www.lawcommission.gov.np

1 www.lawcommission.gov.np

अ तराि यअ तराि यअ तराि यअ तराि य यायायायायालययालययालययालयकोकोकोको िवधानिवधानिवधानिवधान धाराधाराधाराधारा ११११

संयु रा संघको धान याियक अ गको पमा संयु रा को बडाप ारा

थािपत अ तराि य यायालयले वतमान िवधानका उपब ध अनुसार ग ठत भई काम

गनछ ।

थमथमथमथम अ यायअ यायअ यायअ याय

यायालयकोयायालयकोयायालयकोयायालयको सगंठनसगंठनसगंठनसगंठन

धाराधाराधाराधारा २२२२ राि यताको िबचार नगरी उ नैितक च र का ि ह म येबाट िनवािचत

भएका वत यायाधीशह को समूहबाट यो यायालयको गठन नेछ । यी ि ह

आफ् -आ ना मुलुकका सव याियक पदमा िनयुि पाउन चािहने यो यता भएका

अथवा अ तराि य कानूनमा मा यता ा यो यता भएका ऐन कानूनका िव ान

नुपदछ ।

धाराधाराधाराधारा ३३३३ १. यायालयमा प जना सद य नेछन् । ियनम ये कुनै दुई एकै रा यका

नाग रक नेछैनन् ।

२. यायालयको सद यताका योजनको लािग एक भ दा ब ता रा यका

नाग रक मािनन स े ि जुन रा यमा साधारणतया ावहा रक र राजनैितक हक

योग गदछन् उसैका नाग रक मािननेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ४४४४ १. यायालयका सद यह , तलका उपब ध अनुसार, "म य थताको थायी

यायालय" मा राि य वग ारा मनोनीत ि ह को सूचीबाट महासभा र सुर ा

प रष ारा िनवािचत नेछन् ।

www.lawcommission.gov.np

2 www.lawcommission.gov.np

२. म य थताको थायी यायालयमा ितिनिध व नभएका संयु रा संघका

सद यह का हकमा अ यथ ह , अ तराि य झगडाको शाि तपूण िछनाफानाको लािग

सन् १९०७ का "द हेगको स झौता" को धारा ४४ ल ेम य थताको थायी यायालयका

सद यह को िनिम िनधा रत भएकै शतमा आ -आ ना सरकारले यस योजनका

लािग ग ठत राि य वगह ारा मनोनीत नेछन् ।

३. वतमान िवधानको प भएको तर संयु रा संघको सद य नभएको रा यले

यायालयका सद यह िनवाचनमा भागिलन स े शतह , िवशेष स झौताको

अभावमा, सुर ा-प रष का िसफा रसमा महासभाले िनधा रत गनछ ।

धाराधाराधाराधारा ५५५५ १. िनवाचनको िमितभ दा कमसे कम तीन मिहना अगािड संयु रा का

महासिचवल े वतमान िवधानका प भएका रा यह का म य थताको थायी

यायालयका सद यह लाई दइएको समय-िभ , राि य समूहह ारा, यायालयको

सद यको कत वीकार गन स े ि ह लाई मनोनीत गन िलिखत अनुरोध गनछन् ।

२. कुनै समूहले पिन चारजनाभ दा ब ता मनोनीत गन स ै न, ितनमा

दईुजनाभ दा ब ता आ न ै राि यताका नु ँदनै । कुनै अव थामा पिन कुनै समूहले

मनोनीत गरेका अ यथ ह को सं या भ रनपन थानको दो बर सं याभ दा ब ता न

स ै न ।

धाराधाराधाराधारा ६६६६ यी मनोनयन गनु भ दा अगािड येक राि य समूहलाई आ ना सव

यायालय, आ ना कानूनी िनकाय र आ ना राि य एकेडेमी तथा कानूनको अ ययनमा

लागेका अ तराि य एकेडेमीह का राि य िवभागिसत परामश गन िसफा रस ग र छ ।

www.lawcommission.gov.np

3 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा ७७७७ १. यसरी मनोनीत सबै ि को एउटा सूची वणानु मबाट महासिचवल े तुत

गनछन् । धारा १२, अनु छेद २ मा दइएबाहके ियनै मा छािनन यो य ि नेछन् ।

२. महासिचवले यो सूची महासभामा र सुर ा प रष मा पेश गनछन् ।

धाराधाराधाराधारा ८८८८ यायालयका सद यह िनवाचन गन महासभा र सुर ा प रष ले

वत तापूवक कारवाई गनछन् ।

धाराधाराधाराधारा ९९९९ येक िनवाचनमा, िनवािचत ने ि ह मा ि गत पल ेचािहने यो यता

नपन मा होइन क पूरा सं थानै मु य मु य स यताका प र संसारका मुख कानूनी

णालीको ितिनिध व िनिहत छ भ ेकुरामा िनवाचकह ले यान दनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा १०१०१०१० १. महासभा र सुर ा-प रष मा पूण ब मत ा गन अ यथ ह िनवािचत

भएको मािननेछन् ।

२. धारा १२ मा उ लेख ग रएका स मेलनका सद यह को िनयुि होस् वा

यायाधीशह को िनवाचनमा होस्, सुर ा-प रष को कुनै पिन मत सुर ा-प रष का

थायी र अ थायी सद यह मा भेदभाव नगरी िलइनेछ ।

३. उही रा यका एकभ दा बढी नाग रकले महासभा र सुर ा-प रषद ्दुवैको पूण

ब सं यक मत ा गरेको ख डमा ितनम ये ये चािह मा िनवािचत भएको

मािननेछ ।

धाराधाराधाराधारा ११११११११ िनवाचनको योजनका िनिम बसेको पिहलो बैठकपिछ एक वा ब ता थान

भ रन बाँक भएमा, दो ो र आव यक परेमा ते ो बैठक पिन ब ेछ ।

www.lawcommission.gov.np

4 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा १२१२१२१२ १. ते ो बैठकपिछ पिन एक वा ब ता थान खािल रहमेा महासभाले िनयु

गरेका तीनजना र सुर ा प रष ल ेिनयु गरेका तीनजना, ज मा ६ जना सद यह को

संयु सिमित महासभा वा सुर ा प रष को अनुरोध गठन गन स कनेछ । सिमितले

महासभा र सुर ा प रष मा वीकृितका लािग येक खािल थानका लािग एक नाम

पूण ब मतल ेपेश गनछ ।

२. आव यक शत पूरा गन कुनै ि को एक मतल े संयु सिमित सहमत भयो

भने धारा ७ मा िन द मनोनीत ि ह को सूचीमा उ ि सि मिलत नग रएको

भए पिन यसमा ितनको नाम सि मिलत ग रन स छ ।

३. संयु सिमितले मािनस िनवाचमन गन सफल न नस े देखेमा, िनवािचत

भइसकेका यायालयका सद यह ले सुर ा-प रष ले तो कने अविधिभ , महासभामा

अथवा सुर ा-प रष मा मत ा गरेका अ यथ ह म येबाट छानी खाली थान भन

कारवाई गनछन् ।

४. यायाधीशह म ये मत समान भएका अव थामा ये यायाधीशले िनणायक

मत दनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा १३१३१३१३ १. यायालयका सद यह नौ वषका लािग िनवािचत नेछन् । तथा

पुन नवािचत न स े छन्; तर, पिहल े िनवाचनमा िनवािचत यायाधीशह म ये

पाँचजनाको अविध तीन वषको अ तमा समा नेछ, तथा अ पाँचजना यायाधीशको

अविध छ वषको अ तमा समा नेछ ।

२. मािथ उ लेख ग रएका तीन वा ६ वषका ारि भक अविधको अ तमा अविध

समा ने यायाधीशह लाई पिहलो िनवाचन पूरा ने िबि कै महासिचवले

गोलाहालेर छा ेछन् ।

www.lawcommission.gov.np

5 www.lawcommission.gov.np

३. यायालयका सद यह आ ना थान नभ रउ जेल आ ना कत पालनमा

संल रहनेछन् । आ ना थानमा अ य ि आइसकेतापिन उनीह ले आफूले थालेका

मु ाह आफल ेटु याउनेछन् ।

४. यायालयका कुनै सद यले राजीनामा गरेका ख डमा राजीनामा यायालयका

अ य माफत महासिचव सम पेश ग रनेछ । यो अि तम सूचनाले थान र पाछ ।

धाराधाराधाराधारा १४१४१४१४

तलका उपब धिभ रही, र थान थम िनवाचनका िनिम बनेका िविध

अनुसारै भ रनेछन्: थान र भएको एक मिहनािभ महासिचवले धारा ५ मा दइए

बमोिजम आम ण पठाउन कारवाई गनछन् तथा िनवाचनको िमित सुर ा-प रष ारा

तो कनेछ ।

धाराधाराधाराधारा १५१५१५१५

पदाविध समा नभएका सद यको र ठाउँमा िनवािचत यायालयका सद यले

आ ना सािवकवालाको शेष अविधस म पद स हा ने छन् ।

धाराधाराधाराधारा १६१६१६१६

१. यायालयका कुनै सद यले पिन कुनै राजनैितक वा शासक य काम गन छैनन्,

अथवा ावसाियक पको अ य कुनै पेशामा ला ेछैनन् ।

२. यस को कुनै श का यायालयको िनणय ारा समाधान ग रनेछ ।

धाराधाराधाराधारा १७१७१७१७

१. यायालयका कुनै सद यल े अिभकता (एजे ट), परामश ारा वा अिधव ा

भएर काम गन छैनन् ।

www.lawcommission.gov.np

6 www.lawcommission.gov.np

२. पिहले कुनै प का अिभकता परामश ारा वा अिधव ा भएर, अथवा राि य

वा अ तराि य यायालय, वा छानबीन आयोगका सद य भएर, वा अ य कुनै हैिसयतमा

काम गरेका कुनै सद यले य तो कुनै मु ाको िनणयमा भागिलने छैनन् ।

३. यस को श का यायालयको िनणय ारा समाधान ग रनेछ ।

धाराधाराधाराधारा १८१८१८१८

१. यायालयका कुनै सद य, अ सद यह को सवस मत िबचारमा िनजले

आव यक शत पूरा गन नछोडु जेल, खोिसने छैनन् ।

२. यसबारे औपचा रक सूचना महासिचवलाई रिज ार ारा ग रनेछ ।

३. य तो सूचनाले सो थान र गदछ ।

धाराधाराधाराधारा १९१९१९१९

यायालयका काममा संल ँदा, यायालयका सद यह ले कुटनैितक

िवशेषािधकार र छुटह को उपभोग गनछन् ।

धाराधाराधाराधारा २०२०२०२०

यायालयका येक सद यले आ नो कायभार स भा नुभ दा अगािड, म आ ना

अिधकारह िन प त: तथा िववेकसाथ योग गनछु भनी खुला यायालयमा ती ा

गनछन् ।

धाराधाराधाराधारा २१२१२१२१

१. यायालयले आ ना अ य र उपा य को तीन वषका िनिम िनवाचन

गनछन्; ितनीह पुन नवािचत न स छन् ।

२. यायालयले आ नो रिज ार िनयु गनछ । तथा आव यक पन अ

अिधकारीह का िनयुि को व था गन स छ ।

www.lawcommission.gov.np

7 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा २२२२२२२२

१. यायालयको काय थल द हेगमा थािपत नेछ । तर, यायालयले वा छनीय

ठानेका बखत यसले यायलयलाई अ त कह ब र काम गनबाट रो े छैन ।

२. अ य र रिज ार यायालयका थानमा ब ेछन ्।

धाराधाराधाराधारा २३२३२३२३

१. याियक िबदामा बाहके, यायालय थायी पल े अिधवेशनमा रहनेछ ।

िबदाका िमित र अविध यायलयल ेतो े छ ।

२. यायालयका सद यह ले साविधक िबदा पाउनेछन् । िबदाका िमित र अविध

द हगे र येक यायाधीशका घरको दरूी यानमा राखेर यायालयले तो े छ ।

३. िबदामा बसेका अथवा अ य लाई उिचत पल ेजनाइएको िबरामी वा अ

ग भीर कारणले गदा हािजर न बाधा परेको अव था बाहेक, यायालयका सारा

सद यह यायालयका अधीनमा रहन बा य नेछन् ।

धाराधाराधाराधारा २४२४२४२४

१. कुनै खास कारणल,े गदा, यायालयका कुनै सद यल े कुनै िवशेष मु ाको

िनणयमा आफू ब दँनै भ ेठानेमा िनजले सो कुरा अ य लाई सूिचत गनछन् ।

२. कुनै िवशेष कारणले गदा, यायालयका सद यह म ये कसैले कुनै िवशषे

मु ामा ब ु ँदैन भ े अ य ले ठानेमा िनजल े ितनलाई सोही मुतािबक सूचना

दनेछन् ।

३. य द कुनै य ता मु ामा यायालयका सद य र अ य को राय बािझएमा सो

िवषय यायालयको िनणय ारा िछिननेछ ।

www.lawcommission.gov.np

8 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा २५२५२५२५

१. वतमान िवधानमा कटेर अ यथा उपबि धत भएकामा बाहके पूरा यायालय

ब ेछ ।

२. यायालय ब ा य यायाधीशह को सं या एघार तल घटाउन ँदनै भ े

शतिभ रही, यायालयका िनयमह ले, प रि थितअनुसार र पालैिसत, एक वा ब ता

यायाधीश नबसे पिन ने व था गन स कनेछ ।

३. नौ यायाधीशको गणपूरक सं या यायालय ब पया नेछ ।

धाराधाराधाराधारा २६२६२६२६

१. िवशेष मु ाह हने, यायालयले िनधा रत गरेबमोिजम तीन वा बढी

यायाधीश भएको एक वा बढी म डल (चे बर) यायालयले समय समयमा गठन गन

स छ । उदाहरणका िनिम िमक मु ाह तथा यातायात र स ार स ब धी

मु ाह ।

२. कुनै िवशेष मु ा हेन यायालयले जिहलेसुकै पिन एक म डल गठन गन

स छ । य तो म डल गठन गदा यायाधीशह को सं या प ह का वीकृितले

यायालय ारा िनधा रत ग रनेछ ।

३. प ह ल ेअनुरोध गरेमा यस धारा अ तगत ग ठत म डलह ले मु ा सुनेर

टु याउने छन् ।

धाराधाराधाराधारा २७२७२७२७

धारा २६ र २९ मा उि लिखत म डलह म ये कुनैले दएको िनणय यायालयले

गरेको मािननेछ ।

www.lawcommission.gov.np

9 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा २८२८२८२८

धारा २६ र २९ मा उि लिखत म डलले प ह को वीकृितले द हगे भ दा अ तै

पिन बसेर आ नो काम गन स छन् ।

धाराधाराधाराधारा २९२९२९२९

काम कारवाई िछटो िछटो फ ाउने अिभ ायले यायालयले बस िन पाँच

यायाधीशको एक म डल गठन गनछ । यस म डलल े प ह को अनुरोधमा, संि

कायप ितले मु ा सु र टु याउन स छ साथै म डलमा ब स भव न ने

यायाधीशह लाई पालो फेनाका िनिम दुईजना यायाधीश छािनने छन् ।

धाराधाराधाराधारा ३०३०३०३०

१. यायालयले आ नो काम चलाउन िनयमह बनाउनेछ । िवशेषत: यसले

कायप ित स ब धी िनयमह िनधा रत गनछ ।

२. यायलयका िनयमह अनुसार यायालय अथवा यसका म डलह मा मत

दने हक न ने गरी परामशक ब पाइनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ३१३१३१३१

१. प ह म य े येकको राि यताका यायाधीशह ले यायालय सम पेश

मु ामा ब ेआ नो अिधकार कायम रा ेछन् ।

२. यायालयले एक प को राि यताका यायाधीशलाई बे मा सि मिलत

गरायो भने अक प ल ेकुनै ि लाई यायाधीश भएर ब रो न स छ । सकेस म

य ता ि धारा ४ र ५ मा व था भए बमोिजम अ यथ मनोनीत भएका

ि ह म येबाट रोिजनेछन् ।

www.lawcommission.gov.np

10 www.lawcommission.gov.np

३. यायालयले प ह को राि यता भएको कुनै यायाधीशलाई बे मा

सि मिलत नगराएमा यी प ह म ये येकले यस धाराको अनु छेद २ मा व था

ग रए अनुसार यायाधीश रो ने कारवाई गन स छ ।

४. यस धाराका उपब धह धारा २६ र २९ का मु ामा लाग ू नेछन् । य ता

मु ाह मा अ य ले म डल गठन गन यायालयका सद यह म ये एक वा आव यक

परेमा, दुईजनालाई स बि धत प ह का राि यताको यायालयका सद यह लाई, तथा

सो न नसकेमा, वा िनजह उपि थत न असमथ भएमा, प ह ल े िवशेषत: रोजेका

यायाधीशह लाई, थान दन अनुरोध गनछ ।

५. एउटै वाथमा धेरै प भएमा अिघ भएका उपब धह को योजनका िनिम

ितनीह एउटै प मािननेछन् । यस मािथ कुनै श का उठेमा यायालयको िनणयले

समाधान ग रनेछ ।

६. यस धाराका अनु छेद २, ३ र ४ मा िनधा रत ग रए बमोिजम रोिजएका

यायाधीशह ले वतमान िवधानका धारा २, १७ (अनु छेद २) २० र २४ ारा चािहने

शतह पूरा गनछन् । िनजह ल ेआ ना सहयोगीह साथ पूण समानताका आधारमा

िनणयमा भागिलने छन् ।

धाराधाराधाराधारा ३२३२३२३२

१. यायालयका येक सद यले वा षक तलब पाउनेछन् ।

२. अ य ल ेिवशेष वा षक भ ा पाउनेछन् ।

३. उपा य ले अ य भएर काम गरेको येक दनको िवशेष भ ा पाउनेछन् ।

४. यायालयका सद यह बाहेक धारा ३१ अ तगत रोिजएका यायाधीशह ले

आफूले काम गरेका येक दनका िनिम हजाना पाउनेछन् ।

५. यी तलब, भ ा र हजाना महासभा ारा ठे कनेछन् । पदाविधभर ियनमा

कमी न स ेछैन ।

www.lawcommission.gov.np

11 www.lawcommission.gov.np

६. रिज ारको तलव यायालयको तावमा महासभाले तो े छ ।

७. महासभा ारा िनिम िविनयमह ल े यायालयका सद य र रिज ारलाई

पे सन दइने शत तथा यायालयका सद यह र रिज ारका या ा- य फता दने शत

तो े छन् ।

८. मािथका तलब, भ ा र हजानामा कुनै कर ला े छैन ।

धाराधाराधाराधारा ३३३३३३३३

यायालयको खच महासभाले िनणय ग र दए अनुसार संयु रा संघले बेहोनछ ।

दो ोदो ोदो ोदो ो अ यायअ यायअ यायअ याय यायालयकोयायालयकोयायालयकोयायालयको अिधकारअिधकारअिधकारअिधकार ेे ेे

धाराधाराधाराधारा ३४३४३४३४ १. यायालयका सम रा यह मा मु ाका प न स छन् ।

२. यायालयले, आ ना िनयमह का अधीनमा रही तथा सोिसत मेल खाने गरी

आफूकहाँ परेका मु ािसत सरोकार भएका समाचारका िनिम सावजिनक अ तराि य

सं थाह लाई अनुरोध गन स छ, तथा य ता सं थाह ल ेआ न ैत परतामा पठाएका

य ता समाचारह िलनेछ ।

३. कुनै सावजिनक अ तराि य सं थाका वैधािनक संलेखको गठन वा यसका

अ तगत योग ग रएको कुनै अ तराि य स मित प , यायालयमा परेको मु ामा

स बि धत न आएका बखत रिज ारले स बि धत सावजिनक अ तराि य सं थालाई

यसबारे सूचना गरी सारा िलिखत कारवाईका न ल पिन पठाइ दनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ३५३५३५३५

१. यायालय वतमान िवधान अनुसार रा यह का प का लािग खुला रहनेछ ।

२. यायालय अ रा यह का िनिम खुला रहने शत, लागू रहकेा सि धह मा

भएका िवशेष उपब धह का अिधनमा रही, सुर ा प रष ारा िनधा रत ग रनेछन् ,

www.lawcommission.gov.np

12 www.lawcommission.gov.np

तर कुनै हालतमा पिन य ता शतले प ह लाई यायालय सम असमानताको थान

दने छैनन् ।

संयु रा संघको सद य नभएको कुनै रा य मु ाको प भएमा यायालयको

खच बापत यस प ले दनुपन रकम यायालयले तो े छ । य तो रा यले यायालयका

खचको अंश बेहोन गरेको रहछे भने यो उपब ध लागू नेछैन ।

धाराधाराधाराधारा ३६३६३६३६

१. यायालयको अिधकार े मा, प ह ले यसमा पेश गरेका सबै मु ा र िवशेष

गरी संयु रा को बडाप मा अथवा लाग ूरहकेा सि ध वा स मितप ह मा उपबि धत

भएका सबै िवषय समािव छन् ।

२. वतमान िवधानमा रा य प ह ल ेजुनसुकै समयमा समान दािय व वीकार

गन कुनै अ रा यको स ब धमा देहाय स ब धी सबै कानूनी झगडामा यायालयको

े ािधकार अिनवाय पले वत: र िवशेष स झौता िबना मा छ भनी घोषणा गन

स छन् ।

(क) सि धको या या;

(ख) अ तराि य कानूनको जुनसुकै ;

(ग) ठह रन आएमा, अ तराि य दािय व भ ग गन स े कुनै त य िव मान

भएको;

(घ) अ तराि य दािय वको उ ल घनका लािग ग रने ितपू तको प वा

हद ।

३. मािथ िन द ग रएका घोषणाह अनेक वा केही रा यह का िनिम िबना

शत वा पार प रक शतमा वा केही समयका लािग, ग रन स छन् ।

४. य ता घोषणाह संयु रा संघका महासिचविसत थाती रहनेछन् । िनजले

ियनका न लह िवधानका प ह तथा यायालयका रिज ारलाई पठाइ दनेछन् ।

www.lawcommission.gov.np

13 www.lawcommission.gov.np

५. थायी अ तराि य यायालयका धारा ३६ अ तगत बनेका तथा अझ ैलाग ू

रहकेा घोषणाह , वतमान िवधानका प ह काबीचमा झ, ती च ने अविधस म र

ितनका शतमुतािबक अ तराि य यायालयका अिनवाय े ािधकारिभ वीकृत

मािननेछन् ।

६. यायालयको अिधकार े हो होइन भ ेिववाद परेका अव थामा सो िवषय

यायालयको िनणय ारा िछिननेछ ।

धाराधाराधाराधारा ३७३७३७३७

लाग ू भइराखेको सि ध वा स मितप ले रा संघ ारा खडा ग रएको िवशेष

अदालत वा थायी अ तराि य यायालयमा कुनै िवषयलाई सु पने व ध भए सो

िवषय, वतमान िवधानका प ह काबीचमा झ अ तराि य यायालयमा पेश ग रनु

पदछ ।

धाराधाराधाराधारा ३८३८३८३८

१. पेश भएका झगडाह को अ तराि य कानून बमोिजम िनणय गनुपन काम

भएको यायालयले देहायका याको योग गनछ:

(क) झगिडया रा ह ले प पले मानेका िनयम थािपत गन सामा य वा

िवशेष अ तराि य स मित प ह ;

(ख) कानून मािनएको सामा य वहारको सा ी माणको पमा अ तराि य

चलनह ;

(ग) स य रा ह ारा मा यता- ा कानूनका सामा य िस ा तह ;

(घ) धारा ४९ का उपब धह का अधीनमा रही, कानूनका िनयमह को

िनधारणका िनिम सहायक साधनको पमा याियक िनणय तथा

िविभ रा का अ य त उ यो यतापूण कानूनी काशकह का

अ यापन ।

www.lawcommission.gov.np

14 www.lawcommission.gov.np

२. प ह ले म जुर गरेमा यो उपब ध यायालयको यायपूवक तथा शु

अ तकरणल ेमु ा िछ ेअिधकारको ितकूल नेछैन ।

ते ोते ोते ोते ो अ यायअ यायअ यायअ याय

कायप ितकायप ितकायप ितकायप ित

धाराधाराधाराधारा ३९३९३९३९ १. यायालयका अिधका रक भाषा ा सेली र अं ेजी ने छन् । मु ाको कारवाई

ा सेली भाषामा चलाउनुपछ भनी प ह सहमत भए भने फैसला ा सेलीमा

दइनेछ, प ह को स मित अनुसार अं ेजी भाषामा पिन यही कुरा लागू नेछ ।

२. कुन भाषा योग गन हो भ ेसहमितको अभावमा, येक प ल,े बहसमा

आफूले रोजेको भाषा योग गन स छ; तर यायालयको िनणय ा सेली र अं ेजीमा

दइनेछ । यस अव थामा यायालयले साथ साथै दईु भाषाका मूल ितिलिपम ये

कुनचािह अिधका रक मा े हो भ े कुरा पिन िनधा रत गनछ ।

३. कुनै प को अनुरोधमा, यायआलयले ा सेली वा अं ेजीभ दा बाहेकको

भाषा यस प लाई योग गन अिधकार दन स छ ।

धाराधाराधाराधारा ४०४०४०४०

१. यायालय सम मु ाह , अव था अनुसार, िवशेष स झौताको सूचना ारा वा

रिज ारलाई स बोधन ग रएको िलिखत आवेदन ारा पेश ग रनेछन् । दुवै अव थामा

झगडाको िवषय र प ह को उ लेख नेछ ।

२. रिज ारले आवेदन सबै स बि धत प ह लाई तुर तै पठाइ दनेछन् ।

३. िनजले संयु रा संघको सद यह लाई महासिचव माफत र यायालय

स मुख उपि थत नुपन अ रा यह लाई पिन सूचना दनेछन् ।

www.lawcommission.gov.np

15 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा ४४४४११११

१. यायालयले, प रि थितले आव यक ठानेमा दवैु प का आ -आ ना हक

सुरि त रा ग रनुपन अ पकािलक उपायह तो े अिधकार पाउनेछ ।

२. अि तम िनणय नहोउ जेल, सुझाउ ग रएका उपायह को सूचना प ह लाई

र सुर ा-प रष लाई तुर तै दइनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ४२४२४२४२

१. प ह को ितिनिध व अिभकता (एजे ट) ह ल ेगनछन् ।

२. यायालय स मुख िनजह ले परामशदाता वा अिधव ाह को सहायता िलन

स छन् ।

३. यायालय स मुख अिधकता, परामशदाता र अिधव ाह ले आ -आ ना

कत को वत योगलाई चािहने िवशेषािधकार र उ मुि ह को उपभोग गनछन् ।

धाराधाराधाराधारा ४३४३४३४३

१. कायप ितमा दुई भाग नेछन्: िलिखत र मौिखक ।

२. िलिखत कारवाईमा यायालय र प ह लाई दएको मृितप , ित- मृितप

र आव यक परेमा, जवाबह को लेखापढी तथा समथनका सबै कागजात र लेखत

नेछन् ।

३. यी लेखापढी रिज ार माफत, मानुसार तथा यायालयले तोकेको समयिभ

नेछन् ।

४. एउटा प ल े पेश गरेको येक िलिखतको मािणक नकल अक प लाई

पठाइनेछ ।

५. मौिखक कारवाईमा यायालय ारा सा ी, िवशेष , अिभकता, परामशदाता,

र अिधव ाको सुनवाइ नेछ ।

www.lawcommission.gov.np

16 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा ४४४४४४४४

१. अिभकता, परामशदाता र अिधव ाह भ दा बाहकेका ि लाई दनुपन

सबै सूचनाका िनिम यायालयले सोझै सूचना गनुपन रा य दशेको सरकारलाई

ले ेछ ।

२. घटना थलमा सा ी माण ा गन उपायह गनुपदा यही उपब ध लागू

नेछ ।

धाराधाराधाराधारा ४५४५४५४५

सुनवाई अ य को िनय णमा, अथवा िनजल े अ य ता गन नसकेमा,

उपा य को िनय णमा नेछ । दवैुम य े कोही पिन अ य न नसकेमा ये

यायाधीश अ य नेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ४६४६४६४६

यायालयले अ यथा िनणय नग जेल, अथवा प ह ले जनसाधारणको वेश

नहोस् भनी माग नग जेल, यायालयमा सुनवाइ खुला नेछ ।

धाराधाराधाराधारा ४७४७४७४७

१. येक सुनवाईमा टपोट लेिखनेछन्, तथा ितनमा रिज ार र अ य ले

ह ता र गनछन् ।

२. यी टपोटह मा ामािणक नेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ४८४८४८४८

यायालयले मु ा स ालन गन आदेश दनेछ, येक प ारा आ ना तक समा गन

त रका र समय िनणय गनछ, तथा सा ी माण िलने स ब धी सबै ब ध िमलाउनेछ ।

www.lawcommission.gov.np

17 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा ४९४९४९४९

सुनवाइ थािलनुभ दा अगावै पिन यायालयले कुनै कागजात पेश गन वा कुनै

िववरण दन अिभकतालाई आदेश गन स छ । आदेश पालन गन इ कार ग रएमा

यसको औपचा रक टपोट रािखनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ५०५०५०५०

यायालयले आफूल े छानेका कुनै ि िनकाय, िवभाग, आयोग, वा अ

सं थालाई छानिवन चलाउने वा िवशेष को मत दने भारा सु पन स छ ।

धाराधाराधाराधारा ५१५१५१५१

धारा ३० मा िन द कायप ितका िनयमह मा यायालयले िनधा रत गरेका

शत अनुसार, सुनवाईका बखत सा ी र िवशेष ह लाई कुनै पिन सरोकारवाला

ग रन स छन् ।

धाराधाराधाराधारा ५२५२५२५२

यायालयले कुनै कामका िनिम तोकेको समयिभ सा ी माणह

पाइसकेपिछ, अक प ले म जुर नग जेल एउटा प ले पेश गन चाहेको कुनै मौिखक

वा िलिखत सा ी माण पेश गन अ वीकार गन स छ ।

धाराधाराधाराधारा ५३५३५३५३

१. प ह म ये एउटा यायालय स मुख उपि थत भएन, अथवा यसले आ ना

मु ामा ितवाद गन सकेन भने, अक प ल े आ नो दावाको प मा िनणय गन

यायालयलाई अनुरोध गन स छ ।

२. यसो गनुभ दा अगािड यायालयले धारा ३६ र ३७ मुतािवक आ नो

े ािधकार छ भ ेमा होइन क यो दाबा पिन त य र कानूनमा रा री आधा रत छ

भ ेकुरामा आफू स तु नुपछ ।

www.lawcommission.gov.np

18 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा ५४५४५४५४

१. यायालयको िनय णमा रही अिभकता, परामशदाता, अिधव ाह ले मु ा

पेश गन काम िस याइसकेपिछ अ य ले सुनवाइ ब द भएको घोिषत गनछन् ।

२. यायालय फैसला िबचार गन िव ाम गनछ ।

३. यायालयका िवचार िवमश िनजी पल े नेछ तथा गो य रहनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ५५५५५५५५

१. सारा िववाद उपि थत यायाधीशको ब सं याबाट िनणय ग रनेछन् ।

२. मत समान भएको अव थामा अ य वा िनजका थानमा काम गन

यायाधीशले िनणायक मत दनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ५६५६५६५६

१. फैसलाले िनणय आधा रत भएका कारणह जनाउनेछ ।

२. यसमा िनणयमा भागिलने यायाधीशह को नाम नेछ ।

धाराधाराधाराधारा ५७५७५७५७

फैसलामा पूणत: वा अंशत: यायाधीशह को सवस मत राय न सकेन भने

जुनसुकै यायाधीशले पिन िभ राय दन पाउनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ५८५८५८५८

फैसलामा अ य र रिज ारल ेह ता र गनछन् । अिभकताह लाई सूचना दएर

यो खुला यायालयमा प ढनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ५९५९५९५९

यायालयको िनणयका प काबीच र यो िवशेष मु ामा बाहेक अ य बा य

नेछैन।

www.lawcommission.gov.np

19 www.lawcommission.gov.np

धाराधाराधाराधारा ६०६०६०६०

फैसला अि तम र अपील नला े छ । फैसलाको अथ वा प रिध बारे िववाद

उठेमा यायालयले कुनै प को अनुरोधमा यसको अथ लगाइ दनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ६१६१६१६१

१. िनणायक न स े पको कुनै त य जो फैसला भएका बखत यायालयलाई र

दोहो याइ पाउँ भ ेप लाई पिन थाहा नभएको आधारमा फैसला दोहो याउने आवेदन

दन स क छ । तर हर हालतमा य तो अ ानता लापरवाहील ेभएको नु दैँन ।

२. नयाँ त यको अि त वलाई प पल ेखोली दोहो याउनाका िनिम यसमा

भएको कृितलाई मा यता ददै उ आधारमा आवेदन वीकार गन ने कुरा घोिषत

गरेर यायालयको िनणय ारा दोहो याउने कारवाई चाल ूग रनेछ ।

३. यायालयले, दोहो याउने कारवाई वीकार गनुभ दा अगािड िनणयका

शतह को पूवपालन खो नेछ ।

४. ढलोमा, नयाँ त य फेला परेका ६ मिहनािभ दोहो याउने आवेदन

ग रस ु पछ ।

५. फैसलाका िमितले दश वष िबितसकेपिछ दोहो याउने आवेदन ला स ै न ।

धाराधाराधाराधारा ६२६२६२६२

१. मु ाको िनणय ारा असर पन स े कानूनी पको वाथ छ भ ेकुनै रा यले

िबचार गरेमा यसले ह त ेप गन अनुमित पाउनलाई अनुरोध पेश गन स छ ।

२. यस अनुरोधमािथ िनणय गनु यायालयको काम नेछ ।

धाराधाराधाराधारा ६३६३६३६३

१. मु ामा स बि धत बाहके अ रा यह प भएका पर पराह को िनमाण

शंका पद भएमा रिज ारले य ता सबै रा यह लाई तुर तै सूचना गनछन् ।

www.lawcommission.gov.np

20 www.lawcommission.gov.np

२. यसरी सूिचत ग रएको येक रा यले कारवाईमा ह त ेप गन हक पाउँछ, तर

यसले यो हक योग गरेमा फैसलाले बनाएको पर परा यसमािथ समान पल ेबा य

नेछ ।

धाराधाराधाराधारा ६४६४६४६४

यायालयले अ यथा िनणय नगरेमा येक प ल ेआफ्-आ ना खच बेहोन छ ।

चौथोचौथोचौथोचौथो अ यायअ यायअ यायअ याय

म णाम णाम णाम णा-मतमतमतमत

धाराधाराधाराधारा ६५६५६५६५ १. संयु रा संघको बडाप मुतािवक अथवा सो अ तगत अनुरोध गन अिधकार

पाएको जुनसुकै िनकायको अनुरोध कुनै कानूनी मािथ यायालयले राय स लाह दन

स छ ।

२. यायालयले राय स लाह मािगएका ह , राय चािहएका को ठीक ठीक

िववरण तथा मािथ काश पान किसमका सबै िलखतसिहतको, िलखत अनुरोध ारा

यायालय सम पेश ग रनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ६६६६६६६६

१. राय स लाह िनिम अनुरोधको सूचना यायालय सम उपि थत न पाउने

सबै रा यलाई तुर त दइनेछ ।

२. मा जानकारी दन स े देिखएको, यायालय सम वा यायालयले अथवा

सो नबसेको बखत अ य ले िबचार ग रएको अ तराि य सं था सम उपि थत न

पाउने कुनै रा यलाई, अ य ले तो क दने समयिभ , िलिखत िववरण ा गन वा

स ब धी मौिखक िववरण, सो योजनका िनिम बसेको खुला बैठकमा, सु यायालय

तयार नेछ भ ेपिन रिज ारले िवशेष तथा य प - वहार ारा सूचना गनछन् ।

www.lawcommission.gov.np

21 www.lawcommission.gov.np

३. यायालय सम उपि थत न पाउने कुनै य तो रा यले यस धाराको अनु छेद

२ मा िन द िवशेष प पाउन नसकेको भए, य तो रा यले िलिखत िववरण पेश गन वा

सुनवाइ होस् भ ेइ छा कट गन स छ; तथा यायालयले यसमािथ िनणय गनछ ।

४. िलिखत वा मौिखक िववरण वा दुवै पेश ग रसकेका रा य र सं थाह लाई

अ रा य वा सं थाह ल े दएका िववरणमा, यायालयले अथवा सो नबसेको बखत

अ य ल े येक िवशेष मु ाका हकमा तोकेअनुसार हदस म र समयको सीमािभ , टीका

ट पणी गन अनुमित ा नेछ । तद अनुसार, िववरण पेश ग रसकेका रा य र

सं थाह लाई रिज ारले जुनसुकै य ता िलिखत िववरण यथासमयमा लेखापढी ारा

पठाउनेछन् ।

धाराधाराधाराधारा ६७६७६७६७

महासिचव र संयु रा संघका सद यका, अ रा यका, तथा िनकटतम

स बि धत अ तराि य सं थाह का ितिनिधह लाई सूचना दइसकेपिछ यायालयले

आ नो राय स लाह खुला यायालयमा दनेछ ।

धाराधाराधाराधारा ६८६८६८६८

यायालयलाई, आ ना परामश स ब धी काय गदा, िववादा पद मु ाह मा लागू

न स े भनी आफूले मा यता दएको हदस म लागू ने वतमान िवधानका उपब धह ले

अ िनदिशत गनछन् ।

पाँपाँपाँपाँचचचच अ यायअ यायअ यायअ याय

सशंोधनसशंोधनसशंोधनसशंोधन

धाराधाराधाराधारा ६९६९६९६९ वतमान िवधानका प भएका तर संयु रा संघका सद य नभएका रा यह ले

भागिलने स ब धमा, सुर ा प रष को िसफा रसमा महासभाले योग गरेका कुनै

उपब धस मका अिधनमा रही, वतमान िवधानमा संशोधन उही कायप ितबाट

www.lawcommission.gov.np

22 www.lawcommission.gov.np

ग रनेछन जो संयु रा संघको बडाप ारा यस बडाप को संशोधनका लािग यु

छ ।

धाराधाराधाराधारा ७०७०७०७०

आफूले आव यक ठहराएमा, वतमान िवधानको संशोधन गन, धारा ६९ को

उपब ध अनु प िबचारका िनिम महासिचवलाई िलिखत सूचना ारा ताव गन

अिधकार यायालयले पाउनेछ ।