunmuştur.Bunlarınbaşın-daeğitimöğretimfaaliyetlerigelmektedir.Hz.MuhammedbireğiticiolarakMekkeDöneminde“Darü’l-Erkam”da,MedineDönemindeise“suffe”dedinîkonulardabizzatkendisiderslervermiştir.


Hz.PeygamberTaifhalkınıİslam’adavetetmeyegittiğindeTaiflilerİslam’ıkabuletmediklerigibionutaşatuttular.AtılantaşlardanPeygamberimizinayaklarıyaralandı,kaniçindekaldı;yürüyeme-yecekdurumagelenPeygamberimiz,yolkenarındabirüzümbağınasığındı.Onunbuderecesıkın-tıyadüşmesiüzerineYüceAllah,Cebrail’igöndererekisterseonaeziyetedenbutopluluğuceza-landıracağınıbildirdi.Peygamberimizinkalbi,çoküzüntülüolduğubudurumdabileTaiflilerinceza-landırılmasınarazıolmadı.Allah’ınelçisi,YüceRabb’ineşöyleduaetti: “Hayır, ben onların ceza-landırılmalarını istemem, ben isterim ki Allah, bu müşriklerin neslinden yalnız Allah’a inanan ve ona hiçbir şeyi ortak koşmayan insanlar meydana çıkarsın.”(Buhârî,Bedü’l-Halk,7.hadis).

Yukarıdakimetindennasılbirsonuççıkarılabilir?Arkadaşlarınızladeğerlendiriniz.

6. Hz. Muhammed Çalışmayı Sever ve Zamanı İyi Değerlendirirdi

Boşzamanlarınızınasıldeğerlendirirsiniz??

541 Buhârî, Rikâk, 3. hadis.

Hz.Muhammed(s.a.v.),zamanınıeniyişekildedeğerlendirmeyeönemvermiştir.O,boşgeçenza-manısavurganlıkolarakgörmüş,çevresindekiinsanlarazamanlarınıiyideğerlendirmeleriniöğütlemiş-tir.Buöğütlerindenbirindeşöylebuyurmuştur:“Yaşlılıktan önce gençliğin, hastalıktan önce sağlı-ğın, fakirlikten önce zenginliğin, meşguliyetten önce boş zamanın, ölümden önce hayatın de-ğerini bil.”1

Hz.Muhammed,çalışmasıvezamanıeniyişekildedeğerlendirmesiiledebizlereörnekolmuş-tur.Bizdeonuörnekalarakzamanınöneminibilmelivevaktimiziiyideğerlendirmeliyiz.Planlı,verim-liveçokçalışmalıyız.

Resim 4: Hz. Muhammed, insanları çalışmaya teşvik etmiştir.

ETKİNLİK YORUMLAYALIM

“İki nimet vardır ki insanların çoğu bunların değerini bilmede aldanmıştır: Bunlardan biri boş vakit, diğeri de sağlıktır.”

(Buhârî,Rikak,1.hadis.)

“İki günü eşit olan aldanmıştır.”(Acluni,Keşfü’l-Hafâ,CII,232).

Yukarıdakihadislerizamanıiyideğerlendirmeaçısındanyorumlayınız.

55

Hz.Muhammed(s.a.v.),hayatıboyuncapekçokzorluk,sıkıntıvetehlikeylekarşılaşmış,savaşlarakatılmıştır.Ancako,budurumlarınhepsindesabırlıvecesaretliolmuştur.Örneğin,doğmadanönceba-basını,altıyaşındaikenannesini,sekizyaşındadadedesinikaybetmiştir.KızıFatimadışındadabütünçocuklarıkendindenöncevefatetmiştir.Peygamberimiz,bütünbunlarısabırlakarşılamıştır.

Hz.Muhammed,İslamdininiyaymasırasındazorluklarlakarşılaşmış,kendisiylealayedilmiş,haka-reteveiftiralarauğramış,baskıvezulümleremaruzkalmıştır.O,Allah’ın;“Sabret! Senin sabrın da an-cak Allah’ın yardımı iledir. Onlardan dolayı kederlenme; kurmakta oldukları tuzaktan kaygı duy-ma!”1çağrısınauyarakbütünzorluklaragöğüsgermiş,aslaümidinikaybetmemiş,sabırvecesaretlebunlarınüstesindengelmiştir.

Hz.MuhammedkendisisabırlıolduğugibiMüslümanlaradasabrıtavsiyeetmiştir.O,Hiçkimseyesabırdandahahayırlıvedahagenişbirihsandabulunulmamıştır.2buyurmuştur.

Hz.Muhammed,sabırlıolduğukadarsonderececesurvekararlıbirinsandı.Mekkelilerkendisin-den,İslamdavasındanvazgeçmesiniistediklerindenamcasıEbuTalip’e;“Güneş’i sağ elime, Ay’ı sol elime koysalar yine korkmam ve yolumdan dönmem. Gerekirse bu uğurda can veririm.”3şeklindekarşılıkvererekonlarıntaleplerinikesinbirdillereddetmiştir.

Hz.Muhammed,katıldığıtümsavaşlardadüşmanlarakarşıcesaretlidavranmıştır.UhudSavaşı’ndadişikırılmışveordusudağılmanoktasınagelmiştir.O,budurumdacesaretinikaybetmemiş,dağılanor-duyutoplayıpUhudDağı’nadoğrugeriçekerekbüyükbirbozgunuönlemiştir.

Hz.Peygamber,Mekke’denMedine’yehicretederkenHz.EbubekirileSevrMağarası’ndagizlen-diklerisırada,müşriklermağaranıngirişinekadargelmişlerdi.O,budurumdanendişeduyanarkadaşıHz.Ebubekir’e;“... Üzülme çünkü Allah bizimle beraberdir…”4diyerekcesaretvermiştir.

Hz.Peygamber,sabrıylavecesaretiyleherkeseörnekolmuştur.Bizlerdeonuörnekalmalı,yaşa-mınzorluklarkarşısındasabırlıolmalıyız.Karşılaştığımızsıkıntılarısabırvecesaretleaşmakiçinçabaharcamalıyız.

1 Nahl suresi, 127. ayet.2 Buhârî, Zekât 50. hadis.3 Afzalur Rahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 82.4 Tevbe suresi, 40. ayet.

7. Hz. Muhammed Sabırlı ve Cesaretliydi

Sabrınbaşarıyaulaşmadarolünedir??

ETKİNLİK OKUYALIM, YAZALIM

“Güçlü kimse, güreşte rakibini yenen değil, öfkelendiği zaman kendine hâkim olabilen kimsedir.” (Buhârî,Edeb,76.hadis.)

Yukarıdakihadisteverilmekistenenmesajıaçıklayanbiryazıyazınız.

56

1 Buhârî, Hudud, 12. hadis.2 İbn Mace, Sünen, Sadakat, 17. hadis.

Hz. Muhammed (s.a.v.), adaletle davranan ve herke-sinhakkınıgözetenbir insandı.Hiçkimseyeayrıcalıkgös-termez,insanlararasındainanç,dil,renkvesoyfarkıgözet-medenherkeseeşitdavranırdı.Haksahibininhakkınıalma-sıkonusundatitizlikgösterirdi.Herzamanzayıfvegüçsüz-lerin,kadınların,çocukların,yetimlerinveyoksullarınhakla-rınıgözetirdi.

Hz. Muhammed, hayatının hiçbir döneminde hak veadaletten ayrılmamıştır. O, çevresinde adalet ve dürüstlü-ğü ile tanınmıştır.GençliğindeMekke’yedışarıdangelenle-rinmalvecanlarınıkorumakamacıylakurulanErdemlilerBir-liği(Hılfulfudul)’nekatılmışvehaksızlıklarakarşıdurmuştur.

Hz. Peygamber, bir konuda hüküm verirken insanlararasında kesinlikle zengin fakir, kuvvetli zayıf ayrımı yap-mazdı.Bir defasındaKureyş kabilesindenbir kadın hırsız-lıktansuçlubulunmuştu.KureyşlilerbukadınıncezagörmesiniistememişlerveHz.Peygamber’inçoksevdiğiUsamebinZeyd’i,onagöndermişlerdi.BununüzerineAllahResulüöfkelendiveşunlarısöyledi:“Sizden öncekilerin yok olmasının sebebi şudur: İçlerinden soylu ve güçlü bir kimse suç işleyin-ce onu serbest bırakır, güçsüz biri suç işleyince de onu cezalandırırlardı. Kızım Fatima dahi aynı suçu işleseydi onu cezalandırırdım.”1

Hz.Muhammed,Müslümanınenbaştagelenözelliğininbaşkalarına zulmetmemekvehaksızlıkyapmamakolduğunubildirmiştir.Haksızlığaherzamankarşıçıkılmasıgerektiğinibelirtmiştir.Obirsö-zünde;“Hak sahiplerinden yana çıkıp hakkın yerini bulmasına yardımcı olanlar insanların en ha-yırlılarıdır. İçinde, zayıf kimsenin incitilmeden hakkını alamadığı bir toplum yükselemez.”2 buyur-muştur.

BizlerdeHz.Muhammed’iörnekalmalıherzamanadaletliolmalıyız.Hiçbirzamandürüstlüktenayrılmalıyız.

Resim 5: Hz. Peygamber, bir konuda hüküm ve-rirken adaletli davranmıştır.

8. Hz. Muhammed Hakkı Gözetirdi

ETKİNLİK OKUYALIM, TARTIŞALIM

“Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendiniz, ana babanız ve akrabanız aley-hine de olsa Allah için şahitlik eden kimseler olun. (Haklarında şahitlik ettikleriniz) zengin ol-sunlar, fakir olsunlar Allah onlara (sizden) daha yakındır. Hislerinize uyup adaletten sapma-yın...”(Nisâsuresi,135.ayet.)

“Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutan, adaletle şahitlik eden kimseler olun. Bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adil davranmamaya itmesin. Adaletli olun; bu, Allah korkusu-na daha çok yakışan (bir davranış)dır...”(Mâidesuresi,8.ayet.)

Adaletliolmanıntoplumsalbarışısağlamadakatkısınedir?Yukarıdakiayetlerçerçevesindetartı-şınız.

? Hakveadaletingözetilmediğibirtoplumdayaşanabilecekolumsuzluklarnelerolabilir?

57

Hz.Muhammed(s.a.v.),doğayıvehayvanlarıkorumayaönemverirdi.O,çevrenintemiztutulması-nıöğütlemiş,ağaçlarınkesilmesi,yollarınvesularınkirletilmesiniyasaklamıştır.Birhadisindebukonuy-lailgiliolarakşöylebuyurmuştur:“Yolları ve gölgelikleri kirletmekten sakının.”1

Resim 6: Doğayı korumak, çevremizi temiz tutmak hepimizin görevidir.

1 Müslim, Taharet, 68. hadis.

OKUMA METNİKÂBE HAKEMLİĞİ

Peygamberimizotuzbeşyaşlarındaydı.Kâbe,selvb.nedenlerleyıpranmıştı.Mekkeli-lertoplanıpKâbe’nintamiredilmesinekararverdiler.Bukutsalyapıyıtamirebaşladılar.SıraMekkelilercekutsalsayılan“Hacerü’lEsvet”adıverilentaşınyerinekonulmasınageldi.An-cakherkabile,buonurunkendisineaitolmasınıistiyordu.Nerdeysebuyüzdenkavgaçıka-cakvekabilelerarasındasavaşbaşlayacaktı.Sonunda,Kâbe’yeilkgirecekkişininhakemli-ğinebaşvurmakararıalındı.Kâbe’yeilkgelenkişiHz.Muhammed’di.Herkesbudurumdanmemnunoldu.Çünküonunhakkıgözetenbirkişiliğesahipolduğunuveanlaşmazlığıadale-teuygunolarakçözeceğinibiliyorlardı.Peygamberimiz,biryaygıüzerinetaşıkoyarakherka-biledenbirkişininbununucundantutmasınıistedi.Taş,konulacağıyerekadarbuşekildege-tirildi.SonraHz.Muhammed,eliyletaşıalıpyerinekoydu.Böyleceçıkmasıolasıbirçatışmatatlılıklaçözümekavuşturuldu.

Abdurrahman ÇETİNÖrneklerle Hz. Muhammed, s. 62.

(Uyarlanmıştır.)

9. Hz. Muhammed Doğayı ve Hayvanları Severdi

“Merhametlilere Allah da merhamet eder. Siz yeryüzündekilere -bütün canlılara-merhamet edin ki göktekiler -Allah ve melekler- de size merhamet etsin!”

(Buhârî,Edeb,13.hadis.)Yukarıdakihadisteverilmekistenenmesajnedir?

?

58

Peygamberimiz,çevreyigüzelleştirmekvekorumakiçinyapılacakçalışmalarıteşviketmiş-tir.O;“Elinizde bir fidan varken kıyamet kop-maya başlasa dahi, onu dikecek kadar vak-tiniz varsa mutlaka dikin!”1sözüyle,çevreninyeşillendirilmesine önem verilmesini istemiştir.Diğerbirhadisinde;“Bir kimse bir ağaç dikse, o ağaç meyve verdikçe, sevabı ağacı dikene yazılır.”2buyurmuştur.

Hz.Peygamber,hayvanlarıkorurvesever-di. O, hayvanlara aşırı yük yüklenmesini, ezi-yet edilmesini istemezdi. Peygamberimiz; “Al-lah, hayvanlara iyi davranmanızı emretmiş-tir. Yük hayvanlarınıza güçlerinin yetmeye-ceği ağırlık yüklemeyin.”3buyurarakbukonu-dabizleriaçıkçauyarmıştır.

Resim 6: Hz. Muhammed hayvanlara şefkatle davranılmasını is-terdi.

1 Ahmet bin Hanbel, Müsned, C 3, s.191.2 Ahmet bin Hanbel, Müsned, C 5, s. 415.3 İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, C. 6, s. 305.4 Afzalur Rahman, Siret Ansiklopedisi, C 1, s. 46.

Hz.Muhammed (s.a.v.), hayvanların yeminin, suyunun zamanında ve yeterli olarak verilmesiniöğütlerdi.Kuşyuvalarınınbozulmamasını,hayvanlarınaçvesusuzbırakılmamasınıisterdi.Birgünar-kadaşlarıylabirliktebiryolculuksırasındadinlenmekiçindurmuşlardı.Durduklarıyerdekuşyumurtala-rıbuldular.Birisiyumurtalarıalıncakuşkorkuiçindekanatlarınıçırpmayabaşladı.Peygamberimiz,yu-murtalarıalanadamahemenonlarıaldığıyerekoymasınısöyledi.4

Sağlıklıbirhayatsürdürebilmekiçinyaşadığımızyeritemiztutmalı,Peygamberimizinöğütlerinidik-katealarakyeşilalanlarıçoğaltmalıyız.Doğalgüzelliklerikorumalıveyaşatmalıyız.Hayvanlarısevmeli,onlarakarşımerhametliolmalıveiyidavranmalıyız.


Aşağıdakiolayı,Hz.Peygamber’inhayvanlarakarşısevgivemerhametiaçısındandeğerlen-diriniz.

Peygamberimizbirgünensardanbirininhurmabahçesinegirdi,oradabirdevevardı.Deveza-yıflıktaninliyorvegözlerindenyaşlarakıyordu.Peygamberimizdayanamadıvedeveninyanınayak-laşıpgözyaşlarınısildi,hörgücünüvekulaklarınınarkasınışefkatleokşadı.Deveinlemesinikesipsakinleşti.BununüzerinehayvanlarakarşışefkatlivemerhametliolanPeygamberimiz:

— Bu devenin sahibi kim,diyedeveninsahibiniaradı.BirazsonraMedinelibirgençgelerek,—ObanaaittireyAllah’ınResulü!dedi.Hz.Peygamberogenciikazederek: — Allah’ın sana lütfettiği bu deve hakkında Allah’tan korkmuyor musun? O senin kendi-

sini aç bıraktığını ve çok çalıştırarak yorduğunu bana şikâyet ediyor,buyurdu.(EbûDavud,Cihad,44.hadis.)

59


Aşağıdakikavramharitasınıörnektekigibidolduralım.

Hz. Muhammed’inÖrnek Ahlakı

-e dayanıyordu.

gibi

İLKELER

Adalet ................... ................... ................... ................... ................... ...................

(İsmekElSanatlarıAlbümü3,s.19.)

60

1. Hz.Muhammed(s.a.v.),hastalarıziyareteder,cenazetörenlerinekatılırveinsanlararasındaayrımyapmazdı.Kimseyiküçükgörmez,kendisinehediyegetirenkimselerinhediyesinikabuleder-diveonlaraengüzelşekildekarşılıkverirdi.

YukarıdakiifadelerdedahaçokHz.Peygamber’inhangiözelliğivurgulanmaktadır?

A)Merhameti B)Cesareti

C)Sözündedurması D)İnsanlaradeğervermesi

2. “Bana şunlar hakkında söz verinki, ben de size cenneti müjdeleyeyim: Konuştuğunuz zaman doğru konuşun! Söz verdiğiniz zaman sözünüzü yerine getirin! Size emanet edileni ko-ruyun!..” (AhmetbinHanbel,Müsned,C5,s.323.)

Hz.Muhammedyukarıdakisözleriyleinsanlarıhangiahlakidavranışayönlendirmektedir?

A)Güvenilirolmaya

B)Adaletlidavranmaya

CSabırlıolmaya

D)Çalışkanolmaya

3. “Sizden öncekilerin yok olmasının sebebi şudur: İçlerinden soylu ve güçlü bir kimse suç işleyince onu serbest bırakır, güçsüz biri suç işleyince de onu cezalandırırlardı. Kızım Fa-tima dahi aynı suçu işleseydi, onu cezalandırırdım.” (Buhârî,Hudud,12.hadis.)

YukarıdakihadisHz.Muhammed’inhangiözelliğinivurgulamaktadır?

A)Cesaretlioluşunu

B)Sabırlıoluşunu

C)Adaletigözettiğini

D)Hoşgörüsünü

4. BirgünPeygamberimizlearkadaşlarıbirliktebiryeregidiyorlardı.Yolüzerindekoyunkesenbiradamgördüler.Adamkoyunukesmekiçinyereyatırmış,bağlamışvekoyunungözüönündebı-çağınıbiliyordu.Adamınbudavranışınıgörenpeygamberimiz:“Hayvanı iki defa mı öldürmek is-tiyorsun? Onu yere yatırmadan bıçağını bilesen olmaz mıydı?” diyerek onu uyardı. (Hâkim,el-Müstedrek,CIV,s.231,232.)

BuolayPeygamberimizinhangiahlakiözelliğiniönplanaçıkartmaktadır? A)Hoşgörülüoluşunu B)Cesaretini C)Hayvansevgisini D)Sabrını



61

“eşit, cesaret, doğa, danışma, sabır”5. Hz.Muhammedkatıldığıtümsavaşlardaönsaflardaçarpışır,arkadaşlarına……...……..ve-

rirdi.6.Hz.Muhammed;“Bir millet, işlerini ……...…….. ile yürüttüğü sürece sıkıntıya düşmez.”

(Tırmizî,Fiten,7.hadis.)buyurmuştur.7. Hz. Muhammed insanlar arasında inanç, dil, renk ve soy farkı gözetmeden herkese

……...……..davranırdı.8.Hz.Muhammed……...……..vehayvanlarıkorumayaözengösterirdi.


9.()Hz.Muhammed,insanlararasındahiçbirzamanayrımyapmazdı.10.()Hz.Muhammedbirkonudakararalırkenkimseyedanışmaz,kararlarınıkendiverirdi.11.()Hz.Muhammed,çocuklarlailgilenir,oynarveonlaraçeşitlihediyelerverirdi.


12.Hz.Muhammed’ininsanlaradeğerverdiğiniörneklerleaçıklayınız.13.Hz.Peygamber’insabırlıvekararlıbirinsanolduğunubirörnekleaçıklayınız.


6262

KUR’AN’DA AKIL VE BİLGİ

4. ÜNİTE


1.“Vahiy,bilgi,taassupvemükellef”sözcüklerininanlamlarınısözlüktenbularakdefterinizeyazınız.

2.Kur’an-ıKerimmealinden,İslam’daaklavedüşünmeyeverilenönemigösterenikiayetmealibu-larakdefterinizeyazınız.

3. “…Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?..”(Zümersuresi,9.ayet.)ayetininvermekistediğimesajüzerindedüşününüz.


63

İnsanıdiğervarlıklardanayıranentemelözelliği,akıllıvedüşünenbirvarlıkolmasıdır.İnsanaklıyladüşünür,iyiylekötüyüvedoğruylayanlışıbirbirindenayırır.Yararlıvezararlıolanınfarkınavarır.Bune-denleİslamdinisadeceakıllıolanlarıAllah’ınbuyruklarındansorumlututmuştur.

İslam’da,dinîsorumluluğunönşartıakılsahibiolmaktır.Dinîsorumluluk,Allah’ınemirlerineuymakveyasaklarındankaçınmaktır.İnsanaklıyla,dininöğütlerinidoğrubirşekildeanlayabilir,yorumlayabi-lirvesorumluluklarınınbilincinevarabilir.Kur’an’dabukonuya;“…Doğrusu, ancak akıl sahipleri öğüt alır.”1buyrularakdikkatçekilir.

YüceAllah,birçokayetteakılsahiplerine hitap eder. Akıllı birvarlıkolarakinsana,mesajlarınıokumasınıveanlamasınıöğütler.Kur’an-ı Kerim’de; “… Anlayan bir toplum için ayetleri ayrıntılı bir şekilde açıkladık.”2 buyrula-rakinsanlardüşünmeye,akılları-nıkullanmayayönlendirilir.

İslam’agöreakılsağlığıye-rindeolmayankişilerdinîaçıdansorumludadeğildir.Hz.Muham-med bir hadisinde; “Aklı olma-yanın dini de yoktur.”3 buyura-rakbugerçeğedikkatçekmiştir.

1 Zümer suresi, 9. ayet.2 En’âm suresi 98. ayet.3 Suyûtî, Camiu’s - Sağır, C 4, s. 528.

Resim 1: İnsanı diğer varlıklardan ayıran en temel özelliği akıllı bir varlık olmasıdır.


Aşağıdakikavramharitasınıtamamlayınız.

Aklın İşlevleri

DÜŞÜNME .....................

.....................

..................... .....................

1. Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi

Sizceİslam’dadinîsorumluluğunönşartıniçinakılsahibiolmaktır??

64

1 Bakara suresi, 197. ayet; Mâide suresi, 100. ayet.2 Sâffât suresi, 155. ayet; Nahl suresi, 17. ayet.3 Bakara suresi, 44. ayet.4 Sâd suresi, 29. ayet.5 Bakara suresi, 164. ayet.

İslam,aklavedüşünmeyebüyükönemverir.İnsanınaklınahitapederkenondan,aklınıkullanma-sınıister.Kur’an’dayeralanpekçokayette,aklıkullanmanınöneminevurguyapılır.Kur’an;“...Ey akıl sahipleri!...”1 “Düşünmüyor musunuz?”2, ...Aklınızı kullanmıyor musunuz?”3gibiifadelerleinsan-larıaklınıkullanmayavedüşünmeyeteşvikeder.AynıkonudaSâdsuresindeyeralanbirayette;“(Re-sulüm!) Sana bu mübarek Kitab’ı, ayetlerini düşünsünler ve aklı olanlar öğüt alsınlar diye indir-dik.”4buyrularakinsanlarınayetlerüzerindedüşünmeleriveöğütalmalarıistenir.

Kur’an,insanındünyanınyaratılmasına,evrendekidüzene,doğaolaylarınadikkatiniçekerekbun-larüzerindedüşünmesiniister.Örneğinbirayetteşöyledenir:“Şüphesiz göklerin ve yerin yaratıl-masında, gece ile gündüzün birbiri peşinden gelmesinde, insanlara fayda veren şeylerle yüklü olarak denizde yüzüp giden gemilerde, Allah’ın gökten indirip de ölü hâldeki toprağı canlandır-dığı suda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre ha-zır bekleyen bulutları yönlendirmesinde düşünen bir toplum için (Allah’ın varlığını ve birliğini is-patlayan) birçok deliller vardır.”5

Resim 2: Kur’an, evrendeki düzene ve güzelliklere dikkat çekerek insandan bunlar üzerinde düşünmesini ister.

2. Kur’an Aklımızı Kullanmamızı İster

Aklıninsaniçinöneminedir??

65

Kur’an,insanıaklınıkullanarakAllah’ınvarlığını,gücünüveilminikavramayaçağırır.Bunusağla-makiçinonaçeşitliörneklerverir.Bununlailgilibirayetşöyledir:“Yeryüzünde birbirine komşu kıta-lar, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunla-rın hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda akıllarını kullanan bir toplum için ibretler vardır.”1

Kur’an,aklınıkullananvedüşünenkişileriövmüş,körükörüneinananvebirdüşünceyebağlanan-larıdayermiştir.Kur’an’dabirayette;“Şüphesiz Allah katında canlıların en kötüsü, düşünmeyen sa-ğırlar ve dilsizlerdir.”2buyrulmaktadır.

1 Ra’d suresi 4. ayet.2 Enfâl suresi, 22. ayet.3 Atatürkçülük, C 1, s. 185.4 Ahmet Bekir Palazoğlu, Atatürk ilkeleri, s. 400.

İnsanındüşünmesivedüşündüğünüözgürceifadeetmesientemelhaklarındanbiridir.Atatürk;“ …herinsan,istediğinidüşünmek…hakvehürriyetinesahiptir.Kimseninfikrinevevicdanınaegemenolu-namaz.”3 diyerekdüşünceözgürlüğününinsanınentemelhaklarındanbiriolduğunavurguyapmıştır.

Atatürkdüşünceözgürlüğüneönemvermişvebirsözünde,“Vatandaşlar…düşündükleriniistedikle-rigibisöyleyebilmelidirler...”4diyerekdüşüncelerinözgürceifadeedilmesigerektiğinibelirtmiştir.

Aşağıdakikavramharitasınıörnektekigibidoldurunuz.

Kur’anaklımızı

kullanmamızı ister.Çünkü

Kişiiyiyi ve kötüyübirbirindenakıllaayırır.

Akılinsanıdoğ-rubilgiyeulaş-

tırır.

..........................

..........................

..........................

..........................

ETKİNLİK DOLDURALIM

66

Resim 3: İslam ilim öğrenmeye ve doğru bilgiye önem verir.

1 T.C. Anayasası, 25. madde.2 Zümer suresi, 9. ayet.3 İsrâ suresi, 36. ayet.

Ülkemizdedüşüncehürriyeti,cumhuriyetyönetimiylegüvencealtınaalınmıştır.Anayasa’mızdabudurumşöyleifadeedilmiştir:“Herkesdüşünmevekanaathürriyetinesahiptir.Hernesebepveamaçlaolursaolsunkimse,düşüncevekanaatleriniaçıklamayazorlanamaz;düşüncevekanaatlerisebebiylekınanamazvesuçlanamaz.”1

Kur’an’ıntemelamaçlarındanbirideinsanadoğrubilgileriulaştırarakonuyanlışinançvedavranış-larakarşıuyarmaktır.Bunedenledekutsalkitabımızinsanları;aklınıkullanmaya,düşünmeye,araştır-mayavedoğrubilgiyeulaşmakiçinçalışmayateşvikeder.

İnsan,düşüncelerini,davranışlarını,kararlarınısahipolduğubilgileregöreşekillendirir.Doğrudü-şünmekvedoğrukararvermekiçinbilgilerimizindoğruvegüvenilirolmasıgerekir.Doğrubilgi,insanındoğrukararvermesindevedoğrusonuçlaraulaşmasındayolgöstericidir.

İslam,sürekliilerlemeyiöngörenvekişininkendinigeliştirmesiniisteyenbirdindir.Kur’an;“…Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? ...”2ayetiylebilginininsanadeğerkattığınıbelirtir.

Kur’an;“Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bun-ların hepsi ondan sorumludur.”3buyuraraktahminedayananveşüphelibilgilerdenuzakdurulması-nıister.

3. Kur’an Doğru Bilgiye Önem Verir

Doğrubilgihayatımızdaniçinönemlidir?Düşününüz.?

67

1 Hucurât suresi, 6. ayet.2 A’râf suresi, 54. ayet.

Kur’an;“Ey iman edenler! Eğer bir fasık size bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeden bir topluluğa kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.”1 ayetiy-legüvenilirolmayankaynaklardangelenbirhaberindoğruluğunuaraştırmadankabuletmenindoğura-cağısonuçlaradikkatçeker.

Kur’an’agöredoğrubilgininkaynakları;vahiy,akılveduyulardır.Vahiy,Allahtarafındanpeygamberleregönderilenemir,yasak,öğütvebilgilerdir.Allah,peygamber-

lerinevahiygöndererekpekçokkonudainsanlarıbilgilendirmiştir.Kur’an-ıKerim,Peygamberimizeva-hiyyoluylagönderilmişbirkitaptır.

Vahiy,ilahîkaynaklıolduğuiçinkesinvedoğrubilgileriçerir.Vahiyakılveduyularlaedinebilecekbil-gilerinyanısırainsanınaklıylabilmesimümkünolmayankonulardadabilgilerverir.ÖrneğinAllah’ınsı-fatları,peygamberler,ahirethayatı,cennet,cehennem,meleklervecinlerhakkındakibilgilervahiylebil-dirilmiştir.

Vahiy,inançesasları,ibadetler,evrenselahlakilkeleriveinsanlararasıilişkileridüzenleyenkonu-lardabilgilerverir.Busayedeinsan,neyeinanılacağı,nasılibadetyapılacağı,hangiahlakiilkelereuyu-lacağıvetoplumsalilişkilerdeneleredikkatedileceğikonularındabilgisahibiolur.

Vahiy,evreninyaratılışıveevrendekivarlıklarhakkındaaçıklamalaryapar.İnsanlarındikkatiniev-rendekidüzeneveeşsizgüzelliklereçekerek,YüceAllah’ınsonsuzgücünevebilgisineişareteder.Ev-reninyaratılışıylailgilibilgiverenayetlerdenbirindeşöylebuyrulur:“Şüphesiz ki Rabb’iniz, gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra arşa kurulan, geceyi, durmadan kendisini kovalayan gündüze bü-rüyüp örten; Güneş’i, Ay’ı ve yıldızları emrine boyun eğmiş durumda yaratan Allah’tır. Bilesiniz ki yaratmak da emretmek de ona mahsustur. Âlemlerin Rabb’i Allah ne yücedir!”2


Doğru Bilgi

Doğrudavranışlargeliştirmemizisağlar.

Doğrudüşünmemizekılavuzlukeder.

Doğrukararlarvermemizeyardımcıolur.

4. Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları

Bilgihangiyollarlaeldeedilir??

68

Resim 4: Kur’an-ı Kerim, Peygamberimize vahiy yoluyla gönderilmiş bir kitaptır.

Kur’an’da bilgi edinme yollarından biri deakıldır.Akıl,doğrubilgininkazanılmasınarehber-likeder. İnsan,eldeettiğibilgilerindoğruluğunuveyanlışlığınıaklıylaayırteder.Aklısayesinde;düşünür, sorgular, araştırır ve olaylar arasındasebep-sonuçilişkisikurarakdoğrubilgiyeulaşır.

Kur’an, insanınaklını kullanarakdüşünme-sini,araştırmasınıvedoğrubilgiyeulaşmasınıis-ter. İnsanaklı iledininbildirdiğihükümlerianlarvebunlardançıkarımlardabulunur.

Kur’an, doğru bilgiye ulaşmak için insanınduyuorganlarınıkullanmasını ister.İnsanınbeşduyusunu önemli bir bilgi kaynağı olarak kabuleder.İnsan;görme,duyma,tatma,koklama,do-kunmagibiduyularıylabilgiedinir.Dışdünyasın-daki birçok şeyin varlığını; görerek, dokunarak,işiterek, koklayarak ve tadarak öğrenir. İnsanınçevresiyle ve tüm evrenle ilişkisi büyük ölçüdeduyuorganları vasıtasıylagerçekleşir.Örneğin,deneyvegözlemyoluylaeldeettiğimizbilgilerletabiatın işleyişi hakkında bilgiler ediniriz.Doğalyaşamdakicanlılarınkendiaralarındaveçevrey-le kurdukları ilişkilerdeki düzeni; yıldız kümele-rivegezegenleringüneşsistemindebirbirleriyleuyumluhareketlerinigözlemleyerekdoğrubilgilereulaşırız.

Kur’an,insanlarıevrendekidüzenifarketmeye,doğayıincelemeyevetabiattakigüzelliklerigör-meyedaveteder.İnsanlarındoğayıgözlemleyerekdedoğrubilgiyeulaşabileceklerinedikkatçeker.BukonuylailgiliolarakMülksuresinde;“O ki birbiri ile ahenktar yedi göğü yaratmıştır. Rahmân olan

Resim 5: Gözlem yoluylada tabiatın işleyişi hakkında bilgiler ediniriz.

69


1 Mülk suresi, 3-4. ayetler.

Taassup,sözlüktebağnazlıkvetutuculukanlamlarınagelir.Terimolaraktaassup,birdüşünceye,inanışakörükörünebağlanıpbaşkadin,inançvegörüşlerikabuletmemektir.Bunabağnazlıkdadenir.Bağnazlık,dargörüşlülüktenkaynaklananbirdavranıştırvepekçokalandakendinigösterir.Örneğin,kendiinancınındışındafarklıinançlarasaygıduymayanbirkişi,dinîalanda;kendisiyasigörüşündenol-mayaninsanlaratahammüledemeyenbirpartili,siyasialanda;kenditakımıdışındabaşarıgösterendi-ğertakımlarıhazmedemeyenbirsporsever,sporalanındataassubadüşmüşdemektir.

Bağnazlığıntemelnedenibilgisizliktir.Bunedenlebağnazlıktankurtulmakiçinkişiöncelikleokuyupilimöğrenmelidir.İslamdinibilgiedinmeyivearaştırmayıteşviketmiş,körükörüneinanmavetaklitçi-

Allah’ın yaratışında hiçbir uygunsuzluk göremezsin. Gözünü çevir de bir bak, bir bozukluk göre-biliyor musun? Sonra gözünü, tekrar tekrar çevir bak; göz (aradığı bozukluğu bulmaktan) âciz ve bitkin hâlde sana dönecektir.”1buyrulur.

SonuçolarakKur’an’agörebilgiedinmeyollarıolanvahiy,akılveduyularbirbirinitamamlayanun-surlardır.Örneğin,akılolmadanvahyianlayamaz,duyularımızlaeldeettiğimizbilgilerideğerlendireme-yiz.Doğrubilgiyeakıl,vahiyveduyularlabirlikteulaşabiliriz.

Verilenörnektendeyararlanarakaşağıdakişemadaboşbırakılanyerleridoldurunuz.

Ahlakİlkeleri

.........................

.........................Vahiy hakkındabilgilerverir.

.........................

.........................

5. Bilgi Taassubu Önler

Taassup,bağnazlık,tutuculukkavramlarısizeneleriçağrıştırıyor??

70


1 Mansur Ali Nâsif, Tâc, C II, s. 22.2 Bakara suresi, 170. ayet.

liğikınamıştır.BukonudaPeygam-berimiz şöyle buyurmuştur: “Dün-yayı isteyen ilme sarılsın, ahireti isteyen ilme sarılsın, hem dünya-yı hem de ahireti isteyen yine ilme sarılsın.”1

Kur’an’da bir ayette; “Onlara, ‘Allah’ın indirdiğine uyun.’ denil-diği zaman onlar, ‘Hayır! Biz atala-rımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız.’ derler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulama-mışlarsa?”2 buyrularak körü körüne atalarınıtaklitedenleruyarılmıştır.

Taassubunbireyselvetoplumsalzararlarıvardır.Taassup,insanınönyargılıolmasınanedenolur.Kişiyiaraştırmayapmaktanvekendinigeliştirmektenalıkoyar.Bağnazinsanlarbaşkalarınındüşünceveinançlarınasaygıgöstermez,onlarahayathakkıtanımazlar.Bağnazlık,insanlararasıilişkilerdesev-givehoşgörüyüengeller.

Irkı,dili,rengi,siyasianlayışıvedünyagörüşüneolursaolsun,insanlararasıilişkilerdesevgivehoşgörüyüönplandatutmaktümbağnazlıklarıortadankaldırırveinsanlarıbirbiriylekaynaştırır.

Aşağıdakişemayıinceleyerektaassubunbireyselvetoplumsalzararlarınıtartışınız.

İnsanınönyargılıolmasınanedenolur.

Kişiyiaraştırma

yapmaktanvekendinigeliştirmektenuzak-

laştırır.

Farklıinançvegörüşlere

tahammülsüzlükdo-ğurur.

İlerlemeyeveyenilikleri

kabullenmeyeengeldir.

TAASSUBUNZARARLARI

İnsanlararasındasevgivehoşgörüyüengeller.

Resim 6: Bağnazlıktan kurtulmanın yolu öncelikle okuyup ilim öğrenmektir.

71

İnsanherkonudaokumalı,araştırmalı,bilgisahibiolmalıdır.Kendisiniyenidüşüncelere,gelişmele-reaçıktutmalıdır.Gördüklerinin,duyduklarının,bildiklerinindoğruluğunuaraştırmalıdır.Kendidoğrularıdışındadadoğrularolabileceğini,başkainsanlarındakendiinançvedüşünceleriniortayakoymahak-larıolduğunudüşünmelidir.Toplumdaherkesbuanlayışiçindehareketederseinsanlararasındaiyiiliş-kilerkurulur;sevgi,saygı,kardeşlikegemenolur.

Atatürk,taassubaherzamankarşıçıkmış,bununancakilimleortadankaldırılabileceğinibelirtmiş-tir.Bukonuylailgilibirsözünde,“Taassupcahilliğedayanır.Bundandolayıtaassubuolancahildir.İlimmutlakacahilliğiyener.Ohâldehalkıaydınlatmaklazımdır.”1demiştir.

Atatürk, insanların inançvedüşüncelerinesaygıduymayıtaassupsuzlukolarakgörmüşvebunuşöyleifadeetmiştir:“Taassupsuzlukokimsedevardırkivatandaşınınveyaherhangibirinsanınvicdaniinanışlarınakarşıhiçbirkinduymaz,aksinesaygıgösterir...”2

MustafaKemalAtatürk,“...BizimyücedinimizhererkekvekadınMüslüman’agenelolarakaraş-tırmayıfarzkılarvehererkekvekadınMüslüman,toplumuaydınlatmaklayükümlüdür.”3demiştir.Obusözüyleİslam’ınöğrenmeye,bilimeverdiğiönemivedinimizinilimöğrenmedekadın,erkekayrımıyap-madığınıdilegetirmiştir.

1 Atatürkçülük, C 1, s. 285.2 Atatürkçülük, C 3, s.122.3 Atatürkçülük, C 1, s. 463.

Atatürk,İslamdiniileilgiligörüşvedüşüncelerinipekçokkonuşmasındadilegetirmiştir.Örneğin,Ba-lıkesirZağanosPaşaCamii’ndeyapmışolduğubirkonuşmadaşöyledemiştir:“Eymillet!Allahbirdir,şanıbüyüktür,Allah’ınesenliği,sevgisiveiyiliğiüzerinizeolsun,PeygamberEfendimizHazretleri,Cenabıhak

Resim 7: Atatürk, taassubun ilimle ortadan kaldırılabileceğini belirtmiştir.

72

1 Atatürkçülük, C 1, s. 465.2 Atatürkçülük, C 1, s. 457.3 Atatürkçülük, C I, s. 111.4 Yûsuf suresi, 4-6. ayetler.

tarafındaninsanlaradinîger-çekleri duyurmaya elçi vememurseçilmiştir.Temelka-nunu, hepimizce bilinmekte-dirkiyüceKur’an’dakimana-sıaçıkolanayetlerdir...Dini-mizsondindir,enmükemmeldindir. Çünkü dinimiz akla,mantığa, gerçeğe tamamenuyuyor ve uygun düşüyor.Eğerakla,mantığavegerçe-ğeuymamışolsaydı,bunun-la diğer ilahî tabiat kanunla-rıarasındaçelişkiolmasıge-rekirdi.Çünkütümevrenka-nunlarını yapan, Tanrı’dır...”1 Onun bu konu ile ilgili baş-kabirsözüdeşöyledir:“Türkmilleti dahadindarolmalıdır,yanibütünsadeliğiyledindarolmalıdır, demek istiyorum.Dinime bizzat gerçeğe nasılinanıyorsamonadaöyleina-nıyorum. Bilince ters, ilerle-meyeengelbirşeykapsamı-yor…”2

Atatürk,dininyozlaştırılmasınaveistismaredilmesinekarşıçıkmıştır.Bukonuyla ilgilibirsözün-deşunlarısöylemiştir:“Softasınıfınındinsimsarlığınaizinverilmemelidir.Dindenmaddimenfaatteminedenleriğrençkimselerdir.İştebiz,budurumakarşıyızvebunamüsaadeetmiyoruz.”3

Hz.Yusuf,YakupPeygamber’inonikioğlundanbiridir.YakupPeygamber,oğulları içerisindeHz.Yusuf’udahaçokseverdi.BabalarınınHz.Yusuf’uvekardeşinidahaçokseviyorolduğunudüşünmele-rionlarıkıskançlığaitmekteydi.

Hz.Yusuf,birgecerüyasındaonbiryıldızlaGüneşveAy’ınkendisinesecdeettiklerinigördü.Gör-düğüburüyayıbabasınaanlattı.Babasıkardeşlerininonukıskanmalarındanveonabirkötülükyapma-larındanendişeettiğindenburüyayıonlaraanlatmamasınıtembihledi.4

Kardeşlerikendiaralarındakonuşup,birgüngezdirmekbahanesiyleHz.Yusuf’ukıragötürdülervebirkuyuyaattılar.Akşamevedönüncede;“Ey babamız!.. Biz, yarışmak üzere uzaklaştık; Yusuf’u

6. Sevgi ve Merhamet Örneği: Hz. Yusuf

Hz.Yusufileilgilinelerbiliyorsunuz??

Resim 8: Atatürk öğrencilerle birlikte

73

eşyamızın yanında bırakmıştık. Ne yazık ki onu kurt yemiş...”1dediler.Babalarını inandır-makiçinbirhayvanınkanınabuladıklarıYusuf’ungömleğinigösterdiler.

Mısırtarafınagidenbirkervan,sualmakiçinHz.Yusuf’unatıldığıkuyununyakınlarındamolaverdi.Kervandakiler,kuyudansualmakisterler-ken Hz. Yusuf’u buldular. Onu kurtarıp Mısır’agötürdülerveMısırvezirineköleolaraksattılar.

Hz.Yusuf,Mısırvezirininyanındayetişti.O,güzelahlaklıveyakışıklıbiriydi.Herkesindikka-tiniçeker,çevresindehayranlıkuyandırırdı.Ve-zirinkarısıZüleyhadaonailgiduymuştu.AncakHz.Yusuf,sondereceiffetlivegünahlardanka-çınanbirkimseydi.Züleyha’nınisteğinireddetti.BununüzerineZüleyha,Yusuf’aiftiraediphapseattırdı.Hz.Yusuf,hapisteikenbazımahkûmlarınrüyalarınıyorumladıvebunlaraynenyorumladı-ğıgibigerçekleşti.

Birgün,Mısırhükümdarırüyasında,yediza-yıfineğin,yedibesiliineğiyediğiniayrıcayediyeşilbaşakileyedikurubaşakgörmüştü.Hükümdarbü-tünrüyayorumcularınısaraydatopladı.Fakatbunlariçerisindenhiçbirihükümdarınrüyasınıyorumla-yamadı.Hz.Yusuf’unzindandankurtulmuşolanarkadaşı,hükümdara,burüyayıHz.Yusuf’unyorumla-yabileceğinibildirdi.Hz.Yusuf,hükümdarınrüyasınıMısırdayediyılbollukarkasındandayediyılkıtlıkolacağışeklindeyorumladı.Buyorumubeğenen,isabetlibulanhükümdar,onuhapistençıkardı.Devlethazinesininsorumluluğunudaonaverdi.

Hz.Yusuf,bollukzamanlarıolanyediyılboyuncayiyecekbiriktirdi.Arkasındangelenyıllardakıtlıkbaşladı.Mısırlılar,biriktirilenyiyeceklersayesindekıtlıktanetkilenmediler.Halkmemnundu.Bukıtlık,Hz.Yusuf’unbabasınınyaşadığıbölgededegörüldü.KomşuülkelerdenMısır’ayardımistemeyegelenlervardı.GelenkişilerarasındaYusuf’unkardeşleridevardı.Hz.Yusuf’unkardeşlerionunlagörüştüler.Hz.Yusufonlarıtanıdıamakardeşlerionutanımadılar.İkincikereerzakalmayageldiklerindekendinionla-ratanıttı.Kardeşleri,yaptıklarınaçoküzüldülerveondanözürdilediler.

Hz.Yusuf,kardeşleriülkelerinedönerken,üzüntüsündenveağlamaktangözlerigörmezolanbaba-sınagömleğiniyolladı.OğlununsağolduğunuöğrenenHz.Yakup,çoksevindi.Allah’aşükrettivegöm-leğigözlerinesürüncedegörmeyebaşladı.

YusufPeygamber;babası,annesivekardeşlerinintamamınıMısır’adavetetti.BudavetüzerineHz.Yusuf’unailesihepbirlikteMısır’agiderekoradayerleştiler.Hz.Yusuf,birgünbabasınaşöylededi:“…Ey babacığım! İşte bu, daha önce (gördüğüm) rüyanın yorumudur. Rabb’im onu gerçekleştir-di. Doğrusu Rabb’im bana (çok şey) lütfetti. Çünkü beni zindandan çıkardı ve şeytan benimle kar-deşlerimin arasını bozduktan sonra sizi çölden getirdi. Şüphesiz ki Rabb’im dilediğine lütfedici-dir. Kuşkusuz o çok iyi bilendir, hikmet sahibidir.”2

Hz.Yusufhayatıboyuncayaşamışolduğutümzorluklararağmenüstünbirahlakörneğisergilemiş-tir.Küçükyaşlardanitibarenkarşılaştığısıkıntılarasabretmiş,herdurumdaahlaklıdavranmıştır.Kardeş-lerininyaptıklarıkötülüklererağmenonlarıaffetmiştir.

1 Yûsuf suresi, 17. ayet.2 Yûsuf suresi,100. ayet.

Resim 9: Hz. Yusuf kuyudan Allah’ın yardımıyla kurtulmuştur.

74

OKUMA METNİYAKUP İLE YUSUFBenbirYakupidimkendihâlimdeMevlâmınkelamıvardıdilimde,YitirdimYusuf’uKenanilinde,AğlarYakupağlarYusuf’umdiyeNerelerdekaldın,vahyavrumdiyeAkardıYakub’ungözününyaşı,Ahlarıeritirdağlarıtaşı,Yusuf’ukuyuyaattıkardaşı,AğlarYakupağlarYusuf’umdiyeGittidegelmedi,vahyavrumdiye.Yusuf’ualdılarölümkastineAttılarkuyuyabaşıüstüne,Cebrailyetiştiyücedostuna,AğlarYakupağlarYusuf’umdiyeNerelerdekaldın,vahyavrumdiye.DervişYunusbunuböylesöyledi,Gidipaşkınderyasınıboyladı,KulikenMısır’asultaneyledi,AğlarYakupağlarYusuf’umdiyeAldılaryavrumu,vahyavrumdiye.

Cemal Uçar, Ulü’l Azm Peygamber Kıssalarının Enfusi Manaları, Arka kapak)

ETKİNLİK SIRALAYALIM

AşağıdaHz.Yusuf’unhayatıylailgilibilgilerverilmiştir.Bunlarıoluşsırasınagörenumaralayınız.(…) Mısırhükümdarı,Hz.Yusuf’uhapistençıkardıvedevlethazinesininsorumluluğunuonaver-

di.(…) KardeşleriHz.Yusuf’unrüyasınıöğrendiler.(…) YusufPeygamber,babası,annesivekardeşleriniMısır’adavetetti.(…) KuyununyanındangeçmekteolanbirkervanınyolcularıHz.Yusuf’ukuyudankurtardı.(…) Mısırhükümdarıbirgecerüyasındayedizayıfineğin,yedibesiliineğiyediğiniayrıcayedi

yeşilbaşakileyedikurubaşakgördü.(…) KardeşleriHz.Yusuf’ualıpkırlaragötürdülerveonubirkuyuyaattılar.(…) Hz.Yusuf,Mısırhükümdarınınrüyasınıyorumladı.(…) Hz.Yusufbirgecerüyasındaonbiryıldızın,GüneşveAy’ınkendisinesecdeettiklerinigör-

dü.

75

“…Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?”(ZümerSuresi,9.ayet.)“İlim müminin yitik malıdır. Nerede bulursa alsın.”(Tirmizî,İlim,19.hadis.)

1.Yukarıdaayetvehadisegöreaşağıdakilerinhangisisöylenemez? A)Bilgideğerlidir,onueldeetmekgerekir. B)Bilenlerlebilmeyenlerbirolmaz. C)Müslümanlarsadecedinîbilgilereönemvermelidir. D)İslam,bilgiyebüyükönemvermiştir.

2.AşağıdakilerdenhangisiKur’an’dabahsedilendoğrubilgiedinmeyollarındanbirideğildir? A)Akıl B)Vahiy C)Rüyalar D)Duyuorganları

Bir inanışa, bir düşünceye, körü körüne aşırı derecede bağlanıp ondan başkasını düşünmeme; tek doğrunun kendi bildiği olduğunu iddia etme durumuna bağnazlık denir. Bağnazlıktan kurtulmanın yolu doğru bilgi sahibi olmak ve aklı kullanmaktır.

3.Yukarıdakiaçıklamayagöreaşağıdakitutumvedavranışlardanhangisibağnazlıkolarakde-ğerlendirilir?

A)Yanlışinançvedüşüncelerinideğiştirmek B)Kendindenfarklıdüşünenlerehoşgörüilebakmak C)Dinîinancındandolayıinsanlarıhorgörmek D)Bütünvarlıkları,yaratandanötürüsevmek

4.Aşağıdakilerdenhangisiaklınişlevlerindenbirideğildir? A)Bilgiedinme,öğrenme B)Doğruyuyanlıştan,iyiyikötüdenayırtedebilme C)Olaylarınnedenvesonuçlarıarasındailişkikurma D)Herşeyialgılayabilme


“Sorumluluk, vahiy, bilgi, ergenlik, istismar”

5.Atatürk,dininyozlaştırılmasınave…...…...……….edilmesinekarşıçıkmıştır.6.YüceAllahakıllıve…...…...……….çağınagirenherinsana…...…...……….yüklemiştir.7.Allah tarafındanpeygamberleregönderilenemir,yasak,öğütvebilgilerin tümüne ..……….

denir.


8.()Başkalarınıninanç,düşüncevegörüşlerinesaygıgöstermemekhoşgörülüolmaktır.9.()Hz.YusufergenlikçağınagelinceYüceAllah,onarüyalarıyorumlamasınıöğretmiştir.

10. ()Kur’an’agöreduyularbilgiedinmeyollarındanbirideğildir.11.()Kur’andoğrubilgiyeveaklıkullanmayaönemverir.

12.Kur’andoğrubilgiyeniçinönemverir?Örneklerleaçıklayınız.13. Vahiyhangikonulardabilgilerverir?14.Doğrubilgiedinmedeaklınrolünüörneklerleaçıklayınız.




7676

İSLAM DİNİNE GÖREKÖTÜ ALIŞKANLIKLAR

5. ÜNİTE


1.Alkollüiçkiler,uyuşturucu,kumarvesigaragibikötüalışkanlıklarınzararlarınıgösterenresim,fo-toğrafvegazetekupürleritoplayınız.

2. Sigarakullanmanınsağlıkaçısındanzararlarınıaraştırınız.

3.“Kulhakkı”kavramınınanlamınıöğreniniz.Kulhakkıylailgilidavranışlaraörneklerbularakdefte-rinizeyazınız.


77

İnsan,şerefliveüstünbirvarlıkolarakyaratılmıştır.Allah,insanapeygamberlergöndererekiyiyi,kö-tüyü,doğruyu,yanlışıgöstermiştir.İyivefaydalıolanşeylerinyapılmasınıöğütlemiş,ruhvebedensağ-lığınazararverenkötüalışkanlıklarıyasaklamıştır.Alkollüiçkiiçmekveuyuşturucukullanmakdinimizinsakınmamızıistediğikötüalışkanlıklardandır.

İçkiiçmeninveuyuşturucukullanmanınkişiyevetoplumapekçokzararıvardır.Alkollüiçkiveuyuş-turucumaddelerinsanınkararverme,düşünmeveiradeyeteneğinikullanmasınıengeller.Alkollüiçkiiçenkişi,bilinçsizdavranışlarsergiler.

İçkiiçmekveuyuşturucukullanmakbedenveruhsağlığınıolumsuzetkiler.Uzunsürealkollüiçkiveuyuşturucukullanankişininsinirsisteminibozulur.Bununsonucuolaraksinirlilik,gerginlik,uykusuz-lukgibisağlıksorunlarıortayaçıkar.Ayrıcamide,akciğer,karaciğer,kalpgibiorganlaralkoldenolum-suzetkilenir.

Uyuşturucukullanankişilerdezamanlabilinçkaybı,görmevekonuşmagüçlüğü,nefesdarlığı,ök-sürük,boğulmahissi,kalpsıkışmaları,solunumfelçlerigibiçeşitlihastalıklarmeydanagelir.1

Alkollü içki içmeninve uyuşturucu kullanma-nın topluma da pek çokzararıvardır.İçkiveuyuş-turucu kullanmak kişininaile huzurunu, sosyal veiş hayatını olumsuz etki-ler.İçkiveuyuşturucukul-lanan kişiler, çevresinezararverir,aileiçindehu-zursuzlukların oluşması-nanedenolur.Alkollüiçkiiçipsarhoşolankişidav-ranışlarını kontrol ede-mez. Başkalarına zararvericidavranışlarsergiler.

Uyuşturucu kullanankişininbedenveruhsağ-lığıbozulur.Bedenveruhsağlığıbozulanbireyler,toplumafaydalıolamazlar.Aynışekilde,alkolveuyuşturucubağımlısıkişilerindediğerkişileregöreçalışmagücüveişverimiazalır.Böylesikimselerkendilerineveailelerineyeterin-cefaydalıolamaz,birçokolumsuzluklakarşıkarşıyakalırlar.

Resim 1: Alkollü araba kullanmak trafik kazalarına sebebiyet verir.

1 Safa Saygılı, Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, okulweb.meb.gov.tr

1. Alkollü İçki İçmek ve Uyuşturucu Kullanmak

“İçki, bütün kötülüklerin anasıdır.” (Suyûtî,Camiu’s-Sağir,C1,s.26.)

Yukarıdakihadisteverilmekistenenmesajüzerindearkadaşlarınızlakonuşunuz.?

78


Resim 2: Sigara insanın hem kendisine hem de çevresine zarar verir.

İslamdinipekçokaçıdanzararıolanalkollüiçkiiçmeyiveuyuşturucukullanmayıharamkılmıştır.Allah,Kur’an-ıKerim’de;“Ey iman edenler! Şarap, kumar... birer şeytan işi pisliktir. Bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz.”1buyurarakalkollüiçeceklerdenkaçınılmasınıemretmiştir.Peygamberi-miz;“Çoğu sarhoşluk veren şeyin azı da haramdır.”2buyurarakzararlıalışkanlıklarıyasaklamıştır.

Zararlıalışkanlıklardanbiridesigaraiçmektir.Günümüzdesigaraiçmekenyaygınkötüalışkanlık-lardanbiridir.Araştırmalarsigaranınsinirsistemindekibozukluklara,ağız,boğazveüstsolunumyoluhastalıklarına,midevekalpdamarırahatsızlıklarınanedenolduğunuortayakoymaktadır.Bununlabir-liktesonyıllardasigaraiçenkişilerdeakciğerkanseri,ağızvegırtlakkanserigibihastalıklardayüksekbirartışolduğugözlenmektedir.

1 Mâide suresi, 90. ayet.2 Tirmizî, Eşribe, 3. hadis.

Aşağıdakişemadaboşbırakılanyerlereiçkiiçmeninveuyuşturucukullanmanınbireyselvetop-lumsalzararlarınıyazınız.

Alkol veUyuşturucunun

Zararları

İnsanınçalışmagücünü

azaltır.

....................

....................

........................................

İnsansağlığınazararverir.

Sigaraiçmeyenlerinakciğeri Sigaraiçenlerinakciğeri

79

ETKİNLİK SLOGAN OLUŞTURALIM

1 Bakara suresi, 195. ayet.2 Zebidî, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi, C 12, s. 176.

Sigaraiçenkişi,kendisağlığınazararvermeklebirlikteçevredekiinsanlarındasağlığınıtehditet-mekteveçevrekirliliğinenedenolmaktadır.Dinimiz,kişininkendisineveçevresinezararverenkötüalışkanlıklarıyasaklamaktadır.KutsalkitabımızKur’an-ıKerim’deyeralanbirayette;“...Kendi elleri-nizle kendinizi tehlikeye atmayın...”1buyrularakbugerçeğedikkatçekilmektedir.Peygamberimizde;“Hastalık gelmeden önce sağlığın... ve ölüm gelmeden önce hayatın de-ğerini bilin.”2buyurarakinsanınsağlı-ğınıkorumasınıöğütlemektedir.

Biz de Peygamberimizin öğüdü-neuymalı,sağlığımızazararverenhertürlükötüalışkanlıktankendimizikoru-malıyız.Alkollüiçkiiçmek,uyuşturucuvesigarakullanmakgibikötüalışkan-lıklardansakınmalıyız.Zararlıalışkan-lıklardan kaçınarak hem kendimizinhemdebaşkalarınınsağlığınıkoruma-ya özen göstermeliyiz. Çevremizdekiinsanlarıalkollüiçki,uyuşturucuvesi-garanınzararlarınakarşıuyarmalıyız.

Resim 3: Spor yaparak ve eğitici oyunlar oynayarak kötü alışkanlıklardan uzak durmalıyız.

Alkol,uyuşturucuvesigarakullanmanınzararlarıileilgiliaşağıdaverilenörneklerdenyararlana-rakbirersloganoluşturunuzvenoktalıyerlereyazınız.

AlkolÇözümDeğil,DerdinKendisidir.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

SigaraGirenYerdenSağlıkÇıkar.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

ZararlıAlışkanlıklardanEnGüzelKorunmaYoluHiçBaşlamamaktır.

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

80

1 Mâide suresi, 90-91. ayetler.

Kötüalışkanlıklardanbirdiğeridekumaroynamaktır.Kumar,para,malveyadeğerlibireşyakarşı-lığıoynananşansoyunudur.Bukötüalışkanlık,insanlarıtembelliğe,kolayyoldanparakazanmaya,boşvehayalîdüşüncelereyönlendirmektedir.İnsanlarparakazanacağımhayaliyleçoğukezailelerininrız-kınıkumardakaybetmektedir.Şayet,kazanılsabilekumaryoluylakazanılanparaveyamalisehaksızkazançtır.Dinimizegöredeharamdır.

Resim 4: İnsan çalışarak emeğiyle helal kazanç elde etmelidir.

Kumaroynamak,kişiyevetoplumazararverenkötübirdavranıştır.Kumar,toplumdakinvenefre-tinartmasınanedenolur.Kumardakaybedenkimsebirandabunalımıneşiğinegelebilir.Bütünserveti-nivesaygınlığınıyitirebilir.Bununsonucukendine,ailesineveyakınlarınazararverecekdurumlarorta-yaçıkabilir.Budurum,aileiçindegeçimsizliğe,huzursuzluğavekavgalaranedenolabilir.Kumar,dost-lukları,arkadaşlıklarısonaerdirebilir.

Dinimizkumardansakınmamızıister.Kur’an-ıKerim’de;“Ey iman edenler! Şarap, kumar... Şey-tan işi pisliktir. Bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah’ı anmaktan ve namazdan da alıkoymak ister. Artık bunlardan vazgeçtiniz değil mi?”1buyrulur.Buayettendeanlaşılacağıgibiiçkigibikumardainsanlararasındadüşmanlıklarayolaçar.AyrıcainsanıAllah’ıanmaktan,ibadetleriyapmaktanalıkoyar.

İçki,sigara,kumarvbkötüalışkanlıklardanuzakdurmalıyız.Gelirimiziçalışaraksağlamalıyız.Kötüalışkanlıklardankaçınıpkendimizigeliştirecekhembizeveailemizehemdetoplumafaydalıolacakgü-zeldavranışlarayönelmeliyiz.

2. Kumar Oynamak

Sizcekumaroynamanınnegibizararlarıvardır??

81


Uzmanlar,çocuklarınvegençlerinkötüalışkanlıklarabaşlamalarındaaileyapısı,kötüarkadaşçev-resivekitleiletişimaraçlarınınsondereceetkiliolduğunubelirtmektedirler.Bilgisizlik,merak,özenti,ira-dezayıflığıvekendiniçevresinekabulettirmegibietkenlerdekötüalışkanlıklarabaşlamanınönemline-denlerinioluşturmaktadır.

Aile,çocuğunilkeğitiminialdığıçokönemlibirkurumdur.Zararlıalışkanlıklarınolduğubiraileorta-mındayetişençocuklarkötüalışkanlıklaradahakolayyönelir.Küçükler,büyüklerinivesevdikleriinsan-larıörnekalır,onlaraözenirler.Eğerbüyüklersigara,içki,kumar,uyuşturucugibikötüalışkanlıklarasa-hipolurlarsaküçüklerdeonlarıtaklitederler.Onlaraözenipzararlıvekötüalışkanlıklarabaşlayabilirler.Bununyanındakötüalışkanlıklarınverdiğizararlarnedeniyleortayaçıkanaileiçindekihuzursuzluk,ge-çimsizlik,sevgisizlikçocuklarıyalnızlığaitmekteveonlarımutsuzetmektedir.

Zararlıalışkanlıklarabaşlamanınbirbaşkanedenidekötüarkadaşçevresidir.İçki,uyuşturucu,si-garavekumargibikötüvezararlıalışkanlıklarıolankimselerlearkadaşlıkkuranlar,zamanlaonlardanetkilenirler.“Birkezdenemektenbirşeyolmaz!”gibiarkadaşhatırınabirdefaiçileniçki,sigaraveyakul-lanılanuyuşturucumaddezamanlaalışkanlığadönüşür.

Kumaroynamanınbireyselvetoplumsalzararlarınelerdir?Tartışınız.Vardığınızsonuçlarıaşağı-dakişemayayazınız.

Kumar

BireyselZararları

ToplumsalZararları

İnsanınzamanınıboşaharcamasınanedenolur.

Toplumdakinvenefretinartmasınanedenolur.

.......................

.......................

.......................

....................... .......................

3. Kötü Alışkanlıklar Nasıl Başlıyor?

İnsanıkötüalışkanlıklarayöneltenetkenlernelerolabilir??

82


Kötüalışkanlıklarabaşlamanınnedenlerdenbiridegazete,dergi,televizyonveİnternetgibikitleile-tişimaraçlarındakötüalışkanlıklaraözendiricigörüntüler,reklamlar,fotoğrafveyazılardır.Butüryayınveprogramlarınetkisindekalankişilerkötüalışkanlıklarabaşlayabilirler.

İnsanları kötü alışkanlıklara yönelten sebeplerden biri demeraktır. Çocuklar ve gençler içkinin,uyuşturucunun,sigaranınnasılbirşeyolduğunumerakedebilirler.Bumerakınsonucuolarakdakötüalışkanlığabaşlayabilirler.

Sorunlarıunutmaisteği,sıkıntılarvepsikolojiksorunlarlabaşaçıkamamagibidurumlarkötüalış-kanlıklarabaşlamanedenleriarasındadır.Alkol,uyuşturucu,sigarabazendeyalnızlıktankurtulmanınveyasorunlardankaçmanınbiraracıymışgibialgılanır.Bazıinsanlar,sıkıntılıbirdurumlakarşılaştığın-da,birsorunyaşadığındaalkolveyasigaraiçerekkendisinidahaiyihissedeceklerinivedertleriniunu-tacaklarınızannederler.Ancakbunlar,insanıngerçektehiçbirsorununuçözmez.Hattadahabüyükso-runlarınortayaçıkmasınasebepolur.

Aşağıdakikavramharitasınıdoldurunuz.

Kötüalışkanlıklara

başlamanedenleri

Özenti

..................

..................

..................

..................

..................


“Üzümüzümebakabakakararır.”atasözündeverilmekistenenmesajı,kötüalışkanlıklarabaş-lamadaçevreninetkisiaçısındandeğerlendiriniz.

83

Kötüalışkanlıklardankorunabilmekiçinaileyevebireyebazıgörevlerdüşmekledir.Örneğin,annevebaba,çocuklaraiyiörnekolmalıdır.Aileiçindeçocuklar,hertürlüsıkıntısınıveproblemleriniöncelik-leannevebabalarınaanlatabilmelidirler.Aileler,çocuklarıylailgilenmeli,yanlışlarınıgördüklerindeon-larıgüzellikleuyarmalıdırlar.Alkollüiçkiiçme,sigaraveuyuşturucukullanma,kumaroynamagibikötüalışkanlıkvekötüdavranışlarınzararlarıkonusundaonlarıbilgilendirmelidirler.Çünkükötüalışkanlıklardankorunma-dabunlarınolumsuzetkilerivesonuçlarıhakkındabilgisa-hibiolmakbüyükönemtaşımaktadır.

Bizler,içkiiçmek,sigaraveuyuşturucukullanmakgibikötüalışkanlıklarınzararlarıhakkındabilgiedinmeliyiz.Ar-kadaşlarımızı kötü alışkanlığı olmayan, dürüst, güveni-lir,güzelahlaklıkişilerdenseçmeyedikkatetmeliyiz.Kötüdavranışlarıvealışkanlıklarıolankişilerdenuzakdurma-lıyız.Unutulmamalıdırkipekçokkötüalışkanlıkarkadaşçevresininetkisiylebaşlar.Başarılıvegüzelahlaklıkişile-riörnekalmalıveonlargibibaşarılıolmayavegüzeldav-ranışlardabulunmayaçalışmalıyız.Sıkıntılarımızınçözü-mündeilkönceailebüyüklerimizdenyardımistemeli,on-larındeneyimlerindenyararlanmalıyız.Boşzamanlarımızıkitapokuyarak,sporyaparakdeğerlendirmeliyiz.

Resim 5: Zamanımızı kitap okuyarak değerlendirmeliyiz.

4. Kötü Alışkanlık ve Kötü Davranışlardan Nasıl Korunalım?

Kötüalışkanlıkvekötüdavranışlardankorunmayayöneliknelerönerirsiniz??

OKUMA METNİFİDANBirbilgekişi,kötüalışkanlıklardankorunmayıöğrencilerineanlatıyordu.Osıradaağaç-

lıkbiryerdengeçiyorlardı.Bilgekişi,öğrencilerdenbirinegençbirfidanıişaretederektoprak-tansöküpçıkarmasınıistedi.Öğrenci,fidanıgüçlükçekmeden,eliyletopraktansöküpçıkar-dı.Bununüzerinebilgekişi,birazdahakalınfidanıgösterereksökmesiniistedi.Öğrenci,bufidanıdasöktüamaikielleasılarak,zorlayarak.Dahageniş,yaşlıcabirfidanısökmesiken-disindenisteninceikielleasılmasınakarşınbirtürlüsökemediancakarkadaşınınyardımıylasökmeyibaşarabildi.Bundansonrabilge,sökülenlerdendahagüçlü,kalınveboylubirfidanısökmesiniistedi.Öğrencilerinhepsigüçlerinibirleştirdiklerihâlde,fidanıdeğilsökmek,kıpır-datamadılarbile.Ozamanbilge,öğrencilerinedönerekşöylededi:“Yavrularım,kötüalışkan-lıklardaböyledir.Yerleşmesinefırsatvermedendeğiştirilmesikolaydır.”

Fahrettin GÜBEDiyanet Çocuk Dergisi, s. 25.

84

ETKİNLİK SİZ OLSAYDINIZ NE YAPARDINIZ?

Kulhakkı,insanlarınsahipolduklarıhaklardır.Herinsan,sağlık,eğitim,özelyaşamıngizliliğigibitemelhaklarasahiptir.İnsanlarbirbirlerininbuhaklarınasaygılıolmalı,sözvedavranışlarıylaonlaraza-rarvermemelidir.

Söz ya da davranışlarla başkala-rınazarar vermek, kul hakkı yemektir.Örneğin, ölçü ve tartıda hile yapmak,borcunu zamanında ödememek, rüş-vetalmakvevermek,devletmalınıkö-tüyekullanmakkulhakkıyemekolarakdeğerlendirilebilecek bazı davranışlar-dır.Ayrıca gıybet ve iftira etmek, kötüzandabulunmak,başkalarıylaalayet-mekgibikötüdavranışlardakulhakkıyemeksayılır.Toplumsalhayattadüze-nisağlamanınentemelyolu,birbirimi-zinhaklarınasaygıgöstermektir.

Resim 6: Toplu taşıma araçlarına binerken insanların haklarını gözetmeliyiz.

Öğrendiğinizbilgilerdendefaydalanarakaşağıdakitablodaboşbırakılanyerleridoldurunuz.

Kötüalışkanlıklar

ve davranışlarNasıl başlıyor?

Korunmak içinneler yapılabilir?

Kötü alışkanlıklarıönlemek için

alınabilecek önlemler

Alkol

Uyuşturucu

Sigara

Kumar

…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........

…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........

…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........…………………..........

5. Başkalarına Zarar Vermek: Kul Hakkı

Sizcekulhakkınedemektir?Hangidavranışlarkulhakkıolaraksayılabilir??

85

İslamdini,kulhakkınıngözetilmesinebüyükönemvermişvebuhaklarasaygıgösterilmesiniiste-miştir.Kulhakkınıihlaledentutumvedayanışlarıdayasaklamıştır.

Allah tövbeettikleri takdirde insanlarınyaptıkları çeşitli günahlarıaffettiğihâldekulhakkını,haksahibiaffetmedikçeaffetmemektedir.BunedenleherMüslümankulhakkıkonusundaduyarlıolmalı-dır.Varsaüzerindehakkıbulunankimselerlehelalleşmelidir.Helalleşmek,insanlarınbirbirleriüzerinde-kihaklarınıkarşılıklıolarakhelaletmeleridir.Peygamberimizkulhakkıkonusunda;“Her hakkı sahibi-ne veriniz.”1, “Birisinin hakkını alan kimse, ölmeden önce onunla helalleşsin. Paranın, malın geç-meyeceği kıyamet gününe, üzerinde kul hakkı bulunarak gitmesin!”2buyurmaktadır.Kur’an’daise“Mallarınızı aranızda haksız sebeplerle yemeyin…”3buyrularakkulhakkınagerekenöneminveril-mesiistenilmektedir.

Başkalarıylabiraradayaşamamızınbirgereğiolarakherkesinhakkınasaygıgöstermeliyiz.Buko-nudaMüslümanolanyadaolmayanayrımıyapmamalıyız.Kulhakkıyemektenkaçınmalıyız.Kulhak-kıyediğimizifarkettiğimizdehemenhaksahibindenözürdilemeliveonunlahelalleşmeliyiz.Eğerkişiyemaddizararvermişsekonunkarşılığınıödemeliyiz.

1 Buhârî, Edeb, 86. hadis.2 Buhârî, Rikâk, 48. hadis.3 Bakara suresi, 188. ayet.


Yandaki kavram haritasında baş-kalarınazararvericidavranışlardankulhakkı kapsamına giren örnekler veril-miştir. Siz de bu tür davranışlara ör-nekleryazınız.

Kulhakkı

Trafiktekırmızıışıktageçmek

Rüşvetalmak

..................

....................................

..................

ETKİNLİK OKUYALIM, DEĞERLENDİRELİMAşağıdakihadisikulhakkıaçısındandeğerlendiriniz.

“Benim ümmetim içinden müflis (yani iflas edip her şeyini kaybetmiş) kişi şudur: Ahi-rette Allah’ın huzuruna namaz, oruç, zekât gibi ibadetlerini yerine getirmiş olarak gelmekle birlikte, bu kişi, öyle (günahlarla da) gelir ki kimine sövüp saymış, kiminin kanını dökmüş, kiminin malını yemiş, kimine iftira etmiştir. İşte bu durumda onun ibadetlerinden elde ettiği sevaplardan alınıp haklarını ihlal ettiği kimselere dağıtılır. Eğer sevapları bu hakları ödeme-ye yetmezse, hak sahiplerinin günahlarından alınıp hak yiyenin günahlarına eklenir. Böylece (sevapları elinden gitmiş, günahları daha da artmış bir kişi olarak) cehenneme atılır.”(Müs-lim,Birr,59.hadis.)

86

1. Aşağıdakilerdenhangisikişinin,kötüalışkanlıklarabaşlamanedenlerindenbirideğildir? A)Kötüarkadaşçevresi B)Merak C)Samimiyet D)Taklitveözenti

2. Aşağıdakilerdenhangisikumarınzararlarındanbirisayılamaz? A)Karaborsacılığıkörüklemek B)Haksızolarakbaşkalarınınmalınıelegeçirmek C)İnsanıtembelliğealıştırmak D)İnsanlararasındakinvedüşmanlıkoluşturmak

3. Aşağıdakilerdenhangisikötüalışkanlıklardankorunmakiçindoğrubirçözümyoludur? A)Kötüalışkanlıklarınetkilerivesonuçlarıhakkındabilgilenmek B)Kötüalışkanlıklarasahipkişilerlearkadaşlıkyapmak C)Sportiffaaliyetlerdenuzakdurmak D)Başkalarıylaasladostolmamak


“kul hakkı, içki, spor, kumar oynamak”4. “…………………….. bütün kötülüklerin anasıdır.” (Hz. Muhammed)5.Başkalarınazararvericibirsözsöylemekveyadavranıştabulunmak……………………...dır.6...............……...................……..çalışarakkazanmakyerinetembelliğivehileyiteşvikeder.


7.()Kötüalışkanlıklarkarşısındaduyarsızkalmak,bukötülüklerintoplumdayayılmasınane-denolur.

8.()Zararlıalışkanlıkkonusundabilinçsahibikişiler,kötüalışkanlıklardankorunabilirler.

9.()Kulhakkı,sadeceMüslümanlariçinsözkonusudur.

10.()Kötüalışkanlıklarbireyedeğil,toplumazararverir.

12.Uyuşturucukullanmanınbireyevetoplumaverdiğizararlarnelerdir?Açıklayınız.

13.Kötüalışkanlıklardankorunmakiçinneleryapılmalı?Belirtiniz.

14.İslamdininiçininsanlarınalkollüiçkilerdenkaçınmasınıistemektedir?Açıklayınız.

15.Kulhakkıyemeknedemektir?Açıklayınız.




87 87

DİNLER VE EVRENSEL ÖĞÜTLERİ

6. ÜNİTE


1.Hristiyanlıkhakkındaansiklopedilerdenbilgiedinerekdefterinizeyazınız.

2.Hristiyanlık,Yahudilikve İslamiyet’in ibadetyerleri ile ilgili resim,yazıve fotoğraflar içerenbirdosyahazırlayınız.

3.Kur’an-ıKerimmealindendoğruluklailgilibirayetmealibularakdefterinizeyazınız.

4.Hz.Muhammed’inbüyükleresaygıileilgilibiröğüdünübularakdefterinizeyazınız.


88


Din,tarihinbütündönemlerinde,hemenhertoplumdavarolanevrenselbirolgudur.İnsanınoldu-ğuherdönemde,heryerdeinançvedindevarolmuştur.İnsan,bedenveruhtanmeydanagelir.İnsanınmaddiihtiyaçlarıolduğugibimaneviihtiyaçlarıdavardır.Buinsanınyaratılıştangelenbirözelliğidir.İn-sanacıktığındayemekyemeveüşüdüğündeısınmaihtiyacıduyduğugibimaneviolarakdaherzamanyücevekudretlibirvarlığasığınma,onagüvenmeveondanyardımdilemeihtiyacıduyar.Busığınmavegüvenmeduygusuancakdinilekar-şılanır.YüceAllah,Kur’an’da;“(Re-sulüm!) Sen yüzünü hanif olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat ile yaratmış ise ona çevir. Allah’ın ya-ratışında değişme yoktur…”1 bu-yurarakinsandadinduygusunundo-ğuştanolduğunadikkatçekmektedir.

Allah, tarihin çeşitli dönemle-rinde insanlara kitaplar ve peygam-berler göndermiştir. İlk insan Hz.Âdemaynızamandailkpeygamber-dir. Peygamberler, insanları her şe-yinyaratıcısıolanYüceAllah’ınvarlı-ğınavebirliğineinanmayaçağırmış-lardır.AncakilkinsanlarkimizamanAllah’ıngönderdiğiilkelerdenuzakla-şarakçeşitlivarlıklarıkutsalkabuletmişlervebunlaratapınmışlardır.

Geçmiştengünümüzeyapılanarkeolojikkazılarda,mabetlere,dinîmotiflererastlanmasıdinintari-hineneskidönemlerindebilevarolduğunugöstermektedir.Ayrıcakutsalkitaplar,dininilkinsantoplu-luklarındanberivarolduğunubelirtmektedir.Tümbunlar,dininherzamanvehertoplumdavarlığınısür-dürenevrenselbirolguolduğunuortayakoymaktadır.

Aşağıdakisözdeneifadeedilmekistenmektedir?Tartışınız.

“Dünyayıdolaşınız,duvarsız,edebiyatsız,kanunsuz,servetsizşehirlerbulacaksınız.Fakatma-bedsizvemabudsuzbirşehirbulamayacaksınız.”Plutarkhos(Pülütarkos)

(OsmanCilacı,GünümüzDünyaDinleri,s.20.)

1. Din Niçin Evrensel Bir Gerçekliktir?

“Evrenselgerçeklik”ifadesineanlamagelir??

1 Rûm suresi, 30. ayet.

Resim 1: Sümela Manastırı (Trabzon)

89

Günümüzdedünyaüzerindebirçokdinvarlığınısürdürmektedir.Bunları,vahyedayalıdinlervevah-yedayalıolmayandinlerolarakikiyeayırmakmümkündür.Allah’ın,peygamberleraracılığıylagönderdi-ğidinlerevahyedayalıdinlerdenir.Yahudilik,Hristiyanlıkveİslamvahyedayalıdinlerdir.Bunlarındışın-dakalançeşitlibilgekişileringörüşvedüşüncelerietrafındaoluşmuş,vahyedayanmayandinlerdevar-dır.Hinduizm,Budizm,Taoizmbunlaraörnekolarakverilebilir.

HinduizmileBudizmgünümüzdeyaşayandinlerdendir.BudinlerHindistan’dadoğmuştur.Hinduizm,Hindistan’dayaygınolanulusalbirdindir.HinduizmindiğeradıBrahmanizmdir.Hindu-

izminbellibirkurucusu,inançveibadetsistemiyoktur.Hintlilerinkültürelveyaşambirikiminiyansıtır.Hinduizmçoktanrılıbirdindir.Budindegenelolaraküçlübirtanrıinancıvardır.Brahma,Vişnuve

Şivaenönemlitanrılardır.Vişnukoruyucu,Brahmayaratıcı,Şivayokedicitanrıdır.Hinduizminpekçokkutsalkitabıvardır.Vedalar,BrahmanalarveUpanişatlarbunlarınbaşındage-

lir.ÖrneğinVedalarda;ilahiler,dualar,ahlakiilkelervb.konularyeralır.

2.1. Hinduizm ve Budizm

2. Günümüzde Yaşayan Dinleri Tanıyalım

Adınıbildiğinizdinlerhangileridir??

HinduizmveBudizmhakkındanelerbiliyorsunuz??

Resim 2: Kubbet-üs Sahra - Kudüs

90

Hindular ruhun ölümsüzlüğüne ina-nırlar. Bu nedenle ölülerini gömmezler.Cesetleri yakarak küllerini kutsal kabuledilenGanjNehri’nedökerler.

Hinduizm inancına göre ruh ölüm-süzdür.Buinançsisteminderuhunbirbe-dendenbirbaşkabedenegeçereksürek-liyaşadığıkabuledilir.Bunareenkarnas-yonveyatenasüh(ruhgöçü)denir.Reen-karnasyon inancınagöre insan,geçmiş-te yaptıklarının karşılığını başka bir be-dendetekrardünyayagelerekgörecektir.Ölenkişi,hayatındayaptığıeylemleriniyiya da kötü olmasına göre hayvan, bitki,insanveya tanrıbiçimindeyenidendün-yayagelecektir.

Hinduizmdeinsanlarkastadıverilençeşitli toplumsal sınıflara ayrılırlar. Hertoplumsalsınıfınkendineözgühakveso-rumlulukları vardır. Hinduizmdeki kastlarsırasıylaşunlardır:

• Brahmanlar(rahiplervebilginler)• Kşatriyalar(yöneticilerveaskerler)• Vaisyalar(tüccar,esnafveçiftçiler)• Sudralar(işçilervehizmetçiler)• Paryalar(toplumdışısayılanlar)Hinduizmde inek kutsal kabul edilir.

Kesilmesiveetininyenmesiyasaktır.Budizm, MÖ 6. yüzyılda Buda’nın

görüşleriçerçevesindekurulupyaygınla-şanbirdindir.Hindistan’dadoğanbudindünyanındeğişikbölgelerinedeyayılmıştır.GünümüzdeDoğuveGüneydoğuAsya’da,Avrupa’da,KuzeyAmerika’daveİngiltere’debudineinananlarvardır.Budizm,Hinduizmdekiputatapmainancınavekastsisteminetepkiolarakortayaçıkmıştır.

Budizm,adınıkurucusununlakabıolanBuda’danalmıştır.Buda,ilhamakavuşmuş,aydınlanmış,uyanmışanlamlarınagelir.Himalayalarıneteğinde,küçükbirbölgeninhükümdarınınoğluolarakdünya-yagelenBuda’nınasıladı“SiddhartaGautama”(SidartaGotama)’dır.

Buda,MÖ563-483yıllarıarasındayaşamışbilgebirkişidir.Yaşadığısüreiçindeinsanlaraputlaratapmayıyasaklamışveahlaklıolmayıöğütlemiştir.Buda’nınöğretilerivefatındansonrasistemleştirile-rekbirarayagetirilmiştir.OnunsözlerindenoluşanBudizminkutsalmetinlerine,“üçsepet”anlamınage-len“Tipitaka”adıverilmiştir.

Budizmdebelirlibiribadetbiçimiyoktur.Buda,putatapmayıyasaklamıştır.Ancakölümündensonraonunheykelleriyapılmıştır.BudistlerevlerindekivetapınaklardakiBuda’nınheykelleriniçiçeklerlesüs-lerlervebuheykelleresaygıgösterirler.

Resim 3: Ganj Nehri’nde ibadet eden Hindular

91

Budizmdekienönemli inanışlardanbirinirvanadır. Kelime olarak mutlak sükûnet,aydınlanma,özgürlükveenyüksekmutlulukanlamınagelir.Nirvana’yaulaşmakiçinkötühuylarasahipbenliği,arzuveihtirasıyoket-mek; saf, temiz bir duruma kavuşmak ge-rekmektedir.1Bunaulaşmakancaksekizdi-limliyoluizlemeklegerçekleşir.Sekizdilimliyol;doğruinanış,doğruniyet,doğrudavra-nış,doğrusöz(konuşma),doğrugeçim(ya-şayış, meslek), doğru çaba (gayret), doğ-ru kontrol (denetim), doğru konsantrasyon(odaklanma)dur.2

Budizmde yasak olan ve her Budist’inuymasıgerekenbeştemelilkevardır.Bun-larşöylesıralanabilir:

• Canlı varlıkları öldürmemek, onlarazararvermemek

• Çalmamak• Yalansöylememek• Zinayapmamak• İçkiveuyuşturucukullanmamak Resim 4: Buda heykeli, Sichuan eyaleti - Çin

1 Ali İhsan Yitik, Hinduizm, Yaşayan Dünya Dinleri, s. 282.2 Mehmet Katar, Dinler Tarihi, s.116.

ETKİNLİK DEĞERLENDİRELİMBudizmdeyeralansekizdilimliyolüzerindearkadaşlarınızlakonuşunuz.

Sekiz dilimli yol

Doğrukontrol(denetim)

Doğruinanış

Doğrukonsantrasyon(denetim)

Doğruçaba

Doğrugeçim(yaşayış)

Doğrudavranış

Doğrusözkonuşma

Doğruniyet

92

Vahye dayalı dinlerden biri olanYahudiliğin Peygamberi Hz. Musa’dır.Bu nedenle Yahudiliğe, Musevilik dedenir.

YahudiliğinkutsalkitabıTevrat’tır.Tevrat’ındiliİbranicedir.Tevrat;Tekvin,Çıkış,Levililer,SayılarveTesniyeadlıbeşbölümdenoluşur.

Yahudiler,Yehovaadınıverdikleritektanrıyainanırlar.TanrıYehova,herşeyinyaratıcısıdır.Oherşeyibilir,gö-rürveişitir.Tanrınınadıgereksizyereağzaalınmaz.Herhangibirresimveyaheykeliyapılamaz.

Yahudilerin ibadet yerlerine sina-gogveyahavraadıverilir.Sinagoglar-daYahudilerindinîveulusalsembolle-rindenbiriolanyedikolluşamdanbulunur.KralDavut’unmührüolarakkabuledilen,içiçegeçmişikiüç-gendenmeydanagelenaltıköşeliyıldızYahudilerindiğerbirsembolüdür.

Yahudilerindinadamlarınahahamdenir.Yahudilerinkutsalgünücumartesidir.Yahudiler,Tanrı’nınevrenialtıgündeyarattığına,cumartesi

günüisedinlendiğineinanırlar.Bunedenlehaftanınaltıgünüçalışır,yedincigünolancumartesiiseça-lışmazlar.Bugünüdinlenerekveibadetederekgeçirirler.

Yahudilikteibadetler,günlükvehaftalıkolmaküzereikibölümdür.Günlükibadetlersabah,öğleveakşamvakitlerindeyerinegetirilir.Haf-talık ibadetler ise cumartesi günü si-nagoga gidilerek topluca yapılır. İba-det esnasında Tevrat’tan bazı bölüm-ler okunur. İbadet yapılırken erkeklerbaşlarınakipadenilenbirbaşlıkgiyer-ler.Kadınlariseyapılanibadetiizlemek-leyetinirler.

YahudilikteAllah,melek, peygam-ber,ahiret,cennet,cehennemvekitapinancıvardır.

Kudüs’te bulunan Süleyman Ma-bedi’nden günümüze tek bölüm olarakkalanAğlamaDuvarı,Yahudileriçinçokönemlidir. Bu duvarın önünde dua veibadetetmeyebüyükönemverirler.

Resim 5: Edirne Büyük Sinagogu (Edirne)

Resim 6: Sinagog da Tevrat okuyanlar

2.2. Yahudilik

“Yahudilik”hakkındanelerbiliyorsunuz??

93

YahudileraçısındanTevrat’taaçıkçayeralanonemrinbüyükbirönemivardır.Onemirsırasıylaşöy-ledir:

• SeniMısırdiyarından,esirlikevindençıkaranAllahbenim.Karşımdabaşkatanrılarınolmayacaktır.• Kendiniçinoymaputyapmayacaksınvebunlaratapmayacaksın.• Benimadımı,boşyereağzınaalmayacaksın.• Cumartesigününüdaimaanımsayıponukutsalsayacaksın.• Babanaveannenesaygıgöstereceksin.• Öldürmeyeceksin.• Zinaetmeyeceksin.• Çalmayacaksın.• Yalancıtanıklıktabulunmayacaksın.• Hiçkimseninevinebarkına,malınakısacasanaaitolmayanbirşeyegözdikmeyeceksin.

Hristiyanlık,vahyedayalıdinlerdendir. İsrailoğullarınagönderilmiştir.PeygamberiHz. İsa’dır.Hz.İsa,Allah’ınbirmucizesiolarakbabasızdünyayagelmiştir.AnnesininadıMeryem’dir.Hz.İsaotuzya-şınageldiğindeAllahonapeygamberlikgörevivermiştir.Onunpeygamberliğinevedavetinebaşlangıç-taonikikişiinanmıştır.Bunlara“havariler”denir.Hristiyanlık,Hz.İsa’dansonrahavarileringayretleriy-leyayılmıştır.

Hristiyanlığınkutsalkitabıİncil’dir.İncil,Hz.İsa’dansonrayazıyaaktarılmışveçoğaltılmıştır.MS325yılındaİznikkonsülündeMatta,Markos,LukaveYuhannaisimliİnciller,Hristiyanlarcakutsalkitapolarakkabuledilmiştir.İncil’deHristiyanlığıninanç,ibadetveahlakilkeleriaçıklanır.Hz.İsa’nınhayatı,öğütlerivemucizelerindensözedilir.

Hristiyanlıktateslisinancıvardır.Teslis,Baba(Allah),Oğul(İsaMesih),KutsalRuh’tanoluşanüçlüTanrıanlayışıdır.BunagöreBabayaniAllah,enyücedir.O,herşeyinsahibiveyaratıcısıdır.Ezelî,ebedî

2.3. Hristiyanlık


Aşağıdakişemayıdoldurunuz.

Yahudilik

Kutsalkitabı

.....................

Peygamberi

.....................

İbadetyeri

.....................

Dinadamı

.....................

Kutsalgünü

.....................

Sembolleri

.....................

Hz.İsahakkındanelerbiliyorsunuz??

94


veherşeyegücüyetendir.Merhametliveba-ğışlayıcıdır.Oğul,Hz. İsa,HristiyanlaragöreTanrı’nınoğludur.Allah,Hz.İsa’nınkişiliğindebedenleşmiş, onun görüntüsüne bürünmüş-tür.BabaTanrı,insanlaraolansevgisivemer-hametinedeniyleİsaşeklindeonlarınarasın-dayaşamıştır.Babaileaynıözdenolmasıne-deniyle, o daTanrı’nın bir parçasıdır.KutsalRuhiseTanrı’nınvahyinikiliseyeiletmekteveHristiyanlarıyönlendirerekyanlışlardankoru-maktadır.

Hristiyanlıkta Allah, peygamber, kitap,melekveahiret inancı vardır. İbadetlergün-lük,haftalıkveyıllıkolarakyapılır.Günlükiba-detler,sabahveakşam,haftalıkibadetisepa-zargünükilisedeyerinegetirilir.Yıllıkibadet-lerbayramlarıveçeşitlianmagünleriniiçerir.Noel, Paskalya, MeryemAnaGünü ve HaçYortusubunlarınbaşlıcalarıdır.İbadetsırasın-daİncil’denbölümlerokunur,ilahilersöylenir.

Hristiyanların ibadet yeri kilisedir. Dinadamlarınarahipvepapazadıverilir.

Hristiyanlığınsembolü,Hz.İsa’nınçarmı-hagerilmesinitemsileden“haç”tır.

Hristiyanlıktaüçbüyükmezhepvardır.BunlarKatolik,OrtodoksveProtestanmezhepleridir.

Resim 7: Saint Paul Kilisesi (Konya)

Aşağıdakişemadaboşbırakılanyerleridoldurunuz.

Peygamberi

Kutsalkitabı

İbadetyeri

Dinadamı

Kutsalgünü

Sembolü

............................

............................

............................

............................

............................

............................

Hristiyanlık

95

İslam,AllahtarafındanHz.Muhammed(s.a.v)aracılığıylainsanlaragönderilmişsondindir.İslamdinievrenseldir.Yalnızbirulusayadabirkabileyedeğil,tüminsanlığagönderilmiştir.

İslamdinininpeygamberiHz.Muhammed’dir.Hz.Muhammed,Mekke’dedoğmuş,kırkyaşınagel-diğindeAllahtarafındanpeygamberolarakgörevlendirilmiştir.O,peygamberliğisüresinceinsanlarıput-laratapmaktanvazgeçmeye,Allah’ınvarlığınavebirliğineinanmaya,yalnızcaonaibadetetmeye,onunemirveyasaklarınauymayaçağırmıştır.İnsanlaragüzelahlaklıolmayıöğütlemiştir.

Allah’ınvarlığınavebirliğine,meleklere, ilahîkitaplara,peygamberlere,ahiretgününevekadereinanmakİslam’ıntemelinançesaslarıdır.

İslam, tevhit inancına dayalı bir dindir.İslaminancınagöreAllahbirdir,eşiveben-zeri yoktur. Bütün canlı ve cansız varlıkla-rıAllahyaratmıştır.Onunhiçbirşeye ihtiya-cıyoktur.

İslam dininde namaz kılmak, oruç tut-mak, hacca gitmek ve zekât vermek temelibadetlerdir. Ayrıca yapılan her güzel iş vedavranışdaibadetolarakkabuledilir.

İslam dininin kutsal kitabı Kur’an-ıKerim’dir. Kur’an-ı Kerim, kendinden önce-ki ilahî kitapları doğrular. Tevrat, Zebur veİncil’indeAllahtarafındangönderildiğinibe-lirtir.

Kur’an ayetleri, ilk indirildiği gün-denitibarenyazılmışveezberlenmiştir.Kur’an-ıKerim’de inanç, ibadetveah-laklailgilibilgileryeralır.Ayrıcaevreninveinsanınyaratılışı,geçmişteyaşamıştoplumlarınhayatıileilgilibilgilerverilir.

Müslümanlarınibadetyerlericamivemescitlerdir. Bununla birlikte temizveuygunolanheryerde ibadetedile-bilir.Camidenamazkıldırangörevlile-re imam, namaz vaktini bildirmek içinezan okuyan görevlilere de müezzindenir.

İslam’da cuma günü önemli birgündür.Bugündetoplucacumanama-zıkılmakfarzdır.RamazanveKurbanbayramlarıolmaküzereikidinîbayramvardır.

Resim 8: İslam dininin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim

Resim 9: Sultanahmet Camii (İstanbul)

2.4. İslam

İslamdininintemelinançesaslarınelerdir??

96


Hemenhemenhertoplumdaönemverilen,insanlarındavranışlarınayönverenbazıdinîveahla-kiilkelervardır.Bunlargeneldeevrenseldeğerlerolarakifadeedilir.Doğruluk,iyilik,yardımseverlik,te-mizlikgibideğerlertüminsanlığınbenimsediğievrenseldeğerlerdir.Bunlarheryerdeveherzamanbü-tüninsanlariçingeçerliilkelerdir.

Evrenselahlakkuralları,bütündinlerinöncelikliilkeleriarasındayeralır.Tümdinler,iyi,güzelveya-rarlıişleriemreder;kötüvezararlıdavranışlardandasakınılmasıgerektiğiniaçıklar.Vahyedayalıdinle-rinhepsinintemelamacıiyiliğivegüzelliğiyaymak,kötülükleriengellemektir.Dinler,insanlaraheryer-de,herkesiçingeçerliyanievrenselöğütlerverir.Buöğütlerdenbaşlıcaları;doğruluk,temizlik,iyilik,yar-dımseverlik,büyükleresaygı,küçükleresevgigöstermek,hayvanlaraiyidavranmak,çevreyikorumak,zararlıalışkanlıklardankaçınmak,başkalarınazararvermemektir.

Aşağıdakişemayıdoldurunuz. İslam

Peygamberi

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

.....................

Kutsalkitabı İbadetyeri Temelİbadetler

ETKİNLİK TAMAMLAYALIMAşağıdakişemadaboşbırakılanyerleredinlerinevrenselöğütlerindenyazınız.

................. .................

................. .................

................. .................

................. .................

İyilik

DinlerinEvrenselÖğütleri

3. Dinlerin ve İslam’ın Evrensel Öğütleri

Evrenselöğütnedemektir??

97

Doğruluk,kişininsözvedavranışlarındadoğruvedürüstolmasıdemektir.Birbaşkaifadeyledoğru-luk,kişininözünde,sözündevedavranışlarındatutarlıolmasıdır.

Doğruluk,herinsanınönemvermesigerekenahlakibirdeğerdir.Doğrudavranışlar,hembireyiah-lakenyüceltirhemdesosyalhayattahuzur,düzenvebarışıtesiseder.İslam’ınvediğerdinlerintemelamaçlarındanbiri;doğru,dürüstvegüvenilirinsanlaryetiştirmektir.

Doğruluk İslamahlakının temelinioluşturur. İslamdini insanlarınkonuşmalarında,davranışların-da,alışverişlerinde,kısacahayatınheralanındadoğruolmalarınıister.YüceAllahKur’an’da;“... Em-rolunduğun gibi dosdoğru ol...”1 “Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve doğru söz söyleyin.”2 buyurarak ha-yatınheralanında insanındoğrudav-ranmasınıemreder.

Hz.Muhammeddebir hadisinde;“(Doğruluktan ayrılmayın.) Doğruluk insanı iyiliğe, iyilik de insanı cenne-te götürür. Sürekli doğru konuşan ve doğruluğun peşinde olan insan, Al-lah katında dürüst bir kişi olarak ya-zılır…”3buyurarakdoğruluğunönemi-niaçıklar.

DoğrulukYahudiliğindeönemver-diği bir değerdir.Yahudiliğin kutsal ki-tabı Tevrat’ta, “Çalmayacaksınız. Hileyapmayacaksınız. Birbirinize yalan söylemeyeceksiniz. Benim adımla yalan yere yemin etmeyecek-siniz...”4denilerekinsanlardoğruluğuilkeedinmeyeyönlendirilmiştir.Tevrat’tadoğruluklailgiliyeralanöğütlerdenikisideöyledir:“…Tartınızdaölçünüzdeeksiksizvedoğruolacak….”5,“Doğruluklayürü-yenemniyetleyürür...”6

Hristiyanlıktadadoğruluğaönemverilmiştir.“Enküçükiştegüvenilirolankişi,büyükiştedegü-venilirolur.Enküçükiştedürüstolmayankişi,büyükiştededürüstolmaz.”7buyrularakenküçükişlerdebiledoğruolmaköğütlenmiştir.Hristiyanlığınkutsalkitabıİncil’dedoğrulukkonusundaşunlaröğütlenir:“Nemutludoğruluğaacıkıpsusayanlara!Onlardoyurulacaklar.”8

HinduizmveBudizmdededoğrulukenönemliahlakiilkekabuledilir.Hinduizmegörekişininyaptı-ğıişdoğruisekişitekrardünyayagelişindebununkarşılığınıgörecektir.

Resim 10: Dinler insanların her zaman doğru ve dürüst davranmalarını öğüt-lemiştir.

1 Hûd suresi, 112. ayet.2 Ahzâb suresi, 70. ayet.3 Buhârî, Edeb, 69. hadis.4 Kitab-ı Mukaddes, Levililer, Bölüm 19:11-12. 5 Kitab-ı Mukaddes, Tesniye, Bölüm 25:13-16.6 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Eski Ahit, Süleyman’ın Meselleri, Bölüm 10:9.7 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Luka, Bölüm 16:10. 8 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Matta, Bölüm 5:6.

3.1. Doğruluk

İnsan,doğruluğuniçinilkeedinmelidir??

98

Budizmdenirvanayaulaşabilmekiçinşartkoşulansekizdilimliyol,bütünüyledoğrulukilkelerindenoluşmaktadır.

Doğrulukhemdiğerdinlerdehemdeİslamiyet’teteşvikedilmiş;yalansöylemek,hileyapmakvein-sanlarıaldatmakyasaklanmıştır.Bizlerdedinimizinöğütlerinidikkatealaraksözlerimizdevedavranış-larımızdadoğruolmalıyız.Doğruvedürüstinsanlarlaarkadaşlıketmeliyiz.Herzamanveheryerdedü-rüstdavranmalıyız.

1 Müddessir suresi, 4-5. ayetler.2 Bakara suresi, 222. ayet.3 Müslim, Taharet, 1. hadis.4 Tirmizî, Edeb, 41. hadis.5 Kitab-ı Mukaddes, Mezmurlar, Bölüm 24:4.

Temizlik, bedenin, giysilerin ve çevrenin kirden,kalbindekötüduyguvedüşüncelerdenarınmasıdır.

Sağlıklıbiryaşamiçininsanlarıntemizliğeönemvermeleri gerekir. Bütün dinler, temizliğe önem ver-mekteveinsanlarıntemizolmalarınıöğütlemektedir.

İslamdinimaddivemanevitemizliğebüyükönemvermiştir.Kur’an-ıKerim’de;“Elbiseni temiz tut. Kötü şeyleri terk et.”1 “...Allah tövbe edenleri sever, te-mizlenenleri de sever.”2buyrularaktemizlikemredil-miştir.Hz.Muhammedde;“Temizlik imanın yarısı-dır.”3,“Allah temizdir, temizliği sever.”4 buyuraraktemizliğinöneminibelirtmiştir.

Yahudilikte, “O adam ki elleri temizdir ve yüreğipaktır.Gönlünüyalanavermemiştir.Hileiledeyeminetmemiştir...”5denilerekmadditemizliğinyanında,gö-nülvekalptemizliğinindeönemliolduğubelirtilir.


Aşağıdakiöğütleriokuyunuz.Öğütlerdedoğruluklailgilineleredikkatçekilmektedir?Arkadaş-larınızlakonuşunuz.

“Rabb’imiz Allah’tır deyip sonra da dosdoğru yaşayanlara korku yoktur ve onlar üzül-meyeceklerdir.”(Ahkâfsuresi,13.ayet.)

“Ölçtüğünüz zaman tastamam ölçün ve doğru tartı kullanın...”(İsrâsuresi35.ayet.)“Gerçeksözlersonsuzadekkalıcıdır.Oysayalanınömrübiranlıktır.”(EskiAhit,Süleyman’ın

Meselleri,Bölüm12:19.)“...Seniyilerinyolundayürü.Doğrularınizindengit.Çünküülkedeyaşayacakolandoğrulardır.

Dürüstkişilerdiroradakalacakolan.”(Tevrat,Süleyman’ınÖzdeyişleri,Bölüm3/20-21.)

3.2. Temizlik

İnsanhayatındatemizliğinyeriveöneminedir??

Resim 11: Dinlerin evrensel öğütlerinden biri de temizliktir.

99

1 Kitab-ı Mukaddes, İncil, Matta, Bölüm 15:20.2 Kitab-ı Mukades, İncil, Matta, Bölüm 5:7-8.3 Kitap-ı Mukaddes, İncil, Matta, Bölüm 15:18-20.4 Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, s. 68.5 Dinler Tarihi, s. 199-200.6 Nahl suresi, 90. ayet.7 Fussilet suresi, 34. ayet.

İyilik ve yardımseverlik tüm dinle-rinevrenselöğütlerindendir.Bütündin-ler iyilik yapmayı, yardımsever olmayıöğütlemiştir.

İslamdiniMüslümanlarıniyilikyap-malarınıveyardımseverolmalarınıiste-miştir.Kur’an’da;“Muhakkak ki Allah, adaleti, iyiliği, akrabaya yardım et-meyi emreder; çirkin işleri, fenalık ve azgınlığı da yasaklar. O, düşünüp tu-tasınız diye size öğüt veriyor.”6buy-rulmaktadır.Birbaşkaayetteiseiyilikleilgilişöylebuyrulmuştur:“İyilikle kötü-lük bir olmaz, sen (kötülüğü) en gü-zel bir şekilde önle. O zaman senin-le arasında düşmanlık bulunan kim-se, sanki candan bir dost olur.”7

Resim 12: İyilik ve yardımseverlik tüm dinlerin evrensel öğütlerindendir.

Hristiyanlıktatemizliğeönemverilir.Temizlikleilgilibirçoköğütyeralır.Örneğinİncil’degeçen,“Yı-kanmışellerleyemekinsanıkirletmez.”1,“Nemutluyüreğitemizolanlara!”2ifadeleritemizkişileriöver.“Nevarkiağızdançıkan,yürektenkaynaklanır.İnsanıkirletendebudur.Çünkükötüdüşünceler,cina-yet,zina,cinselahlaksızlık,hırsızlık,yalancışahitlikveiftirahepyürektenkaynaklanır.İnsanıkirletenbunlardır...”3ifadeleriisemaddivemanevitemizliğinönemineişaretetmektedir.

HinduizmveBudizmdedetemizolmaköğütlenir.Hinduizmdeibadetebaşlamadanönceyıkanılır.4 BudizmdeiseherBudist’intemizliğeönemvermesivezihninikötüduyguvedüşüncelerdenarındırma-sıistenir.5


“Elbiseni temiz tut. Kötü şeyleri terk et.”(Müddessirsuresi,4-5.ayetler.)

“Temizlik imanın yarısıdır.”(AhmetbinHanbel,Müsned,C5,s.342.)

Yukarıdaki ayetlerivehadisiİslam’ıntemizliğeverdiğiönemaçısındandeğerlendiriniz.

3.3. İyilik ve Yardımseverlik

Birinebiriyilikyaptığınızdayadabirisizebiriyilikyaptığındanelerhissedersiniz??

100

ETKİNLİK SİZ OLSAYDINIZ NE YAPARDINIZ?

ETKİNLİK LİSTELEYELİM

Hz.Peygamberdeyardımlaşmaileilgilişöylebuyurmuştur:“Kim kardeşine yardım ederse Allah da ona yardım eder. Kim bir Müslüman’ın sıkıntısını giderirse Allah da onun kıyamet günündeki sıkıntı-larından birini giderir. Kim bir Müslümanın ayıbını örterse Allah da kıyamet gününde onun sıkıntıla-rını giderir.”1

1 Buhârî, Edeb, 27. hadis.2 Kitab-ı Mukaddes, Süleyman’ın Meselleri Bölüm 3: 27. 3 Kitab-ı Mukaddes, Süleyman’ın Meselleri, Bölüm 28:27.4 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Luka, Bölüm 6:35.5 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Matta, Bölüm 12:35.6 İncil, Luka, Bölüm 6:38.7 Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, s. 63.8 Osman Cilacı, Günümüz Dünya Dinleri, s. 138.

YahudiliğinkutsalkitabıTevrat’taiyilikveyardımseverliğinönemiüzerindedurulmuştur.Tevrat’ta,“Elindengeldikçeiyiliğehakkıolanlardaniyiliğiesirgeme.”2buyrularakherYahudi’ninimkânlarıölçüsün-deiyilikyapmasıistenir.Başkabirifadedeise“Yoksulaverenineksiğiolmaz,yoksulugörmezdengelen-sebirsürülaneteuğrar.”3denir.

Hristiyanlığınkutsalkitabıİncil’dedeiyilikveyardımseverlikileilgilibirçoköğütyeralmaktadır.Bun-lardanbazılarışöyledir:“İyilikedinveödünçverin,karşılığınızbüyükolacaktır.”4,“İyiinsan,içindekiiyi-likhazinesindeniyilik,kötüinsaniseiçindekikötülükhazinesindenkötülükçıkarır.”5,“Bağıştabulunun,sizedebağıştabulunulacaktır.Verin,sizedeverilecektir.Hangiölçekleölçersenizoölçeklesizeölçü-lecektir.”6

HinduizmveBudizmdeiyilikyapmak,toplumdakiyoksulvekimsesizlereyardımetmekvecömertolmaköğütlenmiştir.7BudizmdedeherBudist’incömertolmasıistenir.HerBudistsıkıntıyadüşeninyar-dımınakoşmaklayükümlüdür.8

Aşağıdakiayetmealindehangidavranışlariyilikolaraksayılmıştır?Listeleyiniz.“… Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki Allah’a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, pey-

gamberlere inanır. (Allah’ın rızasını gözeterek) yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmış-lara, dilenenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar, namaz kılar, zekât verir. Antlaşma yaptı-ğı zaman sözlerini yerine getirir. Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder. İşte doğru olanlar, bu vasıfları taşıyanlardır. Müttakîler ancak onlardır!”(Bakarasuresi,177.ayet.)

Aşağıdakimetniokuyunuz.SizAyşe’nindurumdaolsaydınızneyapardınız?Öykünündevamı-nınoktalıyerlereyazınız.

Şofben tüpününpatlamasısonucuAyşe’ninsınıfarkadaşıHalide’ninelleri veyüzüyanmıştı.Halide’nintedaviolmasıiçinokuldaparatoplanıyordu.EğerbutedavihemenyapılmazsaHalide’ninellerindeveyüzündeyanıkizlerikalabilirmiş.Ayşe,bilgisayaralmakiçinyediaydırparabiriktiriyordu.Biran,nasılolsabirileriyardımeder,diyedüşündü.Çünkübirbilgisayarıolmasınıdaçokistiyordu.Ancakaklıkarmakarışıktı.Doğrusuneyapacağınıdapekbilemiyordu.(DinimiÖğreniyorum,s.54.)

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

101

1 İsrâ suresi, 23. ayet. 2 Tirmizî, Birr, 15. hadis.3 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Pavlus’un Efeslilere Mektubu, Bölüm 6:1.4 Kitab-ı Mukaddes, Çıkış, Bölüm 20:12.5 Tevrat, Tesniye, Bölüm 22:4.6 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Pavlus’un Efeslilere Mektubu, Bölüm 6:1.

Dinlerinevrenselöğütleriarasındabüyükleresaygı,küçükleresevgigösterilmesiniisteyenöğütler-deyeralır.Bütündinlerdebüyükleresaygı,küçükleresevgigöstermekenönemliahlakiilkelerdenbiridir.

İslamdininde,büyükleresaygılıolmakveküçükleresevgigöstermekahlakibirgörevkabuledilmiş-tir.Kur’an’da;“Rabb’in, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana - babanıza da iyi davranmanızı ke-sin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, kendilerine: “Of!..” bile deme; onları azarlama; ikisine de güzel söz söyle.”1 buyrularakannevebabayaiyilikedipsay-gıgösterilmesiistenmektedir.

Hz. Peygamber de; “Büyüklerimize saygı göstermeyen, küçüklerimize merhamet etmeyen bizden değildir.”2buyurarakbukonununöneminedikkatçekmiştir.

Hristiyanlarınkutsalkitabıİncil’debüyükleresaygıgöste-rilmesi, özellikleannebabaya iyi davranılması ve küçükleresevgigösterilmesiöğütlenir.Bukonuİncil’deşöyleanlatılmak-tadır:“Eyçocuklar!Anavebabalarınıza...itaatedin.Çünkübudoğrudur.Babana,ananahürmetet.Takisanaiyilikolsunvedünyadauzunömürlüolasın.Veeybabalar!Çocuklarınızıin-citmeyin.FakatonlarıRabb’interbiyesiveöğüdüileyetiştirin.”3

Yahudiliktebüyükleresaygıgöstermeyeveannebabayaiyidavranmayaönemverilmiştir.Tevrat’ınbirçokyerindeanne-yebabayasaygıgösterilmesiistenmiştir.Örneğin,“Onemir”deyer alanöğütlerdenbiri “Anne vebabana saygı gösterecek-sin.”4şeklindedir.AyrıcaTevrat’ta,“Kendibabanıdinleveihtiyarolduğuzamanananıhorgörme.”5,“Aksaçlınınönündeayağakalkacaksınvekocamışolanahürmetede-ceksinveAllah’ındankorkacaksın...”6sözleriyledebüyükleresaygıgösterilmesigerektiğidilegetirilmiştir.

HinduizmveBudizmgibidinlerdedebüyükleresaygılıdavranmak,küçüklerisevmekahlakierdem-lerdensayılmışveöğütlenmiştir.

3.4. Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi Göstermek

İnsanlarasevgivesaygımızınasılgösterebiliriz??

Resim 13: Küçüklere sevgi göstermek dinlerin evrensel öğütlerindendir.

ETKİNLİK YORUMLAYALIMAşağıdakiöğütleriokuyunuzvevahyedayalıdinlerinbüyükleresaygıanlayışınıyorumlayınız.“Biz, insana ana babasına iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Çünkü anası onu nice sı-

kıntılara katlanarak taşımıştır. Sütten ayrılması da iki yıl içinde olur. (İşte bunun için) önce bana, sonra da ana babana saygılı ol diye tavsiyede bulunmuşuzdur...”(Lokmansuresi,14.ayet.)

“Tanrı’nRabb’inbuyruğuuyarıncaannebabanasaygıgöster.Öyleki ömrünuzunolsun…”(Kitab-ıMukaddes,YasanınTekrarı,Bölüm5:16.)

“Aksaçlı insanlarınönündeayağakalkacak,yaşlılarasaygıgöstereceksin.” (Kitab-ıMukad-des,Levililer,Bölüm19:32.)

“Sanayaşamverenbabanınsözlerinekulakver,yaşadığızamanannenihorgörme.” (Kitab-ıMukaddes,Süleyman’ınMeselleri,Bölüm23:22.)

102

1 Yâsîn suresi, 71-73. ayetler.2 İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, C 6, s. 305.3 Kitab-ı Mukaddes, Tevrat, Tekvin, Bölüm 1:25.4 Kitab-ı Mukaddes, Yuhanna, Bölüm 10:11.5 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Korinliler 1, Bölüm 9:96 Bhagavat Gita, 5:18.

Dinlerinevrenselöğütlerindenbiridehayvanlaraiyidavranmaktır.Dinler,Allah’ınyarattığıtümcan-lılarınkorunmasıveonlaraşefkatledavranılmasınıister.İnsanlarabuyöndeöğütlerverir.

İslamdinitümcanlılaraiyiniyetledavranılmasınıister.Kur’an-ıKerim’de;“Görmüyorlar mı ki biz, kudretimizin eseri olmak üzere onlar için birçok hayvan yarattık. Bu sayede onlar bunlara sahip olmuşlardır. Bu hayvanları onların emrine verdik. Onların bazısını binek olarak kullanırlar, bazısı-nı besin olarak yerler. Bu hayvanlarda onlar için nice faydalar ve içilecek sütler vardır. Hâlâ şük-retmezler mi?”1buyrulur.Böyle-ce hayvanların insan için önemivefaydalarıdilegetirilir.

Hz. Peygamber, hayvanla-ra şefkatli vemerhametli davra-nılmasını,eziyetedilmemesiniis-temiştir.Hayvanlarınaçvesusuzbırakılmamasını, yiyecek ve su-larının zamanında ve yeterinceverilmesini, kuş yuvalarının bo-zulmamasını öğütlemiştir. Pey-gamberimiz, bir hadisinde; “Al-lah, hayvanlara iyi davranma-nızı emretmiştir. Yük hayvan-larınıza güçlerinin yetmeyece-ği ağırlık yüklemeyin.”2 buyur-muştur.

Yahudiliğin kutsal kitabıTevrat’ta,“Tanrıçeşitçeşityaba-nıl hayvan,evcil hayvan, sürün-genyarattı.Bununiyiolduğunugördü.”3ifadesiyleAllah’ınyeryüzündekihayvanlarıyarattığıbelirtilmek-tedir.

Hristiyanlıktadahayvanlaraiyidavranılmasıöğütlenir.Hristiyanlığınkutsalkitabıİncil’de,“...İyiço-ban,koyunlarıuğrunacanınıverir.”5,“Harmandövenöküzünağzınıbağlamayacaksın.”6denilerekhay-vanlaradeğerverilmesigerektiğivurgulanır.

Hinduizmdedebütüncanlılarınaynıönemesahipolduğukabuledilir.Hinduizminkutsalmetinlerin-de,“Bubilgeliğeerenlerherşeyeaynıgözlebakarlar.Sonsuzruhubirrahipte,birinekte,birfilde,birkö-pektegörürler.”7sözüylebütüncanlılaraaynıdeğerinverilmesigerektiğibelirtilir.

Resim 14: İslam dini hayvanlara şefkatli ve merhametli davranılmasını öğütler.

3.5. Hayvanlara İyi Davranmak

Hayvanlaraniçiniyidavranmalıyız??

103


Budizmintemelahlakiilkelerindenbiriinsanlara,hayvanlaravebütünvarlıklarasevgiveşefkatledavranmaktır.1Canlıvarlıklarazararvermemek,Budizmdebeştemelahlakiilkedenbiridir.Budistkutsalmetinlerinde,“Bütünvarlıklartehlikekarşısındakorkarlarvehayathepsiiçindekıymetlidir.Budurumukabuledenbirinsanonlarıöldürmezveöldürülmelerinedesebepolmaz.”2ifadeleriyeralır.

1 Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, s. 134.2 Dhammapada, Mükemmelliğe Giden Yol, s. 129 - 130.3 Furkân suresi, 2. ayet.4 Rahmân suresi, 7-8. ayetler.5 Müslim, Taharet, 68. hadis.6 Mansur Ali Nâsif, Tâc, C I, s. 93.7 Ahmet bin Hanbel, Müsned, C 3, s.191.

Çevredenildiğinde,insanınyaşadığıevi,okulu,parkı,soluduğuhava,içtiğisu,birlikteyaşadığıin-sanlaranlaşıldığıgibidenizler,nehirler,ormanlar,dağlarvedahapekçokşeydebukapsamdadeğer-lendirilebilir.

Çevreyikorumak,dinlerinevrenselöğütlerindendir.Dinler,doğanınvedoğadakiherşeyinkorun-masınıister.Bütündinlerdeağaçlarıngereksizkesilmesi,ormanlarınyakılmasıveyokedilmesi,sularınkirletilmesigibiçevreyezararvericidavranışlaryasaklanmıştır.

İslamdiniçevreyikorumakonusunabüyükönemverir.Kur’an-ıKerim’de;“... Her şeyi yaratıp ona bir nizam veren ve mukadderatını tayin eden Allah, yüceler yücesidir.”3buyrularakevrendekiherşeyinbirdengevedüzeniçindeolduğundanbahsedilir.Diğerbirayettede;“Göğü Allah yükseltti ve mizanı (dengeyi) O koydu. Sakın dengeyi bozmayın.”4buyrularakevrendevarolandoğaldengeninkorunmasıvebozulmamasıistenir.

Peygamberimiz;“Yolları ve gölgelikleri kirletmekten sakının.”5, “Avlularınızı ve meydanlarını-zı temiz tutunuz.”6buyurarakçevreyikorumamızıöğütlemiştir.Birbaşkahadisindede;“Elinizde bir ağaç fidanı varken kıyamet kopmaya başlasa dahi, onu dikecek kadar zamanınız varsa mutlaka dikin!”7sözüyleçevreninyeşillendirilmesineönemvermemiziistemiştir.

Aşağıdakiolayıİslam’ınhayvanlaraverdiğiönemaçısındandeğerlendiriniz.Hz.Peygamberanlatıyor:“Bir adam yolda giderken aşırı derecede susadı. Bir kuyuya rastladı. İçine inip susuzluğu-

nu giderdi. Çıkınca susuzluktan soluyup yaş toprağı yalamakta olan bir köpek gördü. Adam kendi kendine, ‘Bu köpek de benim gibi susamış.’ deyip tekrar kuyuya indi, ayakkabısını su ile doldurup kuyudan çıktı ve köpeğin susuzluğunu giderdi. Allah onun bu davranışından hoş-nut oldu ve günahlarını affetti.”

Peygamberimizbuolayıanlattıktansonrakendisinidinleyensahabelerdenbazılarısordu:—EyAllah’ınResulü!Hayvanlarayaptığımıziyiliklerdedebizimiçinbirsevapvekarşılıkvarmı”Peygamberimiz,“Evet! Her canlı varlığa yapılan iyilik için bir sevap vardır.”buyurdu.

(Buharî, Şirb, 9. hadis.)

3.6. Çevreyi Korumak

Sizceçevrenedir??

104

ETKİNLİK BUL, TANIMLA, ÇÖZ

1 Kitab-ı Mukaddes, Tevrat, Çıkış, Bölüm 22:6.2 Osman Cilacı, Günümüz Dünya Dinleri, s. 152.3 Osman Cilacı, Günümüz Dünya Dinleri, s. 135.

YahudiliğinkutsalkitabıolanTevrat’ınTekvinbölümünde,Allah’ınevreniveiçindekicanlılarıyarat-tığındansözedilmektedir.Tevrat’ta,“Eğerateşçıkıpdikenlerevarırsavedemetyığınlarıyahutekinya-huttarlayanarsaateşitutuşturanmutlakaödeyecektir.”1gibisözlerleçevreninkorunmasıgerektiğivur-gulanır.

Hrıstiyanlıktadaçevreninkorunmasıveyeryüzündekicanlılarazararverilmemesiöğütlenir.2

BudizmveHinduizmdeçevreyikorumayabüyükönemverilir.Hinduizmdeçevreyevehayvanlarazararverilmemesiistenir.3Budizmdehayvanların,dağların,nehirlerinveağaçlarıntanrıdanbireriztaşı-dığınainanılırvebunlarınkorunmasıöğütlenir.4

Yaşadığımızçevretoplumunortakdeğeridir.Çevretemizliğiyalnızkendimizideğilbaşkalarınıdailgilendirenbirkonudur.Herbireyçevreyikorumavetemiztutmaklayükümlüdür.Evimizi,sokağımızı,okulumuzu,içtiğimizsuyu,teneffüsettiğimizhavayıdaimatemiztutmalıvekorumalıyız.

Resim 15: İslam dini çevreyi koruma konusuna önem verir.

Günümüzdeyaşanançevresorunlarınıtanımlayarakbunlarınnedenlerinivesorunlailgiliçö-zümönerileriniziaşağıdakitabloyayazınız.

105

Alkollüiçkiiçmek,kumaroynamak,uyuşturucukullanmak,sigaraiçmekzararlıalışkanlıklardandır.Bukötüalışkanlıklarınbireyevetoplumapekçokzararıvardır.Bundandolayıdinlerbugibizararlıalış-kanlıklardankaçınılmasınıöğütlemiştir.

İslamdinizararlıalışkanlıklarıyasaklarvebunlardanuzakdurmayıvebunlardansakınmayıemre-der.Kur’an-ıKerim’de;“Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar, (putlar), fal ve şans okları bi-rer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz.”1buyrularakbunlardankaçınıl-masıistenir.

Peygamberimiz;“İçki bütün kötülüklerin anasıdır.”2 “Sarhoş edici her şey haramdır.”3buyura-rakinsanlarıiçkiveuyuşturucukullanmamalarıkonusundauyarmıştır.

YahudilerinkutsalkitabıTevrat’taiçkiiçmeninzararlıbirdavranışolduğuvurgulanırveiçkidenuzakdurulmasıöğütlenir.“Rabb,Harun’aşöylededi:Senveoğulların,BuluşmaÇadırı’naşarapyadaher-hangibiriçkiiçipgirmeyin,yoksaölürsünüz.Kuşaklarboyuncabirkuralolsunbu.Kutsallabayağıolanı,kirliyletemizibirbirindenayırtetmelisiniz.”4

Hristiyanlığınkutsalkitabıİncil’de,“...Şarapiçmemek...iyidir.”5,“...Şaraplasarhoşolmayın,ondaedepsizlikvardır...”6ifadeleriylesarhoşedicişeylerdenuzakdurulmasıistenmiştir.

Hinduizmdeiçkivekumarkötüvezararlıalışkanlıklardansayılmıştır.Hinduizminkutsalkitapların-danRigVeda’dakumaroynamakkötülenmiştir.7

UyuşturucukullanmamakvesarhoşedicimaddelerdenuzakdurmakvekumaroynamamakBudiz-minahlakiilkelerindendir.8BirBudist,meyhanecilikyapamaz,silah,zehirveuyuşturucuimaledemez,alamazvesatamaz.9

Bizler,kendimizeveailemizezararverenhertürlükötüalışkanlıktanuzakdurmalıyız.Kötüalışkan-lıklarınsağlığımıza,toplumsalilişkilerimizezararvereceğinibilmeliyiz.Böylesialışkanlıklarıolankimse-lerlearkadaşlıketmemeliyiz.Sporyaparak,kitapokuyarakveçalışarakzamanımızıiyibirşekildede-ğerlendirmeliyiz.

1 Maide suresi, 90. ayet.2 İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, C 7, s. 267.3 İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, C 7, s. 229.4 Kitab-ı Mukaddes, Tevrat, Levililer, Bölüm, 10:8-10.5 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Pavlus’un Romalılara Mektubu, Bölüm 14:21.6 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Pavlus’un Efeslilere Mektubu, Bölüm 5:18.7 Osman Cilacı, Günümüz Dünya Dinleri, s. 153.8 Dhammapada, Mükemmelliğe Giden Yol, s. 246-247.9 Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, s.156.

3.7. Zararlı Alışkanlıklardan Kaçınmak

ETKİNLİK ÖYKÜ YAZALIMİçkibeyniyıpratırBünyeyizayıflatırİçenkendinibilmezYıkargönülvehatır. (Tuğba Güler, Din ve Ahlak Öğretiminde Drama Örnekleri, s.40.)

Yukarıdakidörtlükteverilmekistenenmesajıkonualanbiröyküyazınız.

Zararlıalışkanlıknedir??

106

1 Mâide suresi, 32. ayet. 2 Kitab-ı Mukaddes, Tevrat, Çıkış, Bölüm 20:13.; Tesniye, Bölüm 5:17. 3 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit Luka, Bölüm 18:20. 4 Günay Tümer - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, s.101. 5 Dhammapada, Mükemmelliği Giden Yol, s. 246-247. 6 Mâide suresi, 38.ayet. 7 Bakara suresi, 188. ayet. 8 Kitab-ı Mukaddes, Yeni Ahit, Matta, Bölüm 19:18-19. 9 Kitab-ı Mukaddes, Tevrat, Çıkış, Bölüm 20:15; Tesniye, Bölüm 5:19.10 Dhammapada, Mükemmelliğe Giden Yol, s.246-247.

Dinler,toplumsalhayatınhuzurluvemutlubirşekildesürdürülmesiniister.Başkalarınazararveren,toplumsalhuzurubozanhertürlüdavranışıyasaklar.Başkalarınazararvermemektümdinlerdeyeralanahlakiilkelerdenbiridir.Başkalarınazararverenkötüdavranışlarınbaşındacanakıymak,hırsızlıkveya-lancışahitlikyapmakgelmektedir.

Yaşamahakkı,entemel insanhaklarındanbiridir.Adamöldürmekbütündinlercekötübirdavra-nışolarakkabuledilmişveyasaklanmıştır.İslamdini, insanöldürmeyienbüyükgünahlardanbirika-buletmişvebirinsanıöldürmeyibütüninsanlarıöldürmüşgibisaymıştır.BununlailgiliolarakKur’an-ıKerim’de;“...Kim bir cana...kıyarsa bütün insanları öldürmüş gibi olur. Her kim bir canı kurtarırsa bütün insanları kurtarmış gibi olur...”1buyrulur.

Yahudiliğinontemelilkesindenbiri,adamöldürmemektir.YahudilerinkutsalkitabıTevrat’ta,“Öldür-meyeceksin!”2emriyeralmaktadır.

Hristiyanlıkdainsanöldürmeyibüyükgünahlardanbirikabuleder.İncil’de,“Sen,emirleribilirsin:zinaetmeyeceksin,katletmeyeceksin,çalmayacaksın...”3buyrulur.

Hinduizmdeisehiçbircanlınınöldürülmemesiöğütlenmiştir.BudizmdeherBudistinuymasıgerekenbeşemrinbaşındaöldürmemekvebaşkalarınazararver-

memekgelir.4Budizminkutsalmetinlerinde, “Bütün insanlar cezalandırılırken titrerler,bütün insanlarölümdenkorkarlar;sendeonlarabenzediğinihatırlaveneöldürnedeöldürmeyesebepol.”5ifadesiyeralır.

Başkalarınazararvericidavranışlardanbiridehırsızlıkyapmaktır.Hırsızlık,İslam’ınvediğerbütündinlerinhoşgörmediğiveyasakladığıkötübirdavranıştır.

İslamdinibaşkalarınaaitmalınyadaparanınizinsizalınmasınıyasaklamış,Kur’an-ıKerim’dehır-sızlarıncezalandırılmasınıistemiştir.6YüceAllah;“Birbirinizin mallarını haksız yollarla yemeyin…”7 buyurarakhertürlühaksızkazancıyasaklamıştır.

Hristiyanlıktadahırsızlıkyapmakbaşlıcakötüdavranışlardanbirisayılmışveyasaklanmıştır.Hris-tiyanlığınkutsalkitabıİncil’de,“...Hırsızlıkyapma...”8buyrulmaktadır.

YahudilerinkutsalkitabıTevratdahırsızlıktankaçınmayı,Yahudilerinuymasıgerekentemelkural-lardanbirisaymıştır.Yahudilikteonemirdenbiri,“Çalmayacaksın.”9emridir.

HinduizmveBudizmdedehırsızlıkyapmakkötübirdavranışolarakkabuledilir.Budizminbeşte-melahlakiilkesindenbiriçalmamaktır.10

3.8. Başkalarına Zarar Vermemek

Başkalarınazararvericidavranışlaraörneklerveriniz??

107


Dinlerin insanlarısakındırdığıkötüdavranışlardanbirideyalanyereşahitlikyapmaktır. İslamdi-nindeyalancışahitlikkesinlikleyasaklanmıştır.Allah,Kur’an-ıKerim’de;“Ey iman edenler! Adaleti ti-tizlikle ayakta tutan, kendiniz, ana babanız ve akrabalarınız aleyhinde de olsa Allah için şahitlik eden kimseler olun... Hislerinize uyup adaletten sapmayın, (şahitliği) eğer, büker (doğru şahitlik etmez) yahut şahitlik etmekten kaçınırsanız (biliniz ki) Allah yaptıklarınızdan haberdardır.”1buy-rularakyalancışahitlikyapılmamasıistenmiştir.

Yahudilikteyalancışahitlikyapmakyasaklanmıştır.Yahudilerinuymalarıgerekenonemirdenbirideşuşekildedir:“Komşunakarşıyalanşehadettebulunmayacaksın!”2

Hristiyanlıktadayalancışahitlikyapmakkötüdavranışlardansayılmaktaveİncil’dekişuifadelerleyasaklanmaktadır:“...Yalanyeretanıklıketme...”3“...Kötüdüşünceler,cinayet,...yalantanıklıkveiftirahepyürektenkaynaklanır.İnsanıkirletenbunlardır...”4

HinduizmveBudizmdedehemyalancılıkhemdeyalancışahitlikkötübirdavranışolarakkabuledilmiştir.Budizmdeyeralanbeşahlakitemelilkedenbirideyalansöylememektir.Budizmegöreherzamandoğrukonuşmakvedoğruhareketetmekinsanıniçinedüştüğüıstıraptankurtulmasınısağlar.5

Sonuçolarakbaşkalarınazararvericidavranışlarİslam’ınvediğerbütündinlerinhoşgörmediğiveyasakladığıişlerdir.

1 Nisâ suresi, 135. ayet.2 Kitab-ı Mukaddes, Tevrat-Çıkış, Bölüm 20:16; Tesniye, Bölüm 5:20.3 Kitab-ı Mukaddes, Matta, Bölüm 19:18-19; Markos, Bölüm 10:18-19.4 Kitab-ı Mukaddes, Matta, Bölüm 15:19-20.5 Asaf Halet Çelebi, Pali Metinlerine Göre Gotama Buddha, s. 55.

Dünyadamilliyetleri,ırkları,gelenekleri,göreneklerivedinleribirbirindenfarklıpekçokinsantoplu-luğuyaşamaktadır.Dünyamızdaİslamiyet,Hristiyanlık,Yahudilik,Hinduizm,Budizmgibiçeşitlidinleremensupolankişilerbulunduğugibihiçbirdineinanmayankişilerdevardır.

AşağıdakihadistePeygamberimizhangizararlıdavranışlaradikkatçekmektedir?Değerlendiri-niz.

Hz.Peygamberbirgünashabına:

“Büyük günahların en ağırını size haber vereyim mi?”diyesordu.

Ashabıda“Evet,yaResulallah.”dedi.Peygamberimiz;“Allah’a ortak koşmak, ana babaya ita-atsizlik etmek.”dediktensonra,yaslandığıyerdendoğrulupoturduve“İyi dinleyin, bir de yalan söylemek ve yalancı şahitlik yapmak…”diyebuyurdu.(Buhârî,Şehadat,10.hadis.)

4. Başkalarının İnançlarına Hoşgörülü Olmak

Hoşgörülüolmaknedemektir??

108

1 Bakara suresi, 256. ayet.2 Atatürkçülük, C 1, s. 51.

Farklıinançsahiplerininbiraradahoşgörüiçindebirlikteyaşamasıtoplumsalbarışaçısındanönem-lidir. İslamiyet,dinî farklı inançlaramensupkişilerinhaklarınıkoruyanbirdindir. İslam, insanlarındinîinançveyaşayışlarınahoşgörüyleyaklaşılmasınıesasalır.İslam’dakişininbirdineinanıpinanmamakendiisteğinebırakılmıştır.Bukonudakimseyebaskıvezorlamayapılmaz.YüceAllahKur’an’daşöylebuyurur:“Dinde hiçbir zorlama yoktur...”1

TarihboyuncaMüslümanlarınyönetimialtındayaşayan farklıdinmensupları,dinleriniserbestçeyaşamışlardır.Müslümanlarbirlikteyaşadıklarıinsanlarındinlerine,inanç,örfveâdetlerinedaimasay-gılıvehoşgörülüolmuştur.Hz.Peygamber,insanlaraİslamdininiiyilikvegüzellikleanlatmış,kimseyeİslam’ıkabuletmesi içinherhangibirbaskıvezorlamadabulunmamıştır.Hz.PeygamberdönemindeMedine’deMüslümanlar,YahudilerveHristiyanlarbirliktebarışvehoşgörüiçindeyaşamışlardır.

Resim 16: Dinler, insanların inanç ve ibadetlerine saygı göstererek barış ve hoşgörü içinde birlikte yaşamayı emreder.

Anadolu’dayüzyıllarboyuncaMüslüman,YahudiveHristiyangibibirçokfarklıinançmensububarışvehoşgörüiçindebiraradayaşamıştır.Onlaradinveinançlarındandolayıherhangibirbaskıuygulan-mamıştır.Atatürk,Türkmilletininbuniteliğinişusözüyledilegetirmiştir:“Hiçbirmillet,milletimizdençokyabancıunsurlarıninanışveibadetlerinesaygıgöstermemiştir.Hattadenilebilirkidiğerdinsahiplerinindininevemilletinesaygılıolantekmilletbizimmilletimizdir…İstanbul’unfethindenberiMüslümanolma-yanlarınsahipkılındıklarıbugenişimtiyazlarmilletimizindinenvesiyasetendünyanınenhoşgörülüveiyilikseverbirmilletiolduğunukanıtlayanenaçıkdelilidir.”2

109


Atatürk’egöredinvevicdanözgürlüğününönkoşuluhoşgörüdür.BunedenleAtatürkhoşgörüyeönemvermişvehoşgörününtümtoplumdayaygınlaştırılmasıiçinçalışmıştır.Atatürkbirsözündedinvevicdanözgürlüğüileilgilişöyledemiştir:“Dinvemezhepherkesinvicdanınakalmışbiriştir.Hiçbirkim-sehiçbirkimseyi,nebirdinnedebirmezhepkabuletmeyezorlayabilir.Dinvemezhephiçbirzamanpolitikaaletiolarakkullanılamaz.”1

İnsanlar din ve inanç hürriyetine sahiptir.Herdinmensubukendidininiserbestçeyaşa-makvebaşkalarınaanlatmakhakveözgürlü-ğünesahiptir.Ancakbunuyaparkenbaşkaları-nıninançlarınıküçükdüşürücüverencideedicisözvedavranışlardankaçınmalıdır.Karşıtara-fıninancınıçarpıtmak,kötügöstermekgibidav-ranışlardiniyaymahakkınıkötüyekullanmak-tır.Günümüzdebazıinançmensuplarınınkendidinlerini tanıtmaçabalarını,dinlerinianlatmak-tanötekendiinançlarınıyerleştirmemücadele-sine dönüştürdükleri görülmektedir. İstismarcımisyonerler, faaliyetleridünyadaveülkemizdebununbirörneğidir.İstismarcımisyonerlik,hile-liyollarlainsanlarınsosyalveekonomikzaafla-rınısuistimalederekmuhataplarınıdindeğiştirmeyezorlamaktadırlar.İnsanlarınmaddivemanevizaaf-larınıkullanmaya,istismaretmeyeyönelmişbulunmaktadırlar.

Sonuçolarakhepimizistismarcımisyonerlikfaaliyetlerinekarşıduyarlıolmalıyız.Dinimizinilkeleri-nidoğruveiyiöğrenmeliyiz.Kur’an-ıKerim’ivePeygamberimizinhadislerinianlamayaçalışmalıyız.Bil-gili,kültürlükişilerolmayaçalışmalı,kendimizigeliştirmeliyiz.

1 Atatürkçülük, C 1, s.111.

Her insan,kendibenimsediği inancınendoğruolduğunainanır.Budurumfarklıdinmensupları-nınbirbirlerinininançveibadetlerinesaygıgöstererekbarışvehoşgörüiçindebirlikteyaşamasınaen-geldeğildir.

FatihSultanMehmet’inİstanbul’unfethindensonraAnadolu’dakiYahudicemaatlerinegönder-diğiaşağıdakimektubuokuyunuz.BundanhareketleMüslümanlarındiğerdinmensuplarınagös-terdiğihoşgörüyüdeğerlendiriniz.

“OsmanlıPadişahıMehmetderki:AllahbanabirçokülkebahşettivehizmetkârıHz.İbrahimveYakup’unsülalesinesahipçıkmamı,kendilerineyiyecekvermemiveonlarıhimayemealmamıbanaemretti.”

Aranızdakim,Allah’ınyardımıileİstanbul’a,başkentegelipyerleşmeyi,incirinvebağıngölge-sindehuzuriçindeyaşamayı,serbestticaretyapıpmalmülksahibiolmayıarzular?”

(BakiAdam,DinlerArasıDiyalog,DinÖğretimindeYeniYaklaşımlar,s.205.)

Resim 17: Atatürk din ve vicdan özgürlüğüne önem vermiştir. (Atatürk’ün İzmir dönüşü Uşak’ta dualarla karşılanışı), (18 Şubat 1923)

110

• Peygamberi Hz. Musa’dır.

• Kutsal kitabı Tevrat’tır.

• İbadet yeri havradır.

1.Yukarıdaözellikleriverilendinaşağıdakilerdenhangisidir?

A)Hinduizm

B)Yahudilik

C)Hristiyanlık

D)İslamiyet

I. Yahudilik

II. Hinduizm

III. Budizm

2. Yukarıdaverilendinlerdenhangisiyadahangilerivahyedayalıdinlerarasındayeralır?

A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII

İnançesaslarınıntemeliniteslisinancıoluşturur.Teslis,“üçlütanrıinancı”demektir.Teslisinun-surları:Baba,OğulveKutsalRuh’tur.

3.Yukarıdasözüedilendinaşağıdakilerdenhangisidir?

A)İslam B)Hristiyanlık C)Yahudilik D)Budizm

4.OnEmir,aşağıdakidinlerdenhangisindeyeralır?

A)Hristiyanlık B)Budizm C)Yahudilik D)Hinduizm

5. Aşağıdakilerdenhangisidinlerinevrenselahlakiöğütlerindenbirideğildir?

A)Yardımseverlik B)Doğruluk C)Namazkılmak D)İyilik

6.AşağıdakikutsalkitaplardanhangisiHristiyanlaragönderilmiştir?

A)İncil B)Tevrat C)Kur’an C)Zebur

7.AşağıdakilerdenhangisiMüslümanlarınibadetyeridir?

A)Kilise B)Sinagog C)Cami D)Havra



111

11.() Dinlerbüyükleresaygıküçükleresevgigöstermeyiöğütler.

12.() İslamdiniulusalbirdindir.

13.() Din,tarihinbütündönemlerindevarolanevrenselbirolgudur.

14.İyilikveyardımseverlikhakkındavahyedayalıdinlerinnegibiöğütlerverdiğiniörneklerleaçık-layınız.

15.Dinniçinevrenselbirgerçekliktir?Açıklayınız.



“Doğruluk, ahlak, çevre, tevhit”

8. Dinler..................temizliğinedikkatetmemiziveçevreyikorumamızıister.

9.İslamdininininançesaslarınıntemelini..................inancıoluşturur.

10.İnsanınözünde,sözündevedavranışlarındadürüstolmasına..................denir.


112

SÖZLÜK- A -

âciz:1.Gücübirişeyetmezolanındurumu,güçsüzlük.2.Beceriksizlik.adak:Adanılanşey,nezir.adalet:1.Hakvehukukauygunluk,hakkıgözetme,doğruluk.2.Herkesekendineuygundüşeni,

kendihakkıolanıverme.amel:1.Yapılaniş,edim,fiil.2.Birkimsenindininbuyruklarınıyerinegetirmekiçinyaptıkları.arş:İslaminanışınagöregöğünenyüksekkatı.

- B -bağışlamak:Birmalveyahakkıkarşılıkbeklemedenbirinevermek.Herhangibirkötüdavranışiçin

cezavermektenvazgeçmek,affetmek.bağnazlık:Bağnazolmadurumu,bağnazcadavranış,taassup,fanatizm,mutaassıplık.bahşetmek:Karşılıksızolarakvermek,bağışlamak,sunmak.bâki: Sürekli.bereket: 1.Bolluk,gürlük,ongunluk,feyiz,feyezan.2.Yağmur.bezirgân: 1.Tüccar.2.Alışverişteçokkâramacıgüdenkimse3.Mesleğinisadecekazançiçinkul-

lanankimse.bûhtan: Karaçalma,iftira.

- C -cari: 1.Geçerliolan,yürürlükteolan.2.Akan.celil: Çokbüyük,ulu(Allah).Cenabıhak:Allah.cesaret: 1.Güçveyatehlikelibirişegirişirkenkişininkendindebulduğugüven.2.Yüreklilik,yiğit-

lik,yürekvegözpekliği.cömert: Paravemalınıesirgemedenveren,eliaçık,selek,semih,ahi,bonkör.

- D -dâr: İdammahkûmlarınıasmakiçindirek.2.Yurt,ev.Dârûl Erkam:Erkamınevi,Hz.Muhammed,PeygamberliğininilkyıllarındaErkamisimlisahabenin

evindemüslümanlarlabirliktetoplanıroradaonlaraİslamıanlatırdı.delil: 1.İnsanıaradığıgerçeğeulaştırabilecekiz,emare.2.Kanıt.dergâh: Tekke,Eskidentarikattanolanlarınbarındıkları,ibadetvetörenyaptıklarıyer.derman: 1.Güç,takat,mecal.2.İlaç.3.Çıkaryol,çare.derviş: 1.Birtarikatagirmiş,onunyasavetörelerinebağlıkimse,alperen.2.Yoksulluğu,çilekeşli-

ğibenimsemişkimse.3.Alçakgönüllüvehoşgörülükimse.dindar: Dininancıgüçlü,dinkurallarınabağlı(kimse),mütedeyyin.dirhem: 1.Okkanındörtyüzdebirineeşitolan,3,207g’lıkeskibirağırlıkölçüsü.2.Birtürgümüş

para.düşkün: 1.Geçimsıkıntısınadüşmüş.2.Yoksulluksebebiylemutlulukverefahınıyitirmiş.3.Yaş-

lılık,hastalıkvb.sebeplerleçalışmagücünüyitirmiş.- E -

ebedî: Sonsuz,ölümsüz,bengi.

113

ebeveyn: Annevebaba.ecdat: Geçmiştekibüyükler,atalar.embriyo: Yumurtadanmeydanagelen,yumurtazarı,yumurtakabuğuilekorunanyadavücudun

içindebulunanvegelişmeninerkenevrelerindeolangençorganizma.emel: Gerçekleştirilmesizamanabağlıistek.ensar:Hz.Muhammed’eveMüslümanlarahicretzamanındayardımedenMedineliler.erdem: Ahlakınövdüğüiyiolma,alçakgönüllülük,yiğitlik,doğrulukvb.nitelikleringeneladı,fazilet.evren: 1.Gökvarlıklarınınbütünü,kâinat,cihan,âlem,kozmos.2.Düzenliveuyumlubirbütünola-

rakdüşünülenbütünvarlıklar.evrensel: Evrenleilgili.Bütüninsanlığıilgilendiren.ezel:Başlangıcıbelliolmayanzaman,öncesizlik.ezelî: Öncesiz.

- F -fâsık: 1.Allah’ınemirlerinitanımayan,sapkın,günahişleyen.2.Kötülükeden,fesatçı.felaket: Büyükzarar,üzüntüvesıkıntılarayolaçanolayveyadurum,yıkım,bela.ferman: 1.Buyruk,emir,2.OsmanlıDevleti’ndepadişahınverdiğiuyulmasıgerekenhükümlerita-

şıyanyazılıbuyruk.fıkıh:İslamhukukundadinvedünyaişleriyleilgilianakaynaklardanyararlanarakkonulmuşolan

kurallarınbütünü.- G -

gelenek: Birtoplumda,eskidenkalmışolmalarıdolayısıylasaygıntutulupkuşaktankuşağailetilen,kültürelkalıntılar,alışkanlıklar,bilgi,töre.

gıybet: 1.Çekiştirme,yerme,kötüleme.2.Birininarkasındanhoşlanmayacağışekildekonuşma,onundedikodusunuyapma.

günahkâr: Günahlı.- H -

hak: 1.Adalet.2.Adaletin,hukukungerektirdiğiveyabirineayırdığışey,kazanç.hamt: Allah’aşükretme.hanif:1.İslamdininesımsıkıbağlıolankimse.2.İslamiyet’tenöncetekTanrı’yainanan.hasıl :Olan,ortayaçıkangörünen.hayy: 1.Canlı,diri,sonsuzhayatsahibianlamındaYüceAllah’ınsıfatlarındanbiri.2.Diri,canlı,

sağ.helak: 1.Ölme,öldürme,yoketme,yokolma.2.Bitkinbirdurumagelmeveyagetirme.helalleşmek: Alışverişteveyaayrılmasırasındahakkınıbirbirinebağışlamak.hicret:İslamtakvimindetarihbaşısayılanHz.Muhammed’inMekke’denMedine’yegöçetmesi.hidayet:Doğruyol,hakolanMüslümanlıkyolu.hikmet: 1.Bilgelik.2.Neden,gizlineden.3.Allah’ıninsanlarcaanlaşılamayanamacı.4.Özlüsöz,

vecize.5.Felsefe.himaye:1.Koruma,gözetme,esirgeme,koruyuculuk,gözetim.2.Kayırma,elindentutma.hörgüç: 1.Deveninsırtındakitümsek,çıkıntı.2.Buçıkıntıyabenzeyentümsek,çıkıntı.hurafe:Dinesonradangirmişyanlışinanç,batılinanç.

- İ -ibadet:Allah’ınemirleriniyerinegetirme.YüceAllah’ayönelensaygıdavranışı,tapınma.

114

ibret: Kötübirolaydanalınmasıgerekenders,uyarıcısonuç.iftira: Birkimseyekasıtlıveasılsızsuçyükleme,karaçalma.ihanet: Hıyanet,hainlik.ihsan: 1.İyiliketme,iyidavranma.2.Bağışlama,bağıştabulunma.3.Bağışlananşey,kayra,lü-

tuf,inayet,atıfet.İmtiyaz: Başkalarınatanınmayanözel,kişiselhakveyaşart,ayrıcalık.inanç:1.İnanılanşey,görüş,öğreti.2.Birdüşünceyegönüldenbağlıbulunma.infak:Nafakaveripbirkimseningeçiminisağlama.irade: Birşeyiyapıpyapmamayakararvermegücü.istifade: Yararlanma.İstismar: 1.Birininiyiniyetinikötüyekullanma.2.Sömürme.istişare:Danışma.istivâ: Birdençokşeyinbirbirineeşitvedenkolması.itaat : Sözdinleme,boyuneğme,buyruğauyma.izzet: Büyüklük,güzellik,ululuk.

- K -Kâbe:Mekke’debulunan,Müslümanlarcakıbleolarakkabuledilenvehacibadetiyapılırkentavaf

edilenkutsalyer.kâhin: Doğaüstüyollardangizli,bilinmeyenşeyleri,geleceğibilmeiddiasındabulunankimse.karargâh: 1.Birbirlikveyakurumun,kumandanileyardımcışubevebölümlerindenoluşankuru-

luş.2.Ordununuzunbirsüreveyageçiciolarakkonakladığıyer.kayyum: 1.HerşeyikoruyupgözetenanlamındaYüceAllah’ınsıfatlarındanbiri.2.Ezelîveebedî

olan,değişmeyen.kelam: Söz.kem: 1.Noksan,eksik.2.Kötü,fena(göz,sözvb.).kıble:BazıibadetleryerinegetirilirkendönülenKabe’ninbulunduğuyön.kötürüm: 1.Yaşlılıkveyasakatlıksebebiyleyürüyemeyen,ayağakalkamayan(kimse),oturak2.

Yürüyemeyecekderecedesakat(bacak).kul: Allah’agöreinsan,Allah’aitaatveibadeteden.kulluk: 1.Kulolmadurumu,kölelik,ubudiyet.2.Kulunyaptığıiş.kurban: Dininbuyruğunuveyabiradağıyerinegetirmekiçinkesilenhayvan.kutsal: 1.Güçlübirdinîsaygıuyandıranveyauyandırmasıgereken,kutsi,mukaddes.2.Tapınıla-

cakveyayolundacanverilecekderecedesevilen.kültür: Tarihsel,toplumsalgelişmesüreciiçindeoluşturulanbütünmaddivemanevideğerler.

- L -lütuf: Önemverilen,sayılanbirindengeleniyilik,yardım,ihsan,inayet,atıfet.

- M -mabet: Tapınak,ibadetyeri,ibadethane.maddi: Maddeileilgili,maddesel,özdeksel,manevikarşıtı.mahkûm: 1.Hükümlü.2.Zorundaolan,mecbur.3.Kötübirsonucavarmasıkaçınılmazolan.mahşer: Kıyametgünüdirilenlerintoplanacaklarınainanılanyer.manevi: Görülmeyen,duyularlasezilebilen,soyut,ruhani,tinsel,maddikarşıtı.menzil: 1.Yolculuktadinlenmekamacıyladurulanyer,konak.2.İkikonakarasındakiuzaklık.

115

merkezkaç: Merkezdenuzaklaşan.mescit: Genellikleminaresizveküçükcami.mezhep: Birdiningörüş,yorumveanlayışayrılıklarınedeniyleortayaçıkankollarındanherbiri.minnet: Yapılanbiriyiliğekarşıkendiniborçlusayma,gönülborcu.miskin: 1.Çokuyuşukolan(kimse).2.Hoşgörülemeyecekdurumlarkarşısındatepkigösterme-

yen(kimse).mizan: 1.Terazi.2.Tartı,ölçüaleti.3.Ölçü.muayyen: 1.Belirli.2.Belirlenmiş.3.Bilinen.mukadderat: Bütünolaylarıöncedenvedeğişmeyecekbiçimdedüzenlediğineinanılandoğaüstü

güç,ezelîtakdir,yazı,kader,yazgı.musibet:1.Ansızıngelenfelaket,sıkıntıverenşey.2.Uğursuz.mükâfat: 1.Ödül.2.Değerlendirici,sevindiricidavranış.mükellef: 1.Yükümlü.2.Eksiksiz,özenlibirbiçimdeyapılmış.mülk: 1.Ev,dükkânvb.taşınmazmal.2.Vakıfolmayandoğrudandoğruyabirininmalıolanyer

veyayapı.mümin:1.İnanan,inançlı,imanlı,mutekit.2.Müslüman.müsamaha: 1.Hoşgörü,tolerans.2.Görmezliktengelme,gözyumma.müttakî:Haramdanvegünahtançekinen,kendisiniAllah’ınsevmediğişeylerdenkoruyan.

- N -naat: 1.Birşeyinnitelikleriniövme.2.Hz.Muhammed’innitelikleriniövmek,ondanşefaatdilemek

amacıylayazılankaside.nadan: 1.Bilgisiz,cahil.2.Nobran,kaba,kötü.nankör:İyilikbilmez.nasip: 1.Birininpayınadüşenşey.2.Birkimsenineldeedebildiği,sahipolabildiğişey.3.Kısmet,

talih,baht.niyaz:Yalvarma,yakarma.nizam:1.Düzen.2.Kural.

- Ö -ön yargı:Birkimseveyabirşeyleilgiliolarakbelirlişart,olayvegörüntüleredayanarakönceden

edinilmişolumluveyaolumsuzyargı,peşinyargı,peşinhüküm,peşinfikir.özdeyiş: Birdüşünceyi,birduyguyu,birilkeyikısavekesinbirbiçimdeanlatan,genelliklekimtara-

fındansöylendiğibilinenözlüsöz,vecize.- P -

propaganda:Biröğreti,düşünceveyainancıbaşkalarınatanıtmak,benimsetmekveyaymakama-cıylasöz,yazıvb.yollarlagerçekleştirilençalışma.

- R -Rab: Eğiten,koruyananlamınagelenAllah’ınisimlerindenbiri.Rahîm: 1.Koruyan,acıyan,merhameteden.2.Allah’ınahiretteyalnızcamüminleremerhametet-

mesi.resul: İnsanlaraAllah’ınbuyruklarınıbildiren,onlarıdineçağırankimse,elçi,peygamber.

- S - Ş -sadakat: İçtenbağlılık,sağlam,güçlüdostluk.sadaka-i cariye: Öldüktensonradayapankişiyesevapkazandıransadaka.

116

sahabe:Hz.Muhammed’igörmüşveonunsohbetindebulunmuşMüslümanlar,Hz.Muhammed’inarkadaşları.

sevap: HayırlıbirdavranışkarşısındaAllahtarafındanverilecekolanödül.sıdk: Doğruluk,gerçeklik.sıfat: 1.Birkimseningörev,ödev,toplumsalveyahukukibakımdanyeriveözelliği.2.Biradı,nite-

lik,nicelik,yer,sıravb.bakımındanniteleyen,belirtenkelime,önad.simsar: Komisyoncu.softa: Birgörüşe,birinanışakörükörünebağlanankimse.soylu: 1.Doğuştanveyahükümdarbuyruğuyla,bazıayrıcalıklarasahipolanveözelunvanlartaşı-

yan(kimse),asaletli,asil.2.İyitanınmış,köklübirailedengelen(kimse),necip,kişizade.suistimal: Görev,yetkivb.nikötüyekullanma.şefaat: BirininsuçununbağışlanmasıveyadileğininyerinegetirilmesiiçinokimseyleAllaharasın-

dapeygamberinyaptığıaracılık.- T -

taassup: Bağnazlık.takdir: 1.Beğenme,beğenipbelirtme,değerverme.2.Birşeyindeğerini,önemini,gerekliliğinian-

lama.3.Takdirname.4.Değerbiçme.takva: Allah’tankorkma.Dininyasakettiğişeylerdensakınıpbuyurduklarınıyerinegetirme.tedbir:1.Önlem.2.Hazırlık.tesis etmek: Kurmak,ortayaçıkarmak,oluşturmak.tevhit: Allah’ınbirliğineinanma,birsayma,birolarakbakma.

- V -vakıf: 1.Birhizmetingelecektedeyapılmasıiçinbelirlişartlardaveresmîbiryollaayrılarakbirtop-

lulukveyabirkimsetarafındanbırakılanmülk,para2.Birçokkişitarafındankurulmuşvetoplumyararı-naçalışmayıilkeedinmişkuruluş.

veba: 1.Hastafarelerdeninsanageçenbirmikrobunoluşturduğubulaşıcı,öldürücübirhastalık,taun.2.Bazıhayvanhastalıkları.

vefa: Sevgidesebat,sevgidedurma,sevgibağlılığı.vekâlet: 1.Vekillik,vekilolmadurumu,asaletkarşıtı.2.Birininyerineişgörmeyetkisi.vuku bulmak: Olmak,meydanagelmek.

- Y -yazgı: Kader,ezelîtakdir,yazı,alınyazısı,hayat,mukadderat,takdiriilahî.yermek: Birininveyabirşeyinkusurlarınıortayakoymak,hicvetmek.yükümlü:Birşeyiyapmazorunluluğuolan,memur,mükellef.

- Z -zalim: Acımasızvehaksızdavranan,kıyıcı,zulmeden.zât: 1.Kişi.2.Kendi,öz.zerre: Çokküçükparçacık.zulüm: Güçlübirinsanınyasayaveyavicdanaaykırıolarakbaşkasınıuğrattığıkötüdurum,kay-

gı,acımasızlık.

117

KAYNAKÇAACLÛNÎ, İsmail bin Muhammed, Keşfü’l-

Hafâ, Beyrut, 1993.ADAM, Baki, Dinler Arası Diyalog, Din Öğ-

retiminde Yeni Yaklaşımlar, Millî Eğitim Bakanlı-ğı Yayınları, Ankara, 2000.

ADAM, Baki; Mehmet Katar, Dinler Tarihi, Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi Yayı-nı, Eskişehir, 1999.

Afzalur Rahman, Siret Ansiklopedisi, C I-IV, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 1996.

AHMET BİN HANBEL, Müsned, C I-IV, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1982.

Ailem Dergisi, Sayı: 17, Feza Gazetecilik AŞ, Yayını, İstanbul, 2003.

Ali el-Kâri, Şerhu’ş -Şifali’l-Kâdî İyaz, C2, İs-tanbul, 1335 (hicri).

ASYA, Arif Nihat, Dualar ve Âminler, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1996.

Atatürkçülük I-II-III, Millî Eğitim Bakanlığı Ya-yınları, Ankara, 2001.

Atatürkçülük, I,II,III, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2001.

ATEŞ, Süleyman, Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meâli, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul.

BEYDEBA, Kelile ve Dimne, Timaş Yayınla-rı, İstanbul, 2002.

Bhagavad-Gita (çev.: Ömer Cemal Güngö-ren), Yol Yayınları, İstanbul, 2001.

BUHÂRÎ, Sahih-i Buharî, Çağrı Yayınları, İs-tanbul, 1992.

CANAN, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi (Kütüb-i Sitte), Feza Gazetecilik, İstanbul, 1995.

CİLACI, Osman, Günümüz Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1995.

ÇELEBİ, Asaf Halet, Pali Metinlerine Göre Gotama Buddha, Hece Yayınları, İstanbul, 2003.

ÇETİN, Abdurrahman, Örneklerle Hz. Mu-hammed, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2006.

ÇİFTKAYA, Murat, Rahmet Öyküleri, Timaş Yayınları, İstabul, 2006.

DARİMÎ, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.

DEMİRBAĞ, Hatice, Paylaşmak, Diyanet Ço-cuk Dergisi, Sayı: 318, Ocak, Ankara, 2007.

DEMİRAY, Ahmet, Şiirleşen Dualar, Aydın Matbaası, Ankara, 1978.

Dhammapada, Mükemmelliğe Giden Yol (çev.: Cengiz Durkan), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005.

Dinî Kavramlar Sözlüğü, Komisyon, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.

Dinimi Öğreniyorum (Komisyon), Diyanet İş-leri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005.

EBÛ DÂVUD, Sünen, Çağrı Yayınları, İstan-bul, 1992.

ERSOY, Mehmet Âkif, Safahat (hzl.: M. Er-tuğrul Düzdağ), İz Yayıncılık, İstanbul, 1991.

FİDAN, Hafsa, Paylaşmak Erdemdir, Diya-net Çocuk Dergisi, Sayı: 321, Nisan, Ankara, 2007.

GÜBE, Fahrettin, Fidan, Diyanet Çocuk Der-gisi, Sayı: 67, Şubat, Ankara, 1986.

GÜLER, Tuğba, Din ve Ahlak Öğretiminde Drama Örnekleri, Nobel Yayınları, Ankara, 2006.

GÜNDÜZ, Üzeyir, Tek Kanatlı Güvercin, Me-neviş Yayınları, Ankara, 2004.

GÜNDÜZ, Üzeyir, Zekât, Diyanet Çocuk Der-gisi, Şubat, Ankara, 1992.

Hâkim en-Nîsâbûrî, Müstedrek, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut (tarihsiz).

HEYSEMİ, Mecmaü’z-Zevaid, C II, Beyrut, 1982.

İbn Hacer el-Askalani, Fethu’l-Bari, Sahih-i Buhari Şerhi, Polen Yayınları, İstanbul, 2008.

İBN HİŞAM, es-Siretü’n-Nebeviyye, Beyrut, 1971.

İBN MACE, Sünen (çev.: Haydar Hatipoğlu), Kahraman Yayınları, İstanbul, 1982.

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) Öğretim Programı ve Kıla-vuzu, Ankara, 2010.

İlmihâl, (Heyet), C I-II, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.

KATAR, Mehmet, Dinler Tarihi, Anadolu Üni-versitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir, 1999.

Kitab-ı Mukaddes, Kitab-ı Mukaddes Şirke-ti, İstanbul, 2003.

118

Kur’an-ı Kerim Meali, Diyanet İşleri Başkan-lığı Yayınları, Ankara, 2005.

Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Komis-yon, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2005.

MALİK BİN ENES, Muvatta (çev.: Komisyon), Beyan Yayınları, İstanbul, 1994.

MANSUR ALİ NÂSİF, Tâc (çev.: Bekir Sadak), Eser Yayınları, İstanbul, 1973.

MUHYİDDİN-İ NEVEVÎ, Riyazü’s-Salihin ve Tercemesi, C I-III, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, Ankara, 1991.

MÜSLİM, Sahih-i Müslim, Çağrı Yayınları, İs-tanbul, 1992.

NESAÎ, Sünen, C I-VIII, Çağrı Yayınları, İs-tanbul, 1981.

NUMANOĞLU, Cengiz, Farkında mısın?, Şi-irler, İstanbul, 1990.

ÖZBEK, Abdullah, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yayınları, Konya, 1994.

PALAZOĞLU, Ahmet Bekir, Atatürk İlkeleri, Türk Hava Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.

Peygamberimi Öğreniyorum (Komisyon), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005.

Sadi Şirazi, Bostan (çev.: Hikmet İlaydın), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1997.

UÇAR, Cemal, Ulü’l Azm Peygamber Kıssa-larının Enfüsi Manaları, Kitsan Basım Yayın, İs-tanbul, 2011.

SARIÇAM, İbrahim, Hz. Muhammed ve Ev-rensel Mesajı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.

SAYGILI, Safa, Uyuşturucu Madde Bağım-lılığı, okulweb.meb.gov.tr/45/03/...Madde%20Ba-ğımlısı.docx.

Seçme Hadisler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991.

SUYÛTÎ, Camiu’s-Sağir, Mısır, 1938.ŞAHİN, Ahmet, Dinî Hikâyeler, Cihan Yayın-

ları, İstanbul, 2009.TABERANI, Mu’cemu’l-Evsat, C. VIII, Kahire.TDK Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayın-

ları: 549, Ankara, 2009.TDK Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayın-

ları: 859, Ankara, 2009.TİRMİZÎ, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul,

1992.

TÜMER, Günay; Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1996.

Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr/bts

Vakıdi, Kitâbu’l Meğazî, C. II, Kahire, 1965.YAZICI, Seyfettin, Temel Dinî Bilgiler, Diya-

net İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991.YILDIRIM, Suat, Kur’an-ı Hâkim’in Açıkla-

malı Meali, Işık Yayınları, İstanbul, 2004.YİTİK, Ali İhsan, Hinduizm, Yaşayan Dünya

Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Anka-ra, 2007.

ZEBİDÎ, Sahih-i Buhârî Muhtasarı, Tecrid-i Sarih Tercemesi (çev.: Kamil MİRAS,) Diyanet İş-leri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1976.

http://www.kizilay.org.tr/kurumsal/sayfa.php?t=-Kurumsal-Tuzugumuz

http://www.shcek.gov.tr/http://www.mev.org.tr/trhttp://www.diyanetvakfi.org.tr/2/kurumsal/

amac

8.sınıf din kültürü ve ahlak bilgisi

Documents