№ 9 (2018)

Dr. Malte Hartmann

Georgisches Schadensersatzrecht

(Skript zum Richterseminar)

დოქ. მალტე ჰართმანი

ზიანის ანაზღაურება ქართულ სამართალში

(მოსამართლეთა ტრენინგის კონსპექტი)

2

The findings, views, opinions and recommendations expressed in this paper are purely those of the author and do not

necessarily reflect the views of GIZ.

წინამდებარე კონსპექტში გამოთქმული მიგნებები, შეხედულებები, მოსაზრებები და რეკომენდაციები ეკუთვნის

მხოლოდ ავტორს და შეიძლება არ ასახავდეს გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის საზოგადოების

შეხედულებებს

Autor:

Dr. Malte Hartmann ist ein deutscher Jurist. Im 2008 promovierte er an der Westfälischen Wilhelms-

Universität Münster unter Betreuung von Professor Dr. Thomas Hoeren zum Thema: Die

Gemeinschaftsmarke im Verletzungsverfahren. Von 2008 bis 2010 war er als Rechtsanwalt in Hamburg

tätig. Seit März 2010 ist er der Richter in der ordentlichen Gerichtsbarkeit Hamburgs, tätig am

Amtsgericht Hamburg St.-Georg.

ავტორის შესახებ:

დოქ. მალტე ჰართმანი არის გერმანელი იურისტი. 2008 წელს მას მიენიჭა დოქტორის ხარისხი

ვესტფალიის ვილჰელმ მეორის სახელობის მიუნსტერის უნივერსიტეტში, პროფესორი დოქ.

თომას ჰორენის ხელმძღვანელობით, სადოქტორო თემაზე: ევროკავშირის სასაქონლო ნიშანი

რღვევის პროცესში. 2008 წლიდან 2010 წლამდე ის მუშაობდა ადვოკატად ჰამბურგში. 2010

წლიდან ის იკავებს მოსამართლის თანამდებობას ჰამბურგის რაიონულ სასამართლოში.

Translator: თორნიკე დარჯანია

© Autor, 2018

© Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ), 2018

3

GEORGISCHES SCHADENSERSATZRECHT Seminar in Tiflis, 22.-23.07.2011

A. Vorbemerkung ............................................................................................................................................................. 3

B. Relevante Vorschriften des ZGB .................................................................................................................................. 4

C. Prüfungsschema zur Bestimmung des Inhalts eines Schadensersatzanspruchs ............................................................ 4

D. Einzelne Merkmale und bei der Auslegung zu beachtende Grundsätze ...................................................................... 4

I. Ersatzfähiger Schaden ............................................................................................................................................. 4

1. Schaden ....................................................................................................................................................................... 5

2. Kausalität .................................................................................................................................................................... 7

II. In welcher Form ist Schadensersatz zu leisten? ....................................................................................................... 9

1. Wiederherstellung ist möglich .................................................................................................................................. 9

2. Wiederherstellung ist nicht möglich ...................................................................................................................... 10

III. Korrektur der Schadenshöhe ............................................................................................................................. 10

1. Mitverschulden ........................................................................................................................................................ 10

2. Abzug „neu für alt“ ................................................................................................................................................... 11

IV. Einzelfragen: ..................................................................................................................................................... 11

1. Entgangener Gewinn ............................................................................................................................................... 11

2. Immaterieller Schaden / Schmerzensgeld ............................................................................................................... 12

3. Prozessuales .............................................................................................................................................................. 14

4. Herabsetzung einer Vertragsstrafe .......................................................................................................................... 15

5. Schutz von Abbildungen.......................................................................................................................................... 16

A. Vorbemerkung

Gegenstand des Seminars ist die Bestimmung des Inhalts eines zivilrechtlichen Schadensersatzanspruchs. Dies ist

dann erforderlich, wenn im Prozess die Pflicht des Schuldners, Schadensersatz zu leisten, bejaht wurde. Sie kann

sich ergeben aus allen zivilrechtlichen Anspruchsgrundlagen, die als Rechtsfolge den Ersatz des erlittenen

Schadens vorsehen z.B.:

- Art. 394 Abs. 1 ZGB

Verletzt der Schuldner eine Pflicht, so kann der Gläubiger Ersatz des hierdurch entstandenen Schadens verlangen. Dies gilt nicht, wenn

der Schuldner die Pflichtverletzung nicht zu vertreten hat.

- Art. 970 Abs. 2 ZGB

Dem Geschäftsführer ist der Schaden, welcher infolge der Abwehr der gegenwärtigen Gefahr für einen Dritten oder dessen Vermögen

entstanden ist, wenn die Abwehr der Gefahr nicht zur Verpflichtung des Geschäftsführers gehörte, durch die Person zu ersetzen, die die

4

Gefahr herbeigeführt hat, oder durch diejenige, deren Gut der Geschäftsführer zu retten versuchte.

Art. 992 Abs. 1 ZGB

Eine Person, welche vorsätzlich oder fahrlässig einem anderen gegenüber eine widerrechtliche Handlung begeht, ist diesem zum Ersatz

des daraus entstandenen Schadens verpflichtet.

Die einzelnen Tatbestandsvoraussetzungen der möglichen Anspruchsgrundlagen werden hier nicht

angesprochen.

B. Relevante Vorschriften des ZGB

Sieht eine zivilrechtliche Anspruchsgrundlage als Rechtsfolge die Leistung von Schadensersatz vor, bestimmt sich

der Inhalt des Anspruchs nach den Artt. 408-415 ZGB.

Die Artt. 408-415 ZGB finden sich im 4. Kapitel des Dritten Buchs des ZGB „Schuldrecht“. Das Schuldrecht betrifft

das Recht der Schuldverhältnisse. Gemäß Art. 316 Abs. 1 ZGB hat ein Schuldverhältnis das Recht des einen, von

dem andern eine Leistung zu fordern, zum Gegenstand. Es kann nach § 317 Abs. 1 ZGB sowohl durch Vertrag als

auch durch Gesetz (Delikt, ungerechtfertigte Bereicherung oder sonstige gesetzlich vorgesehene Gründe)

begründet werden.

Die Artt. 408-415 ZGB finden damit sowohl auf die vertraglichen Anspruchsgrundlagen, die Schadensersatz als

Rechtsfolge vorsehen (z.B. Art. 394 Abs. 1 ZGB) als auch auf die gesetzlichen (z.B. Art. 992 Abs. 1 ZGB)

Anwendung.

C. Prüfungsschema zur Bestimmung des Inhalts eines Schadensersatzanspruchs

Um den Inhalt eines Schadensersatzanspruchs zu prüfen, empfiehlt sich das folgende Schema:

I. Vorliegen eines ersatzfähigen Schadens

II. Art der Schadensersatzleistung - Naturalrestitution oder Wertersatz in Geld (Art. 409 ZGB)

III. Korrektur der Schadenshöhe

D. Einzelne Merkmale und bei der Auslegung zu beachtende Grundsätze

I. Ersatzfähiger Schaden

Ob ein ersatzfähiger Schaden vorliegt, ist in drei Stufen zu ermitteln:

5

1. Liegt ein Vermögens- oder Nichtvermögensschaden vor?

2. War die schädigende Handlung für den Eintritt des Schadens kausal?

3. Kann der Schaden dem Schädiger zugerechnet werden?

1. Schaden

Es ist zuerst zu prüfen ob überhaupt ein Schaden vorliegt. Dies wird ermittelt nach der sog. „Differenzhypothese“,

die auch Art. 408 Abs. 1 ZGB zugrunde liegt:

„Eine Person, welche zum Schadensersatz verpflichtet ist, hat den Zustand herzustellen, der bestehen würde, wenn der zum

Ersatz verpflichtende Umstand nicht eingetreten wäre.“

Man vergleicht die Situation des Geschädigten, so wie sie sich ohne das Schadensereignis dargestellt hätte (also

„hypothetisch“) mit der Situation, wie sie sich nach dem Schadensereignis im Zeitpunkt der Entscheidung

tatsächlich darstellt. Ergibt dieser Vergleich einen Nachteil für den Geschädigten - ist seine tatsächliche Lage also

schlechter, als sie ohne das Schadensereignis wäre - liegt ein Schaden vor.

Dieses Merkmal ist tatsächlich leichter zu handhaben als rechtlich zu beschreiben. In den meisten Fällen ist es

offensichtlich, dass ein Schaden vorliegt (das Auto hat eine Beule und muss repariert werden; der durch einen

Schlag Verletzte muss ins Krankenhaus und dort behandelt werden; wer eine Lieferung nicht rechtzeitig erhält,

muss sich das Benötigte eilig woanders zu einem höheren Preis besorgen; usw.)

Bei der Bestimmung eines Schadens sind Vermögens- und Nichtvermögensschaden von einander abzugrenzen.

Diese Unterscheidung ist relevant aufgrund von Art. 413 Abs. 1 ZGB:

Art. 413 Abs. 1 ZGB

Eine Entschädigung in Geld wegen eines Nichtvermögensschadens kann nur in den gesetzlich genau bestimmten Fällen in

Form einer angemessenen und billigen Entschädigung gefordert werden.

a. Vermögensschaden

Ein Vermögensschaden setzt voraus, dass die Einbuße des Geschädigten in Geld gemessen werden kann.

Beispiel 1: Ein Auto wird bei einem Unfall am Kotflügel beschädigt, die Instandsetzung kostet 340

Euro.

Beispiel 2: Ein Mietwagen bleibt defekt liegen. Um noch rechtzeitig zu einer Theatervorstellung zu

kommen, muss der M ein Taxi rufen, für das er 50 Euro zahlt.

Beispiel 3: Ein Restaurant bestellt beim Lieferanten 10 Hummer zum Preis von insgesamt 200 Euro

für eine fest gebuchte Abendveranstaltung. Bei der Lieferung am Nachmittag sind die Hummer nicht

dabei. Der Koch schickt einen Kellner zu einem befreundeten Restaurant, das noch 10 Hummer übrig

6

hat. Dort muss er allerdings 350 Euro für die Hummer bezahlen.

Fall 1:

Ein seit mehr als 150 Jahren in der Familie F verwendetes Taufkleid wird in einer Reinigung zerstört. Ein

vergleichbares Kleid lässt sich für 150 Euro neu anfertigen, die Familie verlangt aber 5.000 Euro Schadensersatz

von der Reinigung wegen des „unschätzbaren Verlusts“ an Familientradition.

Zu Recht ?

Abwandlung: Das Kleid wird nicht zerstört sondern nur beschädigt. Die Reparatur kostet allerdings 500 Euro.

Die Reinigung bietet an, 150 Euro für ein neues, gleichwertiges Kleid zu zahlen.

Reicht das aus ?

Fall 2:

Ein Ehepaar beschloss, nach der Geburt dreier Kinder keine weiteren Kinder mehr bekommen zu wollen. Der

Ehemann ließ sich zu diesem Zweck von einem Urologen sterilisieren. Die Sterilisation misslang; der Patient

wurde hierüber nicht aufgeklärt. Seine Ehefrau gebar ein Jahr später ihren vierten Sohn. Das Ehepaar verlangt

von dem Arzt Schadensersatz wegen des Unterhaltsaufwands für das Kind, die Ehefrau darüber hinaus ein

Schmerzensgeld wegen der ungewollten Schwangerschaft und der Geburt des Kindes.

b. Nichtvermögensschaden

Beispiele für gesetzlich ausdrücklich als ersatzfähig vorgesehene Nichtvermögensschäden sind:

- Schmerzensgeld

Art. 413 Abs. 2 ZGB

Im Falle einer Körperverletzung oder Gesundheitsbeschädigung kann der Verletzte auch wegen des

Nichtvermögensschadens eine Entschädigung in Geld verlangen.

- nutzlos aufgewendete Urlaubszeit:

Art. 662 Abs. 2 ZGB

Wird die Reise vereitelt oder nicht wie geschuldet organisiert, so kann der Reisende auch wegen nutzlos aufgewendeter

Urlaubszeit eine angemessene Entschädigung in Geld verlangen.

c. Ausweitung durch den „normativen Schadensbegriff“

Der Begriff des Vermögensschadens wird ausgeweitet durch den sog. „normativen Schadensbegriff“. Demnach

soll nicht nur eine tatsächliche Einbuße an einem Gegenstand ersetzt werden (z.B. durch Beseitigung des

Schadens) sondern auch der Verlust von dessen Gebrauchsmöglichkeit, soweit diese einen Geldwert hat.

7

Fall 3:

Das Auto des G wird beschädigt und muss für eine Woche in die Werkstatt. In dieser Zeit fährt der G mit dem

Fahrrad ins Büro und erledigt seine Einkäufe zu Fuß. Dies macht ihm keinen Spaß und kostet ihn Zeit. Er möchte

Schadensersatz dafür, dass ihm sein Auto für eine Woche nicht zur Verfügung stand.

Zu Recht ?

Abwandlung: Nicht das Auto sondern des Segelboot des G ist beschädigt worden und muss für eine Woche in eine

Werft. Er wäre gerne an zwei Abenden in dieser Woche gesegelt und ärgert sich nun, dass ihm das nicht möglich

war und verlangt für jeden der beiden Abende 100 Euro.

Zu Recht ?

Abwandlung zu Beispiel 2: Das Taxi bleibt im Stau stehen. Der M verpasst die Theatervorstellung und

möchte den Preis für die Theaterkarten von dem Mietwagenunternehmen erstattet bekommen.

2. Kausalität

Es ist dann zu prüfen, ob das haftungsbegründende Ereignis für den Schaden ursächlich im Sinne einer conditio

sine qua non ist. Im Gesetz ist dieses Erfordernis ausgedrückt durch Formulierungen wie z.B.: „hierdurch

entstandenen Schaden“ (Art. 394 ZGB) oder „infolge der Abwehr … entstanden“.

Diese sog. „äquivalente Kausalität“ ist weit auszulegen: Jedes Ereignis, dass nicht hinweggedacht werden kann,

ohne dass der Erfolg entfiele, ist ursächlich im Sinne der äquivalenten Kausalität.

Entsprechend gilt beim pflichtwidrigen Unterlassen einer gebotenen Handlung, dass das Unterlassen dann kausal

ist, wenn die Handlung nicht hinzugedacht werden kann, ohne dass der Schaden entfiele.

Führen zwei verschiedene Handlungen zum gleichen Schaden und hätte jede für sich ausgereicht, den Schaden

herbeizuführen, so sind beide Ursachen kausal für den Schadenseintritt, obwohl jede für sich hinweggedacht

werden könnte.

Beispiel: Ein Elektriker zerstört versehentlich ein bei ihm in der Werkstatt zur Reparatur abgegebenes

Radio. In der Nacht brennt die Werkstatt nach einer Brandstiftung ab und alle Geräte sind zerstört.

Exkurs: Mehrere Schädiger

Wirken mehrere Schädiger bewusst oder unbewusst so zusammen, dass ihre schuldhaften Handlungen

gemeinsam den Schaden verursachen, so haften beide als Gesamtschuldner (Art. 998 Abs. 1 ZGB). Kann die Höhe

des jeweiligen Verursachungsanteils nicht festgestellt werden, so gilt die Zweifelsregelung des Art. 473 Abs. 2

ZGB (Haftung zu gleichen Teilen).

8

Fall 4:

Der S zertrümmert dem O bei einer Schlägerei mit einem Baseballschläger den rechten Fuß. Bei der Operation

im Krankenhaus infiziert sich die Wunde, weil Arzt Z sich nicht die Hände gewaschen hat. Das ganze rechte Bein

muss später amputiert werden. Ein Sachverständiger sagt in der Verhandlung, auch ohne die Infektion im

Krankenhaus wäre der Fuß nicht mehr zu retten gewesen und hätte amputiert werden müssen. Der O verlangt

30.000 Euro Schmerzensgeld für den Verlust des Beins. Für den Verlust des Fußes allein hätte er nur 10.000 Euro

verlangt.

Wieviel kann der O von S, wieviel von Z verlangen ?

Abwandlung: Der S war geistesgestört und haftet daher gemäß Art. 995 Abs. 1 ZGB nicht.

Kann O von Z den gesamten Schaden verlangen ?

c. Beschränkung der Ersatzleistung auf die „unmittelbaren und vorhersehbaren Folgen“

Eingegrenzt wird dieser weite Kreis von Schadensursachen durch die sog, „adäquate Kausalität“. Dieser Gedanke

findet sich ausdrücklich in Art. 412 ZGB:

Art. 412 Ersatzpflichtiger Schaden

Der Ersatz beschränkt sich auf den Schaden, der für den Schuldner voraussehbar war und eine unmittelbare Folge des

schädigenden Verhaltens ist.

Problematisch ist die Frage, ob die Beschränkung des ersatzfähigen Schadens durch Art. 412 ZGB eng oder weit

auszulegen ist.

Fall 5:

Der Hotelgast B gibt in einem Hotel seine Brieftasche zur Aufbewahrung in einem Safe ab. In dieser befinden sich

u.a. 200 Euro und ein Lotterielos. Der Safe wird ausgeraubt, da ein Hotelangestellter vergisst ihn abzuschließen.

Das Geld ist weg und mit dem gestohlenen Lotterielos hätte der B einen Tag später 100.000 Euro gewonnen. Er

möchte nun sowohl die 200 Euro als auch die 100.000 Euro vom Hotel erstattet bekommen.

Zu Recht ?

Um Haftungslücken für den Geschädigten zu vermeiden, sollte die Beschränkung des Art. 412 ZGB eng ausgelegt

werden. Durch diese Regelung soll nur die Haftung für ganz unwahrscheinliche Verläufe herausgefiltert werden.

Die Beurteilung, was vorhersehbar ist und was nicht, erfolgt anhand einer ex-post-Betrachtung vom Standpunkt

des optimalen Beobachters aus und unter Einbeziehung der besonderen Kenntnisse des Schädigers.

Bei der Auslegung, welche Schäden einbezogen werden sollen, ist auch Art. 414 ZGB zu beachten:

Art. 414 Bestimmung eines Schadensumfanges

Bei der Bestimmung des Umfangs des Schadens ist das Interesse, das der Gläubiger an der geschuldeten Leistung hatte, zu

beachten. Zur Bestimmung des Schadensumfanges ist die Zeit und der Ort der Vertragserfüllung zu berücksichtigen.

9

Abwandlung Fall 5: Der B erfährt bereits im Hotel, dass er mit seinem Lotterielos 100.000 Euro gewonnen hat

und bringt seine Brieftasche deshalb in den Hotelsafe. Er weist beim Abgeben ausdrücklich darauf hin, dass der

Inhalt der Brieftasche 100.000 Euro wert ist.

II. In welcher Form ist Schadensersatz zu leisten?

1. Wiederherstellung ist möglich

Kann der Zustand vor Eintritt des Schadensereignisses wieder hergestellt werden, z.B. durch

- Reparatur einer beschädigten Sache

- Wiederbeschaffung einer Sache, die der beschädigten/zerstörten Sache gleichartig ist

- öffentlichen Widerruf einer ehrverletzenden Äußerung

ist der Schadensersatz im Wege der Naturalrestitution, also durch Wiederherstellung des früheren Zustands, zu

leisten.

Der Geschädigte kann wählen, ob der Schädiger den Schaden selbst beheben soll (z.B. selbst repariert, reparieren

lässt oder eine neue Sache kauft) oder ob er vom dem Schädiger den Geldbetrag verlangt, der z.B. zur Reparatur

oder zum Kauf einer neuen Sache erforderlich ist.

Dem steht Art. 409 ZGB

„Ist der Schadensersatz durch Wiederherstellung des ursprünglichen Zustandes nicht oder nur unter unverhältnismäßig

hohen Aufwendungen möglich, so kann der Gläubiger in Geld entschädigt werden.“

nicht entgegen. Diese Vorschrift gibt dem Schädiger nur das Recht, eine Wiederherstellung (z.B. die aufwändige

Wiederbeschaffung eines seltenen Gegenstands) zu verweigern und stattdessen Geldersatz zu leisten, wenn ihm

andernfalls unverhältnismäßige Kosten entstehen würden. Der Geschädigte soll nicht gezwungen sein, sich

wegen einer Reparatur/Wiederbeschaffung mit dem Schädiger herumstreiten zu müssen.

Verlangt der Geschädigte den erforderlichen Geldbetrag, kann er auch selbst entscheiden, ob er den Schaden

tatsächlich reparieren lässt oder den Geldbetrag anders verwendet.

Es gilt der Grundsatz: „Der Geschädigte ist Herr des Restitutionsverfahrens“.

Allerdings folgt aus § 408 ZGB ebenfalls, dass nur der Zustand, wie er vor dem Schadensereignis war,

wiederhergestellt werden soll. Der Geschädigte soll sich nicht an dem Schaden bereichern. Aus diesem Grund

kann er nur den zur Wiederherstellung erforderlichen Geldbetrag verlangen und nicht mehr.

10

2. Wiederherstellung ist nicht möglich

In diesem Fall kann eine Wiederherstellung auch nicht vom Geschädigten verlangt werden (Art. 409 ZGB).

Problematisch sind Fälle, in denen die Wiederherstellung durch z.B. Reparatur oder Wiederbeschaffung möglich

wäre, jedoch mehr kostet als die Sache wert ist. Man wird nicht gleich von unverhältnismäßig hohen

Aufwendungen sprechen können, wenn die Reparaturkosten den Wert der Sache übersteigen.

Eine in der deutschen Praxis anerkannte Grenze, die zur Reparatur von Autos entwickelt wurde, geht von einer

Unverhältnismäßigkeit aus, wenn die Reparaturkosten 130 Prozent des Wiederbeschaffungswerts eines

gleichwertigen Fahrzeugs übersteigen.

Wenn der Geschädigte allerdings ein besonderes Interesse an dem beschädigten Gegenstand hat, ist dies zu

berücksichtigen (siehe Abwandlung zu Fall 1).

III. Korrektur der Schadenshöhe

Der Schadensersatz kann aus verschiedenen Gründen gemindert sein:

1. Mitverschulden

Ist der Geschädigte schuldhaft an der Entstehung des Schadens beteiligt oder unterlässt er es pflichtwidrig, den

Schaden zu mindern, so kann sein eigener Anspruch gemindert sein.

Art. 415 ZGB

(1) Hat bei der Entstehung des Schadens auch der Verletzte mitgewirkt, so hängt die Verpflichtung zum Schadenersatz sowie

der Umfang dieses Ersatzes davon ab, welche Partei den Schaden überwiegend zu vertreten hat.

(2) Dies gilt auch dann, wenn das Verschulden des Verletzten in der Unterlassung besteht, den Schaden abzuwenden oder

zu mindern.

Ein Mitverschulden setzt voraus, dass dem Geschädigten ein Verschulden (also Vorsatz oder Fahrlässigkeit)

vorzuwerfen ist und seine Pflichtverletzung auch kausal für den Schadensbeitrag ist.

Fall 6:

Der wartepflichtige Autofahrer S nimmt dem G an einer Kreuzung die Vorfahrt, weil er denkt, noch vor dem G

rechts abbiegen zu können. Weil der G statt der erlaubten 50 Km/h 80 Km/h fährt, schafft er es nicht und es

kommt zum Zusammenstoß.

G verlangt vollen Schadensersatz, zu Recht ?

11

Fall 7:

Der O wird von dem Hund des S in den rechten Unterarm gebissen. Er säubert die Wunde nicht ausreichend und

geht auch erst nach einer Woche zum Arzt, als er die Schmerzen nicht mehr aushalten kann. Der Unterarm muss

aufgrund einer Infektion der Wunde amputiert werden. Wäre O am Tag nach dem Biss zum Arzt gegangen, hätte

der Arm gerettet werden können.

Der Geschädigte muss zudem von mehreren gleichwertigen Möglichkeiten, den Schaden zu beseitigen, die

günstigere auswählen, er darf nicht auf Kosten des Schädigers wirtschaftlich unvernünftig handeln. Was

vernünftig ist und was nicht kann anhand der folgenden Kontrollfrage festgestellt werden: „Hätte sich ein

wirtschaftlich vernünftiger Geschädigter auch so verhalten, wenn er die Kosten selbst hätte tragen müssen?“

Fall 8:

Bei einem vom S verschuldeten Autounfall wird der VW Golf des G beschädigt und muss für eine Woche in die

Werkstatt. Während dieser Zeit benötigt G einen Ersatzwagen. Er bringt den Wagen in eine Porsche-Werkstatt,

welche die Reparatur für 1.200 Euro ausführt und mietet sich bei der Gelegenheit einen Porsche 911 Carrera für

2.000 Euro/Woche als Ersatzwagen. Ein VW-Golf hätte zur Miete nur 400 Euro/Woche gekostet, die VW-

Werkstatt hätte den Schaden zudem für nur 800 Euro repariert.

2. Abzug „neu für alt“

Bekommt der Geschädigte für eine gebrauchte zerstörte Sache eine neue als Ersatz, so muss er sich anrechnen

lassen, dass er durch den neuen Gegenstand besser gestellt wird als vorher.

Beispiel: In einer Autowaschanlage tritt wegen eines Defekts Wasser in ein Auto ein und zerstört

das 2 Jahre alte Autoradio. Der O kauft sich ein neues Modell und verlangt den gesamten Kaufpreis

von dem Betreiber der Waschanlage.

IV. Einzelfragen:

1. Entgangener Gewinn

Der infolge des Schadensereignisses entgangene Gewinn kann nach Art. 411 ZGB gefordert werden:

Art. 411 ZGB

Der Schadenersatz ist nicht nur für die tatsächlich eingetretene Vermögensminderung, sondern auch für den entgangenen

Gewinn zu leisten. Als entgangen gilt der Gewinn, den die Person nicht erzielt hat aber erzielt hätte, wenn wie geschuldet

geleistet worden wäre.

Entgangener Gewinn ist jeder Vermögensvorteil, der dem Geschädigten ohne das schädigende Ereignis

zugeflossen wäre. Da die Berechnung eines möglichen zukünftigen Gewinns die Prognose einer zukünftigen

Entwicklung erfordert, kann die Höhe eines entgangenen Gewinns nur schwer vollständig bewiesen werden. Es

12

wäre dann erforderlich zu beweisen, dass der spätere Gewinn mit an Sicherheit grenzender Wahrscheinlichkeit

erzielt worden wäre.

Um den Geschädigten mit diesem Beweisrisiko nicht unbillig zu belasten, ist es sachgerecht, zugunsten des

Geschädigten Beweiserleichterungen bei der Berechnung des entgangenen Gewinns vorzunehmen. Diese ist im

deutschen BGB ausdrücklich vorgesehen:

§ 252 BGB Entgangener Gewinn

Der zu ersetzende Schaden umfasst auch den entgangenen Gewinn. Als entgangen gilt der Gewinn, welcher nach dem

gewöhnlichen Lauf der Dinge oder nach den besonderen Umständen, insbesondere nach den getroffenen Anstalten und

Vorkehrungen, mit Wahrscheinlichkeit erwartet werden konnte.

Demnach werden an das Vorbringen eines Geschädigten, er hätte einen Gewinn erzielt, keine allzu strengen

Anforderungen gestellt, eine gewisse Wahrscheinlichkeit dafür, dass der nach dem gewöhnlichen Lauf der Dinge

zu erwartende Gewinn erzielt worden wäre, reicht aus.

Somit kann der Geschädigte

- den entgangenen Gewinn fordern, den er mit gewisser Wahrscheinlichkeit nach dem

gewöhnlichen Lauf der Dinge erzielt hätte,

- einen außergewöhnlich hohen entgangenen Gewinn einfordern, wenn er beweisen kann, dass er

diesen mit Sicherheit erzielt hätte.

Der Schädiger kann durch Gegenbeweis widerlegen, dass der Geschädigte einen Gewinn erzielt hätte.

Beispiele:

- Liefert ein Hersteller dem Händler eine bestellte Sache nicht aus, schuldet er die Differenz

zwischen dem Einkaufs- und Wiederverkaufspreis.

- Bei einem selbstständig Tätigen wird der hypothetische Nettogewinn ersetzt. Der Schaden kann

anhand der gewöhnlich zu erwartenden Erträge der selbstständigen Tätigkeit berechnet werden. Dazu

ist auf die Geschäftsergebnisse des Vorjahres unter Berücksichtigung der aktuellen

Geschäftsentwicklung zurückzugreifen.

2. Immaterieller Schaden / Schmerzensgeld

Die Berechnung eines immateriellen Schadens/Schmerzensgelds kann sich schwierig gestalten, eben da es sich

nicht um einen in Geld messbaren Vermögensnachteil handelt:

Exkurs:

Der Schadensersatz bei Verletzungen von Immaterialgüterrechten z.B. Urheberrechte, Marken, Patente und

Design, kann nach der sog. „dreifachen Schadensberechnung“ festgestellt werden:

13

- Ersatz des tatsächlichen Schadens oder

- Herausgabe des vom Verletzer durch die Verletzung erzielten Gewinns oder

- Zahlung einer „fiktiven Lizenzgebühr“.

Der Geschädigte kann hierbei wählen, welche Art des Ersatzes er bevorzugt.

Art. 13 EU-RL 48/2004 zur Durchsetzung der Rechte geistigen Eigentums:

(1) Die Mitgliedstaaten stellen sicher, dass die zuständigen Gerichte auf Antrag der

geschädigten Partei anordnen, dass der Verletzer, der wusste oder vernünftigerweise hätte wissen müssen, dass er eine

Verletzungshandlung vornahm, dem Rechtsinhaber zum Ausgleich des von diesem wegen der Rechtsverletzung erlittenen

tatsächlichen Schadens angemessenen Schadensersatz zu leisten hat.

Bei der Festsetzung des Schadensersatzes verfahren die Gerichte wie folgt:

a) Sie berücksichtigen alle in Frage kommenden Aspekte, wie die negativen wirtschaftlichen Auswirkungen, einschließlich

der Gewinneinbußen für die geschädigte Partei und der zu Unrecht erzielten Gewinne des Verletzers, sowie in geeigneten

Fällen auch andere als die rein wirtschaftlichen Faktoren, wie den immateriellen Schaden für den Rechtsinhaber,

oder

b) sie können stattdessen in geeigneten Fällen den Schadensersatz als Pauschalbetrag festsetzen, und zwar auf der Grundlage

von Faktoren wie mindestens dem Betrag der Vergütung oder der Gebühr, die der Verletzer hätte entrichten müssen, wenn

er die Erlaubnis zur Nutzung des betreffenden Rechts des geistigen Eigentums eingeholt hätte.

Berechnung von Schmerzensgeld:

Art. 413 Abs. 2 ZGB bestimmt:

„Im Falle einer Körperverletzung oder Gesundheitsbeschädigung kann der Verletzte auch wegen des Nichtver-

mögensschadens eine Entschädigung in Geld verlangen.“

Damit gemeint ist eine Entschädigung über den Vermögensschaden (z.B. Arztkosten) hinaus, die mit diesem

zusammen geltend gemacht werden kann. Zu leisten ist eine angemessene Entschädigung, deren Höhe das Gericht

nach pflichtgemäßem Ermessen bestimmt. Einen Ansatzpunkt sollte der Geschädigte selbst in der Klageschrift

geben, indem er angibt, welche Summe er mindestens als Entschädigung fordert oder was er für angemessen hält.

Das Gericht ist jedoch daran nicht gebunden.

Beispiel: der von dem S verprügelte O verlangt in der Klage „mindestens 1.500 Euro“ Schmerzensgeld,

weil er eine Woche zuhause bleiben musste und keine feste Nahrung zu sich nehmen konnte. Das

Gericht hält nur 750 Euro für angemessen.

Was tatsächlich angemessen ist, bestimmt das Gericht nach seinem Ermessen unter Berücksichtigung,

insbesondere

- der Dauer, Art und Schwere der Beeinträchtigung des Wohlbefindens;

- bleibender körperlicher Entstellungen;

- der persönlichen Verhältnisse des Geschädigten;

14

- des Grad des Verschuldens bei der Verletzung (Vorsatz oder Fahrlässigkeit beim Schädiger,

Mitverschulden des Geschädigten ?) und

- der wirtschaftlichen Leistungsfähigkeit des Schädigers.

In der Praxis wird dabei vor allem mit Tabellen aus früheren Entscheidungen gearbeitet, damit eine

Vergleichbarkeit hergestellt werden kann und Geschädigte Anhaltspunkte dafür haben, welchen Geldbetrag sie

vor Gericht einfordern können. Richter sind an diese Tabellen jedoch nicht gebunden.

Schmerzensgeld beim Tod naher Angehöriger ?

Ein auf den Tod eines nahen Angehörigen gestützter Schmerzensgeldanspruch kommt nur in Ausnahmefällen in

Betracht, wenn über den mit dem Tod eines Angehörigen üblicher Weise einhergehenden seelischen Schmerz

hinaus eine pathologisch fassbare Gesundheitsbeschädigung von einigem Gewicht und einiger Dauer vorliegt, der

überlebende Angehörige damit also selbst an seiner Gesundheit beschädigt wäre.

3. Prozessuales

Im deutschen Prozessrecht gelten zwei wichtige Regelungen, welche die Behandlung von

Schadensersatzansprüchen erleichtern:

Kann die genaue Höhe des Schadens nicht oder nur sehr schwer bewiesen werden, kann das Gericht eine

Schätzung des Schadens vornehmen.

§ 287 ZPO

(1) Ist unter den Parteien streitig, ob ein Schaden entstanden sei und wie hoch sich der Schaden oder ein zu ersetzendes

Interesse belaufe, so entscheidet hierüber das Gericht unter Würdigung aller Umstände nach freier Überzeugung. Ob und

inwieweit eine beantragte Beweisaufnahme oder von Amts wegen die Begutachtung durch Sachverständige anzuordnen sei,

bleibt dem Ermessen des Gerichts überlassen. Das Gericht kann den Beweisführer über den Schaden oder das Interesse

vernehmen.

Dabei müssen die Anknüpfungspunkte, anhand derer das Gericht die Schätzung vorgenommen hat, allerdings

offen benannt werden.

Steht die Höhe des Schadens zum Zeitpunkt der gerichtlichen Entscheidung noch nicht endgültig fest (z.B. weil

noch weitere Operationen wegen einer Verletzung erforderlich sind) kann das Gericht im Urteil feststellen, dass

der Schädiger Schadensersatz leisten muss.

Beispiel eines Urteilstenors: „Es wird festgestellt, dass S verpflichtet ist, dem O den aus dem Unfall

vom 01.10.2010 künftig noch entstehenden Schaden zu ersetzen.“

15

4. Herabsetzung einer Vertragsstrafe

Art. 420 ZGB bestimmt:

„Unter Berücksichtigung tatsächlicher Umstände kann das Gericht eine unverhältnismäßig hohe Vertragsstrafe herabsetzen.“

Im deutschen recht existiert darübeer hinaus eine wichtige und oft relevante Sonderregelung für gewerbliche

Geschäfte (solche, bei denen auf beiden Seiten Kaufmänner im Rahmen ihres Handelsgewerbes tätig geworden

sind):

§ 348 HGB (Handelsgesetzbuch)

Eine Vertragsstrafe, die von einem Kaufmann im Betriebe seines Handelsgewerbes versprochen ist, kann nicht auf Grund der

Vorschriften des § 343 des Bürgerlichen Gesetzbuchs herabgesetzt werden.

Erste Vorraussetzung der Herabsetzung einer Vertragsstrafe ist, dass diese

- wirksam vereinbart und

- verwirkt worden ist.

Zu achten ist für die Wirksamkeit einer Vertragsstrafenvereinbarung in Fällen von Allgemeinen

Geschäftsbedingungen auf

Art. 346 ZGB

Allgemeine Geschäftsbedingungen sind trotz Einbeziehung in den Vertrag nichtig, wenn sie entgegen den Grundsätzen von

Treu und Glauben die andere Vertragspartei benachteiligen. Dabei sind unter anderem die Umstände, unter denen die

Bedingungen in den Vertrag einbezogen wurden und die gegenseitigen Interessen der Parteien zu berücksichtigen.

und

Art 348 lit. e

In Allgemeinen Geschäftsbedingungen, die der Anbietende gegenüber natürlichen Personen verwendet, die keine

Gewerbetreiber sind, ist auch nichtig:

...

e. eine Vereinbarung über die Forderung einer den Schaden übersteigenden Summe (Überhöhte

Schadensersatzforderung);

Aber dennoch kann in extremen Einzelfällen eine Herabsetzung nach der Generalklausel des

Art. 8 Abs. 3 ZGB

(3) Die Beteiligten der rechtlichen Verhältnisse sind verpflichtet, ihre Rechte und Pflichten nach Treu und

Glauben auszuüben.

erfolgen.

16

Fall 9 (Urteil des Bundesgerichtshofs vom 17.07.2008):

Die Firma verkauft Kinderwärmekissen (Einzelpreis 8,00 Euro), die ein Design-Recht der Firma B verletzen.

Nach Abmahnung durch die Firma B verpflichtet sich A – um ein Gerichtsverfahren zu vermeiden -, den

weiteren Verkauf zu unterlassen, Schadensersatz in Höhe von 15.000 Euro zu zahlen und für jeden erneuten

Fall der Zuwiderhandlung eine Vertragsstrafe in Höhe von 7.500 Euro zu zahlen. Zwei Monate später verkauft

A rund 7.000 weitere Kinderwärmekissen und nimmt damit ca. 42.000 Euro ein.

B verlangt nun zunächst 1 Mio. Euro Vertragstrafe und meint, von A rund insgesamt 53 Mio. Euro fordern zu

können. A widerspricht der Forderung.

Generell kommt es bei der Bemessung der Vertragsstrafe in erster Linie auf

- den Sanktionscharakter der Vertragsstrafe und deren Funktion, weitere Zuwiderhandlungen zu

verhüten,

- auf Schwere und Ausmaß der Zuwiderhandlung und ihre Gefährlichkeit für den Gläubiger,

- auf das Verschulden des Verletzers und

- auf die Funktion der Vertragsstrafe als pauschalierten Schadensersatz

an.

Allein das Fehlen eines Schadens rechtfertigt die Herabsetzung der Strafe nicht. Entscheidend ist, welchen

Schaden der Vertragsbruch hätte herbeiführen können. Ist der tatsächliche Schaden höher als die Vertragsstrafe,

kann sie in der Regel nicht herabgesetzt werden.

Übersteigt der Betrag der Vertragsstrafe den Betrag, der vom Gericht nach den oben genannten Kriterien als

angemessen gelten kann, so setzt das Gericht auf Antrag die Vertragsstrafe auf den angemessenen Betrag herab.

Die Beweislast für die tatsächlichen Umstände, welche die unverhältnismäßige Höhe der Vertargsstrafe

begründen sollen, trägt der Schuldner, der zur Zahlung der Vertragsstrafe verpflichtet ist.

5. Schutz von Abbildungen

Dass Fotografien Urheberrechtsschutz in Anspruch nehmen können ist international anerkannt (Art. 2 Abs. 1

Berner Übereinkunft vom 09.09.1886 „photographic works“). Zu unterscheiden ist zwischen Lichtbildwerken

und Lichtbildern

a. Schutz als urheberrechtlich geschütztes Werk

17

Ein nach § 2 Abs. 1 Nr. 5, Abs. 2 UrhG urheberrechtlich geschütztes Lichtbildwerk liegt vor, sobald sich eine

Fotografie als das Ergebnis einer persönlichen geistigen Schöpfung darstellt. Hierfür gilt ein europäisch

einheitlicher Originalitätsmaßstab, der sich in Art. 6 Schutzdauer-Richtlinie (RL 2006/116/EG) findet.

Danach ist eine Fotografie urheberrechtlich bereits dann geschützt, wenn sie das Ergebnis einer eigenen

geistigen Schöpfung ihres Urhebers ist, mithin ein individuelles Werk darstellt, ohne dass es auf irgendwelche

anderen Kriterien insbesondere den Wert oder die Zwecksetzung der Fotografie ankäme. Ein Mindestmaß an

schöpferischer Individualität reicht aus.

Die schöpferische Individualität kann sich aus einer Vielzahl von Faktoren ergeben. Sie kommt keineswegs nur

künstlerischen Fotografien oder Fotos „bekannter“ Fotografen zu. Sie kann sich z. B. ergeben durch die Wahl

eines bestimmten Motivs, etwa.

- durch die Wahl eines bestimmten Aufnahmezeitpunktes,

- durch die Wahl eines bestimmten Bildausschnitts oder die Wahl einer bestimmten Perspektive,

- durch die Verteilung von Licht und Schatten und die Kontrastgebung oder

- durch die Bildschärfe, die Linienführung etc.,

ohne dass alle diese Faktoren zusammen vorliegen müssen.

b. Schutz als Lichtbild (in Deutschland § 72 UrhG)

Als „Lichtbild“ ist jede Art von Fotografie geschützt (z.B. Urlaubsbilder), aber auch ärztliche Röntgenbilder,

Satellitenaufnahmen, Luftbildaufnahmen,

nicht jedoch reine Reproduktionen (z.B. Fotokopien, Mikrofiche oder Druckabzüge)

c.. Unterschiede im Schutz zwischen Lichtbildwerken und Lichtbildern

Schutzdauer

Lichtbildwerke – 70 nach dem Tod des Urhebers

Lichtbilder – 50 Jahre nach erster erlaubter Veröffentlichung des Lichtbilds

Schutzniveau

Lichtbildwerke – geschützt gegen Kopie (neue Aufnahme, das den „schöpferischen Gehalt“, der das Lichtbild als

Werk erscheinen lässt, nachahmt)

Lichtbilder – kein Motivschutz (das Fertigen praktisch gleicher Fotoaufnahmen durch nochmalige Aufnahme

eines Bildes oder Motivs vom gleichen Standort und unter denselben Lichtverhältnissen wäre damit erlaubt)

18

ზიანის ანაზღაურება ქართულ სამართალში

თბილისი, 22-23 ივლისი 2011 წ.

A. შესავალი ...................................................................................................................................... 18

B. სამოქალაქო კოდექსის მნიშვნელოვანი ნორმები ................................................................... 19

C. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის შინაარსის განსაზღვრის შემოწმების სქემა ................ 19

D. ცალკეული საკითხები და განმარტების დროს ყურადღებამისაქცევი საფუძვლები ....... 19

I. ანაზღაურებადი ზიანი ....................................................................................................................... 19

1. ზიანი ........................................................................................................................................................ 20

2. მიზეზობრივი კავშირი ......................................................................................................................... 22

II. რა ფორმით უნდა ანაზღაურდეს ზიანი? ......................................................................................... 24

1. პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა შესაძლებელია .................................................................. 24

2. პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა შეუძლებელია ................................................................... 25

III. ზიანის ოდენობის შესწორება ........................................................................................................ 26

1. თანაბრალეულობა ................................................................................................................................. 26

2. ძველის ახლით ჩანაცვლება ................................................................................................................. 27

IV. ცალკეული შემთხვევები: ............................................................................................................... 27

1. მიუღებელი სარგებელი ........................................................................................................................ 27

2. არამატერიალური ზიანი ...................................................................................................................... 28

3. პროცესუალური მხარე ......................................................................................................................... 30

4. პირგასამტეხლოს შემცირება ............................................................................................................... 31

5. გამოსახულების დაცვის უფლება ....................................................................................................... 32

A. შესავალი

სემინარის საგანს წარმოადგენს სამოქალაქო-სამართლებრივი ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის

შინაარსის განსაზღვრა. ამის საჭიროება დგება მაშინ, როდესაც პროცესში მოვალის ზიანის

ანაზღაურების ვალდებულება დასტურდება. ვალდებულება ზიანის ანაზღაურების თოაბაზე

შესაძლებელია გამომდინარეობდეს იმ ყველა სამოქალაქო-სამართლებრივი მოთხოვნის

საფუძვლებიდან, რომლებიც სამართლებრივი შედეგის სახით მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას

ითვალისწინებენ. ამის მაგალითებია:

-სკ-ის 394-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი

”მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევისას კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს ამით გამოწვეული ზიანის

ანაზღაურება. ეს წესი არ მოქმედებს მაშინ, როცა მოვალეს არ ეკისრება პასუხისმგებლობა ვალდებულების

19

დარღვევისათვის.

-სკ-ის 970-ე მუხლის მე-2 ნაწილი

შემსრულებელს, რომელსაც ზიანი მიადგა იმ საფრთხის თავიდან აცილებისას, რომელიც რეალურად ემუქრებოდა

სხვა პირს ან ქონებას, ხოლო საფრთხის თავიდან აცილება არ შეადგენდა შემსრულებლის სამართლებრივ

მოვალეობას, უნდა აუნაზღაურდეს ზიანი იმ პირისაგან, რომელმაც შექმნა საფრთხე, ან იმ პირისაგან, რომლის

სიკეთის გადარჩენასაც შემსრულებელი ცდილობდა.

-სკ-ის 992-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი

პირი, რომელიც სხვა პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს ზიანს,

ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი.

შესაძლო მოთხოვნათა საფუძვლების ცალკეული წინაპირობების განხილვას მოგვიანებით შევეხებით.

B. სამოქალაქო კოდექსის მნიშვნელოვანი ნორმები

თუ სამოქალაქო-სამართლებრივი მოთხოვნის საფუძველი სამართლებრივ შედეგის სახით

ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებს, მოთხოვნის შინაარსი განისაზღვრება სამოქალაქო კოდექსის

408-415-ე მუხლებით.

408-415-ე მუხლები დარეგულირებულია სამოქალაქო კოდექსის მესამე წიგნის

(”ვალდებულებითი სამართალი”) მე-4 კარში. 316-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვით

ვალდებულებითი ურთიერთობის მონაწილე მხარეს უფლება აქვს მოსთხოვოს მეორე მხარეს

ვალდებულების შესრულება. სკ-ის 317-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვით ვალდებულებითი

ურთიერთობა შესაძლებელია როგორც ხელშეკრულებით, ასევე კანონით დაფუძნდეს (დელიქტი,

უსაფუძვლო გამდიდრება ან სხვა კანონით გათვალისწინებული საფუძველი). შესაბამისად, კოდექსის

408-415-ე მუხლების მოქმედება ვრცელდება როგორც სახელშეკრულებო მოთხოვნის საფუძვლებზე

(რომლებიც სამართლებრივი შედეგის სახით ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებენ, მაგ. სკ-ის 394-ე

მუხლის 1-ლი ნაწილი), ასევე კანონისმიერ მოთხოვნათა საფუძვლებზეც (მაგ. სკ-ის 992-ე მუხლის 1-ლი

ნაწილი)

C. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის შინაარსის განსაზღვრის შემოწმების სქემა

იმისათვის, რომ შევამოწმოთ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის შინაარსი, უნდა შევამოწმოთ

შემდეგი წინაპირობები:

I. ანაზღაურებადი ზიანის არსებობა

II. ზიანის ანაზღაურების სახე - ზიანის ნატურით აღდგენა ან ზიანის ანაზღაურება ფულადი სახით

(სკ-ის 409-ე მუხლი)

III. ზიანის ოდენობის კორექტირება

D. ცალკეული საკითხები და განმარტების დროს ყურადღებამისაქცევი საფუძვლები

I. ანაზღაურებადი ზიანი

20

ანაზღაურებადი ზიანის დასადგენად უნდა შემოწმდეს შემდეგი სამი წინაპირობა:

ა) სახეზეა ქონებრივი თუ არაქონებრივი ზიანი?

ბ) ზიანის მიმყენებელის ქმედება კაუზალურია თუ არა დამდგარი შედეგის?

გ) უნდა შეერაცხოს თუ არა ზიანი ზიანის მიმყენებელ პირს?

1. ზიანი

პირველ რიგში უნდა შემოწმდეს სახეზეა თუ არა საერთოდ ზიანი. ამის დადგენა ხდება ე.წ.

”დიფერენცირებული ჰიპოთეზის” თეორიის თანახმად, რომელიც სკ-ის 408-ე მუხლსაც უდევს

საფუძვლად:

”იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც

იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება.”

უნდა მოხდეს დაზარალებული პირის მდგომარეობის (რომელიც ზიანის მომტანი მოვლენის

დადგომამდე იყო) იმ მდგომარეობასთან შედარება, რომელიც ზიანის მომტანი მოვლენის შემდგომ,

გადაწყვეტილების მიღების მომენტისთვის, ფაქტობრივად სახეზეა. თუ ამ შედარების შედეგად

დგინდება ზიანი, მაშასადამე, დაზარალებული პირის ფაქტობრივი მდგომარეობა გაუარესებულია,

ვიდრე იგი ზიანი მომტანი მოვლენის დადგომამდე იყო, მაშინ ზიანის არსებობა დასტურდება.

ამ მდგომარეობის ფაქტობრივი დადგენა უფრო მარტივია, ვიდრე მისი იურიდიული აღწერა. ხშირ

შემთხვევებში ნათლად მოცემულია, რომ ზიანი სახეზეა (მანქანა დაზიანებულია და უნდა

გარემონტდეს; დარტყმის შედეგად დაზიანებული პირი საავადმყოფოში უნდა მოთავსდეს და

მკურნალობა ჩაუტარდეს; ის, ვინც საქონელს დროულად ვერ იღებს, იძულებული ხდება სხვაგან უფრო

მაღალ ფასში შეიძინოს იგი და ა.შ.)

ზიანის განსაზღვრისთვის ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს ქონებრივი და არაქონებრივი ზიანი.

ეს გამიჯვნა რელევანტურია სკ-ის 413-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვით:

სკ-ის 413-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი:

”არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს მხოლოდ კანონით

ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით.”

ა) ქონებრივი ზიანი

ქონებრივი ზიანის წინაპირობის მიხედვით დაზარალებული პირის ზიანის ფულადი სახით

გამოსახვა შესაძლებელი უნდა იყოს.

მაგალითი 1: ავარიის დროს მანქანას დაუზიანდა წინა მხარე, რომლის შეკეთებაც 340 ევრო ჯდება

21

მაგალითი 2: ნაქირავები მანქანა დეფექტის გამო მწყობრიდან გამოდის. ”ა”-მ სპექტაკლს რომ მიუსწროს

იძახებს ტაქსს, რომელიც 50 ევრო უჯდება.

მაგალითი 3: შეკვეთილი საღამოს ღონისძიებისთვის რესტორანი მიმწოდებელს უკვეთავს 10 ცალ

კიბორჩხალას 200 ევროდ. მიწოდებისას აღმოჩნდება, რომ კიბორჩხალები არ არის ადგილზე. მზარეული

აგზავნის ოფიციანტს ნაცნობ რესტორანში, სადაც 10 ცალი კიბორჩხალა მორჩენილი აქვთ. თუმცა, იქ

ოფიციანტმა 10 კიბორჩხალისთვის 350 ევრო უნდა გადაიხადოს.

ბ) არაქონებრივი ზიანი

კანონით ნათლად გათვალისწინებული ანაზღაურებადი არაქონებრივი ზიანის მაგალითს

წარმოადგენს:

- ზიანის ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვის

სკ-ის 413-ე მუხლის მე-2 ნაწილი

”სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს

შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც.”

- ფუჭად გაცდენილი შვებულების დრო

სკ-ის 662-ე მუხლის მე-2 ნაწილი

”თუ მოგზაურობა ჩაიშალა ან იგი არაჯეროვნად იყო ორგანიზებული, მაშინ ტურისტს შეუძლია

მოითხოვოს ასევე შვებულების უსარგებლოდ დაკარგვით გამოწვეული შესაბამისი ფულადი

ანაზღაურება.”

კაზუსი 1. ”ა”-ს ოჯახი 150 წლის მანძილზე იყენებდა ერთსა და იმავე ნათლობის კვართს,

რომელიც მისი გაწმენდისას გამწმენდმა ფირმამ განადგურდა. მსგავსი ახალი კვართის

დამზადება 150 ევრო ჯდება, თუმცა, ოჯახი ითხოვს ზიანის სახით 5 000 ევროს გადახდას

ფირმისგან, ვინაიდან მათ ოჯახური ტრადიციების ”შეუფასებელი დანაკარგი” განიცადეს.

კანონიერია მოთხოვნა?

მოდიფიკაცია: კვართი არ განადგურდა, არამედ მხოლოდ დაზიანდა. მისი რემონტი ჯდება

500 ევრო. გამწმენდი ფირმა სთავაზობს მსგავსი, ახალი კვართის შეძენას 150 ევროდ.

საკმარისია შეთავაზება?

კაზუსი 2. მესამე ბავშვის დაბადების შემდგომ წყვილმა გადაწყვიტა, რომ აღარ სურთ მეტი

ბავშვის ყოლა. ქმარმა სტერილიზაციის (გამრავლების ფუნქციის ხელოვნური მოშლის)

მიზნით მიმართა უროლოგს. თუმცა, სტერილიზაცია წარუმატებელი გამოდგა, პაციენტი კი

ამის შესახებ არ გააფრთხილეს. ერთი წლის შემდგომ მისმა ცოლმა მე-4 ბავშვი გააჩინა.

წყვილი ითხოვს ექიმისგან ზიანის ანაზღაურებას ბავშვის შენახვის ხარჯებისთვის, ხოლო

ცოლი მორალური ზიანის ანაზღაურებას არასასურველი ფეხმძიმობისა და ბავშვის

დაბადებისთვის.

ფფვვფდვვფდ

22

გ) ქონებრივი ზიანის გაფართოება ”ნორმატიული ზიანის ცნებით”

ქონებრივი ზიანის ცნების გაფართოება ხდება ე.წ. ”ნორმატიული ზიანის ცნებით”. მის მიხედვით

არამარტო ნივთისადმი ფაქტობრივად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება ხდება (მაგ. ზიანის

აღმოფხვრა), არამედ ასევე იმ დანაკარგების, რომელთა მიღებაც შესაძლებელი იქნებოდა ნივთის

გამოყენებით, თუ ამის ფულადი სახით გამოსახვა შესაძლებელია.

მე-2 მაგალითის მოდიფიკაცია: ტაქსი საცობში ხვდება. ”ა” ვეღარ მიუსწრებს თეატრის წარმოდგენას და

სურს, რომ თეატრის ბილეთების საფასური ავტომობილების გამქირავებელი ფირმისგან მიიღოს.

2. მიზეზობრივი კავშირი

შემდგომ უნდა შემოწმდეს პასუხისმგებლობის წარმომშობი მოვლენა ზიანის დადგომის

გამომწვევი თუ იყო. ეს მოწმდება დებულებით condition sine qua non და კანონშიც ნათლადაა

ფორმულირებული, მაგ: ”ამით გამოწვეული ზიანის” (სკ-ის 394-ე მუხლი) ან ”იმ საფრთხის თავიდან

აცილებისას……მიადგა”.

ეს ე.წ. ”ექვივალენტური მიზეზობრიობა” ფართოდ უნდა განიმარტოს. ნებისმიერი მოვლენა,

რომლის გარეშეც ეს ზიანი არ დადგებოდა, ექვივალენტური მიზეზობრიობის თანახმად შედეგის

გამომწვევად მიიჩნევა.

შესაბამისად, შესასრულებელი უმოქმედების დროს ვალდებულების საწინააღმდეგო მოქმედებაც

მიზეზობრივია, როდესაც ამ მოქმედების გარეშე შედეგი არ დადგებოდა

მაშინ, როდესაც ორი განსხვავებული ქმედება ერთ ზიანს იწვევს და თითოეულის არსებობა

ცალკე საკმარისი იქნებოდა ამ ზიანის დადგომისთვის, ორივე გამომწვევი ქმედება მიზეზობრივ

კაზუსი 3. ”ა”-ს ავტომობილი დაზიანდა და ერთი კვირის განმავლობაში სახელოსნოში უნდა

იდგეს გასარემონტებლად. ამ ერთი კვირის განმავლობაში ”ა” სამსახურში ველოსიპედით

დადის, ხოლო საყიდლებზე ფეხით უწევს წასვლა. მას ეს ყველაფერი სიამოვნებას არ ანიჭებს

და მეორეს მხრივ დროის ფასად უჯდება. იგი ითხოვს ზიანის ანაზღაურება იმისათვის, რომ

მან ერთი კვირის განმავლობაში თავისი მანქანა ვერ გამოიყენა.

კანონიერია მისი მოთხოვნა?

მოდიფიკაცია: ”ა”-ს დაუზიანეს არა მანქანა, არამედ იალქნიანი ნავი, რომელიც ერთი კვირის

განმავლობაში ნავსაშენში შესაკეთებლად უნდა იდგეს. ამ კვირის განმვლობაში ”ა”

სიამოვნებით გავიდოდა ორ საღამოს ნავით სასეირნოდ და ახლა გაბრაზებულია, რომ მან ეს

ვერ შეძლო და ითხოვს თითოეული საღამოსთვის ზიანის ანაზღაურებას საღამოზე 100

ევროს ოდენობით?

კანონიერია მისი მოთხოვნა?

23

კავშირშია ზიანის დადგომასთან, მიუხედავად იმისა, რომ თითოეული მათგანის გარეშეც დადგებოდა

იგივე ზიანი.

მაგალითად: ელექტრიკოსი თავის სახელოსნოში შეკეთების დროს დაშვებული შეცდომის გამო

ანადგურებს შესაკეთებლად მიბარებულ რადიოს. ღამით იწვება სახელოსნო და ყველა აპარატი, მათ

შორის რადიოც.

ექსკურსი: ზიანის მიმყენებელთა სიმრავლე

მაშინ, როდესაც რამოდენიმე ზიანის მიმყენებელი პირი ერთად მოქმედებს გაცნობიერებით ან

გაუცნობიერებლად, ისე რომ მათი ერთობლივი ბრალეული ქმედება ზიანს იწვევს, ორივე პასუხს აგებს

როგორც სოლიდარული მოვალე (სკ-ის 998-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი). თუ ვერ დგინდება რა სიდიდით

გამოიწვია თითოეულმა ზიანი, ასეთ შემთხვევაში, გამოიყენება სკ-ის 473-ე მუხლის მე-2 ნაწილი

(პასუხისმგებლობა თანაბარწილად).

გ. ანაზღაურების შეზღუდვა ”უშუალო და განჭვრეტადი შედეგებით”

ზიანის გამომწვევი მიზეზობრიობის წრის შეზღუდვა ხდება ე.წ. ”ადეკვატური მიზეზობრიობის”

თეორიით. ეს მოსაზრება გამაგრებულია სკ-ის 412-ე მუხლში:

მუხლი 412. ზიანი, რომელზედაც ვრცელდება ანაზღაურების მოვალეობა

ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ის ზიანი, რომელიც მოვალისათვის წინასწარ იყო სავარაუდო და

წარმოადგენს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგს.

პრობლემურია, თუ როგორ უნდა განიმარტოს სკ-ის 412-ე მუხლის მიხედვით ანაზღაურებადი ზიანის

შეზღუდვა, ფართო თუ ვიწრო გაგებით?

კაზუსი 4:

”ა”-მ ჩხუბში ”ბ”-ს ბეიზბოლის ჯოხით დაუმსხვრია მარჯვენა ტერფი. საავადმყოფოში

ოპერაციის დროს ”ბ”-ს ჭრილობაში ინფექცია შეეჭრება, იმიტომ რომ ექიმმა ”გ”-მ ხელები არ

დაიბანა. მოგვიანებით საჭირო გახდება მთლიანი მარჯვენა ფეხის ამპუტაცია. სასამართლო

პროცესზე ექსპერტი ამბობს, რომ საავადმყოფოში დაიმფიცირების გარეშეც ვერ

მოხერხდებოდა ტერფის გადარჩენა და მაინც მისი ამპუტაცია გახდებოდა საჭირო. ”ბ”

ითხოვს 30 000 ევროს მორალურ ზიანს დაკარგული ფეხისთვის. ტერფის დაკარგისთვის იგი

მხოლოდ 10 000 ევროს მოითხოვდა.

რა ოდენობით ზიანის მოთხოვნა შეუძლია ”ბ”-ს ”ა”-სგან და რა ოდენობით ”გ”-სგან?

მოდიფიკაცია: ”ა” იყო სულით ავადმყოფი და პასუხს არ აგებს სკ-ის 995-ე მუხლის 1-ლი

ნაწილის თანახმად. შეუძლია თუ არა ”ბ”-ს რომ მთლიანი ზიანი ”გ”-სგან მოითხოვოს?

24

დაზარალებული პირისთვის პასუხისმგებლობის ხარვეზები თავიდან რომ ავიცილოთ, სკ-ის 412-ე

მუხლის შეზღუდვა ვიწროდ უნდა განვმარტოთ. ამ რეგულირების თანახმად პასუხისმგებლობა

მოვლენათა სრულიად არარეალური განვითარებებისთვის უნდა გამოირიცხოს. იმის დადგენა, თუ რა

იყო წინასწარ განჭვრეტადი და რა არა, უნდა მოხდეს თავდაპირველი მომენტიდან დაკვირვებით,

საშუალო დამკვირვებლის მიერ ზიანის მიმყენებელი პირის განსაკუთრებული ცოდნის

გათვალისწინებით.

იმის გასარკვევად, თუ რომელი ზიანი შეიძლება იქნეს მიჩნეული ანაზღაურებადად, ყურადღება უნდა

მივაქციოთ სკ-ის 414-ე მუხლს.

მუხლი 414. ზიანის ოდენობის განსაზღვრა

ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაშია მისაღები ის ინტერესი, რომელიც კრედიტორს ჰქონდა

ვალდებულების ჯეროვანი შესრულების მიმართ. ზიანის ოდენობის დასადგენად გათვალისწინებულ უნდა იქნეს

ხელშეკრულების შესრულების დრო და ადგილი.

II. რა ფორმით უნდა ანაზღაურდეს ზიანი?

1. პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა შესაძლებელია

თუ შესაძლებელია იმ მდგომარეობის აღდგენა, რომელიც არსებობდა ზიანის გამომწვევ მოვლენამდე,

მაგალითად”

- დაზიანებული ნივთის შეკეთება,

- ნივთის შოვნა, რომელიც დაზიანებული/განადგურებული ნივთის მსგავსია,

- საჯაროდ ბოდიშის მოხდა პატივის შემლახველი ცნობების გახმაურებისთვის,

მაშინ ზიანის ანაზღაურება შესაძლებელია ზიანის ნატურით აღდგენით, მაშასადამე, პირვანდელი

მდგომარეობის აღდგენით.

დაზარალებულ პირს შეუძლია აირჩიოს ზიანის მიმყენებელ პირს აღმოაფხვრევინებს ზიანს (მაგ. ზიანის

მიმყენებელი თვითონვე გაარემონტებს ან სხვა გაარემონტებინებს ან ახალ ნივთს იყიდის) თუ მისგან

ზიანის ანაზღაურების სახით ფულს მოითხოვს, რომელიც საჭიროა გარემონტებისთვის ან ახალი

კაზუსი 5:

სასტუმროს სტუმარი ”ბ” სასტუმროს ადმინისტრაციას მიაბარებს თავის საფულეს სეიფში

შესანახად. საფულეში დევს 200 ევრო და ლატარიის ბილეთი. სეიფი გაიძარცვება, რადგან

სასტუმროს თანამშრომელს დაავიწყდება მისი ჩაკეტვა. ფული მოიპარეს და ლატარიის

ბილეთიც, რომლითაც ”ბ” ერთი დღის შემდგომ 100 000 ევროს მოიგებდა. სასტუმროსგან იგი

ითხოვს როგორც 200 ევროს, ასევე 100 000 ევროს სახით ზიანის ანაზღაურებას.

კანონიერია მისი მოთხოვნა?

კაზუსი 5-ის მოდიფიკაცია:

”ბ” ჯერ კიდევ სასტუმროში შეიტყობს, რომ თავისი ბილეთით 100 000 ევრო მოიგო და

ამიტომ აძლევს თავის საფულეს სეიფში შესანახად. საფულის გადაცემისას იგი ნათლად

უცხადებს თანამშრომელს, რომ საფულეში 100 000 ევროა.

25

ნივთის შესაძენად.

ამ მსჯელობას არ ეწინააღმდეგება სკ-ის 409-ე მუხლი:

”თუ ზიანის ანაზღაურება პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენით შეუძლებელია ან ამისათვის საჭიროა

არათანაზომიერად დიდი დანახარჯები, მაშინ კრედიტორს შეიძლება მიეცეს ფულადი ანაზღაურება.”

ეს ნორმა ზიანის მიმყენებელ პირს აძლევს მხოლოდ იმის უფლებას, რომ პირვანდელი მდგომარეობის

აღდგენაზე (მაგ. იშვიათი საგნის ხარჯიანი შოვნა) უარი განაცხადოს და ამის ნაცვლად ზიანი ფულადი

სახით აანაზღაუროს მაშინ, როდესაც მას წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუსაბამოდ დიდი ხარჯები

წარმოეშობა. ზიანის მიმყენებელი პირი არ უნდა იყოს იძულებული, რომ პირვანდელი მდგომარეობის

აღდგენის ან გარემონტების გამო ზიანის მიმყენებელ პირთან იდაოს.

თუ დაზარალებული პირი ითხოვს საჭირო თანხას, მასვე შეუძლია გადაწყვიტოს თანხას

გარემონტებისთვის გამოიყენებს თუ სხვა რამისთვის.

ამ შემთხვევაში მოქმედებს დებულება: ”დაზარალებული პირი არის რესტიტუციის პროცესის ბატონი”

ამასთანავე, სკ-ის 408-ე მუხლიდან გამომდინარეობს, რომ მხოლოდ ის მდგომარეობა უნდა აღდგეს,

რომელიც ზიანის გამომწვევ მოვლენამდე არსებობდა. დაზარალებული პირი არ უნდა გამდიდრდეს

ზიანის ანაზღაურებით. ამის გამო მას შეუძლია მხოლოდ პირვანდელი მდგომარეობის აღსადგენად

საჭირო თანხა მოითხოვოს.

2. პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა შეუძლებელია

ამ შემთხვევაში პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა დაზარალებულ პირსაც არ შეიძლება მოეთხოვოს

(სკ-ის 409-ე მუხლი).

პრობლემურია ის შემთხვევა, როდესაც პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა მაგ. გარემონტება ან

საგნის შოვნა შესაძლებელია, თუმცა უფრო მეტი ჯდება, ვიდრე თვითონ ნივთი ღირს. შეუსაბამოდ დიდ

ხარჯების გამო პირვანდელი მდგომაროების აღდგენის გამორიცხვა ავტომატურად არ ხდება,

მაგალითად, როდესაც ნივთის შეკეთების ხარჯები ნივთის ფასს აჭარბებს.

გერმანიის სასამართლო პრაქტიკაში აღიარებულია ზღვარი, რომელიც შემუშავებულ იქნა

ავტომობილის შეკეთების ხარჯებთან დაკავშირებით და რომლის მიხედვითაც შეუსაბამოდ დიდ

ხარჯებთან გვაქვს საქმე, როდესაც შეკეთების ხარჯები 130 %-ით აჭარბებს იგივე ღირებულების

ავტომობილის ხელახალი შეძენის ხარჯებს.

თუმცა, დაზარალებული პირის განსაკუთრებული ინტერესი საგნის მიმართ ასევე

გათვალისწინებულ უნდა იქნეს (იხ. კაზუსი 1-ის მოდიფიკაცია).

26

III. ზიანის ოდენობის შესწორება

ზიანის ანაზღაურების ოდენობა შესაძლებელია სხვადასხვა მიზეზების გამო შემცირდეს:

1. თანაბრალეულობა

მაშინ, როდესაც დაზარალებული პირს ზიანის წარმოშობაში ბრალეულად მიუძღვის წილი ან

ზიანის წარმოშობას ბრალეული უმოქმედობით იწვევს, ზიანის ოდენობა მცირდება და შესაბამისად

მისი მოთხოვნაც ანაზღაურებაზე შემცირებას ექვემდებარება.

მუხლი 415. დაზარალებულის ბრალი ზიანის დადგომაში

1. თუ ზიანის წარმოშობას ხელი შეუწყო დაზარალებულის მოქმედებამაც, მაშინ ზიანის ანაზღაურების

ვალდებულება და ამ ანაზღაურების მოცულობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ უფრო მეტად რომელი მხარის

ბრალით არის ზიანი გამოწვეული.

2. ეს წესი გამოიყენება მაშინაც, როცა დაზარალებულის ბრალი გამოიხატება მის უმოქმედობაში _ თავიდან

აეცილებინა ან შეემცირებინა ზიანი.

თანაბრალეულობის წინაპირობების მიხედვით უნდა დგინდებოდეს დაზარალებული პირის

ბრალეულობა (განზრახვა ან გაუფრთხილებლობა) და მის მიერ ვალდებულების დარღვევაში შეტანილი

წვლილი ზიანის დადგომის მიზეზობრივი უნდა იყოს.

დაზარალებული პირი ვალდებულია სხვადასხვა თანაბარი მნიშვნელობის ზიანის

გამომსწორებელი შესაძლებლობებიდან ისეთი აირჩიოს, რომელიც ყველაზე ხელსაყრელია, მას არ აქვს

უფლება ზიანის მიმყენებელი პირის ხარჯზე ეკონომიკურად არახელსაყრელად იმოქმედოს. თუ რა არის

ხელსაყრელი და რა არა, შესაძლებელია შემდეგი კითხვით შემოწმდეს: ”მოიქცეოდა ასე ეკონომიკური

თვალსაზრისით ყაირათიანი დაზარალებული პირი, ეს ხარჯები თვითონ რომ ჰქონოდა

ასანაზღაურებელი?”

კაზუსი 6: მძღოლი ”ა”, რომელიც ვალდებული იყო დაეთმო გზა ”ბ”-თვის გადის

გზაჯვარედინზე, ვინაიდან ფიქრობს, რომ დაასწრებს ”ბ”-ს მარჯვნივ შეხვევას. ვინაიდან ”ბ”

დაშვებული 50 კმ/სთ-ის ნაცვლად 80 კმ/სთ-ით მოძრაობს, ”ა” ვერ ახერხებს შესწრებას და

ისინი ეჯახებიან ერთმანეთს.

”ბ” ითხოვს მისგან ზიანის სრული მოცულობით ანაზღაურებას. კანონიერია მისი მოთხოვნა?

კაზუსი 7: ”ა”-ს უკბენს ”ბ”-ს ძაღლი მარჯვენა ხელის მტევანზე. იგი სათანადოდ არ

დაიმუშავებს ჭრილობას და მხოლოდ ერთი კვირის შემდგომ მიდის ექიმთან, ვინაიდან

ტკივილებს ვეღარ უძლებს. დადგინდება, რომ ჭრილობის მძლავრი ინფექციის გამო

მარჯვენა მტევნის ამპუტაციაა საჭირო. იმ შემთხვევაში, თუ ”ა” ჭრილობის მიყენების დღესვე

წავიდოდა ექიმთან, მას აღარ დაჭირდებოდა მტევნის ამპუტაცია.

27

2. ძველის ახლით ჩანაცვლება

მაშინ, როდესაც დაზარალებული პირი ნახმარი განადგურებული ნივთისთვის ახალ ნივთს იღებს, მან

თავი უნდა ჩათვალოს ისე, რომ ახალი საგნის მიღებით იგი უკეთეს მდგომაროებაში დგება, ვიდრე ადრე

იყო.

მაგალითი: მანქანის სარეცხ სალონში დეფექტის გამო ჩავიდა წყალი მანქანაში და გააფუჭა ორი წლის

მანქანის რადიო. ”ა” ყიდულობს რადიოს ახალ მოდელს და სალონისგან ითხოვს მთლიანი თანხის

ანაზღაურებას.

IV. ცალკეული შემთხვევები:

1. მიუღებელი სარგებელი

ზიანის შედეგად მიუღებელი სარგებელი შესაძლებელია მოთხოვნილ იქნას სკ-ის 411-ე მუხლის

შესაბამისად:

მუხლი 411. ზიანის ანაზღაურება მიუღებელი შემოსავლისათვის

ზიანი უნდა ანაზღაურდეს არა მხოლოდ ფაქტობრივად დამდგარი ქონებრივი დანაკლისისთვის, არამედ

მიუღებელი შემოსავლისთვისაც. მიუღებლად ითვლება შემოსავალი, რომელიც არ მიუღია პირს და რომელსაც იგი

მიიღებდა, ვალდებულება ჯეროვნად რომ შესრულებულიყო.

მიუღებელი შემოსავალი არის ყველა ის ქონებრივი ნამატი, რომელსაც მიიღებდა

დაზარალებული პირი ზიანის გამომწვევი მოვლენა რომ არ დამდგარიყო. ვინაიდან შესაძლო

სარგებლის დათვლისათვის საჭიროა სამომავლო განვითარების პროგნოზირება, სირთულეს

წარმოადგენს მიუღებელი სარგებლის სრული დადგენა. საჭიროა ყოველთვის იმის მტკიცება, რომ

მოგივანებით მისაღები სარგებელი დიდი ალბათობით დადგება.

დაზარალებული პირი ამ მტკიცების ტვირთით უსამართლოთ რომ არ დავამძიმოთ,

მიზანშეწონილია, რომ მის სასარგებლოდ მიუღებელი შემოსავლის დაანგარიშებისა და დადგენის

მტკიცების ტვირთი შემსუბუქდეს. ეს ნათლად არის გათვალისწინებული გერმანიის სამოქალაქო

კოდექსში:

კაზუსი 8: ”ა”-ს მიერ გამოწვეული ავტოავარიით დაზიანდა ”ბ”-ს ფოლქსვაგენ გოლფი და

ერთი კვირა უნდა იდგეს სახელოსნოში გასარემონტებლად. ამ ხნის განმავლობაში ”ბ”-ს

სჭირდება სათადარიგო მანქანა. მას მიაქვს დაზიანებული მანქანა პორშეს ცენტრში, სადაც

შეკეთება 1200 ევრო ღირს და იქვე ქირაობს პორშე კარერა 911-ს 2000 ევროდ ერთი კვირით,

როგორც სათადარიგო მანქანას. ფოლქსვაგენ გოლფის ქირაობა კი მხოლოდ 400 ევრო

დაჯდებოდა და ფოლქსვაგენის სახელოსნო კი დაზიანებულ მის გოლფს 800 ევროდ

შეაკეთებდა.

28

§ 252. მიუღებელი შემოსავალი

ასანაზღაურებელი ზიანი მოიცავს ასევე მიუღებელ შემოსავალს. მიუღებელ შემოსავალში იგულისხმება

შემოსავალი, რომელიც ჩვეულებრივ პირობებში ან განსაკუთრებული გარემოებების არსებობისას, კერძოდ კი,

ღონისძიებების გატარებისა და უსაფრთხოების ზომების მიღებისას, სავარაუდოდ/დიდი ალბათობით იქნებოდა

მოსალოდნელი.

შესაბამისად, მტკიცებას, მიიღებდა თუ არა დაზარალებული პირი სარგებელს, არ მოეთხოვება

რაიმე მკაცრი წინაპირობები, არამედ ნათლად უნდა დადასტურდეს მხოლოდ ის ფაქტი, რომ

მოვლენათა ჩვეულებრივი განვითარებისას მოსალოდნელი იქნებოდა სარგებლის მიღება.

ამდენად, დაზარალებულ პირს შეუძლია

- მიუღებელი სარგებელი მოითხოვოს, რომელსაც იგი დიდი ალბათობით, მოვლენათა

ჩვეულებრივი განვითარებისას მიიღებდა,

- ჩვეულებრივზე დიდი ოდენობის მიუღებელი სარგებელი მოითხოვოს, თუ ის

დაამტკიცებს, რომ ამ სარგებელს აუცილებლად მიიღებდა.

ზიანის მიმყენებელ პირსაც შეუძლია საწინააღმდეგო ამტკიცოს, რომ დაზიანებული პირი

სარგებელს ვერ მიიღებდა.

მაგალითები:

- მაშინ, როდესაც მწარმოებელი დისტრიბუტორს არ მიაწვდის შეკვეთილ ნივთს,

მწარმოებელი პასუხს აგებს შესყიდვის ფასისა და შემდგომ გადაყიდვის ფასთა სხვაობის ოდენობით

- დამოუკიდებლად მოსაქმე პირისთვის ანაზღაურდება ჰიპოთეტური სუფთა მოგება.

ზიანი შეიძლება ჩვეული, დამოუკიდებელი საქმიანობიდან მოსალოდნელი შემოსავლებით

განისაზღვროს. ამასთან დაკავშირებით გათვალისწინებულ უნდა იქნეს წინა წლის საქმიანობის

შედეგები და აქტუალური საქმიანობის განვითარება.

2. არამატერიალური ზიანი

არამატერიალური ზიანის დაანგარიშება იმდენად არის რთული, რამდენადაც მოცემულია

ქონებრივი გაუარესება, რომელიც ფულადი სახით ვერ იზომება:

ექსკურსი:

არამატერიალური სიკეთის დარღვევით (საავტორო უფლებები, სამარკო ნიშანი, პატენტი და

დიზაინი) წარმოშობილი ზიანის ანაზღაურება შესაძლებელია ზიანის დაანგარიშება დადგინდეს

ზიანის დაანგარიშების სამი კომპონენტის მიხედვით:

- ფაქტობრივი ზიანის ანაზღაურება ან

- უფლების დამრღვევი პირის მიერ უფლებადარღვეული პირისთვის იმ მოგების გადაცემა,

რომელიც დარღვევით მიიღო ან

- ”ფიქტიური სალიცენზიო მოსაკრებლის” გადახდა

29

დაზარალებულ პირს შეუძლია ამოირჩიოს ანაზღაურების სახე.

ინტელექტუალური საკუთრების უფლებების განხორციელების შესახებ ევროკავშირის

დირექტივის (48/2004) მე-13 მუხლი ადგენს:

(ა) წევრი ქვეყნები ადგენენ, რომ კომპეტენტური სასამართლოები დაზარალებული პირის განაცხადის

საფუძველზე დაადგენენ, რომ ზიანის მიმყენებელი პირი, რომელმაც იცოდა ან უნდა სცოდნოდა, რომ ზიანის

მიმყენებელ ქმედებას ჩადიოდა, ვალდებულია აუანაზღაუროს უფლებამოსილ პირს უფლების დარღვევით

ფაქტობრივად განცდილი ზიანი.

ზიანის ანაზღაურების დადგენისას სასამართლოები ხელმძღვანელობენ შემდეგით:

ა) ისინი ითვალისწინებენ ყველა აპექტს, როგორიცაა ნეგატიური ეკონომიკური ეფექტი, დაზარალებული პირის

მოგების ზიანისა და უფლების დამრღვევი პირის მიერ უკანონოდ მიღებულ მოგების ჩათვლით, ასევე სხვა

მისადაგებულ შემთხვევებში ითვალისწინებენ სხვა არა წმინდა ეკონომიკურ ფაქტორებს, როგორიცაა

უფლებამოსილი პირის არამატერიალური ზიანი

ან

ბ) მათ შეუძლიათ შესაბამის შემთხვევებში ზიანის ანაზღაურება ჯამურ თანხად განსაზღვრონ და ასევე იმ

ფაქტორების საფუძველზე, როგორიცაა ანაზღაურების ან მოსაკრებლის თანხა, რომლის გადახდაც მოუწევდა

უფლების დამრღვევ პირს უფლების ან ინტელექტუალური საკუთრების გამოყენების უფლება რომ მოეპოვებინა.

არამატერიალური ზიანის დათვლა:

სკ-ის 413-ე მუხლის მე-2 ნაწილი განსაზღვრავს:

”სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს შეუძლია

მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც.”

ნორმაში ნაგულისხმევია ქონებრივი ზიანიდან გამომდინარე ანაზღაურება (მაგ. ექიმის ხარჯები),

რომელიც შესაძლებელია მოთხოვნილი იქნეს ქონებრივ ზიანთან ერთად. არამატერიალური ზიანი

უნდა ანაზღაურდეს თანაზომიერად, რომლის ოდენობაც სასამართლოს შეუძლია თავისი

შეხედულებისამებრ დაადგინოს, თუმცა, როგორც წესი, დაზარალებული პირი თვითონ უთითებს თუ

რა მინიმალური ოდენობით სურს კომპენსაციის მიღება და რა მიაჩნია თანაზომიერ ანაზღაურებად.

თუმცა, სასამართლო დაზარალებული პირის ამ მითითებით არ არის შეზღუდული.

მაგალითად: ”ა”-ს მიერ გალახული ”ბ” სარჩელით ითხოვს სულ ცოტა 1500 ევროს არამატერიალური

ზიანისთვის, ვინაიდან მას ერთი კვირა მოუწია სახლში ყოფნა და სტაბილურად ვერ იკვებებოდა.

სასამართლომ მხოლოდ 750 ევრო მიიჩნია ამ შემთხვევაში თანაზომიერად.

თუ რა არის თანაზომიერი, სასამართლო განსაზღვრავს თავისი შეხედულებით შემდეგი

კრიტერიუმების გათვალისწინებით:

- სამართლებრივი სიკეთის ხელყოფის ხანგძლივობა, სახე და სიმძიმე

- წარუშლელი სხეულის დაზიანებები

- დაზარალებული პირის პირადი ურთიერთობები

30

- ბრალეულობის ხარისხი ზიანის მიყენებისას (ზიანის მიმყენებლის განზრახვა თუ

გაუფრთხილებლობა? დაზარალებული პირის თანაბრალეულობა?) და

- ზიანის მიმყენებელი პირის ეკონომიკური ქმედუნარიანობა

სამართალწარმოება, უპირველეს ყოვლისა, ადრე მიღებული გადაწყვეტილებების

სტატისტიკური ცხრილებით მუშაობს, რათა დადგინდეს საშუალო მაჩვენებელი და დაზარალეულ პირს

ჰქონდეს წარმოდგენა, დაახლოებით რა თანხის დაკმაყოფილება შეუძლია მოითხოვოს

სასამართლოსგან. რა თქმა უნდა, მოსამართლეები ამ ცხრილებით არ არიან შებოჭილნი.

არამატერიალური ზიანის ანაზღაურება ახლო ნათესავის დაღუპვისას?

ახლო ნათესავის გარდაცვალებით გამოწვეული არამატერიალური ზიანის ანაზღაურება

გამონაკლის შემთხვევაში მოიაზრება მაშინ, როდესაც სიკვდილის გამო ჩვეული სულიერი ტკივილიდან

პათოლოგიური ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება წარმოიშობა და ხანგძლივი დროის განმავლობაში

გრძელდება, მაშასადამე, თავად ცოცხალ ნათესავს უზიანდება ჯანმრთელობა.

3. პროცესუალური მხარე

გერმანიის საპროცესო სამართალში მოქმედებს ორი მნიშვნელოვანი ნორმა, რომლებიც ზიანის

ანაზღაურების მოთხოვნების განხილვას ამარტივებენ:

მაშინ, როდესაც ზიანის ოდენობა ვერ დგინდება ან მისი დადგენა საკმაოდ რთულია,

სასამართლოს შეუძლია მოახდინოს ზიანის შეფასება.

გერმანიის სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის § 287

(1) თუ მხარეებს შორის სადაოა, წარმოიშვა თუ არა და რა ოდენობისაა ზიანი ან ასანაზღაურებელი

ინტერესი, მაშინ სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას თავისუფალი რწმენით ყველა

გარემოებების გათვალისწინებით. თუ და რამდენად იქნება დაშვებული მტკიცებულებების

გამოკვლევის შუამდგომლობა ან უწყების მიერ ექსპერტის დასკვნის წარმოდგენა, სასამართლოს

დისკრეციულ უფლებამოსილებას მიეკუთვნება. სასამართლოს შეუძლია მტკიცებულებების

წარმდგენი დაკითხოს ზიანის ან ინტერესების თაობაზე.

თუმცა, ის მნიშვნელოვანი ფაქტორები, რასაც დაეყრდნობა სასამართლოს შეფასება, ღიად უნდა

იქნეს დასახელებული.

მაშინ, როდესაც გადაწყვეტილების მიღების მომენტში ზიანი ჯერ კიდევ არ არის საბოლოოდ

განსაზღვრული, (მაგ. ვინაიდან ჯანმრთელობის დაზიანების გამო დამატებითი ოპერაციებია საჭირო)

სასამართლოს შეუძლია გადაწყვეტილებით დაადგინოს, რომ ზიანის მიმყენებელმა პირმა უნდა

აანაზღაუროს ზიანი.

31

სარეზოლუციო ნაწილის მაგალითი: ”სასამართლომ დაადგინა, რომ ”ა” ვალდებულია ”ბ”-ს 2010 წლის 1

ოქტომბერს მომხდარი შემთხვევის შედეგად სამომავლოდ წარმოშობილი ზიანი აუნაზღაუროს.

4. პირგასამტეხლოს შემცირება

სკ-ის 420-ე მუხლი განსაზღვრავს:

სასამართლოს შეუძლია საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით შეამციროს შეუსაბამოდ მაღალი

პირგასამტეხლო.

ამასთან დაკავშირებით გერმანულ სამართალში არსებობს მნიშვნელოვანი და ხშირად

გამოყენებადი სპეციალური რეგულირება სამეწარმეო გარიგებებისთვის (გარიგებები, სადაც ორივე

მხარეს მეწარმეები თავიანთი სავაჭრო ურთიერთობის ფარგლებში მოქმედებენ):

გერმანიის სავაჭრო კანონის § 348

პირგასამტეხლო, რომლის შეპირებაც საკუთარი ეკონომიკური საქმიანობის სფეროში მოქმედი მეწარმის მიერ

ხდება, არ ექვემდებარება გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 343-ის მიხედვით შემცირებას.

გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 343 - პირგასამტეხლოს ოდენობის შემცირება

(1) თუ გადასახდელი პირგასამტეხლოს ოდენობა შეუსაბამოდ მაღალია, მაშინ იგი მოვალის განცხადების

საფუძველზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით შეიძლება შემცირდეს სათანადო თანხამდე. სათანადოობის

შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კრედიტორის ნებისმიერი ლეგიტიმური და არა მარტო მისი

უბრალოდ ქონებრივი ინტერესი. პირგასამტეხლოს გადახდის შემდეგ მისი ოდენობის შემცირება გამორიცხულია.

პირგასამტეხლოს შემცირების პირველი წინაპირობა არის ის რომ,

- შეთანხმება პირგასამტეხლოზე ნამდვილი უნდა იყოს

- და მასზე უფლება არ უნდა იყოს დაკარგული

ყურადღება უნდა მიექცეს პირგასამტეხლოს შეთანხმების ნამდვილობას ხელშეკრულების

სტანდარტული პირობების დროს:

სკ-ის 346-ე მუხლი:

ბათილია ხელშეკრულებათა სტანდარტული პირობა, მიუხედავად ხელშეკრულებაში მისი ჩართვისა, თუ იგი

ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპების საწინააღმდეგოდ საზიანოა ხელშეკრულების მეორე

მხარისათვის. ამასთან, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის გარემოებები, რომელთა არსებობისას იქნა ეს

პირობები ხელშეკრულებაში შეტანილი, მხარეთა ორმხრივი ინტერესები და სხვა.

და

სკ-ის 348-ე მუხლის ”ე” პუნქტი:

ე) შეთანხმება ზიანის ოდენობაზე მეტი თანხის მოთხოვნის შესახებ (ზიანის ანაზღაურების გადამეტებული

მოთხოვნა);

თუმცა, უკიდურეს ცალკეულ შემთხვევებში, პირგასამტეხლოს ოდენობის შემცირება

შესაძლებელია სკ-ის მე-8 მუხლის მე-3 ნაწილის დათქმის მიხედვით:

32

”სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილენი ვალდებულნი არიან კეთილსინდისიერად განახორციელონ

თავიანთი უფლებები და მოვალეობანი”.

კაზუსი 9. გერმანიის ფედერალური სასამართლოს 2008 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება:

ფირმა ”ა” ყიდის ბავშვების ბალიშებს (ერთეულის ფასი 8 ევრო), რომელიც ფირმას ”ბ”-ს

დიზაინის უფლებებს არღვევს. ”ბ”-ს გაფრთხილების შემდგომ ”ა”-მ სასამართლო პროცესი რომ აიცილოს

თავიდან, ”ბ”-ს წინაშე იღებს ვალდებულებას შეაჩეროს გაყიდვები, აანაზღაუროს ზიანი 15 000 ევროს

ოდენობით და ყოველი ახალი განმეორებითი შემთხვევისთვის გადაიხადოს პირგასამტეხლო 7 500

ევროს ოდენობით. 2 თვის შემდგომ ”ა” გაყიდის 7000 ბალიშს და შესაბამისად მისი შემოსავალი შეადგენს

42 000 ევროს.

”ბ” ითხოვს ერთ მილიონს პირგასამტეხლოს სახით და მიაჩნია, რომ ”ა”-გან ჯამში 53 მილიონის

მოთხოვნაც შეუძლია. ”ა” არ ეთანხმება მოთხოვნას.

ზოგადად პირგასამტეხლოს ოდენობის განსაზღვრისას პირველ რიგში ყურადღება ექცევა:

- პირგასამტეხლოს, როგორ სანქციის ხასიათის მქონე ინსტრუმენტის ფუნქციას, თავიდან

აიცილოს დამატებითი ვალდებულების/უფლების დამრღვევი მოქმედებები

- დარღვევის სიმძიმესა და მოცულობას და კრედიტორისათვის წარმოქმნილი საფრთხის ხარისხს

- ვალდებულების დამრღვევი პირის ბრალეულობას და

- პირგასამტეხლოს ფუნქციას, მოიცვას თავის თავში ზიანის ანაზღაურება

მხოლოდ ზიანის არქონა არ ამართლებს პირგასამტეხლოს შემცირებას. გადამწყვეტია, რა ზიანს

გამოიწვევდა ხელშეკრულების დარღვევა. როცა ფაქტობრივი ზიანი უფრო მეტია, ვიდრე

პირგასამტეხლო, როგორც წესი, მისი შემცირება არ ხდება.

მაშინ, როდესაც პირგასამტეხლოს ოდენობა აჭარბებს იმ ოდენობას, რომელიც

სასამართლოსთვის ზემოაღნიშნული კრიტერიუმების მიხედვით თანაზომიერია, სასამართლოს მხარის

შუამდგომლობით დაჰყავს პირგასამტეხლოს ოდენობა თანაზომიერების/სათანადოობის ფარგლებამდე.

ფაქტობრივი გარემოებების მტკიცების ტვირთი ეკისრება მოვალეს, რომელსაც ეკისრება

პირგასამტეხლოს გადახდა და რომელმაც უნდა დაასაბუთოს, რომ პირგასამტეხლო

არათანაზომიერად/არასათანადოდ დიდია.

5. გამოსახულების დაცვის უფლება

ის, რომ ფოტომასალა საავტორო უფლებებით დაცვას ექვემდებარება, საერთაშორისოდ არის

აღიარებული (1886 წლის 9 სექტემბრის ბერნის კონვენციის მე-2 მუხლის 1-ლი ნაწილის შესაბამისად

”photographic works”). უნდა განვასხვავოთ მხოლოდ ფოტო, როგორც ნაწარმოები და როგორც

ჩვეულებრივი ფოტო.

33

ა) როგორც საავტორო უფლებით დაცული ნაწარმოები

საავტორო უფლებების შესახებ კანონის § 2-ის 1-ლი ნაწილის № 5-სა და მე-2 ნაწილის

შესაბამისად სახეზეა ფოტო-ნაწარმოები, როდესაც ფოტო პირის შემოქმედების ნაყოფს წარმოადგენს.

ამ წესის შესაბამისად, ფოტომასალა მაშინ არის საავტორო უფლებების შესაბამისად დაცული,

როდესაც იგი შემქმნელის შემოქმედების ნაყოფს წარმოადგენს, სხვადასხვა კრიტერიუმებისგან

დამოუკიდებლად, როგორიცაა, მაგალითად, ღირებულება ან ფოტო-გადაღების მიზანი. შემოქმედების

ინდივიდუალურობის მინიმუმი ამ შემთხვევაში საკმარისია.

შემოქმედებითი ინდივიდუალურობა შესაძლებელია სხვადასხვა ფაქტორებიდან

გამომდინარეობდეს. აქ არ მოიაზრება მარტო ხელოვნების დონის ფოტომასალა ან ”ცნობილი”

ფოტოგრაფების ფოტოები. ეს შესაძლებელია კონკრეტული მოტივიდან გამომდინარეობდეს,

მაგალითად,

- კონკრეტული გადაღების მომენტის დაჭერა

- კონკრეტული ხედის მონაკვეთის ან პერსპექტივის შერჩევა

- შუქის ან ჩრდილთა გადანაწილება ან კონტრასტის შერჩევა

- ფოტოს სიმკვეთრე, ხაზოვნება და ა.შ.

ამ ფაქტორების ერთად მოცემულობა არა არის საჭირო

ბ) ჩვეულებრივი ფოტოს დაცვის უფლება (გერმანიის საავტორო უფლებების შესახებ კანონის § 72)

ჩვეულებრივი ფოტოებიც (ნებისმიერი სახის, მაგალითად შვებულების ფოტოები) ექვემდებარება

დაცვას, ასევე სამედიცინო რენტგენის ფოტოები, სატელიტის გადაღებები, საჰაერო გადაღებები და ა.შ.

თუმცა აქ არ მოიაზრება რეპროდუქციები (მაგ. ფოტოკოპიები, მიკროფირები ან ქსერომასალები და ა.შ.)

გ) განსხვავება ფოტო-ნაწარმოებსა და ჩვეულებრივი ფოტოს სამართლებრივ დაცვაში

დაცვის ხანგძლივობა

ფოტო-ნაწარმოები - 70 წელი შემქმნელის გარდაცვალებიდან

ჩვეულებრივი ფოტო - 50 წელი, ფოტოსურათის პირველი და დაშვებული გამოქვეყნებიდან

დაცვის დონე

ფოტო-ნაწარმოები დაცულია კოპირებისგან (ახალი გადაღება, რომელიც შემოქმედებით აზრს,

რომელიც ფოტოს ნაწარმოებად ხდის, იმეორებს)

ჩვეულებრივ ფოტოს არ გააჩნია მოტივის დაცვა (პრაქტიკული თვალსაზრისით მსგავსი ფოტოს ან

მოტივის ხელმეორედ გადაღება იმავე ადგილიდან, იგივე განათებით და ა.შ., დაშვებულია)