90 dakikada descartes - paul strathern

8/14/2019 90 Dakikada DESCARTES - Paul Strathern

1/16

Descartes tarihesi

1596 Rene Descartes 31 Martta dod1606 La Fleche'de Cizvit Kolejine balar.1614-1616 Poitiers'de hukuk derecesi iin alr.1618 Hollanda'da Orange Prensinin ordusuna yazlr; fiziki Beckman ile tanr.1619-1628 "Dnya kitabn alarak Avrupa boyunca gezer.1619 Onu hayatn dnceye adamasna ikna eden ryalargrr.1620 Bavyera'da bir soba iinde evrenselyntemini tasarlar. 1622-1624 Paris'e tanr; Avrupa'nn birok byk beyni ile balant halinde olan PederMersenne ile karlr.1628 Hollanda'ya tanr.

Descartes ve adalar

1598 Nantes Bildirisi, Huguenotlara (Fransz Protestanlar) fikir zgrl verir.159!) Velasquez'in doumu.

I (00 Avrupa'nn nfusu geen 150 ylda iki katma karak 100 milyona ular.1 600'ler Franszlar Kanada'ya yerlemeye balar.1 605 Francis Bacon,Aristotalyanizm yerine bilimsel yntemi neren, renmeninlerlemesini yaynlar.1607 Amerika'da Jamestown kurulur.1609 Amsterdam Bankas'nn kuruluu zel bankac ailelerin tekelini krar.1616 Cervantesve Shakespeare'in lm.1618 Btn Avrupa'ya yaylan Otuz Yl Savalar'nn balangc.1620 Gmen ngilizler Cape Cod'a varr.1621 Birlemi Hollanda Vilayetleri, spanya ile savaa girer.1624 Fransz Parlamentosu lmn aclar hakkndaAristotales'e saldry yasaklayan

bir kanunu kabul eder.

1628 Harvey kan dolamn tanmlayan eserini yaynlar.

www.webturkiyeportal.com

nsz

On altnc yzyln sonunda felsefe durmutu. Onu tekrar balatan Descartes olmutur.

Felsefe ilk olarak .. altnc yzylda Antik Yunan'da balad. ki yzyl sonra, Sokrates,Platon, ve Aristotales ile de bir altn aa girdi. Ardndan, neredeyse iki bin yl boyunca,hibir ey olmad.Bununla beraber bu dnem boyunca birok sekinfilozof ortaya kt. nc yzyldaskenderiyeli Plotinus; Platon'nun felsefesini gelitirip, bu sre iinde neoplatonizm'iyaratt. Ardndan Hippo'lu St. Augustine neoplatonizm'i Hristiyan teolojisine uyabileceiekilde gelitirdi. slam akademisyeni Ebu Velid Muhammed bin Ahmed bni Rd,Aristonun felsefesinden baz blmleri gelitirdi ve bunu takiben Thomas AquinasbunlarHristiyan teolojisince kabul edilebilir hale getirdi. Birbirinden farkl bu drt kiiliin herbiri; felsefenin gidiatn ilerletmi, ama biri bile tamamen kendisine ait yeni bir felseferetmemitir. almalar, Platon ve Aristotales'in felsefelerinin nemli karlatrmalar,yorumlar zenle ilenmeleridir. Bu ynden bu iki pagan filozof (ve onlarn pagan felsefeleri)

Hristiyan kilisesinin stunlar haline gelmitir. Bu entelektel el abukluu numaras,skolastisizm'in (ortaada felsefi etkinlie verilen isim) ana temeli oldu. Skolastisizm
http://www.webturkiyeportal.com/http://www.webturkiyeportal.com/http://www.webturkiyeportal.com/


2/16

kilisenin felsefesiydi ve orijinallii olmamas ile gurur duyard. Yeni felsefi fikirler sadecesapknlk, Engizisyon ve kaza balanp yaklmakla sonulanrd. Zamanla Aristotales vePlatonun fikirleri yava yava dini olarak, doruHristiyan yorum katmanlarnn altnagmld, ve felsefe kurudu.On beinci yzyln ortalarnda entelektel abann btn alanlarnda bu can ekimekteolan seviyeye gelinmiti. Ortaa dnyasnda kilise hkm sryordu. Ama daha imdidenentelektel kesinliin bu byk yaps iinde ilk atlaklar grlmeye basmamt bile. ronikbir biimde bu atlaklarn ana kayna Platon ve Aristotales'i ortaya karan klasik dnyayd.Karanlk alarda kaybolan ya da unutulan birok reti gnna karak Rnesans ya dainsan bilgisinin yeniden douunu esinliyordu.Rnesans yeni bir insani bakasn beraberinde getirdi. Bunu, kilisenin egemenliine sonveren Reformasyon ya da yeniden yaplanma izledi. Yine de, bu gelimelerin Avrupa'yyeniden ekillendirmesinin zerinden yzyldan fazla gemi olmasna ramen felsefeSkolastisizm bataklna sapl kald. Bu ancak yeni dneme uygun bir felsefe gelitirenDescartes'ngeliiyle bir son buldu. Bu felsefe, ok ksa bir srede btn Avrupa'y sard veolabilecek en byk nianeyi alarak kurucusunun ismiyle anlmaya balad: Kartezyanizm.

Descartes'in Hayat ve Eserleri

Descartes hayat boyunca bir para olsun yararl bir i yapmad. Deiik zamanlardakendisini bir asker, matematiki, dnr ve beyefendi olarak tanmlad. Sonuncusu,toplumsal konumunu olduu kadar hayata yaklamnda tanmlamaya en ok yaklaansfattr. Genliinde eilimi olan keyfi bir rahatlk ierisine kurulmu hayat ksa bir sresonra rutinleti. zelgeliriyle yaad, leyin uyand, ve can istedike yolculua kt. Hayatbyleydi- sknt yok, kadn yok, byk toplumsal baarlar (ya da baarszlklar) yok. Bunaramen Descartes, Aristotales'in lmn izleyen on be yzyl iinde ortaya kan,tartmasz, en kendine has filozoftu.

Descartes sahneye ktnda Rnesans hayata yeni bir insani bak as getirmi ve

Reformasyon da Katolik kilisesinin egemenliine son vermiti. Yine de yenian felsefesinibalatmak Descartes'a kalmt. Bu noktadan itibaren, bireyin ncelii ve insan bilincininanalizi felsefenin temeli oldular. Bu bak asyerini yakn zamanda szln ncelii veonun iindekilerin analizini alana kadar srd.Ren Descartes 31 Mart 1596da Fransa'da Tours'un otuz mil gneyinde Creusevadisindeki kk bir ehir olan La Haye'de dodu. Bu nokta artkDescartes diyeisimlendirildi ve eer giderseniz hl Descartes'ndoduu evi ve vaftiz edildii on ikinciyzyldan kalma St. Georges Kilisesini grebilirsiniz.Ren ailenin drdnc ocuuydu ve annesi ertesi yl doum srasnda lecekti. BabasJoachim, BrittanyYksek Mahkemesi'nde hakimdi. Brittany 140 mil uzaktaki Rennes'deydive bu da Joachim'in yln yarsndan daha az bir sre evde olduu anlamna geliyordu. Ksasre sonra tekrar evlendive Ren bykannesinin evinde byd. Burada en ok baland,

kendisine en ok sevgi duyduu dadsyd. lene kadar ona maa demeye devam etti.Descartes hastalkl yapsnn da zorlamasyla yalnz bir ocukluk geirdi ve abucak, elikeden olmadan yaamay lendi. lk yllarndan itibaren haleti rhiyesini bilen ve temkinlibir ocuk olarak bilinirdi: Solgun yz, gr kvrck siyah salar ve glgeli byk gzleriyle,siyah paltosu, dizlerinden bzgl pantolonu iinde, banda geni siperlikli apkas,boynunda uzun yn atksyla meyve bahesinde gezinen birocuk.On yandayken yatl olarak yaknzamanda La Flech'da alan Cizvit Koleji'ne yolland.Okul, yredeki beylerin daha nceleri silah veya ahinle avlanmak ve stnkr evdersleriyle yetitirilen ocuklarnn eitilmesi amacyla almt. Kolejin rektr, Descartesailesinin dostu olduu iin, narin ve gen Rene'ye kendine bir oda ve istedii zaman kalkmaizni verdi. Bu ayrcaln tannd birok kiide olduu gibi bu, hayatnn geri kalannda daskca uyduu bir huyu olarak, Descartes'nlen sularnda kalkt anlamna geliyordu.Skolastisizmin karmaas konusunda tecrbeli, huysuz ve kibirli Cizvitlerin baklar altndadier rencilerin gzleri korkutulurken, zeki ve gen Descartes, len yemei zaman uya-


3/16

np, leden sonca zamann at binme, eskrim ve fltdersleriyle geirerek rendiklerinidaha rahat bir bava iinde zmseme ansna sahipti. Ayrlna vakti geldiinde,Descartes'nherkesten daha ok ey rendii akt, ve grne gre sal (dikkat ekiciderecede salkl hayat boyunca sren hastalk hastal dnda) tamamen yerine gelmiti.Btn dllerini iyi tamakla birlikte, Descartes hayat boyunca eitimi hakknda karkduygular barndrd. rendiklerinin ou sama geliyordu: Yzyllarn yorumlaryla kabukbalam metinlerden Aristotales'i; her ey iin bir cevab olan, ama hibir eyicevaplayamayan Aquinas'n boucu teolojisini; bir metafizik batakln alt. Matematikdnda rendii hibir eyin kesinlii yokmu gibi geliyordu. Ve evin, ailenin kesinliindenve anlaml toplumsal ilikilerden yoksun bir hayat iinde Descartes, kendisini evindehissettii tek alan iinde kesinlik al ekiyordu: O da akl. Okuldan hayal krkl iindeayrld. Kendisinden nceSokrates'de olduu gibi o da hibir ey bilmediine inanyordu.Matematik bile ancak kiisel olmayan kesinlikler salama yetisine sahipti. Bildii dierbiricik kesinlik ise Tanr'yd.Descartes on sekiz yanda La Fleche'ten ayrldnda, babas onu Poitiers nivesitesi'nehukuk eitimi almaya yollad. Joachim Descartes, Rene'nin, aabeyi gibi hukukla ilgili birmeslekte saygn bir konuma gelmesini istiyordu. O gnlerde bu tr konumlar, neredeysebugnk ortalamaya yakn sayda gln ve yetersiz yargcn yetimesini salayan bir sistemolan, nepotizm ile dolduruluyordu. Ama hukuk alarak iki yl geiren Descartes, bundanbktna karar verdi. Bu dneme dek kyde minesinden miras kalan birka kk mlknsahibi olmutu. Bunlardan isledii gibi yaamasna yetecek kadar mtevazi bir gelir eldeediyordu. Bylece "dncelerinin peine dmek" iin Paris'e gitmeye karar verdi. HakimJoachim hi memnun olmamt-Descarteslarn, vakitlerini dnerek harcamalardnlemezdi. Ama yapabilecei bir ey yoktu: Olu artk zgr bir adamd.ki yl sonra Paris'teki zengin bekr hayatndan skld. Kendisini geni bir yelpazedekialmalarna adamas ve birka olduka keyfe keder metin yazm olmasna ramen,bakentin dayanlmaz derecede usandrc bulduu toplumsal yaamna her geen gn dahafazla karmaya balamt. Faubourg St. Germa-in'de kimsenin ziyaret etmedii bir adresetand ve huzur iinde dncelerinin peine derken inzivaya ekildi.

Bu Descartes'n hayatnn geri kalan boyunca seecei hayat tarz olacakt. Buna ramenyerletikten birka ay sonraaniden deliinden kt. ok iyi dengelenmi iki saplanttarafndan itiliyormu gibi grnyor: Yalnzlk ve yolculuk. Kendisini tandklarna hibirzaman yakn hissetmedii iin, onlarla yaama istei de olmad. Ve hibir zaman gerek birevi olmad iin de kendisine ait bir ev kurma istei duymad. Sonsuza dek huzursuz veyalnzd.Bu Descartes'n bir sonraki hareketinin iyice beklenmedik bir ekilde olmasna yol ayor:Orduya yazlmaya karar verdi. 1618'de Hollanda'ya gitti ve Orange Prensinin ordusuna maaalmayan bir subay olarak katld. Prensin Protestan ordusu eski kolonilerini geri almak iste-yen Katolik spanyollara kar, Birlemi Hollanda Vilayetlerini savunmaya hazrlanyordu.Hollandallarn okulda biraz binicilik ve eskrim yaptn iddia eden askeri deneyimiolmayan bu souk, Katolik beyefendi ile ne yaptklarn kestirmek olduka g. Bu dnemde

Descartes tek kelime Dutch (Hollanda dili) konumuyor ve leyin kalkma huyunu azimledevam ettiriyordu. Belki de adrnda mzik zerine bir metin ya da benzer bir eyle ura-arak otururken onu fark etmemilerdi. (Bu gnlerde olsa casus olmakla sulanrd herhal;ama o gnlerde ordular casuslar doru deerlendirmi ve milliyeti, ball, veya askerirutine katlma konusundaki isteine bile bakmadan; her gnlly kabul etmeeilimindeymiler gibi grnyor.)Biliyoruz ki Descartes ordu hayatndan skldn fark etmiti; onun grne gre orduda"ok fazla aylaklk ve sefahat" vard. Bu, ondan bile ge kalkan subaylar olduu anlamna mgeliyor?!Bir leden sonra Breda sokaklarnda gezinirken, Descartes bir ilann duvara aslyorolduunu fark etti. Dnemin tarznda, zlmemi bir matematik problemini zetliyor vegelen herkese zmeleri iin meydan okuyordu. Descartes aklamalar pek anlamad

(sonuta Dutch dilinde yazlmlard). Yannda dikilen Hollandal beyefendiye dnp ltfentercme edip edemeyeceini sordu. Hollandal bu cahil gen Fransz subayndan peketki-


4/16

lenmemiti. Fransz subayna, sadece onun bu problemi zmeyi denemeye ve zmnkendisine getirmeye istekli olmas halinde tercme edeceini syledi. Ertesi gn ledensonra Fransz subay Hollandalnn evine gitti. Hollandal ararak fark etti ki, Franszproblemi zmekle kalmam hem de bu ii az bulunur zekice bir yntemle yapmt.Deseari esi n ilk biyografi yazar Baillet'ye gre,Descartes Hollandal nl filozofvematematiki Isaac Beckman ile byle karlat. Sonraki yirmi yl boyunca (anlaamadklarzamanki birka ksa kesilme dnda) sk sk mektuplaan iki yakn arkada olarakkalacaklard. "Siz beni uyandrana dek uykudaydm," diye yazacakt Descartes Beckman'a.Descartes'm La Fleche'den ayrldndan beri uykuda olan felsefe ve matematik ilgisini tekrardirilten Beckman'dr.Hollanda ordusunda bir yl kadar geirdikten sonra, bizim Descartes Almanya ve BaltkDenizi blgesinde bir yaz turuna kt. Ardndan bir kez daha ordu hayatn denemeye kararverdi ve Tuna'nn yukarblgesinde, Bavyera Maksimilyen Dk' nn ordusunun, kmevsimini geirmek iin kamp kurduu Gney Almanya'da kk bir kasaba olan Neuburg'agitti. Nasl gzel, scak bir odaya yerletiini, gecede on saat uyuma ve leyin kalkmahuyunda srar ettiini,uyank olduu saatleri "kendi dnceleri ile grerek" srdnanlatan Descartes iin askeri hayat her zamanki kadar zor gemi grnyor.Descartes'n davranlarndan bunu kartmak zor olsa da Avrupa'da politik durumlarciddileiyordu. Bavyerallar sekin saray efradna ve Bohemyann Protestan kral olan V.Frederick'e sava amlard. Btn kta Otuz Yl Savalar diye bilinen uzun ve felaketgetiren atmaya doru srkleniyordu. Bu sava, srekli deien kaderi ile isve'tentalya'ya kadar btn lkeleri etkileyerek, zellikle Almanya olmak zere Avrupa'nn bykblmn yknt iinde brakacak ve Descartes'n yaamnn sonuna dek srecekti. Bunaramen orduda olduu dnem de dahil, savan Descartes zerinde etkisi en az seviyedeolmu gibi grnyor. Yine de, kii,bu srp giden politik arka plann Descartes'n kendipsikolojik kararszl ile birleip, bir ekilde btn felsefesini biimlendiren o iindeki derinkesinlik gereksinimine katkda bulunmu olabileceinden phelenmeden edemiyor.Bu arada Bavyera k geldi ve kar, derin, gevrek ve sert, her taraf kaplad. Hava Descartes'ao kadar souk geldi ki birsoba stnde yaamaya baladn iddia ediyor -ok tartmal bir

konu. Bazlar bahsettii eyin ok iyi stlmbir oda olduunu, bazlar da daha oksaunaya benzer bir yer tarif ettiini iddia ediyorlar. Ama Descartcs, tartmasz, bir sobaanlamna gelen Franszcapoelekelimesini k allanyor.Bir gn sobasnn stnde otururken Descartes'in zihin gz ald. Buhar basm o ortamdane grd pek ak olmasa da, ufkunda grd ey dnyann matematiksel bir resminiieriyormu gibigzkyor. Bu Descartes' btn evrenin oluumunun evrensel birmatematiksel bilim uygulayarak anlalabileceine inandrd. Descartes ayn gece uyuduun-da tane ok canl rya grd. Birincisinde kendisini eski koleji La Fleche'de kendisindendaha gl bir rzgra kar abalayarak yoldan aaya inip kiliseye ulamaya alrkengrd. Bir yerde birisine selam vermek iin dner ve rzgr onu kilisenin duvarna frlatr.Sonra bahenin ortasndan birisi ona seslenerek bir arkadann ona vermek istedii birmelon apkas olduunu syler.

Sonraki ryada Descartes' bir korku kaplar ve "yldrm aklamasna benzeyen bir ses"duyar, ardndan odas saysz kvlcmla dolar. Son rya ise dierleri kadar ak deil: Buryasresince masasnda bir szlk vebir iir kitab grr. Bunu her zaman greni elendiripdinleyeni skmay baaran birok olaan tutarsz ve yksek seviyede sembolik olay izler. Bubize Descartes'm kendisini anlay konusunda derin bir kavray salayabilirdi, ama ne yazkki biyografi yazar Baillet ii bu noktada olduka kartryor.Bu k gnnn ve takip eden gecenin (11 Kasm 1619) olaylar Descartes zerinde derin vesrekli bir etki brakacakt. Zihin gzndeki bu almn ve tak i p eden ryalarn kendisinetanr vergisi mesleini akladklarna inanyordu. Bu ryalar aklamalarnda ok ihtiyaduyduu kendine gveni ve her zaman argmanlarla desteklenmeyen bulgularnndoruluunu salayacakt. Ama bu parlak d detant (zevk iin sanat veya bilimle uraankimse .n.) bu deneyim olmasayd mesleini hi fark etmeyebilirdi. Byk rasyonalist

Descartes'nmistik bir zihin gz alm ve olduka mantksz ryalardan ilham almolmas ironiktir. Descartes'ndnme sistemindeki bu unsur, bu byk Galli kahraman ve


5/16

uyku delisinin rasyonalist rnek olarak okutulduu Fransz liselerinde genellikle gzdenkarlr.Descartes'nryalar olduka genibir yelpazede aklamalar kendine ekmitir. Dahasonralar Descartes ile de tanacak olan Hollandal filozof ve astronom Huygens'e gre, buryalar Descartes sobadayken beyninin ar snm olmasndan kaynaklanyordu. Bakalarda hazmszlk, ar alma, uyku eksiklii, mistik bir kriz, ya da yakn zamanda GlHalara katlm olmas gibi nedenler ne srmlerdir. Birinci ryada gnderme yaplansahne gerisindeki melon apkann varl ise, grne gre on sekizinci yzylda Descartesokurlar arasnda kahkahaya yol amtr. Ama psikanalizin ortaya kyla bu melon okdaha ciddi bir konu haline gelmitir.Hayal gcyle grd ve takip eden ryalarn sonucunda Descartes hayatn entelektelalmalara adayacana ve talya'daki Lorettolu Hanmmz'ntrbesine bir hac yolculuunakacana yemin etmiti. Bylece (be yl sonra trbeyi ziyaret etmeyi baarm olmasnaramen) yedi yl boyunca Avrupa'da amaszca gezindiini renmemiz olduka artcdr.Descartes'nhayat hakknda bu yedi yllk, kendi deyimiyle "aylak hayat" dnemi sresinceok az kesin detaya sahibiz. Mesela Macar Kraliyet ordusuna katlm gibi gzkyor. Ama ozamanlarda Otuz Yl Savalar ciddi olarak balamt ve beyefendi-subay Descartes, pekaskeri seferberlikte yer almaya istekli grnmyordu Ordudan ayrldktan sonra, her sefe-rinde kendilerini mesleklerine adammeslektalar tarafndan savan ynetildii blgelerinuzandan geerek, Fransa, talya, Almanya ve Polonya boyunca gezdi.Descartes iddetten tam olarak da kanamyordu. Frizye Adalar'ndan birini (bir ihtimalSchiermonnikoog) gezerken kendisini ana karaya gtrmesi iin bir tekne kiralad.Denizciler onu bir Fransz taciri sanarak yolda soymaya karar verdiler. Descartes gvertededikilip adann alak ky eridinin gri denizde gzden kaybolmasn seyrederken, halatlartoparlayan denizciler kendi aralarnda Dutch dilinde onun kafasna vurup, denize attktansonra, sandnda sakl olduuna inandklar altn nasl yama edeceklerini konuuyorlard.Ama o zamana dek yolculuklar ve gezileri srasnda at pat Dutch renmiti ve talihsizSchiermonnikooglu denizciler karlarnda klcn sallayan bir Descartes buldular. abucakgeri ekilip onu gvenle karaya karmaya szverdiler.

Bu dnemde bir ara, bir ihtimal 1623'te, Descartes evine, La Haye'e dnp btn malvarln satt. Ardndan parasn, ona hayatnn sonuna dek iyi bir gelir salayacak olantahvillere yatrd. Bu yolculuu srasnda ailesini ziyaret ettii dnlebilir, ama bugerekten olduka uzak bir ihtimal. Descartes hibir zaman ailesiyle tartmad, amaonlardan hep uzak kald. Avrupa boyunca istedii gibi gezinme zgrlne ramen ne erkekne de kz kardelerinin dnleri iin eve dnme zahmetine katlanmad ve babasn olumdeindeyken bile ziyaret etmedi.Bu dnemin sonuna doru Descartes Paris'te daha fazla vakit geirmeye balad. Burada LaFleche'den eski bir okul arkada, kiliseye katlan Marin Mersenneile karlat. PederMersenne, Avrupa'nn nemli beyinleriyle srekli iliki iinde, sayg duyulan bilge bir kiiolmutu. Mersenne Paris'ten Pascal, Fermt ve Gassendi gibi kiiliklerle gryordu.Mersenne'in odas matematiksel, bilimsel ve felsefi dncenin yeni fikirlerinin akland

bir yer haline gelmiti. Mersenne tam da Descartes'nihtiya duyduu trde bir arkadat veDescartes fikirlerinin hem deerliliklerini hem de kiliseyle akp akmadn test etmekiin, ona metinler yollayarak hayatnn sonuna dek ilikisini srdrecekti.Descartes Paris'te zamannn ounu odasna kapanp alarak geirdi. Zaman zamandostlar onunla fikir tartmas yapmak iin ziyaret ederlerdi; bazen daha resmi toplantlariin dar kmaya bile ikna ederlerdi Papalk elisinin konutunda Chandoux isminde birisi"yeni bir felsefeyi" tanmlayan bir konuma yaparken Descartes'nne yaptn anlatan biranekdot vardr. Konumann sonunda Descartes, Chandoux'nun hibir cevap veremedii sertve titiz bir matematiksel zmlemeyle bu yeni felsefeyi paralamaya balar. Descartes'mustaca tartmasn izleyen Kardinal de Berulle onu keye eker ve hayatn felsefeyeadamasn tavsiye eder.Bir nedenle bu t Descartes' etkilemi grnr. Vizyon ve ryalar gerekli gveni salam

olabilir, ama karar aamasna varmas iin rasyonel bir yaklam gerekmiti. 1628'deinzivaya ekilip kendisini tamamen dncelerine vermek in Fransa'nn gneyine yerleti.


6/16

Ne yazk ki Parisli dostlar onu ziyaret etmeye devam ettiler. Bu yzden Descartes daha dauzaa gidip tam bir soyutlanma iinde yaamak iin lmnden nceki yla kadar - yirmiyldan fazla - kalaca Hollanda'ya yerleti.Ama "yerlemek" Descartes sz konusu olduunda ok greceli bir kavram. Hollanda'daki ilkon be ylboyunca en azndan on sekiz ev deitirdii biliniyor. Bu arada yerleik dzen onafazla gelince, sk sk yurtdna gezilere kt. Nerede olduunu sadece Peder Mersenne takipedebiliyordu. Bu srekli hareket Descartes'nyalnzlk akyla izah edilir, ama daha derindekibir huzursuzluktan bahseder gibidir. Yolculuk srasnda, ev deitirirken bile, geici de olsainsan birileriyle tanmadan edemez. Bu bitmeyen hareketlilik, Descartes'nyalnzlnn tekbana yeterli olmad ihtimalini akla getirir. Descartes yalnzd ama insanlarla ilikiye de,nemsiz alanlar dnda, girmeden yapamyordu.Descartesn her zaman hizmetilerivard ve olduka iyi giyimli birisi olduu grlyor.Sahip olduumuz ona ait portreler Descartes' solgun yzl, dneme has koyu dalgalperuklar takan bir beyefendi olarak tasvir ediyor; by ve ene-sindeki, ince, aaya uzanansakalyla yznde melankolik bir ekicilik var. Modaya uygun dizden bzgl pantolonlar,siyah ipek oraplar ve gm tokal ayakkablaryla, iyi giyindii sylenir. Boynundasouktan korunmak iin srekli ipek bir atk vard; her dar ktnda kaim yn bir atktakp, kaim bir palto giyer ve her zaman klcn kuanrd. Gsndeki kendi tanmyla"miras kalm gszl" etkilediini iddia ettii hava deiimlerine kar ok hassasolduu sylenir. Ihna ramen yllarn talya'dan skandinavya'ya gezerek geirdi. Veyerlemeyi setii lke, yamur, sis ve buzlaryla nl, zamann bir Fransz ziyaretisi tara-fndan "drt aylk k takiben sekiz aylk souk" diye tasvir ettii Hollanda'yd. Belki deburas bir hastalk hastas iin mkemmel bir yerdi.Ama Hollanda'nn bir avantaj vard: On yedinci yzylda Avrupa aklnn gmrkszblgesiydi. Dier lkelerin tersine, burada fikirlerinizin bedelini demek zorunda deildiniz.Hogrl Hollandallar Engizisyon, sapknlk, gererek ikence yaplan aletler, kazabalayp yakmak gibi Avrupa'nn dier blgelerinde dnrleri onurlandrmak iinkullanlan ar i aletlerini ortadan kaldrmlard. On yedinci yzyl boyunca zgn felsefelerreten drt dnrden - Descartes, Spinoza ve Locke - Hollanda'da yaadlar. (Dieri,

Leibniz, snrn dier tarafnda Hannover'de yaad ve birok kez Hollanda'ya geldi) Biraz dazgr havann sonucu olarak Hollanda ayrca, Galileove Hobbes gibi ileri dnrlerinalmalarnn basld, Avrupa'nn yayn merkezi haline geldi.Descartes hayatnn retim dnemine byk umutlarla balad. Bavyera sobasndakivizyonunun sonucu olarak, btn insana ait bilgiyi kapsayabilecek bir evrensel bilimtasarlad. Bu geree mantk kullanarak ulaacakt. Ama bu devrim yaratan yeni biryntemden ok daha fazla bir eydi. (Mantk ortaan bilim ve simyasnda ok nemli birgeri plan rol stlenmiti.) Descartes btn bilgiyi kapsamakla kalmayp ayrca onubirletirecekbir sistem tasarlamt. Bu sistem nyarg ve tahminlerden arnm olacak vesadece kesinlik stne kurulacakt. Kantlar kendileri olan temel ilkelerden balayarak veburadan ilerleyecekti.Descartes sisteminin devasa avantajlarolduunu grd. Gvenle bu yeni sistemin tbba

uyarlanmasyla yalanma srecine zm bulaca kehanetinde bulundu. (Bu Descartes'msrekli hayaliydi. On yl nce Hollandal akademisyen Huygens'e, sknt verici fizikseldurumuna ramen, her ne kadar hayatnn son yllarnda bu ngry birka yl aayaekmise de, en azndan yz yan geene kadar yaamay umduunu yazmt.)Akln Ynlendirilmesi iin Kurallar adn verdii bir metin yazmaya balad. Evrensel bilimikefetmek iin nce bir dnme yntemini tam olarak edinmemiz gerektiini savunuyordu.Bu yntem u iki dnsel ilem kuralndan oluuyordu: Sezgi ve karsama. Descartes sez-giyi "glgesiz, dikkatli bir beynin kuku olmayan, sadecemantn altnda olumu fikri"alarak tanmlad. karsama ise, "kesin olarak bilinen dier gereklerden yaplan gereklikarm" olarak tanmland. Descartes'n "Kartezyen Metodu" olarak bilinen bu tannmyntemi bu iki dnce kuralnn doru uygulanmasnda yatyordu.Descartes artk geni bir yelpazede felsefi ve bilimsel konular hakknda fikir reten bir

dnr olarak n kazanmaya balamt. Mart 1629'da papa ve baz yksek kardinallerRoma gndeki UFO'lar aratrmaya balamlard. Gne battnda iinde parlak k


7/16

noktalanln gezindii bir hale ortaya kyordu. Descartes ve baka baz nde gelendnrlere bu grntlerin anlamn soran mektuplar gnderildi.Descartes konuyla o kadar ilgilenmiti ki, bu konu stne younlamak iin bir sreliinefelsefi dncelerine ara verdi. Bu tr bir fenomen hakknda pheleri vard, ama birka ylsonraya dek aklamay reddetti. Bu na dek konu hakkndabyk bir metin hazrlamt.(Bu arada Vatikan'dan bir kaynak kendi aklamasnnermiti: Fenomenin nedeni: ikinciGeli iin hazrlk yapmak amacyla gksel manzara deiiklikleri yapan meleklerdi.)Descartes gkyzndeki bu klara meteorlarn sebep olduunu ne srd. Ne yazk kimodern bilim adamlarnn Vatikan'nkinden daha garip bir aklamas var. imdilerdeparheli ad verilen bu fenomenlerin gnein "temel eksenleri dikey olarak den altgen buzkristallerinden oluan ince bir bulutsu tabakann arasndan" masyla ortaya kt. Artkatmosferde biimlenme dans yapan buz kristalleri meleklerden daha akla yakn bulunuyorve Descartes'nki gibi basit aklamalar glnerek hesaba katlmyor.Bu ve daha birok konuda olduu gibi Decartesbu insan aklnn zl ve byk ihtimallekendine has dnemi boyunca hayattayd. Dneminin en iyi bilimsel ve felsefi beyinleritarafndan birok konuda ortaya konan bu yeni aklamalar hem makul hem deanlalabilirdi. Ayrca rasyonel ve en byk srlar hakknda dnlmesine yer brakmakamacyla, genel kavramsal yaplar iinde basitlerdi. nsanln byle bir dnemi bir dahayaamas ihtimali olduka dktr. Sonralar gerei anlamak, kiinin anlamaybaarabildii giderek daralan alan dnda, her geen gn daha imknsz hale gelmeyebalad. Bu andan itibaren daha az ey hakknda daha fazla ey renecektik.Akln ilemesi ile ilgili kurallar belirlemi olan Descartes iin d dnyaya alma vaktigelmiti. Sonraki yl iinde evren hakknda bir metin hazrlad. Bu metin, meteorlar,dioptrics (merceklerinkrmalaryla ilgili bilim dal .n.) ve geometri dahil inanlmaz derecede geni bir konuyelpazesini ieriyordu. Anatomi stne almalarn srdrmek amacyla blgedekimezbahaya gitmeye balad. Evine, kendi kendine paralamak amacyla pelerininin altnasaklad muhtelif paralarla dnyordu. Bu almann sonucu olarak, Descartesembriyolojiyi ortaya kard. ( Anlatlanlara gre Descartes bu mezbaha ziyaretlerinin birinde

derisi yzlm bir kzn eskizini izen iri yapl bir gen grr ve ona neden byle birkonu setiini sorar. "Sizin felsefeniz ruhlarmz alyor," yantn verir sanat."Resimlerimde onlar geri vereceim, l hayvanlara bile." Bu gen sanatnn Rembrandtolduu sylenir.) yllk dikkatli bir almann sonucunda, Descartes Evren hakknda Metin almasn,baslmas iin Paris'e, Peder Mersenne'e gndermek zere hazrlad. Ardndan gkyzndenden bir yldrmgibi, Roma'dan fantastik bir haber geldi:Galileo sapknlkla sulanm, Engizisyon nnekartlm, ve bilimselalmalarndan "feragat ettii, lanetledii ve irendii" konusundayemin etmeye zorlanmtr. Burada kastedilen, Kopernikus'un Dnyanngne etrafndadnd teorisine olan inancyd. Descartes hemen dostu Beckman'dan Galileo'nunalmalarnn bir kopyasn istedi ve dehetle farketti ki Galileo'nun vard birok sonu

kendisininkilerle paraleldi. Descartes kimseye bir ey sylemeden Evren Hakknda Metinalmasn bir kenara koyduve daha az tartma yaratacak konulara yneldi. Bu almaDescartes'n lmndenyllar sonraya kadar baslmad ve o zaman da sadece bir blmbasld. Descartes'n hayat ikilemlerle blnmt.Huzur ve yalnzlk arad, ama bu arayonu saplantl yolculuklara itti.Bir dnr olarak "dncelerini her nereye gtrrlerse izlemeye" yemin etti; ama birinsan olarak "lkemin kanunlarna uymaya, atalarmn dinine bal kalmaya ve karlatmen akll insanlar rnek almaya" yemin etti. Evren Hakknda Metin'de yazdklarnn doruolduuna emindi, bunun yannda Tanrnn kilisesine kesinlikle balyd. Descartes korkaklk,gizli bir tanr tanmaz olmakla ve btn ie dnk meditasyonlarna ramen kendisinin kimolduunu bilmemekle suland. Bu sulamalarn hibiri geerli deildir. Descartes ehitlerinmalzemesinden yaplmam olabilir, ama bu onu bir korkak yapmaz. Kilisenin skolastik

retilerinden hibirisini brakmadan, yine de kendi bak asna gelebileceine inanyordu.


8/16

Ve birka psikolojik karanlk nokta olsa bile, entelektel z bilgisi Sokrates'ten beri gelenbtn filozoflardan daha derindi.Btn bunlara ramen, Descartes' en ok rahatsz eden ikilem felsefesinin iinde yatyordu.Descartes dnyay iki tr malzemeden, akl ve madde, yaplm olarak gryordu. Akluzantsz ve blnemezdi. Madde uzantl ve blnebilirdive fizik kanunlarna uyard. Butinsel aklmzn mekanik bir beden iinde yerlemi olduu anlamna geliyordu. Ama hiimuzants olmayan akl nasl oluyor da iadece bilimin mekanik kanunlarna uyan bir beden ileberaber alabiliyordu? Descartes bu sorunu asla tatmin edici bil biimde zemedi, kiburada da kendisini gnlk hayatta rahatsz eden psikolojik ikilemler tekinsiz bir ekildeyanklanmaktadr. Buna ramen bir cevap retmeye alt.Descartes'a gre akl ve maddepineal bezde (beynin yaknlarnda zor farkedilenve grevinin ne olduu bugn bile kesinolarak bilinmeyen bir organ) etkileiyordu. Ne yazk ki Descartes esas noktay gzdenkard. Sorun nerede etkiletikleri deil, nasl etkiletikleriydi.Bu noktada, nadir bulunan insani bir e girer Descartes'nhayatna: Hizmetilerinden biriolma ihtimali olan Helene isminde bir kzla ilikisi olur. Bunun sonucunda Francine adnverdii bir kz olur Descartes'n. Francine'in doumundan sonra Helenekz ile yaknda birevde yaar, ama dzenli olarak Descartes'i ziyaret eder. Bakalar olduunda DescartesFrancine'i yeeni olarak tantr.Bu kadar az bilgiden Descartes'n Helene ile ne tr bir ilikisi olduunu kesin olarakanlamamz zordur. Ama ne olduunu kestirmek kolay. Zavall Helene -bu duygusal geniliiaa taklm morina kadar olan, st snfsouk balkla ne yapt? Glgeli, soyutbaklgzlerine baktnda ne grd? Helene, Descartes'm iine girmeyi baaramam olabilir, amaFrancine kesinlikle baard. Hilesizce ona uzand ve o da cevap verdi. ( Aslna baklrsaocukluunda reddedilmi deildi: Patates akyla yal dadsndan baka kimse yoktu.)Francine'i yeeni olarak tantma abalarna ramen, sonralar Descartes kk kznsevmeye balad ve o da Descartes'a hayatnn esiz duygusal deneyimini sundu.Artk, bugn en zgn eseri saylan, Yntem stne Konumay yazyordu, ironik bir ekilde,bu kitabn gvdesini Evren Hakknda Metinden alnm daha tehlikesiz blmleroluturuyordu. Matematiin grnn deitirecek ve bilimde devrim niteliinde atlmlar

yaplmasnsalayacak fikirler ieriyordu. Bu almada Descartes analitik geometrinintemellerini att ve daha sonra Leibniz tarafndan Kartezyen Koordinatlar olarakadlandrlacak olan koordinatlar ortaya kard; optikte In Krnm Kanununu ortaya attve gkkua hakknda bir aklama ne srd, sonuta bizim u anki teorilerimiz gibi geriyednk alabilen havay aklayacak rasyonel bir bilimsel teori kurmay denedi. AmaYntem stne Konuma'nn dierlerinden ok daha nemli olan blm karlatrmalzl giri blmdr. Felsefenin gidiatn etkileyecek olan dnceyi zetler. Ve gelenektendevrimci bir ayrlla, Descartes bu fikirleri hem anlalr hem de okunabilir hale getirir.Son derece zgn felsefi anlaylar herkesin anlayabilecei aklkla tamak nasl mmknoluyor? Bu sorun felsefenin birok byk zekasn alt etmitir. Platon bu sorunu, felsefesiniyemekli toplantlar muhabbetleri gibi sunarak zd. Nietzsche, Almanca yazlm enparlak, keskin, ve gl dzyazy kaleme alarak zdn sand, ama megalomanisi saf

delilik haline dnd.Wittgenstein, TVann ilgi sresine uygun, iki satrlk parlak szleryazarak sorunun etrafndan dolamaya alt; ama bunlar felsefi tartmalarla desteklemeyireddetti. Descartes bu sorunu asmay en basit ve bilinen yntemle hasard. Akotobiyografik yazsyla nasl dndn ve sre ierisinde aklna gelen fikirleri anlatr.Descartes okuduunuzda, zgn felsefeler dnen byk bir zeka olmann nasl bir eyolduunun deneyimini yaarsnz. Ve bunu ylesine aldatc biimde yapar ki, kolayolduunu sanrsnz. Sizin dnme ynteminizden farkldeilmi gibi grnr. Onu sonucagiderken adm adm izlersiniz.Descartes, okuru, karlarla kapl Bavyerayave hayalini grd zamana gtrerek balar."K geldi ve kendimi ilgi duyulabilecek bir topluluun olmad bir yerde buldum. Ozamanlarda ilgi veya ihtiraslar tarafndan tedirgin edilmiyordum, bylece gnmdncelerimle yalnz kalabileceim sobada geirmeye baladm." artc derecede

soukkanl diliyle, srekli ve kararl phecilikle evremizdeki btn dnyann rgsnnasl yok edebileceimizi anlatr. Kesin hibir ey kalmaz. Btn evren, kendi bireyselliimiz


9/16

ve hatta kendi varoluumuz bile bir hayal olabilir. Hibir eyi kesin olarak bilebileceimiz biryol yoktur. Bir tek ey dnda: Kendim ve dnya hakknda ne kadar yanlm olursamolaym, reddedilemeyecek bir ey var: Dnyorum. Tek bana bu bana varlm kantlar.Felsefedeki en nl szle, Descartes sonuca varr: "Cogito ergo sum."( Dnyorum,yleyse varm. )Tek en byk kesinliini kurmu olarak Descartes, bu temel stne phe duyduu her eyikurmaya balar. Dnya, matematiin gerekleri, karl Bavyera k - her ey, phenin varolmayan lkesindeki srgn dnemleri sayesinde islah edilmi olarak, souk bir kesinlikle,bylesine pheye yer brakmayan bir temele oturduklar iin, pheye hi yer brakmayacakekilde geri dnmeye balar.Btn evren hakknda phe duyacak cesarete sahip Descartes, tipik olarak eserini isimsizbasmay seti. Ayrca daha genibir kitleye ulama umuduyla Franszca bastrd Kiliseyleatmaktan kanmak istedi ve bunu yapmak iin de yeni bilimlerle ilgilenen insanlarabavurmaya karar verdi. artc biimde bu neredeyse ie yaryordu. nsanlar sonundaYntem stne Konumann yazarnn kim olduunu fark ettiler, ama nceleri daha okiindeki matematik ve bilimsel teorilerle ilgiliydiler. Descartes krlma kanununu kefederekoptik alannda devrim yaratt. Ama geometrideki ilerlemeleri daha da devrim yaratcyd.Bugn onun adna Kartezyen koordinatlar olarak bilinen koordinatlar kavramn ortaya att.Bu hareketsiz bir noktann dikey ve yatay yzeylere gre tanmlanmasn salyordu. Bununyannda geometri problemlerinin zmnde cebirin kullanlmasn balatarak analitikgeometriyi kurdu. Matematikiler nce hayran kalm sonra da sinirlenmilerdi.Bir oumuz iin, matematik hakknda kesin olan tek ey ya doru, ya da yanl olduudur.Byle ocuksubir yaklam bir kiiyi gerek matematikilerin alanndan biranda diskalifiyeeder. Descartes'n yeni matematik teoremlerini okuyup, engin zgnlklerinin farkna varanmatematikiler ellerinde silah onu aramaya balamlard bile. Gassendi, Pascal, Fermat...birer birer kavgaya kartlar.Bu tr tartmalar sradan lmllerin anlaylarnn dnda yer alr. Buna inanmayanlariin Fermat'in son teoremi aklayc olabilir. Buna gre, u tanmn kendileri iin doruolduu ikiden byk hibir tam say yoktur:

Xn + Yn = Zn

Fermat, lmeden ksa bir sre nce bu formln yanna sayfa kenarna yle yazd: "Bununiin ok dikkate deer bir kant buldum, ama burada yazacak yer yok." Geen yzyln eniyi matematik beyinleri tarafndan yaplan saysz denemeye ramen, 1990'lara kadar kimseFermat'in Son Teorem'i iin bir kant bulamad. Bu bulunan kant bile tartma konusudur.Yzlerce yldr birok insan Fermat'in Son Teoremi'nin doru olamayacan, dierleri iseolmas gerektiini iddia etti. Bazlar Fermat'in blf yaptna, bakalar ise zmeyidenemeye cesaret edemediine inanyorlar. Matematik kesinlikle balar ve byle biter.Felsefe, dier taraftan, byle balar ve biter. Birisinin felsefi bir yaklam olduusylendiinde, filozof olmadna emin olabilirsiniz. Descartes bunu abucak kefetti.

Matematikilerden sonra saldr sras filozoflardayd. Hi vakit gemeden, Descartes kendinikiliseyle ba belaya girmi buldu. Eer dnyor olmanz dnda her eyden kukuduyabiliyorsanz, bu Tanry nereye koyuyordu? Neyse ki Descartes'n dostlar onun sa-vunmasna kotular,ve, dahabyk bir ans eseri Descartes Hollanda'da yayordu.Ya da, Hollanda'da tanp duruyordu. 1638'de Hollanda'ya yerlemesinden beri on beincikez, Descartes bir kez daha evinibu sefer tarihi niversite ehri Utrecht'in hemen dndakiAmersfoort'a, tad. O zaman kzFrancine be yana basmt ve onu "iyi bir bayan"olabilmesi iin Fransa'ya yollamay dnyordu. Aniden Francine hastaland ve ld.Descartes yklmt. Hayat boyunca yaayaca en ac darbeydi ve biyografi yazar Baillet'yegre "nn acsyla sonsuzluunyok olabileceini gsteren bir efkat ile ocuu iin alad."Bu trajedi Descartes, genellikle bayaptolarak grlen Meditasyonlarn bitirirkenyaand. Yntem stne Konuma kadar bir anda ekici gelmese bile; ayn sevimli tarza

sahiptir ve kulland Franszca soyut dncenin rnek bir ifadesidir. (Descartes gsterilibir ekilde,bunu soyut dnceyi kadnlar iin heyecan verici hale getirmek iin yazdn id-


10/16

dia etti.) Bu kez, metni Paris'e, Peder Mersenne'e gnderip ondan datarak "okumularnfikrini" kefetmesini isteyerek nlem ald. Descartes, Yntem stne Konumada ortayakoyduu fikirler zerine daha zenle hazrlanm bu felsefi metin hakkndaakademisyenlerin ve Cizvitlerin olurunu almak istiyordu. Bu sefer daha kapsaml bir kukuprogram nerir. Btn evrenin, ve hatta geometrinin gereklerinin ve atein nndeotururken giydii klk elbisenin bile kt niyetli grnmeyen kendisini kandrmaya kararlbir varln eseri olabileceini hayal eder. (Psikologlar bu fantezinin anti-kahramanngvenle Hakim Joachim Descartes olarak tanmlarlar.) Bir kez daha Descartes'n aklnnpheli ileyii ayntartlmaz diliye varr. Ve, bu, kant kendisi olan en byk kesinlikprensibi stne, ilk kez St. Anselm ve Aquinal Thomas tarafndan drt yzyl ncekullanlan argmanlar kullanarak, tahminen kilisenin kendisini rahat hissetmesi amacyla,Tanr'nnvarln kantlayacak kadar ileri gtrerek, evreni tekrar kurar.Bu Kartezyen phecilik srecinin tam olarak zgn olmamasna ramen, odnemde bylegrlyordu. St. Augustinein on iki yzyl nce ortaya koyduu dikkat ekici derecedebenzer kukular ve vard sonu, eserlerinin merkezini oluturmuyordu ve tamamen gzard edilmiti. Ama daha yakn dnemde ve daha ilgi ekici olarak, Portekizli filozofFrancisco Sanchez, hayret verici metni Quod Nihil Sicitur'da (Neden Hibir eyBilinemez)neredeyse tamamen ayn kapsamlkuku programn nermiti. Bu metin Descartes'nMeditasyonlarndan altm yl nce 1581'de baslmt. Sanchez'in ansna, pek ilgigrmemiti, yoksa otuz bir yanda byk bir felsefe ehidi olarak sona erebilirdi hayat.Descartes'nehit olma arzusu hi mi hi yoktu ve karanlkta kalmak iin gerekli btnzelliklere sahip olmasna ramen (baka artlar altnda miskinlii tek bana yeterliydi), buyne de eilimi pek yoktu. Duyulmak istedi, ama ayn zamanda kabul edilmek de istedi.Hakl olduundan tamamen emindi, ama kilisenin de emin olmasn istedi. Bylece yn-lendirmesi ile, Peder Mersenne metni Avrupa entelektel sahnesini aydnlatan Gassendi,Hobbes ve Arnauld gibi isimlere gnderdi. Onlar da Descartes'n teorilerine itirazlarnyollayarak, cevap verdiler. tirazlar Descartes' sinirlendirdi, ama cevaplarn yazmaya iknaoldu ve Meditasyonlar, itirazlar ve Descartes'nrtmeleri ile, 1641'de nihayet basld.Kanlmaz olarak Descartes'n Meditasyonlar'nnbaslmas daha da kt bir hiddet

uyandrd. Cizvitler, Kartezyen phecilik ve Cogito ergo sum ile skolastik felsefe ve AquinalThomas'nsonunun geldiim doru olarak fark ettiler. Descartes iin daha kts, bu sefertartma Hollanda'ya srad. Utrecht niversitesi'nin bakan, Descartes' ateizm ile sulad.Ak yreklilikle, Descartes' kasten Tanr'nn varlnn gsz ve etkisiz kantlarn ortayakoymakla sulanan Vanini ile bir tuttu. (Vanini 1619'da Toulouse'da kaza balanpyaklmt.) Baka nemli Hollandal ahsiyetlerden de onu sapknlkla sulayan, daha okzarar veren saldrlar geldi. O gnlerde ateizm bir yana, sapknln lmcl sonular vard.Neyse ki Fransz bykeli Descartes'n adna araya girdi ve bir sre Descartes'nad vekitaplarndan Utrecht niversitesi snrlar iinde bahsedilmesine izin verilmediyse detartma snd. Sonunda, matematik blm Kartezyen koordinatlar kullanmadangeometri yapamadklarndan ikyet edince bu yasak da kaldrld.Descartes artk btn Avrupa'da tannyordu ve n entelektel dnyay da o kadar amt

ki, kraliyet evrelerinde de okunmaya balamt. Gen sve Kraliesi Christinakitaplarndan bir tanesini okuyunca o kadar etkilenmiti ki, onu huzuruna davet etti.Stockholm'e gelip ona felsefe retmeliydi. Uzun yllar boyunca ge kalkmak ve beyefendi iimeditasyon, artk Descartes zerindeetkisini gstermeye balamt. Topu topu elli yan-dayd ve drt yldr da ev deitirmiyordu. imdi, Amsterdamn yirmi mil gneyinde, denizkenarnda, Egmund-Binnen'de bir malikanedeyayordu. Meditasyonlarn gzel eski birbaheye bakan sekizgen alma odasnda oturarak yapyordu. Zaman zaman, Gassendi,Pascal, Hobbes, Arnauld gibi eski tartma arkadalaryla eitli fikirler hakknda grtParis'e gidiyordu.Kuzeye, sve'e uzun bir yolculuk yapmak fikri ekici gelmedi Descartes'a, ama sveKraliesi Christina inat ve kararl bir kadnd. Henz sadece yirmi yanda olmasnaramen kraliyetine imzasn atmt. Sadece be feet boyunda, geni omuzlu, asker gibi

eitilmi bir kadnd. Yorulmadan on saat at binebilecei sylenirdi. (nsan yine de at merakediyor.) Tahta getiinde bakentini kuzeyin sulak Venedik'i ve entelektel Paris'i yapmaya


11/16

yemin etti. Israrl abalarna ramen ehir inkr edilemez biimde kuzeyin Stockholm'olarak kald. Descartes onun byk ansyd ve onun elinden kayp gitmemesi konusundakararlyd. Davetini glendirmek iin onu almaya bir amiral ve sava gemisi yollad. AmaDescartes, her ne kadar gsterili bir biimde de olsa, bir bahane buldu ve bekleyen amirale"Majesteleri insanln geri kalanndan daha fazla Tanrnn grnnde yaratlmtr,"diyen ama "parlak varlnn gne nlarnda gnelenmekten" affedilmesini rica eden birpusula verdi.Christina tepindi, huzurda kt bir gn geti ve hareketsiz filozofu getirmek iin bir gemidaha gnderildi. Entelektel tartmalarda Avrupa'nn en iyi beyinlerini yenmi olanDescartes, yenilgiyi kabullenmek zorunda kald. Ekim 1649'da Stockholm'e doru denizeald. Orada kralie tarafndan karland ve iki kez zel olarak huzura kabul edildi. Kralieokuduu kitaplarndan biraz felsefe renmi grnyordu, ama ardndan ilgilenmesigereken baka meseleler olduunu grd. Descartes, ac sve k gelirken alt hafta boyuncaelendirmek zorunda kald. (Altm yldr geirdii en kt alt hafta olacakt: ehir alt ayboyunca buzlarla kapl, leyin kasvetliydi ve banliylerin ardnda, aurora borealis altndabuz gibi rzgrn iinde kurtlar uluyordu.) Ocak aynn ortalarnda, Christina felsefe derslerizamannn geldiine karar verince,Descartes beklendii gibi huzura arld. Kralie,

kendisine bildirildii zere, her biri sabah bete balamak zere haftada kez felsefe dersialacakt.Ordudayken bile Descartes saat on birden nce kalkmamt. skandinav knn ortasndasaat drtte kalmak, Fransz mklpesentliiyle Kurdun Saati'nde sabah temizliinihalletmek ve zplayan bir kzakla buz tutmu caddelerde kutup rzgar iinde yolculuketmenin oku - kendisini nasl hissettiini hayal bile etmeye almann anlam yok. ki haftaiinde sonradan zatrreye eviren bir souk ald. Bir hafta sonra sayklamaya balad ve 11ubat 1650'de ld. Avrupa'nn en byk zeklarndan biri kraliyet kaprisine kurbanedilmiti. Protestan sve'te bir Katolik olarak, bu dindar adam kutsal topraklara deil, vaftizedilmemi ocuklarn gmld mezarla defnediliyordu.On yl sonra Katolik kilisesi btn eserlerini (Platon'nun Symphonisium'una rlanda'dayakn zamanda yapld gibi, bu gne dek sren bir gelenee uygun olarak) Yasaklanm

Kitaplar Listesi'ne koyarak, Descartes' onurlandrd. Sonradan on yedinci yzyldaDescartes'n na'a tekrar defnedildii Paris'e nakledildi. Devrini srasnda Descartes'ntekrar mezarndan kartlmas ve dier bykFransz dnrlerin yanna, Pantheon'a gmlmesi nerildi. Bu neri Ulusal Meclis'egetirildi. Allmadk bir tavrla yeler bilimsel kamplara ayrldlar. Newton'nyeni yerekimikuvveti teorisini savunanlar, evrene mekanistik Kartezyen bak taraftarlarna kar ktlar. Descartes evrenin nasl altn aklamak iin Girdaplar Teorisi'ni nermiti. Teorisi, birparacn hareketinin evren boyunca dier btn paracklarn hareketini etkilediinisavunuyordu. Bu, gne sisteminden yldzlarn en kk paracklarna dek her eyikuatan, i ie gemi bir seri girdap boyunca ortaya kyordu. Bu, tabii ki sadece birmatematikinin alglayabilecei eytanca bir karmaklkla sonulanrd. Yine de insan d-ncesinin evriminde ilgi ekici bir noktaya iaret eder. Descartes'n teorisi hem DNA'nn

ikili sarmalna, hem de en kk paracklarn Sper-Bag Teorisi'ne bir derece benzerlikgsterir. Ayrca, akl ve beden arasnda ileyebilecek bir g aray srasnda Descartes,radyo dalgalar veya elektrik benzeri bir ey aryordu. Modern dnr Jean de Mandeville'egre, bu insan anlaynn, neredeyse konusundan bamsz olarak, ayn kesin kavramsalizgiler boyunca geliiyor olabilecei ihtimaline iaret eder.Fransa Ulusal Meclisindeki oylamann sonucunda, Newton taraftarlar Kartezyenleri altetmeye yetecek oyu toplamay baardlar. Gnn galibi yerekimi kuvvetiydi. Descartesbaka bir yere gmlmek zorunda kalacakt.nceleri gerek teolojinin blgesiydi, imdiyse demokrasinin alanna girmiti. Descartesikisine de uymuyordu. u anda uygun olarak, Paris'te St. Germain des Pres Kilisesinde,kendisinin kukucu dnme ve leyin kalkma detinin ballkla savunulduu LatinMahallesi'nin kalbinde gmldr.


12/16

Sonsz

Descartes felsefeyi hayata dndrd. Dnya ve onun iindeki durumumuz hakkndakidevrim yaratan yeni dnce yntemi yava yava Avrupa dnce sisteminin yapsndeitirdi. Hibir ey bir daha eskisi gibi olmayacakt. Avrupal akl boazn skarcasnayakalam olan, can ekimekteki Aristoculuk'a kar yaygn bir kar k balatt. Bu andanitibaren, lmcl etkisi yllarca niversiteler ve seminerlerde srdyse de, Aristoculuk gnnileri gelen filozoflar tarafndan artk ciddiye alnmyordu.Bu arta kalanlar tamamen felsefenin zararna deildi. Leibniz, Locke, Berkeley, ve Humedahil, btn sonraki nesil filozoflar Aristocu bir eitime dayanmak zorunda kaldlar. Busersemletirici deneyim hepsi iin ilham kayna oldu. Felsefe byle devam edemezdi - vebunun yerine kendileri dnmeye karar verdiler. Ve bylece hepsi alternatif bir dnmeyntemi aramaya baladlar: Hepsi bylece Descartes' kefetti. Gerek filozoflar olduklariin, bir sre sonra hepsi bu yeni felsefeye itiraz edecekleri noktalar buldular. (Bu adhakkeden hibir byk filozof sorgulamadan seleflerinin fikirlerini kabul etmez. Onun iintartmasz bir tek dnme yolu vardr - kendisininki.)Sonu olarak, bu yeni filozoflarn her biri kendisinin dnya ve onun sorunlar hakkndakitartlamaz aklamasn kurmaya balad. Yine de btn bu dnrler, fikirlerine karksalar da, gelitirseler de, ona borludurlar.Descartes'la, bireyin ncelii ve insan bilincinin analizi felsefenin temeli oldular.

Vurgu da dogmann deil mantn zerindeydi. Artk sorunlara mantkl bir bak asndanyaklalabilirdi. Becerikli bir bronza kabilesinin deneyimleri, veya neredeyse iki bin ylnce lm bir Balkan bilgesinin fikirleriyle uyumayan zmlerin artk elden braklmasgerekmiyordu.Her devrim yaratan kiilikte olduu gibi, Descartes'n da takipileri ortaya kt. Fikirlerini

gelitirip, kartezyencilik olarak bilinen felsefeyi ortaya kardlar. Ve artk Descartes'nfelsefesinin eksiklikleriydi ortaya karlan.Descartes, rasyonel yaklamda srar etti: Felsefenin sorunlar, onlar sadece mantkkullanarak analiz ederek zlebilirdi. Onun nl her .sevi kapsayan phe sreci tek tankolarak bunu brakyordu. Duyularn tanklndan phe etmesi, onu deneyimleri kesin birkant kayna olarak kabul etmemeye gtrd. (Burada, bir seferliine, Aristotales haklkald: Bilim sadece deneyime dayandrlabilirdi.) Descartes'a gre evren tamamenmekanistikti. Dnyann fiziksel ve biyolojik ynlerinin hepsi bir makine gibi alyordu ve imekanikleri buradan yola karak- en azndan teorik olarak- hesaplanabilirdi. Bu yaklamaolan inan bugn de srmektedir. Sadece nkleer alt paracklarn deerlendirilmesigenelde bir hesaplama ii olmakla kalmaz, ayrca cevaplarn hesaplamaya duyarl olmasgerektiine inanrz.

Descartes'n, deneyimi kesin bir bilgi kayna olarak inkrnn ksa bir sre sonra bir yanlgolduu ortaya kacakt. Avrupa artk, Newton'n evrensel ekim gryle dorua eriecekbir bilimsel bulular ama giriyordu. Bu dnemin, Harvey'in kan dolamn kefinden,Halley'in kuyruklu yldzn kefine kadar uzanan ilerlemeleri neredeyse tamamen gzlemedayalyd.Ayn dnemde felsefede Descartes' reddetmeye balad. ngiliz dnrler, Locke, Berkeleyve Hume, deneyimin bilgimizin temel kayna olduu inanc olan, empirisizme dndler.Yine de kartezyencilik tamamen ortadan kalkmamt. Kartezyenler arasnda olduka renkliahsiyetler ve bilimsel devrimin baz nc kiileri de vard. Paris'li Rgis, ok popler halegeldii iin toplumsal dzensizlik yarataca gerekesiyle XIV. Louis tarafndan yasaklanan,konferanslarnda yeni kartezyen fizik ile ilgili heyecan yaratan gsteriler yapt. Descartes'nen bilinen takipisi bir Fransz papaz, Malebranche'di. Descartes'n mekanistik fikirlerinden

o kadar emindi ki, kpeklerin kesinlikle tahmin edilebilecek tepkiler veren (tekme, havlama)makinalardan baka bir ey olmadklarn gstermek iin kpekleri tekmelemeye inanyordu.


13/16

Malebranche, Descartes'nakl ve beden arasndaki balanty aklayamadn kabulediyordu, ama bu boluu doldurmak iin okazyonalizm teorisini (Vesilecilik: zellikle ruhve bedenin ilikileri hakknda ileri srlen ve ruh ile beden arasnda bir etkilemeolamayacan savunan felsefi akm. .n.) ne srd. Malebranche'a gre, akl ve bedenbirbiriyle asla etkileime gemeyen ve birbirlerini etkileme gcnden yoksun, tamamenfarkl iki dnyay kaplarlar. Ama akl ayan hareket etmesini istediinde ve o da sonrakpee tekme attnda ne olur? Akln kendi ayr zihinsel dnyasnda bir ey istedii herseferinde, diye aklyordu Malebranche, Tanr maddi dnyann paralel bir ayarlamadangemesini salyordu. Sebep ve etki diye bir ey yoktu, sadece iki ayr paralel dnya vard.Okazyonalizm'e gre bu iki dnya her durumda Tanr'nn araclyla uyum iinde davranr.Yeni bilimin yaratclnn eski teolojinin yaratclna ulaana dek daha gidecek ok yoluvard.Descartes'n son dikkate deer takipisi on sekizinci yzyl filozofu La Mettrie'dir. Mantkldavranarak, zihinsel dnyay ortadan kaldrp, ne paralel dnyalara ne de Tanrya yerbrakmayan ve tamamen mekanistik bir materyalizm stnde srar etme admn att. LaMettrie, sonunda, huzurunda ateizm hakknda sessiz kalmann ngrl bir tutum olacanbildii, Byk Frederick'e saray filozofu oldu. Ama ykmn getiren, sonuna kadar gidenmateryalizminin gereinden Cazla istekli bir gsterimi oldu. Dier kraliyet entelektellerinesindirim sisteminin mekaniini kantlatmaya alrken, haddinden fazla sln cieri ezmesiyendikten sonra ld.Descartes'nbireyin ncelii ve insan bilincinin analizi konusundaki srar, onun en uzunsren miras oldu. Hem Rasyonalizm, hem de Empirisizm bu tr bir vurgu konusundahemfikirdiler. Ve u ya da bu formda, bu yaklam greceli olarak yakn zamana dek felsefeyiynetmeyi srdrd. Mantki analizin ortaya kyla, bireyin ncelii ve insan bilincininanalizi yerini szln ncelii ve onun iindekilerin analizine brakt. Bir kez daha,felsefenin kendisini hayata dndrmesi iin bir Descartes'a ihtiyac var.

DESCARTES'IN YAZILARINDAN


ocukluumdan beri ne kadar yanl fikri doru diye kabul ettiimi, ve onlarn stnekurduum tm dnce yapsnn ne kadar pheli olduunu fark ede-li bir sre oldu. Buyzden anladm ki, eer bilimde salam ve srmesi olas herhangi bir ey kurmak istiyorsam,bir seferde edindiim btn fikirlerden tamamen kurtulmal, ve tamamen yeni bir temeldenbalamalydm.

-Meditasyonlar, I

Kanunlarn okluu genellikle adaleti engeller, yle ki bir devlet sadece birka iyi uygulanankanunu olduunda en iyi ekilde ynetilir; benzer ekilde, mant ortaya karan ok sayda-ki kanunun yerine, kesin ve tereddt duymadan her zaman aka onlara uyma karar almamartyla, aadaki drt kanunun bana tamamen yeterli olaca kansndaydm.lki, kesin olarak yle olduunu bilmiyorsam hibir eyi doru olarak kabul etmemekti; yani,aceleci sonulardan ve nyargdan dikkatle saknmak,ve phe duymama neden olmamasiin, kararma, aklma temiz ve ak seik sunulanlardan bakasn katmamak.kincisi, incelediim sorunlar mmkn olduu, ve tam bir zme ulamak iin

gerekebilecei kadar ok paraya ayrmak.
http://c/Documents%20and%20Settings/%DD%8CKER/Desktop/www.webturkiyeportal.comhttp://c/Documents%20and%20Settings/%DD%8CKER/Desktop/www.webturkiyeportal.comhttp://c/Documents%20and%20Settings/%DD%8CKER/Desktop/www.webturkiyeportal.com


14/16

ncs, kk kk, ve adm adm daha karmak bilgiye ykselebilmem iin, en basit veen kolay bilinebilen nesnelerle balayarak; ve bir dzeni yokmu gibi grnen nesnelere bilebir dzen vererek, dncelerimi sistemli bir ekilde yrtmek.Ve son olarak, her seferinde listeleri o kadar tam, ve gzden geirmeleri o kadar kapsamlyapmalym ki, hibir eyi darda brakmadmdan emin olabileyim.

-Yntem stne Konuma, Blm I

Geometricilerin en zor sonulara varmak iin kulland, uzun, basit ve kolay mantkyrtme zincirleri, insanlk tarafndan bilinebilen her eyin bir ekilde balantl olduunuvarsaymam nedensellik oluturdu. Ve, yanl doru kabul etmekten sakndmz, ve birgerein dierinden kartlmas iin gerekli dzeni dncelerimizde koruduumuz srece,bizden ulaamayacamz kadar uzaa gtrlm, ya da bulamayacamz kadar saklanmhibir ey olmadn varsaymam iinde bu byle oldu. Yine ayrca, ie hangi nesnelerlebalamam gerektiine karar vermekte pek zorluk ekmedim, nk zaten bunlarn en basitve bilinmesi en kolay olanlar olduuna ikna olmutum.

-Yntem stne Konuma, Blm II

Kendimi tamamen gerei aramaya adamay istediime gre,... bana tamamen pheedilemez bir ey kalp kalmadn grmek iin, phe iin en az alan bulabileceim eyleri,sanki tamamen yanllarm gibi reddetmeye karar verdim. Bylece, duyularmz bizi bazenaldatt iin, hibir eyin bizi olduuna inandrdklar gibi olmadn varsaymaya kararverdim. Ve, bazlarmz fikir yrtrken hata yapt, en basit geometri konularnda mantkihatalara dt iin, daha nce kant olarak aldm btn mantk yrtmeleri hatalsayarak reddettim. Ve son olarak, uyankken algladmz, tam olarak, ayn eylerin, bizeuykudayken ve hibir ey alglamazken de olabildiini gz nne aldmda, aklma giren hereyin ryadan baka bir ey olmadn varsaymaya karar verdim. Ama aniden bu ekilde

dnr ve her eyi yanl diye deerlendirirken, her eye ramen, bu dnme ileminiyapan ben'in bir ey olmas gerekliydi. Ve bu gerei dikkate alnca, "dnyorum, yleysevarm," o kadar kesin ve doruydu ki, ne kadar ar septik olursa olsun, bunu sarsabilecekhibir phe alan yoktu, bylece tereddtsz yaratmaya altm felsefenin ilk prensibiolarak kabul etmeye karar verdim.

-Yntem stne Konuma, Blm IV

Akl ve beden arasnda byk bir farkllk vardr, akl tamamen blnemez iken, bedendoas gerei blnebilirdir. nk akl ya da kendimi sadece dnen bir ey olarak gznne aldmda, kendi iimde paralar snflandramyorum, ve aka tek ve btn bir ey

olduumun farkna varyorum. Aklm vcudum tarafndan birletiriliyormu gibi grnse de,bir ayak, veya bir kol zarar grdnde aklmdan ayrlan bir ey olduunun bilincinevarmyorum. Bunun yannda isteme, alglama, kavrama, ve dier benzer yetenekler,herhangi bir ekilde akln paralar olarak adlandrlamazlar, nk her seferinde, isteme,alglama, kavrama, ve benzerlerini yapan ayn akldr. Bununyannda, btn bedensel veuzantl eyler iin de tersi geerlidir. nk, dncelerimde kolayca paralarna ayra-madm hibir tane bile hayal edemiyorum, ve bylece blnebilir olduunu anlyorum.

-Meditasyonlar, 6

Saduyu insanlk arasnda eite datlmtr; nk hepsi kendisine o kadar iyi

bahsedildiini dnrler ki, dier btn konularda paylarndan ikyet edenler bile oknadiren saduyu konusunda daha fazlasna dair bir istei vurgularlar. Ve bu noktada, herke-


15/16

sin hatal olmas ihtimali yoktur. Bu, daha ok, doru muhakeme gc, ve -saduyu veyamantk dediimiz- doruyu yanltan ayrma yeteneinin doal olarak btn insanla eitdatldn gsterir. Dolaysyla, fikirlerimizin eitlilii bazlarmza daha fazla mantkbahsedilmi olmasndan deil, sadece dncelerimizi deiik taraflara ynlendirmemiz veayn eylere ilgi gstermiyor olmamzdan gelir. nk iyi bir akla sahip olmak yeterli deil-dir; esas olan onu nasl doru drst uygulayacamz renmektir. En iyi akllar en bykhatalara olduu kadar en iyi erdemlere de muktedirdirler; ve genellikle en yava yol alanlar,doru yolu izledikleri srece, acele edip ondan ayrlanlardan daha iyi ilerlerler.

-Yntem stne Konuma, Blm I

Ak ve belirgin alglamann doas: Hayatlar boyunca, doru drst muhakemeedebilmeleri iin, hibir eyi doru biimde alglayamayan insanlar vardr. Kesin vedntrlemez bir kararn stne kurulabilecek bilgi, sadece temiz deil ayn zamandabelirgin olmaldr. Varolan ve benim ak dediim dikkatli bir akla grnr olan -bakangzmze grnr olduklar zaman onlar aka grdmz sylediimiz ve haklarndagl bir kanya sahip olduumuz gibi. Ama belirgin olan ey o kadar kesin ve dier nes-nelerden o kadar farkldr ki, iinde ak olan dnda bir ey barndrmaz.

-Felsefenin lkeleri, lke XLV

Descartes ve adalar1629 Fransa'da dini savalarn ardndan bar.1639 Racine'in doumu.1642 Galileo'nun lm; Newton'n doumu.

1646 Leibniz'in doumu.1648 Avrupa'nn byk blmn (zellikle Almanya'y) yknt iinde brakan OtuzYl

Savalar'nn sonu.1649 ngiltere'de devrim I. Charles' tahttan indirir.


Descartes Tarihesi

1633 Dnyay yazar, ama kilisenin Galileo'yu mahkm etmesinin ardndanyaynlanmasn

nler.1635 Descartes'n kz Francine'in doumu.1637 Yntem stne Konumay yaynlar.1640 Kznn lm derin bir acya sebep olur.1641 nl "Cogito, ergo sum" (Dnyorum, yleyse varm) szn de ieren lkFelsefe

stne Meditasyonlar' yaynlar.1648 Paris'te dostu Peder Mersenne'in lm.

1649 sve'e, Kralie Christina'nn sarayna gider.1650 Stockholm'de 11 ubatta lr.


16/16
