a .,1 • le.khac :z:- - ltahcc.com filengoai b~c-kythi roi la~, tron~ trieu thi quyen than...
TRANSCRIPT
-GIONGIt i- i*,;J~ $ ~•.
/,'" ',J ••••'
" Nbat giang 1uong quoc nan phuong ThujetI , .
T:cl nguy~t tam vU6ng Trieu bat Tuong, n
tam dieh ra nhu sau:n ; MOt song hai nuoc kh~n
! ., \
BOnthang ba vua Trf~u
NGudc• •
.i':t. , III
l!E1 --------
duong noi<...t
chang 1anh."
~
CJ)A .,1
• LE.KHAC
:z:o-_....J
Hal cau tr~n aay auoe tru}~ tun~ rong-rai trong dan-chung~ ?... ') I' ,~-. -", .
nhat 1a a mien Trung va a C6-do Hue !1e nhac nho den m?t thoi kj Qen~ t\. I I" ;. A J '\ ~ - " !.......' ~ ..J, ~~<o....../
tOi, Qen nhung Iftrieu bat tuong" xay r a each (fay zan mot the ky, 00••• • __ ;' I A . \ ') • •••• . • ~
La tho1 ley phe lap ngoi vua d tilong trieu ainh Hue (tU: nguyet tamvu=6'ng)at/a a~ vi~e th~t th~ kinh a; ngay 23-5-1885 va aat nu6~ bi
I A ~ ,Phap GO ho,
. ;. •.. I )
Giai do~ 1ich su nay, onr Tran-Tr~ng-Kim ghi ehep nhn sau, •. ' \' )';>
trong sach "Viet-Nam Su-luoc":. ." ••••.••• ••. • . ...t. ~ '" II, ~
Ban trieu nha Nguyen truyen ngoi den het doi ~la Due-Tong(tti~ Is vue ~-Dt1~ 18h7-1883) th{ m~t eh~ quy~~. Nuc;dN8II'l tll do'
.4- ,.. ""\, • I " " .' (... "to " ;
thuoe ve nuoe Phap bao-ho , ngoi vua tuy van can, nhung quyen chinh-. '1 J l. t '.f ,\ Jl J ~ ~' t--J ~ •.•..• '. .' ;"
tri phai theo chinh phu bao ho xep crat. Ay cung vi thoi the bien (tot• , . " ,I _
. ,,\ t\ it' ~ •• - ..,..... ,.. - I,.,.ma Minh khong bien aoi, cho nen Minh mod thanh ra suy doi. Va luc ay
_ 10·-
,ngoai B~c-KYthi rOi la~, tron~ Trieu thi quyen than chuyen-ehe eho
/' I I••••
n~ sinh ra lam viae kho-kr.dn,.~ ,.. I ,.. _:» I - ~
~ Vue Dge-Tong khong co con, nuoi ba n~uoi chau lam eon nuo~:~ .~' '!::l -,.. '''' - ••. .J..... Thi...•.trdong 1a ong Dqc-Ddc, thu La one Caanh-Nong , ba Is ong Wong- ~e
1-' (~ '".. <:»: ~_Khi ngai sip mat co ere lai di chLeu lap onz Due-We len ngo1 va cho
_, , .J _' • ,I I••••••• j/4. """, I\, l.,oI ~ .,. "" A. - ~ hiong Tran-Tien-Thenh, N~yen-vg'".-TtiC)ng, Ton-That-Thupt lam pu~ c nh ,
- ,..... I ./
~c ba ngay aau th1 'l\fdng tia Thuyht 001 di 8'hieu, b6 ong ~e-We malap em vue. Due-Tong Ii Lang-c..~lo~-CongIan lift vua, Tri~ tnan ngt3-
• I '. , I.': '2. " -__ _ '-' -ngae , khOhg ai dam noi gi, chi quan ngd-Slf Phan-frlnh-Phnng can rang:
I 'I '1
Tt! quan ehda e~ t~1 gi ma lam s11 ~'}le l~D ntr?t the thl lam sao phai l'~.Ndng va Thuye't truy~ oem b~t ~iam ong Phan-Hinh-PhUng rOi etch ehu~
'I- •.
atloi ve.
~g-Qu6'e-COng l;n ngci Qat nien hf.eu Iii" Hi~p-Hoa. Con ;ng, - ~ ~ I j\ _ -" IDt;Le-f>dethi bi crem giam. Vua Hi.ep-Hoa mdi len lam vue. thi quan Phap..• r:: ~ ""- . - I I ...". _..crern taU aanh vao eua Thuan-An, t-d np:ay 15 d@ 18 thang 7 nam 188) thi, -" -
ehi_ ~An. Trieu a:fiih tbay sU ngay e~p lieh sai quan ra xin hca.,... _" . ~- '- ' A' ~ tJ ,...- _
Vien toan quyen Hannand bat quan ta phai bai bi,.-u'1moi noi rol cungA I _ , , - I I I
ong De Champeaux l~m Hue ae ngh.i ho-a va a1 aen ky kat hoa ,ld'c Qut-•.•. I - '- I' ...' I 1"rmrl (1883) eo dieu khoan n<':li mj6c N8ITI chiu nhan nuoc Phap bao ho•••. . .TU-t~ Kl'u/nh-ilOara ~ deo Ngang th1 quyin cai tri thuoc Tri~-dfnh •••Vua Hi~Hoa ciing muo~ nha- eh1;1h sa~h b,;o hO a~"yen" r:?oi' 'IUS, nmIngc~e quan c~ nhi~ ngii6i khong ehi'-t\vi lai tbay Nguyen-V~-~g va TO'n
,I , I • , • _ '\,.0-
Thit-Th~t ehuyen ehe th~i qua, vua muon dung ke ma trd b~ m ben aOi'ruing sang Iron E'1nh-bo Th'lidng-Th6va Thuye~ lmn lei-bo Thudng-Tho, (fa l.
I _ • I • •
b6t qtlyEm halm eua ThuYet.J ~
Hai ngU61 thay vua eb lanF: ngh i , s? oe 1~ thanh vfl, ben/ _ I 't I
vao tau vdi ba 'N-Du thai hau aelAp ong T.:h.idng-Thienla con nuoi tmf• I" T j,. I
ba cu"'avua DUe-Tong, l~ nien hieu la Kien~Ph~e, roi bat vua Hiep-Hoa• " " I\. I \
cho ,UO~gthuoe a~c chet. Vua Hi~'O-lIoa IEin vua at1?c, h th~g>sU' g~i laPhe..~. (Trong vong )J th~g ma da co 3 vua: Due-We, Hiep-Ho-a, Kien'-- , , . .,Ph~c, tri vi)- 'Ndng va Thuyet, dB:- f!,iet vua H1ep-Hoa Tal th~ quan phu-
• , • • I , •
eh~ Trm:;-Tien-ThMh khong theo ~ mr~ eUng sai nd61 giet not.
tu n~I '"bi mat.
.' I ~ • - I - ,- .- __2 1 - 1\VUa. Kien-Phue Ian nefti. vna Woe 6 thang, nr,ay monp; 6 thanp,
iG811thi phii bdnh m'b.t (o~ OhllYe.~ no't 18 do Ngu,.e~ Van 'l\ign~, r',
cho u<fug thuSo obit)", /
"\. .,,,, IN •••. I 'tVua Kien-Ph1l~ mat,ae.ng Le r-a con nuoi tlm' hat cua V1Ja DueTong la ofljJ Ch~1h Hong ten n~i ngoi e Nhrmg Tl.iJngva Thuyet khong mu'O~
_ ! 1,... _ ' - _
l~p ngt'ldi Id:n 'jjuOi~ sa Minh mat qu,yen, ben chon n~bi em cJa 6ng Charmt • I .•
M6ng Is 0118~Lich mol 12 tu~i, lap len lmu vua, an nien hieu Is~• • " f·
Ham-,Nghi .•, ,
VienKhma Slf, triac Cia tu g:lay sang cho Trieu-di"i-ili n~l r8:ngNam-tri~ co' ~ at len lam vua thl phh %in pheP nd~ Pha~ .a:i mMc.rrt..~ ••.. ....) _~.!) "'" ".. "- ""..-S .•I ',...J.-uungva~et eu tu tien lap vua khong cho vien ICbJIm-BU biet. VienI I I ~, , /1-
Kh.~ thay. vjq ben crem 600 quan til ngoai Bac vao Hue bat trieu ainhphi1-ldn"-ph~ l~p ong tfng-L~ch len I. VUB.. Thuy9~_va TUing lam ti
, •••.- __I;' A ~ "" I.~ ,. '1..xm phep bang ch'd Nom. gdt sang, vien Khan s1l khtmg chiu, buoc phai
_ •••• - f"* . .- ,
lam bMg ehu Nho•.) .~~. -.r,1~ ,,\ __ f I '" A / '1. J
~ ngay 27 thang SB.U vien Kham-S'd ai cua chinh vao lam 1ephong ~ eho vua Ham-Nghi.
, I 1\1 '1. _ '" I ,. I
! Trongl-ue cac qu~ cu cua te con chong cranh vat quan Pbap<,.. ~ _ ","'" ",' ~ - I \000
khIIP noi thi Tdc'n~ va Thuyet chuyen che du moi auang. Thang 9 nam••. 1\ 'I'-- I. - _' It',.. ,-. II '
188Jt",.hai-,ong • <remong Duc--Diic '}Uil.It\ vao nha toi, khong cho an uong'L I,.....· , .... ,A
~ cllo ch'et aoi, ao tftt la thong rmiu vM. giic. Hai ong lei mo quan .1~: vi l~p a& Taft-sa-\.(1.1-('.; Carn-tO thuoc t1r:b Qu~g Tri: d~ d& b~
. f' f
ng~c vang bB.,7ra Q'a;., phong khi ci viac gl th1 dem quan r-a db de "-. , ,chong nhau vbi quan Phap.
, I'
Thq '1 .am At Diu (1886) Th8ng-tdlmg De Conrey sabg Bac-ki. B8Y g13 tii boi-rlac vai Tau da xong , De COurcy vao Hue IdebuBe
l"\ - - • '"L A "l" ...,',., I ,..., -'
trieu dinh ta. phad dhiu qupn bao-ho, Khi den Hue ong ta cho doir, •• I t _ 'l..
hu quan phu-cbkm sang diM Kh~-mI (a m!u ngan sbng Hd6'np.:) de;\ .~ •..•I _ " tn.l;-· '"' , 1"1 / ?
dinh viee yri kien vua Ham-Nghi. Hai ong ruong va Thuyet luc bay gio
c5n dan~ l~' laY quye~ th~ 'm; th~ Th6~g-tubhg lam su dUo~gd:~t nh~v~ nen tub gi~ 1~. T,}'a;~gsang ra ma~ quan Th~~g-t116~g, con Thufet
thi c'o benh khong aang , De Courcy bJo binh cU'ng ph~i khieng qua •..- \2 -
gLan, phan thl' lQ 5~,~.. *"" .•.. ,I,'
b~i! rang <lay La diem
, ,ThuPt va '1ilong tbayqu~ Ph~p r-a oai nhu the, phan thi tuc
J.. ",' J r ~ " ..,' ~lai nhan 'Iuc bay gio moi co aiem aong aat, mof nghi
, • I " I ~t ' ','troi xu! khfen, ben quye:b y sua soan de danh nhau ,
De Ccrorcy ainh hom vao yet-ktem vua Ham-l~ghi thi phad mo eua! \
chinh khong nl".nr..":I.g 1e. ae'~qu~ nuo,::, Ph~p di ma thoi mB.Laf ph~i erel c~ qu~" '- .."'"linh eIi vao eua ay..
- ) z, 0, r)
'" . thay trai '\foi Ie, xin de thong-tuongdi clia'l\rieu dinh quoe, .sllTa~·ng~ l' •.
cua hat ben.ehinh nhu truoe, con quan binh thi a1 De Courcy..<
kh~ng ch~u•nhat ainh
~ - , . ..\
Su xin vao ban ainh eho xong viec ifi
kh';ng ti~p. Ba ~:. th~1-H~u sd' qV~--:.\ ••• ~4 ' .;.,. ,. t
cung khuoc at kbongnhan.,
l> "" I .,. •••Trua hom 22 thang 5-1885 cac quan 0 Co mat
,eua chinh, eua ben,dem ao l~' v~t
",sang dinh Kham
nhung De CoureyI •
Bang tang Thong-TUong,
Cae quan ,thpy v~y aeu ngo ngac, khong hieu ra y tu gi-ma-.-.... "" -", "A.." -. "'"..,.... ,....-.•..
khinh man trieu dinh nhtt the. Ton-That-Thuyet cang tuc gi~, thoi thi songA I ~I .A. ••. /' J<., .~ ~ .• _ . . •••.•
chet cung lieu mot tran, hoa may troi co giup ke yeu hen gi chang? Va<Dnh de~ nu~ dem\kh6~ 'aU ~~t sung bb sang dinh kh:m su va oanh vao a~n-
, .• 1 1 i'
quan Phap a Hang ca.
i
Chi~ h6m ay, thong tuong De Courey lam ti~c a~i c~c quanl " ••;.. _ .. J .t;' - ",'"
Phap, tiee vua tan thi sung 0 trong thanh no ra roi, nhung nha XttnP-~ • 1 / ,\. ) •. ',' ~ _. ~ , .',
quanh toa Kham-Su ehay.Quan Phap they bat thinh 11nh nua aem quan ta~ ) '\ A. '" .v t __ . ,It t. ~'\.I J ,." '
aanh pha nhu vay, chua biet ra lam sao , chi yen Lang ma,chong~tI. Den} - '~ ",1 'I -'.1'\ •• .: c, .)~
sang ngay 23 m6i -tienaanh thi quan ta t.hua chay. Nguyen-Van-Tuong chongU~i vio cti~n tau xin ru'6~ vua va' c ac ba Thai~hau ~,aml~h 'len Khiem..
r . l I ~ I ~j ,,.4 (.. .# •...,) (.t ~ • ". -: ••.
Ling. Khi xa-gta ra Clen cua Huu thi gap Nguyen-van-Tuong aoi de en he-I., -, _"'! • .~7 , •••. I •. \.- ," '
gia, nhung li.mll"truyem cho Tuong o lai ere thu xep moi v i.ec , Ton-That-.. •.•. '...... ,.. • ,......., ' , _,I. ",~" ',_
Thuyet oem quan den truyen ruoc xa g:1.aquay tro ve I'ruong Thi gan langLa-chli~
LU'cbay gi~ vUong-tbn, c"ong-tu, nguo I ai ngua kJ -ai chan ,
den gian thltri c~ng gia, (fan ba dat tr~ con, a1 nay ch~y hO~Yho~g tim~~g tr~ cha khJi binhcrao, mot so '~p len nhau ma che~. Xe gia ae~T~ong Thi nghf mot l~t thi- Thuye;t 1a1. gluc Len aU6~g, b;o 1& quart Phap
aang du"'6~theo , tSi 23 xa gi~ ngh1 t~i mot nguoi ba ho , s~g 2L r-a "(Ii ~n
_ \3 --
- 1.thanh Quang-Tri.
I
Tr~ danh nhau t.a; H-l: quan- Phap ch~t 16 ngli~i, 81 m;udi b l..,~ t .•... , v- ~ _..,.. •. t ~ _ __ - ..:.
t.huong , Sach Tay chep rang quan va dan ta che t ae'n vai nghin ngdbi, conbao nhieu kh! gid~, lu"'ohgthtlc Va h~ m'O'ttrieb ti~ c~a a-;u-ma~ et_ ,,' A 1""\,' _ 1\' _. t 'l... f
(UdC l,.i?ng 50 Q1l2•.1 ta tB;i Hue Luc ay la khoang 10,000 ngt!bi)...• ," '\ --•• ,. rn.)J a r- I -)'Nguyen",;,van-luong 1::1, nh6 ong Giam-mucCaspard Qua ra thur. I .,. ; I- _. '\ '
vai De CourcY4 'lnong t'li'ong hen eho Til6ng trong hai thang phs! lam the..... " "" - '.1\' ~'! 'I 1.. ra-
nao cho yen mai viae. TUOngviet so ra Quang-Tri xin rUde xa ~ls tr6 ve,," .,.,I I,. ~, . ~ AI
nhUhg Thuyet asm ~atieBo ai khong cho vua biet. Ngay 27, Thuyet nghe tinr" '\.. I
Pha~)sap oen ben rUoe vua le'"nTin-a6. Kh:i.s~ di vua Ham Ngh:i.vao lay ba1 "" f}.. f\ ;: 1'- 1.. ,..,'-. A ' r" - •
b~ thai hau, eanh biet ly, noi sau tham ke sac cho siet. ~en ngay 28 thi• "'" t, ""_ _ I I ",,-- ....' I ro. IV
tam cung tiep au6c sa eua 'I'ddng xjn rude xa gia ve Hue, noi m~i vi~c aa" I '2 .' -
thu xep xong r~i. Ba Tl{DtJeho ai rude vuaoe cung v~ Hue, nh~g tim'1 'l ., '\. t ,- J
khtrig biet vua 8 a-a~chi tiep &lec thu cu~ Thuyet n6i le. Tubhg phan tree(lUng c; nghe li1. C~c ba Th~i-h~u tr6 \vi khiem cung ng"ilym'O-;'g 4 th~g 6.
I
,T~n-that-Thuyet 8 Qu~g-Binh lam htch can vtr6ng tru~en ai
cic n6i bi'i yay dan ching kh!~ moi mal tiBfnh-Thucln ra cho oen' Thanh-
Ho~ chS nao s~z-danCtlng nallen: cts't cho dan ben ciao noi loan rGt <t[n d;~f ./ -. I • •
pha nhUng lang co d~o•
..,' I 1 I _ •.-Den thang 7, het h~ hai bhang De Courey hen cho 'lU'6ng",hai
thu xep yen moi vitc, nhuhg TuH~gkh6ng lam alic1cben oem ra tri tOi,l:rily\.- .-:.. I',.. ,. 1\' f -.. 1\' • I'" I'i' I I ~ I
ra Can dao cung vOi png Ton-that-5i~~ 1a than ph~ ong Ton-that-Thuyet.-"".... ..~. , -•..
De Courcy day Td'bngen rbi vao yet ki;n ba- Tu~Duxin lap o"ngf" .... _ ,,-' ,..",.1.-
Chanh MOnglen lam vua, Ngay momg 6 thang 8-1885, onr: ehanh-Mbng phaiI, .... -..:J,
th2h harm qua b'en tea Tham-su lam Ie thu phong rot lam le tM ton, oat,I' ~ - ••••. ,
nien hieu 1a BOng-Khanh.,
sang Tau
,f'. ~ ,... _ j"\ 1\
Con Ton-Thst-Thuyet, sau khi giao cho con trai la Ton-that-t' .,; (\ _. 'J. , I ~'?' 'ong NguY€n-ph~-Tuan ra pho vua 6, man Tuyen Hoa, Thuyet bo tram
/.. _ """tV'" '- -.- r J"I. -- "" t __, '- -t "..noi,la de cau vi~n, nhUng roi chet gia 0 Quang~ng.
, """ l~ .,"
Quih Phap khong tim bat dlll1c vuaI 'L - ...,\.. ~J' l'
ngl}.gia r-a Quang-Binh Cie chi6U du cunr: khonz\ ' -.
C~ Vlidng quay ph~ khap nei. Sau n~6 t:n T1nh va te"n Ng~c, hai 'c~ V'evua, ra dEi; th~ va Itnh ~y bat aU?C vua Hmn-NRhi va -n6n cho Pha»
~ /
Ham-Nghi- Vua-Dong-KnanhI ,,' - '"au'qc, tuy lue ay tbJ. quan .
cua
-14 -
, ' klo..~ngay 26 thang 9-1888. 'N-khi bi bat ngai vnoi nag gf mi~ va bi day quaAlgerie, lueo&,- g16-vua Ham-Nghi 18 tuCii.
** "*
I , ,
"Nhat giang luong quoc nan phuong CfhuyetI,... I' .....' -
N nguyet tam vUong trl.eu bat TU~", .
Ngay xna tren m~t con s;ng Huang Giang ehiLc~ hai nOoe' tbu ngh~ebao!,dien nhau, mot ben li' to-a KhamsU 'Phap tren hu~ ngaIh, mOt ben 1i trieu'ailili H~e; tren tl-ngan, ma cung aa khan (fu'o'ngthuong t~uyet 'roi. Ngsy
~ ~ I I,
nay (1975) cuoc chien Viet Nam khong chi lien he aen "lu'ong queen mi den, - , •.. .•. ; "litem, tn••• qudc" thi l~i cang "nan phuong thuyet". Ngay %tis trong vOllg
I!tu 'nguy~t" ng?i vua thay 061 3 Iaii, aa cho Ii tri;u khong IMh rot. Ngay••• ? •••••• I J\ _ e- ",'-" ,... a,... ••..•..•. .... ""
nay chi Cbtiag(f"ay "ban nguyet" thi aa thay aoi ba v-i nguyen thuy ke tu ong. .- I _. ;
Thi~u tu chuc (21/h) roi ong Huong trao quyen cho ong Minh (28/h) va oenkbi ong Minh b&'goi aau hang (30/h). Nhti vay trieu la1 cang bit ttio~, , .' .. . ~cho (lit nube Viet NAml
Nh~g nhan v~t chuyen chi~ nhii Ton-'l'hlit-Thuyet va Ngu~-Van
TU~g ma tac gia-aa khe~ ghep tin vao cuo1 hai cau tho tren, thoi nay,nhm;g nhM. v~t a~c tai, a?c [oan nrni v..ayvung khong hien; gf va l~ch su •...
... ~ ,se phe pban h9.
Phrl eh&ng l~ch su ~la sU ta'i dieD nlning t~ tuong gan- ~iong
nhau qua ~ dien vien va thoi o.~1i. khae nhau ao ma thai.
1'h~if L-1979.
O"OONG PHUONG: TRONG GIA f):firn, NGUOI CHONG QUYETf}tNH NHlfNG CONG- , ~VrEC QUAN TRQNG, NGUOl va QuITr -BlNH NHUNG CONG vrfc KHo1lG QUAN. ." .
., ., ~- ,....••• 1\ "... '1... •.•••1 ,,-- " ,.... .••• _
TRONG, NHUNG NGUOI CHONG LUON LUON CAM THAYCHANG co VIEC G!:LA. .QUAN TR9NG cf:
•• 'L- ,...,., .) _... At. I ..•C"" ,.,. A
a TAY PHUONG: TRONG GIA ..flINH, NGUOI V9 QUYET {):pill NHUNG V~C KHONG••• _ ,..,....... tJI' • ,"t •.••.." L-
QUAN TRqNG NHU MUA NHA. MUA XE, XA.Y HO TAM V. V., NGUOI CHONG SE",'. ..•.. "'~ '" - ) , ".. ., ') .' -. ,...
QUYET DINH NHUNG VAN -BE QUAN TR0NG NHU KY HIEP UOC BALE 1972, VIEC, "_ z- ,. /It.. A/''''~ "...~
HOA GlAI CAC CUOC TRANH CRAB Quoe TE V.V.
Klli