T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

1 | ห น า

ค ำน ำ

เอกสารหลกสตรอบรมแบบ e-Training หลกสตรบรรณารกษ : การจดการหองสมด เปนหลกสตรฝกอบรมภายใตโครงการพฒนาหลกสตรและพฒนาคร และบคลากรทางการศกษาโดยยดถอภารกจและพนทเปนฐานดวยระบบ TEPE Online โดยความรวมมอของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานและคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เพอพฒนาผบรหาร ครและบคลากรทางการศกษาใหสอดคลองกบความตองการขององคกร โดยพฒนาองคความร ทกษะทใชในการปฏบตงานไดอยางมคณภาพ โดยใชหลกสตรและวทยากรทมคณภาพ เนนการพฒนาโดยการเรยนรดวยตนเองผานเทคโนโลยการสอสารผานระบบเครอขายอนเทอรเนต สามารถเขาถงองคความรในทกททกเวลา

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานและคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หวงเปนอยางยงวาหลกสตรอบรมแบบ e-Training หลกสตรบรรณารกษ: การจดการหองสมด จะสามารถน าไปใชใหเกดประโยชนตอการพฒนาครและบคลากรทางการศกษาตามเปาหมายและวตถประสงคทก าหนดไว ทงนเพอยงประโยชนตอระบบการศกษาของประเทศไทยตอไป

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

2 | ห น า

สำรบญ

ค าน า 1 หลกสตร “หลกสตรบรรณารกษ: การจดการหองสมด” 3 รายละเอยดหลกสตร 4 ค าอธบายรายวชา 4 วตถประสงค 4 สาระการอบรม 5 กจกรรมการอบรม 5 สอประกอบการอบรม 5 การวดผลและประเมนผลการอบรม 5 บรรณานกรม 8 เคาโครงเนอหา 9 ตอนท 1 การจดการหองสมดเพอสงเสรมการเรยนร 12 ใบงานท 1 18 ตอนท 2 หองสมดโรงเรยน 20 ใบงานท 2 23 ตอนท 3การบรหารงานหองสมด 25 ใบงานท 3 35 ตอนท 4 การจดการทรพยากรสารสนเทศ 36 ใบงานท 4 42 ตอนท 5 การบรหารทรพยากรสารสนเทศ 43 ใบงานท 5 46 ตอนท 6การจดกจกรรมสงเสรมการอาน 48 ใบงานท 6 51 ตอนท 7การตดตามประประเมนผล 51 ใบงานท 7 57

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

3 | ห น า

หลกสตร หลกสตรบรรณารกษ: การจดการหองสมด

รหส TEPE-00222 ชอหลกสตรรำยวชำ หลกสตรบรรณารกษ: การจดการหองสมด ปรบปรงเนอหำโดย คณาจารย ภาควชาเทคโนโลยและสอสารการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผทรงคณวฒตรวจสอบเนอหำ นางศกนตลา สขสมย ผศ.ดร.เทอดศกด ไมเทาทอง อ.ดร.บญเรอง เนยมหอม

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

4 | ห น า

รำยละเอยดหลกสตร

ค ำอธบำยรำยวชำ

ความรพนฐานดานบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร หองสมดโรงเรยน หองสมดโรงเรยน การจดการทรพยากรสารสนเทศ การจดกจกรรมสงเสรมการอาน การตดตามประประเมนผล

วตถประสงค

เพอใหผเขารบการอบรมสามารถ 1. มความรความเขาใจพนฐานดานบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร 2. มความรความเขาใจเกยวกบหองสมดและแหลงสารสนเทศ 3. มความรความเขาใจเกยวกบบทบาทและความส าคญของหองสมดตอสงคมในดานตางๆ 4. อธบายความหมายและความส าคญของหองสมดโรงเรยนได 5. ระบวตถประสงคและองคประกอบของหองสมดได 6. เขาใจนโยบายในการพฒนาหองสมด 3 ด และหองสมดมชวต

7. สรปสาระส าคญและวเคราะหภาพรวมของมาตรฐาน หองสมดโรงเรยน มาตรฐานหองสมดโรงเรยนได 8. มความรและความเขาใจเกยวกบหองสมดโรงเรยน 9. มความรความเขาใจเกยวกบการบรหารงานหองสมด

10. รจกวเคราะหกระบวนการบรหารจดการหองสมด

11. สามารถน าความรไปจดการหองสมดใหมประสทธภาพ 12. อธบายความหมายและจ าแนกประเภทของทรพยากรสารสนเทศได 13. ระบวธการคดเลอกและจดหาทรพยากรสารสนเทศ

14. สามารถจดหมวดหมทรพยากรสารสนเทศได 15. เตรยมทรพยากรสารสนเทศออกบรการได 16. มความรความเขาใจและสามารถบ ารงรกษาทรพยากรสารสนเทศ

17. มความรความเขาใจและส ารวจและจ าหนายทรพยากรสารสนเทศได 18. มความร ความเขาใจ เรองการจดบรการทรพยากรสารสนเทศ

19. จดบรการทรพยากรสารสนเทศในหองสมดไดอยางเหมาะสม

20. อธบายความหมายของกจกรรมสงเสรมการอานได 21. บอกวตถประสงคและประโยชนการจดกจกรรมสงเสรมการอาน

22. มความรความเขาใจเรอง ระบรปแบบการจดกจรรมสงเสรมการอาน

23. สามารถจดกจกรรมสงเสรมการอานในและนอกหองสมด

24. สามารถบรณาการกจกรรมสงเสรมการอานรวมกบกลมสาระการเรยนรตางๆ 25. สามารถรวบรวมขอมลการปฏบตงานและจดเกบสถตทจ าเปนได

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

5 | ห น า

26. วเคราะหปญหาและผลการด าเนนงานหองสมดวาบรรลวตถประสงคมากนอยเพยงใด 27. สรปผลการปฏบตงานและรายงานผลการด าเนนงานหองสมดได สำระกำรอบรม

ตอนท 1 ความรพนฐานดานบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร ตอนท 2 หองสมดโรงเรยน

ตอนท 3 หองสมดโรงเรยน ตอนท 4 การจดการทรพยากรสารสนเทศ ตอนท 5 การบรหารทรพยากรสารสนเทศ ตอนท 6 การจดกจกรรมสงเสรมการอาน

ตอนท 7 การตดตามประประเมนผล

กจกรรมกำรอบรม

1. ท าแบบทดสอบกอนการอบรม 2. ศกษาเนอหาสาระการอบรมจากสออเลกทรอนกส 3. ศกษาเนอหาเพมเตมจากใบความร 4. สบคนขอมลเพมเตมจากแหลงเรยนร 5. ท าใบงาน/กจกรรมทก าหนด 6. แสดงความคดเหนตามประเดนทสนใจ 7. แลกเปลยนเรยนรระหวางผเขารบการอบรมกบวทยากรประจ าหลกสตร 8. ท าแบบทดสอบหลงการอบรม

สอประกอบกำรอบรม

1. บทเรยนอเลกทรอนกส 2. ใบความร 3. วดทศน 4. แหลงเรยนรทเกยวของ 5. กระดานสนทนา (Web board) 6. ใบงาน 7. แบบทดสอบ

กำรวดผลและประเมนผลกำรอบรม

วธการวดผล 1. การทดสอบกอนและหลงอบรม โดยผเขารบการอบรมจะตองไดคะแนนการทดสอบหลง

เรยนไมนอยกวา รอยละ 70 2. การเขารวมกจกรรม ไดแก สงงานตามใบงานทก าหนด เขารวมกจกรรมบนกระดาน

สนทนา

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

6 | ห น า

บรรณำนกรม กรมศลปากร. ส านกหอสมดแหงชาต. (2547). ตำรำงเลขผแตงหนงสอภำษำไทยส ำเรจรป.

พมพครงท 5. (ปรบปรงแกไข). กรงเทพฯ: กรมศลปากร. คณะกรรมการกลมวเคราะหเลขหมและท าบตรรายการ หองสมดสถาบนอดมศกษา. (2550). หวเรอง

ส ำหรบหนงสอภำษำไทย. กรงเทพฯ. พวา พนธเมฆา. (2551). ดดซ 22: กำรแบงหมหนงสอ ระบบทศนยมดวอ: จำกตนฉบบ. พมพครงท

22. กรงเทพฯ: ภาควชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

______. (2542). หวเรองภำษำไทย. ภาควชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ชตมา สจจานนท. (2541). พฒนำกำรของกำรศกษำวชำบรรณำรกษศำสตร และสำรนเทศศำสตร ระดบบณฑตศกษำในประเทศไทย. นนทบร: สถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช. (2530). สำรนเทศวทยำศำสตรและเทคโนโลย. นนทบร: สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

เฉลยว พนธสดา. (2539). คมอกำรบรหำรงำนหองสมดโรงเรยน. กรงเทพฯ: ภาควชาบรรณารกษศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

วาณ ฐาปนวงศศานต. (2543). กำรจดและบรหำรงำนหองสมด. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. (2536). สำรนเทศศำสตรเบองตน (Introduction to information science). พมพครงท 3. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2553). คมอฝกอบรมบรรณำรกษ. กรงเทพฯ: โครงการยกระดบคณภาพครทงระบบตามแผนปฏบตไทยเขมแขง.

เฉลยว พนธสดา. (2539). คมอกำรบรหำรงำนหองสมดโรงเรยน. กรงเทพฯ: ภาควชาบรรณารกษศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

สมาคมหองสมดแหงประเทศไทยฯ. (2550). มำตรฐำนหองสมดโรงเรยน. กรงเทพฯ. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2552). มำตรฐำนหองสมดโรงเรยน. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2550). กำรจดกำรหองสมดโรงเรยนใหมชวต.

กรงเทพฯ: จารววรรณ สนธโสภณ. (2547). หลกกำรบรหำรและจดกำรหองสมด. กรงเทพฯ: ม.ป.พ. เฉลยว พนธสดา. (2547). คมอกำรบรหำรงำนหองสมดโรงเรยน. กรงเทพฯ : ตนออ แกรมม. น าทพย วภาวน. (2550). กำรบรหำรหองสมดยคใหม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: เอสอารพรนตง

แมสโปรดกส. วาณ ฐาปนวงศศานต. (2543). กำรจดและบรหำรงำนหองสมด. กรงเทพฯ: บรพาสาสน. กรมศลปากร. ส านกหอสมดแหงชาต. (2547). ตำรำงเลขผแตงหนงสอภำษำไทยส ำเรจรป. พมพครงท

5. (ปรบปรงแกไข). กรงเทพฯ: กรมศลปากร. คณะกรรมการกลมวเคราะหเลขหมและท าบตรรายการ หองสมดสถาบนอดมศกษา. (2550). หวเรอง

ส ำหรบหนงสอภำษำไทย. กรงเทพฯ.

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

7 | ห น า

ชชวาลย วงษประเสรฐ. (2544). กำรใหบรกำรสำรสนเทศ. กรงเทพฯ : ภาควชาการจดการ

สารสนเทศ คณะเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยรงสต. ประภาวด สบสนธ. (2543). สำรสนเทศในบรบทสงคม. นครราชสมา : สาขาวชาเทคโนโลย สารสนเทศ ส านกวชาการเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. (2536). สำรนเทศศำสตรเบองตน (Introduction to

information science). พมพครงท 3. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ____________. (2539). กำรบรกำรและเผยแพรสำรนเทศ (Information services and

dissemination). พมพครงท 4. นนทบร : สาขาวชาศลปะศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

กรมวชาการ. (2546). กจกรรมสงเสรมกำรอำน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว. แผนงานสอสรางสขภาวะเดกและเยาวชน ( สสย.) (2553). โลกกำรอำนของเดก. กรงเทพฯ: ส านกงาน

กองทน สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส). แมนมาส ชวลต. (2544). แนวทำงสงเสรมกำรอำน. ฉบบแกไขและเพมเตมครงท 2. กรงเทพฯ:

บรรณกจ. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2549). แนวทำงกำรจดกจกรรมสงเสรมกำรอำน.

กรงเทพฯ: ส านกวชาการและมาตรฐาน. อจฉรา ประดษฐ. (2550). ชวนเดกไทยใหเปนนกอำน 1. กรงเทพฯ: ส านกงานอทยานการเรยนร. เกรยงศกด เจรญวงศศกด. (2546). ภำพอนำคตและคณลกษณะของคนไทยทประสงค. กรงเทพ ฯ :

โครงการวถการเรยนรของคนไทย ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2553). คมอฝกอบรมบรรณำรกษ. กรงเทพฯ: โครงการ

ยกระดบคณภาพครทงระบบตามแผนปฏบตไทยเขมแขง. ครรชต มาลยวงศ. (2544). บรรณำรกษ ศนยบรกำรและกำรสบคนสำรสนเทศในป 2000. พมพครง

ท 2. กรงเทพฯ : ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต. ชตมา สจจานนท. (2544). กนยายน –ธนวาคม. กำรรสำรสนเทศเพอประกนคณภำพกำรศกษำของ

คนไทยและสงคมไทย. สโขทยธรรมราช. (143(3): 50-63. ธมลวรรณ เกยรตกองคร. (2544). กำรใชบรกำรสบคนสำรนเทศดวยคอมพวเตอรของนกเรยน

โรงเรยนมธยมศกษำ โรงเรยนสวนกหลำบวทยำลย. ปรญญา ศศ.ม. (บรรณารกษศาสตรและสารนเทศาสตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

ประดษฐา ศรพนธ, เลขา ลมจตต และ เรองศร จลละจนดา, ผแปล. (2538). สนเทศศำสตร : ปจจยส ำคญตอกำรพฒนำ. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. ประภาวด สบสนธ. (2543). สำรสนเทศในบรบทสงคม. กรงเทพฯ: สมาคมหองสมดแหงประเทศไทย. สมพศ คศรพทกษ. (2550). ระบบหองสมดอตโนมตและเครอขำยหองสมดทำงวชำกำรในประเทศ

ไทย. กรงเทพฯ: ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต. สอางคศร พรสวรรณ และเพชราภรณ พทยารฐ. (2532). แหลงสนเทศทวไปเพอกำรคนควำ.

(General reference and information sources : LS 371). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค าแหง.

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

8 | ห น า

ชตมา สจจานนท. (2544). กนยายน –ธนวาคม). กำรรสำรสนเทศเพอประกนคณภำพกำรศกษำของคนไทยและสงคมไทย. สโขทยธรรมาธราช. (143(3): 50-63.

โรงเรยนมหดลวทยานสรณ. (2552). รำยงำนผลกำรปฏบตงำน ฝำยวทยบรกำรและเทคโนโลย

สำรสนเทศ ประจ ำภำคเรยนท 2. วาณ ฐาปนวงศศานต. (2543). กำรจดและบรหำรงำนหองสมด. กรงเทพฯ: บรพาสาสน.

ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. โครงการพฒนาการรขาวสารผานทางหองสมดโรงเรยน (ประเทศไทย). (2549). รำยงำนผลกำรส ำรวจขอมลกำรเรยนรขำวสำรผำนทำงหองสมดโรงเรยน. กรงเทพฯ: ส านกงานยเนสโก โดยความรวมมอกบส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. กระทรวงศกษาธการ. ถายเอกสาร.

กรมวชาการ. (2546). กจกรรมสงเสรมกำรอำน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ :โรงพมพครสภาลาดพราว. เคมสเตอร, เกรซ.(2550). ไขปรศนำควำมส ำเรจหองสมดมชวต. กรงเทพฯ: ส านกอทยานการเรยนร. แผนงานสอสรางสขภาวะเดกและเยาวชน(สสย.). (2553). โลกกำรอำนของเดก. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) แมนมาส ชวลต. (2544). แนวทำงสงเสรมกำรอำน (ฉบบแกไขเพมเตม). พมพครงท 2. กรงเทพฯ: บรรณกจ. กระทรวงศกษาธการ. (2552). รกกำรอำนเทดมหำรำชน. กรงเทพฯ : [มปท.]. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2549). แนวทำงกำรจดกจกรรมสงเสรมกำรอำน. กรงเทพฯ: ส านกวชาการและมาตรฐาน. สพรรณ วราทร. (2545). กำรอำนอยำงมประสทธภำพ. กรงเทพฯ: ภาควชาบรรณารกษศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สพรรณ วราทร. (2550). ชวนเดกไทยใหเปนนกอำน (2). กรงเทพฯ: ส านกงานอทยานการเรยนร. อจฉรา ประดษฐ. (2550). ชวนเดกไทยใหเปนนกอำน (1). กรงเทพฯ: ส านกงานอทยานการเรยนร.

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

9 | ห น า

หลกสตร TEPE-0222 บรรณารกษ: การจดการหองสมดเพอสงเสรมการเรยนร

เคาโครงเนอหา ตอนท 1 ควำมรพนฐำนดำนบรรณำรกษศำสตรและสำรสนเทศศำสตร แนวคด

1. บรรณารกษศาสตร คอ จดหมวดหมและเครองมอสบคนขอมล การอนรกษไวใหถาวร การสบคนและการเผยแพรขอมล การอ านวยความสะดวกแกผใชบรการ

2. สารสนเทศ หมายถง การศกษาเกยวกบการคนควา รวบรวม การจดการ การจดเกบ และเผยแพรขอมลโดยผานเครองมอและเทคโนโลยอนเหมาะสม

3. หองสมด หมายถง สถานทรวบรวมสรรพวชาการซงไดบนทกไวในหลายรปแบบทงทเปนสอสงพมพ วสดยอสวน สอโสตทศน และสออเลกทรอนกสอยางกวางขวาง มบรรณารกษเปนผบรหาร และด าเนนงานตามระบบสากล เปนสถาบนทมความส าคญตอสงคม โดยมงเสรมการเรยนรและความจรรโลงใจ ตามความตอง การของผใช 4. วตถประสงคของหองสมดโดยทวไปม 5 ประการ คอ เพอการศกษา (Education) เพอขาวสารความร (Information) เพอการคนควาวจย (Research) เพอความจรรโลงใจ (Inspiration) และเพอการพกผอนหยอนใจ (Recreation) วตถประสงค 1. มความรความเขาใจพนฐานดานบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร 2. มความรความเขาใจเกยวกบหองสมดและแหลงสารสนเทศ 3. มความรความเขาใจเกยวกบบทบาทและความส าคญของหองสมดตอสงคมในดานตางๆ

ตอนท 2 หองสมดโรงเรยน

แนวคด

หองสมดโรงเรยนเปนแหลงวทยาการทส าคญในโรงเรยนระดบถมศกษาและมธยมศกษา รวบรวม จดเกบทรพยากรสารสนเทศเพอสงเสรมการจดการเรยนการสอน การปลกฝงนสยรกการอาน และการศกษาคนควาดวยตนเองตามมาตรฐานหองสมดโรงเรยน

วตถประสงค 1. อธบายความหมายและความส าคญของหองสมดโรงเรยนได 2. ระบวตถประสงคและองคประกอบของหองสมดได 3. เขาใจนโยบายในการพฒนาหองสมด 3 ด และหองสมดมชวต

4. สรปสาระส าคญและวเคราะหภาพรวมของมาตรฐาน หองสมดโรงเรยน มาตรฐานหองสมดโรงเรยนได 5. มความรและความเขาใจเกยวกบหองสมดโรงเรยน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

10 | ห น า

ตอนท 3 หองสมดโรงเรยน แนวคด

1. หองสมดโรงเรยน เปนหนวยงานสนบสนนวชาการของโรงเรยน โดยใหบรการทรพยากรสารสนเทศทมคณภาพและตรงตามความตองการ มบรการทด เพอใหโอกาสแกนกเรยนไดเลอกศกษาคนควาไดตามความถนด ความสามารถและความสนใจ 2. การบรหารงานหองสมด บรรณารกษจ าเปนตองศกษาระบบบรหารงานหองสมด ซงมองคประกอบ 5 ประการ ไดแก วตถประสงค โครงสรางของระบบ ความสมพนธเกยวโยงซงกนและกน ลกษณะความสมพนธของระบบภายในและระบบอนๆ และคณภาพของระบบ

วตถประสงค 1. มความรความเขาใจเกยวกบการบรหารงานหองสมด

2. รจกวเคราะหกระบวนการบรหารจดการหองสมด

3. สามารถน าความรไปจดการหองสมดใหมประสทธภาพ

ตอนท 4 กำรจดกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

แนวคด

1. ทรพยากรสารสนเทศ หมายถง แหลงสารสนเทศทกรปแบบทหองสมดไดคดเลอก จดหา วเคราะหและจดรวบรวมอยางเปนระเบยบไวใหผใชคนควาหาสารสนเทศทตองการ และจดบคคลากรบรการสารสนเทศเพอคอยอ านวยความสะดวกแกผใช 2. การจดหาทรพยากรสารสนเทศ (Acquisition) หมายถง กระบวนการด าเนนงานของเพอ ใหไดทรพยากรสารสนเทศมาใหบรการแกผใชในหองสมดและศนยสารสนเทศ ซงการจดหาทรพยากรสารสนเทศของหองสมดโดยทวไป 3. วธการจดหาทรพยากรสารสนเทศม 5 วธ ไดแก การจดซอ การขอและรบบรจาค การแลกเปลยน การบอกรบ และการผลตหรอจดท าขนเอง บรรณารกษทท าหนาทจดหาควรตดตามความเคลอนไหวของทรพยากรสารสนเทศทผลตขนมาใหมอยเสมอ และแสวงหาแหลงทสามารถขอรบบรจาคทรพยากรสารสนเทศได รวมทงการกาวทนเทคโนโลยสารสนเทศทมบทบาทอยางมากตอการจดหาในปจจบน ทงทใชเปนเครองมอการปฏบตงาน และการผลตหรอจดท าทรพยากรสารสนเทศของหองสมด

วตถประสงค 1. อธบายความหมายและจ าแนกประเภทของทรพยากรสารสนเทศได 2. ระบวธการคดเลอกและจดหาทรพยากรสารสนเทศ

3. สามารถจดหมวดหมทรพยากรสารสนเทศได 4. เตรยมทรพยากรสารสนเทศออกบรการได 5. มความรความเขาใจและสามารถบ ารงรกษาทรพยากรสารสนเทศ

6. มความรความเขาใจและส ารวจและจ าหนายทรพยากรสารสนเทศได

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

11 | ห น า

ตอนท 5 กำรบรหำรทรพยำกรสำรสนเทศ

แนวคด

บรการทรพยากรสารสนเทศของหองสมด บรรณารกษหรอผใหบรการตองการวางแผนเพอจดบรการทรพยากรสารสนเทศ และรจกวธการสบคนสารสนเทศจากฐานขอมลและแหลงบรการสารสนเทศตางๆ รวมทงรจกผใชหองสมด การใหบรการทรพยากรสารสนเทศทส าคญของหองสมด โรงเรยน ไดแก ปฐมนเทศและแนะน าการใชหองสมด บรการการอาน บรการยม-คน บรการสบคนทรพยากรสารสนเทศ บรการหนงสอจอง บรการตอบค าถามและชวยการคนควาและบรการอนเทอรเนตเพอการเรยนร วตถประสงค 1. มความร ความเขาใจ เรองการจดบรการทรพยากรสารสนเทศ

2. จดบรการทรพยากรสารสนเทศในหองสมดไดอยางเหมาะสม

ตอนท 6 กำรจดกจกรรมสงเสรมกำรอำน แนวคด

กจกรรมสงเสรมการอานเปนงานทส าคญของบรรณารกษตองจดอยางสม าเสมอ เพอปลกฝงนสยรกการอานใหแกนกเรยน บรรณารกษควรมความเขาใจในเรองความหมาย วตถประสงค ประโยชน รปแบบการจดกจกรรมสงเสรมการอาน วธการจด และ การเลอกใชกจกรรมสงเสรมการอานทเหมาะสม

วตถประสงค 1. อธบายความหมายของกจกรรมสงเสรมการอานได 2. บอกวตถประสงคและประโยชนการจดกจกรรมสงเสรมการอาน

3. มความรความเขาใจเรอง ระบรปแบบการจดกจรรมสงเสรมการอาน

4. สามารถจดกจกรรมสงเสรมการอานในและนอกหองสมด

5. สามารถบรณาการกจกรรมสงเสรมการอานรวมกบกลมสาระการเรยนรตางๆ และชมชนได ตอนท 7 กำรตดตำมประประเมนผล

แนวคด

การตดตามและประเมนผลเปนงานทส าคญของบรรณารกษตองด าเนนการ เพอประโยชน ในการปรบปรงและน ามาพฒนางานใหไดมาตรฐาน ไดแก การจดเกบสถตทจ าเปน การรวบรวมบนทกขอมล การบรหาร บรการและกจกรรมตางๆ ของหองสมด สรปผลและจดท ารายงานผลการประเมน เพอการพฒนางานใหมคณภาพและประสทธภาพมากขน

วตถประสงค 1. สามารถรวบรวมขอมลการปฏบตงานและจดเกบสถตทจ าเปนได 2. วเคราะหปญหาและผลการด าเนนงานหองสมดวาบรรลวตถประสงคมากนอยเพยงได 3. สรปผลการปฏบตงานและรายงานผลการด าเนนงานหองสมดได

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

12 | ห น า

ตอนท 1 ควำมรพนฐำนเรองบรรณำรกษศำสตรและสำรสนเทศศำสตร

บรรณารกษศาสตร คอ การจดหมวดหมและเครองมอสบคนขอมล การอนรกษไวใหถาวร การสบคนและการเผยแพรขอมล การอ านวยความสะดวกแกผใชบรการ

สารสนเทศศาสตร หมายถง การศกษาเกยวกบการคนควา รวบรวม การจดการ การจดเกบ และเผยแพรขอมลโดยผานเครองมอและเทคโนโลยอนเหมาะสม

หองสมด หมายถง สถานทรวบรวมสรรพวชาการซงไดบนทกไวในหลายรปแบบทงทเปนสอสงพมพ วสดยอสวน สอโสตทศน และสออเลกทรอนกสอยางกวางขวาง มบรรณารกษเปนผบรหาร และด าเนนงานตามระบบสากล เปนสถาบนทมความส าคญตอสงคม โดยมงเสรมการเรยนรและความจรรโลงใจ ตามความตองการของผใช

วตถประสงคของหองสมด หองสมดโดยทวไปมวตถประสงค 5 ประการ คอ 1. เพอการศกษา (Education) หองสมดเปนศนยกลางเพอบรการการศกษา แกประชาชน โดยไมเลอกเพศ วย และ พนฐาน ความร เปนตลาดวชาทผสนใจสามารถเลอกสรรใชไดทกเวลาและโอกาส 2. เพอขาวสารความร (Information) หองสมดเปนแหลงรวบรวมสอสงพมพ สอโสตทศน วสดยอสวน และ สออเลกทรอนกส ทใหความร ขอเทจจรงทถกตอง บรการขาวสารททนสมยและตรงตอความตองการของผใช 3. เพอการคนควาวจย (Research) หองสมดเปนศนยกลางของการคนควาวจยในแขนงวชาตางๆ ใหแตกฉานลกซง ยงขนเพอความกาวหนาของวทยาการสาขาวชานนๆ

4. เพอความจรรโลงใจ (Inspiration) หองสมดเปนศนยกลางของการอานทใหทงความร และความเพลดเพลน กอใหเกด แรงบนดาลใจในทางสรางสรรคสงทดแกชวต และสงคม 5. เพอการพกผอนหยอนใจ (Recreation) หองสมดสามารถเปนแหลงพกใจใหคลายจากความกงวล และเพอความรนรมยในยามวาง

บทบำทและควำมส ำคญของหองสมดตอสงคมในดำนตำงๆ

1. เปนสถานทเพอสงวนรกษาและถายทอดวฒนธรรม สะสมขอมลววฒนาการของมนษยชาต ตงแตอดตจนถงปจจบน ถาไมมหองสมด ความรตางๆ อาจสญหายหรอกระจดกระจายไปตามทตางๆ ยากแกคนรนหลงจะตดตามได 2. เปนสถานทเพอการศกษา คนควาวจย หองสมดท าหนาทใหการศกษาแกประชาชนทกรปแบบ ทงในและนอกระบบการศกษา เรมจากการศกษาขนพนฐานจนถงระดบสง

3. เปนสถานทสรางเสรมความคดสรางสรรคและความจรรโลงใจ หองสมดมหนาทรวบรวมและเลอกสรรทรพยากร สารสนเทศ เพอบรการแกผใช ซงเปนสงทมคณคาผใชไดความคด สรางสรรค ความจรรโลงใจนานาประการ เกดประโยชนแกตนเองและสงคมตอไป

4. เปนสถานทปลกฝงนสยรกการอานและการเรยนรตลอดชวต หองสมดจะชวยใหบคคลสนใจในการอานและรกการอานจนเปนนสย 5. เปนสถานทสงเสรมการใชเวลาวางใหเปนประโยชน หองสมดเปนสถานทรวบรวม สารสนเทศทกประเภท เพอบรการแกผใชตามความสนใจจะอานเพอฆาเวลา อานเพอความ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

13 | ห น า

เพลดเพลน หรออานเพอสาระบนเทงไดทงสน นบวาเปน การพกผอนอยางม ความหมายและใหประโยชน 6. เปนสถานทสงเสรมความเปนประชาธปไตย หองสมดเปนสาธารณะสมบต มสวนสงเสรมใหบคคลรจกสทธและหนาทของพลเมอง กลาวคอเมอมสทธในการใชกยอมมสทธในการบ ารงรกษารวมกนและใหความรวมมอกบหองสมดดวยการปฏบตตามระเบยบ แบบแผนของหองสมด

ปจจบนสภาพสงคมเปลยนแปลงอยางรวดเรววทยาการดานตางๆ เจรญกาวหนาอยางไมหยดยงการจดการศกษาจ าเปนตองจดใหเหมาะสมพฒนาใหสอดคลองทนตอการเปลยนแปลงของสงคมโดยเฉพาะการจดการเรยนการสอนในรงเรยนตองเปลยนแปลงใหสอดคลองกบยคขอมลขาวสารเทคโนโลยสารสนเทศเขามามบทบาทตอการด าเนนชวตในทกๆดาน ไมวาจะเปนทางดานการศกษา เศรษฐกจและสงคม หองสมดจ าเปนตองมการพฒนาปรบเปลยนใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงในยคปจจบน

หองสมดและแหลงสำรสนเทศ

แหลงสำรสนเทศ (Information Sources)

แหลงสารสนเทศ หมายถง แหลงทเกด / แหลงผลต และ/หรอ แหลงทเปนศนยรวมทรพยากรสารสนเทศใน รปลกษณทหลากหลายไวใหบรการ โดยมบทบาทหนาทตอสงคมในการใหบรการสารสนเทศและสงเสรมการศกษาคนควาแกผตองการสารสนเทศในระดบตางๆกน อาจแบงออกเปน 4 กลม ไดแก แหลงสารสนเทศบคคล แหลงสารสนเทศสถาบน แหลงสารสนเทศสอมวลชน และแหลงสารสนเทศอนเตอรเนต โดยมรายละเอยดดงนคอ

1. แหลงสารสนเทศบคคล เปนแหลงสารสนเทศทมอยในตวบคคลทเปนผรสารสนเทศ โดยเกดจากการประมวลความคด ความรและประสบการณของแตละบคคล แหลงสารสนเทศบคคลทส าคญ เชน ปราชญชาวบาน ผเชยวชาญ นกวชาการ นกวชาชพในสาขาวชาตางๆ เปนตน การเขาถงสารสนเทศบคคลอาจตองใชวธการตดตอสอบถามขอความร ค าแนะน าเพอใหไดสารสนเทศทตองการจากบคคลเหลานนโดยตรง

2. แหลงสารสนเทศสถาบน เปนแหลงสารสนเทศทจดอยในกลมสถาบน/องคกรตาง ๆ ซงอาจเปนของรฐบาล รฐวสาหกจ เอกชน สมาคม หรอองคการระหวางประเทศ โดยมหนาทพนฐานคอ รวบรวมการจดการและใหบรการสารสนเทศตามวตถประสงคของสถาบนนนๆ จงเรยกวา สถาบนบรการสารสนเทศ มหลายรปแบบเรยกชอตางกนไป เชน หองสมดหรอหอสมด หอจดหมายเหต ศนยสารสนเทศ เปนตน สถาบนบรการสารสนเทศเหลานจดใหบรการแกผใชแบบใหเปลาโดยไมคดคาบรการ แตในปจจบน ความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศท าใหการผลตและกระบวนการถายทอดสารสนเทศมความสะดวกรวดเรว เชน มการพฒนาฐานขอมลและมการจ าหนาย ซงมผลกระทบตอสถาบนบรการสารสนเทศจ าเปนตองพจารณาคาใชจายจากผใช สารสนเทศจงกลายเปนทรพยากรทบางครงผตองการใชตองลงทนและเสยคาใชจาย

ประเภทของหองสมดและแหลงสำรสนเทศ

หองสมดประชาชน หมายถง หองสมดทตงขนเพอใหบรการแกประชาชน โดยไมจ ากดเพศ วย เชอชาต ศาสนา และพนความร ใหบรการสารสนเทศครบทกหมวดวชา และอาจมบรการบางเรองเปนพเศษตามความตองการของทองถน และจะใหบรการแกประชาชนโดยไมคดมลคา

บทบาทและหนาทของหองสมดประชาชน ม 3 ประเภท คอ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

14 | ห น า

1. หนาททางการศกษาหองสมดประชาชนเปนแหลงใหการศกษานอกระบบโรงเรยน มหนาทใหการศกษาแกประชาชนทวไป ทกระดบการศกษา 2. หนาททางวฒนธรรมหองสมดประชาชนเปนแหลงสะสมมรดกทางปญญาของมนษย ทถายทอดเปนวฒนธรรมทองถนทหองสมดตงอย 3. หนาททางสงคม หองสมดประชาชนเปนสถาบนสงคมไดรบเงนอดหนนจากรฐบาลและทองถนมาด าเนนกจการ จงมหนาท แสวงหาขาวสารขอมลทมประโยชนมาบรการประชาชน

หองสมดประชาชนในประเทศไทยมหนวยงานตางๆ รบผดชอบ ดงน 1. หองสมดประชาชนสงกดกระทรวงศกษาธการ สงกดกรมการศกษานอกโรงเรยน ไดแก หองสมดประชาชนระดบจงหวด และระดบอ าเภอ นอกจากน กรมการศกษานอกโรงเรยน ยงไดจดทอานหนงสอประจ าหมบาน ทอานหนงสอในวด และหองสมดเคลอนท 2. หองสมดประชาชนสงกดกรงเทพมหานคร ไดแก หองสมดประชาชนสวนลมพน หองสมดประชาชนซอยพระนาง หองสมดประชาชนปทมวน หองสมดประชาชนวดอนงคาราม หองสมดประชาชน วดสงขกระจาย หองสมดประชาชนบางเขน หองสมดประชาชนบางขนเทยน หองสมดประชาชนวดรชฎาธษฐานราชวรวหารตลงชน หองสมดประชาชนประเวช หองสมดประชาชนวดลาดปลาเคา หองสมดประชาชนภาษเจรญ หองสมดประชาชนวดราชโอรส

3. หองสมดประชาชนของธนาคารพาณชย เปนหองสมดทธนาคารพาณชยเปดขน เพอบรการสงคม และเพอประชาสมพนธ กจการของธนาคารใหเปนทรจกแพรหลาย เชน หองสมดประชาชนของธนาคารกรงเทพ จ ากด 4. หองสมดประชาชนของรฐบาลตางประเทศ โดยไดรบความสนบสนนจากรฐบาลตางประเทศ เชน หองสมดบรตชเคานซล ของรฐบาลสหราชอาณาจกร ตงอยในบรเวณสยามสแควร กรงเทพมหานคร 5. หองสมดประชาชนเสยคาบ ารง หองสมดประชาชนประเภทนใหบรการเฉพาะสมาชกเทานนสมาชกจะตองเสยคาบ ารงตามระเบยบของหองสมด ไดแก หองสมด นลสนเฮย ตงอยทถนนสรวงศกรงเทพ

หอสมดแหงชาต เปนแหลงคนควาทส าคญระดบชาต นานาประเทศตางมหอสมดแหงชาต เปนศนยกลางของการศกษา หาความร และเปนเครองหมายแสดงความเปนอารยะของชาต และใหบรการ ความรแกประชาชน ทวหนาโดยไมจ ากดเพศ วย เชอชาต ศาสนา และพนฐานความรใหบรการเชนเดยวกบหองสมดประชาชน แตไมอนญาตใหผใชยมหนงสอ เอกสาร สงพมพ และสอโสตทศนออกนอกหองสมด

บทบาทหนาทของหอสมดแหงชาต 1. ท าหนาทเปนแหลงรวมวรรณกรรมของชาตทกรปแบบ ไดแก ตนฉบบ ตวเขยน ตวพมพ และบนทกในรปของสอโสตทศน ทกประเภท เพอใหเปนแหลงศนยกลางของแหลงความรระดบชาต

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

15 | ห น า

2. ท าหนาทสงวนรกษาสอความร ความคดของมนษย โดยเฉพาะของคนในชาต ทงน เพราะสอความร ความคดของชน ในชาตใดยอมเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาตนน สมควรอยางยงทจะสงวนรกษาไวเพอเปนมรดกของชาต 3. ท าหนาทเปนศนยบรรณานกรมแหงชาต เพอเปนหลกฐานส าคญและเพอเปนเครองมอในการศกษาคนควา [ก าหนดเลขมาตรฐานสากลประจ าหนงสอ –ISBN) 4. ท าหนาทเผยแพรและบรการสารสนเทศทไดรวบรวมไว ใหเปนทแพรหลายดวยการ จดบรการในลกษณะตางๆ

หองสมดโรงเรยน หมายถง หองสมดทจดตงขนในโรงเรยนหรอ สถานทการศกษาระดบมธยมศกษาและประถมศกษา มวตถประสงค ส าคญเพอใหเปนศนยกลางของการเรยนของนกเรยน และการสอนของคร หองสมดโรงเรยนจะจดหาวสดตามหลกสตรเพอใหบรการ แกนกเรยน และคร ความส าคญอกอยางคอ เปนการปลกฝงนสยรกการอานของนกเรยน บทบาทและหนาทของหองสมดโรงเรยนม 3 ประการ ดงน 1. เปนศนยกลางของการศกษาคนควาของการเรยน 2. เปนศนยกลางฝกวจารณญาณในการอาน มบรรณารกษควรท าหนาทแนะน าการอาน 3. เปนศนยกลางอปกรณการสอน นอกจากการสงเสรมการเรยนของนกเรยนแลว ยงสงเสรมสนบสนนการจดการเรยนการสอนของครผสอนดวย หองสมดเฉพาะ หมายถง หองสมดทตงขนในหนวยงานรฐบาลสถาบนบรษทสมาคมองคการระหวางประเทศ และอนๆ ใหบรการสนเทศเฉพาะสาขาวชาใดวชาหนง และใหบรการแกผใชเฉพาะกลมทเปนสมาชกของหนวยงานนน บรหารและด าเนนการโดย บรรณารกษ และนกวชาการทมความรเฉพาะสาขาวชา บทบาทและหนาทของหองสมดเฉพาะ 1. คดเลอกและจดหาทรพยากรสารสนเทศเฉพาะสาขาวชาเครองมอชวยวจยในรปแบบตางๆ เชน ดรรชนบรรณานกรม สาระสงเขปและอนๆ 2. บรการหมนเวยนเอกสารเพอเสนอความรททนตอเหตการณ 3. บรการรวบรวมท าบรรณานกรม และบรการสารสนเทศดวยเครองคอมพวเตอรจากระบบฐานขอมล 4. บรการยมระหวางหองสมด 5. ใหบรการเฉพาะแกบคคลหรอกลมบคคล 6. บรการแปล 7. บรการสารสนเทศตามค าขอ หองสมดวทยาลยและมหาวทยาลย หมายถง หองสมดทจดตงในสถาบนระดบอดมศกษาเปนสถานทรวบรวมความรตางๆ ตามหลกสตรทสถาบนนนเปดสอน เพอเปนแหลงความรแกนกศกษาและอาจารย และเพอประโยชนของการศกษาคนควา และวจย บทบาทและหนาทของหองสมดวทยาลยและมหาวทยาลย ม 3 ประการ ดงน 1. หนาทเพอการศกษาและวจย 2. หนาทบรการชมชน เชน บรการการอาน บรการใหการศกษาคนควา และบรการเผยแพรความรแกชมชน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

16 | ห น า

3. หนาทการรกษาศลปวฒนธรรม ตวอยางหองสมดวทยาลยและมหาวทยาลย เชน ส านกหอสมดกลางมหาวทยาลยรามค าแหง สถาบนบรการจฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนตน ศนยสารสนเทศ (Information center) ความหมายและวตถประสงคของศนยสารสนเทศ (Information center) คอ องคกรหรอหนวยงานทมหนาทคดเลอกจดหาวเคราะหจดเกบและใหบรการสารสนเทศเฉพาะดานหรอสาขาวชาใดวชาหนงอยางเจาะลก โดยทวไปศนยสารสนเทศประกอบดวย 3 ฝาย คอฝายหองสมด ฝายเอกสาร และฝายจดพมพเพอเผยแพร บทบาทและหนาท ศนยสารสนเทศเปนหนวยงานทตงขนมาเพอท าหนาทตอบสนองความตองการใชสารสนเทศของผใชเฉพาะดานเพอสนบสนนการศกษาคนควาวจยของนกวชาการ นกวจยหรอผใชในองคกรตนสงกด บรการและกจกรรม สวนหนงจะคลายกบหองสมดเฉพาะ นอกจากนนยงวเคราะหเนอหาสาระ ในตวเอกสารจดท าบทคดยอ เขยนรายงานทางวชาการหรอรายงาน สถานภาพของวทยาการ ปจจบน จดพมพเอกสารในรปตางๆ ออกเผยแพรดวยเทคโนโลยสารสนใหมๆ เชน โทรสาร และฐานขอมลคอมพวเตอร ประเภทของศนยสารสนเทศ แบงไดดงน 1. ศนยสารสนเทศในหนวยงานรฐ เชน ศนยบรการเอกสารการวจยแหงประเทศไทย ท าหนาทเปนศนยเอกสารแหงชาต ในการตดตามเกบรวมรวมและเผยแพรสารสนเทศทางวทยาศาสตร และเทคโนโลยศนยสารสนเทศสทธบตรกรมวทยาศาสตรบรการเปนตน 2. ศนยสารสนเทศเอกชน จดตงขนโดยบรษทเอกชนไดแก ศนยเอกสารบรษทปนซเมนตไทย จะรวบรวมเอกสารและขอมลทเปนประโยชนตอบรษทโดยตรง 3. ศนยสารสนเทศเฉพาะดาน จดตงขนโดยสมาคม หรอองคกรทใหค าปรกษาหรอทเกยวของกบการผลต หรอจดการการผลตเฉพาะดาน ท าหนาทในการรวบรวม วเคราะหจดการประมวลผลขอมล และเอกสารทเกยวของกบผลตภณฑหรอ กจการ เชน ศนยสารสนเทศของบรษททใหค าปรกษาดาน วศวกรรมศาสตร ดานน ามนปโตรเลยม ดานการจดท าบญชธรกจ เปนตน ศนยสารสนเทศของเอกชนบางแหงอาจอนญาตใหบคคลภายนอกเขาใชบรการไดเปนรายๆไป

4. แหลงสารสนเทศอนๆ เปนศนยสารสนเทศทรจกกนตามลกษณะของขอมล หรอทรพยากรสารสนเทศทจดเกบและใหบรการ อาจสะสมขอมลดบเรองใดเรองหนง สารสนเทศทรวบรวมอาจไมใชตวเลมหนงสอ แตเปนสารสนเทศทไมมการพมพเผยแพรและหาไดยากจากแหลงสารเทศประเภทอน หอจดหมายเหต (Archives ) เปนหนวยงานทเกบเอกสารเฉพาะประเภท ไดแก เอกสารทหมดอายการใชงานแตยงมคณคาเชงประวตศาสตรเพอศกษาประวตเรองราวของหนวยงานหรอประเทศนนๆ หรอน ามาใชประโยชนอนๆทเกยวของ หอจดหมายเหตมหลายระดบ เชน หอจดหมายเหตของสถาบน/มหาวทยาลยตางๆ และหอจดหมายเหตแหงชาต เปนตน โดยมนกจดหมายเหตเปนผด าเนนงานและใหบรการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

17 | ห น า

วชำชพบรรณำรกษ จรรยาวชาชพ หมายถง ประมวลความประพฤตทผประกอบวชาชพก าหนดขน เพอใชเปนแนวทางในการปฏบตอนเหมาะสมทไดมาตรฐานและแสดงถงความรบผดชอบทมตอสงคม เพอรกษาสงเสรมเกยรตคณชอเสยง และฐานะของสมาชกในวชาชพ

คณสมบตของบรรณำรกษ บรรณารกษหองสมดในยคใหมควรมคณสมบตดงน

1. มความรทางบรรณารกษศาสตร 2. มความรดานเทคโนโลยสารสนเทศ

3. มความศรทธาในอาชพบรรณารกษ ในสภาวะปจจบน ผทจะประกอบอาชพน จ าตองมความศรทธา เสยสละพอสมควร

4. มมนษยสมพนธทด บรรณารกษตองเกยวของกบบคคลหลายฝาย ทงผบรหาร ทงครผสอน ทงตวนกเรยน บรรณารกษจงตองเปนบคคลทมมนษยสมพนธทด จะชวยใหงานประสบผลส าเรจเรวขน และเปนการสรางทศนคตทตอหองสมดใหแกผใชหองสมด

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 1 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 1

สรป หองสมด หมายถงสถานทรวบรวมสรรพวชาการซงไดบนทกไวในหลายรปแบบทงทเปนสอสงพมพ วสดยอสวน สอโสตทศน และสออเลกทรอนกสอยางกวางขวาง มบรรณารกษเปนผบรหาร และด าเนนงานตามระบบสากล เปนสถาบนทมความส าคญตอสงคม โดยมงเสรมการเรยนรและความจรรโลงใจ ตามความตองการของผใช วตถประสงคของหองสมด โดยทวไปม 5 ประการ คอ เพอการศกษา เพอขาวสารความร เพอการคนควาวจย เพอความจรรโลงใจ และเพอการกพกผอนหยอนใจ ประเภทของหองสมดและแหลงสารสนเทศ ไดแก หองสมดประชาชน หองสมดแหงชาต หองสมดโรงเรยน หองสมดเฉพาะ หองสมดวทยาลยและมหาวทยาลย ศนยสารสนเทศ และหอจดหมายเหต จรรยาวชาชพ หมายถง ประมวลความประพฤตทผประกอบวชาชพก าหนดขน เพอใชเปนแนวทางในการปฏบตอนเหมาะสมทไดมาตรฐานและแสดงถงความรบผดชอบทมตอสงคม เพอรกษาสงเสรมเกยรตคณชอเสยง และฐานะของสมาชกในวชาชพ คณสมบตของบรรณารกษในยคใหมควรมคณสมบต คอ มความรทางบรรณารกษศาสตร มความรดานเทคโนโลยสารสนเทศ มความศรทธาในอาชพบรรณารกษ และมมนษยสมพนธทด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

18 | ห น า

ใบงำนท 1

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 1 ควำมรพนฐำนดำนบรรณำรกษศำสตรและสำรสนเทศศำสตร ค ำชแจง ใบงำนท 1 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ ของควำมรพนฐำนเรอง บรรณำรกษศำสตรและสำรสนเทศศำสตร ค ำสง จงเตมอธบำยควำมหมำยของแหลงสำรสนเทศ จรรยำวชำชพและคณสมบตของ บรรณำรกษในชองวำงทก ำหนดให

แหลงสารสนเทศ หมายถง

แหลงสำรสนเทศ หมำยถง : .......................................................................................................... .................................................................................................................... .................................... ............................................................................................................................. ........................... .................................................................. ......................................................................................

จรรยำวชำชพ หมำยถง : ............................................................................................................. ........................................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ........................... ............................................................................................................................. ........................... ........................................................................................ ............................................................... คณสมบตของบรรณำรกษ บรรณารกษหองสมดในยคใหมควรมคณสมบตดงน 1. .................................................................................................................. ... 2. ..................................................................................................................... 3. ..................................................................................................................... 4. .....................................................................................................................

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

19 | ห น า

แนวทำงกำรตอบ

แหลงสำรสนเทศ หมำยถง : แหลงทเกด / แหลงผลต และ/หรอ แหลงทเปนศนยรวมทรพยากรสารสนเทศใน รปลกษณทหลากหลายไวใหบรการ โดยมบทบาทหนาทตอสงคมในการใหบรการสารสนเทศและสงเสรมการศกษาคนควาแกผตองการสารสนเทศในระดบตางๆกน

จรรยำวชำชพ หมำยถง : ประมวลความประพฤตทผประกอบวชาชพก าหนดขน เพอใชเปนแนวทางในการปฏบตอนเหมาะสมทไดมาตรฐานและแสดงถงความรบผดชอบทมตอสงคม เพอรกษาสงเสรมเกยรตคณชอเสยง และฐานะของสมาชกในวชาชพ คณสมบตของบรรณำรกษ บรรณารกษหองสมดในยคใหมควรมคณสมบตดงน 1. มความรทางบรรณารกษศาสตร 2. มความรดานเทคโนโลยสารสนเทศ 3. มความศรทธาในอาชพบรรณารกษ ในสภาวะปจจบน ผทจะประกอบอาชพน จ าตองมความศรทธา เสยสละพอสมควร 4. มมนษยสมพนธทด บรรณารกษตองเกยวของกบบคคลหลายฝาย ทงผบรหาร ทงครผสอน ทงตวนกเรยน บรรณารกษจงตองเปนบคคลทมมนษยสมพนธทด จะชวยใหงานประสบผลส าเรจเรวขน และเปนการสรางทศนคตทตอหองสมดใหแกผใชหองสมด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

20 | ห น า

ตอนท 2 หองสมดโรงเรยน

หองสมดเปนสถาบนหนงของสงคมทเกบรวบรวมและสงวนรกษาทรพยากรมรดกทางปญญาของชาต และของมวลมนษยชาตทวโลก และหองสมดโรงเรยนกเปนสถาบนของสงคมทเปนศนยรวมวทยาการของนกปราชญ นกกว นกการศกษา นกวทยาศาสตร นกประพนธ นกประวตศาสตร นกวจย ฯลฯ จงเปนสถาบนทมบทบาทส าคญในการขจดความโงเขลาเบาปญญาของครและนกเรยน และเปนศนยกลางส าหรบการศกษาคนควาไปจนตลอดชวต

นโยบำย “หองสมด 3ด”

ป พ.ศ. 2552 รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ มนโยบายใหโรงเรยนประถมและโรงเรยนมธยมศกษาทวประเทศ สงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) และวทยาลยสงกดส านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา (สอศ.) ปรบปรงหองสมดในสถานศกษาครงใหญในปการศกษาน ในโครงการ “หองสมด 3ด” ไดแก หองสมดทมหนงสอด บรรยากาศดสงเสรมการอาน และสดทายตองมบรรณารกษด ดท 1 หนงสอและสอการเรยนรด หองสมดเปนแหลงรวบรวม สะสมขอมล ความรของสถานศกษาทครบรรณารกษจะตองจดหา จดท า จดระบบระเบยบวเคราะห สงเคราะหหมวดหมเพอการเขาถง อกทงตองตรวจสอบคณภาพและพฒนาสอสงพมพ สอมลตมเดย สออเลกทรอนกส เพอสงเสรมการศกษาคนควา การอานและเสรมสรางความรดวยทรพยากรสารสนเทศทหลากหลาย

ดท 2 บรรยากาศและสถานทด ครบรรณารกษ มบทบาทส าคญทสดทจะตองสรางสภาพแวดลอมการเรยนรใหมบรรยากาศนาเขาใชบรการ บรการทหองสมดตองใหเปนส าคญคอบรการใหอานอยางเสร หองสมดควรเปดตลอดเวลาท าการของโรงเรยน จดใหมการเรยนการสอนเพอเปดโอกาสใหนกเรยนสามารถเขาใชเมอมเวลาวางไดตลอด งานบรการถอเปนงานหลกและงานส าคญ ทตองสมพนธโดยตรงกบผใชทกระดบภายในโรงเรยนและอาจจะขยายบรการไปสชมชนในละแวกทโรงเรยนตงอย ดท 3 บรรณารกษและกจกรรมด หองสมดโรงเรยนเปนทสงเสรมการเรยนทส าคญนอกหองเรยนเปนสวนขยายของหองเรยน เงยบแตมชวตชวาและปลอดภย ใหบรการและมกฎระเบยบ มบรรยากาศเชญชวนเขาใช คนควาขอมลสารสนเทศทครก าหนดหรอความสนใจสวนตว และเปนทพกผอนและพกพง หองสมดโรงเรยนเปนสถานทคนควาของนกเรยน รวมไปจนถงการแกปญหาทนกเรยนอาจม ครบรรณารกษจะมโอกาสสรางความสมพนธกบนกเรยนในลกษณะแบบตวตอตวในการชวยคนหาขอมลทนกเรยนตองการ จงควรเปนพเลยงหรอผใหความรก ความชวยเหลอ ใหนกเรยนสามารถคนหาขอมลเพอแกปญหาหรอทางออก หรอการยอมรบสภาพ ของชวต ดวยการใชหนงสอหรอสอการศกษาทมในหองสมด ชน าไปสแนวทางการแกไขปญหา หรอสงเสรมเสนทางการศกษาทด ใหก าลงใจเพออนาคตขางหนา

วตถประสงคของกำรจดหองสมดโรงเรยน

วตถประสงคส าคญของการจดหองสมดโรงเรยนมหลายประการ ทส าคญมดงตอไปน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

21 | ห น า

1. เพอการอาน (Read) เปนจดประสงคหลกของการจดหองสมด เพราะการอานมากจะท าใหผอานมความรแตกฉาน เฉลยวฉลาด และแหลมคม ครบรรณารกษจงควรจดหองสมดใหมบรรยากาศทด เพอกระตน เรา ใหคร อาจารย และนกเรยนสนใจทจะเขาไปอานไดอยางเสร และควรจดกจกรรมสงเสรมการอานอยางสม าเสมอเพอสรางนสยรกการอานใหแกเดก

2. เพอการฟง (Listen) การฟงหรอการไดยน เปนวธการเรยนรอยางหนงทใชกนไดผลดมาจนถงปจจบนน หองสมดสามารถจดบรการนไดอยางดโดยไมตองลงทนมากนก เชน มชวโมงเลานทานเลาเรองจากหนงสอ ฟงวทย ฟงปาฐกถา ฟงเพลง ฟงเทปการอานท านองเสนาะ

3. การด (Look) การดกเปนอกวธหนงของการเรยนร กจกรรมทหองสมดจดได คอ การจดนทรรศการเรองทนาสนใจตามเวลาและโอกาสทเหมาะสม เชน วนแม วนเขาพรรษา วนขนปใหม เปนตน หรออาจจดกจกรรมทอนทนาสนใจ เชน แสดงหนงสอใหม ฉายวดทศน เปนตน นบเปนกจกรรมทเพมพนความรทางวชาการแกผดแล และยงใหความสนกสนานเพลดเพลนอกดวย

4. เพอการศกษาคนควา (Study) การศกษาคนควาเปนกระบวนการเรยนการสอนอยางหนง นกเรยนสามารถศกษาคนควาดวยตนเองในหองสมด โดยลดบทบาทจากผสอนหรอผบอกเนอหา มาเปนผชน าและปอนค าถามใหเดกไปคนควาจากหองสมด ดวยการอาน การฟง การด โดยหองสมดตองเตรยมทรพยากรการศกษาคนควาไวหลายๆ ประเภทและใหมจ านวนมากพอตามความสนใจของผเรยน และตองจดท าเครองมอสบคนไวใหสมบรณ ตองมการจดบรการตอบค าถามเพอชวยเหลอแกผมปญหาในการใชหองสมดดวย

5. เพอพจารณาหาขอมลในการตดสนใจ (Find the Fact) กระบวนการขอนจะโยงความสมพนธมาตงแตขอแรกถงขอท 4 ทไดกลาวมาแลว คอ การอาน การฟง การด และการศกษาคนควา แลวน ามาวเคราะห สงเคราะห เพอคดเลอกขอมลทดทสดส าหรบการตอบปญหา หรอขอสงสยทงมวลในแตละประเดนหรอแตละเรอง ซงผพจารณาจะตองมขอมลมากพอส าหรบการวนจฉย และยคนขอมลมมากมายมหาศาล จงมค ากลาววา ยคขอมลคออ านาจ เพราะขอมลทไดจะน าไปใชในการตดสนใจในกจการทงปวง ถาการตดสนใจไดถกตองกจะประสบความส าเรจ หากขอมลทไดมาบกพรองแลวตดสนใจผดพลาด กจะเกดการสญเสยและลมเหลวได 6. เพอการคดทเปนระบบ (Think) กระบวนการคดจะเปนกระบวนการสดทายทเสรมสรางลกษณะนสยแกเดกตามหลกสตรใหมทระบไววา ใหเดกคดเปน เปนกระบวนการทยากมาก แตถาคร อาจารย หรอครบรรณารกษ มวธการทดและฝกตามวตถประสงคตงแตขอทหนงถงขอสดทายตามล าดบเรอยมา และฝกจนเปนนสย นกเรยนจะคดเปนและสามารถน าความคดทไดถายทอดออกมาเปนลายลกษณอกษรอยางเปนระบบ

งำนหองสมดโรงเรยน

งานหลกของหองสมด แบงเปน 3 งาน คองานบรหาร งานเทคนคและงานบรการบางแหงจะรวมงานกจกรรมไวกบงานบรการ ในแตละงานจะมระบบงานยอยทสมพนธกน

หองสมดโรงเรยน ระดบประถมศกษาและระดบมธยมศกษา โรงเรยนควรจดโครงสรางการบรหาร ดงน 1. ใหขนตรงตอผบรหารโรงเรยน อยในความรบผดชอบของรองผอ านวยการกลมงานวชาการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

22 | ห น า

2. มคณะกรรมการหองสมด ท าหนาทก าหนดนโยบาย และวางแผนการด าเนนงานโดยมผบรหารโรงเรยนฝายวชาการเปนประธาน หวหนากลมสาระฯ เปนกรรมการ บรรณารกษเปนกรรมการและเลขานการ

3. บรรณารกษท าหนาทด าเนนการดานงานบรหาร งานเทคนค และงานบรการ

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 2 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 2

สรป ความส าคญของหองสมดโรงเรยน เปนจดเรมตนเพอกาวไปสโลกกวาง ศนยกลางวสดอปกรณการสอน สงเสรมความเขาใจตนเอง เสรมทกษะการอานและการใชหองสมด สงเสรมความคดสรางสรรค สนองความใครร เสรมความรอบร มสอความร ศนยกลางวสดอปกรณการสอน ศนยกลางการศกษาคนควา ศนยกลางการอานหนงสอ ศนยชวยสงเสรมการศกษาของนกเรยน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

23 | ห น า

ใบงำนท 2

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 2 หองสมดโรงเรยน

ค ำชแจง ใบงำนท 2 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ ของหองสมดโรงเรยน

ค ำสง จงบอกควำมส ำคญของหองสมดโรงเรยนตอกำรศกษำในแผนภมทก ำหนดให

ความส าคญของหองสมดโรงเรยน

ศนยทรพยากรการศกษา ศนยชวยสงเสรมการศกษาของนกเรยน

...................................................................

................................................................... ...................................................................

เสรมความรอบร มสอความร

สนองความใครร

สงเสรมความคดสรางสรรค

เสรมทกษะการอานและการใชหองสมด

................................................................... ................................................................... ...................................................................

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

24 | ห น า

แนวทำงกำรตอบ

ความส าคญของหองสมดโรงเรยน

ศนยทรพยากรการศกษา ศนยชวยสงเสรมการศกษาของนกเรยน

ศนยกลางการอานหนงสอ

ศนยกลางการศกษาคนควา

ศนยกลางวสดอปกรณการสอน

เสรมความรอบร มสอความร

สนองความใครร

สงเสรมความคดสรางสรรค

เสรมทกษะการอานและการใชหองสมด

สงเสรมความเขาใจตนเอง

ศนยกลางวสดอปกรณการสอน เปนจดเรมตนเพอกาวไปสโลกกวาง

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

25 | ห น า

ตอนท 3 กำรบรหำรงำนหองสมด

กำรบรหำรจดกำรทวไป

การบรหาร หมายถง การใชศาสตรและศลปของบคคลตงแต 2 คน ขนไป รวมมอกนด าเนนกจกรรมหรองานใหบรรลวตถประสงคทวางไวรวมกนโดยอาศยกระบวนการ และทรพยากรทางการบรหารเปนปจจยอยางประหยด และใหเกดประโยชนสงสด ส าหรบการบรหารจดการองคกรยคใหม สารสนเทศเปนสงส าคญทจะชวยเพมประสทธภาพขององคกรและความสามารถสรางไดเปรยบทางการแขงขน โดยเฉพาะองคกรชนน าในปจจบนการบรหารจดการ จงจ าเปนตองมความสามารถในการพฒนาองคอยางนอย 4 ดาน ไดแก

1. การเพมประสทธภาพ (Efficiency) 2. การเพมคณภาพ (Quality) 3. นวตกรรม หรอการประดษฐคดคนสงใหม (Innovation) 4. การตอบสนองความตองการของลกคา หรอผใชบรการ (Responsiveness to customer)

กำรบรหำรงำนหองสมด

หองสมดโรงเรยนเปนสวนหนงของโรงเรยน และเปนสวนหนงของการศกษา ทงระบบทมการจดมวลประสบการณใหแกนกเรยนตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน ดงนนการบรหารงานหองสมด จงตองสนบสนนการเรยนการสอนใหเกดประสทธภาพมากทสด และสามารถใหผใชบรการไดรบประโยชนตามความตองการของแตละบคคล การบรหารงานหองสมด บรรณารกษจ าเปนตองศกษาระบบบรหารงานหองสมด ซงมองคประกอบ 5 ประการ ดงน 1. วตถประสงค หองสมดทวไปจะก าหนดวตถประสงคหลก คอ ก าหนดการด าเนนงานตามหนาทเพอใหผใชบรการ ไดรบประโยชนในเรองการศกษาคนควาความรเรองขอมลขาวสารททนเหตการณ รวมทงงานวจยตางๆ ตลอดจนการสบคนฐานขอมลทกประเภท และการสนองความเพลดเพลนแกผใชบรการ เปนการสงเสรมการอานและรจกการใชเวลาใหเกดประโยชน 2. โครงสรางของระบบ ตองก าหนดโครงสรางรวมใหชดเจนโดยแยกงานแตละประเภทเปนระบบงานยอย และตองจดระบบโครงสรางของวตถประสงคยอยใหสอดคลองกบโครงสรางของวตถประสงคหลก แมการด าเนนงานจะเปนอสระ แตโครงสรางของระบบงานตองสมพนธกน ระบบงานหลกของหองสมด สวนมากจะแบงเปน 3 งาน คองานบรหาร งานเทคนค และงานบรการและกจกรรม

3. ความสมพนธเกยวโยงซงกนและกน โครงสรางระบบหลก คองานบรหาร งานเทคนค งานบรการและกจกรรม ตองสมพนธ ในท านองเดยวกนระบบงานยอยของแตละงานหลกกตองสมพนธกน เนองจากลกษณะของงาน ตองเกยวโยงซงกนและกน เพอใหงานหลกด าเนนไปอยางราบรน โดยเฉพาะงานหองสมดตองสมพนธกนทกงาน การแบงระบบงานของหนวยงานยอย จงตองค านงถงลกษณะงานแตละประเภท

4. ลกษณะความสมพนธของระบบภายในและระบบอนๆ นอกจากระบบงานภายในทค านงถงลกษณะของงานทตองสมพนธกนและตองประสานกนใหสอดคลองเพอการด าเนนงานทราบรน ความสมพนธกบหนวยงานนอกทเปนระบบเดยวกน หรอหนวยงานระบบอนๆ หองสมดตอง

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

26 | ห น า

จดระบบใหสอดคลองไมเกดความขดแยง ซงจะเปนอปสรรคในการด าเนนงานได ส าหรบหนวยงานนอกนนจะเปนทงภาครฐและเอกชน เพอผลประโยชนในการด าเนนงานใหไดขอมลและไดรบการสนบสนนกจกรรมของหองสมดเปนครงคราว

5. คณภาพของระบบ การบรหารงานนน หองสมดตองปรบปรงคณภาพของระบบงานหลกและระบบงานยอยใหพฒนามคณภาพเสมอ เพอการด าเนนงานทไดประสทธผลเปนทพอใจ หองสมดตองปรบปรงคณภาพของงานทปฏบตไปแลวทกงาน เชน งานบรการตองใหผใชไดรบความส าเรจ ความสะดวกรวดเรว หรองานประชาสมพนธ ซงเปนระบบงานยอยของงานบรหาร ตองศกษาวจยผลการปฏบตไปแลว เพอน าขอบกพรองมาปรบแกพฒนาใหงานดขน ถาพบปญหาวาระบบงานยอยไมสมพนธกบงานหลก กควรปรบเปลยนได หองสมดบางแหงจงใหงานประชาสมพนธขนตองานบรการแทน ทงนตองพจารณาความเหมาะสม ความสะดวกของหองสมดแตละแหง

ปจจบนเทคโนโลยสารสนเทศมบทบาทส าคญในการบรหารหองสมด แตการบรหารงานยงคงตองรกษาปรชญาทางบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร ดงนน หองสมดจะตองมการบรหารจดการอยางเปนระบบ

โดย Input คอ ทรพยากรหองสมด ทไดบนทกขอมลในฐานขอมลหองสมด (Process) และผใชสามารถสบคนขอมลไดผาน Online Public Access Catalog (Output) สวน Outcome เปนประสทธภาพและประสทธผลของการบรการของหองสมด ทสอดคลองกบความพงพอใจของผใชบรการ

นอกจากน หองสมดยคใหมจ าเปนตองเกยวของกบการพฒนาทรพยากรสารสนเทศ มการจดการสออเลกทรอนกส นอกเหนอจากสอสงพมพ มการจดสถานทและบรรยากาศททนสมย มการใชเทคโนโลยสารสนเทศ มสอการเรยนรทกรปแบบ และเกยวของสมพนธกบชมชน และชวตประจ าวน

บคลำกรหองสมด

งานหองสมดจะประสบผลส าเรจและด าเนนไปดวยดตองมบคลากรเปนผด าเนนงาน บคลากรหองสมดทส าคญ ไดแก หวหนางานหองสมด บรรณารกษ ครทท าหนาทบรรณารกษ เจาหนาทหองสมด นกการภารโรง อาสาสมคร และนกเรยนชวยงาน บคคลดงกลาวจะตองมคณวฒ คณสมบตและหนาทรบผดชอบแตกตางกนออกไป

1. หวหนางานหองสมด ตองมวฒปรญญาตรสาขาบรรณารกษศาสตรหรอสารนเทศศาสตร หรอสาขาอน และอนปรญญาบรรณารกษศาสตรหรอสารนเทศศาสตรท าหนาทรบผดชอบบรหารงานหองสมดใหเปนไปตามนโยบายและวตถประสงคทตงไว 2. บรรณารกษ ตองมวฒปรญญาตรสาขาบรรณารกษศาสตรหรอสารนเทศศาสตร ปรญญาตรสาขาอนทมวชาโทบรรณารกษศาสตรหรอสารนเทศศาสตร ท าหนาทรบผดชอบดแลและด าเนนงานดานงานเทคนค งานบรการ งานกจกรรมและงานสอน อนง ถาโรงเรยนใดไมมครบรรณารกษทมวฒดงกลาว ผบรหารอาจพจารณาจากครผสอนทมใจรกงานหองสมดใหท าหนาทบรรณารกษ 3. เจาหนาทหองสมด ตองมวฒอยางต าประกาศนยบตรวชาชพพณชยกรรม หรอมธยมศกษาตอนปลายหรอเทยบเทา สามารถพมพดดภาษาไทยและภาษาองกฤษได ท าหนาทรบผดชอบงาน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

27 | ห น า

ธรการหองสมด งานพมพตาง ๆ ลงขอมลรายการทรพยากรสารสนเทศ บรการยม-คนหนงสอ ควบคมนกเรยนจดหนงสอ เกบสถตตางๆ ซอมหนงสอและเยบเลมวารสาร

4. นกการภารโรง ท าหนาทรบผดชอบเปด – ปดหองสมด ท าความสะอาดหองสมดและชนหนงสอ จดโตะเกาอใหเปนระเบยบ ดแลตนไมทปลกภายในหองสมด ชวยซอมหนงสอและเยบเลมวารสาร ชวยงานอนๆ ตามทบรรณารกษเหนสมควร

5. คณะกรรมการหองสมด หองสมดโรงเรยนควรคณะกรรมหองสมด บางโรงเรยนมคณะกรรมการบรหารโรงเรยนอยแลว อาจท าหนาทเปนคณะกรรมการหองสมดกได คณะกรรมการหองสมดท าหนาทก าหนดนโยบาย วางแผนการด าเนนงานหองสมดและใหความสนบสนนในการพฒนาหองสมด มผบรหารโรงเรยนเปนทปรกษา รองผอ านวยการฝายวชาการเปนประธาน หวหนาหมวดวชาทกหมวด หวหนาฝายและหวหนางานเปนกรรมการ บรรณารกษเปนกรรมการและเลขานการ

6. อาสาสมคร หองสมดโรงเรยนมกประสบปญหาการขาดแคลนอตราก าลงคน บคคลกลมหนงทสามารถชวยแกปญหานได คอ อาสาสมครชวยงานหองสมด ไดแก ครอาจารยในโรงเรยน ผปกครองนกเรยน บคคลในชมชนซงเสนอตวเขามาเปนอาสาสมครและยนดทจะท างานหองสมดโดยไมหวงเงนตอบแทน บรรณารกษควรพจารณามอบหมายงานตามความเหมาะสมและความสามารถโดยใหการแนะน าในการปฏบตงาน

7. นกเรยนชวยงานหองสมด การจดนกเรยนชวยท างานในหองสมดเปนการแบงภาระของครบรรณารกษ ชวยใหการบรการหองสมดรวดเรวและทนใจผใชบรการ เปนการเปดโอกาสใหนกเรยนฝกฝนประสบการณไดกวางขวางยงขน รวมทงไดรบความรเพมเตมในเรองการใชหนงสอและหองสมด นบวาเปนผลดทงแกนกเรยนและแกหองสมด การคดเลอกนกเรยนชวยงานหองสมดควรเปนไปโดยความสมครใจ ครบรรณารกษควรชแจงใหนกเรยนเหนประโยชนของการเขามาท างานในหองสมด อธบายงานทจะท าวามอะไรบางและจะตองเตรยมตวอยางไร ครบรรณารกษควรวางหลกเกณฑในการคดเลอกนกเรยนเขาท างาน ก าหนดคณสมบตเพอสะดวกในการตดสนคดเลอก และตองค านงเสมอวานกเรยนมเวลาจ ากดและมความรนอย ฉะนนการใหงานควรค านงถงความสามารถ ความถนดและเวลาของนกเรยน ควรจดตารางการท างานใหชดเจนวาจะใหใครท าอะไร เวลาใดและแจงอาจารยทปรกษาของนกเรยนใหรบทราบดวย

กำรวำงแผนและจดท ำโครงกำรพฒนำหองสมด

กำรวำงแผน

การวางแผนเปนกระบวนการแรกของการจดการหองสมดใหสามารถปฏบตงานใหบรรลผลตามเปาหมายทตองการ แผนพฒนาหองสมดจะมสวนชวยใหการด าเนนงานของหองสมดมทศทางทแนนอนไมวาจะเปนงานประจ าหรอโครงการงานเพอพฒนา เพอใชแผนงานทก าหนดไวเปนเครองมอในการพฒนาหองสมดใหมประสทธภาพ ควรด าเนนการดงน 1. องคประกอบพนฐาน ซงองคประกอบตาง ๆ ส าหรบการวางแผนพฒนาหองสมด

2. ระบบการวางแผน การวางแผนควรมแนวทางการวางแผนเพอพฒนางานไวอยางมระบบ โดยวธการปรบปรงแผนทมอยเดมหรอการจดท าโครงการใหม แลวลงมอปฏบตตามแผนงาน และโครงการทก าหนดไวตามล าดบ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

28 | ห น า

2.1 การเตรยมการส าหรบวางแผน การเตรยมการส าหรบวางแผนสงทตองปฏบตจดท าในการเตรยมส าหรบวางแผน ประกอบดวย 1) การจดระบบขอมลเพอการบรหารทสะทอนใหเหนภารกจ แผนงานโครงการ ระบบงานทใชและขอมลทจ าเปนตองใช 2) การศกษาสภาพปจจบนของหองสมด

3) การประเมนปญหาและความตองการจากผใชและผปฏบตงาน

4) การคาดการณแนวโนมตาง ๆ ทเกยวของกบงานในหนาทความรบผดชอบโดยตรง

5) การคาดคะเนดานทรพยากรและการเงนทจะไดรบในแตละป 6) การก าหนดเกณฑมาตรฐาน และขอก าหนดส าคญตาง ๆ ทใชเปนหลกในการวางแผนเพอพฒนาหองสมด เชน มาตรฐานหองสมดและตวบงชเพอการพฒนาคณภาพหองสมดโรงเรยนสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

7) การก าหนดโครงสรางการประสานงาน การก าหนดหรอแตงตงคณะกรรมการ ก าหนดตวบคลากร ตลอดจนภาระหนาทรบผดชอบของแตละคน (Job Description) 8) โครงสรางทจ าเปนตองใชในการปฏบตงานบรหาร งานเทคนค งานบรการ และงานธรการของหองสมด

9) การก าหนดนโยบายการวางแผนงานหองสมด

2.2 การพฒนาแผนงานหรอการจดท าแผนเพอเรมงาน การก าหนดเคาโครงของสงทจะปฏบตเพอแกปญหาและเพอการพฒนาระบบงานในอนาคต สงทตองปฏบตมดงน 1) การก าหนดวตถประสงค นโยบาย ทศทาง ประกอบดวย วตถประสงค นโยบาย มาตรการ กลวธและเปาหมายของการพฒนา

2) การก าหนดระยะเวลาในการวางแผนพฒนางานหองสมดของโรงเรยน เพอใหบรรลผลของการพฒนาทงระบบ และสอดคลองกบนโยบายทก าหนดไว

2.3 การจดท าแผนเพอปฏบตการ การน าเอาโครงการของหองสมดทไดจดท าไวมาเพอการปฏบตจรง ประกอบดวยงานส าคญ ดงน 1) การวางโครงการพฒนาหองสมดแตละปการศกษาวาจะด าเนนการพฒนาอะไรบางในปการศกษานน ๆ เพอของบประมาณในการด าเนนงาน

2) การวางแผนปฏบตการประจ าป เมอไดรบการพจารณาจดสรรงบประมาณและอนมตจากฝายบรหาร การจดท าแผนปฏบตการจะเปนไปโดยงาย

2.4 การวางแผนตดตาม ควบคมและประเมน เมอจดท าแผนปฏบตงานเรยบรอยแลว การบรหารงานหรอปฏบตงานตามโครงการและมการวางแผนการประเมนผลการปฏบตจดท า เชน การเกบสถต การรายงานผลการปฏบตงาน ความกาวหนาของงาน และมการประเมนผลตามแบบฟอรมทฝายแผนงานของโรงเรยนก าหนดไวในปฏทนปฏบตงานประจ าปของโรงเรยนทก ๆ ภาคเรยน ขอมลสถตตาง ๆ ของหองสมดทรวบรวมไวแสดงใหทราบถงประสทธภาพและคณภาพของงานทด าเนนการตามแผนวาเปนอยางไร เกยวกบสงตางๆ ดงน 1) ผลส าเรจของการด าเนนงานตามวตถประสงคและเปาหมายของแผนงานและโครงการ

2) ประสทธภาพของแผนงานและโครงการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

29 | ห น า

3) ปญหาและอปสรรค

4) ขอเสนอแนะและแนวทางเพอการปฏบตในโอกาสตอไป

2.5 การปรบแผนหรอการจดท าแผนใหม การปฏบตงานของหองสมดในรอบปทผานมา อาจจะมขอมลแสดงใหทราบวาควรมการปรบปรงหรอพฒนาแผนในปตอไป หรอไมอยางไร งานในสวนนประกอบดวย

1) การทบทวนโครงการและก าหนดรายละเอยดเพอการแกไขปรบปรง

2) การทบทวนและปรบแผนประจ าป 3) การวางแผนงานหรอโครงการใหม ๆ จากการปฏบตงานตามขนตอนดงกลาว ท าใหการพฒนาและการด าเนนงานของหองสมดเปนกระบวนการตอเนองตลอดไป

แนวความคดและหลกการพฒนาดงกลาวเปนเพยงกรอบหรอแนวความคด ทผปฏบตงานสามารถเลอกน ามาประยกตใชในการปฏบตงานของตน แผนงานและโครงการตาง ๆ เปนเครองมอส าคญยงตอการด าเนนงานใหเปนระบบ ควรพจารณาใหมความสอดคลองและเปนไปได เพอชวยใหการพฒนางานทรบผดชอบประสบความส าเรจ และด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพ

กำรจดแผนผงสภำพแวดลอมและบรรยำกำศของหองสมด

สถานทหองสมดเปนองคประกอบทส าคญ หากหองสมดตงอยในท าเลทด สะดวกแกการใชงาน อากาศถายเทด แสงสวางด สะอาด สงบเงยบและสวยงามนาเขาใชกจะเปนสงเชญชวนใหมผเขาใชหองสมดมากขน

ลกษณะของอำคำรสถำนท 1. หองสมดอาจเปนอาคารเอกเทศ หรอเปนสวนหนงของอาคารกได และควรอยชนลางสดหรอไมควรเกนชนท 2 ของอาคาร เพอความสะดวกแกผมาใชบรการ

2. ลกษณะแบบอาคาร หองสมดจะตองไดรบการออกแบบทถตองตามหลกวชา โดยความรวมมอระหวางสถาปนก บรรณารกษ ผบรหาร และคณะกรรมการหองสมด

3. สามารถปรบปรงขยายตอไปภายหนาได 4. ไมสนเปลองในการระวงรกษาและท าความสะอาดไดงาย

5. ใชวสดกอสรางทเหมาะสมและคงทนถาวร

6. ใหความสะดวกสบายโดยม - เนอทเพยงพอส าหรบผอาน ทส าหรบบรการ ส าหรบเจาหนาทท างาน ทวางชนหนงสอ และทเกบของ

- แสงสวางเพยงพอ ไมสวางจนเกนไป

- ไมมเสยงรบกวน หางไกลจากเสยงอกทก

- อากาศ ควรมการถายเทไดสะดวก

- ควรใชสสบายสายตา

กำรจดตกแตงหองสมด

การตกแตงหองสมด ควรมการตกแตทงภายในและภายนอก ดงน - ภายในหองสมด อาท การจดวางรปแบบหองสมด การจดวางครภณฑ การจดวางสงพมพ การใชรปภาพ กระถางตนไม

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

30 | ห น า

- ภายนอกหองสมด อาท การจดสภาพแวดลอมใหรมรนสวยงาม ปายชอหองสมด ปายนเทศ หลกส าคญในการจดจกแตงหองสมดดงกลาว ควรค านงถงสงเหลาน คอ

1. ความสะอาด หองสมดตองจดใหเปนระเบยบเรยบรอยทงวสดครภณฑและทรพยากรสารสนเทศตาง ๆ ใหจดไวในททเหมาะสมสะดวกแกการใชงาน และมการท าความสะอาดอยางสม าเสมอ ซงจะท าใหผใชหองสมดมความพอใจและตดใจชวยดงดดแกผเขาใชหองสมด

2. การจดอปกรณตกแตงหองสมดจะชวยใหเกดความสดชนสบายตา เชน กระถางตนไม แจกนดอกไมประดบจากจดตางๆ อาจใชวสดทองถนตงหรอแขวนในททเหมาะสม แตไมควรจดจนดรกรงรงเกะกะไปหมด

3. การบ ารงรกษา ควรบ ารงรกษาอปกรณตกแตงใหอยในสภาพสดชน สะอาด เชน ไมควรปลอยตนไมใหเหยวเฉา อปกรณตกแตงไมควรใหมฝนจบ

กำรจดเนอทภำยในหองสมด

การจดเนอทภายในหองสมดเปนการอ านวยความสะดวกและใชเนอทเกดประโยชนมากทสด เพอใหการด าเนนงานมประสทธภาพ เนอทภายในตองสามารถขยายหรอปรบเปลยนไดตามสภาพของลกษณะงานของแตละแหง การจดเนอทหองสมดใหค านงถงสงตอไปน 1. จ านวนผใชควรจดเนอทใหเพยงพอกบผใชหองสมด ปกตจะก าหนดเนอทอยาง

นอย 1 ใน 3 ของจ านวนผใชททราบจ านวนแนนอน 2. จ านวนทรพยากรสารสนเทศทหองสมดจดไวบรการ โดยค านวณจากครภณฑทจดเกบ ทตองเพมไว 2 เทาจากจ านวนปจจบน เพอการขยายงานในอนาคต

3. จ านวนทนงอาน ก าหนดตามพนทตอจ านวนผใช ทงนขนอยกบเนอทของอาคารสถานทแตละแหงทจะอ านวยใหไดมากนอยเพยงใด

4. จ านวนบคลากรหองสมด ควรมเนอทส าหรบปฏบตงานอยางสะดวก และเหมาะสมกบการใชสอย นอกจากน การใชเนอทหองสมดควรมการวางแผนใหสอดคลองกบวตถประสงคของงานหองสมด และใหเกดประโยชนสงสด ดงน 1. เนอทท างาน เปนเนอทจ าเปนส าหรบผปฏบตงานทจะ ตองไดรบความสะดวกและกวางพอกบปรมาณทรบผดชอบ อาท เนอทเปนสดสวนส าหรบใชตดตอกบบคคลภายนอกหรอผทเกยวของ เนอทส าหรบปฏบตงานธรการ เนอทส าหรบปฏบตงานเทคนค 2. เนอทใหบรการ เปนเนอทหลกของหองสมดเพอใชบรการแกบคคลทวไป ตองมเนอทกวางเพยงพอ และอ านวยความสะดวกใหแกผใชหองสมดทกคน

3. เนอทสญจรภายใน เปนเนอทส าหรบการสญจรตดตอภายในประมาณ 30 % ของจ านวนเนอททงหมด อาท การขนยายจดเกบทรพยากรสารสนเทศ 4. เนอทอนๆ ไดแก หองน า หองเกบของ หองควบคมเครองอเลกทรอนกส โดยก าหนดจ านวนเนอทแตละอยางใหเหมาะสมสอดคลองกบประโยชนใชสอย

การออกแบบเนอทใชสอย

การออกแบบเนอทใชสอย ควรค านงถงการใชสอยใหเกดประโยชนเหมาะสมกบบรเวณของหองสมด แบงไดดงน 1. หนาทใชสอย พจารณาจากลกษณะการใชงานดงตอไปน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

31 | ห น า

1.1 บรเวณอเนกประสงค เปนบรเวณโลงกวาง อยตรงทางเขาออก เปนสถานทใชรวมกน ส าหรบจดนทรรสการ หรการประชาสมพนธเปนบรเวณทใชเสยงตามปกต 1.2 บรเวณส าหรบผอาน จะตางกนตามประเภทของทรพยากรสารสนเทศ ไดแก ทนงอานหนงสอ ทนงอานวารสาร และหนงสอพมพ ทนงอานรวมทนงอานเฉพาะบคคล และทใชสอโสตทศนแตละประเภทจะจ ากดการใชเสยง

1.3 บรเวณทจดเกบทรพยากรสารนเทศ ไดแก ชนวางหนงสอวารสารและหนงสอพมพ ตเกบสอโสตทศน ควรอยใกลบรเวณผใชทรพยากรสารสนเทศ แตละประเภท แตไมเขมงวดการใชเสยง

1.4 บรเวณทท างานของผปฏบตงาน ซงเปนงานบรการ เชน บรเวณเคานเตอรใหยม – คน โตะบรการตอบค าถาม รวมทงบรเวณทท างานเทคนคประจ าของงานหองสมด ควรก าหนดใหเหมาะสมและแยกเปนสดสวนตามประเภทของงาน

1.5 บรเวณอนๆ เชน หองน า ทรบฝากของกอนเขาหองสมด สะดวกเหมาะสมและสวยงาม

2. ความสมพนธของหนาทใชสอยกบความตองการใชบรการ ตองออกแบบการใชเนอทใหสอดคลอง เชน ทนงอานวารสารอยใกลกบวารสาร ทนงอานเฉพาะบคคลควรอยไกลจากทนงอานรวม หรอบรเวณใชเสยง หองนทรรสการควรอยใกลทางเขาออกของหองสมด

3. ความยดหยน และการขยายในอนาคต ตองมการออกแบบเนอทส าหรบการขยายหรอเปลยนแปลงตามสถานการณการใชสอย ส าหรบเนอทของการปฏบตงานทสมพนธกน ตองสามารถขยายหรอเปลยนตามปรมาณของงานและบคลากร ซงควรก าหนดส าหรบการขยายไดภายในเวลา 5 ป

กำรประชำสมพนธหองสมด

การประชาสมพนธ เปนกจกรรมทมความส าคญมากในการด าเนนงานทกประเภท เพราะสรางความเขาใจอนดและประสานงานใหเกดขนระหวางผด าเนนงาน ผบรหาร คร นกเรยน ผปกครอง และชมชน ดงนนการประชาสมพนธหองสมดจงเปนการด าเนนงานทมงใหเหนความส าคญ คณคา ประโยชนและความเขาใจอนดเกยวกบงานหองสมด เกดทศนคตทด และสนใจทจะมารบบรการตางๆ ทหองสมดจดขน เกดผลดในการใหความสนบสนน ปรบปรง ขยายกจการหองสมดใหกาวหนายงขน ตลอดจนสงเสรมวทยฐานะของบรรณารกษใหสงขนดวย

วตถประสงคในการประชาสมพนธ 1. เพอเผยแพรใหทราบถงกจกรรมของหองสมด

2. เพอเสนอขาวและความเคลอนไหวของหองสมด

3. เพอใหไดรบความนยม เหนคณคา และมผมาใชบรการของหองสมด

4. เพอใหมผสนบสนนหองสมดใหเจรญกาวหนา

5. เพอใหผอนมสวนรวมในการปรบปรงกจการหองสมด

หลกการประชาสมพนธ 1. ด าเนนการดวยความบรสทธใจและตรงไปตรงมา

2. เสนอขาวทดเปนประจ า

3. ด าเนนการประชาสมพนธดวยกจกรรมตางๆ ตอเนองกนอยางสม าเสมอ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

32 | ห น า

4. พยายามสรางความเขาใจอนดใหเกดขนแกคนทกกลม

5. พรอมทจะพจารณา รบฟงความคดเหน หรอเสนอแนะจากหนวยงานอน

6. ใชวธการทเปนกนเอง

ประเภทของการประชาสมพนธ แบงได 2 ประเภทคอ

1. การประชาสมพนธภายในโรงเรยน ไดแก การสรางความสมพนธกบผบรหาร ครและนกเรยน เปนการบอกลกษณะของงาน การจดใหความสะดวกแกผใช ระบบการจด ชนดของบรการ ประโยชน ขอบเขต ระเบยบการใช และความรวมมอทหองสมดประสงคจะไดรบจากผใช 2. การประชาสมพนธภายนอกโรงเรยน ไดแก การสรางความสมพนธกบผปกครองหนวยงานอน องคการ หางราน และชมชน เปนการบอกชอหองสมด วตถประสงค บรการและกจกรรมตางๆ สงทจะสนองความตองการและความสนใจ ผลทจะบงเกดแกสวนรวมความเคลอนไหวและความกาวหนาของหองสมด

สอประชำสมพนธ ในการประชาสมพนธทงภายนอกและภายในหองสมดอาจใชสอประเภทตางๆ ดงน 1. สอบคคลหรอสอค าพด เชน การสนทนา การบรรยาย การปราศรย เปนตน ขอดของสอประเภทน คอ ประหยดเวลา และคาใชจายในการด าเนนการ ทงยงเปนการสอสารแบบสองทางระหวางทงผพดและผฟง สามารถโตตอบกนไดทนท นอกจากนนสามารถปรบเนอหาใหเหมาะสมกบผฟงได สวนขอจ ากดกคอ ขาดความคงทนและไมสามารถครอบคลมผฟงจ านวนมากได ขอบขายการครอบคลมคอนขางจ ากด

2. สอสงพมพ เชน คมอการใชหองสมด จดหมายขาว วารสาร เอกสารแนะน า สอสงพมพมขอด คอ มความคงทนกวาสอประเภทอน ผอานสามารถยอนกลบมาอานทบทวนได และสามารถสอสารไดหลายประเภทเผยแพรไดมาก สวนขอจ ากดคออาจตองใชงบประมาณและเวลาในการจดท า และอาจขาดความรวดเรวในการสอขาวสาร

3. สอมวลชน เชน วทย โทรทศน หนงสอพมพ เปนตน ขอดของสอมวลชนคอสามารถเผยแพรไปสสาธารณชนไดอยางกวางขวาง มความรวดเรว และมการเตรยมสงทเผยแพรมาลวงหนา สวนขอจ ากดทส าคญคอ เปนการสอสารทางเดยว และมราคาแพงกวาการสอสารประเภทอน 4. สอกจกรรม เปนการจดกจกรรมตามวาระหรอโอกาสตางๆ เชน นทรรศการ การประกวด การแขงขน สปดาหหองสมด เปนตน ขอดของสอนคอ เปนการประชาสมพนธใหกบประชาชนจ านวนมาก และมงเนนไดกบกลมประชาชนเปาหมาย ขอจ ากดคอ อาจตองใชงบประมาณ และเวลาในการจดกจกรรม

5. สอโสตทศน เปนสอทใชทงภาพและเสยง มกใชในโอกาสพเศษตางๆ เชน วดทศน สไลด ภาพยนตร เปนตน ขอดของสอประเภทนคอ มภาพ และเสยงทสามารถท าใหผชมเกดความสนใจ และสามารถยอนกลบมาดเมอตองการได สวนขอจ ากดคอใชงบประมาณและเวลาสง และอาจไมสามารถเขาถงกลมผชมจ านวนมากได และตองใชอปกรณ 6. สออเลกทรอนกส เปนสอทสามารถเชอมโยงกบผทมสวนไดสวนเสยของหองสมดไดอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยงดวยความกาวหนาทางเทคโนโลย หองสมดอาจใชเครอขายทางสงคม (social network) เชน Twitter, Face book ในการตดตอกบชมชนทใหบรการ และสามารถประชาสมพนธ เผยแพร ขอมลขาวสาร แลกเปลยนความคดเหนได ขอดของสอประเภท

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

33 | ห น า

นคอ สามารถใชไดทกท ทกเวลา มความรวดเรว สวนขอจ ากดคอ ตองมอปกรณและตองสามารถเขาถงเครอขายไดอยางรวดเรว

วธการประชาสมพนธ มหลายวธและใชสอตางๆ กน ดงน 1. การประชาสมพนธแบบกนเองหรอแบบไมเปนทางการ วธนบรรณารกษเปนบคคลทส าคญทสดทจะบอกกลาวชแจงงานของหองสมดแกผเกยวของดวยวาจาและการสนทนา ความยมแยมแจมใส และการเปนกนเองของบรรณารกษทมตอผใกลชด จะเปนสงทชวยกระชบความสมพนธและความเขาใจอนดใหเกดขนระหวางผใชกบหองสมด

2. การประชาสมพนธโดยอาศยงานของหองสมดเปนเครองมอ หมายถง การจดหองสมดใหถกตองตามหลกวชา จดบรการทด และจดกจกรรมสม าเสมอ

3. การประชาสมพนธโดยอาศยกจกรรมของหองสมด เชน เมอหองสมดจะจดกจกรรมเรองใดๆ ควรแจงครอาจารย นกเรยน ผปกครอง ชมชนและหองสมดอนทกครง เพอชกจงใหเกดความรวมมอและมารวมกจกรรม

4. การประชาสมพนธโดยใชสอมวลชน ไดแก การเขยนบทความ จดรายการสงเสรมความเขาใจในเรองหนงสอ หองสมดและการอาน ทางหนงสอพมพ วทย โทรทศน รวมทงสอตางๆ ทโรงเรยนผลตขนในโอกาสทสามารถจะท าได 5. การประชาสมพนธโดยรวมมอกบหองสมด องคการและสถาบนอนๆในชมชน ทสนใจจะปรบปรงและสงเสรมการศกษา วฒนธรรมและความเจรญงอกงามทางจตใจ โดยการสรางสรรคสงทมคณคาดวยการรวมจดรายการตางๆ ในโอกาสพเศษรวมกบหองสมดและองคการหรอสถาบนนนๆ

6. การประชาสมพนธโดยใชรายงานของหองสมด ซงเปนสวนหนงทจะชวยประชาสมพนธงานหองสมดไดเปนอยางด และเปนทนาเชอถอเพราะมสถตตวเลขตางๆ ประกอบอยางชดเจน แสดงผลงานของหองสมดและคณคาของหองสมด ซงจะชวยใหผปกครองนกเรยนและผเกยวของไดทราบโดยทวถงกน

กระบวนการในการประชาสมพนธ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

34 | ห น า

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 3 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 3

สรป การบรหารจดการองคกรยคใหม สารสนเทศเปนสงส าคญทจะชวยเพมประสทธภาพ

ขององคกรและความสามารถสรางไดเปรยบทางการแขงขน โดยเฉพาะองคกรชนน าในปจจบนการบรหารจดการ จงจ าเปนตองมความสามารถในการพฒนาองคอยางนอย 4 ดาน ไดแก การเพมประสทธภาพ การเพมคณภาพ นวตกรรมหรอการประดษฐคดคนสงใหม และการตอบสนองความตองการของลกคาหรอผใชบรการ บรรณารกษจ าเปนตองศกษาระบบบรหารงานหองสมด ซงมองคประกอบ 5 ประการ คอ วตถประสงค โครงสรางของระบบ ความสมพนธเกยวโยงซงกนและกน ลกษณะความสมพนธของระบบภายในและระบบอนๆ และคณภาพของระบบ การประชาสมพนธหองสมด เปนกจกรรมทมความส าคญมากในการด าเนนงานทกประเภท เพราะสรางความเขาใจอนดและประสานงานใหเกดขนระหวางผด าเนนงาน ผบรหาร คร นกเรยน ผปกครอง และชมชน ซงมวตถประสงคในการประชาสมพนธ คอ เพอเผยแพรใหทราบถงกจกรรมของหองสมด เพอเสนอขาวและความเคลอนไหวของหองสมด เพอใหไดรบความนยม เหนคณคา และมผมาใชบรการของหองสมด เพอใหมผสนบสนนหองสมดใหเจรญกาวหนา และเพอใหผอนมสวนรวมในการปรบปรงกจการหองสมด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

35 | ห น า

Input Process Output Outcome

Input Process Output Outcome

ใบงำนท 3

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 3 หองสมดโรงเรยน

ค ำชแจง ใบงำนท 3 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ กำรบรหำรงำนหองสมด

ค ำสง จงอธบำยระบบกำรบรหำรจดกำรหองสมดจำกแผนผงทก ำหนดให

แนวทำงกำรตอบ

จากแผนผงขางตนสามารถอธบายระบบการบรหารจดการหองสมดไดดงน ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................

จากแผนผงขางตนสามารถอธบายระบบการบรหารจดการหองสมดไดดงน Input คอ ทรพยากรหองสมด ทไดบนทกขอมลในฐานขอมลหองสมด (Process) และผใชสามารถสบคนขอมลไดผาน Online Public Access Catalog (Output) สวน Outcome เปนประสทธภาพและประสทธผลของการบรการของหองสมด ทสอดคลองกบความพงพอใจของผใชบรการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

36 | ห น า

ตอนท 4 กำรจดกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

ทรพยำกรสำรสนเทศ

ทรพยากรสารสนเทศ หมายถง แหลงสารสนเทศทกรปแบบทหองสมดไดคดเลอก จดหา วเคราะหและจดรวบรวม อยางเปนระเบยบไวใหผใชคนควาหาสารสนเทศทตองการ และจดบคคลากรบรการสารสนเทศเพอคอยอ านวยความสะดวกแกผใช ประเภทของทรพยำกรสำรสนเทศหองสมด

ทรพยากรสารสนเทศหองสมดมหลายรปแบบ แบงออกไดเปน 5 ประเภท คอ 1. สงตพมพบนแผนกระดาษ เชน หนงสอ วารสาร นตยสาร หนงสอพมพ จลสาร กฤตภาค 2. สงบนทกลายลกษณอกษรดวยมอ เชน จดหมายตอบโต ตนฉบบลายมอดวยตวเขยน หรอพมพ 3. สอโสตทศน เชน รปภาพ แผนท แผนภม ภาพเคลอนไหว ภาพยนตร แถบวดทศน 4. วสดยอสวน เชน ไมโครฟลม ไมโครฟช ไมโครคารด

5. สออเลกทรอนกส เชน แผนจานแมเหลก แถบแมเหลก จานเสยง ซดรอม

หนงสอ เปนสงพมพทเกดจากความร ความคดสตปญญา และประสบการณของมนษยจดท าเปนรปเลมหนงสอ แบงตามลกษณะเนอหาได 5 ประการ คอ

1. หนงสอสารคด (nonfiction) 2. หนงสอบนเทงคด (fiction) 3. ต ารา (textbook) 4. หนงสออางอง (reference book) 5. สงพมพรฐบาล (government publication) วารสารและหนงสอพมพ (Periodical) เปนสงพมพทออกเปนตอนๆ ตอเนองกน มก าหนดระยะเวลาทออกแนนอนสม าเสมอและตดตอกนไปตามล าดบ เชน รายวน รายสปดาห รายปกษ รายเดอน และรายสามเดอนวารสารและหนงสอพมพ เปนสงพมพตอเนองทเสนอ เนอหาสาระในรปแบบตางๆ โดยเฉพาะมการจดท าวารสารหลายลกษณะซงแตละลกษณะ มชอเรยกดงน นตยสาร (Magazine) เปนสงพมพทใหความบนเทงและความรทวไปไมเนนหนกทางวชาการ วารสารทางวชาการ (Journal ) เปนสงพมพทจดพมพโดยสมาคมทางวชาการ สถาบนหรอหนวยงานวชาการ สาขาวชาใดวชาหนง ขอบเขตของเนอเรองประกอบดวยบทความ รายงาน และขาวความเคลอนไหวทางวชาการ วารสารวเคราะหและวจารณขาว (review journal) เปนสงพมพทเสนอขาวในรปของการวเคราะห วจารณ ขาวทน ามาเสนอสวนใหญ ไดแกขาวเศรษฐกจ การเมอง สงคมและวฒนธรรม จลสาร และ กฤตภาค (pamphlets) เปนสงพมพทใหสารสนเทศเรองใดเรองหนงสวนมากเปนสารสนเทศ ททนสมยอยในความสนใจของบคคลทวไป

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

37 | ห น า

กฤตภาค(clipping) เปนบทความเหตการณส าคญเรองราวตางๆ รปภาพรปบคคลทมชอเสยงแผนทหรอสารสนเทศอนๆ

สอโสตทศน (audio-visual materials) โสตทศนวสด หรอวสดไมตพมพ (Non-book materials หรอ (Non-print materials) วสดยอสวน (micrographic หรอ microforms) หมายถง วสดทบนทกสารสนเทศจากสงพมพทเปน หนงสอวารสาร หนงสอพมพ วทยานพนธ จดหมายโตตอบ หนงสอ หายาก ตนฉบบ โดยการถายในลกษณะยอสวนลงบน แผนฟลมขนาดเลกเพอประหยด เนอทในการเกบ และปองกน การฉกขาด ท าลายแบงได 2 ประเภทคอฟลมโปรงแสง และ บตรทบแสง สออเลกทรอนกส (electronic media) หมายถง สอทบนทกสารสนเทศดวย วธการทางอเลกทรอนกส อาจอยในรปของ สอบนทกขอมลประเภทสารแมเหลก เชน แผนจานแมเหลกชนดออน (floppy disk) และสอประเภทจานแสง (optical disk) ซดรอม (CD-Rom) บนทกอกขระแบบดจตอลไมสามารถอานไดดวยตาเปลา ตองใชเครองคอมพวเตอรบนทกและอานขอมล

กำรคดเลอกและจดหำทรพยำกรสำรสนเทศ

การจดหาทรพยากรสารสนเทศ (Acquisition) หมายถง กระบวนการด าเนนงานของเพอใหไดทรพยากรสารสนเทศมาใหบรการแกผใชในหองสมดและศนยสารสนเทศ ซงการจดหาทรพยากรสารสนเทศของหองสมดโดยทวไป วธกำรจดหำทรพยำกรสำรสนเทศ วธการจดหาทรพยากรสารสนเทศเขาหองสมดม 5 วธ ไดแก 1. การจดซอ การจดซอเปนวธทหองสมดใชในการจดหามากทสด วธการจดซอทรพยากรสารสนเทศทวไปทหองสมดนยมใช การสงซอแบบประจ า (Standing order) การสงซอแบบเสนอใหเลอก (Blanket approval order) และการสงซอแบบใหตวแทนเลอกให (Block order) 2. การขอและรบบรจาค เนองจากมทรพยากรสารสนเทศจ านวนมากทมคณคาและไมมวางจ าหนาย แตผผลตยนดทจะบรจาคเพอเปนวทยาทาน และยงเปนการประหยดงบประมาณของหองสมดวธหนง หองสมดอาจท าเปนครงคราวหรอขอสมครเปนสมาชกเพอรบทรพยากรสารสนเทศนนเปนประจ า แหลงทบรจาค 3. การแลกเปลยน วตถประสงคของการแลกเปลยนทรพยากรกนระหวางหองสมด คอ การจดหาทรพยากรทไมมจ าหนายโดยทวไป เชน วทยานพนธ สารนพนธ สงพมพของหองสมดหรอหนวยงานทสงกด รายงานการประชมหรอสมมนา รายงานประจ าป เปนตน ซงทรพยากรสารสนเทศทจะแลกเปลยนดงกลาวหองสมดมซ า จ านวนมากเกนความจ าเปน หรอไมตรงกบความตองการของหองสมด 4. การบอกรบ การบอกรบวารสาร และฐานขอมลทรพยากรสารสนเทศอเลกทรอนกส ออนไลน เชน บทความวารสาร หนงสอ วทยานพนธ รายงานการประชม เอกสารอน ๆ เปนตน 5. การผลตหรอจดท าขนเอง หองสมดจ าเปนตองมการผลตทรพยากรสารสนเทศเพอใหบรการแกผใช ซงทรพยากรสารสนเทศทหองสมดผลตหรอจดท าขน ไดแก กฤตภาค รปภาพ ดชน บรรณานกรม จลสาร วารสารและสงพมพตาง ๆ ของหองสมด ส าเนาเอกสาร วสดยอสวน วด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

38 | ห น า

ทศน ซดรอม ดวด ฯลฯ รวมทงการแปลงสอสงพมพเปนสออเลกทรอนกสเพอประหยดเนอทจดเกบ หรอเพออ านวยความสะดวกในการเขาถงทรพยากรสารสนเทศของหองสมดโดยเฉพาะสงพมพลกษณะพเศษ เชน หนงสอหายาก ตนฉบบตวเขยน เปนตน หองสมดจะใหบรการสออเลกทรอนกสตางๆ ในรปแบบของแผนซดรอม แผนดวด หรอฐานขอมลออนไลนทเปน Web-based application

กำรจดหมวดหมทรพยำกรสำรสนเทศ

การวเคราะหทรพยากรสารสนเทศ หรอการจดหมหนงสอ ทรพยากรสารสนเทศตางๆ เปนกระบวนการจดระเบยบความร จดเปนเนอหาส าคญ ส าหรบการศกษาสาขาวชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร เปนงานเทคนคของหองสมด เพอชวยใหผใชบรการเขาถงทรพยากรสารสนเทศทผานกระบวนการวเคราะหเนอหา ก าหนดหมวดหม สาขาวชา จดท ารายการตางๆตามโครงสรางขอมลทเปนมาตรฐานสากลไดอยางสะดวกและรวดเรว

วตถประสงคของกำรจดหมหนงสอ

เพออ านวยความสะดวกแกผใชหองสมดและบรรณารกษในการสบคนหนงสอในหองสมด เมอทราบเลขเรยกหนงสอ จะชวยใหผใชคนพบหนงสอทตองการทกชอเรองทมเนอหาเหมอนกนหรอสมพนธกนทใหบรการในหองสมด

ประโยชนของกำรจดหม

1. ใชเพอก าหนดเลขเรยกหนงสอเพอทจะไดรวา ควรจดเกบหนงสอนนไวตรงทใดบนชน ในกรณเชนน หนงสอแตละเลมจะมเลขหมเพยงเลขเดยว และใชหวเรองเปนตวบอกถงรายละเอยดของเนอหา

2. ใชเพอบอกลกษณะของเนอหา และก าหนดเลขเรยกหนงสอไปดวย ในขณะเดยวกนสามารถก าหนดหวเรองไดหลายหวเรองไดถาจ าเปน และหวเรองรองใชส าหรบบอกรายละเอยดของเนอหา

หลกการจดหมหนงสอ การจดหมหนงสอไดถกตองบรรณารกษตองทราบเนอหาของหนงสอแตละชอเรองวาเปนความรสาขาวชาใด ดงนน เพอใหทราบเนอหาของหนงสอเปนล าดบแรก (รตนา ณ ล าพน, 2549: 7-8) ควรพจารณาสวนตาง ๆ ของหนงสอตามล าดบ ดงน

1. ชอเรอง บางกรณบรรณารกษจะทราบเนอเรองของหนงสอไดจากชอเรอง แตบางครง ชอเรองอาจท าใหเขาใจเนอหาผดไปจากทเปนจรง

2. ค าน า รายละเอยดในหนาค าน า แสดงใหทราบวตถประสงคของผแตง และสวนพบของใบหมปก (Flap) จะใหรายละเอยดทวไปของหนงสอพอสงเขป

3. สารบญ เปนแหลงขอมลชวยใหทราบเนอหาของหนงสอ

4. หนงสอบางเลมทไมมสารบญใหพจารณาหวขอของแตละบท (Chapter Heading) หมายถง บรรณานกรมและรายชอแหลงขอมลทผแตงใชในการเรยบเรยงงานนนๆ

5. พจารณาเนอหา (Text) ของหนงสอ

6. ถาหากบรรณารกษไมมความรหรอคนเคยกบเนอหาของหนงสอทซบซอน จ าเปนตองศกษาขอมลของหนงสอจากแหลงของหนงสอเลมนนๆ จากแหลงขอมลอน เชน บรรณานกรม รายชอสงพมพ บทวจารณ และสงพมพอางองอนๆ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

39 | ห น า

7. หากปฏบตตามหวขอ 1-6 แลวยงไมสามารถก าหนดเลขหมหนงสอได ใหบรรณารกษปรกษาผเชยวในสาขาวชานน ๆ เพอใหทราบเนอหาทแทจรงของงานนนๆ

แนวทางทวไปของการจดหมหนงสอ 1. พจารณาวา หนงสอแตละชอเรองควรจดไวทเลขหมใดจงจะเปนประโยชนตอผใชมากทสดจดแบงประเภทหนงสอตามท ๆ จะไดใชประโยชนมากทสด

2. พจารณาเนอหาเปนล าดบแรก ตอจากนนจงพจารณารปแบบ (form) ยกเวนหนงสอประเภทวรรณกรรมทตองพจารณารปแบบเปนล าดบแรกและเนอหาเปนล าดบรอง

3. จดแบงประเภทหนงสอ ตามเนอหาเฉพาะมากกวาตามหวเรองทวไป ก าหนดเลขหมเฉพาะทสดส าหรบหนงสอแตละชอเรอง

4. เมอหนงสอมหวขอ 2 หรอ 3 หวขอ ใหยดหวขอทเดนทสด หรอหวขอทพดถงเปนอนดบแรก ถาหนงสอพดถงมากกวา 3 หวเรอง ใหใสไวในหมทวไป ซงจะครอบคลมหวขอทงหมด

5. พจารณาเลขหมจากตารางเลขหมฉบบสมบรณ มใชก าหนดเลขหมจากดรรชน หากหนงสอชอเรองใดชอเรองหนงมเนอหามากกวา 1 เรอง ใหจดหมหนงสอไวทเลขหมของเนอหาทปรากฏเดนชดทสด

6. หนงสอทมเนอหาหลายเรองรวมอยในเลมเดยวกน หากสามารถตดสนวา เนอหาเรองใดเดนทสด กใหก าหนดเลขหมส าหรบเนอหาดงกลาว ในกรณทเนอหาแตละเรองเปนอสระจากกน ใหจดหมโดยพจารณาวตถประสงคหรอความตงใจของผแตงเปนหลก

7. ก าหนดเลขหมตามเนอหาทปรากฏเปนสวนแรก หากไมสามารถระบวาเนอหาสวนใดเปนเนอหาทเดนทสด

8. ก าหนดเลขหมกวาง ๆ ทครอบคลมเนอหาดานตาง ๆ ทปรากฏการจดหมหนงสอทมหวเรองคลายๆ กนไดอยางตอเนอง ขอแนะน าใหตรวจสอบเลขหมทจะใชกบหนงสอเลมอนๆ ทมเลขหมแลวเสยกอน เพอใหแนใจวาหนงสอเลมนนเหมาะทจะอยในหมใด ซงท าไดโดยการตรวจสอบโดยตรงกบหนงสอทอยบนชนหรอกบรายการบตรทไดจดหมเรยบรอยแลว

กำรเตรยมทรพยำกรสำรสนเทศออกบรกำร

ขนตอนการเตรยมทรพยากรสารสนเทศออกบรการ

1. ตรวจสอบรายการหนงสอทไดรบเขาหองสมด

2. เปดหนงสอใหม ประทบตราหนงสอ ตราทใชประทบเปนตราชอหองสมดของ แตละแหง

3. วเคราะหหมวดหมหนงสอ /ท าบตรรายการ

4. ลงทะเบยนดวยระบบมอ

5. ลงทะเบยนดวยระบบคอมพวเตอร 6. ปรนตบารโคด และตดบารโคดหนงสอทสนและปก

7. ตดใบก าหนดสง

8. ตดแถบแมเหลก

9. ตดตงสญญาณเตอนขโมย

10. หมปกหนงสอ

11. น าขนชนออกบรการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

40 | ห น า

กำรส ำรวจและจ ำหนำยทรพยำกรสำรสนเทศ

เหตผลกำรจ ำหนำย

1. หนงสอทมการใชนอย หรอไมมการใชเลย 2. หนงสอทมเนอหาลาสมย เปนฉบบซ า ไมเหมาะสมทจะใหบรการ

3. หนงสอทมสภาพเกาช ารดเกนกวาจะซอมแซมได กำรส ำรวจหนงสอ การส ารวจหนงสอมวตถประสงคดงน คอ 1. เพอใหทราบวามหนงสออยตรงตามต าแหนงแหงทบนชนหนงสอหรอไม 2. เพอตรวจสภาพของหนงสอ ช ารดมากนอยเพยงไร ควรจดการซอมหรอควรจ าหนายออก หรอควรซอมาแทนใหม และเพอจะไดทราบวาบตรหนงสออยครบถวนถกตองเรยบรอยหรอไม 3. เพอใหทราบวา หนงสอยงอยครบถวนหรอสญหายไปจ านวนเทาไร เปนหนงสออะไร ควรจะซอมาแทนหรอไม การส ารวจหนงสอควรจดท าทกปอยางนอยปละ 1 ครง ในระยะปดเทอมปลาย หลงจากนกเรยนสอบปลายภาคเสรจแลว ซงเปนระยะทไมมผใดใชหองสมด

วธด ำเนนกำรส ำรวจ

1. กอนจะท าการส ารวจหนงสอ บรรณารกษจะตองประกาศและแจงใหผทยงไมไดคนหนงสอน าหนงสอมาคนทหองสมด เพอใหหนงสอทกเลมอยในหองสมด ท าใหสะดวกแกการส ารวจ

2. น าหนงสอทกเลมจดขนชน เรยงล าดบตามเลขหม 3. ตรวจสอบการเรยงล าดบของบตรแจงหมใหถกตอง

4. ตรวจดหนงสอแตละเลมบนชนหนงสอกบบตรแจงหม เพอทจะไดทราบวามหนงสอเลมใดสญหายไปบางหรอไม การตรวจสอบตองตรวจดอยางละเอยด โดยดเลขหมทหลงปกในบตรหนงสอและเลขทะเบยนหนงสอใหตรงกบบตรแจงหมหนงสอ ในการส ารวจหนงสอควรท างานดวยกน 2 คน คนหนงส ารวจรายการในบตร อกคนหนงส ารวจหนงสอบนชน จะชวยใหส ารวจหนงสอไดรวดเรวและถกตอง

5. ท าเครองหมายในบตรแจงหมหลงเลขทะเบยนของหนงสอทส ารวจพบและไมพบพรอมทงลงวนททส ารวจไวดวย

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

41 | ห น า

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 4 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 4

สรป ทรพยากรสารสนเทศ หมายถง แหลงสารสนเทศทกรปแบบทหองสมดไดคดเลอก จดหา วเคราะหและจดรวบรวม อยางเปนระเบยบไวใหผใชคนควาหาสารสนเทศทตองการ และจดบคคลากรบรการสารสนเทศเพอคอยอ านวยความสะดวกแกผใช ประเภทของทรพยากรสารสนเทศหองสมด แบงออกไดเปน 5 ประเภท คอ สงตพมพบนแผนกระดาษ สงบนทกลายลกษณอกษรดวยมอ สอโสตทศน วสดยอสวน และสออเลกทรอนกส การวเคราะหทรพยากรสารสนเทศ หรอการจดหมหนงสอ ทรพยากรสารสนเทศตางๆ เปนกระบวนการจดระเบยบความร จดเปนเนอหาส าคญ ส าหรบการศกษาสาขาวชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร เปนงานเทคนคของหองสมด เพอชวยใหผใชบรการเขาถงทรพยากรสารสนเทศทผานกระบวนการวเคราะหเนอหา ก าหนดหมวดหม สาขาวชา จดท ารายการตางๆตามโครงสรางขอมลทเปนมาตรฐานสากลไดอยางสะดวกและรวดเรว โดยมวตถประสงคของการจดหมหนงสอเพออ านวยความสะดวกแกผใชหองสมดและบรรณารกษในการสบคนหนงสอในหองสมด เมอทราบเลขเรยกหนงสอ จะชวยใหผใชคนพบหนงสอทตองการทกชอเรองทมเนอหาเหมอนกนหรอสมพนธกนทใหบรการในหองสมด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

42 | ห น า

ใบงำนท 4

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 4 กำรจดกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

ค ำชแจง ใบงำนท 4 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ กำรจดกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

ค ำสง จงยกตวอยำงทรพยำกรสำรสนเทศในหองสมดประเภทตำงๆ ในชองวำงท ก ำหนดให

แนวทำงกำรตอบ

ทรพยากรสารสนเทศหองสมดมหลายรปแบบ แบงออกไดเปน 5 ประเภท คอ 1. สงตพมพบนแผนกระดาษ เชน ......................................................................................... 2. สงบนทกลายลกษณอกษรดวยมอ เชน ............................................................................ 3. สอโสตทศน เชน ............................................................................................................... 4. วสดยอสวน เชน ............................................................................................................. .. 5. สออเลกทรอนกส เชน ......................................................................................................

ทรพยากรสารสนเทศหองสมดมหลายรปแบบ แบงออกไดเปน 5 ประเภท คอ 1. สงตพมพบนแผนกระดาษ เชน หนงสอ วารสาร นตยสาร หนงสอพมพ จลสาร กฤตภาค 2. สงบนทกลายลกษณอกษรดวยมอ เชน จดหมายตอบโต ตนฉบบลายมอดวยตวเขยน หรอพมพ 3. สอโสตทศน เชน รปภาพ แผนท แผนภม ภาพเคลอนไหว ภาพยนตร แถบวดทศน 4. วสดยอสวน เชน ไมโครฟลม ไมโครฟช ไมโครคารด 5. สออเลกทรอนกส เชน แผนจานแมเหลก แถบแมเหลก จานเสยง ซดรอม

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

43 | ห น า

ตอนท 5 กำรบรกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

กำรจดบรกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

งานบรการถอเปนหวใจของงานหองสมด เกยวของกบผใชบรการโดยตรง มสวนส าคญในการชวยสงเสรมใหนกเรยน และครผสอนเขาใชหองสมดมากขน ท าใหการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนยอมมคณภาพดวย งานบรการของหองสมดไดแก การปฐมนเทศและแนะน าการใชหองสมด บรการการอาน บรการสบคนทรพยากรสารสนเทศ บรการยม-คน ทรพยากรสารสนเทศ บรการหนงสอจอง บรการตอบค าถามและชวยการคนควา (บรการเอกสารสนเทศ) อนเทอรเนตเพอการเรยนร ทงนเพออ านวยความสะดวกแกผใชในการศกษาคนควา ประเภทของงานบรการทสวนใหญจดใหบรการในหองสมดโรงเรยน ไดแก

1. การปฐมนเทศและแนะน าการใชหองสมด เปนการแนะน าใหนกเรยนรจกใชหองสมดจะจดในโอกาสทเปดภาคเรยนใหมตอนตนปการศกษา แนะน าใหนกเรยนใหมใหรจกหองสมด วธการปฐมนเทศอาจฉายวดทศนเกยวกบวธใชหองสมดใหชมประกอบการบรรยาย แจกแผนพบ หรอจลสารคมอการใชหองสมด เนอหาประกอบดวย ประวตหองสมดอยางยอ จ านวนบคลกากร จ านวนทรพยากรสารสนเทศ แผนผงหองสมด ระเบยบขอบงคบ มารยาทในการใชหองสมด การจดหมวดหมหนงสอ และการระวงรกษาหนงสอ อาจบรรยายเพยงอยางเดยวหรอบรรยายพรอมน าชมหองสมดดวยกได 2. บรการการอาน หองสมดจดหาทรพยากรสารสนเทศใหบรการหลากหลาย ครบถวนตรงตามความสนใจและความตองการของผใช และสอดคลองตรงตามหลกสตรการเรยนการสอนจดสถานทใหสะดวกตอการใชบรการผใช จดท าปายแนะน าหนงสอหรอขาวสารเผยแพรอยางสม าเสมอ วางในต าแหนงทเหนไดชดเจน

3. บรการสบคนทรพยากรสารสนเทศ (Information Retrieval Services) เปนบรการสงเสรมการใชหองสมด โดยการแนะน าวธการสบคนทรพยากรทงระบบการใชบตรรายการ เพอใหผใชสามารถสบคนทรพยากรสารสนเทศไดดวยตนเอง และใหเจาหนาทชวยสบคนให หองสมดทมระบบหองสมดอตโนมต จะใหบรการสบคนฐานขอมลรายการบรรณานกรมออนไลน (OPAC : Online Public Access Catalog) เปนบรการทชวยใหผใชสามารถสบคนขอมลบรรณานกรมของทรพยากรสารสนเทศทมในหองสมดดวยระบบคอมพวเตอรออนไลน โดยหองสมดแตละแหงจะจดท าฐานขอมลนขนเอง ในปจจบนยงเปนบรการทชวยใหผใชสามารถเขาถงสารสนเทศทมอยในหองสมด และหองสมดอนๆ ตลอดจนแหลงสารสนเทศตางๆ ไดสะดวกรวดเรวยงขน และผใชยงสามารถสบคนทรพยากรของหองสมดตางๆ ทเชอมโยงกบระบบเครอขายไดอกดวย 4. บรการยม-คนทรพยากรสารสนเทศหรอบรการจาย-รบ (Circulation Services) เปนบรการพนฐานของหองสมดซงหองสมดจะตองก าหนด นโยบายและระเบยบขอบงคบการยมทรพยากรในหองสมด เพอเปนแนวทางในการปฏบตอยางชดเจน เชน ผมสทธเขาใชหองสมด ระยะเวลาการยม เปนตน บรการใหยมและรบคนเปนบรการทเปดโอกาสใหผใชยมทรพยากร ประเภทตพมพและประเภทไมตพมพออกไปศกษาคนควานอกหองสมดได ยกเวน ทรพยากรสารสนเทศบางประเภท เชน หนงสออางอง วารสารฉบบลาสด วารสารฉบบเยบเลม จลสาร กฤตภาค ราชกจจานเบกษา คมอมหาวทยาลยและวทยานพนธ ในปจจบนหองสมดโรงเรยนหลายแหงได

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

44 | ห น า

น าระบบ รหสแทง (Barcode) มาใชในการใหบรการใหยมและรบคนทรพยากรสารสนเทศ ซงท าใหบรการเปนไปอยางสะดวกและรวดเรวมากขน บรการใหยมและรบคนยงรบผดชอบ การท าบตรสมาชก ตออายบตรสมาชก รวมทงรบแจงการท าบตรสมาชกและทรพยากรสารสนเทศทยมออกสญหาย เปนตน

นอกจากนบางหองสมดยงจดใหมบรการยมอกประเภทหนง โดยเปดโอกาสใหผใชหองสมดสามารถจองหนงสอทมผอนยมออกไปจากหองสมดและยงไมครบก าหนดสงได โดยผใชกรอกแบบฟอรมหรอแจงความจ านงขอจองหนงสอเลมนนๆ ไวทงานบรการยม-คน เมอหองสมดไดรบหนงสอคนมาจะตดตอใหผจองมายมหนงสอดงกลาวไปได บรการนเรยกวา “บรการหนงสอจอง”

5. บรการหนงสอส ารอง (Reserved Books Services) เปนการบรการใหยมประเภทหนง แตมระเบยบการยมพเศษกวาหนงสอทวไป ก าหนดระยะเวลาในการยมและการปรบแตกตางจากหนงสอทวไป กลาวคอ จะมก าหนดระยะเวลาในการยมสนกวาปกต เพอใหผอานใชหนงสอไดอยางทวถง เนองจากเปนหนงสอทครผสอนก าหนดใหเปนหนงสออานประกอบในรายวชาใดวชาหนงและไดแจงใหบรรณารกษจดแยกหนงสอดงกลาวออกเพอใหบรการแกผเรยนโดยเฉพาะ

6. บรการตอบค าถามและชวยการคนควาหรอบรการสารสนเทศ (Reference and Information Services) เปนบรการสารสนเทศทใหความชวยเหลอและแนะน าแกผใชหองสมดในดานตาง ๆ และอ านวยความสะดวกในการใชหองสมดเพอเขาถงแหลงขอมล มทงบรการชวยคนหาค าตอบอยางถกตอง และบรการแนะน าใหผใชสามารถคนหาดวยตนเองได ตงแตค าถามงาย ๆ ไปจนถงค าถามทยาก การน าชมหองสมด การใชหองสมด การคนหาสงพมพเพอท ารายงาน การใชบตรรายการส าหรบทรพยากรบางประเภท บตรดรรชนวารสาร การสบคนฐานขอมลและการเขยนบรรณานกรม เปนตน

7. บรการอนเทอรเนตเพอการเรยนร หองสมดโรงเรยนจดบรการอนเทอรเนตใหแกนกเรยน โดยมวตถประสงคในการใหบรการอนเทอรเนตเพอการเรยนร การสบคนขอมลโดยผานระบบเครอขายอนเตอรเนต ขอมล ความร ขาวสาร และความบนเทงททนสมย เนอหาสาระเปนประโยชนตอการเรยนร และไมขดตอศลธรรมอนดงาม ซงผใชสามารถสบคนขอมลจากแหลงขอมลตาง ๆ ทเชอมโยงกนอยทวโลก ส าหรบขอมลตางๆทมใหบรการนนมทงประเภททไมตองเสยคาใชจายและตองเสยคาใชจายใน การใหบรการอนเทอรเนตในหองสมดโรงเรยนจงตองก าหนดกฎระเบยบ และมผดแลใหการใชบรการของนกเรยนเปนไปดวยความเรยบรอย และเกดประโยชนในการเรยนรอยางแทจรง

8. บรการโสตทศนวสด (Audio – Visual Materials Services) เปนบรการใหยมทรพยากรประเภทไมตพมพ ไดแก วดทศน เทปเสยง ฟลมสตรป แผนท รปภาพ สไลด วสดยอสวน ภาพโปรงใส เปนตน ตลอดจนการใชทรพยากรดงกลาวภายในหองสมด 9. บรการถายส าเนาเอกสาร (Photocopies Services) เปนบรการทชวยใหผใชไมตองเสยเวลาในการคดลอก ขอความจากสงพมพตางๆในหองสมด โดยผใชตองเสยคาบรการตามทหองสมดก าหนด

10. บรการอนๆ เปนบรการทหองสมดจดขนเพอสงเสรมการใชหองสมด หรอบรการความรแกชมชน เชน การจดนทรรศการ การบรรยายพเศษ เปนตน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

45 | ห น า

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 5 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 5

สรป |

งานบรการถอเปนหวใจของงานหองสมด เกยวของกบผใชบรการโดยตรง มสวนส าคญในการชวยสงเสรมใหนกเรยน และครผสอนเขาใชหองสมดมากขน ท าใหการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนยอมมคณภาพดวย งานบรการของหองสมดไดแก การปฐมนเทศและแนะน าการใชหองสมด บรการการอาน บรการสบคนทรพยากรสารสนเทศ บรการยม-คน ทรพยากรสารสนเทศ บรการหนงสอจอง บรการตอบค าถามและชวยการคนควา (บรการเอกสารสนเทศ) อนเทอรเนตเพอการเรยนร ทงนเพออ านวยความสะดวกแกผใชในการศกษาคนควา ประเภทของงานบรการทสวนใหญจดใหบรการในหองสมดโรงเรยน ไดแก การปฐมนเทศและการแนะน าการใชหองสมด บรการการอาน บรการสบคนทรพยากรสารสนเทศ บรการยม-คนทรพยากรสารสนเทศหรอบรการจาย-รบ บรการหนงสอส ารอง บรการตอบค าถามและชวยการคนควาหรอบรการสารสนเทศ บรการอนเทอรเนตเพอการเรยนร บรการโสตทศนวสด บรการถายส าเนาเอกสาร และบรการอนๆ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

46 | ห น า

ใบงำนท 5

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 5 กำรบรกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

ค ำชแจง ใบงำนท 5 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ กำรบรกำรทรพยำกรสำรสนเทศ

ค ำสง จงบอกประเภทของงำนบรกำรทสวนใหญทจดบรกำรในหองสมดโรงเรยน ในชองวำงทก ำหนดให

ประเภทของงานบรการทสวนใหญจดใหมการบรการในหองสมดโรงเรยน ไดแก ............................................................................................................................. ......... ........................................................................................................ .................................................... ............................................................................................................................. ............................... ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............................... ............................................................................................................................. ............................... .................................................................................. .......................................................................... ............................................................................................................................. ............................... ................................................................................................................................................... ......... ........................................................................................................................ .................................... ............................................................................................................................. ...............................

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

47 | ห น า

แนวทำงกำรตอบ

ประเภทของงานบรการทสวนใหญจดใหมการบรการในหองสมดโรงเรยน ไดแก 1. การปฐมนเทศและแนะน าการใช 2. บรการการอาน 3. บรการสบคนทรพยากรสารสนเทศ 4. บรการยม-คนทรพยากรสารสนเทศหรอบรการจาย-รบ 5. บรการหนงสอส ารอง 6. บรการตอบค าถามและชวยการคนควาหรอบรการสารสนเทศ 7. บรการอนเทอรเนตเพอการเรยนร 8. บรการโสตทศนวสด 9. บรการถายส าเนาเอกสาร 10. บรการอนๆ เปนบรการทหองสมดจดขนเพอสงเสรมการใชหองสมด หรอบรการความรแกชมชน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

48 | ห น า

ตอนท 6 กำรจดกจกรรมสงเสรมกำรอำน

การอานมความส าคญ มบทบาทตอชวตของคนเราตงแตเดกจนตลอดชวต เกยวของกบการด าเนนชวตของเราทกวน แมการอานจะมความส าคญตอชวตเปนอยางยง แตสงคมไทยขาดการปลกฝงนสยรกการอานใหเดกตงแตอยในครอบครว เปนผลท าใหเดกไทยสวนใหญไมมนสยรกการอาน โรงเรยนจงมหนาทส าคญในการปลกฝงนสยรกการอานใหแกเดก โดยจดกจกรรมจงใจใหเดกๆ รกทจะอานหนงสอ

วตถประสงคของกำรสงเสรมกำรอำน

1. สรางบรรยากาศทจงใจในการอาน

2. ชใหเหนความส าคญและความจ าเปนของการอาน

3. กระตนหรอเราใหเกดความอยากรอยากอานหนงสอ โดยเฉพาะหนงสอทมคณภาพ

4. แนะน าชกชวนใหเกดความพยายามทจะอานใหแตกฉาน เกดความเขาใจในเรองตาง ๆ และสามารถน าความรจากการอานไปใชประโยชน 5. สงเสรมใหมการอานตอเนองจนเปนนสย ประโยชนของกจกรรมสงเสรมกำรอำน

การจดกจกรรมสงเสรมการอาน จะท าใหกลมเปาหมายไดรบประโยชนทงในทางตรงในการสรางนสยรกการอาน และพฒนาทกษะการอาน และประโยชนทางออมในการพฒนาบคลกภาพและความสามารถอน ๆ ดงน 1. ชวยจงใจและเราความสนใจตอหนงสอและการอาน

2. ชวยฝกทกษะทางภาษาและทบทวนเนอหาวชาตาง ๆ

3. ชวยพฒนาความคด

4. ชวยสงเสรมทกษะการใชภาษาดานการฟง พด อาน และเขยน

5. ชวยพฒนาเจตคตทดตอการอาน เพราะเมอกลมเปาหมายไดรบประสบการณ หรอกจกรรมเปนทพงพอใจเกยวกบการอาน รจกวธการอาน และไดเหนหนงสอหลากหลาย ยอมเกดความรสกและมการแสดงออกทดตอการอาน

6. ฝกความรบผดชอบ และปฏบตตามกฎเกณฑ

7. ใหความเพลดเพลนและผอนคลายความเครยด

8. สงเสรมใหเกดความสามคค เออเฟอชวยเหลอกน

การจดกจกรรมจะประสบผลส าเรจผจดตองค านงถงปจจยตาง ๆ ทเกยวของ ไดแก วยและความสนใจ งบประมาณ เวลา สถานท และชนตอนในการจดกจกรรม

รปแบบของกจกรรมสงเสรมกำรอำน

กจกรรมสงเสรมการอานมหลายรปแบบ แบงตามลกษณะของกจกรรมทดงดดความสนใจโดยทางประสาทสมผสอยางใดอยางหรอหลายอยางรวมกน ดงน 1. กจกรรมเราโสตประสาท หมายถงกจกรรมทใชเสยงและค าพดเปนหลก ผรวมกจกรรรมใชทกษะการฟง เชน การเลานทาน การเลาเรองจากหนงสอ การอานหนงสอใหฟง การแนะน าหนงสอ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

49 | ห น า

ดวยปากเปลา การบรรยาย การอภปราย และการบรรเลงดนตรหรอรองเพลง กจกรรมเหลานท าใหเกดความเพลดเพลนในอรรถรสและกระตนความสนใจหนงสอและการอาน

2. กจกรรมเราจกษประสาท หมายถงกจกรรมชวนใหด เพงพนจและอานความหมายของสงทเหนกจกรรมประเภทนไดแก การจดแสดงสงของตาง อาท การจดแสดงภาพถาย ภาพเขยน ภาพประกอบหนงสอ จะมค าบรรยายอธบายสงของทแสดง สรปขอคดเหนเกยวกบสงทจดแสดงหรอประวตความเปนมาตามความเหมาะสม เชน นทรรศการววฒนาการหนงสอไทย นทรรศการเครองจกสาน นทรรศการพชสมนไพร การแสดง

3. กจกรรมเราโสตและจกษประสาท หมายถงกจกรรมซงชวนใหฟงและดไปพรอมๆกน กจกรรมประเภทนดงดดความสนใจไดด เพราะมทง ภาพ เสยงและความเคลอนไหว เชน การเลานทานโดยใชอปกรณประกอบ การฉายภาพยนตร การสาธตตาง ๆ เหตการณ หรอขอเทจจรงทางธรราชาต การแสดงเรองจากหนงสอประกอบดนตรหรอการขบรอง เปนตน

4. กจกรรมทใชทกษะการเขยน เปนกจกรรมสงเสรมการอานโดยการสานตอการอานหรอการฟงเรองจากหนงสอ โดยการเขยนรปแบบตาง ๆ ไดแก การสรปเนอเรอง หรอประเดนส าคญ การแตง การดดแปลงหรอเรยบเรยงเรองใหม การเขยนแสดงความคดเหนเกยวกบเรองทอานหรอไดรบฟงในแงมมตางๆ รวมทงการวาดภาพประกอบเรองเปนตน

5. กจกรรมทมการปฏบตหรอการแขงขน หมายถงกจกรรมทผเขารวมกจกรรมมสวนรวมดวยอยางเตมทโดยลงมอท าทงเรยนร ฝกฝนหรอแขงขน กจกรรมท านองนนอกจากใหความรและสงเสรมการอานแลว ยงสงเสรมบคลกภาพของผรวมกจกรรมอกดวย 6. กจกรรมทจดเปนโครงการ เปนกจกรรมใหญมกจกรรมยอยหลากหลาย มกมความรวมมอจากหลายฝาย เชน คายรกการอาน หองสมดเคลอนท หยดทกอยางเพออาน เปนตน

กจกรรมสงเสรมกำรอำนในหองสมดและกจกรรมสงเสรมกำรอำนนอกหองสมด

การจดกจกรรมสงเสรมการเปนทส าคญของหองสมดทจะท าใหผใชบรการไดใชทรพยากรสารสนเทศอยางหลากหลายคมคา มบรรยากาศการเรยนรทมชวตชวา บรรณารกษนอกจากจะจดกจกรรมสงเสรมการอานในหองสมดแลว ยงสามารถน ากจกรรมสงเสรมการอานไปสภายนอกหองสมด เพอสงเสรมการอานแกคร นกเรยน บคคลทวไป ทไมไดเขาใชหองสมดใหไดรบรขอมลขาวสาร และเปนการประชาสมพนธใหเขาใชหองสมดอกดวย

กำรบรณำกำรกจกรรมสงเสรมกำรอำนรวมกบกลมสำระกำรเรยนรและชมชน

กำรบรณำกำรกจกรรมสงเสรมกำรอำนรวมกบกลมสำระฯ

บรรณารกษหองสมดโรงเรยนนอกจากจะปฏบตงานในหองสมดโรงเรยนแลวจะตองเปนผทมความร ความเขาใจเรองหลกสตรการเรยนการสอนในโรงเรยน ปรบเปลยนกจกรรมสงเสรมการอานใหสอดคลองกบหลกสตร และความตองการของครและนกเรยน บรรณารกษน าเสนอขอมลสารสนเทศตาง ๆ ทเกยวของกบหลกสตรการเรยนการสอน การใหความชวยเหลอในการจดกจกรรม น าเสนอหนงสอใหมทเกยวของ สอการเรยนรใหมๆ แกครผสอน เพอน าไปใชประกอบการเรยนการสอน และสงเสรมการอานใหแกนกเรยน ประชาสมพนธใหครผสอนเหนความส าคญของการสงเสรมการอานและตระหนกวาหนาททครทกคนตองปฏบต กำรบรณำกำรกำรอำนรวมกบชมชน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

50 | ห น า

การจดกจกรรมสงเสรมการอานรวมกบชมชน บรรณารกษหองสมดโรงเรยนจดกจกรรมบรณาการการอานรวมกบชมชนได 2 วธดงน 1. ชมชนเปนผจดกจกรรมและเชญใหหองสมดเขารวมกจกรรม หรอหองสมดขอเขาไปรวมจดกจกรรมสงเสรมการอานดวย 2. หองสมดเปนผจดกจกรรม โดยขอใชสถานทในชมชน หรอเชญชมชนเขามารวมกจกรรมสงเสรมการอานในโรงเรยน เชน เกมสงเสรมการอาน เลานทาน หองสมดสญจร สอนงานประดษฐจากหนงสอ วาดภาพระบายส แรลลการอาน เปนตน

การสงเสรมการอานเปนหนาทหลกของหองสมดโรงเรยน ครบรรณารกษควรจดกจกรรมสม าเสมอ มเอกสารขอมลตาง ๆ ใหเลอกศกษาและน ามาใชมากมาย การจดกจกรรมควรเรมจากสงทงาย ๆ และมความถนด แลวคอยพฒนาตอไปเรอย ๆ จะท าใหหองสมดมชวตชวา บรรณารกษมปฏสมพนธกบผใชหองสมดมากขน

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 6 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 6

สรป การอานมความส าคญ มบทบาทตอชวตของคนเราตงแตเดกจนตลอดชวต เกยวของกบการด าเนนชวตของเราทกวน แมการอานจะมความส าคญตอชวตเปนอยางยง แตสงคมไทยขาดการปลกฝงนสยรกการอานใหเดกตงแตอยในครอบครว เปนผลท าใหเดกไทยสวนใหญไมมนสยรกการอาน โรงเรยนจงมหนาทส าคญในการปลกฝงนสยรกการอานใหแกเดก โดยจดกจกรรมจงใจใหเดกๆ รกทจะอานหนงสอ โดยมวตถประสงคของการสงเสรมการอาน คอ สรางบรรยากาศทจงใจในการอาน ชใหเหนความส าคญและความจ าเปนของการอาน กระตนหรอเราใหเกดความอยากรอยากอานหนงสอโดยเฉพาะหนงสอทมคณภาพ ชแนะน าชกชวนใหเกดความพยายามทจะอานใหแตกฉาน เกดความเขาใจในเรองตางๆ และสามารถน าความรจากการอานไปใชประโยชน และสงเสรมใหมการอานตอเนองจนเปนนสย

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

51 | ห น า

ใบงำนท 6

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 6 กำรบรกำรจดกจกรรมสงเสรมกำรอำน

ค ำชแจง ใบงำนท 6 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ กำรจดกจกรรมสงเสรมกำรอำน

ค ำสง จงอธบำยรปแบบของกจกรรมสงเสรมกำรอำน ในชองวำงทก ำหนดให

กจกรรมสงเสรมการอานมหลายรปแบบ แบงตามลกษณะของกจกรรมทดงดดความสนใจโดยทางประสาทสมผสอยางใดอยางหรอหลายอยางรวมกน ดงน 1. กจกรรมเราโสตประสาท หมายถง ............................................................................................................................. .......................... .......................................................................................................................................... ............. 2. กจกรรมเราจกษประสาท หมายถง ................................................................................. ...................................................................... ............................................................................................................................. .......................... 3. กจกรรมเราโสตและจกษประสาท หมายถง ............................................................................................................................. .......................... ............................................................................................... ........................................................ 4. กจกรรมทใชทกษะการเขยน หมายถง ............................................................................................................................. .......................... ..................................................................................................................................... .................. 5. กจกรรมทมการปฏบตหรอการแขงขน หมายถง ............................................................... ........................................................................................ ............................................................................................................................. .......................... 6. กจกรรมทจดเปนโครงการ หมายถง ............................................................................................................................. .......................... .................................................................................. .....................................................................

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

52 | ห น า

แนวทำงกำรตอบ

กจกรรมสงเสรมการอานมหลายรปแบบ แบงตามลกษณะของกจกรรมทดงดดความสนใจโดยทางประสาทสมผสอยางใดอยางหรอหลายอยางรวมกน ดงน 1. กจกรรมเราโสตประสาท หมายถง กจกรรมทใชเสยงและค าพดเปนหลก ผรวมกจกรรรมใชทกษะการฟง เชน การเลานทาน การเลาเรองจากหนงสอ การอานหนงสอใหฟง การแนะน าหนงสอดวยปากเปลา การบรรยาย การอภปราย และการบรรเลงดนตรหรอรองเพลง กจกรรมเหลานท าใหเกดความเพลดเพลนในอรรถรสและกระตนความสนใจหนงสอและการอาน 2. กจกรรมเราจกษประสาท หมายถง กจกรรมชวนใหด เพงพนจ และอานความหมายของสงทเหน กจกรรมประเภทนไดแก การจดแสดงสงของตาง อาท การจดแสดงภาพถาย ภาพเขยน ภาพประกอบหนงสอ จะมค าบรรยายอธบายสงของทแสดง สรปขอคดเหนเกยวกบสงทจดแสดงหรอประวตความเปนมาตามความเหมาะสม เชน นทรรศการววฒนาการหนงสอไทย นทรรศการเครองจกสาน นทรรศการพชสมนไพร การแสดง 3. กจกรรมเราโสตและจกษประสาท หมายถง กจกรรมซงชวนใหฟงและดไปพรอมๆกน กจกรรมประเภทนดงดดความสนใจไดด เพราะมทง ภาพ เสยง และความเคลอนไหว เชน การเลานทานโดยใชอปกรณประกอบ การฉายภาพยนตร การสาธตตาง ๆ เหตการณ หรอขอเทจจรงทางธรราชาต การแสดงเรองจากหนงสอประกอบดนตรหรอการขบรอง เปนตน 4. กจกรรมทใชทกษะการเขยน เปนกจกรรมสงเสรมการอานโดยการสานตอการอานหรอการฟงเรองจากหนงสอ โดยการเขยนรปแบบตาง ๆ ไดแก การสรปเนอเรอง หรอประเดนส าคญ การแตง การดดแปลงหรอเรยบเรยงเรองใหม การเขยนแสดงความคดเหนเกยวกบเรองทอานหรอไดรบฟงในแงมมตางๆ รวมทงการวาดภาพประกอบเรองเปนตน 5. กจกรรมทมการปฏบตหรอการแขงขน หมายถง กจกรรมทผเขารวมกจกรรมมสวนรวมดวยอยางเตมทโดยลงมอท าทงเรยนร ฝกฝนหรอแขงขน กจกรรมท านองนนอกจากใหความรและสงเสรมการอานแลว ยงสงเสรมบคลกภาพของผรวมกจกรรมอกดวย 6. กจกรรมทจดเปนโครงการ เปนกจกรรมใหญมกจกรรมยอยหลากหลาย มกมความรวมมอจากหลายฝาย เชน คายรกการอาน หองสมดเคลอนท หยดทกอยางเพออาน เปนตน

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

53 | ห น า

ตอนท 7 กำรตดตำมและประเมนผล

กระบวนการบรหารงานในการปฏบตงานตองเขยนรายงานผลการปฏบตใหผบรหารทราบเพอใหผบรหารใชตรวจสอบวา หองสมดไดปฏบตงานตรงตามนโยบายมากนอยเพยงใด ประสบผลส าเรจเพยงใด และท าใหผบรหารทราบปญหาและหาทางแกไข งานหองสมดโรงเรยนมหลายประเภท งานบางประเภทตองปฏบตเปนประจ าทกวน บางประเภทปฏบตตามโอกาสทเหมาะสม หากไมมการจดเกบสถตเปนประจ าวนและตอเนองไปตลอดป จะไมมหลกฐานการปฏบตงานทเปนจรง และไมสามารถรายงานผลการปฏบตงานตอผบรหารได การประเมนผลงานหองสมดเปนงานอกอยางหนง ทจะท าใหทราบวา หองสมดด าเนนการไดตามมาตรฐานหรอตามความเหมาะสมทควรจะเปนเพยงใด เปนสงทควรน าเสนอผบรหารการใหทราบ และใชเปนขอมลสวนหนงในการพจารณาแกไขปรบปรงและพฒนาหองสมดใหไดมาตรฐานตอไป

กำรเกบสถตหองสมด

การเกบสถตเปนการรวบรวมขอมลตางๆ ของหองสมด สถตหมายถง ขอมลทเปนตวเลขทไดจากการปฏบตงานในแตละวน เกบสะสมไวเปนรายเดอนและรายปเปนงานทส าคญและจ าเปนอยางหนงทบรรณารกษจะตองจดท า เพราะจะท าใหทราบวา หองสมดไดท าอะไรบาง มผมาใชบรการมากนอยเพยงใด หนงสอประเภทใดมคนสนใจมากและประเภทใดคนสนใจนอย เปนตนท าใหทราบวา งานแตละอยางของหองสมดมปรมาณมากนอยเพยงใด เปนหลกฐานการปฏบตงานของหองสมดและใชเปนหลกฐานในการพฒนาหองสมดไดเปนอยางด

วตถประสงคของการเกบสถต มดงน (เฉลยว พนธสดา, 2539 : 72 ) 1. เพอเปนประเมนผลการปฏบตงานของบรรณารกษ

2. เพอเปนหลกฐานวาบรรณารกษและเจาหนาทหองสมดท างานในแตปไดปรมาณงานเทาใด

3. เพอเปนหลกฐานในการเขยนความดความชอบ

4. เพอเปนหลกฐานในการพฒนาหองสมดทมแบบแผนและความเปนไปไดในอนาคต

สถตทควรเกบ มดงตอไปน

1. จ านวนหนงสอทมอยในหองสมดแยกเปนภาษาไทยและภาษาตางประเทศ (อาจเกบไดจากสมดทะเบยนหนงสอ/ฐานขอมลหนงสอ) 2. จ านวนผเขาใชหองสมดในแตละวน ควรแยกเปนนกเรยนและคร 3. จ านวนครงทนกเรยนเขาใหสมดเปนชนเรยน

4. จ านวนหนงสอทมผยมออกตอวน ควรแยกเปนแตละหมวด 5. จ านวนครงทใหบรการตอบค าถามและชวยคนควา

6. จ านวนครงทจดบรการหนงสอจอง

7. สถตการจดบรการอนๆ

8. จ านวนครงทจดกจกรรมตางๆ

9. จ านวนครงทจดนทรรศการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

54 | ห น า

10. จ านวนทรพยากรสนเทศทจดหาเพมขนในแตเดอน

11. จ านวนหนงสอทวเคราะหและท ารายการ

12. จ านวนครงและจ านวนผใชบรการโสตทศนวสด 13. จ านวนหนงสอทซอม

14. จ านวนวารสารทเยบเลม

15. จ านวนครงและจ านวนผเขาเยยมชมหองสมด

16. จ านวนคาบทสอนกจกรรม

17. สถตการเงน รายรบ-รายจายแตละภาคเรยน / และไตรมาส

18. สถตการจดบรการชมชน

บรรณารกษควรจดท าแบบเกบสถตไวใชบนทกเปนรายวน แลวรวมเปนรายเดอน สถตทเกยวการยมและการเขาใชควรน ามาคดเปนรอยละของจ านวนนกเรยนทงหมดเพอใหเหนภาพรวม เมอสนภาคเรยนหรอสนปการศกษาจงน ามาจด ท าเปนรายงานเสนอผบรหาร

ประโยชนของกำรเกบสถต 1. ใชในการเสนอผลงานตอผบรหาร

2. ใชเปนหลกฐานในการขอเพมงบประมาณและบคคลากร

3. ใชเปนเครองมอในการประชาสมพนธหองสมด

กำรประเมนผลงำนหองสมด

ความหมายของการประเมนผล การประเมนผลในทนหมายถงการตดสนคณคาของผลงานวา มาก-นอย หรอ สง-ต า กวาเกณฑมาตรฐานทก าหนดไวเพยงใด ดงนน การประเมนผลงานหองสมดกหมายถง การตดสนคณคาวาหองสมดมผลงานมากนอยและดเพยงใด เปนไปตามเกณฑมาตรฐานของหองสมดหรอไม การประเมนผลงานของหองสมดมจดประสงคเพอใหหองสมดไดพฒนาไดตามมาตรฐานของหองสมดโรงเรยนของส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน/มาตรฐานสมาคมหองสมดแหงประเทศไทยฯทก าหนดหรอไม องคประกอบทควรประเมน การประเมนผลงานของหองสมดเปนการน าผลงานของหองสมดดานปจจยน าเขา หรอตวปอนดานกระบวนการ และดานผลผลตเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐานของหองสมด ท าใหสามารถวเคราะหไดวา หองสมดไดมาตรฐานหรอไม เปนขอมลส าคญใชเปนหลกฐานแกไขปรบปรงและพฒนาหองสมดใหสมบรณยงขน การท ารายงานหองสมดเปนการแสดงหลกฐานการปฏบตของบรรณารกษตอผบรหารเปนลายลกษณอกษร เพอใชประโยชนในการประเมนผลและปรบปรงแกไขงานใหดยงขน การท ารายงาน

การท ารายงานเปนการแสดงหลกฐานจากการปฏบตงานตอผบรหารเปนลายลกษณอกษร ใชประโยชนในการประเมนผลและปรบปรงแกไขงานใหดยงขน ใชเปนเครองมอประชาสมพนธหองสมดใหแพรหลายไปยงผเกยวของและเปนเครองส าคญในการใชประกอบการพจารณาของงบประมาณของหองสมด บรรณารกษจะตองท ารายงานผลการเกบสถต และน าผลการประเมนผลงานของหองสมดเสนอใหผบรหารทราบ รายงานทดตองมสถต ตาราง กราฟ หรอภาพประกอบ เพอใหเกดความชดเจนเขาใจงาย

ประเภทของรำยงำนหองสมด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

55 | ห น า

การท ารายงานหองสมดจดท า 2 แบบ คอ รายงานทหองสมดควรจดท าม 2 แบบคอ

1. รายงานประจ าเดอนหรอประจ าภาค คอรางานตวเลขหรอสถตของงานดานตางๆ ของหองสมดเปนรายเดอน

2. รายงานประจ าป คอรายงานตวเลขหรอสถตของงานดานตางๆ ตลอกปโดยน าตวเลขจากรายงานประจ าเดอนมาใช การเขยนรายงานหองสมดควรมขอมล รายละเอยดดงตอไปน 1. อตราก าลงทปฏบตงาน ไดแก จ านวนและรายชอของบรรณารกษ เจาหนาทหองสมด นกการภารโรง คระกรรมการหองสมด นกเรยนชวยงานหองสมด และอาสาสมคร รวมทงหนาทและความรบผดชอบของบคคลากรเหลานน

2. ผลงานของหองสมด

2.1 งานบรหารหองสมด เชน จ านวนครงของการตอนรบผเขาเยยมชม การตดตอกบหนวยงานอน การประชม การนเทศบคคลากรหองสมด การอบรมนกเรยนชวยงานหองสมด การเปนวทยากรและกรรมการ และจ านวนครงของประชาสมพนธ การเงนของหองสมด ไดแก รายรบและรายจาย รายรบ คอ คาปรบและคาอนๆ และรายจายคอคาหนงสอ คาวารสารและคาหนงสอพมพ คาโสตทศนวสด คาวสด คาครภณฑ และคาใชจายอนๆ

2.2 งานเทคนคหองสมด เชน จ านวนวสดสารนเทศประเภทตางๆ ทไดรบเพมในแตละเดอนหรอในรอบป จ านวนหนงสอ วารสาร จลสาร และกฤตภาคเครองมอชวยคน จ านวนเลมของหนงสอทจดหมหนงสอ จ านวนเลมหนงสอทซอม จ านวนวารสารเยบเลม จ านวนชอเรองบรรณานกรมและจ านวนชอเรองบรรณนทศนทจดท า 2.3 งานบรการหองสมด เชน จ านวนผเขาใชหองสมดแยกครและนกเรยนจ านวนครงและจ านวนคนของนกเรยนทเขาใชเปนชนเรยน จ านวนเลมของหนงสอทใหยม จ านวนครงทตอบค าถามและชวยการคนควา จ านวนหนงสอจองทจด จ านวนครงทจดกจกรรมพรอมชอกจกรรม จ านวนครงทจดนทรรศการพรองหวขอนทรรศการ

2.4 งานสอนและสนบสนนการเรยนการสอน เชน จ านวนคาบของกจกรรม การใชหองสมด กจกรรมพฒนาผเรยน และการสอนวชางานหองสมด 1,2 จ านวนครงของการใชหองสมดเพอการเรยนการสอน จ านวนครงของการแนะน าวใชหองสมด จ านวนชนของสอทผลต จ านวนครงของการเตรยมสอการสอน

3. สรปงาน-โครงการประจ าปการศกษา ระบชองาน- โครงการ สรปผลการด าเนนงานโครงการ และงบประมาณทใช 4. ปญหาและขอเสนอแนะ

5. โครงการและแผนงานทจะด าเนนการ

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

56 | ห น า

หลงจำกศกษำเนอหำสำระตอนท 7 แลว โปรดปฏบตใบงำนท 7

สรป การเกบสถตเปนการรวบรวมขอมลตางๆ ของหองสมด สถตหมายถง ขอมลทเปนตวเลขทไดจากการปฏบตงานในแตละวน เกบสะสมไวเปนรายเดอนและรายปเปนงานทส าคญและจ าเปนอยางหนงทบรรณารกษจะตองจดท า เพราะจะท าใหทราบวา หองสมดไดท าอะไรบาง มผมาใชบรการมากนอยเพยงใด หนงสอประเภทใดมคนสนใจมากและประเภทใดคนสนใจนอย เปนตนท าใหทราบวา งานแตละอยางของหองสมดมปรมาณมากนอยเพยงใด เปนหลกฐานการปฏบตงานของหองสมดและใชเปนหลกฐานในการพฒนาหองสมดไดเปนอยางด

T E P E - 0 2 2 2 บ ร ร ณ า ร ก ษ : ก า ร จ ด ก า ร ห อ ง ส ม ด

57 | ห น า

ใบงำนท 7

ชอหลกสตร รหส TEPE-0222 บรรณำรกษ: กำรจดกำรหองสมดเพอสงเสรมกำรเรยนร ตอนท 7 กำรตดตำมและประเมนผล

ค ำชแจง ใบงำนท 7 เปนกำรทดสอบควำมร ควำมเขำใจ กำรตดตำมและประเมนผล

ค ำสง จงวตถประสงคของกำรเกบสถตหองสมด ในชองวำงทก ำหนดให

แนวทำงกำรตอบ

วตถประสงคของการเกบสถต มดงน .............................................................. ......................................................................................... ............................................................................................................................. .......................... ........................................................................................................................................... ............ ...................................................................................................................... ................................. ............................................................................................................................. .......................... ...................................................................... ................................................................................. ............................................................................................................................. .......................... ................................................................................................................................................... .... ............................................................................................................................. .......................... ............................................................................................................................. ..........................

วตถประสงคของการเกบสถต มดงน 1. เพอเปนประเมนผลการปฏบตงานของบรรณารกษ 2. เพอเปนหลกฐานวาบรรณารกษและเจาหนาทหองสมดท างานในแตปไดปรมาณงานเทาใด 3. เพอเปนหลกฐานในการเขยนความดความชอบ 4. เพอเปนหลกฐานในการพฒนาหองสมดทมแบบแผนและความเปนไปไดในอนาคต