a )?52;3+$ # /*a9rehabmed.or.th/main/wp-content/uploads/2017/04/ok... · 2017. 4. 25. · ที่...

ISBN 978-616-361-775-0

5

5

5

ISBN 978-616-361-775-0

5

5

5

คมอส�ำหรบผปวย

บำดเจบทไขสนหลง(ฉบบปรบปรงครงท 5)

ISBN 978-616-361-775-0

อภชนำ โฆวนทะ, พ.บ., อ.ว. (เวชศำสตรฟนฟ)ภำควชำเวชศำสตรฟนฟ

คณะแพทยศำสตร มหำวทยำลยเชยงใหม

ฉบบปรบปรงคร งท 5 กรกฎาคม 2557

จ�ำนวนทพมพ 3,000 เลมสงวนลขสทธ

อภชนา โฆวนทะ คมอสาหรบผปวยบาดเจบทไขสนหลง / อภชนา

โฆวนทะ. - - ฉบบปรบปรงครงท 5.- - เชยงใหม : ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2557 ISBN 978-616-361-775-0 128 หนา : ภาพประกอบ, ตาราง มบรรณานกรมและดรรชนประกอบ [DNLM: 1. Spinal Cord Injuries -- Rehabilitation -- Handbooks 2. Spinal Injuries -- Rehabilitation –Handbooks 3. Movement WL 403] I. มหาวทยาลยเชยงใหม. คณะแพทยศาสตร. ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ

พมพท สทนการพมพ (2524)297 ถ.มลเมอง ต.ศรภม อ.เมอง จ.เชยงใหมโทร. 08-1672-3498

ค�ำนยม

การใหความรแกผปวย เปนกระบวนการสาคญของการดแลรกษาและฟนสภาพผปวย โดยเฉพาะผทมความพการ ทตองมความเขาใจทถกตองเกยวกบสภาพรางกายทเปลยนแปลงไป

หนงสอคมอผปวยบาดเจบทไขสนหลง ฉบบปรบปรงครงท 5 น รศ. พญ. อภชนา โฆวนทะ ไดเรยบเรยงจากประสบการณมานานมากกวา 30 ป และรอยเรยงดวยภาษาและรปภาพทเขาใจงาย เชอมนวา หนงสอเลมนจะทาใหผอานมความรเกยวกบการดแลสขภาพ ตลอดจนวธการและเปาหมายของกระบวนการ ฟนสภาพ ทจะสงผลใหทกคนมทศนคตทถกตอง ยอมรบปญหา มใจส สามารถเอาชนะและกาวขามปญหาตาง ๆ ได และในทสด สามารถดาเนนชวตรวมกนกบครอบครวและชมชนไดอยางม ความสข

ศ. เกยรตคณ นพ. อาวธ ศรสกร

ประธานกรรมการมลนธสงเคราะหคนพการเชยงใหม

ในพระราชปถมภของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมร

ก

ค�ำน�ำ

คมอสาหรบผปวยบาดเจบทไขสนหลง (ฉบบปรบปรงครงท 5) น ถกเขยนขนใหมทงเลม ตางจากฉบบปรบปรงครงท 4 ทจดพมพจานวน 5,000 เลม ตงแตพฤษภาคม พ.ศ. 2549 และถกแจกจายเปนวทยาทานไปทวประเทศ

ฉบบปรบปรงครงท 5 น ผเขยนไดเรยบเรยงเสมอนเปนการเลาเรองใหผปวยและครอบครวฟง เรมตงแตบาดเจบทสภาพรางกายมการเปลยนแปลงไป การรกษาระยะเฉยบพลน การรบมอกบปญหาทไมคาดคด ตอดวยกระบวนการฟนสภาพทชวยพฒนาขดความสามารถทจาเปนตอการดารงชวต เชน กายบรหารเพอให กลามเนอแขงแรงขน การฝกหดยนเดน การฝกเคลอนทดวยวลแชรหรอเกาอลอ รวมทงการฝกใชมอและแขน การฝกดแลตนเอง การควบคมการถายปสสาวะ-อจจาระ การดแลผวหนง และการปองกนภาวะแทรกซอน

ลาดบถดไปคอ การปรบสภาพบาน และสงแวดลอมใหเออตอความเปนอย เชน สมพนธภาพในครอบครว การใชชวตในชมชนและสงคม และสดทายคอ การนากฬามาใชเปนเครองมอในการ

ฟนสภาพ ทาใหผทมความพการเหนความสามารถของตนเอง และกลบเขาสสงคมอยางเตมภาคภม

อนง คมอสาหรบผปวยบาดเจบไขสนหลงเลมน ใชภาษาทเขาใจงาย สน กระชบ หลกเลยงคาศพทแพทยทไมจาเปน ยกเวนทบศพทบางคาทรจกและใชกนทวไปเชน วลแชร และแทรกรปภาพประกอบเพอความเขาใจ

ข

ค

ผเขยนเชอวาหากผปวยบาดเจบไขสนหลงอานหนงสอเลมนจะเขาใจกบสภาพรางกายทเปลยนไป และสามารถปรบใจและกายใหสมรรถนะกลบคนมากทสดเทาทจะเปนไปได มสขภาพด ปราศจากภาวะแทรกซอน และสามารถดารงชวตอยไดอยางม

ความสข

อนง การจดพมพหนงสอเลมน เปนกจกรรมหนงของแผนพฒนาคณภาพชวตคนพการ ของมลนธสงเคราะหคนพการเชยงใหม ในพระราชปถมภของสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

ขอขอบคณ ศ.นพ. อาวธ ศรสกร ทกรณาเขยนคานยม, คณรจรา คาศรจนทร ทชวยออกแบบปกและวาดภาพประกอบ, นพ. สยาม หาญพพฒน ทอนญาตใหใชรปภาพกระบอกตวงปสสาวะ; คณวชรา ปญญารตน, คณวรางคณา สทธกน, นพ. สนธป

พฒนะคหา, นพ. วรตม แสง-ชโต ทใหความเหนในการปรบปรงตนฉบบ; ผปวยและเจาหนาททเปนตนแบบภาพวาด; คณสทน- คณสจตรา หนด ทชวยจดทาตนฉบบ และทกทานทรวมสนบสนนการจดพมพหนงสอเลมน

สดทาย ขอกศลกรรมทเกดจากหนงสอเลมน จงบงเกดแกบพพการ ครบาอาจารย และผทใหการสนบสนนทงหลายททาให หนงสอเลมนสาเรจและเกดประโยชนในวงกวางแกผปวยบาดเจบไขสนหลงในประเทศไทย

อภชนา โฆวนทะ

กรกฎาคม 2557

สำรบญ หนำ

คานยม ก

คานา ข

สารบญ ง

1. ไขสนหลง - กระดกสนหลงบาดเจบ 1

2. การยอมรบ – การรบมอกบปญหา 8

3. อาการเจบปวด 12

4. กลามเนอหดเกรง – ไมมกาลง 17

5. กายบรหารกลามเนอ 22

6. การยนเดน 33

7. การเคลอนทดวยวลแชร 44

8. การดแลตนเอง 56

9. การถายปสสาวะ 65

10. การถายอจจาระ 79

ง

จ

หนำ

11. ผวหนงและแผลกดทบ 86

12. การปรบสภาพแวดลอม 98

13. สมพนธภาพในครอบครว 103

14. วถชวตในชมชนและสงคม 107

15. กฬา ๆ เปนยาวเศษ 111

ภำคผนวก หนวยงาน/องคกร/กลมทใหการ

สงเคราะห และบรการฝกอาชพแกคนพการ 113

ดรรชน 117

บนทกขอมลสาคญ 120

ฉ

ขจดอปสรรค เปดโอกำส...

สสงคมอยเยนเปนสขรวมกน

001บทท 1 ไขสนหลง-กระดกสนหลงบาดเจบ

1. ไขสนหลง-กระดกสนหลง บาดเจบ

ไขสนหลง เปนสวนหนงของระบบประสาท ทเชอมตอระหวางสมองและเสนประสาททควบคมอวยวะตาง ๆ ของรางกายใหท�าหนาทเปนปกต แบงไดงาย ๆ 3 อยาง คอ

§ ประสาทรบรความรสก เชน รบรสมผส, รบรความรสกเจบ ทผวหนง-อวยวะภายใน

§ ประสาทส งการ ควบคมกลามเนอแขนขาล�าตว ท�าใหรางกายเคลอนไหวตามตองการ

§ ประสาทอตโนมตควบคมการท�าหนาทของอวยวะภายใน เชน หวใจ, ปอด, ทางเดนอาหาร, ทางเดนปสสาวะ เปนตน

ไขสนหลงบาดเจบ มกเกดจากกระดกสนหลงแตก หกเคลอน ท�าใหไขสนหลงและ/หรอรากประสาทไขสนหลงถก

กดอด เลอดออก และบวมอกเสบ โดยมสาเหตจาก

§ อบตเหต เชน จกรยานยนตแฉลบลม, รถยนตชน, หกลม เปนตน

§ โรคกระดกสนหลง เชน วณโรค, มะเรง, กระดกพรน เปนตน

002 คมอส�าหรบผปวยบาดเจบทไขสนหลงอภชนา โฆวนทะ

เพอใหเขาใจงายขน ขอเปรยบเทยบ ดงน

§ สมองเสมอน กองบญชาการทหาร

§ ไขสนหลง เสมอน ระบบตดตอสอสาร

§ อวยวะตางๆ เสมอนพลทหารในแนวหนา

ดงนน เมอไขสนหลงขาด ระบบสอสารเสย สมองไมรบรวาอวยวะตาง ๆ เปนเชนไร และไมสามารถสงการใหอวยวะ

ตาง ๆ ท�าหนาทตามปกต จงเกดความผดปกต เชน

กานสมอง

ไขสนหลงสวนคอ

สวนอก

สวนเอว

สวนใต กระเบนเหนบ


§ ชา ไมรสกทผวหนง

§ กลามเนอไมมก�าลง, แขนขาไมเคลอนไหวตามทตองการ

§ ไมรสกปวดถาย, ถายปสสาวะไมได, กลนปสสาวะ-อจจาระไมได เปนตน

ลกๆ ในใจทกคนอยากรวา ไขสนหลงทบาดเจบจะฟน และอวยวะตาง ๆ กลบมาท�าหนาทเปนปกตไดหรอไม

หากไขสนหลงบาดเจบเลกนอย และไมบาดเจบซ�า กลามเนอมโอกาสฟนกลบมามก�าลงเหมอนเดมหรอใกลเคยงเดมได

ซาย – ภาพถายรงสกระดกสนหลงสวนเอวแตกยบกลาง – ภาพถายรงสกระดกสนหลงสวนเอวหกเคลอน

ขวา – ภาพเอมอาร กระดกคอหกเคลอนกดไขสนหลงสวนคอ(ภาพของผปวยโรงพยาบาลมหาราชนครเชยงใหม)


หากบาดเจบรนแรงมาก ยากทไขสนหลงจะกลบมาเปนปกตเหมอนเดม ดงนน เราจ�าเปนตองใชกลามเนอมดอนทมก�าลง ทดแทนกลามเนอทออนแรงหรอเปนอมพาต

การเพมโอกาสใหไขสนหลงฟน อนดบแรก ตองระวงอยาใหไขสนหลงบาดเจบซ�า เจาหนาทขนยายจะใชกระดานรองตวผบาดเจบ แลวดามศรษะ-คอ-หลง ไมใหขยบ กอนเคลอนยายผบาดเจบ

หากจ�าเปนตองพลกตวผบาดเจบ ทงศรษะและล�าตว จะตองถกพลกไปพรอมกนเหมอนพลกทอนซง

กรณกระดกคอหกเคลอน ศรษะจะถกตรงและถวงน�าหนกไว หากกระดกคอไมมนคง หมอจะผาตดตรงกระดกคอให เขาท

กรณกระดกสนหลงสวนอกหรอเอวหกเคลอน หากไมมนคง หมอจะผาตดตรงกระดกสนหลงเพอเพมความมนคง และยนระยะเวลานอนนง ๆ บนเตยงได


หลงผาตด อปกรณพยงคอหรอล�าตวเพมความมนคงใหกระดกสนหลง จนกวากระดกและเนอเยอรอบ ๆ กระดก สนหลงสมานและแขงแรง โดยทวไป กนเวลานาน 3 เดอน

ภาพถายรงสกระดกคอหลงผาตดตรงกระดกดวยโลหะ(ภาพของผปวยโรงพยาบาล

มหาราชนครเชยงใหม)

ภาพอปกรณพยงล�าตวหรอกระดกสนหลงสวนอกและ

สวนเอว

บางคนเจบทแผลผาตดทหลง หรอตรงกระดกเชงกรานทกระดกบางสวนถกน�าไปเสรมกระดกสนหลง ทตองใชเวลาหลายสปดาหกวากระดกจะสมาน แตในทสดอาการเจบจะ คอย ๆ ทเลา

เมอไขสนหลงไมถกกดแลว อาการบวมอกเสบจะ คอย ๆ ลดลง ใยประสาทในไขสนหลงทไมฉกขาดมกฟน แตถาฉกขาด โอกาสฟนจะนอยหรอไมฟน


การใชยาสเตยรอยดทางหลอดเลอดด�า อาจเพมโอกาสใหไขสนหลงฟนหากไดรบภายใน 3-8 ชวโมงหลงบาดเจบ แตยาตวนกลบเพมความเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอน เชน ตดเชอ, เลอดออกในทางเดนอาหาร ดงนน หมอสวนหนงจงไมใชยาสเตยรอยด

ปจจบนในตางประเทศเรมมการใชเทคโนโลยใหม เพอบ�าบดรกษาใหไขสนหลงฟน เชน

§ การปลกถายเซลลตนก�าเนด ทไขสนหลงตรงต�าแหนงทบาดเจบ เปรยบเสมอนการน�าดนหรอหนถมซอมถนนทขาด

§ การใชยากระตนใหใยประสาทงอก ทเปรยบเสมอนเตมน�ามนใสถง เพอใหรถยนตวง และขามถนนทซอมแซมแลวได

ขอสงเกต เนองจากผลการรกษายงไมแนนอน เทคโนโลยดงกลาวจงยงไมใชแนวทางปฏบตทยอมรบในปจจบน

กายบรหาร-ออกก�าลงกาย เปนวธหลกทใชบ�าบดเพอใหแขนขาขยบเคลอนไหว และกลามเนอกลบมามก�าลงอกครง นอกจากน อาจกระตนใหใยประสาทในไขสนหลงงอกและฟน เปรยบไดกบการหมนพรวนดนใหรากงอกใหมไดงายขน สงผลใหตนไมแตกกงใหมในเวลาตอมา


§ หากกลามเนอไมมก�าลง นกกายภาพบ�าบดจะชวยขยบให และสอนญาตหรอผดแลใหรจกวธขยบขอทถกตอง

§ หากกลามเนอแขนขายงพอมก�าลง เราตองพยายามขยบ อยานงเฉย เพราะเชอวาการขยบเขยอนเคลอนไหวขอซ�า ๆ จะกระตนใหไขสนหลงฟน

ถาตองการรวาโอกาสฟนมมากหรอนอย ควรสอบถามหมอผใหการรกษา บอยครงหมอเกรงวาหากพดอะไรออกไปจะท�าให ผปวยหรอญาตหมดก�าลงใจ ดงนน

§ หากตองการรจรง ๆ ควรบอกใหหมอทราบ

§ หากไมตองการรบร ควรบอกใหหมอทราบวาไมตองการรบรการพยากรณโรค

อนง อปสรรคตอกระบวนการฟนสภาพ คอ

§ การไมยอมรบสงทเกดขน

§ การมโรคแทรกหรอภาวะแทรกซอน

§ การไมเ หนความส�าคญของการมสวนรวมในกระบวนการฟนสภาพ

ดงนน เราตองอยกบปจจบน ท�าความเขาใจกบสงทเกดขน ไมทอถอย ใหความรวมมอ และปฏบตตามทหมอและทมฟนฟแนะน�า


2. การยอมรบ–การรบมอ... กบปญหา

การยอมรบ สภาพรางกายทบกพรองและความสามารถทลดลง เปนไปไดยากในระยะแรกหลงบาดเจบ

ทกคนยอมคาดหวงวา ไขสนหลงจะฟนกลบคนมาเปนปกตภายหลงจากไดรบการบ�าบดรกษา และฟนสภาพแลว แตสงทหวงนนอาจไมเปนจรงเสมอไป

§ หากไขสนหลงบาดเจบเลกนอย การฟนมกเกดขนเรว - ประสาทรบร, ประสาทสงการ และประสาทอตโนมต กลบมาท�าหนาทปกตหรอใกลเคยงปกตได

§ หากไขสนหลงบาดเจบมาก การฟนเกดขนนอยและชา - ประสาทรบร, ประสาทสงการ และประสาทอตโนมต ไมกลบมาเปนปกต อวยวะตาง ๆ จงท�าหนาทบกพรอง ท�าใหเกด อมพาต-พการ-ทพพลภาพททกคนไมอยากใหเกดขน แตตองท�าใจยอมรบ

ความวตกกงวล ตออนาคตทงของตนเองและของคนใกลชด ยอมเกดขนเปนธรรมดา แตเราไมควรปลอยใหความวตกกงวลกลายเปน ความซมเศรา แลวเปนอปสรรคตอกระบวนการฟนสภาพ

009บทท 2 การยอมรบ – การรบมอ...กบปญหา

กระบวนการฟนสภาพดวยวธทางการแพทยมเปาหมายหลก คอ ...

§ ท�าใหโครงสรางรางกายและอวยวะตาง ๆ กลบมาท�าหนาทไดอกคร ง

§ ท�าใหความสามารถกลบคนมามากทสด เทาทจะเปนไปได หรอ เทาทสภาพรางกายจะอ�านวย

โดย ทมฟนฟ ทประกอบดวย

§ หมอฟนฟ § นกกายภาพบ�าบด § นกกจกรรมบ�าบด § พยาบาลฟนสภาพ § นกสงคมสงเคราะห § นก/ชางกายอปกรณ

ท�างานประสานกนเพอใหผปวยมความสามารถเพมขน และกลบไปด�ารงชวตรวมกบครอบครวและคนอน ๆ ในชมชนไดอกครง โดยค�านงถงผลกระทบตอจตใจ และบทบาททางสงคมของ ผปวยดวยเสมอ

อนง ผปวยและครอบครวตองใหความรวมมอ หรออกนยหนงคอ ตองมสวนรวม ในกระบวนการฟนสภาพ เพอให เปาหมายบรรลผล โดยตระหนกวา ...ทกปญหามทางออก หากเรารวมมอกนหาทางออกทเหมาะสม


เมอมความกงวล อยาเกบไวในใจ การคดคนเดยวมกไมเหนทางออก ควรเลาใหคนใกลชดฟง เพราะการพดคยชวยระบายความอดอดใจ และท�าใหไดรบความชวยเหลอทเหมาะสม

ครอบครวมบทบาทส�าคญในยามน

การไดเหนหนาคนใกลช ด ชวยยนยนความเปนครอบครวเดยวกน นนคอ ...

ยามทกขรวมทกขยามสขรวมสขไมท งกน

นอกจากคนในครอบครวแลว ทมฟนฟกยนดรบฟงความทกขของผปวย และพรอมใหความชวยเหลอ

การจดการกบปญหา มหลายวธ มขอสงเกตวา ถาเรา เคยใชวธใดไดผล เมอเจบปวยเรามกใชวธเดม ๆ

จากการศกษาพบวา

§ การยอมรบปญหา ไมมองขามปญหา ชวยท�าให เราจดการกบปญหาไดด

§ การมใจสปญหา พยายามเอาชนะปญหาหรออปสรรค ไมทอถอย ท�าใหเราจดการกบปญหาได เชนกน

§ การพงผอ น อาศยหรอขอใหผอ นชวย หากขาด ผชวย ปญหายอมไมถกแกไข

011บทท 2 การยอมรบ – การรบมอ...กบปญหา

ดงนน ...

§ เราควรยอมรบ สภาพรางกาย และความสามารถทเปลยนไปจากเดม

§ เราตองไวใจ ทมฟนฟทใหการบ�าบดรกษา และฟนสภาพรางกาย

§ เราตองใช สวนตาง ๆ ของรางกายทยงใชการได เพอทดแทนสวนทสญเสยไป

§ เราตองรบรวา...

�ปจจบนมผลตภณฑและเทคโนโลยใหม ๆ ทถกน�ามาใชเพอทดแทนความสามารถทสญเสย ท�าใหเราสามารถด�ารงชวตอยได

�มคนอนทไขสนหลงบาดเจบเชนเดยวกน และทกวนนเขายงย มไดและมชวตอยอยางมคณคาได

�กระบวนการฟนสภาพจะประสบความส�าเรจ เราตองยอมรบสงทเกดขน และรวมมอกบทมฟนฟอยางเตมท

ความรสกทอแท หมดก�าลงใจ ซมเศรา ยอมเปนอปสรรคตอกระบวนการฟนสภาพ ดงนน หมออาจมความจ�าเปนตองใชยาคลายกงวลเพอชวยใหผปวยมจตใจสบายขน


3. อาการเจบปวด

อาการเจบปวด เกดจากโครงสรางรางกายทบาดเจบ, อกเสบ หรอ ผดปกต เชน

§ กระดกแตกหก ขอเคลอน § รากประสาทไขสนหลงถกกดอด § ไขสนหลงบาดเจบ § บาดแผลทผวหนง § กลามเนอชอกช�าจากแรงกระแทก § กลามเนอหดเกรง ไมคลาย § อวยวะภายในผดปกต

เมอกระดกสนหลงทหกถกตรงใหมนคง และแผลผาตดสมานแลว อาการเจบปวดจะคอย ๆ ทเลา แตหากอาการเจบปวดยงคงอย หมอจะคนหาวาอะไรเปนตนเหต ก�าจดตนเหตนน รวมกบใชยาแกปวด และ/หรอ ยาแกอกเสบ เพอบรรเทาอาการ

ขอสงเกต

§ อาการเจบปวดเปนอปสรรคตอกระบวนการฟนสภาพ

§ อาการเจบปวด หากรบกวนการด�าเนนชวต ตองได รบการบ�าบด

§ อาการเจบปวดจากอวยวะภายในอาจไมเดนชดเมอเปนอมพาต

013บทท 3 อาการเจบปวด

ปวดขอไหลบาและสะบก มกเกดจาก

§ นอนตะแคงกดทบขอไหล § กลามเนอหดเกรง § เอนรอบ ๆ ขอบาดเจบจาก

�แรงกระแทกชวงไดรบบาดเจบ�การดงแขนขณะเคลอนยาย�ขอไหลเคลอน

§ รากประสาทคอถกกดอดและอกเสบ


§ หากขอตดยดจากกลามเนอและเอนรอบ ๆ ขอหดเกรง จะขยบขอไดนอย และเจบ

§ หากท�ากายบรหารกลามเนอบรเวณตนแขนและบามากเกน จะปวดเมอยลา

§ การใชแขนชวยยกยายตวมานานหลายสบป ขอไหลจะอกเสบ ปวด และ เสอม

§ ความดนเลอดตกเมอยนขนหรอลกนง อาจท�าใหรสกปวดลาบรเวณบา

การบ�าบด ตองแกไขทตนเหต เชน

§ กอนพลกตะแคงตว ควรกางแขนออก และนอนตะแคง ล�าตวเอยงเพยง 30-40 องศา

§ ขยบขอทกทศทางดวยความนมนวล

§ ออกก�าลงกายเปนชวง ๆ เรมจาก 5-10 ครงตอชด, 5-10 ชดตอรอบ, วนละ 2-3 รอบ


�หากไมปวดลา วนตอ ๆ ไป จงเพมจ�านวนครง, จ�านวนชด หรอ จ�านวนรอบ ตอวน

�การออกก�าลงดวยตมน�าหนก เรมจากเบากอน แลวคอย ๆ เพมน�าหนกใหมากขนในภายหลง

§ ใชอปกรณชวย เมอพลกหรอเคลอนยายตว

§ ใชผาคลองแขน หรอ ใชหมอนหนนแขนขณะนง เพอไมใหน�าหนกแขนดงถวงแลวท�าใหขอไหลเคลอน

§ ลดการอกเสบดวย

�ยา เชน ยาทาภายนอก, ยาเมด หรอ ยาฉด�การใชเครองมอทางกายภาพบ�าบด เชน ความ

รอนลก, การกระตนดวยไฟฟาเพอลดปวด แตการประคบรอน แมลดปวดได แตเสยงตอผวหนงพองไหม

ปวดหว-ปวดศรษะ โดยทวไปมกเกดจากกลามเนอบรเวณศรษะหดเกรง, ปวดไมเกรน, ปวดจากสายตาผดปกต

กรณบาดเจบไขสนหลงในระยะฟนสภาพหรอเรอรง อาการปวดหวอาจเกดขนได เมอมสงเราทระคายกระตนประสาทอตโนมต ท�าใหหลอดเลอดหดตว สงผลให ความดนเลอดสงขนฉบพลน และอาจมอาการอนรวมดวย เชน คดจมก, ผนแดงทหนาอกหรอใบหนา, ตาพรา เปนตน เรยกความผดปกตนวา ออโตโนมกดสรเฟลกเซย(เอ.ด.)หรอ ภาวะรเฟลกซประสาทอตโนมตผดปกต โดยวนจฉยจากความดนชวงหวใจบบสงกวาปกต 20-40 มม.ปรอท หรอ สงกวา 140 มม.ปรอท

015บทท 3 อาการเจบปวด

สงเราทระคายและท�าใหเกดเอ.ด. ไดแก

§ กระเพาะปสสาวะโปงพองเกน เพราะ

�ถายปสสาวะไมออก �สวนปสสาวะนอยครงแตดมน�ามาก�หลอดสวนโฟเลยทคาไวอดตนจากตะกอน หรอ

หกพบ § กอนอจจาระอดแนน จากทองผกเรอรง

§ ผวหนงบรเวณป มกระดกถกกด จากการนอน/นงทาใดทาหนงนาน

ขอพงปฏบต คอ รบคนหาและก�าจดสงเราทระคาย เพอใหความดนเลอดและอาการปวดหวลดลง เชน

§ สวนปสสาวะออก หากปสสาวะกกคง

§ เปลยนหลอดสวนใหม หากหลอดสวนตน

§ คอย ๆ ลวงหรอสวนอจจาระออก หากอจจาระเปนกอนแขงอดแนน

§ เปลยนทานอนหรอทานงบอย ๆ เพอลดการกดทบทป มกระดก

§ ลดความดนเลอดดวยการยกศรษะขนสง เปลยนจากนอนเปนนง และคลายเสอผาทรดออก

§ หากความดนเลอดยงคงสง หรอ อาการปวดศรษะไมทเลา รบปรกษาหมอ ทมกใหกนยาลดความดนทออกฤทธสน แลววดความดนเลอดเปนระยะ ๆ ทก 15 นาท จนความดนเลอดกลบสภาวะปกต และเฝาตดตามตออก 2 ชวโมง จนแนใจวาปกตแลว


ขอสงเกต หากความดนเลอดสงมาก จะเสยงตอโรคหลอดเลอดสมองแตก

อาการปวดในสวนทเปนอมพาต เชน ปวดแสบปวดรอน, มอาการปวดทไมสมพนธกบการเคลอนไหว, ปวดตอนกลางคน รบกวนตอนนอน หรอ เปนอปสรรคตอกระบวนการฟนสภาพ อาการปวดชนดนมกเกดจากรากประสาทหรอไขสนหลงบาดเจบ หรอ เกดจากกลามเนอหดเกรงมาก

วธบ�าบดมดงน

§ ยาระงบปวด,ยากนชก ทใชระงบปวด

§ ยาลดเกรง หากอาการปวดเกดจากกลามเนอ หดเกรงกระตก

§ ยาคลายกงวล

§ กจกรรมยามวาง เชน ดโทรทศน, เลนเกม, สวดมนต เปนตน เพอชวยเบยงเบนความสนใจออกจากความเจบปวด

017บทท 4 กลามเนอหดเกรง-ไมมก�าลง

4.กลามเนอหดเกรง-ไมมก�าลง

กลามเนอโครงสราง เชน กลามเนอแขน-ขา-ล�าตว ท�าให รางกายเคลอนไหวและทรงตวอยได โดยสมองสงการมายงกลามเนอผานไขสนหลงสวนตาง ๆ ดงน

§ สวนคอ ควบคม กลามเนอแขน

§ สวนอก ควบคม กลามเนอล�าตว

§ สวนเอว ควบคม กลามเนอขา

เมอขยบขาไมได เพราะไขสนหลงสวนอกหรอสวนเอวบาดเจบ เรยกความผดปกตนวา อมพาตครงลาง หรอ พาราเพลเจย

เมอขยบแขนขาไมได เพราะไขสนหลงสวนคอ

บาดเจบ เรยกความผดปกตนวา อมพาตแขนขาสองขาง หรอ เททระเพลเจย หรอ ควอดรเพลเจย

วธการบ�าบดใหกลามเนอมก�าลงเพมข น คอ กายบรหาร หรอ ออกก�าลงกาย ใหกลามเนอมก�าลงและมดกลามใหญขน


§ อาหารประเภทโปรตน เชน เนอสตว, ถว ชวยสรางเสรมขนาดกลามเนอ สวนอาหารประเภทแปง เชน ขาว, ขนมปง ใหพลงงานแกกลามเนอ


§ การกระตนกลามเนอดวยไฟฟา ชวยใหกลามเนอหด-คลาย ชะลอการฝอลบไดบาง หากกลามเนอเปนอมพาต

กลามเนอเกรงกระตกเอง มกเกดหลงไขสนหลงบาดเจบ เพราะขาดการควบคมจากสมอง กลามเนอจงหดเกรงหรอกระตก เมอมส งเราทระคายกระตน เชน

§ กระเพาะปสสาวะโปงพอง หรอ ตดเชอ

§ นอนนงกดทบนาน ๆ, แผลกดทบ, เลบขบ

§ ทองผก, อจจาระอดแนน

§ อากาศหนาวเยน เปนตน

วธควบคมกลามเนอหดเกรง มดงนน

§ กายบรหารยดกลามเนอ ท�าใหกลามเนอคลาย

การยดเอนรอยหวาย-กลามเนอนอง เรมจากทาเขางอ ตามดวยทาเขาเหยยด แลวกระดกเทาขน

คางไวนานนบ 1-10 หรอ 30 ท�า 5-10 ครงตอรอบ วนละ 2-3 รอบ

ÆÆ


ขอควรระวง หากยดมากเกน กลามเนออาจฉกขาด เลอดออกและเปนเหตใหเกด แคลเซยม หรอ กระดกแทรกในเนอเยอลกรอบขอ สงผลใหรอบ ๆ ขอบวม, ขยบขอไดนอยและขอยดตด

การเกดกระดกแทรกในเนอเยอลกรอบ ๆ ขอสะโพก

ทงสองขาง

(ภาพถายรงสของผปวยโรงพยาบาลมหาราช

นครเชยงใหม)

§ การคงอยในทาทเหมาะสม กลามเนอและเอนจะไมหดคาง เชน

การใชหมอนยนปลายเทา ไมใหเทาตกหรอจกลง


§ การยนเหยยดขาตรงบนเตยงปรบยน หรอ การใสอปกรณพยงขอเขา-ขอเทายนในราวค เพอลดเกรง และปองกนขอเขาตดในทางอ และเอนรอยหวายหดยด

§ การใชยาแกเกรง เชน

�ไดอะซแปม�บาโคลเฟน�ไทซานอดน

โดยหมอจะสงขนาดยาทเหมาะสมให ถาขนาดยา

สงเกนไปก�าลงกลามเนอจะลดลง หรองวงหลบ หรอความดนเลอดตก

§ การฉดยาสะกดประสาท หรอ ชวพษโบทลนมเขากลามเนอ ท�าใหกลามเนอเปนอมพาตหรอออนก�าลงชวคราว

§ ก�าจดสงเรา ทท�าใหกลามเนอหดเกรง โดย

�เปลยนทานง ทานอน เปนระยะ ๆ�ใชเบาะรองนงเพอลดแรงกดทบทป มกระดก�ใชยาปฏชวนะเพอบ�าบดการตดเชอ�สวมใสเสอผาใหรางกายอบอน

§ ความรอน ท�าใหกลามเนอคลาย แตเสยงตอผวหนงพองไหมจงไมควรประคบรอน



§ หากภาวะหดเกรงรนแรงมาก ตองปรกษาหมอ ถาปลอยทงไวนาน กลามเนอจะหดคาง

§ ชวพษโบทลนมมราคาแพง หมอจะใชเมอจ�าเปน และผปวยยนยอมจายคายาเอง

ขอยดตด เปนอปสรรคตอการท�ากจวตรประจ�าวน เชน การเคลอนยายตว, การทรงตวในทานง, การสวมใสเสอผา, การยนเดน เปนตน ตวอยาง เอนหดยดและขอตดยด เชน

§ ขอศอกตดงอ ท�าใหลกนง และกนขาวล�าบาก

§ ขอเขา-ขอสะโพกตดงอ เสยงตอการเกดแผลกดทบ

§ เอนรอยหวายยด เมอเดนเทาราบกบพน จะเกดแรงดนใหเขาแอน และหลงแอน

ขอสงเกต หากขอตดแขงและเอนหดคางมาก ไมสามารถยดได ตองแกไขดวยการผาตด


5. กายบรหารกลามเนอ

กลามเนอกลบมามก�าลง เปนสงททกคนตองการ และคาดหวง ดงนน แมระยะแรกกลามเนอไมมก�าลง เรายงตองท�าใหขอเคลอนไหว เพราะหากปลอยใหขอยดตด แลวภายหลงไขสนหลงฟนและสมองสงการมาถงกลามเนอได แตกลามเนอกไมอาจท�าใหขอทยดตดแลวขยบได

กายบรหาร มหลายเปาหมาย ดงน

§ ขอเคลอนไหวได

§ เพมก�าลงกลามเนอ เนนออกแรงตานน�าหนกมาก แตกระท�าซ�านอยครง

§ เพมความทนทานใหกลามเนอ เนนออกแรงตานน�าหนกเบา แตกระท�าซ�ามากครง

§ ปองกนการหดยดและขอยดตดดวยการยดกลามเนอ และท�าใหกลามเนอหด-คลายไดด

ขอสงเกต ท�ากายบรหารทาไหนวธใดกจะสงผลเชนน น ตวอยางเชน

§ กายบรหารใหขอเคลอนไหว ไดความคลองตวหรอพสยขอ แตไมไดก�าลง

§ กายบรหารเพมก�าลงกลามเนอ ไดก�าลงเพมขน แตไมไดความทนทานตอการลา

023บทท 5 กายบรหารกลามเนอ

§ กายบรหารกลามเนอเหยยดขอเขา กลามเนอเหยยดขอเขาไดก�าลงเพมขน กลามเนองอขอเขาไมได

กรณอมพาต ขยบเคลอนไหวแขนหรอขาเองไมได ตองอาศยแรงกระท�าจากภายนอก เชน

§ ใชมอของตนเอง ขยบขอเทาทเปนอมพาต ให กระดกขน-ลง

§ ผอนท�าให เชน นกกายภาพบ�าบด, ผดแล ชวยขยบขอตาง ๆ

§ เครองมอ เชน จกรยานชวยขยบขา

การกระตนดวยไฟฟาท�าใหกลามเนอแขนหด-คลาย

และขยบขอไหล-ขอศอกเคลอนไหว


ขอสงเกต § หากไมเจบ และขอไมยดตด ตองขยบเคลอนไหวขอ

ใหสด เชน เหยยดสด-งอสด

§ หากกลามเนอบาดเจบ ตองรอใหทเลากอน แลวจงท�ากายบรหารกลามเนอมดนน ๆ ไดเตมท เพอให กลบมามก�าลงอกครง

กรณอมพฤกษ กลามเนอพอมก�าลงท�าใหขอขยบได

หากขอเคลอนไหวไดเลกนอย ไมสดพสยขอ ตองชวยใหขอเคลอนไหวจนสด โดยอาศยมอของตนเอง หรอของผอนชวยขยบ

กายบรหารใหกลามเนอมก�าลง กระท�าไดดงน

การเกรงกลามเนอขอไมขยบ เหมาะกบกลามเนอมก�าลงเลกนอย ขอไมเคลอนไหว

à เก รงกลามเนอ ค างไว นบ 1 ถง 5 แลวปลอย

àท�าซ�า 10 ครงตอ 1 ชด

à 10 ชดตอรอบ

à 2 รอบตอวน

กายบรหารกลามเนอดงสะบก เขาหากนและเหยยดขอไหล


§ ท�ากายบรหารกลามเนอขณะทขอ อยในทาตาง ๆ กน เชน เกรงกลามเนองอขอศอก ขณะงอ 30, 60, 90, 120 และ 140 องศา เพอใหกลามเนอทงมดหดตว

§ เพมจ�านวนครงตอชด, จ�านวนชดตอรอบ, จ�านวนรอบตอวน ตามความเหมาะสม

กายบรหารตานกบแรงกระท�าภายนอก เมอกลามเนอมก�าลงมากขน ขอเคลอนไหวตานความโนมถวงได และออกก�าลงตานแรงกระท�าจากภายนอกได เชน

§ แรงตานของนกกายภาพบ�าบดหรอผดแล

§ ตมน�าหนก, ถงทราย, แถบยางยด, เปนตน

กายบรหารดวยแถบยางยด

บรหารกลามเนองอขอไหลและเหยยดขอศอก

บรหารกลามเนอหบขอไหล, หมนขอศอกออกและหบสะบก


ควรท�ากายบรหารชาๆไมใชแรงเหวยง เชน

§ มอถอตมน�าหนก งอขอศอกชา ๆ จนสด à คอย ๆ เหยยดขอศอกออกชา ๆ

§ มอถอตมน�าหนก งอขอศอก à เหยยดขอศอกออกตรงชา ๆ เมอเหยยดสดแลว à ใหขอศอกงอชา ๆ

กายบรหารดวยตมน�าหนก

กลามเนองอขอศอกเรมจากขอศอกเหยยด

à งอขอศอกจนสด

à คอย ๆ ปลอยแขนลง ชา ๆ จนขอศอกเหยยดเหมอนเดม


กลามเนอเหยยดขอศอกเรมจากขอศอกงอ

à เหยยดขอศอกตรง

à คอยหยอนแขนลงจนขอศอกกลบมางอเหมอนเดม

กลามเนอกางขอไหล เรมจากแขนอยขางตว

à กางแขนออกให เสมอบา

à คอย ๆ หยอนแขนลงจนกลบมาอยขางล�าตวเหมอนเดม


กายบรหารโดยใชอปกรณ/เครองมอออกก�าลงกาย

กลามเนอเหยยดขอศอกและกลามเนอหนาอก

กลามเนอบา, สะบก และดานหลงล�าตว

กลามเนอหนาอก


กายบรหารยดกลามเนอ เพอใหกลามเนอไมหดยด และไดก�าลงเตมทเมอหดตว

กรณใชวลแชรเพอเคลอนท หรอ ใชไมยนเพอยนเดน กลามเนอทถกใชงานมากมกหดยด การยดกลามเนอจงท�าใหกลามเนอกลบมามประสทธภาพดขน

กลามเนอบา กลามเนอสะบก

กายบรหารยดกลามเนอหนาอกหมนลอใหตวเบยงออกและรสกตงทกลามเนอ


อปสรรคตอการออกก�าลงกาย คอ

การหายใจบกพรอง ทท�าใหความทนทานในการออกก�าลงกายลดลง มกเกดกบผปวยอมพาตแขนขาสองขางท กลามเนอทรวงอกและกลามเนอหนาทอง เปนอมพาต การหายใจและการไอขบเสมหะออกล�าบาก จงเสยงตอหลอดลมถกอดกน, ปอดตดเชอ และ ถงลมแฟบ ดงนน เราจงตองเพมประสทธภาพการหายใจดวย การท�ากายบรหารกลามเนอกะบงลมเพมก�าลงและความทนทานใหกลามเนอกะบงลม ทเปนกลามเนอชวยหายใจเดยวทเหลออย ดงน

ขณะนอนหงาย หรอ นอนกงนง หรอ นง

§ หายใจเขา ทองปอง à กลนหายใจ นบในใจ 1 ถง 3 à หายใจออก ทองยบ à ท�าซ�า 10-20 ครงตอรอบ

§ วางถงน�าหนกหรอหนงสอเลมโต ๆ ทหนาทอง เพอเปนแรงตานขณะหายใจเขา-ออก

§ เพมจ�านวนครง หรอ เพมน�าหนกตาน เมอกลามเนอกะบงลมแขงแรง/ทนทานขน

กะบงลมหดตวและเคลอนลง จงดนใหหนาทองโปงออก


§ ใชอปกรณฝกหายใจเขา ลก ๆ ชา ๆ 1 ครงตอนาท, 5 ครงตอรอบ, 4 รอบตอวน

ขอควรระวง ไมหายใจเขาถๆตดๆกน

หากไอขบเสมหะไมออก นกกายภาพบ�าบดจะสอนให ผดแลรจกวธชวยขบหรอระบายเสมหะออก ดงน

§ เคาะปอด หรอ กดสนทรวงอก เพอใหเสมหะรอนกอนไอและขบเสมหะออก

การเคาะปอด การกดสนทรวงอก

§ กดททรวงอกหรอใตลนปขณะหายใจออก แตไมท�าหลงกนอาหาร


§ จดทาเพอระบายเสมหะออกจากหลอดลมและปอด

กรณเสมหะอยในปอดกลบลางดานหลง จดล�าตวใหเอยงลง เพอระบายเสมหะในหลอดลมออก

ขอควรระวง หากไมขยบขอ ไมท�ากายบรหาร จะเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอนทเปนอนตรายตอชวต คอ ภาวะลมเลอดอดหลอดเลอดด�า และ ลมเลอดหลดอดหลอดเลอดปอด

§ ภาวะนเกดในชวง 2-3 เดอนแรกหลงบาดเจบ และเกดทขา สงเกตไดจาก ขาบวมขางเดยว

§ ชวงทสงสยภาวะลมเลอดอดหลอดเลอดด�า หยดการขยบขาชวคราว จนกวาหมอยนยนการวนจฉย

§ หากขาบวมขางเดยวเกดขนภายหลงออกจากโรงพยาบาลแลว ปรกษาหมอทนท

อนง การปองกนภาวะลมเลอดอดหลอดเลอดด�ากระท�าไดโดยการพนขาหรอสวมถงนองยด และท�ากายบรหารขยบขอตาง ๆ เปนประจ�า

กรณทมความเสยง หมอจะพจารณาใชยาละลาย

ลมเลอดรวมดวย

033บทท 6 การยนเดน

6. การยนเดน

การยนเดน เปนกจกรรมทเรากระท�าทกวน หลงบาดเจบ สภาพรางกายถดถอย แมบางครงกลามเนอพอมก�าลง แตหากไมถกใชงาน กลบและออนแรงลง

เมอขาไมมก�าลง ความวตกกงวลยอมเกดขน กลววาจะเดนไมได

เชอหรอไม ชายหนมคนหนง ขาทงสองขางเปนอมพาต สามารถยนเดนได แตรปแบบการเดนไมเหมอนเดม กอนหนานน เขาตงใจฝกเพมก�าลงแขน จนในทสดใชไมยนรกแร และอปกรณพยงขา กรณนจงเปนอทธาหรณวา เมอใจสกระบวนการฟนสภาพทหนกหนวงกไมใชปญหา

กระบวนการเตรยมสภาพรางกาย จงเปนขนตอนส�าคญ และเรมขน ดงน

§ หดยนบนเตยงปรบยน เพอปรบความดนเลอดไมใหตกเมอยนขน เพราะการนอนนานหลายสปดาหสงผลใหหนามดเปนลมเมอเรมลกนงใหม ๆ ดงนน กอนยน ตองไมใหเลอดคงในขาและชองทอง โดยการพนขาและทองดวยผายด หรอสวมถงนองยด


§ กนอาหารใหพอเพยงกบความตองการของรางกาย ไดแก

�เนอสตว, ตบ และถว เพอเสรมสรางกลามเนอ และบ�ารงเลอด

�ขาวและแปง เพอใชเปนพลงงานส�าหรบการ

ออกก�าลงกาย § ท�ากจกรรมตาง ๆทท�าไดดวยตนเอง เชน กน

ขาว, ลางหนาและแปรงฟน, ขยบพลกตวเอง หากไมมขอหาม

§ กายบรหารโดยการเกรงกลามเนอรอบคอและขางสนหลง เมออาการเจบปวดทกระดกสนหลงทเลา เพอใหกลามเนอมก�าลงและควบคมกระดก สนหลงใหทรงทาและเคลอนไหวไดในภายหลง

กายบรหารเกรงกลามเนอเนอสนหลง, สะบกและขอไหลโดยกดศรษะลงกบพน, ดงสะบกเขาหากน และเหยยดขอไหล

§ กายบรหารขยบขอตางๆ เปนประจ�าเพอไมใหขอยดตดโดยท�าเองหรอผอนท�า


หากความดนเลอดไมตกเมอยนขน ล�าดบตอไปคอ

§ ฝกยนในราวค

§ เพมก�าลงกลามเนอทชวยพยงตวยน

กรณอมพาต/อมพฤกษคร งลาง จ�าเปนตองใช อปกรณพยงขาใหขอเขาเหยยด, ใชแขนชวยพยงตวยน โดยอาศยกลามเนอบา, ขอไหล, ตนแขน ขอมอและมอ

กรณอมพฤกษแขนขาสองขาง กลามเนอขาและแขนบางมดพอมก�าลง

§ หากมก�าลงเหยยดขอเขาตรง ไมจ�าเปนตองใช อปกรณพยงขา

§ หากไมมก�าลง ตองใชอปกรณพยงขาใหเขาเหยยด โดยระยะแรกนกกายภาพบ�าบดจะชวยพยงตว

อปกรณพยงขาใหเขาเหยยด อปกรณพยงเทา กนเทาตก


หากกลามเนอขาพอมก�าลง ท�ากายบรหารเพมก�าลงกลามเนอ ตอไปน

§ กลามเนองอขอสะโพก ทใชกาวเดน

�ทานอนหงาย เรมจากงอขอเขาเลกนอย à ยกเขาขนใหชดอก

�ทานง ยกเขาขนทละขาง�ทายน ยกขาขนทละขาง (ตเขา)

§ กลามเนอเหยยดขอสะโพก

�ทานอนหงาย จบเขางอและตงขน จากนนยกกนขนคางไว à คอย ๆ หยอนกนลงชา ๆ แลวท�าซ�า

�ทานง ใชเบาะรองกน à ลกยน หากท�าไมได ใช มอจบยดราวสง à ดงตวขนยน


§ กลามเนอเหยยดขอเขา

�ทานอนหงาย งอเขา à เหยยดเขา �ทานง เหยยดเขาตรง �ทายน จากยนยอเขา à เหยยดตรง

นอกจากน นกกายภาพบ�าบดจะใหผปวย

§ ฝกลกยน โดยในชวงแรก นงบนเบาะหรอหมอนหนนใหขอสะโพกอยสงกวาขอเขา เพอใหการลกยนงายขน

§ ฝกเพมก�าลงแขนขณะยนในราวค โดยเฉพาะคนทตองใชไมยนเพอยนเดน

�ฝกดงตวไปขางหนา เมอตรงมอไวทราวค อาศยกลามเนอแผนหลงดงล�าตวมาขางหนา คางไว à คอย ๆ กลบสทาตงตนเดม

�ยกตวขน ใหเทาลอยพนพน à หยอนตวลง ชา ๆ (เหมอนเลนยมนาสตก) เพอชวยเพมก�าลงกลามเนอบาและแขน


การฝกเดนในราวค มหลายแบบ เชน

§ หดเดนรปแบบปกต กาวขาขวาพรอมกบแกวงแขนซาย เพอใหทรงตวไดสมดลไมลม

การเดนในราวค สลบขาง มอขวาà เทาซาย, มอซาย à เทาขวา


หากกลามเนอแขนมก�าลงและสามารถยกตวขนแลวเหวยงตวไปขางหนาได หดเดนรปแบบถดไป 2 แบบ คอ

§ เหวยงล�าตวไปขางหนา ใหเทาทงสองขางวางบนพนเสมอมอทจบราว

§ เหวยงล�าตวไปขางหนา ใหเทาทงสองขางวางทพนล�าหนามอทจบราว

การเดนในราวค เคลอนมอไปกอน จากนนจงเหวยงตวไปขางหนา วางเทาเสมอระดบมอ

การเดนในราวค เคลอนมอไปกอน จากนนเหวยงตวไปขางหนา วางเทาใหล�าหนาระดบมอ

ระวงหงายหลงเมอเหวยงตวล�าหนามากเกนไป


การฝกเดนนอกราวค นกกายภาพบ�าบดมกเลอกอปกรณชวยเดนใหผปวย เชน

วอคเคอร หรอ เครองชวยพยงเดนสขา

§ ขอด วอคเคอรมฐานรบน�าหนกกวางและมนคงกวาใชไมยนหรอไมเทา

§ ขอดอย

�ชวงกาวเดนสน กาวขาไปขางหนาแคเสมอขอบหนาของวอคเคอร

�ล�าตวเอยงไปขางหนา กลามเนอเหยยดขอสะโพกจงไมถกใชงาน

�ขอสะโพกอาจยดตดในทางอ�ชวงขยบยกวอคเคอร อาจหงายหลง หากการ

ทรงตวยนไมมนคง

เดนดวยวอคเคอร เดนโดยใชวลแชร


หากการทรงตวยงไมดพอ ตองใชอปกรณชวยเดนอน เชน

§ เครองชวยพยงเดนชนดมลอ เฉพาะ 2 ลอหนา หรอ 4 ลอ ทงน เราอาจใชวลแชรแทนเครองชวยพยงเดนสขา แตดกวาเพราะมลอท�าใหเคลอนทได โดยไมตองยกเครองชวยพยงเดน

§ เครองพยงตวเดน ทถกน�ามาใชพยงตวผททรงตวไมด และขามก�าลงพอทจะยนเดนได ทงน ชวยท�าให เดนไดบนพนราบ หรอ บนสายพานเลอน

การใชเครองชวยพยงตวเดนบนสายพานเลอน

การเดนบนสายพานเลอน


§ ไมยน เหมาะกบผททรงตวยนมนคงพอควร ก�าลงแขนขาและล�าตวแขงแรงพอควร ทงนไมยนทนยมใชม 2 ชนด คอ

�ไมยนรกแร ใชกบผทล�าตวมนคงนอย�ไมยนแขนทอนปลาย ใชกบผทล�าตวแขงแรง

มนคง


§ ปจจบนในตางประเทศ มการใชอปกรณพยงขาทควบคมดวยระบบคอมพวเตอร ท�าใหผทเปนอมพาตครงลางกลบมายนเดนไดอกครง แตตองใช ไมยนแขนทอนปลายชวยทรงตวเดน

การฝกเดนดวยหนยนตชวยเดน ทควบคมดวยระบบคอมพวเตอร เรมมใชแลวในบานเรา ท�าใหผหดเดนสามารถเดนไดจ�านวนกาวมากกวาเมอเดนบนพนราบ และทนแรงนกกายภาพบ�าบด

ทวไปหนยนตชวยเดนประกอบดวย 3 สวนหลก คอ

§ สวนพยงตวขน

§ สวนพยงขาใหกาว

§ สายพานเลอน

บางชนดไมมสายพานเลอน แตมทวางเทาและระบบควบคมทชวยยกเทาขนสลบขางเหมอนการกาวเดน



§ หากไมมหนยนตชวยฝกเดน ใชเครองชวยพยงตว และ/หรอ สายพานเลอน ฝกผปวยกาวเดน โดยม นกกายภาพบ�าบด และ/หรอผดแลชวยขยบขาทมก�าลงไมพอทจะกาวเดน

§ การพยายามกาวเดนเอง มแนวโนมท�าใหระบบประสาทไขสนหลงฟนมากกวาการใชหนยนตชวยเดน

§ ทกษะของผบ�าบด และความตงใจอยางแนวแนของผหดเดน ส�าคญกวาเครองมอหรออปกรณททนสมย

§ หากฝกแลว กลามเนอขาไมฟน เดนดวยตนเองไมได เราคงตองยอมรบ และหาหนทางอนเพอให เคลอนทได

จงรวาแมเดนไมไดแตเรากาวหนาได


7. การเคลอนทดวยวลแชร

วลแชรหรอ ลอเขน หรอ เกาอลอ หรอ รถน งคนพการ ถกใชแพรหลายเพอชวยเคลอนยายผปวยในโรงพยาบาล

หลายคนรงเกยจวลแชร เพราะเหนวาวลแชรเปนเครองหมายของความพการ แตหากถามวา ถาตองเดนไกลหลายกโลเมตร เราจะเดนหรอขจกรยานหรอขบรถยนต เชอวา สวนใหญชอบความสะดวกสบาย ถาขจกรยานหรอขบรถยนตได คงเลอกจกรยานหรอรถยนตแทนการเดน

ดงนน เมอเดนล�าบาก แตอยากไปไหนมาไหนได วลแชร จงเปนค�าตอบทเหมาะสมทสด

วลแชร มลกษณะคลายเกาอทมลอ ประกอบดวย

§ โครง ท�าดวยโลหะหรออลลอยด, พบได หรอพบไมได, ดานหลงมทจบส�าหรบผอนชวยเขนดนวลแชรใหเคลอนท

§ ลอหนา ขนาดเลก หมนไดรอบ และมเสนผาศนยกลาง ตงแต 4 นว ถง 10 นว

§ ลอหลง ขนาดใหญกวา เปนวงเหลกหรอพลาสตกแขง เสนผาศนยกลาง 24 นว หรอ 26 นว เปนตวขบเคลอนใหวลแชรเคลอนไปขางหนาหรอถอยหลงหรอเลยวซาย-ขวา

045บทท 7 การเคลอนทดวยวลแชร

§ พนกพงและทรองน ง ท�าดวยหนงเทยม, พลาสตกหนาหรอผาใบ บางชนดปรบพนกพงใหเอนได หรอพบได

§ เทาแขนม 2 ขาง บางชนดขยบไมได, บางชนดโยกพบขนได, ดงออกได

§ ทวางเทา มหลายชนดเชนกน เชน ปรบไมได, บางชนดปรบได - หมนออก, ปลดออก, พบขนได

§ หามลอ หรอ เบรค อยหนาตอลอหลงเพอลอคลอ บางคนมหามลออยดานหลงดวยเหมอนเบรคจกรยานท�าใหคนชวยเขนหามลอไดเมอตองการ

วลแชรขนาดเหมาะสม พอดตวผใช


กอนเลอกวลแชร อยากใหลองนก และเปรยบเทยบ วลแชร กบ รถยนต

§ รถเกงคนใหญ ๆ นงสบาย มอปกรณพเศษเพออ�านวยความสะดวกมากมาย มกเปนรถยนตของผ บรหารทมคนอนขบรถใหนง เชนกน วลแชรคนใหญทมสวนประกอบอ�านวยความสะดวกหลายอยาง จงหนก เทอะทะ และอาจตองอาศยผอนชวยเขน

§ รถสปอรต เปนรถขนาดเลก, ขบเคลอนเรว และคลองตว เชนกน วลแชรรนสปอรต ซงมขนาดพอดตว, น�าหนกเบา, เกาะผวถนน และขบเคลอนไดคลอง จงเปนวลแชรทเหมาะส�าหรบคนทมก�าลงแขน, ตองการเคลอนทเรว, ทรงตวด และยกลอหนาขนไดงาย

ปจจบนคนไทยทกคนม สทธรกษาพยาบาล ไดแก หลกประกนสขภาพถวนหนา, ประกนสงคม, ขาราชการ หรอ รฐวสาหกจ หากมความจ�าเปนตองใชวลแชร มสทธเบกซอได วงเงนไมเกน 6,000 บาท

§ หากซอวลแชรราคาสง เชน วลแชรสปอรต, วลแชรทปรบเขาไดกบความพการ ผซ อตองรบผดชอบจายสวนเกนเอง

§ หากท�าความสะอาดเปนประจ�า วลแชรควรมอายใช งานไมนอยกวา 5 ป


§ ถาสวนประกอบช�ารด ซอมหรอเปลยนอะไหลใหม แตหากวลแชรช�ารด ซอมไมไดแลว ตองน�ามาให หมอพจารณาประกอบการสงซอคนใหม

กรณอบตเหตทางคมนาคม ผพการมสทธขอวลแชร โดยยนเรองทกรมการขนสงทางบก พรอมเอกสารประกอบการพจารณา ไดแก ใบรบรองแพทยวาสภาพรางกายมความพการ และใบแจงความทยนยนวาเคยไดรบอบตเหตทางคมนาคมทเปนเหตท�าใหพการ

ดงนน เพอชวยการตดสนใจ หมอหรอทมฟนฟจะใหค�าแนะน�าวาวลแชรชนดใดเหมาะสม และสมควรมลกษณะหรอสวนประกอบพเศษอะไรบาง สวนการตดสนใจขนกบผใชและผจายคาวลแชร แตบางครงผใชไมมโอกาสเลอก เพราะมผบรจาคให หรอ โรงพยาบาลจดสรรให

วลแชรท เหมาะสม ควรมคณลกษณะ ดงน

§ น�าหนกเบา, ขบเคลอนงาย และขนยายสะดวก

§ คงทนตอการใชงาน, ไมช�ารดงาย หากช�ารด ซอมหรอหาอะไหลไดงาย

§ ขนาดพอดตว เมอนง เหลอชองวางขางตว ขางละประมาณ ½ ถง 1 นว

§ ทรองนงไมสงหรอต�า เมอนง (รวมเบาะถาม) แลวทงแขนไวขางตว และขอศอกงอ 30-45 องศา มอจะอยทจดสงสดของวงลอ


§ ปรบไดตามความจ�าเปนของผใช เชน

�เอาเทาแขนออกได �ปรบยกทวางเทาขนได �เหวยงและ/หรอปลดทวางขาและเทาออกได �ปรบเอยงพนกพงลงได

ขอสงเกต ปจจบนม วลแชรชนดปรบยนได ส�าหรบผ ทตองการยนหรอจ�าเปนตองยนท�างาน มทงชนดปรบยนดวยแรงมอบบและเหยยดศอก และชนดควบคมดวยไฟฟา หรอดวยระบบไฮดรอลก

กรณกลามเนอแขนและมอมก�าลงนอย หมนลอเองล�าบาก ดงนน เพอใหหมนลอไดสะดวกขน

§ เพมป มหรอปมทวงลอหมน

§ ใชวลแชรทมน�าหนกเบา


§ ลอหลงมผวหนากวางและมดอกยาง

§ ใชวลแชรทขบเคลอนดวยมอเตอรไฟฟา

ขอสงเกต กอนสงซอวลแชร ผใชควรมโอกาสทดลองใชวลแชรทมลกษณะตามทตองการกอน

การฝกทกษะวลแชรข นพนฐาน หมายถง การฝกใช วลแชรภายในบาน ไดแก

§ เคลอนวลแชรบนพนราบ เดนหนา-ถอยหลง

§ บงคบเลยวซาย-ขวา ขณะเคลอนวลแชรไปขางหนา-ถอยหลง

§ หมนวลแชรในวงแคบ

§ เคลอนวลแชรขามธรณเตย ๆ

§ ลอคและปลดลอคเบรคหรอหามลอ

§ ยกเทาแขนออก และใสกลบเขาท

§ ยกทวางขาและเทาออก และใสกลบเขาท

§ พบทวางเทาขน-ลง

§ เคลอนยายตวออก และกลบขนนงบนวลแชร

§ เปดประต แลวเคลอนวลแชรผานเขา-ออก

§ เออมหยบของทอยบนพนดานหนา, ทอยบนโตะดานขาง และทอยบนชน

§ ยกหรอโยกตวเพอลดแรงกดทบทป มกระดกบรเวณกนและปองกนแผลกดทบ


ทกษะการใชวลแชรข นสง หมายถง ทกษะทจ�าเปนส�าหรบการใชวลแชรในชมชน

หากตองการเขารวมกจกรรมในชมชน-สงคม นกกายภาพบ�าบดจะฝกทกษะขนสงให โดยตองฝก 3-5 ครง ๆ ละชวโมง จงจะท�าได ดงน

§ พบและกางวลแชร

§ เคลอนวลแชร

�ขามถนน�ขามพนผวตางระดบ�ขน-ลงทางลาดเอยง�บนพนขรขระ เปนหลมเปนบอ

§ ยกลอหนาขน

� ขณะวลแชรอยนง�ขณะเคลอนวลแชร

- ไปขางหนาและถอยหลง- ลงทางลาดหรอพนตาง

ระดบ

จากการศกษาพบวา สวนใหญไมสามารถเคลอนวลแชรขนขามพนตางระดบสง ๆ เพราะวลแชรทใชมขนาดใหญและมน�าหนกมากเกน


ผทสามารถยกลอหนาขามธรณสง หรอ ขนทางลาดเอยงไดตองระวง วลแชรหงายหลงลม กรณเชนน

§ ตดตงอปกรณกนวลแชรหงายหลงลมทโครง วลแชรชวงลางดานหลง

§ ควรฝกทกษะลม แลวลก จากนนจงกลบขนนงบน วลแชร

การฝกลมและลกเมอลม à ออกจากวลแชร à ลกนง à กลบขนวลแชร


การฝกหงายหลงลม แลวใหมอยนพน เพอใหปลอดภย

วลแชรชนดขบเคลอนดวยมอเตอรไฟฟา เหมาะส�าหรบคนทแขนไมมก�าลงขบเคลอนวลแชร

วลแชรประเภทน สวนใหญมโครงสรางเหมอนวลแชรทวไป แตบางชนดมโครงสรางพเศษ และมคณลกษณะพเศษ เชน ปรบยนได, ปรบทนงใหเอนหลง, ปรบพนกพงใหเอนนอนได เปนตน ขนกบความตองการของผใช แตยงมคณสมบตพเศษมาก ยงมราคาแพง ดงนน กอนตดสนใจซอ ควรค�านงถง ความจ�าเปน,การใชงานจรง และ บรการหลงการขาย

วลแชรไฟฟาปรบทนงให เอนหลงได ใชในกรณความดนเลอดตก หรอ ตองการลดแรงกดทป มกระดกกน


เกาอลอชนดอน ทอาจจ�าเปนตองใช เชน

เกาอลอส�าหรบน งถาย-อาบน�า มลกษณะ ดงน

§ โครงเหลกไมเปนสนม สวนใหญพบไมได บางชนดเอาแผนรองนงออกแลวพบได

§ มรตรงกลางแผนรองนง

§ ม 4 ลอ หากทง 4 ลอ มขนาดเลกตองอาศยคนอนชวยเขน แตถาลอหลงมขนาดใหญ ผใชหมนลอให เคลอนทไดเอง

ขอควรระวง วลแชรมโครงเปนเหลกจะเปนสนมเมอถกน�า จงไมควรใชอาบน�า

รปซาย เปนเกาอลอส�าหรบนงถาย-อาบน�า สวนรปขวาเปนการดดแปลงเอาเกาอพลาสตกวางบนโครงวลแชรเพอใชนงอาบน�า หรอแทนวลแชรแตตองระวงการเกดแผลกดทบหากนงนาน


เมอใชวลแชรมานานหลายป ผใชอาจมอาการปวดมอและแขน ทมกเกดจากภาวะแทรกซอน เชน

§ เสนประสาทถกกดอดในอโมงคขอมอ

§ ขอไหลเสอม เปนตน

การปองกน ผใชวลแชรควรปฏบต ดงน

§ ใชแผนไมผวหนาลนวางพาดระหวางเตยงและ วลแชรเพอทนแรงขณะเคลอนยายตว

§ ใชวลแชรทมน�าหนกนอย

§ หมนสบยางลอ ไมปลอยใหแบน

§ หลกเลยงการเคลอนยายตวตางระดบ

การปรบพฤตกรรม ท�าใหอาการปวดชาทเลา เชน

§ ใชเครองทนแรง เชน

�แผนไมผวหนาลนชวยเคลอนยายตว�เครองซกผาแทนการซกดวยมอ�ถงมอชวยหมนลอ

§ ไมก�ามอแนนขณะหมนลอ

§ ปรบวธลดแรงกดทป มกระดก เชน

�แบบมอยนยกตวขน แทนก�ามอ�โยกตว-เอยงตว แทนการยกตว

§ ลดปรมาณอาหารทกน เพอควบคมน�าหนกตวไมให มากเกนหรออวน


การรกษาเบองตน เชน

§ กรณอกเสบและปวด กนยาแกอกเสบ, ยาแกปวด เปนตน

§ กรณเสนประสาทถกกดอดทอโมงคขอมอ กนยาบ�ารง และใสอปกรณพยงขอมอขณะพกหรอนอน เปนตน

หากอาการไมทเลา หมอจะแนะน�า

§ การตรวจพเศษ เพอยนยนการวนจฉย เชน

� การตรวจไฟฟาวนจฉย เมอสงสยเสนประสาทถกกดอดในอโมงคขอมอ

�ถายภาพรงส เมอสงสยขอไหลเสอม

§ การรกษาดวยการผาตด เชน

� กรดเอนรงทขอมอเพอลดการกดอดในอโมงค ขอมอ

�เปลยนขอไหลหากขอเสอมมาก เปนตน


8. การดแลตนเอง

การดแลตนเอง ถอเปนสวนหนงของชวตประจ�าวน และเปนกจสวนตว โดยเราไดเรยนรการดแลตนเองทละเลกทละนอยตงแตเดก จนในทสดดแลตนเองได ไมตองใหคนอนชวย เชน

§ ใชชอนกนขาว

§ สวมใส-ถอดเสอผา และรองเทา

§ ลางหนาแปรงฟน

§ ลางกนหลงขบถาย

§ อาบน�า เปนตน

เมอเจบปวย ความสามารถดแลตนเองถกจ�ากดเพราะสภาพรางกายไมเออ

หากความเจบปวยทเลาแลวแตความสามารถดแลตนเองยงจ�ากด ผปวยตองไดรบการฟนสภาพใหความสามารถดงกลาวกลบคนมามากทสด เทาทสภาพรางกายจะอ�านวย

ชวงสปดาหแรกๆ หลงบาดเจบ ตองนอนรกษากระดกสนหลง ตอเมอหมออนญาตใหนงไดแลว

§ พยาบาลจะใสอปกรณพยงล�าตวใหผปวยกอนลกนง เพอเสรมความมนคงใหกระดกสนหลงทบาดเจบ

§ เรมจากนงพงบนเตยง กอนลกออกจากเตยง

057บทท 8 การดแลตนเอง

เมอน งบนเตยงคร งแรก ผปวยสวนใหญนงไมไดนาน เพราะ

§ เจบทกระดกสนหลง ดงนน เพอใหอาการเจบทเลา

� นงพงบนเตยง, ขอสะโพก-ขอเขางอ�ใสอปกรณพยงล�าตว/คอ�ปรบการนงใหนานขนทละนอย

§ ความดนเลอดตกเมอลกน ง ท�าใหเกดอาการ ตาลาย, วงเวยน, หนามด, เปนลม ดงนน เพอให เลอดไหลเวยนไปสสมองอยางพอเพยง

�พนขาดวยผายด หรอ สวมถงนองยด และพนรดทองเพอลดเลอดคงในขาและทอง

�ปรบจากนอนเปนนง ใหศรษะสงขนทละนอย จนศรษะสง 60-70 องศา

เมอความดนเลอดไมตก จงฝกนงกนขาว

การน งกนขาว เปนกจวตรประจ�าวนล�าดบแรกทควรท�าได เอง ครงแรกอาจทลกทเล นกกจกรรมบ�าบดจะชวยฝกให จงพยายามท�าตอไป อยาทอ

§ หากมอจบชอนไมได ใชเครองดามมอเพอยดชอน จะท�าใหตกขาวกนไดเอง

§ หากยกแขนไมขน วางแขนบนโตะทปรบระดบสงขน ได จะท�าใหกนขาวสะดวกขน



§ หากกลามเนอกางขอไหลทชวยยกแขนขน, กลามเนองอขอศอก ทท�าใหมอถงปาก และกลามเนองอนวมอทท�าใหจบชอนได พอมก�าลง ตองพยายามท�ากจกรรมตาง ๆ ดวยตนเอง หรอฝกออกก�าลงเพอเพมก�าลงกลามเนอ อกทงท�าใหขอไหล, ขอศอก, ขอมอ และขอนวมอ ไมตดยด

เมอไดอปกรณพยงล�าตวแลว และความดนเลอดไมตกเมอลกนง จงลกออกจากเตยงมาหองฝก เพอหดทรงตวทานง, ฝกเปลยนทาจากนอนเปนนง, ฝกเคลอนยายตวบนเตยง, ยายตวจากเตยงไปวลแชร และจากวลแชรไปโถสวม

การฝกทรงตวทาน ง อาจล�าบากหากกลามเนอล�าตวออนประกอบกบมกลามเนอตนขาดานหลงหดยดทเปนอปสรรค ท�าใหขณะนงเหยยดขา ล�าตวเอยงลมไปขางหลง

ดงนน นกกายภาพบ�าบดและนกกจกรรมบ�าบดจะใหการบ�าบดรวมกนเพอใหผปวยนงทรงตวได โดย

§ ยดกลามเนอตนขาดานหลง นอนหงายและยกขาขนตรง ๆ จนรสกตง แลวคางไว นบ 1 ถง 10 ท�าซ�า 5 ถง 10 ครง เชา-บาย

§ เพมก�าลงกลามเนอสนหลง นอนหงาย หรอ นอนคว�า แอนอกขน พรอมเหยยดแขนไปทางดานหลง


§ ฝกน งบนเตยง โดยนงงอขอเขา และแบะขาออกจากกนคลายนงขดสมาธ

�เรมจากใชมอยนเตยง หรอยนทเขา แลวทรงตวใหมนคง พรอมยดตวขน

�เมอทรงตวไดมนคงขน วางมอทตนขา à นงกอดอก

§ ขนตอไปคอ น งขางเตยง วางเทาบนพน

§ เมอทรงตวไดด จงเร มขยบแขน เชน หยบของทอยดานหนาหรอดานขาง, ขยบแขนและมอเลมเกมคอมพวเตอร เปนตน

การฝกลกน ง ในชวงแรกมกล�าบากเพราะใสอปกรณพยงล�าตวหรอคอ/ศรษะ ดงนน ในชวงนจงตองอาศยคนอนชวยพยงตวขน และเรมจากการฝก...

§ พลกตะแคงตวจากทานอนหงาย โดย

�เหนยวขอบเตยงหรอราวขางเตยง�ประสานมอ แลวเหวยงแขนจากขางหนงไปอก

ขางหนง�ใชมอดงขาขางหนงใหงอและพบไปขางตรงกน

ขาม § เอาขาลงจากเตยง หากขาไมมก�าลง ตองใชแขน

และมอชวยขยบยกขา

§ ใชแขนยนตวขนนง



§ การลกนง ปกตอาศยกลามเนอหนาทองและกลามเนองอขอสะโพก แตถากลามเนอเปนอมพาต ตองอาศยกลามเนอแขนแทน เชน

�ลกน งจากทาตะแคง โดยใชกลามเนอกางขอไหลและกลามเนอเหยยดขอศอก

�ลกน งจากทานอนหงาย โดยใชกลามเนองอและเหยยดขอศอกรวมทงกลามเนอเหยยดขอไหล

§ การเกรงกลามเนอบรเวณล�าตวและคอ ขณะนอนและนงเปนประจ�า ท�าใหกลามเนอมก�าลงมากขนและทนทานตอการลาได

§ การฝกเคลอนยายตวบนเตยง หากล�าตวและกลามเนอขาพอมก�าลง กฝกไดไมยาก แตถากลามเนอดงกลาวไมมแรง ตองใชแขนและมอชวย

§ เมอกระดกสนหลงทแตกหกสมานดแลว ซงใชเวลาประมาณ3เดอน หมอจะอนญาตใหถอดอปกรณพยงล�าตวหรอคอได การลกนงจะสะดวกและงายขน

§ หลงจากฝกบอย ๆ ความช�านาญยอมเกดขน และสดทายการเปลยนทา-เคลอนยายตวบนเตยงกไมใชเรองยากอกตอไป


1-2 แสดงการลกจากนอนเปนนงของผพการอมพาตแขนขาทงสองขางคนหนง; 3-6 แสดงการยายตวจากเตยงลงวลแชร

ทผพการฝกเองจนท�าได


การเคลอนยายตวจากเตยงไปวลแชร

การยายตวจากเตยงไปวลแชร กรณขาสองขางไมมแรง ใชแขนและมอยน

§ หากขาและแขนมก�าลง ยกกนขน แลวเลอนขยบตวไปมาบนเตยงไดไมล�าบาก

§ หากมก�าลงเฉพาะแขน หดใชแขนยนแลวยกตวขน ใหกนลอยพนพน หากชวงแขนสน ตองใชอปกรณยนเตย ๆ

§ หากท งแขนและขาไมมก�าลง พยาบาลจะชวยพลกตว, เปลยนทา และเคลอนยายตว และสอนให ญาตหรอผดแลท�าและรจกใช เครองทนแรง เชน

�เตยงปรบระดบได �แผนไมผวหนาลน เปนตน


การสวมใสและถอดเสอ-กางเกง เปนทกษะล�าดบถดไปทนกกจกรรมบ�าบดจะฝกใหผปวย ทงน มวธสวมใสเสอผาหลายวธ ขนกบความสามารถทรงตว, พสยการเคลอนไหวขอสะโพก-ขอเขา, การกม และแรงแขนและมอ

ตวอยาง การสวมใสกางเกง

ก. ขอสะโพก-ขอเขาไมตด นงสวมกางเกง à นอนเพอดงขอบกางเกงขน

ข. ขอเขาเกรงเหยยด ใชการงอทขอสะโพกแทน เพอสวมกางเกงค. ทรงตวนงไมได แตขอสะโพกและขอเขาไมตด นอนสวมกางเกง

เมอพรอมและทรงตวไดดขน สวมใสและถอดเสอ-กางเกงได ถดไปคอ การอาบน�า และ การท�าความสะอาดหลงถาย


การอาบน�า-ท�าความสะอาดหลงถายชวงแรก พยาบาลจะเชดตวใหผปวยขณะนอนบนเตยงแทนการอาบน�า และท�าความสะอาดหลงการถายให ผปวยบางคนอาจรสกตะขดตะขวงใจเมอถกเปลองผาและมคนแปลกหนาชวยอาบน�า ดงนน หากรสกไมสบายใจ ควรบอกใหทราบ

ระยะฟนสภาพ พยาบาลจะพาไปหองน�า

§ หากนงไมไดนาน จะใหผปวยนอนเปล

§ หากนงได จงนงบนเกาอลอส�าหรบอาบน�า

นกกจกรรมบ�าบด มหนาทฝกถอดเสอผา, อาบน�า, เชดตว และสวมใสเสอผาใหผปวย

§ เมอท�าไดแลว จะใหผปวยท�าเอง โดยมพยาบาลคอยใหความชวยเหลอเทาทจ�าเปน

§ ถาผปวยท�าไมได พยาบาลจะสอนญาตหรอผดแลท�าแทน

เมอผปวยลกนงและนงถายบนเกาอลอส�าหรบถาย หรอทโถสวมชนดนงราบ จงหดใหผปวยท�าความสะอาดหลงถาย หรอลางกนดวยตนเอง


§ หากตดตงอปกรณชวยชะลางกนทโถสวมชนดนงราบ เพยงแคกดป มน�าจะพงออกมาชะลางบรเวณกน และบางชนดพนลมเพอเปาใหกนแหงไดอกดวย

§ กรณผหญงและมประจ�าเดอน จะไดรบการฝกใช-เปลยนผาอนามย

065บทท 9 การถายปสสาวะ

9. การถายปสสาวะ

ระบบขบถายปสสาวะ ประกอบดวยไตทอยสองขางชายโครงดานหลง ท�าหนาทกรองของเสยออกจากเลอดกลายเปนปสสาวะ ทไหลผานทอไตมากกเกบทกระเพาะปสสาวะ โดยมหรดกนไมใหปสสาวะไหลออกโดยไมตงใจ

การถายปสสาวะ เปนกระบวนการขบของเสยออกจากรางกาย เมอกระเพาะปสสาวะมปสสาวะประมาณ 350 มลลลตร เราจะรสกปวดแตยงสามารถกลนไวและกกเกบเพมไดอก ตอเมอมปสสาวะประมาณครงลตร หรอ 500 มลลลตร จงปวดมากตองไปถายออก และถายออกจนหมด ทงน ตลอด 24 ชวโมง เราถายปสสาวะ 4-6 ครง มากหรอนอยขนกบปรมาณน�าดม, สภาพอากาศ และความชนในบรรยากาศ


เมอไขสนหลงบาดเจบ กระเพาะปสสาวะและหรดท�าหนาทบกพรอง ความสามารถควบคมการถายปสสาวะจงผดปกต เชน

§ ถายปสสาวะไมออก, ออกกะปรบกะปรอย

§ ตองเบง หรอ กดทองนอย

§ กลนปสสาวะไมอย

§ ปสสาวะไหลออกโดยไมตงใจ

§ ไมรสกปวดปสสาวะ, ปวดปสสาวะเฉยบพลน

ระยะเฉยบพลนหลงบาดเจบ ผปวยมกไดน�าเกลอทางหลอดเลอดด�า พยาบาลตองบนทกปรมาณน�า-น�าเกลอทผปวยไดรบและปรมาณปสสาวะทถายออก

ถาถายไมออก พยาบาลจะใสหลอดสวนโฟเลยทางทอปสสาวะ แลวตอกบถงเกบปสสาวะ

§ หลอดสวนจะถกตรงไวมใหถกดงเลอนไปมา

§ หลอดสวนและถงเกบปสสาวะ จะถกเปลยนทก 1-2 สปดาห หรอบอยกวานน ขนกบชนดหลอดสวน, ปรมาณตะกอนในปสสาวะ และการตดเชอในทางเดนปสสาวะ

หากขยบขาได, ขมบหรดทวารหนกได และการรบร ความรสกแหลม-ทบรเวณรทวารปกต บงชวา มโอกาสถายปสสาวะได จงเอาหลอดสวนออก แลวใหผปวยทดลองถายปสสาวะ


§ ถามปสสาวะตกคางหลงถาย ตองสวนและระบายปสสาวะทตกคางออก เพอลดความเสยงทางเดนปสสาวะตดเชอ

§ หากถายปสสาวะไมออก ตองสวนเปนระยะๆ ทก4-6ช วโมง แทนการคาหลอดสวน และ จ�ากดน�าด มเปนเวลา เพอใหการสวนแตละครงไดปสสาวะไมเกนครงลตร ปองกน กระเพาะปสสาวะโปงพองเกน

ระยะฟนสภาพ หากยงถายปสสาวะไมออก หมอจะตรวจวา กระเพาะปสสาวะและหรดทอปสสาวะท�าหนาทผดปกตอยางไร เพอประกอบการวางแผนการจดการถายปสสาวะใหเหมาะสม และชแจงทางเลอกพรอมขอด-ขอดอย ใหผปวยและผดแลรบทราบ จะไดชวยกนตดสนใจเลอกวธทเหมาะทสด

เปาหมายส�าคญ มดงน

§ กกเกบ-ถายปสสาวะออกไดใกลเคยงปกตและ กล นปสสาวะได นนคอ

�ระยะกกเกบ ปสสาวะไมไหลออกโดยไมตงใจ �ระยะถายปสสาวะ ถายปสสาวะออกหมด หรอ

ปสสาวะตกคางนอย โดยความดนในกระเพาะปสสาวะไมสง

§ ปองกนภาวะแทรกซอน ทเกดจากความดนในกระเพาะปสสาวะสง และปสสาวะตกคางมากหลงถาย


กรณไขสนหลงสวนใตกระเบนเหนบบาดเจบกระเพาะปสสาวะคลาย ไมหดตว จงถายปสสาวะไมออก หรอออกล�าบาก แมกลามเนอหรดทอปสสาวะคลาย

ถายปสสาวะปกตกระเพาะปสสาวหด-หรดคลาย

ถายปสสาวะผดปกตกระเพาะปสสาวะ-หรดคลาย

§ หากถายปสสาวะไมออก การสวนเปนระยะวนละ4-6 คร ง เปนทางออกทเหมาะทสด เพอไมให กระเพาะปสสาวะโปงพองเกน และปสสาวะไมไหลออกระหวางการสวน

§ จ�ากดน�าดมตามทก�าหนด 1.8-2.4 ลตรตอวน เพอใหไดปสสาวะวนละ1.2-1.5ลตร

§ หากดมมากกวาน ตองสวนปสสาวะบอยขนหรอ คาหลอดสวนโฟเลย


กรณบาดเจบเหนอไขสนหลงสวนใตกระเบนเหนบ กระเพาะปสสาวะและหรดทอปสสาวะมกหดเกรง การถายผดปกต เชน ถายกะปรบกะปรอย, กลนปสสาวะไมได, ปสสาวะตกคางมากหลงถาย

ถายปสสาวะปกตกระเพาะปสสาวหด-หรดคลาย

ถายปสสาวะผดปกตกระเพาะปสสาวะ-หรดหดเกรง

ขอสงเกต ชวงกกเกบหากความดนในกระเพาะปสสาวะสงจะเสยงตอปสสาวะไหลกลบขนทอไตและไต, ไตบวม, ไตตดเชอ และไตวาย ทเปนอนตรายตอชวต

การบ�าบดรกษาและปองกนภาวะแทรกซอน มดงน

§ การใชยาคลายกระเพาะปสสาวะ เพอลดความดนทเกดจากกระเพาะปสสาวะหดเกรง เชน ออกซบวไทนน, ทรอสเปยม คลอไรด, โทลเทอโรดน เปนตน

ยากลมนมผลขางเคยง เชน ปากแหง, ตาพรา, ทองผก เปนตน หากทนไมได ตองปรบขนาดยาหรอเปลยนยาตวใหม


เมอกระเพาะปสสาวะคลาย จ�าเปนตองสวนเปน ระยะๆ วนละ 4-6 ครง โดยพยาบาลจะสอนวธสวนปสสาวะแบบสะอาดใหแกผปวยและ/หรอผดแล

§ การฉดชวพษโบทลนม เขากลามเนอกระเพาะปสสาวะ เพอใหกระเพาะปสสาวะคลายและกกเกบปสสาวะไดมากขน

ขอสงเกต ชวพษโบทลนมมราคาแพง และตองฉดซ�าทก 6-9 เดอน

§ การผาตดขยายกระเพาะปสสาวะ หากกระเพาะปสสาวะหดคางและความจเลกมากทมกเกดกบผทคาหลอดสวนนาน ๆ

§ การใชยาคลายหรดทอปสสาวะ(ช นใน) อาจได ผลกบผชาย ท�าใหปสสาวะตกคางนอยลง แตอาจท�าใหปสสาวะไหลออกโดยไมตงใจมากขน

§ การกรดผาหรดทอปสสาวะโดยหมอผเชยวชาญระบบทางเดนปสสาวะ เหมาะกบผชาย ท�าใหถายปสสาวะออกสะดวกขน แตจะกลนปสสาวะไมอย หากเลอกวธน คงตองใชถงครอบหรอหมองคชาตตอกบถงเกบปสสาวะ


กรณปสสาวะไหลออกโดยไมต งใจ มวธแกไข ดงน

§ การใชผลตภณฑกกเกบปสสาวะ เชน

�ถงยางครอบหรอหมองคชาต ทตอกบถงเกบปสสาวะ มทงชนดใชซ�าไดและใชครงเดยวทง

�แผนรองซบปสสาวะหรอผาออมตองเปลยนหลงถาย หากไมเปลยน เชอโรคจะหมกหมม และยอนกลบเขากระเพาะปสสาวะ ท�าใหตดเชอ

§ การคาหลอดสวนโฟเลย ทางทอปสสาวะ หรอทางรเปดหนาทอง เปนทางเลอกทคนสวนหนงชอบเพราะสะดวก โดยปสสาวะจะไหลลงถงเกบปสสาวะ

วธนมภาวะแทรกซอนเกดขนงาย จงควรพจารณาใหรอบคอบกอนตดสนใจคาหลอดสวน

ภาวะแทรกซอนจากการคาหลอดสวนโฟเลย มดงน

§ ทางเดนปสสาวะตดเชอ เชน

�กระเพาะปสสาวะอกเสบ ปสสาวะขน, เหมน, ปวดปสสาวะบอย

�กรวยไตอกเสบ, ลกอณฑะอกเสบ, ตอม ลกหมากอกเสบ มกท�าใหมไขสง, หนาวสน

§ นวในกระเพาะปสสาวะ มกเกดจากการตดเชอ ท�าใหมตะกอนมากในปสสาวะ อาจมเมดนวหลดออกมากบปสสาวะ


§ ดงหลอดสวนโฟเลยไมออก เพราะตะกอนจบทลกโปงของหลอดสวน ลกโปงคงคางไมยบตว หากพยายามดงออก ทอปสสาวะจะบาดเจบ เลอดออกจากทอปสสาวะ

§ คอกระเพาะปสสาวะกรอน เนองจากลกโปงของหลอดสวนโฟเลยทคาทางทอปสสาวะมขนาดใหญกดรงคอกระเพาะปสสาวะนานตอเนอง และหากปลอยใหถงเกบปสสาวะเตม ลกโปงจะถกดงและกดคอกระเพาะปสสาวะจนกรอน ปสสาวะจงไหลออก รอบ ๆ หลอดสวน

§ ทอปสสาวะมทางทะล เพราะใชหลอดสวนขนาดใหญ (ใหญกวาเบอร 16) และไมตรงหลอดสวนในต�าแหนงทเหมาะสม เรมแรก มความผดปกตเหมอนหวฝเลก ๆ ทองคชาต ตอมาแตกออกเปนแผล ปสสาวะจงไหลออกทางแผล หากไมรบรกษา แผลจะขยายใหญ

§ กระเพาะปสสาวะหดคาง มความจลดลง และอาจสงผลใหปสสาวะไหลกลบขนทอไตและไต และการท�าหนาทของไตบกพรอง


§ รเฟลกซประสาทอตโนมตผดปกต หรอ เอ.ด. มกเกดจากหลอดสวนตนหรอหกพบ ท�าใหกระเพาะปสสาวะโปงพองเกน กระตนใหหลอดเลอดหดตว ผปวยจะปวดศรษะ และความดนเลอดสงฉบพลน

หากกระเพาะปสสาวะหดคางหรอมความจนอย จะมโอกาสเกด เอ.ด. ไดงาย

§ มะเรงกระเพาะปสสาวะ มกเกดกบผทคาหลอดสวนนานมากกวา 5 ป หากปสสาวะมสเหมอนน�าลางเนอเพราะมเลอดปน ตองสงสย

การปองกนภาวะแทรกซอน มดงน

§ เลกคาหลอดสวน เมอหมดความจ�าเปน

§ เลอกหลอดสวนโฟเลย ขนาดพอเหมาะ

ผชาย ใชขนาด 12Fr-14Fr

ผหญง ใชขนาด 14Fr-16Fr

ลกโปงขนาดเลก 10-15 มล. โดยใสน�าเขาไปในลกโปง 8-10 มล.

§ ใชเทคนคใสหลอดสวนปราศจากเชอ

§ ตรงหลอดสวนใหถกท

ผชาย ตรงททองนอย

ผหญง ตรงไวทตนขา


§ เทปสสาวะออกจากถงเกบปสสาวะ อยางนอยวนละ 3-4 ครง หรอบอยกวานน เพราะถงทเตมจะหนกและดงลกโปงใหกดคอกระเพาะปสสาวะจนกรอน และปสสาวะไหลออกรอบ ๆ หลอดสวน

§ วางถงเกบปสสาวะใหอยต�ากวาระดบกระดก หวหนาว เพราะถาถงอยสงกวาระดบกระเพาะปสสาวะ ปสสาวะในถงจะไหลกลบเขากระเพาะปสสาวะ เปนเหตใหกระเพาะปสสาวะอกเสบตดเชอ

§ กนยาคลายกระเพาะปสสาวะเพอชะลอกระเพาะปสสาวะหดคาง

§ ดมน�าใหพอเพยงและปสสาวะออกวนละ 2 ลตรหรอมากกวา ปสสาวะควรใสท งวน

§ เปลยนหลอดสวนโฟเลยพรอมถงเกบปสสาวะ ทก 1-2 สปดาห หรอกอนหนานน ถาหลอดสวนตนกอนก�าหนด


§ หลอดสวนโฟเลยชนดยางเคลอบดวยซลโคน มชองระบายปสสาวะออกเลกกวาชนดซลโคนแท ทเบอรเดยวกน จงตนงายกวา แตชนดยางเคลอบดวยซลโคนราคาถกกวามาก จงเปนทนยมใชมากกวา

§ หากปสสาวะมตะกอนมาก เปลยนหลอดสวนถข น, ดมน�ามากขน หรอ ใชหลอดสวนชนดซลโคนแท (แตตองซอเอง)


§ หากปสสาวะไหลออกรอบๆ หลอดสวน ตองตรวจหาสาเหต และแกทตนเหต เชน

�หลอดสวนตน à เปลยนใหม �ใสน�าเขาลกโปงนอยเกนไป à ใสน�าใหลกโปง

พองสมสวน�กระเพาะปสสาวะหดเกรงมากเกน à กนยาคลาย

กระเพาะปสสาวะ�กระเพาะปสสาวะตดเชอ à กนยาปฏชวนะ

การใชหลอดสวนปสสาวะเปนระยะๆ วนละ 4-6 ครง เปนทางเลอกทเหมาะสม และเกดภาวะแทรกซอนนอยกวาการคาหลอดสวนโฟเลย โดยทวไปเราใช หลอดสวนตรงชนดใชซ�าได เชน

§ หลอดสวนยางแดง เหมอนทใชใน โรงพยาบาลทวไป

§ หลอดสวนซลโคนแท ทมปลอกและจกปด ส�าหรบใสน�ายาฆาเชอ มความยาว 2 ขนาด คอ ยาวส�าหรบผชาย และสนส�าหรบผหญง

หากดแลรกษาด ๆ ใชซ�าไดนานแตไมควรเกน 2 ป ถาช�ารด ควรเบกใหม

การตมหลอดสวนบอย ๆ จะท�าใหหลอดสวนช�ารดเรว


การสวนปสสาวะดวยเทคนคสะอาด ไมตองสวมถงมอ แตตองลางมอใหสะอาดกอน และหลอดสวนทใชตองสะอาดปราศจากเชอ โดยพยาบาลจะสอนวธปฏบตใหแกผปวยและ

ผดแล ดงน

§ ลางมอใหสะอาดกอนจบหลอดสวน

§ ท�าความสะอาดบรเวณรเปดทอปสสาวะ

§ หากใชหลอดสวนซลโคนทแชในน�ายาฆาเชอ ลางดวย

น�าสะอาดหรอน�าตมสกกอนใช

§ ใชสารหลอลนเคลอบหลอดสวน เพอท�าใหสวนสะดวก และลดการบาดเจบตอทอปสสาวะ

§ ใสหลอดสวนเขาไปในทอปสสาวะดวยความนมนวล หากสวนแลวตดทหรดทอปสสาวะ อยาดน รอสกอดใจ เมอหรดคลาย จงคอย ๆ สอดหลอดสวนเขาไปจนปสสาวะไหลออกมา

หากหรดหดเกรงมาก ใสสารหลอลนชนดมยาชา เขาไปในทอปสสาวะเพอใหหรดคลายกอน แลวจงสวน

§ เมอปสสาวะหยดไหล ไมไดหมายความวาปสสาวะออกหมดแลว ดงหลอดสวนออกทละนอย แลวกดททองนอยเพอใหปสสาวะทตกคางถกขบออกจนหมด

§ กอนดงหลอดสวนออก ใชปลายนวปดปลายหลอดสวนเพอมใหปสสาวะทคางในหลอดสวนไหลกลบเขากระเพาะปสสาวะ (เหมอนเวลาใชหลอดดด ๆ น�าในถวย เมอใชนวปดทปลายหลอดดด น�าจะคางอยในหลอด ไมไหลกลบลงไปในถวย)


§ ลางหลอดสวน ดวยน�าสะอาด ใหน�าไหลผานเขาไปในหลอดสวน

กรณใชหลอดสวนซลโคน สะบดใหน�าออกจากหลอดสวนจนหมดกอนใสกลบคนเขาไปในปลอกทมน� ายาฆาเชอ เชน เซฟลอน 1:100, แอลกอฮอลลางแผล, โพวดน เพอไมใหน�าเขาไปเจอจางน�ายาฆาเชอและท�าใหยาหมดฤทธ แลวปดจก

การตมอาจท�าใหหลอดสวนซลโคนเสอมสภาพเรว

กรณใชหลอดสวนยางแดง ตมในน�าเดอดนาน 20-30 นาท ผงใหแหงกอนเกบในถงหรอกลองพลาสตกสะอาด

ประเดนทควรตระหนก

§ ควรดมน�า วนละ 1.5-2 ลตร ใหปสสาวะออกวนละ 1.2-1.5 ลตรตอวน และสวนอยางนอย 4 ครงตอวน

ระวง การดมน�านอยเพอลดจ�านวนครงทตองสวน เพมความเสยงตอการตดเชอ


§ หากขาเกรงหนบ เปนอปสรรคตอการสวนโดยเฉพาะผหญง หาหมอนแขงใบเลก ๆ ยนระหวางเขาทงสองขาง และอาจตดกระจกเพอสะทอนใหเหนรเปดทอปสสาวะ

การตดตามผลการรกษาและการวนจฉยความผดปกตไดแตเนนๆ ดวยการตรวจ ดงน

§ การตรวจปสสาวะและการเพาะเชอ เพอวนจฉยการตดเชอในปสสาวะ

§ การตรวจปสสาวะพลวต เพอดวากระเพาะปสสาวะและหรดท�าหนาทผดปกตอยางไร

§ การตรวจเลอด เพอดการท�าหนาทของไต

§ การตรวจดวยคลนเสยงความถสง หรอถายภาพรงส เพอดลกษณะไต, กระเพาะปสสาวะ และนว

โดยทวไป หมอนดตรวจทก 6 เดอนในปแรก, หลงจากนน ทก 1-2 ป ขนกบความเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอน หากมความผดปกต หมอจะนดตรวจถข น เพอดวาผลการบ�าบดรกษาเปนไปตามเปาหมายหรอไม เชน การตดเชอหาย, การหดเกรงของกระเพาะปสสาวะทเลา เปนตน

079บทท 10 การถายอจจาระ

10.การถายอจจาระ

การถายอจจาระ เปนการถายกากอาหารจากการกนออกทางทวารหนก บางคนไมถายอจจาระทกวน แตไมเปนปญหาเพราะล�าไสใหญกกเกบอจจาระไดปรมาณมาก แตหากอจจาระคางในล�าไสใหญนานเกน น�าในอจจาระถกดดซมกลบ อจจาระจะแขง จบเปนกอนเลก ๆ อดแนน เหมอนขแพะ ท�าใหถายออกล�าบาก

ดงนน เราควรสรางนสยถายอจจาระทกวน เชน ทกเชาหรอทกเยนหลงกนอาหาร การกนอาหารหรอดมน�าปรมาณมากกระตนใหล�าไสใหญบบตว เคลอนไหว และถายอจจาระออกงายขน

ชวงแรกหลงบาดเจบ หลายคนประสบปญหาทองอดเพราะกระเพาะอาหารและล�าไสไมเคลอนไหว

ดงนน เพอลดอาการทองอดทอาจท�าใหหายใจล�าบากและขยอนอาหารเขาหลอดลม ควรปฏบต ดงน

§ งดกนอาหารชวคราว

§ ใสสายทางจมกไปถงกระเพาะอาหารเพอระบายอาหารและน�าทตกคางในกระเพาะอาหารออก

§ ใหน�าเกลอทางหลอดเลอดด�าแทนการกน

§ เมอล�าไสกลบมาเคลอนไหว จงเรมจบน�าทละนอย หากทองไมอดแลว จงดมน�ามากขน จนในทสดกนอาหารออนและอาหารปกตได


หากไมปวดถายและไมถายอจจาระ แตมอจจาระคางในไสตรงหรอทวารหนก พยาบาลจะลวงหรอสวนออก โดยท�าทกวน, วนเวนวน หรอ เวนสองวน

หลกการฟนสภาพการถายอจจาระ องนสยการถายอจจาระเดมกอนบาดเจบ เชน

§ ถายทกวน, ไมแนนอน, ทองผก หรอนอยกวา 3 ครงตอสปดาห

§ ถายตอนเชาหรอเยน หลงหรอกอนกนขาว

§ อจจาระเปนกอนเลกอดแนน หรอ เปนล�านม

§ กลนอจจาระไดหรอไมได

§ เคยใชยาระบายหรอยาแกทองเสยหรอไม

ไสใหญสวนขวาง

ไสใหญสวนขน


เปาหมายการฟนสภาพ คอ ลกษณะอจจาระเหมาะสมกบความผดปกตของหรดทวารหนก ดงน

§ หรดคลาย กลนอจจาระไมได อจจาระควรเปนล�าแนนเพอปองกนอจจาระออกโดยไมตงใจ

§ หรดหดเกรง ถายล�าบาก ทองผก อจจาระควรเปนล�านม เพอใหถายออกงาย

เพอใหบรรลเปาหมายดงกลาว ผปวยตองมวนย

§ กนอาหารทมเสนใย เชน ผก, ผลไม

§ ดมน�าใหพอเพยง กบความตองการของรางกาย และอจจาระนมไมแขง

ตวอยางเชน น�าหนกตว = 50 กก. ควรดมน�า 2.5 ลตร [(50 กก. x 40 มล.) + 500 มล.]

§ ฝกถายเปนเวลา อาศย ตวกระตนเชน

�ยาสวน เชน ยาสวนยนสน ขนาด 20 มล. 1-2 ลก�ยาเหนบ เชน กลเซอรน, ดลโคแลก�ยาระบายชนดเมด เชน ดลโคแลก, มะขามแขก�ยาระบายชนดน�า เชน น�ามนละหง

ระวง ใชยาระบายบอย ๆ ล�าไสจะดอยา และตองเพมขนาดยาเพอใหไดผล


§ การนวดหนาทอง นาน 10-15 นาท กอนถาย โดยนวดไลจากกระพงไสใหญทางดานขวาลาง à นวดขนไปตามไสใหญสวนขน à สวนขวาง à สวนลง และไสคดทางดานซายลาง

§ การใชนวถางหรด ถาหรดหดเกรง โดยสอดนวทมสารหลอลนเขาไปในทวารหนกแลวกวาดนวเปนวงชา ๆ เมอหรดคลายและล�าไสใหญบบตว จงเบงถาย


§ การกระตนจะไดผลเมอคล�าไดล�าอจจาระในไสคด หรอไสตรง/ทวารหนก

§ การพนหรอฉดน�ากระทบรอบๆรทวาร อาจกระตนการถายได

ขอควรระวง

§ การฉดน�าเขาไปในทวารหนกดวยแรงดนน�าสง เสยงตอ ล�าไสทะลทเปนอนตรายตอชวต


§ หากอจจาระเปนกอนอดแนน อาจมความจ�าเปนตองสวนทวารดวยน�าปรมาณมาก โดยใสน�าอน หรอน�าสบ หรอน�ากาแฟ เขาทวารหนกทละนอย จนได ปรมาณครงถงหนงลตร

§ การกระตนถาย อาจท�าใหเกด รเฟลกซประสาทอตโนมตผดปกต หรอ เอ.ด. ความดนเลอดสงฉบพลน (สงกวา 140/90 มม.ปรอท) เสยงตอหลอดเลอดสมองแตก

การใชขวดใสน�าสบทมหวสบตอกบทอยางทปลายอกขางหนงตอกบปลายหลอดสวนทคลองกบยางยดทใชรดไว กบมอขางถนด เพอชวยใหสอดปลายหลอดสวนเขาทวารหนกไดงายขน

หากหรดคลาย ตองใชหลอดสวนพเศษทมลกโปงปดกนรทวารไมใหน� าทใสเขาไปไหลออกมา ทงไวพกหนงจงคอยเอาหลอดสวนออกแลวจงถายอจจาระออก


หากเกดเอ.ด.

§ หยดกระตนหรอลวงอจจาระ

§ หากอยในทานอน ตองลกนง

§ คลายเสอผาทรดแนนหรอคบออก

§ วดความดนเลอดทก 15 นาท จนกวาความดนจะกลบสภาวะปกต

§ ถาความดนเลอดไมลด รายงานหมอเพราะอาจตองใชยาลดความดน

§ ครงตอไป หากจ�าเปนตองกระตนหรอลวงอจจาระออก ตองใสสารหลอลนชนดยาชาเขาไปในทวารหนก 2-3 นาท กอนกระตนหรอลวงอจจาระ


§ ทองผก มกท�าใหถายกะปรบ กะปรอยคลายทองเสย

§ หากทองผกรนแรง ล�าไสใหญอาจทะล และตองผาตดท�ารเปดหนาทอง

อจจาระออกโดยไมต งใจ-กล นอจจาระไมอย เกดขนเพราะล�าไสใหญหดบบตวแรงหรอหรดคลาย ดงนน เพอปองกนไมใหเกดขน ควรปฏบต ดงน

§ ถายอจจาระ อยางนอยสปดาหละ3คร ง ถาถายอจจาระทกวนได จะดมาก


§ สงเกตปรมาณอจจาระแตละครง ถาอจจาระนอย รอสกคร แลวกระตนซ�าใหอจจาระทยงคงคางในไส ตรงถกถายออกจนหมด

§ หลกเลยงอาหารหรอผลไมทท�าใหทองรวง เชน ต�าลง, มะขาม, มะละกอ, ทเรยน, อาหารรสเผด เปนตน

§ เวลาออกไปท�าธระนอกบาน ใชผาออม เมอถายใสผาออมแลว ตองรบท�าความสะอาดกนแลวเปลยนผาออมผนใหม หากไมเปลยน เกด ผวหนงแชยย ทเพมความเสยงตอการเกดแผลกดทบ

§ หากมแผลกดทบใกลทวารหนกรวมดวย จะเสยงตอการตดเชอ ท�าใหบางคร งจ�าเปนตองผาตดให อจจาระออกทางรเปดหนาทอง

การถายอจจาระออกทางรเปดล�าไสใหญทหนาทอง

ลงถงเกบอจจาระ

บางครงล�าไสใหญยนยอยออกมาตรงรเปด ท�าให

หลายคนตกใจและวตกกงวล

ขอสงเกต ตองพจารณาใหดกอนตดสนใจท�ารเปดล�าไสใหญทหนาทอง เพราะหากภายหลงตองการปดรเปด จะเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอน เชน ล�าไสใหญทะลถาทองผก


11.ผวหนงและแผลกดทบ

ผวหนง เปนอวยวะขนาดใหญทปกคลมทวทงรางกาย มหนาทปกปองไมใหส งแปลกปลอมเขาสรางกาย และชวยควบคมอณหภมกายใหคงท

§ เมออยในทรอน ตอมเหงอในผวหนงจะขบเหงอเพอระบายความรอนออกจากรางกาย

§ เมออยในทหนาวเยน ขนจะลกชน และไขมนใต หนงเปนฉนวนใหรางกายอบอน

บาดเจบไขสนหลง มกท�าใหรางกายสญเสยการควบคม อณภมกายใหคงท อณหภมกายจงเปลยนไปตามสภาพแวดลอม คลายสตวครงบกครงน�า

§ เมออยในทรอน ผวหนงไมขบเหงอ

§ เมออยในทหนาวเยน ขนไมลกชน

087บทท 11 ผวหนงและแผลกดทบ

นอกจากน ประสาทรบความรสกทผวหนงมกบกพรอง ไมรสกเจบทผวหนงบรเวณกระดกใตกระเบนเหนบและกนกบขณะนอน และทผวหนงตรงป มกระดกกนขณะนง ผปวยจงนงหรอนอนกดป มกระดกนานเกนไป สงผลใหผวหนง,ไขมนใตหนง และกลามเนอ ทปกคลมป มกระดกขาดเลอดและตายในทสด กลายเปน แผลกดทบ

แผลกดทบ มหลายลกษณะ แบงตามการสญเสยผวหนงและเนอเยอทอยลก ดงน

ระดบหนง ผวหนงมรอยแดงช�าจากถกการกดทบ แตถาไมถกกดทบตอ ผวหนงจะกลบเปนปกตภายในไมกวน ในทางตรงกนขาม ถาถกกดทบตอ ผวหนงจะตายในทสด

ระดบสอง มการสญเสยหนงแทบางสวน เปนแผล

ตน บางครงแผลกดทบเกดจากแรงเสยดส กลายเปนถงพองทผวหนง

ระดบสาม มการสญเสยหนงแททงหมด จนเหนไขมนใตหนง อาจมเนอตายแตไมบดบงเนอเยอลก แผลอาจเปนโพรงหรอเซาะเปนโพรงใตหนง

ระดบส สญเสยผวหนงทงหมด แผลกนลกถงกลามเนอ กระดกหรอขอ บอยครงทแผลเปนโพรงลก เสยงตอกระดกและขออกเสบตดเชอ

บอยครงแผลกดทบมหนงตายลอนสด�าหรอเนอตายสเหลองปกคลม ท�าใหไมรวาแผลกนลกแคไหน จนกวาจะตดหนงตายลอนและเนอตายออก


บางครงผวหนงภายนอกดปกต แตคล�าไดกอนใตหนงเหนอป มกระดก สงสยวากลามเนอและไขมนใตหนงตายทมกเกดจากแรงเฉอน ตวอยางเชน ขณะนงโยกตวไปมา ป มกระดกกนจะเคลอนบดเนอเยอลก กลามเนอและไขมนใตหนงจะตายกอนผวหนง หรออกนยหนงคอ ตายจากในออกนอก เปรยบไดกบ ภเขาน�าแขง ทโผลใหเหนเพยงสวนยอด แตสวนใหญอยในทะเล มองไมเหน จงเขาใจผดคดวาเปน หวฝ แตกเลกนอย

ต�าแหนงป มกระดกทมกเกดแผลกดทบ

§ ทานอน ทกระดกใตกระเบนเหนบ, กนกบ, ดานขางขอสะโพก และตาตม

§ ทาน ง ทกระดกกน(ยอย) เปนตน



§ หากแผลกดทบเรมเกด แลวถกกดทบซ�า ๆ ผวหนงจะตายกลายเปน หนงตายลอนสด�า สวนไขมนตายมกกลายเปนเนอตายสเหลอง

§ แผลทกนลกอาจสมานหรอหายเองได แตใชเวลานานเปนป ผวหนงทเกดใหมมกบาง และตดยดกบป มกระดก เสยงตอการกลบเปนซ�า หากเปนไปได ควรผาตดปดแผล

ปจจยเสยงทท�าใหเกดแผลกดทบ มดงน

§ ปจจยเกยวกบบาดเจบไขสนหลง เชน

�อมพาต, กลามเนอหดเกรง�ขอตดยด�การอยทาเดมนาน ๆ ไมเคลอนไหว�ปสสาวะ-อจจาระออกโดยไมตงใจ �ความสามารถท�ากจกรรมจ�ากด

§ ปจจยอน เชน

�สงอาย, เลอดจาง�ขาดอาหาร, ผอมหนงหมกระดก �ผวหนงอบชน, ผวหนงแหง เปนตน

§ สงแวดลอม เชน

�เสอผาเนอหยาบ, ตะเขบผาแขง�ทนอนแขง �แผนรองนงเปนไมกระดาน


§ พฤตกรรมเสยงเชน

�สบบหร�ไมรกษาความสะอาด�ไมเอาใจใสตนเอง

§ ทศนคตผด เชน เชอวาแผลกดทบเปนเรองปกตทเกดกบผปวยทเปนอมพาต ความเหนเชนนไมถกตอง

พฤตกรรมปองกนการเกดแผลกดทบ มดงน

ผวหนง

§ หม นส�ารวจผวหนงตามป มกระดก ดวยการดและการคล�า

§ สวมใสเสอผานมไมมตะเขบหรอขอบแขง

§ ท�าความสะอาดผวหนง หลงถายอจจาระ-ปสสาวะ

§ หลกเลยงการใชผาออมหรอแผนรองซบ หากใช ตองเปลยนบอย ทกครงหลงถาย

§ ใชครมทาผวหนง ไมปลอยใหผวแหง

อรยาบถ

§ เปลยนอรยาบถบอยๆ เชน

�เปลยนจากนอนหงาย à นอนตะแคง à นอนคว�า ทก 2 ชวโมง

�เปลยนจากนงหลงตรง à ยกตวขน, เอยงตวไปดานขาง, กมตวใหกนลอยพนพน


ยกตวลอย เอยงตวไปดานขาง กมตวใหกนลอย

ขอสงเกต การยกตวใหกนลอยพนพนนาน 3-5 นาท จะท�าใหคาออกซนเจนในเนอเยอทถกกดทบกลบสภาวะปกต

§ หากแขนไมมแรง ไมสามารถยกตวลอย

àการกม เปนวธทท�าไดงาย

§ หากกมมาขางหนาแลวยนตวกลบไมได

àการเอยงตว-โยกตวไปขางใดขางหนง ชวยลดแรงกดทกนทละขางได

พฤตกรรมอนๆเชน

§ การใชผลตภณฑลดแรงกดทบ เชน

�ทนอน, แผนรองตว, หมอนนมหนา�เบาะรองนง เปนตน


§ กนอาหารใหพอเพยงกบความตองการของรางกาย เชน เนอสตวหรอถว ทเสรมสรางกลามเนอและซอมแซมผวหนง

§ หลกเลยงการสบบหร, การดมของมนเมา

แผลกดทบปองกนไดหากระมดระวงมวนยและมพฤตกรรมทเหมาะสม

กรณใชวลแชรตองใชเบาะรองน งเพอลดความเสยงตอการเกดแผลกดทบทบรเวณป มกระดกกนและกนกบ

เบาะฟองน�า เชน เบาะฟองน�าอดแขงเปนฐาน และฟองน�านมอยดานบน สามารถลดแรงกดไดระดบหนง แตอายการใชงานสน เมอฟองน�าเสอมสภาพ จะยบตว เพยงกดเบา ๆ กยบแลว

ฟองน�านมใหม ฟองน�าใชแลวยบตวมาก

การประเมนงาย ๆ วาเบาะเสอมแลวหรอยง ท�าไดโดยเอามอสอดใตเบาะ หากกนชนมอแสดงวาเบาะเสอมแลว หรอ เอาตมน�าหนกวางบนเบาะแลวเบาะยบตวมากสมควรเปลยนเบาะใหม

ขอสงเกต เบาะฟองน�ามอายใชงานสน ประมาณ 6 เดอน


เบาะรองน งน�าเขาเชน เบาะลม, เบาะเจล กระจายและลดแรงกดทป มกระดกไดด แตราคาแพง


§ เมอนงบนเบาะลมแลว กนควรอยสงกวาทรองนงประมาณหนงนวมอ หรอถาเอามอวางใตเบาะ แลวสามารถงอปลายนวมอได

หากกนอยชดพนหรองอนวไมได แสดงวาลมในเบาะนอยไป

หากกนลอยสง แสดงวาอดลมมากเกน การนงบนเบาะลม อาจรสกโคลงเคลง

§ เบาะเจลมน�าหนกมาก

§ เบาะลมและเบาะเจลอายใชงานสนกวาทคด

§ เบาะฟองน� าความหนาแนนสง และ เบาะยางพารา ลดแรงกดไดดเชนกน แตราคาถกกวาเบาะลมและเบาะเจล

§ ไมแนะน�านงบนยางในรถจกรยานยนต เพราะแรงกดตรงจดสมผสอาจสงมาก ท�าใหเลอดเขาไปเลยงผวหนงและเนอเยอลดลง และหากมแผลทกน แผลอาจหายชา


การนอนบนทนอน ยงมความเสยงตอการเกดแผลกดทบ ดงนน เพอชวยลดแรงกดทป มกระดก อาจใชหมอนหรอแผนรองตวชนดลมพองสลบลก วางทบบนทนอนอกท

§ การนอนบนทนอนสทอนเวนชวง หรอ หมอนหลายใบเรยงเวนชวง ท�าใหป มกระดกลอย ลดความเสยงในการเกดแผลกดทบ และท�าใหแผล

กดทบหาย

ขอควรระวง เมอนอนนาน ๆ หมอนยบตว ท�าใหกนสมผสทนอน จงตองมนปรบหรอเปลยนหมอนเปนระยะ ๆ


§ การนอนบนแผนรองตวชนดถงลมพองสลบลก ทวางซอนทบบนทนอนอกทหนง ชวยลดแรงกดทป มกระดกได โดยขณะใชงาน ถงลมตองพองสลบลก ไมพองคาง และไมพองแขงเกนไป ควรหมนตรวจสอบเปนระยะ ๆ

การรกษาแผลกดทบใหหาย ไมงายเหมอนกบการเกดแผลกดทบ

§ หากแผลเลกและตน และไมถกกดทบ แผลหายได ดวยการท�าแผลทปจจบนมส งแตงแผลหลายชนดทชวยใหแผลสมานเรว

หลกเลยงการนงทบแผล และงดใชวลแชรชวคราว

อาจนอนอยกบเตยง หรอ ใช เปลส�าหรบนอนคว�า จนกวาแผลจะหาย

§ หากแผลลกเปนโพรงตองผาตดปดแผล โดยโยกผวหนงหรอผวหนงและกลามเนอทดมาปดทบป มกระดก


การผาตดปดแผลกดทบ มหลายวธ ทงน หมอผาตดจะเปนผพจารณาวาวธใดเหมาะสม

แผลกดทบทป มกระดกขางสะโพก ตองโยกผวหนงและกลามเนอดานขางสะโพกมาปด

แผลกดทบบรเวณกระดกใตกระเบนเหนบ ตองโยกผวหนงและกลามเนอจากสะโพกขวามาปด

แผลกดทบเกดตรงรอยแผลผาตดเดม ตองโยกกลามเนอตนขาดานหลงมาปด


หลงการผาตดปดแผลกดทบ มขนตอนทตองปฏบตเพอให แผลสมาน ผวหนงแขงแรงและไมกลบเปนแผลซ�า ดงน

§ นอนคว�าหรอตะแคงเพอเลยงการกดแผล

§ หลงผาตด 2-3 สปดาห และดงทอระบายเลอดออกแลว จงขยบขอใกล ๆ แผล

§ หากแผลไมตง เรมจากลกนง 5 นาท

§ ถาแผลไมแยก จงนงนานขน และใชเวลาประมาณ 10 วน จนนงไดนาน 2 ชวโมง

เพอปองกนการกลบเปนซ�า

§ หมอ ส�ารวจภาวะโภชนาการ และใหค�าแนะน�าเกยวกบอาหาร

§ นกกจกรรมบ�าบด ตรวจสอบสภาพเบาะเดม หากเบาะช�ารดเปลยนเบาะใหม

§ นกกายภาพบ�าบด ทบทวนวธเคลอนยายตว และวธลดการกดทบขณะนง

§ พยาบาล ทบทวนวธการดแลผวหนง และการจดการการถายปสสาวะ-อจจาระ

§ ชางกายอปกรณ ซอมวลแชรหรอเปลยนอะไหลทช�ารด หากซอมไมได ตดตอหนวยงานทเกยวของเพอจดหาวลแชรใหม ตามสทธ

ทส�าคญผปวยและ/หรอผดแลตองใหความรวมมอกบหมอและทมฟนฟและปฏบตตามค�าแนะน�าอยางเครงครด


12.การปรบสภาพแวดลอม

ในอดตเราคนเคยกบค�าวา ปจจยส ไดแก อาหาร, ทอยอาศย, เครองนงหม และยารกษาโรค

ลาสด องคการอนามยโลกจด สงแวดลอมรอบตว ทมความส�าคญตอการด�ารงชวต ออกเปน 5 กลม ดงน

§ ผลตภณฑและเทคโนโลยทใชในชวตประจ�าวน เชน

�อาหาร, ยา, เสอผา�ทอยอาศย, สถานทสาธารณะ, หองน�า-หองสขา�โทรศพท, เครองคอมพวเตอร�วลแชร, รถยนต�ทรพยสน, เงนทอง

§ ธรรมชาตและสงทมนษยสรางขน เชน

�สภาพอากาศ, แผนดนไหว, น�าทวม�มลภาวะในอากาศ, หมอกควน

§ ความชวยเหลอและความสมพนธ ของ

�คนในครอบครว, ญาต�เพอน, เจานาย, เพอนรวมงาน �บคลากรทางการแพทย�สตวเลยง

§ ทศนคต ของบคคลทอยรอบตวดงกลาวขางตน รวมทงของผดแล, ผชวย และสงคม

099บทท 12 การปรบสภาพแวดลอม

§ บรการ,ระบบและนโยบาย ทเกยวกบ

�การบรโภค/ความเปนอย�การกอสรางอาคารสถานท�สาธารณปโภค น�า, ไฟฟา, โทรศพท�การขนสงมวลชน�ขาวสาร, โทรทศน, วทย �ประกนสงคม, การรกษาพยาบาล�การศกษา�การจางงาน เปนตน

สงแวดลอมดงกลาวอาจเปนไดทง สงเกอหนน หรอ อปสรรค ตอการด�ารงชวต เหมอนเหรยญทมสองดาน หากสงแวดลอมใดเกอหนน ตองสนบสนนใหมเพมขน แตหากสงแวดลอมใดเปนอปสรรค ตองก�าจดหรอท�าใหลดลง

ในทนขอกลาวถงเฉพาะสงแวดลอมทจ�าเปนส�าหรบผทมก�าลงกลามเนอบกพรอง ทสงผลใหการเคลอนไหวถกจ�ากด และจ�าเปนตองใชวลแชร

กรณใชวลแชร หลายสงหลายอยางภายในบานหรออาคารสถานทตาง ๆ เปนอปสรรค เชน ประตแคบ, พนตางระดบ, บนได, สวมชนดนงยอง เปนตน

ดงนน เพอท�าใหความเปนอยสะดวกสบายขน ผใช วลแชรมความสามารถเตมตามศกยภาพ จงจ�าเปนตองขจดอปสรรคและปรบสงแวดลอมใหเออตอการอยอาศย เชน

§ ปรบพนใหเปนระดบเดยวกน

§ ขยายประตใหกวางขน อยางนอย 90 ซม.


§ เปลยนลกบดหรอหวกอกเปนชนดกานโยก

§ เปลยนโถสวมเปนชนดนงราบ

§ เพมทางลาดทมความชนไมเกน 1:12

§ เพมราวบนได ทมเสนผาศนยกลาง 3-4 ซม. และสงจากพน 80-90 ซม.

§ เพมลฟท หากเปนอาคารหลายชน

ตวอยาง หองน�า-หองสวม

§ พนทวางภายในกวางไมนอยกวา1.5เมตร พนภายในและภายนอกระดบเดยวกน

§ บานประตกวาง80-90ซม. เปดออกสภายนอก และเปดคางได ไมนอยกวา 90 องศา หรอ เปนชนดบานเลอน

§ โถสวมชนดน งราบ อยหางจากผนงดานหนง ไมนอยกวา 45 ซม. แตไมเกน 50 ซม. และมราวจบทผนง

§ อางลางมอ สงจากพน ไมนอยกวา 75 ซม. แตไมเกน 80 ซม. และมทวางเพอใหวลแชรสอดเขาใต อางลางมอได

โถสวมชนดนงราบมราวจบอยทผนง

101บทท 12 การปรบสภาพแวดลอม

ทนงอาบน�าวางครอมโถสวมได

เครองแตงบานและของใชอน ๆ ภายในบาน ควรถกปรบใหเหมาะกบสภาพและความสามารถของผใชวลแชร เชน เตยงนอนพรอมทนอนมระดบความสงใกลเคยงกบระดบทนงวลแชร

เพอท�าใหเคลอนยายตวไดสะดวก เปนตน

กรณชวยเหลอตนเองไดนอย ตองพงผดแลหรอผชวย และควรมส งอ�านวยความสะดวกเพอทนแรง เชน

§ เตยงปรบระดบสง-ต�าไดปรบลกน งไดและมราวขางเตยง เพอท�ากจวตรประจ�าวน ลกนงและ พลกตวไดงายขน

§ ทนอน,หมอนหรอแผนรองตวชนดลมพองสลบลก เพอลดแรงกดทบขณะนอน ทนแรงในการชวยพลกตว

§ แผนไมผวหนาลนชวยเคลอนยายตว

§ อปกรณเปด-ปดเครองไฟฟา ทควบคมจากระยะไกล เชน รโมทเปด-ปดโทรทศน


ความพรอมดานทอยอาศย เปนประเดนททมฟนฟให ความส�าคญ เพราะสงแวดลอมทเกอหนนหรอเอออ�านวย จะเพมระดบความสามารถใหสงขนเตมตามศกยภาพได

ดงนน สภาพบานควรถกปรบและของใชทจ�าเปนถกจดใหมพรอมกอนทผปวยจะกลบบาน เพอสรางความมนใจในการกาวไปขางหนาใหแกผทมความพการ

อกประเดนหนงทส�าคญไมนอยกวาสงอ�านวยความสะดวกคอ ทศนคตของคนในครอบครว ตอผทสภาพและความสามารถเปลยนไปจากเดม

103บทท 13 สมพนธภาพในครอบครว

13.สมพนธภาพในครอบครว

ครอบครวมความส�าคญตอการด�ารงชวต ไมวาคนนนจะเปนคนโสดหรอแตงงานแลว, เปนเดกหรอผสงอาย

องคการอนามยโลกไดจดให ทศนคต, ความชวยเหลอและสมพนธภาพ (ของคนในครอบครว) เปนปจจยแวดลอมทมความส�าคญไมนอยไปกวาผลตภณฑและเทคโนโลยสงอ�านวยความสะดวกเพอความเปนอย

ขณะฟนสภาพในโรงพยาบาล ผปวยทกคนฝากความหวงและชวตไวกบหมอและทมฟนฟ และทส�าคญตองการก�าลงใจและความชวยเหลอจากคนในครอบครว

เมอผานกระบวนการบ�าบดรกษาและฟนสภาพแลว

§ หลายคน... มสภาพรางกาย และระดบความสามารถตางไปจากเดม

§ หลายคน... ตองพงพาคนในครอบครว

§ หลายคน... มความวตกกงวลวาคนใกลชดจะรบสภาพเชนนของตนไดหรอไม และมทศนคตตอตนเปลยนไปหรอไม

ดงนน ทกคนตองหนหนาเขาหากน, พดคยกน, ปรบตว และถนอมน�าใจกน เพราะเราคอ ครอบครวเดยวกน

การอาศยอยในชายคาเดยวกน นอกจากนงกนขาวดวยกน, ดโทรทศนดวยกน และอกกจกรรมหนงทส�าคญคอ การมสมพนธภาพแบบลกซงของชวตค หรออกนยหนงคอ ความสมพนธทางเพศ


ความสมพนธทางเพศ มกถกพดถงนอยในระยะฟนสภาพ แตไมไดหมายความวาประเดนนถกละเลย กอนอนทกคนตองเขาใจใหถกตองวา ผทมความพการทางกายยงมความสนใจ และความตองการทางเพศเหมอนคนทวไป

หลงบาดเจบความวตกกงวลเรองสขภาพและความพการท�าใหความสนใจทางเพศลดลง ตอมาภายหลงเมอความสามารถฟนกลบมาระดบหนงแลว และปรบตวไดมากขน การมหรอการสรางความสมพนธทางเพศจงเปนประเดนทคนสวนใหญตองการ แตขาดความมนใจ

เพอความเขาใจ บางคนอาจตองท�าความรจกกบอวยวะในบรเวณนทส�าคญ

อวยวะสบพนธเพศหญง (ทานอนหงาย)

อวยวะสบพนธเพศชาย

105บทท 13 สมพนธภาพในครอบครว

สวนหนงมเพศสมพนธและท�าใหคของตนมความสขทางเพศได แมการตอบสนองทางเพศไมเหมอนเดม เชน องคชาตแขงตวไมนาน โดยการปรบเทคนควธและทารวมเพศใหเหมาะสมกบสภาพรางกาย เชน

§ การสมผสกระตนจดเราอารมณทางเพศ

§ การใชยาเพอท�าใหองคชาตแขงตวนานเพยงพอ

§ การใชปากเสรมการใชองคชาตรวมเพศ เปนตน

ทารวมเพศ


อปสรรคขณะรวมเพศ เชน อาการเกรงกระตก, ปสสาวะ-อจจาระออกโดยไมตงใจ, เอ.ด. (ความดนเลอดสงฉบพลน) แกไขได เชน กนยาลดเกรง, สวนปสสาวะ-อจจาระออก กอนมเพศสมพนธ เปนตน


§ หลายคนทงชายและหญงกลวเปนหมน หรอให ก�าเนดลกไมไดหลงเปนอมพาต

แมอมพาตไขสนหลงท�าใหสมรรถภาพทางเพศบกพรอง เชน องคชาตไมแขงตว, การหลงน�าอสจบกพรอง แตยงสามารถใหก�าเนดลกได

§ ผหญงทเปนอมพาตแตอยในวยเจรญพนธยอมมความรสกและความตองการทางเพศ

�บางคนคดวาสภาพของตนเองเปลยนไป, ไมดงดดทางเพศ

�บางคนสงสยวาตนจะใหก�าเนดลกไดหรอไมจรงอยสภาพรางกายเปลยนไป แตไมใช

อปสรรคทแทจรง หากเปลยนความคดได ชวตจะเปลยน

ปญหาเหลานมค�าตอบและแกไขไดปรกษาหมอเพอรบค�าแนะน�าทถกตองเหมาะสม

107บทท 14 วถชวตในชมชนและสงคม

14.วถชวตในชมชนและสงคม

ชมชนและสงคม เปนสวนหนงของชวต เราทกคนตางมบทบาทหนาทตางกนในสงเคม ขนกบความตองการ, ทกษะและความสามารถ เชน เปนเกษตรกร, เปนพอคา, เปนเจาหนาทของรฐ, เปนลกจางบรษท เปนตน

เราพงตระหนกวา หนงในสามของเวลาในแตละวน เราใชชวตอยนอกบาน-อยในชมชน เชน ไปโรงเรยน, ไปท�างาน, ไปพบปะเพอนฝง, ไปตลาด, ไปวด เปนตน ดงนน กจกรรมทควรฝกกอนออกจากโรงพยาบาลคอ ทกษะการออกสชมชน หรอ การเขาสงคม เพอใหเราท�าไดเหมอนอยางทเคยท�า

ทผานมา หลายคนอยแตในบาน ไมออกไปไหน อางวามอปสรรคหรอมขอจ�ากด เพราะเดนไมได, ขบขพาหนะไมได และหากจะใชรถรบจางสาธารณะกมคาใชจายสง อปสรรคเหลานจงเปนตวขดขวางการกลบเขาสชมชนและการมสวนรวมในสงคม

แต... ทกปญหามทางออกหากเรายอมรบความจรงวาการไมยอมรบความพการเปนอปสรรค

บอยครงททศนคตของเราเปนตวขดขวาง เพราะเรามกกลวสายตาคนอน และคดวาคนอนรงเกยจ แทจรงแลวเขาอาจไมไดคดอยางทเราคด

หากเราเปลยนความคดชวตจะเปลยน


การเตรยมความพรอมกอนกลบสชมชน เปนอกทกษะททมฟนฟใหความส�าคญ เชน

§ การใชวลแชรในชมชน เชน การขนลงบนไดหรอบนไดเลอน, การไปตลาด เปนตน

§ การขบขพาหนะ เชน จกรยานยนต, รถยนต เปนตน

§ การขน-ลงรถรบจาง เปนตน

เมอรางกายและจตใจพรอม อาจตองใชเวลาฝกทกษะดงกลาว 3-5 วน หรอนานกวานน

การขนทางลาด การลงทางลาด

การยนตวเมอวลแชรหงายหลง การขนบนไดพรอมวลแชร

109บทท 14 วถชวตในชมชนและสงคม

ขอสงเกต ความสามารถเคลอนยายตวจากวลแชรไปโถสวมสมพนธกบความสามารถขจกรยานยนตดดแปลง

การเคลอนยายตวจากวลแชรไปโถสวม

การขนและขบขรถจกรยานยนตดดแปลง

การขนและขบรถยนต


การขนรถรบจาง การจายตลาด


§ ความสามารถทเพมข น ท�าใหความม นใจกลบคนมา

§ สงแวดลอมทเก อหนน ท�าใหศกยภาพสงขนปจจบนสถานทราชการและสาธารณะสวนใหญมทางลาด, หองสขาส�าหรบผสงอายและคนพการ ลดอปสรรคในการด�ารงชวตในชมชน

§ การกลบไปท�างานประกอบอาชพได เปนสงททกคนภมใจ แตตองตระหนกวาสภาพรางกายทไมเหมอนเดมมความเสยงทจะเกดภาวะแทรกซอน เชน แผลกดทบจากการนงนาน, ปสสาวะตดเชอเพราะละเลยการสวนปสสาวะ เปนตน

§ การรจกดแลสขภาพตนเอง - ปฏบตตามค�าแนะน�า, กลบมาพบหมอตามนดเพอตรวจสขภาพประจ�าป และขอรบค�าแนะน�าและบ�าบดรกษาเมอเรมมปญหา จะท�าใหสขภาพดและอายขยของเราไมตางจากคนทวไป

111บทท 15 กฬา ๆ เปนยาวเศษ

15.กฬาๆเปนยาวเศษ

กฬา ถกน�ามาใชเปนวธการหนงในการฟนสภาพผปวยบาดเจบไขสนหลงตงแตเมอ 60 ปกอนในสหราชอาณาจกร (ประเทศองกฤษ) เพราะกฬาท�าใหชวตของผพการบาดเจบไขสนหลงเปลยนไปมาก หลายคนไดเหนศกยภาพของตนเอง และพสจนใหคนอนเหนวา คนทกคนรวมทงคนทมความพการสามารถเลนหรอการแขงกฬาได

ระยะฟนสภาพ เปนระยะทหมออนญาตใหผปวยลกออกจากเตยง และออกก�าลงกายเพอลดสภาวะถดถอยจากการนอน และฟนสมรรถภาพรางกาย

จากการศกษาในอดตพบวา คนทวไปทนอนอยกบเตยงนาน 20 วน ตองใชเวลาฝกออกก�าลงกาย 55 วน สภาพรางกายจงจะกลบมาเหมอนเดม

ดงนน หากตองการใหสมรรถภาพกลบคนมา ตองออกก�าลงกาย

ผปวยสวนใหญเปนผชายวยกลางคนทเคยมสขภาพแขงแรง และสวนหนงเคยเลนกฬามากอน ดงนน การน�าอปกรณกฬามาใชในการออกก�าลงกายจงเปนกาวแรกของการน�ากฬามาเปนเครองมอบ�าบดและฟนสภาพ


การเลนกฬามประโยชน ดงน

§ ระบบไหลเวยนเลอดมประสทธภาพ สงผลใหรางกายทนทานตอการออกก�าลงกาย

§ กลามเนอมความทนทานตอการลา

§ กลามเนอมก�าลง มแรงมากขน

§ ขอตาง ๆ มการเคลอนไหวคลองตว

§ กระดกแขงแรงมากขน

§ รางกายเคลอนไหว-เคลอนท รวมทงสามารถทรงตวไดดข น

§ มวนยตอตนเองและควบคมตนเองไดดข น

§ กลามปฏสมพนธกบคนอน

§ เปนทยอมรบของคนอน ๆ และสงคม

หลงผานกระบวนการฟนสภาพแลวบางคนมโอกาสแสดงศกยภาพเชงกฬาของตนเอง นนคอ ไดเลนกฬาเพอการแขงขน เชน กฬาคนพการแหงชาต, และความฝนสงสดของหลายคนคอ พาราลมปคเกมส

กฬาทผพการอมพาตไขสนหลงเขารวมแขงขนได เชน วลแชรบาสเกตบอล, ควอดรกบ, วลแชรเรสซง, ฟนดาบ, ยกน�าหนก, วายน�า, ปงปอง, เทนนส ทงน มการจดกลมประเภทและระดบความพการเพอขจดความไดเปรยบ-เสยเปรยบ และนกกฬาไดรบความยตธรรม

หากพรอมอยาลงเลใจออกมาเลนกฬากนเถอะ

113ภาคผนวก

ภำคผนวกหนวยงำน/องคกร/กลมทใหกำรสงเครำะหและบรกำรฝกอำชพแกคนพกำร

ภำคเหนอ

มลนธสงเคราะหคนพการเชยงใหม ในพระราชปถมภของสมเดจ

พระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

ทตง อาคารหนวยเครองชวยคนพการ

โรงพยาบาลมหาราชนครเชยงใหม

โทร. 0-5394-6322

ศนยฟนฟอาชพคนพการหยาดฝน

ทตง อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม

โทร. 0-5347-1327

ศนยฟนฟสมรรถภาพคนงานประจาภาคเหนอ

ทตง อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

โทร. 0-5301-6850

เครอขายคนพการบาดเจบไขสนหลงภาคเหนอ

เฟสบค Northern SCI Network

อเมล [email protected]

บานทองอยเชสเชยรเชยงใหม

ทตง ตาบลสนผเสอ อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

โทร. 053-110549, 053-110570

ภำคกลำงและกรงเทพมหำนครฯ

มลนธสรวฒนาเชสเชยร ในพระบรมราชปถมภฯ

ทตง เขตปทมวน กรงเทพฯ

โทร. 0-2252-6432

ศนยฟนฟอาชพคนพการพระประแดง

ทตง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ

โทร. 0-2462-5008, 0-2462-6636

ศนยบรการสวสดการสงคมเฉลมพระชนมพรรษา 5 รอบฯ

จงหวดลพบร

ทตง อาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

โทร 0-3646-1555

มลนธอนเคราะหคนพการในพระบรมราชปถมภฯ

ทตง อาเภอปากเกรด จงหวดนนทบร

โทร. 0-2586-9596

สมาคมพการแหงประเทศไทย

ทตง ถนนตวานนท จงหวดนนทบร

โทร. 0-2951-0445

ศนยสรนธรเพอการฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยแหงชาต

ทตง ถนนตวานนท จงหวดนนทบร

โทร. 0-2591-3748

114 คมอส�ำหรบผปวยบำดเจบทไขสนหลงอภชนา โฆวนทะ

สานกงานสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตคนพการแหงชาต (พก.)

ทตง กรมประชาสงเคราะห เขตราชวถ กรงเทพ

แหลงขอมล http://www.nep.go.th

ภำคตะวนออกเฉยงใต

โรงเรยนอาชวะมหาไถ พทยา

ทตง เมองพทยา จงหวดชลบร

โทร. 0-3871-6247-9

ภำคตะวนออกเฉยงเหนอ

ศนยฟนฟอาชพคนพการขอนแกน

ทตง อาเภอนาพอง จงหวดขอนแกน

โทร. 0-4324-6080

ศนยฟนฟอาชพคนพการจงหวดหนองคาย

ทตง อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย

โทร 0-4240-7478

ศนยฟนฟอาชพคนพการบานทองพนเผาพนส

ทตง อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

โทร. 0-4525-4092

115ภาคผนวก

สถานฟนฟสมรรถภาพคนพการ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

จงหวดอบลราชธาน

ทตง อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

โทร 0-4528-5469

ภำคใต

ศนยฟนฟอาชพคนพการภาคใต

ทตง อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช

โทร. 0-7537-5254-5


ดรรชนกระดก

- คอหกเคลอน, 4, 5

- แทรกในเนอเยอลกรอบขอ, 19

-สนหลง, 1

กระบวนการ

- เตรยมสภาพรางกาย, 33

- ฟนสภาพ, 9

กระเพาะปสสาวะ

- การผาตดขยาย, 70

- โปงพองเกน, 15

- หดคาง, 72

กลนอจจาระไมอย, 84-85

กลามเนอหดเกรงกระตก, 17, 18

กอนอจจาระอดแนน, 15

กายบรหาร, 17, 22-29

- ดวยตมนาหนก, 26-28

- ดวยแถบยางยด, 25

- ยดกลามเนอ, 18, 29

การกระตนดวยไฟฟา, 18, 23

การกรดผาหรดทอปสสาวะ, 70

การกลบไปทางาน, 110

การขบขพาหนะ, 108, 109

การขน-ลงรถรบจาง, 108, 110

การคาหลอดสวนโฟเลย, 71

- ภาวะแทรกซอน, 71

การเคลอนทดวยวลแชร, 44-55

การเคลอนยายตว, 61, 62, 109

การเคาะปอด, 31

การจดการกบปญหา, 10

การจดทาระบายเสมหะ, 32

การจายตลาด, 110

การฉดยาสะกดประสาท, 20

การใชวลแชรในชมชน, 108

การใชหมอนยนปลายเทา, 19

การใชหลอดสวนปสสาวะ, 75

การดแลตนเอง, 56, 110

การตดตามผลการรกษา, 78

การถาย

- ปสสาวะ, 65-69

- อจจาระ, 79-83

การนอนบนทนอน, 94

การนง

- กนขาว, 57

- บนเตยง, 57

การประคบรอน, 14

การปรบสภาพแวดลอม, 98-102

การฝก

- เคลอนยายตวบนเตยง, 60

117ดรรชน

- เดนดวยหนยนตชวยเดน, 42

- เดนนอกราวค, 40-42

- เดนในราวค, 38-39

- ทรงตวทานง, 58

- ทกษะวลแชรขนพนฐาน, 49

- ลมและลก, 51

- หงายหลงลม, 52

การยดเอนรอยหวาย, 18

การยนเดน, 33-43

การรบมอกบปญหา, 8

การลกจากนอนเปนนง, 61

การสวนทวาร, 83

การสวนปสสาวะ

ดวยเทคนคสะอาด, 76-78

การสวมใส-ถอดเสอกางเกง, 63

การอาบนา-ทาความสะอาด

หลงถาย, 64

กจกรรมยามวาง, 16

กฬา, 111-112

เกาอลอสาหรบนงถาย-อาบนา, 53

ขอยดตด, 21

ขอไหลเสอม, 54

ไขสนหลง, 1, 2

ครอบครว, 10, 103

ความดนเลอด

- ตกเมอลกนง/ยน, 57

- สงฉบพลน, 14

ความวตกกงวล, 8, 10

ความสมพนธทางเพศ, 104

คอกระเพาะปสสาวะกรอน, 72

เครองชวยพยงเดน

- ชนดมลอ, 41

- สขา, 40

ชวพษโบทลนม, 20, 70

ตาแหนงป มกระดก, 88

ทองผก, 84

ทอปสสาวะมทางทะล, 72

ทกษะ

- การใชวลแชรขนสง, 50

- การออกสชมชน, 107

ทารวมเพศ, 105

ทมฟนฟ, 9

ทพพลภาพ, 8

เนอตายสเหลอง, 87

เบาะรองนง, 92-93

ปวดขอไหลบาและสะบก, 13

ปสสาวะไหลออกโดยไมตงใจ, 71

ผาออม, 85

ผวหนง, 86

- แชยย, 85


- พองไหม, 14, 20

แผนรองตว, 95

แผลกดทบ, 85, 86-97

- การผาตด, 96-97

- การรกษา, 95

- ปจจยเสยง, 89-90

- พฤตกรรมปองกน, 90-91

พการ, 8

ภาวะรเฟลกซประสาทอตโนมต

ผดปกต, 14

ภาวะลมเลอด

- หลดอดหลอดเลอดปอด, 32

- อดหลอดเลอดดา, 32

ไมยน, 42

ยา, 11, 16, 20, 69, 81

ระบบประสาท, 1

รากประสาทไขสนหลงถกกดอด, 12

รเฟลกซประสาทอตโนมต

ผดปกต, 73, 83-84

รเปดลาไสใหญทหนาทอง, 85

วธชวยขบ/ระบายเสมหะ, 31

วลแชร, 44-48, 52

สมพนธภาพ, 103

สงเราทระคาย, 14, 15

สงแวดลอมรอบตว, 98-99

เสนประสาทถกกดอด

ในอโมงคขอมอ, 54-55

หนงตายลอน, 87

หลอดสวนปสสาวะ, 66, 73, 75

- ภาวะแทรกซอน, 73-75

หองนา-หองสวม, 100

ออกกาลงกาย, 17

ออโตโนมก ดสรเฟลกเซย

(เอ.ด.), 14

อมพาต-อมพฤกษ, 8, 17, 23, 24

อาการเจบปวด, 12-16

อาหาร, 17, 81

อจจาระ

- ออกโดยไมตงใจ, 84

- ลกษณะ, 81

อบตเหต, 1

อปกรณพยง, 5, 35

อปสรรค

- ขณะรวมเพศ, 106

- ตอการออกกาลงกาย, 30

เอนรอยหวายยด, 21

119ดรรชน


บนทกขอมลส�ำคญชอ

โรงพยาบาล/ศนย

เลขทโรงพยาบาล

สาเหต/วนทบาดเจบ

ระดบกระดกสนหลงทหก/เคลอน

ระดบความรนแรงของไขสนหลงทบาดเจบ

การรกษากระดกสนหลง

ระดบความสามารถดแลตนเอง และการเคลอนท

ยา เวชภณฑ และอปกรณทไดรบ/จาเปน

แพทย/บคลากรทางการแพทย และหมายเลขโทรศพท

อน ๆ

ISBN 978-616-361-775-0

5

5

5

ISBN 978-616-361-775-0

5

5

5

ISBN 978-616-361-775-0

5

5

5

ISBN 978-616-361-775-0

5

5

5

a )?52;3+$ # /*a9rehabmed.or.th/main/wp-content/uploads/2017/04/ok... · 2017. 4. 25. · ที่...

Documents