ค ำน ำ

วทยาศาสตร เปนวชาทมความส าคญตอการพฒนาชาต การจดการเรยนรวทยาศาสตร

จงถอไดวาเปนภารกจทส าคญยงของครผสอน ทจะตองจดการเรยนรเพอใหผเรยนมความร

ความสามารถทางดานวทยาศาสตร จดกจกรรมทจะชวยสงเสรมใหผเรยนไดพฒนาความร

ความสามารถของตนเองใหไดมากทสดเตมตามศกยภาพของผเรยน

เอกสารประกอบการเรยน เรอง ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารระดบเซลล เลมน

จดท าขนเพอเปนสวนหนงของการจดกจกรรมการเรยนรในกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร

รายวชาชววทยาเพมเตม 1 ระดบชนมธยมศกษาปท 4 เปนเครองมอใหผเรยนไดน าไปใชใน

การศกษาหาความรดวยตนเอง ใหมความรความเขาใจเกยวกบกระบวนการยอยอาหารของสงมชวต

ทงในสงมชวตขนาดเลก ในสตว และในมนษย รวมทงกระบวนการสลายสารอาหารทผาน

กระบวนการยอยและดดซมเพอใหไดเปนพลงงานภายในเซลลของสงมชวตดวย ในการจดท าเอกสาร

ประกอบการเรยนครงน แบงออกเปนทงหมด 8 เลม เลมนเปนเลมท 1 เรอง การยอยอาหารของ

จลนทรย

ผจดท าหวงเปนอยางยงวา เอกสารประกอบการเรยนทจดท าขนชดน จะเปนประโยชน

ตอการพฒนาการเรยนรในรายวชาชววทยาของนกเรยน และสงเสรมใหครสามารถน าไปใชพฒนา

กจกรรมการเรยนการสอนใหมคณภาพยงขน ขอขอบคณคณะครโรงเรยนบรบอวทยาคาร ตลอดจน

ผเชยวชาญทกทานทไดสละเวลาอนมคาในการใหความร และชแนะขอบกพรองเพอน าไปใช

ปรบปรงแกไขเอกสารประกอบการเรยนชดนใหสมบรณยงขนไว ณ โอกาสน

อรรถพล พนธงาม

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว ก

สำรบญ

เรอง หนำ

ค าน า......................................................................................................................... ......... ก

สารบญ....................................................................................................................... ....... ข

สารบญภาพ.................................................................................................................... ... ค

ค าชแจง..................................................................................................................... ......... ง

ค าแนะน าส าหรบคร........................................................................................................... จ

ค าแนะน าส าหรบนกเรยน................................................................................................... ฉ

ขนตอนการเรยนดวยเอกสารประกอบการเรยน................................................................. ช

มาตรฐานการเรยนร / จดประสงคการเรยนร..................................................................... 1

แบบทดสอบกอนเรยน........................................................................................................ 2

อาหารและการยอยอาหาร.................................................................................................. 6

การยอยอาหารของจลนทรย............................................................................................... 8

แบบฝกหดท 1............................................................................................................... ..... 10

การยอยอาหารของโพรโทซว.............................................................................................. 11

แบบฝกหดท 2............................................................................................................... ..... 14

แบบทดสอบหลงเรยน......................................................................................................... 15

บรรณานกรม................................................................................................................... .... 19

ภาคผนวก...................................................................................................................... ..... 20

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน......................................................................................... 21

เฉลยแบบฝกหดท 1..................................................................................................... 22

เฉลยแบบฝกหดท 2..................................................................................................... 23

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน.......................................................................................... 24

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว ข

สำรบญภำพ

ภำพท หนำ

1.1 แสดงราทขนบนขนมปง...................................................................................................... 8

1.2 แสดงแบคทเรย Lactobacillus bulgaricus ในโยเกรต................................................... 9

1.3 แสดงอะมบาก าลงกนอาหาร............................................................................................... 11

1.4 แสดงโครงสรางของพารามเซยม......................................................................................... 12

1.5 แสดงโครงสรางของยกลนา................................................................................................. 13

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว ค

ค ำชแจง

เอกสารประกอบการเรยน เรอง ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารระดบเซลล

เปนเอกสารประกอบการจดกจกรรมการเรยนการสอน ในรายวชาชววทยาเพมเตม 1 ส าหรบ

นกเรยนชนมธยมศกษาปท 4 กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร โรงเรยนบรบอวทยาคาร มจ านวน

ทงหมด 8 เลม ประกอบดวย

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรย

เลมท 2 การยอยอาหารของสตวทไมมกระดกสนหลง

เลมท 3 การยอยอาหารของสตวมกระดกสนหลง

เลมท 4 การยอยอาหารภายในปากและกระเพาะอาหาร

เลมท 5 การยอยอาหารภายในล าไสเลก

เลมท 6 ล าไสใหญและการดดซมสารอาหาร

เลมท 7 การสลายสารอาหารแบบใชออกซเจน

เลมท 8 การสลายสารอาหารแบบไมใชออกซเจน

เอกสารประกอบการเรยน เรอง ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารระดบเซลล

รายวชาชววทยาเพมเตม 1 เปนเอกสารประกอบการเรยนทไดรวบรวม และเรยบเรยงเนอหาใหม

ความชดเจน ตรงตามสาระการเรยนรแกนกลาง นกเรยนสามารถน าเอกสารประกอบการเรยนไปใช

ประกอบกจกรรมการเรยนในหองเรยนหรอน าไปใชในการศกษาเพมเตมนอกเวลาเรยน นนคอ

ผเรยนแตละคนสามารถศกษาเอกสารประกอบการเรยนไดทกท ทกเวลา

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว ง

ค ำแนะน ำส ำหรบคร

เอกสารประกอบการเรยน เรอง ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารระดบเซลล

รายวชาชววทยาเพมเตม 1 ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 4 กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร

ใชจดกจกรรมการเรยนการสอนควบคกบแผนการจดการเรยนร ครควรปฏบตดงน

1. ครศกษาเอกสารประกอบการเรยนอยางละเอยด ท าความเขาใจกบเนอหากอนการใชงาน

2. ครเตรยมเอกสารประกอบการเรยนใหครบถวนและเพยงพอกบจ านวนนกเรยน

4. ครเตรยมเครองมอวดผลและประเมนผล พรอมแนวการตอบและเฉลยแบบทดสอบไวใน

แผนการจดการเรยนร

5. ครชแจงใหนกเรยนทราบล าดบขนตอน และวธการสอนโดยใชเอกสารประกอบการเรยน

อยางชดเจน และบอกประโยชนทไดรบจากการสอนโดยใชเอกสารประกอบการเรยน

6. ครชแจงใหนกเรยนทราบเกยวกบบทบาทของนกเรยนในการเรยนโดยใชเอกสาร

ประกอบการเรยน ใหศกษาเอกสารลวงหนาและใชเวลาวางในการทบทวนเนอหาความร

7. ครแจงจดประสงคการเรยนรใหนกเรยนทราบ

8. ครด าเนนการสอนตามกจกรรมการเรยนรทก าหนดไวในแผนการจดการเรยนร

9. ครสงเกตความตงใจของนกเรยน ความสนใจในการเรยน ความรบผดชอบ ในการท างาน

อยางใกลชด ถานกเรยนคนใดมปญหาครจะไดท าการชวยเหลอไดทนท

10. เมอนกเรยนท าใบงานเสรจแลว ใหนกเรยนท าแบบทดสอบหลงเรยนเพอประเมน

ความกาวหนาของนกเรยน

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว จ

ค ำแนะน ำส ำหรบนกเรยน

เอกสารประกอบการเรยน เรอง ระบบยอยอาหารและการสลายสารอาหารระดบเซลล

รายวชาชววทยาเพมเตม 1 ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 4 กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร

ใชจดกจกรรมการเรยนการสอนควบคกบการเรยนการสอนในชนเรยน นกเรยนควรปฏบตตาม

ค าแนะน า ดงน

1. อานค าชแจงและค าแนะน าส าหรบนกเรยนใหเขาใจกอนทจะลงมอศกษาเอกสาร

ประกอบการเรยนร

2. ท าแบบทดสอบกอนเรยน จ านวน 10 ขอ โดยใชเวลา 10 นาท เพอประเมนความรเดม

ของนกเรยน

3. นกเรยนศกษาสาระส าคญ จดประสงคการเรยนร และเนอหาสาระ

4. ศกษาเนอหาของเอกสารประกอบการเรยนรตามล าดบ พรอมทงตอบค าถาม ในแตละ

กจกรรม เพอเปนการทบทวนความรความเขาใจ

5. เมอนกเรยนศกษาเนอหาและตอบค าถามตามกจกรรมครบถวนแลว นกเรยนท า

แบบทดสอบหลงเรยน

6. หากนกเรยนยงไมเขาใจในเนอหาใดกใหกลบไปศกษาอกครง เพอใหเกดความเขาใจมาก

ยงขน

7. ท าแบบทดสอบหลงเรยน เพอเปรยบเทยบความกาวหนาในการเรยนของนกเรยน

8. การท ากจกรรมทกกจกรรมขอใหนกเรยนท าดวยความตงใจและมความ ซอสตยตอตนเอง

ใหมากทสด โดยไมดเฉลยกอน

9. นกเรยนสามารถน าเอกสารประกอบการเรยนไปใชในการศกษาหรอทบทวนความร

ทงในเวลาเรยนและนอกเวลาเรยน

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว ฉ

ขนตอนกำรเรยนดวยเอกสำรประกอบกำรเรยน

อานค าแนะน า

ท าแบบทดสอบกอนเรยน

กจกรรมการเรยนร

ท าแบบฝกหด

ทดสอบหลงเรยน

ผานเกณฑ ไมผานเกณฑ

ศกษาเอกสารเลมตอไป

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว ช

มำตรฐำนกำรเรยนร/จดประสงคกำรเรยนร

มำตรฐำนกำรเรยนร

มาตรฐาน ว 1.1 เขาใจหนวยพนฐานของสงมชวต ความสมพนธของโครงสรางและหนาทของ

ระบบตาง ๆ ของสงมชวตทท างานสมพนธกน มกระบวนการสบเสาะหาความร สอสารสงทเรยนร

และน าความรไปใชในการด ารงชวตตนเองและดแลสงมชวต

จดประสงคกำรเรยนร

1. อธบายความหมายของอาหารและการยอยอาหารของสงมชวตได

2. สบคนขอมล อธบายและเปรยบเทยบการยอยอาหารของจลนทรยบางชนดได

3. สบคนขอมล อธบายและเปรยบเทยบการยอยอาหารของโพรโทซวบางชนดได

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 1

แบบทดสอบกอนเรยน

ค ำชแจง 1. แบบทดสอบกอนเรยน เรอง การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว

เปนแบบทดสอบเลอกตอบ 4 ตวเลอก จ านวน 10 ขอ

2. ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกทสดเพยงขอเดยว และท าเครองหมาย × ลงใน

กระดาษค าตอบ

1. ขอใดสามารถความหมายของสงมชวตพวก เฮเทอโรโทรพ (heterotroph) ไดถกตองทสด

ก. สงมชวตทมระบบทางเดนอาหารสมบรณ

ข. สงมชวตทมระบบทางเดนอาหารแบบไมสมบรณ

ค. สงมชวตทสามารถสรางอาหารเองไดดวยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง

ง. สงมชวตทไมสามารถสรางอาหารเองได ตองไดรบสารอาหารจากสงมชวตอน

2. ขอใดไมถกตองเกยวกบการยอยอาหาร

ก. กระบวนการแปรสภาพอาหารโมเลกลใหญใหมขนาดเลกลง เพอการดดซมเขาไปยงเซลล

ข. คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน และแรธาตจะตองผานกระบวนการยอยเพอใหดดซมได

ค. การยอยเชงกล คอ การท าใหอาหารมขนาดเลกลงโดยการบดเคยวหรอการบบตวของทางเดน

อาหาร

ง. การยอยเชงกลยงไมสามารถท าใหอาหารเลกทสดจนกระทงดดซมเขาสเซลลได

3. ออรแกเนลลใดตอไปน เกยวของกบการยอยอาหารแบบภายในเซลล (intracellular digestion)

มากทสด

ก. lysosome

ข. Mitochondria

ค. Contractile vacuole

ง. Endoplasmic reticulum

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 2

4. เหด รา มการยอยอาหารตามขอใด

ก. น าอาหารขนาดเลกเขาสเซลลและยอยภายในเซลล

ข. น าอาหารเขาสเซลลดวยวธ ฟาโกไซโทซส แลวยอยภายในเซลล

ค. ปลอยเอนไซมออกมายอยภายนอกเซลลแลวดดซมสารอาหารทยอยแลวเขาสเซลล

ง. อาจเกดไดทงการน าอาหารเขาไปยอยภายในเซลลและปลอยเอนไซมมายอยภายนอกเซลล

ขนกบสถานการณ

5. ขอใดอธบายเหตผลทวา ยสตจะมการยอยอาหารแบบภายนอกเซลล ไดเหมาะสมทสด

ก. เซลลของยสตมขนาดเลกเกนไปไมสามารถน าอาหารเขาไปยอยภายในเซลลได

ข. ยสตมการด ารงชวตเปนโคโลน (colony) ไมไดแยกเปนเซลลเดยว ๆ จงเกดการยอยภายใน

เซลลไมได

ค. โครงสรางทท าหนาทในการสรางเอนไซมส าหรบยอยอาหารของยสตอยนอกเซลลจงตองเกด

การยอยภายนอกเซลล

ง. ยสต เปนสงมชวตทมผนงเซลล (cell wall) ท าใหไมสามารถน าอาหารทมขนาดใหญเขา

ภายในเซลลได

6. การน าอาหารเขาสเซลลของอะมบาและพารามเซยม เหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

ก. เหมอนกน คอ ทงอะมบาและพารามเซยมน าอาหารเขาสเซลลแบบฟาโกไซโทซส

ข. เหมอนกน คอ ทงอะมบาและพารามเซยมมซเลยชวยพดโบกอาหารเขาทางรองปาก

ค. ตางกน คอ อะมบามซเลยชวยพดโบกอาหารเขาทางรองปาก สวนพารามเซยมน าอาหารเขาส

เซลลดวยวธ ฟาโกไซโทซส

ง. ตางกน คอ อะมบาน าอาหารเขาสเซลลดวยวธ ฟาโกไซโทซส สวนพารามเซยมมซเลยชวยพด

โบกอาหารเขาทางรองปาก

7. เราจะพบฟดแวควโอล (food vacuole) ไดในสงมชวตขอใด

ก. ยสต

ข. อะมบา

ค. เหด รา

ง. แบคทเรย

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 3

จากภาพ ใชตอบค าถามขอท 8

ทมา : http://fmp.conncoll.edu/Silicasecchidisk/Pics/Other%

20Algae/Other_jpegs/Euglena_Key225.jpg

8. ขอใดไมถกตองเกยวกบสงมชวตในภาพ

ก. มโครงสรางทสามารถสงเคราะหดวยแสงได

ข. มเฟลกเจลลมน าอาหารเขาสเซลลไดเปนฟดแวควโอล

ค. สามารถด ารงชวตแบบ ออโทโทรพ (autotroph) ได

ง. บางครงด ารงชวตแบบแซโพรโทรฟก (saprptrophic) คลายกบฟงใจบางชนดได

9. สงมชวตในขอใดทมการยอยอาหารเปนแบบภายในเซลล

ก. ยสต

ข. เหด รา

ค. โพรโทซว

ง. แบคทเรย

10. ขอใดบอกการใชประโยชนจากการยอยอาหารจลนทรยไดไมถกตอง

ก. ใชยสตในการผลตเครองดมประเภทแอลกอฮอล

ข. ใชโพรโทซวในการผลตอาหารหมกดอง เชน ปลารา ปลาจอม

ค. ใชเชอราในการผลตอาหาร เชน ซอว เตาเจยว น าปลา

ง. ใชแบคทเรยแลคโตบาซลส (Lactobacillus sp.) ในการผลตนมเปรยว

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 4

กระดำษค ำตอบ

ส ำหรบแบบทดสอบกอนเรยน

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..... .............

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย × เลอกขอทถกตองทสด

คะแนนทได

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 5

ขอ ก ข ค ง ขอ ก ข ค ง

1 6

2 7

3 8

4 9

5 10

อำหำรและกำรยอยอำหำร

อำหำร (Food) คอ สงทน าเขาสรางกายแลวกอใหเกดประโยชนตอรางกาย เปนสงส าคญ

ส าหรบสงมชวตทกชนด เพราะอาหารเปนแหลงพลงงานของทงเซลลและรางกายของสงมชวต

ความตองการอาหารและการไดมาซงอาหารของโพรทสต พชและสตวจะแตกตางกนออกไป พชและ

โพรทสตบางชนดสามารถสงเคราะหแสงเพอสรางอาหารเองได แตสตวและโพรทสตบางกลมไม

สามารถสรางอาหารเองได ดงนนสตวและโพรทสตกลมนจงจ าเปนจะตองไดรบสารอาหารจาก

สงแวดลอม ซงจากการไดมาซงสารอาหารของสงมชวตนสามารถจดจ าแนกสงมชวตออกไดเปน

2 กลม คอ

1. ออโทโทรพ (Autotroph) หมายถง สงมชวตทสามารถสรางอาหารเองได โดย

กระบวนการสงเคราะหดวยแสง ไดแก ไซยาโนแบคทเรย พชและโพรทสต ทสรางอาหารได

2. เฮเทอโรโทรพ (Heterotroph) หมายถง สงมชวตทไมสามารถสรางอาหารเองได ไดแก

แบคทเรยบางกลม ฟงใจ สตวและโพรทสตบางชนด สงมชวตกลมนแบงออกไดเปน

2.1 ฮอโลทรอฟก (Holotrophic) เปนการด ารงชวตแบบสตวทวไป โดยการกนอาหารท

มโมเลกลใหญและซบซอน แลวยงมการบดใหละเอยดและยอยสลายจนสามารถดดซมไปใชประโยชน

ได การยอยนนตองใชเอนไซมหรอน ายอยเปนตวสลาย

2.2 แซโพรทรอฟก (Saprotrophic) เปนการด ารงชวตของสงมชวตทไดรบสารอาหาร

พวกสารอนทรยจากสงมชวตทตายแลว หรอเศษอนทรย โดยการสงเอนไซมหรอน ายอยออกมายอย

สารแลวจงดดซมเขาไปในเซลล เชน แบคทเรยและเหด รา

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 6

กำรยอยอำหำร

การยอยอาหาร (Digestion) คอ กระบวนการแปรสภาพอาหารโมเลกลใหญใหมขนาดเลกลง

เพอการดดซมเขาไปยงเซลล สารอาหารจ าพวก คารโบไฮเดรต ไขมน โปรตนเทานนทตองผาน

กระบวนการยอยอาหารกอน สวน เกลอแร วตามน น า สามารถดดซมเขาไปยงเซลลไดโดยไมม

การเปลยนแปลงทางเคม การยอยอาหารม 2 ขนตอน คอ

1. การยอยเชงกล (Mechanical digestion) เปนกระบวนการท าใหอาหารมขนาดเลกลง

เพอสะดวกตอการเคลอนทและการเกดปฏกรยาเคมตอไป โดยการบดเคยว รวมทงการบบตวของ

ทางเดนอาหาร การยอยเชงกลยงไมสามารถท าใหอาหารมขนาดเลกสด จงไมสามารถดดซมเขาส

เซลลได

2. การยอยทางเคม (Chemical digestion) เปนการยอยอาหารใหมขนาดเลกทสด โดย

การเกดปฏกรยาเคมระหวางอาหาร กบ น า โดยตรง และจะใชเอนไซมหรอน ายอยเขาเรงปฏกรยา

ผลจากการยอยทางเคมเมอถงจดสดทาย จะไดสารโมเลกลเลกทสดทสามารถดดซมเขาสเซลลได

ซงอาหารทตองผานกระบวนการยอย ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตนและไขมน สวนเกลอแร และ

วตามนจะดดซมเขาสรางกายโดยตรง

รปแบบ การยอยอาหาร ม 2 ประเภทดงน

1. การยอยภายในเซลล (Intracellular digestion) คอ การทเซลลน าอาหารเขาไปภายในจน

ท าใหเกดฟดแวควโอล (Food vacuole) จากนนเซลลจงจะยอยอาหารภายในฟดแวควโอลตอไป

2. การยอยภายนอกเซลล (Extracellular digestion) คอ การทเซลลขบน ายอยออกมายอย

อาหารภายนอกเซลลจนกลายเปนโมเลกลเลก ๆ แลวดดซมเขาสเซลลตอไป

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 7

กำรยอยอำหำรของจลนทรย

1. กำรยอยอำหำรของเหด รำ ยสต และ แบคทเรย

1.1 กำรยอยอำหำรของเหด รำ ยสต

เหด รา และยสต (Fungus, Fungi) คอสงมชวตทจดอยใน อาณาจกรเหดราหรอฟงไจ

(Kingdom Fungi) เปนเซลลยแครโอต (Eukaryote) พบไดทงทเปนสงมชวตเซลลเดยว เสนใย และ

ดอกเหด ไมมคลอโรฟลล ไดรบสารอาหารจากการยอยสลายสารอนทรยโดยปลอยเอนไซมออกมา

ยอยสลายสารอนทรยทมโมเลกลขนาดใหญและซบซอนจนเปนโมเลกลเลกและดดซมเขาเซลล

(Saprophyte)ไดแก สงมชวตประเภทเหด รา และยสต

การยอยอาหารของเหด รา ยสต เนองจากรามผนงเซลล จงไมสามารถน าสารโมเลกล

ใหญเขาสเซลลได การยอยอาหารจง เปนการยอยภายนอกเซลล (Extracellular digestion) โดยสง

น ายอยหรอเอนไซมออกมายอยสารโมเลกลใหญใหเปนสารโมเลกลเลกกอนแลวจงดดซมเขาสเซลล

การยอยสารโมเลกลใหญโดยราและแบคทเรย จะขนอยกบเอนไซมอยางเฉพาะเจาะจง เชน ยสต

เจรญไดดในอาหารพวกน าตาลเพราะยสตมเอนไซมอนเวอรเทส ในการยอยสลายน าตาลซโครส

ไดน าตาลฟรกโทสและน าตาลกลโคส หรอ น าตาลอนเวอรททน ามาเปนสวนผสมในขนมเคก

ลกกวาดและเครองดมชนดตาง ๆ เปนตน

ภาพท 1.1 แสดงราทขนบนขนมปง

ทมา : https://sites.google.com/a/webstercountyschools.org/science-

today/fungi

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 8

1.2 กำรยอยอำหำรของแบคทเรย

แบคทเรยมผนงเซลล จงไมสามารถน าสารโมเลกลใหญเขาสเซลลได การยอยอาหารจง

เปนการยอยภายนอกเซลล (Extracellular digestion) เชนเดยวกบยสต คอ มการยอยอาหารโดย

สงน ายอยออกมายอยสารโมเลกลใหญใหเปนสารโมเลกลเลกกอนแลวจงดดซมสารโมเลกลเลกเขาส

เซลล แบคทเรยบางชนดสามารถยอยสารอนทรยทมโครงสรางสลบซบซอนได แตบางชนดอาจจะ

ยอยไดเฉพาะสารอนทรยทมโมเลกลขนาดเลก

ภาพท 1.2 แสดงแบคทเรย Lactobacillus bulgaricus ในโยเกรต

ทมา : http://static.economic.bg/news/5/43318/lactobacillusbulgaricus.jpg

ปจจบนมการน าจลนทรยมาใชในอตสาหกรรมอาหาร เชน ยสต (Yeast) Saccharomyces

cerevisiae เปนจลนทรยทใชในการผลตเครองดมประเภทแอลกอฮอล เชน เบยร เหลาและไวน

เชอรา Aspergillus oryzae ใชผลตอาหารและอาหารเสรม เชน ซอว เตาเจยว น าปลา น าสมสายช

ปลารา แบคทเรย (Bacteria) ในจนสแลคโตบาซลส (Lactobacillus sp.) ใชในการผลตนมเปรยว

(Cultured milk) เปนตน

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 9

แบบฝกหดท 1

ค ำชแจง ใหนกเรยนเตมค าตอบลงในชองวางใหถกตอง

1. สงมชวตกลม ออโทโทรพ (Autotroph) และ เฮเทอโรโทรพ (Heterotroph) มความแตกตางกน

อยางไร อธบาย

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

2. การยอยอาหาร (Digestion) คออะไร สามารถแบงออกไดเปนกขนตอนอะไรบาง

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

3. เหด รา ยสต และแบคทเรย มการยอยอาหารแบบใด เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

4. ปจจบนมการน าจลนทรยมาใชประโยชนทางอตสาหกรรมอยางไรบาง

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 10

กำรยอยอำหำรของโพรโทซว

โพรโทซว จดเปนโพรทสตทมลกษณะคลายสตว เพราะสรางอาหารเองไมได ไมมมผนงเซลล

แตสามารถเคลอนทได โพรโทซวไมมระบบทางเดนอาหาร และระบบยอยอาหารโดยเฉพาะ แต

อาศยสวนตางๆของเซลลชวยในการน าอาหารเขาสเซลล แลวจงมการยอยอาหารภายในเซลล

(Intracellular digestion)

1. กำรยอยอำหำรของอะมบำ

อะมบาเปนโพรโทซวทเคลอนทดวยเทาเทยม (Pseudopodium) อาหารของอะมบา

ประกอบ ดวยเศษสารอนทรย เซลลแบคทเรย สาหรายและ สงมชวตเลก ๆ อะมบาจะมวธการน า

อาหารเขาสเซลล โดยกระบวนการฟาโกไซโทซส (Phagocytosis) โดยการยนสวนไซโทพลาซมท

เรยกวา ซโดโพเดยม (Pseudopodium) ออกไปโอบลอมอาหารท าใหอาหารเขาไปอยภายในเซลลม

ลกษณะเปนถง เรยกวา ฟดแวควโอล (Food Vacuole) แลวไปรวมกบไลโซโซม (Lysosome) ซงม

เอนไซมอยจงเกดการยอยแบบภายในเซลลขน การเคลอนไหวของไซโทพลาสซม ท าใหสารอาหาร

ตาง ๆ ถกล าเลยงไปทว ๆ เซลล สวนกากอาหารทเหลอขนาดเลกจะถกขบออกทางเยอหมเซลลโดย

การแพร

ภาพท 1.3 แสดงอะมบาก าลงกนอาหาร

ทมา : http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/imagsmall/

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 11

Contractilevacuole

Oral groove

Cell mouth

Food vacuoles

Cilia

Micronucleus

Macronucleus

50 m

2. กำรยอยอำหำรของพำรำมเซยม

พารามเซยมเปนโพรโทซวทเคลอนทดวยซเลย (Cilia) อาหารของพารามเซยม คลายกบ

อะมบา พารามเซยมจะรบอาหารจากสงแวดลอมเขาสเซลลทางรองปาก (Oral groove) โดยซเลย

ทอยบรเวณ รองปากชวยโบกพดอาหารเขาไปจนถงปาก (Mouth) ทอยปลายสดของชองน อาหาร

จะถกน าเขาเซลลอยในฟดแวควโอล ขณะทฟดแวควโอลเคลอนทไปจะมการยอยอาหารเกดขน

โดยเอนไซมจากไลโซโซม ท าใหฟดแวควโอลมขนาดเลกลงเรอย ๆ สารอาหารทไดจากการยอย

กจะกระจาย และแพรไปไดทวทกสวนของเซลล สวนทเหลอจากการยอยกจะถกขบออกจากเซลล

ในรปของกากอาหารตอไป

ภาพท 1.4 แสดงโครงสรางของพารามเซยม

ทมา : Cambell Neil. A. et al. (2011).

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 12

อะมบาและพารามเซยม มวธการกนอาหารทแตกตางกน คอ อะมบาน าอาหาร

เขาสเซลลดวยวธฟาโกไซโทซส เพราะไมมอวยวะทท าหนาท

เปนทางน าอาหารเขาสเซลลโดยเฉพาะ แตกรณของพารามเซยม

จะมโครงสรางทท าหนาทน าอาหารเขาสเซลล คอ ซเลยบรเวณ

รองปากและรองปาก ท าหนาทเปนทางเขาของอาหารซงจะม

ลกษณะเฉพาะเจาะจงมากกวาในกรณของอะมบา

ขอสงเกต

Long flagellum

Eyespot

Short flagellum

Contractile vacuole

Nucleus

Chloroplast

Plasma membrane

Euglena (LM)5 m

Pellicle

Lightdetector

3. กำรยอยอำหำรของยกลนำ

ยกลนา (Euglena) ไดอาหารโดยวธการสงเคราะหดวยแสง เนองจากมโครมาโทฟอร

(Chromatophore) ซงเปนรงควตถ จงสงเคราะหแสงได นอกจากนยงด ารงชพแบบแซโพรไฟตได

ดวย โดยการยอยสารอาหารทอยรอบ ๆ ตวแลวสงเขารองปาก ยกลนาจะรบอาหารจากสงแวดลอม

ทมอนทรยสารละลายอยในปรมาณสงได 2 วธ คอ

1. การดดเอาอนทรยสารผานเยอหมเซลลเขาสภายในเซลลโดยตรง

2. ใชชองบรเวณรอบ ๆ โคนแฟลกเจลลมซงทปลายบนสดของชองนจะมชองปาก

สารอาหารจะผานเขาสชองน แลวเขาสภายในเซลล

ภาพท 1.5 แสดงโครงสรางของยกลนา

ทมา : Cambell Neil. A. et al. (2011).

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรย และโพรโทซว 13

แบบฝกหดท 2

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย ✓หนาขอความทเหนวาถกตอง และท าเครองหมาย ×

หนาขอความทเหนวาไมถกตอง

................1. โพรโทซวเปนโพรทสตทมลกษณะคลายสตว ไมสามารถสรางอาหารเองได

................2. อะมบา เปนโพรโทซวทมการยอยอาหารภายในเซลล (Intracellular digestion)

................3. อะมบาน าอาหารเขาสเซลลโดยการยนเทาเทยม (Pseudopodium) โอบลอมอาหาร

ซงเปนการน าอาหารเขาสเซลลแบบ ฟาโกไซโทซส (Phagocytosis)

................4. พารามเซยม มการยอยอาหารภายนอกเซลล (Extracellular digestion)

................5. ในพารามเซยม อาหารทยอยเสรจแลวจะถกดดซมเขาสเซลลผานทางรองปาก (Oral

groove)

................6. เราจะพบฟดแวควโอล (Food vacuole) ไดทงในอะมบา และพารามเซยม

................7. ยกลนาเปนโพรโทซวทสงเคราะหดวยแสงเองได เพราะมรงควตถทจ าเปนส าหรบ

การสงเคราะหดวยแสง

................8. ยกลนา อาจด ารงชวตแบบแซโพรโทฟก คอการกนอาหารขนาดใหญเขาสเซลล

เปนฟดแวควโอล (Food vacuole) กอนจะยอยภายในเซลล คลายกบอะมบา

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 14

แบบทดสอบหลงเรยน

ค ำชแจง 1. แบบทดสอบหลงเรยน เรอง การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว

เปนแบบทดสอบเลอกตอบ 4 ตวเลอก จ านวน 10 ขอ

2. ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกทสดเพยงขอเดยว และท าเครองหมาย × ลงใน

กระดาษค าตอบ

1. ขอใดสามารถความหมายของสงมชวตพวก เฮเทอโรโทรพ (Heterotroph) ไดถกตองทสด

ก. สงมชวตทมระบบทางเดนอาหารสมบรณ

ข. สงมชวตทมระบบทางเดนอาหารแบบไมสมบรณ

ค. สงมชวตทสามารถสรางอาหารเองไดดวยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง

ง. สงมชวตทไมสามารถสรางอาหารเองได ตองไดรบสารอาหารจากสงมชวตอน

2. ขอใดไมถกตองเกยวกบการยอยอาหาร

ก. กระบวนการแปรสภาพอาหารโมเลกลใหญใหมขนาดเลกลง เพอการดดซมเขาไปยงเซลล

ข. คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน และแรธาตจะตองผานกระบวนการยอยเพอใหดดซมได

ค. การยอยเชงกล คอ การท าใหอาหารมขนาดเลกลงโดยการบดเคยวหรอการบบตวของทางเดน

อาหาร

ง. การยอยเชงกลยงไมสามารถท าใหอาหารเลกทสดจนกระทงดดซมเขาสเซลลได

3. ออรแกเนลลใดตอไปน เกยวของกบการยอยอาหารแบบภายในเซลล (Intracellular digestion)

มากทสด

ก. lysosome

ข. Mitochondria

ค. Contractile vacuole

ง. Endoplasmic reticulum

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 15

4. เหด รา มการยอยอาหารตามขอใด

ก. น าอาหารขนาดเลกเขาสเซลลและยอยภายในเซลล

ข. น าอาหารเขาสเซลลดวยวธ ฟาโกไซโทซส แลวยอยภายในเซลล

ค. ปลอยเอนไซมออกมายอยภายนอกเซลลแลวดดซมสารอาหารทยอยแลวเขาสเซลล

ง. อาจเกดไดทงการน าอาหารเขาไปยอยภายในเซลลและปลอยเอนไซมมายอยภายนอกเซลล

ขนกบสถานการณ

5. ขอใดอธบายเหตผลทวา ยสตจะมการยอยอาหารแบบภายนอกเซลล ไดเหมาะสมทสด

ก. เซลลของยสตมขนาดเลกเกนไปไมสามารถน าอาหารเขาไปยอยภายในเซลลได

ข. ยสตมการด ารงชวตเปนโคโลน (Colony) ไมไดแยกเปนเซลลเดยว ๆ จงเกดการยอยภายใน

เซลลไมได

ค. โครงสรางทท าหนาทในการสรางเอนไซมส าหรบยอยอาหารของยสตอยนอกเซลลจงตองเกด

การยอยภายนอกเซลล

ง. ยสต เปนสงมชวตทมผนงเซลล (Cell wall) ท าใหไมสามารถน าอาหารทมขนาดใหญเขา

ภายในเซลลได

6. การน าอาหารเขาสเซลลของอะมบาและพารามเซยม เหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

ก. เหมอนกน คอ ทงอะมบาและพารามเซยมน าอาหารเขาสเซลลแบบฟาโกไซโทซส

ข. เหมอนกน คอ ทงอะมบาและพารามเซยมมซเลยชวยพดโบกอาหารเขาทางรองปาก

ค. ตางกน คอ อะมบามซเลยชวยพดโบกอาหารเขาทางรองปาก สวนพารามเซยมน าอาหารเขาส

เซลลดวยวธ ฟาโกไซโทซส

ง. ตางกน คอ อะมบาน าอาหารเขาสเซลลดวยวธ ฟาโกไซโทซส สวนพารามเซยมมซเลยชวยพด

โบกอาหารเขาทางรองปาก

7. เราจะพบฟดแวควโอล (Food vacuole) ไดในสงมชวตขอใด

ก. ยสต

ข. อะมบา

ค. เหด รา

ง. แบคทเรย

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 16

จำกภำพ ใชตอบค ำถำมขอท 8

ทมา : http://fmp.conncoll.edu/Silicasecchidisk/Pics/Other%

20Algae/Other_jpegs/Euglena_Key225.jpg

8. ขอใดไมถกตองเกยวกบสงมชวตในภาพ

ก. มโครงสรางทสามารถสงเคราะหดวยแสงได

ข. มเฟลกเจลลมน าอาหารเขาสเซลลไดเปนฟดแวควโอล

ค. สามารถด ารงชวตแบบ ออโทโทรพ (Autotroph) ได

ง. บางครงด ารงชวตแบบแซโพรโทรฟก (Saprotrophic) คลายกบฟงใจบางชนดได

9. สงมชวตในขอใดทมการยอยอาหารเปนแบบภายในเซลล

ก. ยสต

ข. เหด รา

ค. โพรโทซว

ง. แบคทเรย

10. ขอใดบอกการใชประโยชนจากการยอยอาหารจลนทรยไดไมถกตอง

ก. ใชยสตในการผลตเครองดมประเภทแอลกอฮอล

ข. ใชโพรโทซวในการผลตอาหารหมกดอง เชน ปลารา ปลาจอม

ค. ใชเชอราในการผลตอาหาร เชน ซอว เตาเจยว น าปลา

ง. ใชแบคทเรยแลคโตบาซลส (Lactobacillus sp.) ในการผลตนมเปรยว

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 17

กระดำษค ำตอบ

ส ำหรบแบบทดสอบหลงเรยน

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..... .............

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย × เลอกขอทถกตองทสด

คะแนนทได

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 18

ขอ ก ข ค ง ขอ ก ข ค ง

1 6

2 7

3 8

4 9

5 10

บรรณำนกรม

ประสงค หล าสะอาด และ จตเกษม หล าสะอาด. (2557). คมอสำระกำรเรยนรเพมเตม ชววทยำ

ม.4-6 เลม 1. กรงเทพฯ : ส านกพมพ พ.ศ. พฒนา.

ประดษฐ เหลาเนตร และณฐภสสร เหลาเนตร. (2555). หนงสอเรยนชววทยำเพมเตม เลม 1

ชนมธยมศกษำปท 4-6. กรงเทพฯ : แมค.

ศภณฐ ไพโรหกล. (2555). Essential Biology. พมพครงท 7. กรงเทพฯ : ธนาเพรส.

สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. กระทรวงศกษาธการ. (2553). คมอคร

รำยวชำเพมเตม ชววทยำ เลม 1. กรงเทพฯ : สกสค.

. (2558). หนงสอเรยนรำยวชำเพมเตม ชววทยำ เลม 1. พมพครงท 9. กรงเทพฯ :

สกสค.

Cambell Neil. A. et al. (2011). Biology. Sanfrancisco : Pearson Education.

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 19

ภำคผนวก

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 20

เฉลย

แบบทดสอบกอนเรยน

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..... .............

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย × เลอกขอทถกตองทสด

คะแนนทได

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 21

ขอ ก ข ค ง ขอ ก ข ค ง

1 × 6 ×

2 × 7 ×

3 × 8 ×

4 × 9 ×

5 × 10 ×

เฉลยแบบฝกหดท 1

ค ำชแจง ใหนกเรยนเตมค าตอบลงในชองวางใหถกตอง

1. สงมชวตกลม ออโทโทรพ (Autotroph) และ เฮเทอโรโทรพ (Heterotroph) มความแตกตางกน

อยางไร อธบาย

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

2. การยอยอาหาร (Digestion) คออะไร สามารถแบงออกไดเปนกขนตอนอะไรบาง

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

3. เหด รา ยสต และแบคทเรย มการยอยอาหารแบบใด เพราะเหตใดจงเปนเชนนน

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

4. ปจจบนมการน าจลนทรยมาใชประโยชนทางอตสาหกรรมอยางไรบาง

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

............................................................................................................................. ................................

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 22

สงมชวตกลมออโทโทรพ (Autotroph) คอสงมชวตทมความสามารถในการสรางอาหารเองได

เชน พช ไซยาโนแบคทเรย โพรโทซวบางชนด สวนสงมชวตกลมเฮเทอโรโทรพ คอ สงมชวตทไม

สามารถสรางอาหารเองได เชน ฟงใจ แบคทเรยบางชนด โพรโทซวบางชนด สตว

การยอยอาหาร คอ กระบวนการแปรสภาพอาหารโมเลกลใหญใหมขนาดเลกลง เพอการดดซม

เขาไปยงเซลล แบงออกเปน 2 ขนตอน ไดแก

1. การยอยเชงกล เปนกระบวนการท าใหอาหารมขนาดเลกลง โดยการบดเคยว เปนตน

2. การยอยทางเคม เปนการยอยอาหารใหมขนาดเลกลงโดยการท างานของเอนไซม

เหด รา ยสต และแบคทเรย มการยอยอาหารภายนอกเซลล โดยการปลอยเอนไซมออกมา

ยอยอาหารภายนอกเซลล และดดซมสารอาหารทยอยแลวเขาสเซลล สาเหตทเกดการยอย

ภายนอกเซลลเพราะ เหดรา ยสต และแบคทเรย มผนงเซลลเปนองคประกอบ ท าใหไมสามารถ

น าอาหารทมโมเลกลขนาดใหญเขาสเซลลได จงตองยอยภายนอกเซลล

ปจจบนมการน าจลนทรยมาใชในอตสาหกรรมอาหาร เชน ยสต (Yeast) เปนจลนทรยทใชใน

การผลตเครองดมประเภทแอลกอฮอล เชน เบยร เหลาและไวน เชอรา Aspergillus oryzae

ใชผลตอาหารและอาหารเสรม เชน ซอว เตาเจยว น าปลา น าสมสายช ปลารา แบคทเรย

(Bacteria) ในจนสแลคโตเบซลส ใชในการผลตนมเปรยว (Cultured milk) เปนตน

เฉลยแบบฝกหดท 2

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย ✓หนาขอความทเหนวาถกตอง และท าเครองหมาย ×

หนาขอความทเหนวาไมถกตอง

................1. โพรโทซวเปนโพรทสตทมลกษณะคลายสตว ไมสามารถสรางอาหารเองได

................2. อะมบา เปนโพรโทซวทมการยอยอาหารภายในเซลล (Intracellular digestion)

................3. อะมบาน าอาหารเขาสเซลลโดยการยนเทาเทยม (Pseudopodium) โอบลอมอาหาร

ซงเปนการน าอาหารเขาสเซลลแบบ ฟาโกไซโทซส (Phagocytosis)

................4. พารามเซยม มการยอยอาหารภายนอกเซลล (Extracellular digestion)

................5. ในพารามเซยม อาหารทยอยเสรจแลวจะถกดดซมเขาสเซลลผานทางรองปาก (Oral

groove)

................6. เราจะพบฟดแวควโอล (Food vacuole) ไดทงในอะมบา และพารามเซยม

................7. ยกลนาเปนโพรโทซวทสงเคราะหดวยแสงเองได เพราะมรงควตถทจ าเปนส าหรบ

การสงเคราะหดวยแสง

................8. ยกลนา อาจด ารงชวตแบบแซโพรโทฟก คอการกนอาหารขนาดใหญเขาสเซลลเปน

ฟดแวควโอล (Food vacuole) กอนจะยอยภายในเซลล คลายกบอะมบา

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 23

✓

✓

✓

✓

✓

เฉลย

แบบทดสอบหลงเรยน

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..... .............

ค ำชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย × เลอกขอทถกตองทสด

คะแนนทได

เลมท 1 การยอยอาหารของจลนทรยและโพรโทซว 24

ขอ ก ข ค ง ขอ ก ข ค ง

1 × 6 ×

2 × 7 ×

3 × 8 ×

4 × 9 ×

5 × 10 ×