1

पारमाणविक तथा रेडियोधमी पदाथथको सरुक्षित तथा शाक्षततपूणथ प्रयोग सम्बतधमा व्यिस्था गर्थ बर्केो विधेयक

प्रस्तािर्ााः पारमाणविक प्रविडध र आयडर्कृत विवकरणको सरुक्षित र शाक्षततपूणथ प्रयोग, रेडियोधमी स्रोतहरुको सरुिा र संरिण, पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ तथा संयतरको अर्डधकृत प्रयोग हरु्बाट बचाई आयडर्कृत विवकरणबाट पर्थ सक्र्े प्रडतकूल प्रभािबाट सिथसाधारणको जीउधर्को सरुिा तथा िातािरण संरिण गर्थे े सम्बतधमा आिश्यक कारू्र्ी व्यिस्था गर्थ िाञ्छर्ीय भएकोले,

संघीय संसदले यो ऐर् बर्ाएको छ ।

पररच्छेद-१ प्रारक्षम्भक

१. संक्षिप्त र्ाम र प्रारम्भ : (१) यस ऐर्को र्ाम “पारमाणविक ऐर्, २०७5” रहेको छ ।

(२) यो ऐर् र्ेपाल सरकारले र्ेपाल राजपरमा सूचर्ा प्रकाशर् गरी तोकेको डमडत देक्षि प्रारम्भ हरु्ेछ ।

२. पररभाषा : विषय िा प्रसंगले अको अथथ र्लागेमा यस ऐर्मा,–

(क) “अभ्यास” भन्नाले आयडर्कृत विवकरण र स्रोतको प्रयोग हरु्े कृयाकलाप सम्झर् ुपछथ र सो शब्दले मतरालयले र्ेपाल राजपरमा सूचर्ा प्रकाशर् गरी तोके बमोक्षजमको कुरै् पडर् मार्िजतय कृयाकलापलाई समेत जर्ाउँछ ।

(ि) “आयडर्कृत विवकरण” भन्नाले जैविक पदाथथमा आयर् पेयसथ उत्पादर् गर्थ सक्र् ेविवकरण सम्झर् ुपछथ ।

(ग) “इजाजतपर” भन्नाले कुरै् अभ्यास, कृयाकलाप िा संयतर सम्बतधमा डर्क्षित कायथ गर्थ दफा ९ बमोक्षजमको इजाजतपर सम्झर् ुपछथ ।

(घ) “इजाजतपरिाला” भन्नाले इजाजतपर प्राप्त व्यक्षि िा संस्था सम्झर् ुपछथ ।

(ङ) “एजेतसी” भन्नाले अततराथविय आणविक उजाथ एजेतसी सम्झर् ुपछथ ।

(च) “कृयाकलाप” भन्नाले आयाडर्कृत विवकरणका स्रोतको उत्पादर्, प्रयोग, डर्कासी, पैठारी, पारमाणविक िा रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ी, संयतर (फेडसडलटी) को स्थार् डर्धाथरण, डर्माथण, शरुूिात, संचालर् र संयतर र्ष्ट िा बतद गरे्, रेडियोधमी फोहोरमैला व्यिस्थापर् र स्थार् (साइट) को परु्स्थाथपर्ा सम्बतधी कायथ सम्झर् ुपछथ

2

र सो शब्दले मतरालयले र्ेपाल राजपरमा सूचर्ा प्रकाशर् गरी तोके बमोक्षजमको अतय कृयाकलापलाई समेत जर्ाउँछ ।

(छ) “ढुिार्ी” भन्नाले पारमाणविक पदाथथ तथा रेडियोधमी पदाथथ उत्पादर् िा भण्िारण गरेको स्थार्बाट अको स्थार्सम्म ओसार पसार गरे् कायथ सम्झर् ुपछथ र सो शब्दले त्यस्तो पदाथथ ढुिार्ी गर्थ प्याकेज तयार पारे्, ढुिार्ीको साधर्मा चढाउर्े, पारिाहर्का क्रममा भण्िारण गरे् र अक्षततम गततव्यमा ढुिार्ीको साधर्बाट ओराल्र् ेकायथलाई समेत जर्ाउेछँ ।

(ज) “तोवकएको” िा “तोवकए बमोक्षजम” भन्नाले यस ऐर् अततगथत बर्ेको डर्यममा तोवकएको िा तोवकए बमोक्षजम सम्झर् ुपछथ ।

(झ) “डर्कासी” भन्नाले पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ र सो सम्बतधी उपकरण िा प्रविडध र्ेपालबाट बावहर डर्कासी गरे् कायथ सम्झर् ुपछथ ।

(ञ) “डर्रीिक” भन्नाले डर्यमर्कारी डर्कायबाट दफा १९ बमोक्षजम िटाएको व्यक्षि सम्झर् ुपछथ ।

(ट) “पारमाणविक पदाथथ” भन्नाले यरेुडर्यम २३३, यूरेडर्यम २३५ िा पररमाक्षजथत गररएको यरेुडर्यम, पे लटुोडर्यम र यसका आईसोटोप्स सम्झर् ुपछथ र सो शब्दले मतरालयले र्ेपाल राजपरमा सूचर्ा प्रकाशर् गरी तोकेेका अतय पदाथथलाई समेत जर्ाउँछ ।

(ठ) “विपद" भन्नाले कुरै् पडर् अभ्यास िा कृयाकलापमा उत्पन्न भएको आयाडर्कृत विवकरणसँगको संसगथको कारणले उत्पन्न हरु्े जोक्षिम िा ितरा सम्झर् ुपछथ ।

(ि) “पैठारी” भन्नाले पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ, सो सम्बतधी उपकरण िा प्रविडध र्ेपाल डभर पैठारी गरे् कायथ सम्झर् ुपछथ ।

(ढ) “विवकरणका स्रोत” भन्नाले आयडर्कृत विवकरण सजृर्ा गरे् साधर् (रेडियसर् जेर्ेरेटर), रेडियोधमी स्रोत, पारमाणविक िा रेडियोधमी पदाथथ सम्झर् ुपछथ ।

(ण) “डर्यमर्कारी डर्काय” भन्नाले आयडर्कृत विवकरण र स्रोतको प्रयोग हरु् ेकृयाकलापलाई डर्यमर् गर्थ र्ेपाल सरकारले तोकेको डर्काय सम्झर् ुपछथ ।

(त) “विसजथर् (डिस्पोजल)” भन्नाले परु्ाः उपयोग र्गरे् गरी उपयोग गररएको इतधर् िा रेडियोधमी फोहोरमैला सरुक्षित विसजथर् िा विस्थापर् गरे् कायथ सम्झर् ुपछथ ।

(थ) “मतरालय” भन्नाले र्ेपाल सरकारको विज्ञार् तथा प्रविडध विषय हेरे् मतरालय सम्झर् ुपछथ ।

3

(द) “रेडियोधमी पदाथथ” भन्नाले अल्फा कण, डबटा कण, एक्सरे िा गामा-रे जस्ता विवकरण डसजथर्ा गर्थ सक्र् े पदाथथ सम्झर् ु पछथ र सो शब्दले मतरालयले र्ेपाल राजपरमा सूचर्ा प्रकाशर् गरी तोवकएका अतय पदाथथलाई समेत जर्ाउँछ ।

(ध) “रेडियोधमी फोहोरमैला” भन्नाले यथाक्षस्थडतमा प्रयोगमा आउर् र्सक्र्े कुरै् पडर् रेिीयोधमी पदाथथ सम्झर् ुपछथ ।

(र्) “संयतर” भन्नाले पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी, प्रज्जज्जिलर् संयतर िा यरेुडर्यम िार्ीजस्ता िार्ीजतय र कच्चा पदाथथको प्रशोधर्को लाडग स्थावपत संयतर र रेडियोधमी फोहोरमैला व्यिस्थापर् गरे् संयतर सम्झर् ुपछथ र सो शब्दले रेडियोधमी पदाथथको उत्पादर्, प्रशोधर्, प्रयोग, भण्िारण िा विसजथर् गरे् अतय कुरै् पडर् स्थार् िा संयतरलाई समेत जर्ाउँछ ।

(प) “स्रोत” भन्नाले आयडर्कृत विवकरण उत्पादर् गरे् िा फैलाउर् सक्र्े कुरै् पडर् क्षचज िा िस्त ुसम्झर् ुपछथ ।

(फ) “सरुिा” भन्नाले माडर्स र िातािरणलाई विवकरणजतय जोक्षिमबाट गररर् े संरिण सम्झर् ुपछथ र सो शब्दले विवकरणजतय जोक्षिम उत्पन्न िा डसजथर्ा गरे् संयतर र कृयाकलापलाई समेत जर्ाउँछ ।

(ब) “सरुिा उपाय सम्बतधी सम्झौता” भन्नाले र्ेपाल र एजेतसीबीच सम्पन्न भएको पारमाणविक हातहडतयारको अप्रसार सम्बतधी सक्षतधका सरुिा उपाय सम्बतधी सम्झौता सम्झर् ु पछथ र सो शब्दले र्ेपालले स्िीकार गरेको सो सतधी सँग सम्बक्षतधत स्िेक्षच्छक प्रोटोकल र अतय डलितलाई समेत जर्ाउँछ |

(भ) “पारमाणविक इतधर्” भन्नाले पारमाणविक प्रकृयाबाट उजाथ उत्पन्न गर्थ सक्र् े कुरै् पडर् पदाथथ सम्झर् ुपछथ ।

(म) “पारमाणविक भट्टी” भन्नाले पारमाणविक इतधर्बाट उजाथ उत्पादर् गरे् कुरै् पडर् संरचर्ा सम्झर् ुपछथ ।

(य) "मतरालय" भन्नाले र्ेपाल सरकारको विज्ञार् तथा प्रविडध विषय हेरे् मतरालय सम्झर् ुपछथ ।

4

पररच्छेद-२

डर्यमर्कारी डर्काय सम्बतधी

३. आयडर्कृत विवकरण तथा पारमाणविक प्रविडधको प्रयोग : आयडर्कृत विवकरण तथा पारमाणविक प्रविडधको प्रयोग शाक्षततपूणथ प्रयोजर्को लाडग मार गर्ुथ परे्छ ।

४. डर्यमर्कारी डर्काय : (१) र्ेपाल सरकारले पारमाणविक तथा रेडियोधमी पदाथथ डर्यमर् सम्बतधी कायथ गर्थ डर्यमर्कारी डर्कायको स्थापर्ा गरे्छ ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजमको डर्यमर्कारी डर्कायको स्थापर्ा र्भएसम्म सो सम्बतधी कायथ गर्थ र्ेपाल सरकारले मतरालय िा कुरै् डर्कायलाई तोक्र् सक्र्ेछ ।

५. डर्यमर्कारी डर्कायको काम, कतथव्य र अडधकार : यस ऐर्मा अतयर लेक्षिएका काम, कतथव्य र अडधकारको अडतररि डर्यमर्कारी डर्कायको काम, कतथव्य र अडधकार देहाय बमोक्षजम हरु्ेछ :-

(क) पारमाणविक तथा रेडियोधमी पदाथथ सम्बतधी कृयाकलाप र अभ्यासको डर्यमर्को लाडग आिश्यक र्ीडत, योजर्ा र कायथक्रम तजुथमा र डर्माथणका सम्बतधमा र्ेपाल सरकारलाई सझुाि ददर्े,

(ि) आयडर्कृत विवकरणको सम्भाव्य प्रडतकूल िा हार्ी कारक असरबाट माडर्स, जीिजतत,ु सम्पक्षि र िातािरण संरिण गर्थको लाडग आिश्यक मापदण्ि तयार गरे्,

(ग) कुरै् पडर् कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गरे् इजाजतपरिालाले परुा गर्ुथ परे् शतथ, दावयत्ि र क्षजम्मेिारी डर्धाथरण गरे्,

(घ) इजाजत प्राप्त संस्थामा काम गरे् प्राविडधकको योग्यता तोक्र्े,

(ङ) इजाजतपरिाला र विवकरणका स्रोतहरुको राविय अडभलेि तयार गरी त्यस्तो अडभलेिलाई डर्यडमत रुपमा अद्यािडधक गरे्,

(च) आयडर्कृत विवकरणमा संलग्र् कृयाकलाप र अभ्यास संचालर् गर्थ इजाजतपर जारी गरे्, डर्लम्िर् िा िारेज गरे्,

(छ) इजाजतपरिालाले संचालर् गरेको कृयाकलाप िा अभ्यासको डर्रीिण, अर्गुमर् र जाँचबझु गरे् र त्यसरी डर्रीिण, अर्गुमर् र जाँचबझु गदाथ पररपालर्ा भएको र्देक्षिएमा कारू्र् बमोक्षजम कारिाही गरे्,

5

(ज) यो ऐर् र यस ऐर् अततगथत बर्ेको डर्यम, डर्देक्षशका तथा इजाजतपरमा तोवकएको शतथ र अिस्थाको पालर्ा गरे र्गरेको अर्गुमर् र डर्ररिण गरे्,

(झ) अततराथविय संघ संस्था, अतय मलुकुका यस्तै प्रकृडतका संस्था िा डर्कायसंग सूचर्ा, अर्भुि तथा सहयोग आदार् प्रदार् गरे्,

(ञ) आयाडर्कृत विवकरण र त्यसको प्रयोगबाट हरु् सक्र्े दघुथटर्ा तथा यसको सम्बतधमा सिथसाधारण र सरोकारिालालाई सचेतर्ा मलुक कायथक्रम सञ्चालर् गरे्,

(ट) पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ र संयतरको िदडर्यत पूणथ प्रयोग गर्थ बाट रोक्र् आिश्यक उपायहरु अिलम्िर् गरे्,

(ठ) पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ संलग्र् विपदको तयारी र व्यिस्थापर् सम्बतधी योजर्ा तजुथमा र कायाथतियर्मा सम्बद्ध सरकारी डर्कायहरु तथा सरोकारिालालाई सहयोग, सहकायथ र समतिय गरे्,

(ि) आयाडर्कृत विवकरण सरुिा र संरिण सम्बतधी अध्ययर् अर्सुतधार् गरे्, गराउर्े,

(ढ) इजाजतपर डलर् ुर्परे् जोक्षिमको तह तयूर् भएका आयाडर्कृत विवकरणका स्रोतको सूची प्रकाशर् गरे्,

(ण) एजेतसीसँग आिश्यक समतिय गरे र्े, र

(त) तोवकए बमोक्षजमका अतय कायथ गरे् ।

पररच्छेद-३

इजाजतपर, अर्गुमर् तथा डर्रीिण सम्बतधी

६. इजाजतपर डलर् ुपरे् : (१) पारमाणविक पदाथथ िा रडियोधमी पदाथथ र संयतर सम्बतधी कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गर्थ चाहर्े तोवकए बमोक्षजमको प्राविडधक र व्यिसावयक िमता भएका कुरै् व्यक्षि िा संस्थाले तोवकए बमोक्षजमको ढाँचामा त्यस्तो कृयाकलाप िा अभ्यास गर्थ चाहेको व्यहोरा सवहत डर्यमर्कारी डर्कायले इजाजतपरको लाडग तोकेको दस्तरु संलग्र् गरी डर्यमर्कारी डर्कायमा डर्िेदर् ददर् ुपरे्छ ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजम डर्यमर्कारी डर्कायबाट इजाजतपर प्राप्त र्गरी कुरै् पडर् व्यक्षिले पारमाणविक पदाथथ िा रडियोधमी पदाथथ र संयतर सम्बतधी कुरै् पडर् कृयाकलाप िा अभ्यास गर्थ पाउर्े छैर् ।

6

७. सािथजडर्क गरे् : डर्यमर्कारी डर्कायले इजाजतपर जारी गरे् सम्बतधमा देहाय बमोक्षजमका कुरा उल्लेि गरी र्ेपाल राजपरमा सूचर्ा प्रकाशर् गर्ुथ परे्छ :

(क) इजाजतपर डलर्पुरे् कृयाकलाप िा अभ्यासहरु,

(ि) इजाजतपरको लाडग डर्िेदर् ददर् ुपरे् अिडध,

(ग) इजाजतपरको लाडग डर्िेदर् ददर्े, डर्िेदर् उपर जाँचबझु गरे्, इजाजतपर जारी गरे् प्रकृया र डर्िेदर्साथ संलग्र् गर्ुथ परे् अतय कागजात,

(घ) इजाजतपर सम्बतधी डर्णथय गदाथ डलइर्े आधारहरु,

(ङ) इजाजतपर प्राप्त गर्थ डर्िेदकले पालर्ा गर्ुथ परे् शतथहरु तथा योग्यता,

(च) इजाजतपर प्राप्त गरे् व्यक्षि िा संस्थाले परुा गर्ुथ परे् शतथ तथा दावयत्ि, पालर्ा गर्ुथ परे् कायथविडध र सूचर्ा संरिणको उपाय,

(छ) डर्िेदर् र इजाजतपर दस्तरु,

(ज) इजाजतपरको लाडग डर्िेदर् ददंदा डर्िेदकले पेश गर्ुथ परे् वििरण,

(झ) तोवकए बमोक्षजम इजाजतपर र्िीकरण, डर्लम्िर्, संशोधर्, िारेज र पररत्याग सम्बतधी विषय, र

(ञ) तोवकए बमोक्षजमका अतय विषयहरू।

८. डर्िेदर् उपर जाँचबझु : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले दफा ६ बमोक्षजम परेको डर्िेदर् उपर आिश्यक जाँचबझु गरी थप जार्कारी िा वििरण डलर् आिश्यक देिेमा डर्िेदकसँग थप जार्कारी िा वििरण माग गर्थ सक्र्छे ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजम जाँचबझु गदाथ डर्यमर्कारी डर्कायले डर्िेदकलाई इजाजतपर ददर् उपयिु देिेमा तोवकए बमोक्षजमको ढांचामा इजाजतपर ददर्ेछ |

(३) दफा ६ बमोक्षजम प्राप्त डर्िेदर् उपर कारिाही गदाथ डर्िेदकलाई इजाजतपर ददर् डमल्र् ेर्देक्षिएमा डर्यमर्कारी डर्कायले त्यसको कारण सवहतको डलक्षित जार्कारी डर्णथय भएको डमडतले सात ददर्डभर डर्िेदकलाई ददर् ुपरे्छ ।

(४) उपदफा (२) बमोक्षजम इजाजतपर ददंदा डर्यमर्कारी डर्कायले त्यस्तो कृयाकलाप िा अभ्यासको प्रकृडतलाई विचार गरी इजाजतपरिालाले पूरा गर्ुथपरे् शतथहरु समेत तोक्र्छे ।

7

९. इजाजतपर जारी : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले दफा ८ बमोक्षजम डर्िेदर् उपर छार्विर् गरी कुरै् अभ्यास िा कृयाकलापले जर्ताको जीउधर् र िातािरणको संरिण पयाथप्त मारामा सडुर्क्षित हरु्े गरी संचालर् गररर् े र शाक्षततपूणथ प्रयोजर्को लाडग मार त्यस्तो अभ्यास िा वक्रयाकलाप उपयोग िा संचालर् गररर्े कुरा यवकर् गरी त्यस्तो अभ्यास िा वक्रयाकलाप संचालर् गर्थ इजाजतपर जारी गरे्छ।

(२) इजाजतपर जारी गरे् प्रकृया तोवकए िमोक्षजम हरु्ेछ ।

(३) इजाजतपर जारी गदाथ तोवकए बमोक्षजमको दस्तरु लाग्र्ेछ ।

१०. इजाजतपर हस्ताततरण गर्थ र्पाइर्े : इजाजतपरिालाले यस ऐर् बमोक्षजम प्राप्त गरेको इजाजतपर बेचडबिर् िा हस्ताततरण गर्थ पाउर्े छैर् ।

११. इजाजतपर पररत्याग गर्थ सक्र्े : (१) इजाजतपरिालाले यस ऐर् बमोक्षजम कुरै् कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गर्थ डलएको इजाजतपर डर्यमर्कारी डर्कायको स्िीकृडत डलई पररत्याग गर्थ सक्र्ेछ ।

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले इजाजतपरको पररत्याग गदाथ जर्ताको जीउधर् िा िातािरणको संरिणमा प्रडतकूल असर परे् र्देिेमा उपदफा (१) बमोक्षजमको इजाजतपरको पररत्यागको स्िीकृडत ददर्ेछ ।

(३) इजाजतपर पररत्याग गरे् सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्छे ।

१२. इजाजतपरको शतथमा संशोधर् : (१) स्िास््य, सरुिा तथा िातािरणको संरिणको लाडग यस ऐर् बमोक्षजम जारी गररएको इजाजतपरमा तोवकएको कुरै् शतथमा संशोधर् गर्थ आिश्यक देिेमा डर्यमर्कारी डर्कायले इजाजतपरिालालाई डलक्षित जार्कारी गराई त्यस्तो शतथमा संशोधर् गर्थ सक्र्ेछ |

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले उपदफा (१) बमोक्षजम इजाजतपरमा तोवकएको शतथमा संशोधर् गरेको कारणले इजाजतपरिालाले कुरै् थप व्यिस्था गर्थ िा तयारी गर्ुथ परे् भएमा डर्यमर्कारी डर्कायले यस प्रयोजर्को लाडग सम्बक्षतधत इजाजतपरिालालाई मर्ाडसब समय ददर्छे ।

१३. इजाजतपरको अिडध र र्िीकरण : (१) इजाजतपरको अिडध तोवकए बमोक्षजम हरु्छे ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजमको अिडध समाप्त हरु्भुतदा अक्षघ तोवकए बमोक्षजमको दस्तरु सवहत डर्यमर्कारी डर्कायबाट इजाजतपर र्िीकरण गराउर् ुपरे्छ ।

(३) उपदफा (२) बमोक्षजम र्िीकरण र्गराएमा त्यस्तो इजाजतपर स्िताः रद्द हरु्छे ।

(४) इजाजतपर र्विकरण सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्छे ।

8

१४. इजाजतपरको डर्लम्िर् : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले देहायको अिस्थामा अिडध तोकेर इजाजतपर डर्लम्िर् गर्थ सक्र्ेछेाः-

(क) इजाजतपर प्राप्त गरे् व्यक्षि िा संस्थाले परुा गर्ुथ परे् शतथ तथा दावयत्ि पालर्ा र्गरेको भर्ी डर्यमर्कारी डर्कायले सचेत गराई सधुार गर्थ तोवकददएको समयडभर समेत सधुार र्गरेमा, िा

(ि) इजाजतपर प्राप्त गरे् व्यक्षि िा संस्थाको कृयाकलापिाट व्यक्षि िा िातािरणमा प्रडतकूल प्रभाि परी सिथसाधारणको जीउधर्को सरुिा िा िातािरण संरिण सम्बतधमा जोक्षिम उत्पन्न भएमा ।

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले तोकेको डर्लम्बर् अिडधडभर इजाजतपरिालाले उपदफा (१) को िण्ि (क) िा (ि) बमोक्षजमको अिस्था छैर् भर्ी डर्यमर्कारी डर्कायमा डर्लम्िर् फुकुिाको लाडग डर्िेदर् ददर् सक्र्ेछ ।

(३) उपदफा (२) बमोक्षजम इजाजतपरिालाको डर्िेदर् पर्थ आएमा डर्यमर्कारी डर्कायले आिश्यक जाँचबझु गदाथ उपदफा (१) को अिस्था र्भएमा डर्लम्िर् फुकुिा गर्थ सक्र्ेछ ।

१५. इजाजतपरको िारेजी : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले देहायको अिस्थामा इजाजतपर िारेज गरे्छेाः-

(क) यो ऐर् िा यस ऐर् अततगथत िर्ेको डर्यमािली िा डर्देक्षशकाको विपरीत काम गरेमा,

(ि) डर्लम्िर्को अिडधडभर आिश्यक सधुार र्गरेमा इजाजतपरमा तोवकएका शतथहरुको उल्लंघर् गरेमा िा त्यस्ता शतथहरु पूरा र्गरेमा,

(ग) तोवकएको अिडधमा इजाजतपर र्िीकरण र्गराएमा,

(घ) इजाजतपरमा तोवकए बमोक्षजमको अिडधडभर कृयाकलाप िा अभ्यास शरुु र्गरेमा िा गर्थ र्सकेमा, िा

(ङ) इजाजतपर पररत्याग गरेमा ।

(२) उपदफा (१) को िण्ि (ग), (घ) र (ङ) को अिस्थामा बाहेक अतय अिस्थामा इजाजतपर िारेज गर्ुथ अक्षघ डर्यमर्कारी डर्कायले सम्बक्षतधत इजाजतपरिालालाई आफ्र्ो सफाई पेश गरे् मर्ाडसब समय ददर् ुपरे्छ ।

१६. उजरुी ददर् सक्र् े: (१) दफा ८ को उपदफा (3), दफा १४ को उपदफा (१) िा दफा १५ को उपदफा (१) बमोक्षजम डर्यमर्कारी डर्कायले गरेको डर्णथयमा क्षचि र्बझु्र्े व्यक्षि िा संस्थाले त्यस्तो डर्णथय भएको डमडतले पैंतीस ददर्डभर तोवकएको डर्कायमा उजरुी ददर् सक्र्ेछ ।

9

(२) उपदफा (१) बमोक्षजम परेको उजरुीमा तोवकएको डर्कायबाट भएको डर्णथय अक्षततम हरु्ेछ |

(३) उपदफा (१) बमोक्षजमको उजरुी ददएको आधारमा इजाजतपरिालाले यस ऐर् बमोक्षजम पूरा गर्ुथ परे् दावयत्िबाट उतमकु्षि पाउर्े छैर् ।

१७. इजाजतपरिालाको दावयत्ि : (१) यस ऐर्मा अतयर लेक्षिएका कुराका अडतररि इजाजतपरिालाको दावयत्ि देहाय बमोक्षजम हरु्छेेाः-

(क) इजाजतपर बमोक्षजमको कृयाकलाप िा अभ्यास सरुक्षित, विश्वसर्ीय र भरपदो तररकाले संचालर् गरे्,

(ि) इजाजतपर प्राप्त कृयाकलाप िा अभ्यास बतद गर्ुथपरे् भएमा त्यस्तो कृयाकलाप िा अभ्यास बतद गर्ुथ अगािै डर्यमर्कारी डर्कायबाट स्िीकृती डलर्,े

(ग) यो ऐर् िा यस ऐर् अततगथत बर्ेको डर्यम, डर्देक्षशका, इजाजतपरका शतथ तथा अिस्था र डर्यमर्कारी डर्कायले समय समयमा तोवकददएका अतय शतथ, अिस्था तथा मापदण्िको पालर्ा गरे्,

(घ) डर्यमर्कारी डर्कायले माग गरे बमोक्षजमको वििरण तथा कागजात उपलब्ध गराउर्े,

(ङ) डर्यमर्कारी डर्कायले अर्गुमर् तथा डर्रीिण गदाथ आिश्यक सहयोग गरे्,

(च) डर्यमर्कारी डर्कायले माग गरेको सूचर्ा िा जार्कारी तोकेको अिडधडभरै उपलब्ध गराउर्े,

(छ) विवकरणबाट संरिण िा सरुिा गरे् डर्यमर्कारी डर्कायबाट तोवकएका शतथ तथा मारा (िोज) को सीमा सम्बतधी व्यिस्थाको पररपालर्ा गर्ुथ परे्,

(ज) िातािरणमा डर्ष्काडसत भएको विवकरणको मारा तयूर्तम तहमा रहेको सडुर्क्षित गर्ुथ परे्,

(झ) संयतर र्ष्ट िा विर्ाश गर्थ एिं फोहोरमैलाको विसजथर् गर्थ आिश्यक प्रितध गर्ुथ परे्, र

(ञ) डर्यमर्कारी डर्कायले समय समयमा तोकेका अतय दावयत्ि परुा गरे् |

(२) उपदफा (१) बमोक्षजमका दावयत्िका अडतररि आयाडर्कृत विवकरणबाट डसक्षजथत घटर्ाको कारणले हार्ी र्ोक्सार्ी भएमा त्यस्तो हार्ी र्ोक्सार्ीको लाडग इजाजतपरिाला क्षजम्मेिार हरु्ेछ ।

10

(३) चोरी भएको, हराएको, फ्याँवकएको िा पररत्याग गररएको पारमाणविक पदाथथको कारणबाट हार्ीर्ोक्सार्ी भएमा त्यस्तो हार्ी र्ोक्सार्ीको लाडग इजाजतपरिाला क्षजम्मेिार हरु्ेछ ।

(४) उपदफा (१) र (२) मा जरु्सकैु कुरा लेक्षिएको भए तापडर् यदु्ध, िाह्रय आक्रमण िा सशस्त्र विद्रोहको कारणले दघुथटर्ाबाट उत्पन्न हार्ी र्ोक्सार्ीको लाडग इजाजतपरिाला क्षजम्मेिार हरु् ेछैर् ।

(५) रेडियोधमी िा पारमाणविक पदाथथको ढुिार्ी गदाथ आयाडर्कृत विवकरणबाट डसक्षजथत घटर्ाको कारणले हार्ी र्ोक्सार्ी भएमा इजाजतपरिाला र ढुिार्ीकताथबीच छुटै्ट डलक्षित सम्झौता भएकोमा सोही बमोक्षजम र सम्झौता र्भएको अिस्थामा हार्ी र्ोक्सार्ीको लाडग इजाजतपरिाला क्षजम्मेिार हरु्छे ।

(६) पारमाणविक इतधर्चक्र सञ्चालर् गरे् इजाजतपरिालाले देहाय बमोक्षजमको थप दावयत्ि पूरा गर्ुथ परे्छ :-

(क) पारमाणविक पदाथथको अडभलेि राख्न,े

(ि) पारमाणविक पदाथथ र पारमाणविक इतधर् चक्रसंग सम्बक्षतधत पारमाणविक पदाथथ, अर्सुतधार् र विकास सम्बतधी कृयाकलाप सम्बतधी प्रडतिेदर् डर्यमर्कारी डर्कायलाई ददर्,े

(ग) पारमाणविक पदाथथको डर्कासी िा पैठारीको जार्कारी डर्यमर्कारी डर्कायलाई ददर्े,

(घ) डर्यमर्कारी डर्कायले तोकेको सीमा भतदा बढी पारमाणविक पदाथथको र्ोक्सार्ी िा िपत भएमा सोको प्रडतिेदर् डर्यमर्कारी डर्कायलाई ददर्े,

(ङ) पारमाणविक पदाथथ सम्बतधी तोवकए बमोक्षजमका अतय दावयत्ि िा कृयाकलाप संचालर् गरे् ।

१८. पूिथ स्िीकृडत डलर् ुपरे् : इजाजतपरिालाले इजाजतपरमा उल्लेि गरेको ठेगार्ा पररितथर् गर्ुथ परेमा िा इजाजतपर डलएको कृयाकलाप िा अभ्यासमा केही पररितथर् गर्ुथ परेमा डर्यमर्कारी डर्कायको पूिथ स्िीकृडत डलर् ुपरे्छ ।

१९. अर्गुमर् तथा डर्रीिण : (१) यो ऐर् िा यस ऐर् अततगथत बर्ेको डर्यमािली र डर्देक्षशका तथा इजाजतपरका शतथ र अिस्थाको पररपालर्ा भए र्भएको सम्बतधमा डर्यमर्कारी डर्कायले डर्यडमत रुपमा अर्गुमर् तथा डर्रीिण गर्ुथ िा गराउर् ुपरे्छ |

(२) उपदफा (१) बमोक्षजम अर्गुमर् तथा डर्रीिणको कायथ गर्थ डर्यमर्कारी डर्कायले आिश्यकतार्सुार तोवकए बमोक्षजमको योग्यता भएका र तालीम प्राप्त गरेका र्ेपाल सरकारका कमथचारी िा आयाडर्कृत विवकरण विषयसँग सम्बक्षतधत विज्ञलाई डर्रीिकको रुपमा तोक्र् िा िटाउर् सक्र्ेछ ।

11

(३) उपदफा (२) बमोक्षजम तोकेका िा िवटएका डर्रीिकले इजाजतपर प्राप्त व्यक्षि िा संस्थाको देहायको विषयमा डर्रीिण गर्थ सक्र्छे :

(क) पारमाणविक पदाथथ िा रडियोधमी पदाथथ र संयतर सम्बतधी कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गरेको स्थार् िा भिर्मा जरु्सकैु समयमा प्रिेश गरी विवकरणजतय सरुिा र संरिणको अिस्थाको बारेमा जार्कारी प्राप्त गर्थ,

(ि) पारमाणविक पदाथथ िा रडियोधमी पदाथथ र संयतर सम्बतधी कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गरेको स्थार् िा भिर्मा दघुथटर्ा हरु् सक्र्े सम्भािर्ा देक्षिएमा पूिथ सािधार्ीको लाडग तयारी अिस्थाको बारेमा जार्कारी प्राप्त गर्थ,

(ग) विवकरणका स्रोत संलग्र् कुरै् अप्रत्याडसत घटर्ा िा दघुथटर्ा भएमा सो को अध्ययर् अर्सुतधार् गर्थ,

(घ) आिश्यकतार्सुार जरु्सकैु सम्िद्ध व्यक्षिसेँग सोधपछु गर्थ ।

(४) डर्यमर्कारी डर्कायले उपदफा (१) बमोक्षजम अर्गुमर्को लाडग डर्रीिक िटाउर् ुअघक्षे इजाजतपरिालालाई जार्कारी ददर् सक्र्ेछ |

(५) उपदफा (४) मा जरु्सकैु कुरा लेक्षिएको भए तापडर् विपदको अिस्थामा िा अर्पेक्षित घटर्ा िा अर्डधकृत वक्रयाकलाप भएको िा हरु् सक्छ भने्न कुरा डर्यमर्कारी डर्कायलाई लागेमा िा कुरै् विश्वसर्ीय स्रोतबाट जार्कारी प्राप्त हरु् आएमा डर्यमर्कारी डर्कायले अर्गुमर्को लाडग डर्रीिक िटाउर् ुअघी इजाजतपरिालालाई जार्कारी ददर् बाध्य हरु्े छैर् ।

(६) यस ऐर् बमोक्षजम अर्गुमर् तथा डर्रीिणको क्रममा सहयोग गर्ुथ सम्बक्षतधत इजाजतपरिालाको कतथव्य हरु्ेछ ।

(७) यस दफा बमोक्षजम डर्रीिण गदाथ यो ऐर्, यस ऐर् अततगथत बर्ेको डर्यमािली, डर्देक्षशका िा इजाजतपरका शतथहरु िा डर्यमर्कारी डर्कायले डर्धाथरण गरेका अतय शतथहरुको उल्लंघर् हरु् ेकृयाकलाप िा अभ्यास गरररहेको िा त्यसको कारणबाट सिथसाधारणलाई हार्ीर्ोक्सार्ी पगु्र्े े िा सम्पक्षि िा िातािरणमा िडत हरु्सक्र्े देक्षिएमा डर्रीिकले त्यस्तो इजाजतपरिालालाई डर्क्षित अिडध तोकी शतथहरुको पालर् गर्थ, त्यस्तो कृयाकलाप िा अभ्यास तत्काल रोक्र् िा स्थगर् गर्थ िा रोक लगाईएको कृयाकलाप िा अभ्यासबाट उत्पन्न भएको पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथलाई सरुक्षित र भरपदो वकडसमबाट भण्िारण गर्थ आदेश ददर् सक्र्ेछ ।

(८) डर्रीिकले उपदफा (७) बमोक्षजम आदेश ददएकोमा त्यसको जार्कारी तरुुतत डर्यमर्कारी डर्कायलाई गराउर् ुपरे्छ।

12

(९) डर्रीिकले उपदफा (७) बमोक्षजम आदेश ददएकोमा तोवकए बमोक्षजम डर्रीिण प्रडतिेदर् डर्यमर्कारी डर्कायमा पेश गर्ुथ परे्छ ।

(१०) उपदफा (९) बमोक्षजम प्राप्त भएको प्रडतिेदर्बाट जर्स्िास््य िा िातािरणमा गक्षम्भर िडत हरु् सक्र् े देक्षिएमा डर्यमर्कारी डर्कायले त्यस्तो पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ र संयतर कब्जामा डलर् सक्र्छे |

(११) अर्गुमर् तथा डर्रीिण सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

पररच्छेद-४

विवकरणबाट संरिण सम्बतधी

२०. विवकरणबाट संरिणको डर्यमर् तथा डर्यतरण : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले आयडर्कृत विवकरणको संसगथमा आएको कारणले हरु् सक्र्े हार्ी र्ोक्सार्ीबाट सिथसाधारणलाई संरिण गर्थको लाडग आिश्यक शतथ र उपायहरु तोक्र्ेछ।

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले यस ऐर् अततगथत कुरै् पडर् कृयाकलाप संचालर् गदाथ व्यक्षिको लाडग मारा (िोज) को अडधकतम सीमा डर्धाथरण गरे्छ ।

(३) डर्यमर्कारी डर्कायले उपदफा (२) बमोक्षजमको सीमा डर्धाथरण गदाथ एजेतसी लगायतका मातयता प्राप्त अतय अततराथविय संस्थाका डसफाररसहरुलाई समेत आधार डलर् सक्र्ेछ ।

(४) डर्यमर्कारी डर्कायले देहाय बमोक्षजमको मापदण्िको आधारमा डर्यमर्कारी डर्यतरणको अडधर्मा र्रहर् ेस्रोत िा अभ्यासहरुको पवहचार् गरे्छ:-

(क) व्यक्षिको लाडग डर्यमर्कारी जोक्षिम डर्यमर् गर्ुथपरे् तह भतदा ज्जयादै तयूर् देक्षिएको,

(ि) विवकरणजतय कूल प्रभाि ज्जयादै तयूर् भई डर्यमर्कारी डर्यतरण आिश्यक र्भएको ।

२१. विवकरणबाट संरिण : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले कुरै् अभ्यास िा वक्रयाकलाप संचालर् गरे् ईजाजतपर ददर् ुभतदा अक्षघ पूरा गर्ुथ परे् विवकरणबाट संरिण गरे् सम्बतधी शतथहरु डर्धाथरण गरे्छ |

(२) क्षचवकत्सा सेिा सम्बतधी कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गर्थको लाडग उपदफा (१) बमोक्षजम विवकरणबाट संरिण गरे् सम्बतधी डर्धाथरण गररएका शतथहरूका अडतररि डर्यमर्कारी डर्कायले देहायका शतथहरुसमेत तोक्र्छे :-

13

(क) विवकरण उत्पादर् गरे् उपकरण र रेडियोतयूल्काइड्सका प्रयोगकताथको आिश्यक योग्यता र तालीम,

(ि) विवकरण उत्पादर् गरे् उपकरण र रेडियोतयूल्काइड्स प्रयोग गरे् व्यक्षिहरुको संरिणको लाडग अपर्ाउर्पुरे् उपायहरु,

(ग) अभ्यासको औक्षचत्यता र संसगथको अप्टीमाइजेसर् लगायत डबरामीको संरिण गर्थका लाडग अपर्ाउर् ुपरे् उपायहरु,

(घ) विवकरण उत्पादर् गरे् उपकरण र रेडियोतयूल्काइड्स सवहतको यतर (डिभाइस) को डिजाइर् र संचालर् सम्बतधी मापदण्िहरु,

(ङ) रेडियोधमी स्रोतहरुको सरुिा र संरिणका लाडग अपर्ाउर् ुपरे् उपायहरु,

(च) क्षचवकत्सकले डसफाररस गरेकोमा बाहेक विवकरणका स्रोतको प्रयोग गरी कुरै् डबरामीको स्िास््य परीिण गर्थ, डबरामीलाई क्षचवकत्सा सेिा प्रदार् गर्थ िा रोगको डर्दार् िा उपचारको काम गर्थ गराउर् र्पाउर्े,

(छ) तोवकए बमोक्षजमका अतय उपायहरु ।

(३) विवकरणबाट संरिणका शतथ सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ |

पररच्छेद–५

रेडियोधमी स्रोत सम्बतधी

२२. रेडियोधमी स्रोत उपर डर्यतरण : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले रेडियोधमी स्रोत तथा त्यस्ता स्रोत समाविष्ट यतर (डिभाईस) को डर्यतरण गर्थ आिश्यक शतथहरु तोक्र्ेछ ।

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले स्रोतको सरुक्षित वकडसमले व्यिस्थापर् िा संरिण र्भएको कारणबाट सिथसाधारण र िातािरणमा पगु्र् सक्र्े हार्ी र्ोक्सार्ीको आधारमा त्यस्ता स्रोतको तोवकए बमोक्षजम िगीकरण गरे्छ |

(३) इजाजतपरिालाले कुरै् रेडियोधमी स्रोतको प्रयोग गदाथ सिथसाधारणलाई विवकरणजतय हार्ी र्ोक्सार्ी पगु्र् सक्र्े, सम्पक्षि िा िातािरणमा हार्ी र्ोक्सार्ी हरु् सक्र्े जोक्षिम देक्षिएमा सो को जार्कारी डर्यमर्कारी डर्कायलाई ददर् ुपरे्छ ।

(४) रेडियोधमी स्रोतको डर्यतरण सम्ितधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

२३. रेडियोधमी स्रोतको अडभलेि : डर्यमर्कारी डर्कायले रेडियोधमी स्रोतको अडभलेि राख्न ुपरे्छ ।

14

२४. रेडियोधमी स्रोतको सरुिा र संरिण : रेडियोधमी स्रोतको सरुिा, संरिण र विश्वसर्ीय रुपमा प्रयोग गरे् क्षजम्मेिारी इजाजतपरिालाको हरु्ेछ ।

२५. रेडियोधमी स्रोतको डर्कासी िा पैठारी : (१) र्ेपाल सरकारले डर्यमर्कारी डर्कायको डसफाररसमा रेडियोधमी स्रोतको र्ेपालमा िा र्ेपालको भभूागहुँदै डर्कासी िा पैठारी गरे् इजाजतपर डलर्को लाडग पूरा गर्ुथ परे् शतथ र प्रवक्रया तोक्र्ेछ ।

(२) रेडियोधमी स्रोतको डर्कासी िा पैठारी सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्छे ।

२६. िेिाररसे स्रोतको व्यिस्थापर् : कुरै् िेिाररसे स्रोत फेला परेमा डर्यमर्कारी डर्कायले त्यस्तो स्रोतलाई तत्काल डर्यतरणमा डलई सो को उक्षचत व्यिस्थापर् गर्ुथ परे्छ ।

पररच्छेद–६

पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टीको सरुिा सम्बतधी

२७. इजाजतपर डलर्पुरे् : कुरै् व्यक्षि िा संस्थाले पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी डर्माथण िा संचालर् गर्थ िा तत्सम्बतधी कृयाकलाप गर्थ चाहेमा डर्यमर्कारी डर्कायबाट इजाजतपर डलर् ुपरे्छ ।

२८. पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी (ररसचथ ररयाक्टर) : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टीको डर्यतरण पद्धडतको व्यिस्था गरे्छ ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजम पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टीको डर्यतरण पद्धडतको व्यिस्था गदाथ देहायका कुराहरु समािेश गर्ुथ परे्छ :

(क) पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी रहर्े स्थार् डर्धाथरण गरे्,

(ि) अर्सुतधार् भट्टीको डिजाइर्, डर्माथण, संचालर्, ममथत सम्भार गरे्, त्यस्तो भट्टी र्ष्ट गरे् िा डर्ष्कृय बर्ाउर्े,

(ग) डर्यमर्कारी डर्कायबाट मूल्याङ्कर् गरे्,

(घ) इजाजतपरिालाबाट सरुिा र संरिण गरे्,

(ङ) अर्सुतधार् भट्टीको सरुिा र संरिण सडुर्क्षित गर्थ आिश्यक वििीय र मार्िस्रोतको व्यिस्था गरे्,

(च) विवकरणबाट संरिण गरे्, विपद पूिथ तयारी र व्यिस्थापर्,

15

(छ) लामो समयसम्म बतदरहेका अर्सुतधार् भट्टीको सरुिा र संरिणको व्यिस्था गरे् गराउर्े िा ती भट्टीलाई र्ष्ट गरे् िा डर्ष्कृय बर्ाउर्े,

(ज) रेडियोधमी फोहरमैला व्यिस्थापर्,

(झ) तोवकए बमोक्षजमका अतय कुराहरु ।

२९. पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी बतद भएमा : कुरै् पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी लामो समयसम्म बतद भएमा इजाजतपरिालाले डर्यमर्कारी डर्कायबाट तोके बमोक्षजमका शतथ, प्रवक्रया र मापदण्ि अर्कूुल हरु्े गरी संरिण गर्ुथ परे्छ ।

3०. पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी संचालर् : पारमाणविक अर्सुतधार् भट्टी संचालर् गर्थ इजाजतपर डलर् चाहर्े व्यक्षि िा संस्थाको योग्यता र शतथहरू तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

पररच्छेद-७

संयतर र्ष्ट गरे् िा डर्ष्कृय बर्ाउर् ेसम्बतधी

३१. संयतर र्ष्ट गरे् िा डर्ष्कृय बर्ाउर्े : डर्यमर्कारी डर्कायले कुरै् पडर् संयतर तथा रेडियो तयकु्लाइड्स र्ष्ट गर्थ िा डर्ष्कृय बर्ाउर् आिश्यक शतथहरु तथा मापदण्ि तोक्र्ेछ ।

३२. संयतर र्ष्ट गरे् िा डर्ष्कृय बर्ाउर्े क्षजम्मेिारी : (१) कुरै् संयतर तथा रेडियो तयकु्लाइड्स र्ष्ट गदाथ िा डर्ष्कृय बर्ाउँदा सरुिा र संरिण गरे् क्षजम्मेिारी इजाजतपरिालाको हरु्ेछ ।

(२) इजाजतपरिालाले कुरै् संयतर स्थायी रुपमा बतद गर्ुथ अक्षघ डर्यमर्कारी डर्कायको स्िीकृडत डलर् ुपरे्छ ।

(३) डर्यमर्कारी डर्कायले उपदफा (२) बमोक्षजम स्िीकृडत दददा संयतर सरुक्षित वकडसमले र्ष्ट गर्थ िा डर्ष्कृय बर्ाउर्े र त्यसबाट उत्पन्न फोहोर मैलाको व्यिस्थापर् गरे् लगायतका अतय शतथहरु तोक्र्ेछ ।

(४) उपदफा (३) बमोक्षजम संयतर र्ष्ट गर्थ िा डर्ष्कृय बर्ाउर् र त्यसबाट उत्पन्न फोहोर मैलाको व्यिस्थापर् गर्थ लाग्र्े िचथ इजाजतपरिालाले व्यहोर्ुथ परे्छ ।

16

पररच्छेद-८

विपद पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा सम्बतधी

३३. विपद पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा : (१) र्ेपाल सरकारले पारमाणविक िा विवकरण सम्बद्ध विपदको विपद पूिथतयारी तथा जोक्षिमको व्यिस्थापर्को लाडग राविय स्तरमा विपद पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा बर्ाउर् ुपरे्छ ।

(२) कुरै् कृयाकलाप, अभ्यास िा संयतर संचालर् गरे् िा पारमाणविक िा विवकरण स्रोत राख्न े िा प्रयोग गरे् इजाजतपरिालाले उपदफा (१) को अडधर्मा रही पारमाणविक िा विवकरण सम्िद्ध विपदको पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा तयार गरी डर्यमर्कारी डर्कायबाट स्िीकृत गराउर् ु परे्छ ।

(३) उपदफा (२) बमोक्षजमको विपदको पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा तयार गदाथ समािेश गर्थे ेकुराहरु डर्यमर्कारी डर्कायले तोके बमोक्षजम हरु्ेछ ।

(४) इजाजतपरिालाले उपदफा (२) बमोक्षजमको विपदको पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा समय समयमा डर्यमर्कारी डर्कायबाट परु्रािलोकर् गरी अध्यािडधक गराई राख्न ुपरे्छ ।

(५) पारमाणविक िा विवकरण सम्बद्ध कुरै् विपद उत्पन्न भएमा इजाजतपरिालाले उपदफा (२) बमोक्षजम डर्यमर्कारी डर्कायबाट स्िीकृत विपदको पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा कायाथतियर् गर्ुथपरे्छ ।

(६) उपदफा (१) बमोक्षजमको विपदको पूिथतयारी तथा विपद व्यिस्थापर् योजर्ा कायाथतियर् गर्थ सहयोग गर्ुथ र्ेपाल सरकार, प्रदेश सरकार तथा स्थार्ीय तहका सबै डर्काय तथा अडधकारीको कतथव्य हरु्ेछ ।

३४. अततरसीमा विपद सम्बतधी : (१) कुरै् पारमाणविक िा विवकरण सम्बद्ध विपद उत्पन्न भई रेडियोधमी प्रदषुणको प्रभाि र्ेपाल राज्जयबावहर समेत फैडलर् सक्र् ेसंभािर्ा देक्षिएमा र्ेपाल सरकारले एजेतसी र त्यस्तो विवकरणबाट प्रभावित भएको िा हरु्सक्र्े मलुकुको सम्िद्ध डर्कायलाई सो को जार्कारी ददर् ुपरे्छ ।

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले पारमाणविक दघुथटर्ा िा विवकरण सम्िद्ध विपद उत्पन्न भएमा सोको जार्कारी ददर्े र सहायता उपलब्ध गराउर्े सम्बतधी सम्बद्ध सक्षतधका ब्यिस्था अर्सुार त्यस्तो विपद सम्बतधी जार्कारी र तत्सम्बतधमा आिश्यक सहायता उपलब्ध गराउर् ेसम्पकथ वितदकुो रुपमा काम गरे्छ ।

17

पररच्छेद–९

रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ी सम्बतधी ३५. शतथ तथा मापदण्ि बर्ाउर् े : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले रेडियोधमी पदाथथको सरुक्षित ढुिार्ीको

लाडग पालर्ा गर्ुथ परे् शतथ तथा मापदण्ि बर्ाई लागू गरे्छ ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजमको शतथ र मापदण्िमा रेडियोधमी पदाथथको वकडसम, पररमाण र कृयाकलापको तह अर्सुार हरु् सक्र्े जोक्षिम िा हार्ीलाई आधार डलई त्यस्तो रेडियोधमी पदाथथको भौडतक संरिणको लाडग अपर्ाउर् ुपरे् उपाय समेत तोक्र् ुपरे्छ ।

(३) उपदफा (१) बमोक्षजमको शतथ र मापदण्ि रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ीका सम्बतधमा एजेतसीले डर्धाथरण गरेका तथा अततराथविय स्तरमा विकास र पालर्ा भएका प्राविडधक मापदण्िलाई समेत आधार मानु्न परे्छ ।

३६. रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ी : (१) इजाजतपरिालाले रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ी गदाथ त्यस्तो पदाथथबाट कुरै् प्रडतकूल असर र्परे् गरी सरुक्षित रुपमा गर्ुथ परे्छ ।

(२) इजाजतपरिालाले रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ी डर्यमर्कारी डर्कायले डर्धाथरण गरेको ढुिार्ीको माध्यम, साधर् तथा प्राविडधक शतथ बमोक्षजम गर्ुथ परे्छ ।

(३) इजाजतपरिालाले रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ीमा संलग्र् कामदार र कमथचारीलाई रेडियोधमी पदाथथको सरुक्षित उपयोग, सरुिा र भौडतक संरिणको विषय तथा त्यस्ता पदाथथबाट हरु् सक्र्े जोक्षिम र त्यसबाट बच्र्े सम्भावित उपायको बारेमा जार्कारी गराउर् ुपरे्छ ।

(४) रेडियोधमी पदाथथको ढुिार्ी सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

पररच्छेद–१०

रेडियोधमी फोहोरमैला तथा उपयोग गररएको इतधर्को (स्पेण्ट फ्यलु) व्यिस्थापर् सम्बतधी

३७. इजाजतपर डलर् ुपरे् : (१) कुरै् व्यक्षि िा संस्थाले रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् व्यिस्थापर् गरे् संयतर संचालर् गर्थ डर्यमर्कारी डर्कायबाट इजाजतपर डलर् ुपरे्छ ।

(२) उपदफा (१) मा जरु्सकैु कुरा लेक्षिएको भए तापडर् रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् र्ेपालडभर पैठारी गर्थ पाइर्े छैर् ।

३८. रेडियोधमी फोहोरमैलाको सरुिाको क्षजम्मेिारी : (१) रेडियोधमी फोहोरमैलाको सरुिा िा उपयोग गररएको इतधर्को व्यिस्थापर् गरे् क्षजम्मेिारी इजाजतपरिालाको हरु्ेछ ।

(२) इजाजतपरिालाले रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् संभि भएसम्म कम डर्ष्कासर् हरु्े गरी आिश्यक व्यिस्था डमलाउर् ुपरे्छ ।

18

(३) इजाजतपरिालाले रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर्को डर्यमर्कारी डर्कायले स्िीकृडत ददएको ठाउँ िा संयतरमा तोवकए बमोक्षजम व्यिस्थापर् िा विसजथर् गर्ुथ परे्छ ।

३९. रेडियोधमी फोहोरमैला र उपयोग गररएको इतधर्को डर्कासी : (१) र्ेपालमा उत्पादर् भएको कुरै् रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् डर्यमर्कारी डर्कायबाट अर्मुडत डलई र्ेपालबाट डर्कासी गर्थ सवकर्ेछ ।

(२) रेडियोधमी फोहरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् डर्कासी गर्थ चाहर्े व्यक्षि िा संस्थाले देहायको वििरण िलुाई डर्कासी गरे् अर्मुडतको लाडग डर्यमर्कारी डर्कायमा डर्िेदर् ददर् ुपरे्छ :-

(क) रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् पैठारीकताथ मलुकुमा रेडियोधमी फोहरमैला व्यिस्थापर् सम्बतधी प्रशासडर्क र प्राविडधक िमता भएको एिं एजेतसीले लागू गरेको मापदण्ि अर्रुुप हरु्े गरी भरपदो र सरुक्षित डर्यमर्कारी संरचर्ा भएको,

(ि) रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् पैठारी गरे् मलुकुलाई त्यस्तो रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् पैठारी हरु् ेकुराको जार्कारी गराइएको र सो मलुकुले त्यसका लाडग सहमडत प्रदार् गरेको,

(ग) डर्कासी मागथमा परे् मलुकुहरुमा सम्बक्षतधत अततराथविय दावयत्ि अर्कूुल हरु्ेगरी ढुिार्ी गररर्े कुराको सडुर्क्षितता गरेको ।

(३) उपदफा (२) बमोक्षजमको प्रवक्रया पूरा भएको देक्षिएमा डर्यमर्कारी डर्कायले डर्िेदकलाई रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर् डर्कासी गर्थ इजाजतपर ददर् सक्र्ेछ ।

४०. सरुिा तथा संरिण : रेडियोधमी फोहोरमैला िा उपयोग गररएको इतधर्बाट सिथसाधारण व्यक्षि तथा िातािरणमा परे् असरबाट सरुिा गर्थ, संरिण गर्थ र बचाउर् डर्यमर्कारी डर्कायले मापदण्ि बर्ाई लागू गरे्छ ।

19

पररच्छेद– ११

सरुिा उपाय सम्बतधी

४१. सरुिा उपाय लागू गरे् : (१) डर्यमर्कारी डर्कायले पारमाणविक विषयमा र्ेपाल पि भएको कुरै् सक्षतध बमोक्षजम िा एजेतसीसँग भएको कुरै् सरुिा उपाय सम्बतधी सम्झौता बमोक्षजम सरुिा उपाय लागू गरे्छ ।

(२) उपदफा (१) बमोक्षजमको सरुिा उपाय लागू गदाथ सम्झौता बमोक्षजमको देहाय बमोक्षजमका कायथ गर्थ सक्र्छे :-

(क) र्ेपालको दावयत्िको कायाथतियर् जाँचबझु गरे्,

(ि) र्ेपालडभर एजेतसीले िटाएका डर्रीिकहरुलाई सहजीकरण गरे्

(ग) सम्झौता बमोक्षजम एजेतसीसंग समतिय गरी आिश्यक जार्कारी उपलब्ध गराउर्े ।

(३) उपदफा (१) बमोक्षजमका सरुिा उपाय सम्बतधी सम्झौता र्ेपाल सरकार, प्रदेश सरकार तथा स्थार्ीय तहका सबै डर्काय र इजाजतपरिालाले सम्झौता बमोक्षजमका सरुिा उपायहरु लागू गर्थ सहयोग गर्ुथ परे्छ ।

(४) सरुिा उपायहरु सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

४२. डर्षेडधत कायथ : र्ेपाल डभर पारमाणविक हडतयार तथा पारमाणविक विष्फोटक उपकरणको उत्पादर् तथा डर्माथण गर्थ िा अतय वकडसमले त्यस्ता हडतयार िा उपकरण प्राप्त गर्थ, त्यस्तो हडतयार िा उपकरणको डर्माथणमा कुरै् सहयोग स्िीकार गर्थ िा प्राप्त गर्थ तथा त्यस्तो हडतयार िा उपकरण उत्पादर्सँग सम्बक्षतधत कुरै् पडर् अर्सुतधार् तथा विकास गर्थ िा त्यस्तो कायथमा सहयोग पगु्र्े गरी कुरै् पडर् कायथ गर्थ पाइर् ेछैर् ।

४३. डर्रीिण गर्थ सक्र् े: डर्यमर्कारी डर्काय िा एजेतसीले डर्यमर्कारी डर्कायको समतियमा िटाएका डर्रीिकलाई सरुिा उपाय सम्बतधी सम्झौता बमोक्षजमको कुरै् पारमाणविक संयतरमा प्रिेश गरी डर्रीिण र जाँचबझु गरे् अडधकार हरु्ेछ ।

स्पवष्टकरण : यस पररच्छेदको प्रयोजर्को लाडग “संयतर” भन्नाले आणविक भट्टी, वक्रवटकल फेडसडलवट,

कतभसथर् प्लातट, फेडिकेसर् प्लातट, परु्ाः प्रशोधर् प्लातट, आइसोटोप्स, सेपरेसर् प्लातट, सेपेरेट स्टोरेज इतसटलेसर् िा डर्यडमत रुपमा एक प्रभािकारी वकलोग्राम भतदा बढी पररमाणमा पारमाणविक पदाथथको प्रयोग गररर्े कुरै् पडर् स्थार् (लोकेसर्) सम्झर् ुपछथ ।

४४. अडभलेि र डर्यतरण : डर्यमर्कारी डर्कायले पारमाणविक पदाथथको र्ापतौल िा मापर्, र्ापतौल िा मापर्को यथाथथता (एक्यरेुसी) को मूल्यांकर्, र्ापतौल िा मापर्मा आएको अततरको परु्रािलोकर्,

क्षजतसी राख्न,े र्ापतौल िा मापर् र्गररएका क्षजतसीको मूल्यांकर्, पारमाणविक पदाथथ सम्बतधी क्षजतसी र

20

सोको प्रिाह पिा लगाउर्े अडभलेिर् तथा प्रडतिेदर्, एजेतसीलाई ददर्े प्रडतिेदर् सम्बतधी व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

४५. डर्यक्षतरत िस्तकुो डर्कासी िा पैठारी : (१) कसैले पडर् प्रचडलत कारू्र् बमोक्षजम इजाजतपर र्डलई कुरै् पडर् डर्यक्षतरत िस्त ुडर्कासी िा पैठारी गर्ुथ गराउर् ुहुँदैर् ।

स्पवष्टकरण : यस दफाको प्रयोजर्को लाडग “डर्यक्षतरत िस्त”ु भन्नाले पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ, त्यस्तो पदाथथसँग सम्बद्ध जार्कारी, यतर उपकरण र प्रविडध सम्झर् ुपछथ ।

(२) र्ेपाल सरकारले डर्यमर्कारी डर्कायसँग परामशथ गरी प्रचडलत कारू्र्को अडधर्मा रही डर्कासी र पैठारी गर्थ इजाजतपर डलर्पुरे् डर्यक्षतरत िस्तकुो सूची सािथजडर्क गरे्छ ।

(३) डर्यक्षतरत िस्त ु डर्कासी िा पैठारी गर्थ इजाजतपर जारी गरे् शतथ, प्रकृया, मापदण्ि तथा अतय व्यिस्था प्रचडलत कारू्र् बमोक्षजम हरु्ेछ ।

पररच्छेद–१२

पारमाणविक सरुिा र भौडतक संरिण सम्बतधी

४६. भौडतक संरिण गरे्: (१) डर्यमर्कारी डर्कायले पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ तथा संयतरको भौडतक संरिणका लाडग सरुिा सम्बेदर्क्षशलता र मापदण्ि बमोक्षजम पारमाणविक पदाथथ र रेडियोधमी पदाथथको िगीकरण गर्थ सक्र्ेछ।

(२) डर्यमर्कारी डर्कायले पारमाणविक सरुिा र भौडतक संरिणको लाडग देहायका विषयमा शतथहरु तथा मापदण्ि डर्धाथरण गरी लागू गरे्छ :

(क) विडभन्न वकडसमका पदाथथको लाडग आिश्यक संरिण संयतर र प्रकृया,

(ि) डर्यतरण तथा जिाफदेहीता सम्बतधी,

(ग) पारमाणविक पदाथथ तथा रेडियोधमी पदाथथको अडभलेिर् र डर्यतरण,

(घ) डर्रीिण तथा अर्गुमर् सम्बतधी, र

(ङ) तोवकए बमोक्षजमका अतय विषयहरु ।

(३) पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ र संयतरको भौडतक संरिणको प्रत्याभडूत गरे् दावयत्ि ईजाजतपरिालाको हरु्ेछ ।

21

(४) पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ िा संयतरको चोरी भएमा, चोरी िा अतय कुरै् वकडसमबाट हार्ी र्ोक्सार्ी भएमा िा हरु्े सम्भािर्ा भएमा ईजाजतपरिालाले देहाय बमोक्षजमको कायथ गर्ुथ परे्छ:

(क) त्यस्तो घट्र्ा र सोसँग सम्बक्षतधत पररक्षस्थडतको बारेमा यथासक् य डछटो डर्यमर्कारी डर्कायलाई जार्कारी ददर्े,

(ि) िण्ि (क) बमोक्षजमको जार्कारी ददएपडछ सात ददर्डभर विस्ततृ वििरण सवहतको डलक्षित प्रडतिेदर् डर्यमर्कारी डर्कायमा पेश गरे्, र

(ग) डर्यमर्कारी डर्कायबाट माग भए बमोक्षजमका अतय जार्कारी तोवकएको समयडभर उपलब्ध गराउर्े ।

(५) डर्यमर्कारी डर्कायले उपदफा (4) बमोक्षजम प्राप्त सूचर्ा तरुुतत मतरालयलाई उपलब्ध गराउर् ुपरे्छ।

४७. जार्कारी ददर् े : (१) पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ िा संयतर चोरी, िकैडत भएमा िा अर्डधकृत कब्जामा डलएमा िा चोरी, िकैती िा अर्डधकृत कब्जाको आशंका गरे् विश्वसर्ीय आधार भएमा डर्यमर्कारी डर्कायले मतरालय, सरुिा डर्काय र त्यस्तो कायथबाट प्रभावित हरु्सक्र्े संघ संस्थालाई र मतरालयले एजेतसीलाई यथासक् य डछटो सो कुराको जार्कारी ददर् ुपरे्छ ।

(२) पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ िा संयतरको चोरी, िकैडत िा अर्डधकृत कब्जा भएमा त्यसको परु्: प्राडप्त गरे्, तत्सम्बतधी अतय कामकारबाहीको समतिय गरे् र पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथको भौडतक संरिण गरे् क्षजम्मेिारी इजाजतपरिाला, डर्यमर्कारी डर्काय र मतरालयको हरु्ेछ ।

(३) र्ेपाल सरकारले पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ तथा संयतरको सरुिा र संरिणको लाडग अततराथविय संस्थाबाट प्राप्त सहयोग र सहायताको कायाथतियर् गर्थ तोवकए बमोक्षजम व्यिस्था गर्ुथ परे्छ ।

(४) पारमाणविक सरुिा तथा भौडतक संरिण सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

पररच्छेद–१३

कसूर र सजाय

४८. कसूर गरेको माडर्र् े : कसैले देहाय बमोक्षजमको कायथ गरेमा यस ऐर् बमोक्षजमको कसूर गरेको माडर्र्ेछ :–

22

(क) यस ऐर् बमोक्षजम इजाजतपर र्डलई िा इजाजतपरमा उक्षल्लक्षित शतथ िा ऐर् िा डर्यमािली िा डर्देक्षशकाको विपररत पारमाणविक पदाथथ, रेडियोधमी पदाथथ, विवकरणको स्रोत तथा तत्सम्बतधी उपकरणको उत्पादर्, संकलर्,

भण्िारण, सञ्चय, डर्कासी, पैठारी, ढुिार्ी, ओसारपसार, विसजथर् िा फैलािट गरे्, कुरै् संयतर विकास िा संचालर् गरे्, रेडियोधमी फोहोरमैला डर्कासी, पैठारी िा ब्यिस्थापर् गरे् लगायतका कृयाकलाप िा अभ्यास संचालर् गरे् गराउर्े,

(ि) कसैको ज्जयार् डलर्े िा गम्भीर शारीररक चोट परु् याउर्े िा सम्पक्षि िा िातािरणमा गम्भीर िडत परु् याउर्े मर्सायले िा त्यसरी ज्जयार् डलर्,े चोट िा िडत पगु्र्े गरी पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ प्राप्त गरे्, कब्जामा डलर्,े प्रयोग गरे्, हस्ताततरण गरे्, पररितथर् गरे्, विसजथर् गरे् िा फैलािट गरे् िा कुरै् यतर िा उपकरण बर्ाउर्े, प्रयोग गरे् िा कव्जामा डलर्े,

(ग) कसैको ज्जयार् डलर्े िा गम्भीर शारीररक चोट परु् याउर्े िा सम्पक्षि िा िातािरणमा गम्भीर िडत परु् याउर्े मर्सायले िा त्यसरी ज्जयार् जार् ेिा चोट िा िडत पगु्र् सक्छ भने्न जार्ीजार्ी कुरै् पारमाणविक संयतर प्रयोग गरे्,

त्यसको वहर्ाडमर्ा गरे् िा त्यसमा हार्ी िा र्ोक्सार्ी परु् याउर्े िा त्यसको संचालर्मा अिरोध परु् याउर् े िा संयतरको विरुद्ध लक्षित गरी कुरै् कायथ गरे्,

(घ) पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ चोरी, िकैती िा लटुपाट गरे्,

(ङ) पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ प्राडप्तको लाडग जोरजलुमु िा जालसाजीपूणथ कारोिार गरे्,

(च) कुरै् व्यक्षि िा संस्थालाई कुरै् काम गर्थ िा र्गर्थ िाध्य पारे् उद्देश्यले िण्ि (ि) र (घ) बमोक्षजमको कायथ गरे्,

(छ) िर, धाक िा धम्की ददई िा बल प्रयोग गरी िा कुरै् जोरजलुमु गरी कसैसँगबाट पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ िा सोसँग सम्बक्षतधत उपकरण, यतर िा पारमाणविक संयतर माग गरे्,

(ज) पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथ िा सोसँग सम्बक्षतधत उपकरणको उपयोग, भौडतक संरिण र सरुिामा र्कारात्मक प्रभाि पर्थ सक्र्े गरी पारमाणविक पदाथथ िा रेडियोधमी पदाथथका सम्बतधमा झटुो सूचर्ा प्रिाह गरे्, गराउर्े,

23

(झ) यस ऐर् बमोक्षजम गोप्य राख्न ुपरे् सूचर्ा प्रिाह गरे्,

(ञ) यो ऐर् िा यस ऐर् अततगथत बर्ेको डर्यम िा डर्देक्षशका विपररत अतय कुरै् कायथ गरेमा ।

४९. सजाय : (१) कसैले यस ऐर् बमोक्षजमको कसूर गरेमा देहाय बमोक्षजम सजाय हरु्ेछ :–

(क) दफा ४८ को िण्ि (क) बमोक्षजमको कसूर गरेमा पारमाणविक तथा रेडियोधमी पदाथथ जफत गरी सात लािदेक्षि बाह्र लािरूपैयासम्म जररिार्ा र पाँच िषथदेक्षि दश िषथसम्म कैद ।

(ि) दफा ४८ को िण्ि (ि) र (ग) बमोक्षजमको कसूर गरी कसैको ज्जयार् गएको रहेछ भर्े कसूरदारलाई जतम कैद र कसैलाई शरीरमा चोटपटक लागेको िा शारीररक िडत पगेुको भएमा पाँच लािदेक्षि दश लािरूपैयासम्म जररिार्ा र पाँच िषथदेक्षि दश िषथसम्म कैद ।

(ग) दफा ४८ को िण्ि (घ), (ङ), (च), (छ), (ज), (झ) र (ञ) बमोक्षजमको कसूर गरेमा सो कसूरमा प्रयोग भएको उपकरण, यतर, अतय पदाथथ तथा सामग्री जफत गरी तीर् लािदेक्षि दश लािरुपैयाँसम्म जररिार्ा र तीर् िषथदेक्षि पाँच िषथसम्म कैद ।

(घ) दफा ४८ मा उक्षल्लक्षित कसूर गर्थ कसैले आदेश ददएमा िा दरुूत्साहर् गरेमा कसूरदारलाई भए सरह र कसूर गर्थ सहयोग गरे् मडतयारलाई त्यस्तो कसूरदारलाई हरु्े सजायको आधा सजाय हरु्ेछ ।

(२) आयाडर्कृत विवकरण संलग्र् घटर्ाको कारणले कुरै् भौडतक सम्पक्षि िा िातािरणमा िडत पगेुकोमा त्यसबाट भएको िास्तविक िडतको पवहचार् गरी िडत भएको विगोको दोब्बर िडतपूडतथ इजाजतपरिालाबाट ददलाई सो िडतको विगो बराबरको जररिार्ा गरी पाँचदेक्षि दश िषथसम्म कैद गरी त्यस्तो कायथमा प्रयोग भएको उपकरण र अतय पदाथथ तथा सामग्री जफत हरु्ेछ ।

(३) कुरै् इजाजतपरिालाले यस दफा बमोक्षजम सजाय हरु्े कसूर गरेमा त्यस्तो कसूर गरे् पदाडधकारी िा कमथचारीको पवहचार् भएकोमा त्यस्तो पदाडधकारी िा कमथचारीलाई र त्यस्तो पदाडधकारी िा कमथचारी पवहचार् हरु् र्सकेकोमा कसूर हुँदाका बित त्यस्तो कम्पर्ी िा संस्थाको प्रमिु भई काम गरे् व्यक्षिलाई सजाय हरु्छे ।

५०. िडतपूडतथ : (१) दफा ४८ बमोक्षजमको कसूरमा कुरै् व्यक्षिको मतृ्य ुभएमा िा शारीररक िडत िा चोटपटक लागेमा दफा ४९ बमोक्षजमको सजायका अडतररि त्यस्तो शारीररक िडत िा चोटपटक लागे बापतको उक्षचत िडतपूडतथ तथा पीडितको उपचार िचथ ददर्े सम्बतधी व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

24

(२) उपदफा (१) बमोक्षजमको िडतपूडतथ माग गर्ुथ परेमा कुरै् व्यक्षिको मतृ्य ु भएको िा शारीररक िडत िा चोटपटक लागेको अिस्थामा तीस िषथडभर र अतय कुरै् हार्ी र्ोक्सार्ी भएकोमा थाहा पाएको डमडतले एक िषथडभर उजरुी ददर् ुपरे्छ ।

(३) यस ऐर् बमोक्षजम िडतपूडतथ उपलव्ध गराउँदा कुरै् व्यक्षिको मतृ्य ु भएमा डर्जको पररिारलाई र शारीररक चोटपटक लागेको भएमा डर्जलाई पवहलो प्राथडमकता ददई िडतपूडतथ ददर् ु परे्छ ।

स्पष्टीकरण: यस उपदफाको प्रयोजर्को लाडग "पररिार" भन्नाले मतृ्य ुभएको व्यक्षिको सगोलको पडत, पक्षि, छोरा छोरी, बाब ुआमा सम्झर् ुपछथ ।

(४) िडतपूडतथ सम्बतधी अतय व्यिस्था तोवकए बमोक्षजम हरु्ेछ ।

५१. र्ेपाल सरकार िादी हरु् े: यस ऐर् बमोक्षजमको मदु्दा र्पेाल सरकार िादी हरु्ेछ र सो मदु्दा सरकारी मदु्दा सम्बतधी ऐर्, २०४९ को अर्सूुची–१ मा परेको माडर्र्ेछ |

५२. हदम्याद : यस ऐर् बमोक्षजमको कसूरमा कसैको ज्जयार् गएको रहेछ भर् े जवहले सकैु र अतय अिस्थामा थाहा पाएको डमडतले एक िषथडभरमा मदु्दा दायर गर्ुथ परे्छ ।

पररच्छेद–१४

विविध

५३. र्ेपाल सरकारको स्िाडमत्ि हरु्े : र्ेपालडभर फेला परेको रेडियोधमी पदाथथ िा िडर्ज पदाथथ उपर र्ेपाल सरकारको स्िाडमत्ि रहर्ेछ ।

५४. विदेशमा भएको फैसला कायाथतियर् : पारमाणविक हार्ी र्ोक्सार्ी सम्बतधी मदु्दामा िडतपूडतथ भराउर् ेगरी भएको र्ेपाल पि भएको पारमाणविक दावयत्ि सम्बतधी डलित अर्सुार पारमाणविक घटर्ाका सम्बतधमा िेराडधकार भएको कुरै् विदेशी अदालतको अक्षततम फैसलालाई प्रचडलत कारू्र्को अडधर्मा रही र्ेपालका अदालतको फैसला सरह मातयता ददई र कायाथतियर् गररर्ेछ ।

५५. प्रचडलत कारू्र् बमोक्षजम हरु् े: यो ऐर्मा लेक्षिए जडत कुरामा यसै ऐर् बमोक्षजम र अतयमा प्रचडलत कारू्र् बमोक्षजम हरु्ेछ ।

५६. डर्यम बर्ाउर्े अडधकार : यस ऐर्को कायाथतियर्का लाडग र्ेपाल सरकारले आिश्यक डर्यमहरु बर्ाउर् सक्र्छे ।

५७. डर्देक्षशका तथा कायथविडध बर्ाउर् े: यस ऐर् तथा यो ऐर् अततरगत बर्केो डर्यमािलीको अडधर्मा रही मतरालयले डर्यमर्कारी डर्कायसँग परामशथ गरी आिश्यक डर्देक्षशका बर्ाउर् सक्र्ेछ ।