แนวการสอนบทท 6

ความมเหตผลผลจดประสงค

1. เพอใหทราบการะบวนการใชเหตผล2. เพอใหไดนำาหลกเกณฑในการใชเหตผลของมนษย3. เพอสามารถแยกแยะเหตผลไดถกตอง

เนอหา1. ขอบเขตและเนอหาการใหเหตผลของมนษย- ความสำาคญของการคด

2. กระบวนการแหงการคด- ลกษณะสำาคญในการเสนอความคด- กฎแหงเหตผลทเพยงพอหรอแหงเหตและผล- การใชเหตผลและการอางเหตผลประเภทตาง ๆ

กจกรรม1. อธบายใหนสตไดทราบถงขอบเขตและเนอหาการใชเหตผล

ของมนษย2. ใหนสตไดรวมกนอภปรายและตอบปญหา3. อาจารยสรปเนอทงและจากการอภปรายของนสต4. ใหนสตไปทำาแบบฝกหดทายบท

( และขอเชญนกวชาการดานอภธรรม มาบรรยายเพมเตม)สอการเรยนการสอน

1. นำาแผนภาพเกยวกบจตมาใหนสตไดศกษา2. ใหนสตจดการอภปราย

การประเมนผล1. โดยการซกภามความเขาใจของนสต2. สงเกตพฤตกรรมของนสต3. การแสดงทศนะคตจากการอภปรายและตอบคำาถาม

190

4. จากการทำารายงานของนสต5. การตรวจแบบฝกหด/การทำางานของนสต

บทท 6ขอบเขตและเนอหาการใหเหตผลของมนษย

ตรรกวทยา (logic) เปนวชาทศกษาเกยวกบการใชเหตผลอยางถกตอง และเปนเคร องมอของนกปรชญา การคดใดตองมเหตผลมาอธบายปราฏการณตางๆใหได จะเปนจรงหรอไมเปนจรงมกตาม อาจเปนจรงในสมยหนง หรอไมเปนจรงในสมยหนง กตาม โดยแยกรปแบบของการใชเหตผลทถกตองออกจากรปแบบทตงอยบนพนฐานแหงความเปนจรง ทกลาวถงความด (จรยศาสตร ) ความงาม (สนทรยศาสตร) ความจรง (ตรรกวทยา) และความบรสทธใจ (เทววทยา)

ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจกระทำาสงตาง เพอใหเกดความสมเหตสมผล ในการคดเพอใชประกอบการตดสนใจ บนพนฐานของความร ความค ด ความพอประมาณ และความเป นจรง(คณธรรม) ทเปนอยในปจจบน เพราะมนษยเชอวาทกสงทกอยางเร มตนทเหต และทกสงทกอยางจบลงทผล ไมมสงใดเกดขนลอยๆ โดยการปราศจากแหตผล นกปรชญาจงคดวา มนษยม“อสระทางความคดหรอไม ทบอกวาการคดอยางเสรนนเปนอยางไร” เมอไดพจารณากนโดยทถวนแลวมนษยไมเปนตงของตวเองเลย ตองมสงกำาหนดดวยเหตและผลทงสน เมอมนษยเรมเหตด และผลทไดรบกจะด ไปตามเหต ในทางปรชญาเรยกวา เหตวสย เชน

“อดต กำาหนด ปจจบน ปจจบน กำาหนด อนาคต”

191

(เหตวสย : เปนลกษณะสากลของจกรวาล ไมมอะไรเกด“ขนโดยปราศจากเหต”)

การใชเหตผลและการอางเหตผลประเภทตาง ๆการใชเหตผล (Reasoning) เปนลกษณะหนงของการคด

เพอจะพยายามอธบายเหตการณบางอยางไมวาจะเปนการใชหลกฐานจากการสงเกตหรอขอความตาง ๆ เพอทจะไดยอมรบตามหลกตรรกวทยา

ตรรกวทยา (Logic) หมายถง ปรชญาสาขาทวาดวยการวเคระหและการตดสนความสมเหตสมผลในการอางเหตผล มาใชในการวเคราะหใหเปนไปอยางสะดวกและชดเจน จงไดกำาหนดองคประกอบของการอางเหตผลไดดงนคอ

1. ขออาง (Premises) คอชดขอความทใชพสจนสนบสนนขอความอน

2. ขอสรป (Conclusion) คอเหตการณหรอสงทตองอธบาย หรอขอความทไดรบการสนบสนนจากขออาง

3. การอนมาน (Inference) คอ ความสมพนธเชงสนบสนนทขออางมตอขอสรป

ดงนนตรรกวทยา (Logic) เปนการศกษาการอางเหตผลทถกตองหรอเปนการ

วเคราะหความสมพนธเชงสนบสนนระหวางขออางและขอสรปนนเอง แตถงอยางไรกตามการมเหตผลและอางเหตผลประเภทตางๆ กตองออกมาจากความคด ซงเปนตนเหตกอน

กระบวนการแหงการคดม 3 ขนตอน คอ1. กระบวนการสรางความคด (Conception)2. กระบวนการพจารณาเทยบเคยง (Judging)3. กระบวนการคดหาเหตผล (Reasoning)ผลทไดจากการคดม 3 ขน คอ1. ความคดรวบยอด (Concept)

192

2. การพจารณาเทยบเคยง (Judgment)3. การคดหาเหตผล (Reasoning Argument)ก ร ะ บ ว น ก า ร ส ร า ง ค ว า ม ค ด (Conception) ไ ด แ ก กระบวนการทจตรบอารมณ

ทางประสาทสมผสเขาไปเปนความรอยในจต เชน เราเหนแมวรปรางลกษณะของแมวผานเขาไปทางจกษประสาท เกดเปนความอยในจต เมอเราเหนแมวซำา ๆ หลายครง การกำาหนดความหมายรวาแมวกยงชดเจนแจมแจงในจต จนเหนแมวเมอใดกรจกทกคร ง ความรทยงอยในจตเชนนนเรยกวา ความคดรวบยอด (Concept) Concept นนเมอแสดงออกมาเปนภาษาเรยกวาศพท (term) เชน ศพทวา แมว รถ ควาย เปนตน

กระบวนการพจารณาเทยบเคยง (Judging) ไดแก การทจตนำา Concept 2 Concept

มาเปรยบเทยบ เชน นำา Concept วาคน กบ Concept วาสงต องตาย มาเปรยบเท ยบก นวา คนเป นส งต องตายผลของกระบวนการพจารณาเทยบเคยงเชนนเรยกวา การพจารณาเทยบเคยง (Judgment) Judgment เมอแสดงออกมาเปนภาษาเรยก ประพจน (Proposition) เชน ประพจนวา คนเปนสงตองตาย

กระบวนการคดหาเหตผล (Reasoning) ไดแกการทจตนำา Judgment 1 หรอ 2Judgment เทยบเคยงกนดแลวพจารณาหาเหตผล เรยกวา การค ดหาเหตผล (Reasoning) เพ อแสดงออกมาเปนภาษาเรยกวา argument เพราะฉะนน เมอเราพดวาตรรกวทยาเปนวชาวาดวยความคด คำาวา ความคด นน หมายถง ทงกระบวนการคด (Process) และผลของการคด (Product)

กฎเกณฑการใชเหตผลทอยในความคดเพอดำาเนนชวตตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง ในการตดสนใจ การแสดงเหตผลออกมา

193

ตามทฤษฎเศรษฐกจพอเพยง การใชเหตผลตามหลกวชาการ-เปนการใชเหตผลเพอการพสจนนนเอง ดงนนการพสจนจงเปนการอางสงทแนใจกอน (คอขออาง) ไปสนบสนนเพอยนยนสงทแนใจไดทหลง (หรอขอสรป) การหาเหตผลม 2 วธ

1.การหมาเหตผลแบบนรนย (Deduction) หมายถงจะเปนการพสจนโดยอางอความทวไป

ทแนใจไดกอน ไปสนบสนนขอความทวไปทแนใจไดทหลง หรอสนบสนนประสบการณเฉพาะเพอใหแนใจไดยงขน เชน ของอางโดยทวไปวา คนขยนยอมเอาตวรอดไดเสมอ“ ” เพอสนบสนนขอความทวไปวา น กเรยนทขยนยอมเอาตวรอดไดเสมอ“ ” และเพ อสนบสนนสมชาย ซงขยนเยนอยเปนประจำาวา สมชายตองเอาตว“รอดไดเสมอ” ถาขออางเหตผลเปนจรงแลว ขอสรปกจำาเปนตอบงเปนจรงดวย เชน โครงสรางของชวงความคด

1. ประพจนเหต 2 ประพจน2. บทสรป 1 ประพจนชวงความคดนน ถาจดตามแบบตรรกวทยาอยางเครงครดจะ

ตองประกอบดวย ประพจนเหตใหญไวกอน ประพจนเหตเลกอยถดมา และจดบทสรปไวสดทาย เชน

ประพจนเหตใหญ คนทกคนเปนสงตองตายประพจนเหตเลก สทธชยเปนคนบทสรป สทธชยเปนสงตองตายศพทวา สงตองตาย“ ” เปนศพทใหญ (คำาหลก) เพราะเปน

ภาคลกษณะของบทสรปศพทวา สทธชย“ ” เปนศพทเลก (คำารอง) เพราะเปนภาค

ประธานของบทสรปศพทวา คน“ ” เปนศพทกลาง (คำากลาง) เพราะปรากฎอยใน

ประพจนเหตทง 2 ประพจน

194

2. การหาเหตผลแบบอปนย (Induction) นนเปนการพสจนโดยอางประสบการณเฉพาะ

หนวยทแนใจแลวไปสนบสนนขอความทวไป นนไมแนใจใหมความแนใจมากขน โดยการอางเหตผลทขออางจรงทกขอ แตขออางสนบสนนขอสรปเพยงบางสวน ขอสรปจงมโอกาสเปนเทจได หรอกลาวไดวา ถาขออางทกขอเปนจรงขอสรปจะมโอกาสเปนจรงสง อยางไรกตามสาเหตทขอสรปของการอางแบบนมโอกาสเปนเทจไดเพราะขอสรปของการองจะมเนอหาเกนขออาง เชน ไกทกตวทเคย“เหนบนได….ไกทกตวในโลกบนได”

การคดหาเหตผลแบบอปนย หรอการอปมาน (INDUCTION) คอการคดหาเหตทดำาเนนจากขอเทจจรงปลกยอยไปหาหลกใหญ หรอดำาเนนจากสวนยอยไปหาสวนรวม เชน

เดอน

กนยายน

พ.ศ.

2535

นำาทวมจงหวดพษณโลก

เดอน

กนยายน

พ.ศ.

2536

นำาทวมจงหวดพษณโลก

เดอน

กนยายน

พ.ศ.

2537

นำาทวมจงหวดพษณโลก

เดอน

กนยายน

พ.ศ.

2538

นำาทวมจงหวดพษณโลก

เดอน

กนยายน

พ.ศ.

2539

นำาทวมจงหวดพษณโลก

การคดหาเหตผลแบบอปนยมสวนสำาคญ 2 ประการ คอ1. ทกสงทกอยางตองมเหต ไมมผลอยางใดจะเกดขนลอย ๆ

โดยปราศจากเหต2. ธรรมชาตยอมมระเบยบ แตระเบยบธรรมชาตจะเปนอยาง

ใดยงไมทราบแนชด เพยงแตอาจสนนษฐาน

195

2.1 ขอเทจจรงอยางหนงเปนตวอยางแสดงใหเหนผลของกฎธรรมชาตกฎใดกฎหนง

2.2 วตถอยางใดอยางหนงในโลกเปนตวอยางของวตถประเภทนน ๆ ทว ๆ ไป

2.3 เหตการณอยางใดอยางหนงเกดขนยอมเปนตวอยางใหเกดเหตการณเชนนขนอก

สรป การคดหาเหตผลแบบอปนยเปนวธการของการคนควาวจย เพอใหไดหลกทวไปสำาหรบใชในการคดหาเหตผลแบบนรนยอกตอหนง

ความสำาคญของการคดดงไดกลาวมาแลววาการศกษาทำาใหมนษยมความประเสรฐกวา

สตวเดรจฉานทงหลาย การทมนษยรจกคดทำาใหเกดวชาปรชญาและการแสวงหาความรของมนษยทเปนตนตอของศาสตรตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงการคดแบบตรรกวทยา จะทำาใหบคคลสามารถนำาการใชเหตผลทถกตองไปประยกตใชในกจกรรมตาง ๆ ไมวาจะเปนการหาความรหรอการดำาเนนชวตประจำาวน

ในทางจตวทยาเชอวา การคด (Thinking) เปนกระบวนการในการทำางานของสมอง และเปนรปแบบของพฤตกรรมทซบซอนทสดของมนษย กระบวนการคดมกจะเกดจากสถานการณทเปนปญหาทำาใหเกดความรสกตดขด จงตองกระทำาการอยางใดอยางหนงเพอแกปญหาใหลลวงไปสระบบประสาท ความสามารถในการกำาหนดสญลกษณแทนสงตาง ๆ หรอเหตการณตาง ๆ เชน หนงสอ เปนสญลกษณทแทนกระดาษพมพขอความทมปกหมอย อยางไรกตาม การคดมเคร องมอทสำาคญ ไดแก ภาพพจนในการคด เปนการรวบรวมประสบการณของผคดทเกดจากประสาทสมผสทง 5 และมภาษาเปนสอกลางในการถายทอดความคดของมนษย และสญลกษณอาจแบงเปนสญลกษณทเฉพาะเจาะจง เชน คำาสง เครองหมายจราจร และสญลกษณทแสดงความหมายทตองตความ

196

หรอการประเมนความรสกของแตละบคคล เชน ความกลาหาญ และความสนโดษ เปนตน

จะเหนไดวาการคดเปนการตความประสบการณทเรารบร เพอใหเกดความเขาใจในสงทไดรบรมา

หากพจารณาในแงของจตวทยาแลว จะพบวาความคดมความสำาคญอยางยงตออารมณและความรสกทเปนรากฐานของการแสดงพฤตกรรมของมนษย แนวคดดงกลาวมาจากค ำาอธบายของ อลเบรต เอลลส (Albert Ellis) นกจวทยาชาวอเมรกนทไดสรางทฤษฎในการบำาบดผทมปญหาทางดานจตใจทเรยกวาทฤษฎการพจารณาเหตผลและอารมณโดยเนนวาปญหาทางอารมณของขคคลเกดมาจากความคดและความเชอทบคคลมตอตนเองและเหตการณนน ๆ เอลลส อธบายวาธรรมชาตของมนษยน น เ ป น ผ ท ม ท ง เ ห ต ผ ล (Rational) แ ล ะ ไ ม ม เหตผล(Irrational) ในสวนของความมเหตผล ไดแก การมองตนเองและผอนไปในทางทเหมาะสมความคดและความเชอดงกลาวจะชวยใหมนษยพฒนาตนเองไปสการรจกตนเองอยางแทจรง ในขณะทอกดานหนงของมนษยคอมความคดในดานการทำาลายตนเอง ชอบลงโทษตนเอง ทำาความผดซำา ๆ ซาก ๆ และไมยอมรบตนเอง ตลอดจนมความเชอตอตนเองในดานลบ ซงสงจะเปนการสกดกนตอการพฒนาไปสการรจกตนเองอยางแทจรง อยางไรกตามมนษยเกดมาพรอมกบแนวโนมทจะตอสเพอใหไดมาในสงทเขาตองการ ม ความปรารถนาตอความสำาเรจในชวต หากไมไดตามทตนตองการกจะลงโทษตนเอง และผอน

กระบวนการเกดอารมณของมนษยจะเร มจากการทมนษยคด (Think) แลวเกดอารมณ (Emotion) และแสดงพฤตกรรม (Behavior หรอ Action) ทเปฯกระบวนการการตอเนองกนเพราะความรสกเกดจากการรบรตอสภาพการณอยางใดอยางหนง (When they emote, they also think, they also emote and act) ดงนนความคดหรอความเชอทไรเหตผลเปน

197

สาเหตเชอมโยงไปสอารมณและพฤตกรรมทไรเหตผล การทจะชวยใหบคคลเปลยนแปลงบคลกภาพ คอ การชวยใหเขาเผชญกบความคด ความเชอ คานยม และปรชญาในการดำาเนนชวตของเขา โดยเปลยนความคดทไรเหตผลใหเปนความคดทมเหตผลมากขน

เอลลส เชอวา มนษยไมไดแสดงพฤตกรรมไปตามแรงขบของสญชาตญาณ แตมนษยมเอกลกษณของตนเอง มความสามารถทจะเขาใจขอบเขตความสามารถของตนเอง และเขาใจ ตลอดจนประเมนคานยมทตนเองรบเขามาในวยเดกอยางปราศจากการคดหาเหตผลทถกตอง นอกจากนยงสามารถเปลยนแปลงและเลอกรบคานยมใหม ตลอดจนแกไขพฤตกรรมการลงโทษตนเอง ( Self Defeating Behabvior) และสามารถเผชญกบการตดสนใจทจะคงไวหรอเปลยนแปลงคาน ยม ส งเหลาน จะท ำาใหบ คคลทม พฤตกรรมตาง ไปจากพฤตกรรมเดมในอดต ทำาใหบคคลไมตกอยภายใตคานยมหรอความคาดหมายของสงคมทบคคลรบเขามาไวในตนเองในวยเดก จงทำาใหเกดการคนพบตนเองในแนวใหม ๆ มากขน อยางไรกตามมนษยยงมความตองการทางดานสรระ ซงเปนแรงผลกดนใหมนษยแสดงพฤตกรรมไปตามความตองการในสวนน ดงนนเมอบคคลไดรบการวางเงอนไขใหคดและรสกในแบบใดแบบหนงแลว เขากมกจะยำาคดความรสกในแบบเดมของเขา แมกระทงจะเปนการทำารายตนเองกตาม

เอลลส อธบายวา อาการของโรคประสาท (Neurosis) เกดจากความคดทไรเหตผลทสงผลใหเกดการกระทำาทไรเหตผล ซงเกดจากการเรยนรโดยรบเอาความคด ความเชอทไรเหตผลจากพอแมและคนใกลชดแลวสะสมไวในวยเดก และตอกยำาความเชอทไรเหตผลอยางซำาซาก ทผานกระบวนการบอกตนเองและการยำาคดยำาทำาของตนเอง

เอลลสไดจำาแนกธรรมชาตของมนษยไวเปนขอ ๆ ดงน

198

1. มนษยเปนผทมทงเหตผลและไรเหตผล เมอมนษยมเหตผลจะทำาใหนำาไปสการ

กระทำาอยางมประสทธภาพ2. ใหกระบวนการพฒนา มนษยไดรบการสงสอน หรอไดรบ

ประสบการณใหเกอดความคดเกยวกบตนเอง และผอนในแงมมตาง ๆ ทงในแงอารมณรนเรง อารมณรก หรออารมณโกรธ เศราโศก หรอเปนทกข

3. อารมณทขนมวของมนษยมาจากการทมนษยมความคดทไรเหตผล ซงเกดมาจาก

การรบรและทศนคตของเขาทมตอเหตการณนนๆ ลำาพงแตเหตการณไมไดกอใหเกดอารมณขนมว

4. มนษยมความสามารถในการเปลยนแปลงความคด และคานยมทไรเหตผลของตนท

จะกอใหเกดการเปลยนแปลงการกระทำา ดงนน ควรเปลยนความคดทไรสาระเสยใหมไปสความคดทมเหตผล

5. มนษยกยงคงความเปนมนษย คอมขอจำากดและความผดพลาดไมไดรอบรไปทก

อยางเขาอาจเอาชนะควยามรบผดพลาด หรออปสรรคไดบาง แตไมใชทงหมดหรอสมบรณแบบ เชน มนษยไมสามารถชนะความตายหรอขอจำากดของตนเองได

6. มนษยทกคนตองตาย ดงนนควรทำาดทสด ขณะทมชวตอย ไมใชปลอยชวตตามยะ

ถากรรมในปจจบน7. ความสขเปนสงททกคนปรารถนา แตมนษยเปนสตวโลกท

มอายเฉลยยนยาว 75 ป หรอกวานน ปรชญาทบอกวา จงกน จงดม และตกตวงความสขเสยแตบดน เนองจากอาจตายพรงน เปนความคดททำาลายตนเอง

199

เพราะอาจไมตายกได ทำาใหเกดความทกขจากการกระทำาในปจจบน ดงนนมนษยจงควรแสวงหาความสงบรมเยนในระยะยาวดกวา

8. พฤตกรรมของมนษยสวนหนง ไดรบอทธพลมาจากสงคม และชวภาพ แตเรากมเสร

ภาพในการเลอกระทำา และเสรภาพนนมขอจำากด การปฏเสธทจะยอมรบขอจำากดของตนเองเปนสงททำาลายตนเอง ถาไมมขอจำากดขดเลยจะทำาใหสงคมยงเหยง ถาปราศจากเสรภาพโดยสนเชง จะทำาใหมนษยเฉอยชา และขาดความมชวตชวา

9. มนษยเกดมามแนวโนมทจะมเหตผล รกตนเอง แตบางครงอาจเกดการพายแพตน

เองหรอทอถอย (Self- Defeating) โดยถอเอาความพอใจระยะสนและหลกเลยงทจะใชความคดอยางทะลปรโปรง

10. ความคด อารมณ และการกระทำามความสมพนธกน เนนทอทธพลของความคดดง

นนจงควรปรบความคดเพอนำาไปสอารมณและการกระทำาทพงปรารถนา

11. มนษยมกรอบแหงความคดหรอการรบร (Internal of Reference) ดงนนการเขาใจ

มนษยควรเขาใจกรอบแหงความจรงของเขา12. คนทมปญหาคอคนทพดกบตนเองซำาซากดวยความเชอ

ทผด ดงนนควรปรบโดยการพดกาบตนเองความเชอทเหมาะสม

อยางไรกตามเอลลสไดรวบรวมความคดทไรเหตผล (Irrational Thinking) ของ

มนษยทำาใหมนษยมปญหาดงน1. บคคลตองไดรบความรกและการยอมรบจากทกคน2. บคคลทเปนคนเลว นารงเกยจ และชวราย ควรจะถก

ลงโทษอยางรนแรง

200

3. เปนสงทเลวรายมาก ถาสงตาง ๆ ไมเปนไปตามทบคคลตองการ

4. สงเลวรายทเกดขนกบมนษยนนเกดจากเหตการณภายนอกทไมสามารถควบคมได

5. บคคลจะวตกกงวลตอสงทเปนอนตรายหรอนากลวอยเสมอ6. การหลกเลยงจากความลำาบากของชวตนนทำาไดงายกวาทจะ

เผชญ7. บคคลควรพงพาผอน และควรมคนทเขมแขงกวาเปนทพง8. บคคลควรจะมความสามารถ ฉลาดทจะทำาทกอยางได9. สงทเกดขนในอนาคตมผลตอชวตในปจจบน และไม

สามารถทจะแกไขได10. บคคลสามารถควบคมทกสงทกอยางโดยสนเชง11. ความสขของเรานนเกดจากการทคนเราไมตองทำาอะไร12. บคคลไมสามารถทจะควบคมอารมณของตนเองได และ

ชวยไมไดถาจะเกดอารมณนนขนประโยชนของตรรกวทยาอาจสรปได ดงน1. ตรรกวทยาใหความรเกยวกบหลกของความคดอยางถก

ตอง เราคดอยางถกตอง เรายอมไดความจรง สามารถตรวจสอบความคดผดพลาดและหลกเลยงความผดพลาดได ทงยงสามารถอธบายไดอยางชดแจงวา คดหาเหตผลทผดพลาดนน ผดพลาดอยางไร และเพราะอะไร

2. ตรรกวทยาเปนวทยาศาสตรของวทยาศาสตรทงหลายวทยาศาสตรสาขาตาง ๆ วา

ดวยดานตาง ๆ ของโลก ตรรกวทยาไมไดวาดวยเนอหาเหมอนวทยาศาสตร เหล าน น แต ว าด วยกฎท ว ไปของความค ดซ งวทยาศาสตรทกสาขาตองลงรอยกบกฎนเพอใหความรในดานนน ๆ เปนความจรง

201

3. การเรยนตรรกวทยาเปนการฝกใชป ญญาอยางแทจรง หรอเปนการออกกำาลงทางจต

เปนการสรางอำานาจการคดหาเหตผลทเปนนามธรรม คนเราสามารถเอาชนะสตวประเภทอน ๆ ไดกเพราะอาศยปญญาคอ รจกคดหาเหตผล และปฏบตตามเหตผลนน ตรรกวทยาเปนเครองมออยางดเลศสำาหรบฝกจต คดหาเหตผลอยาถกตอง ซงผศกษาสามารถนำาไปใชใหเปนประโยชนไดในทก ๆ ดานของการศกษา

เสรมสาระอยางไรถงเรยกวา "มเหตผล" เปนททราบกนดแลววา หนงในคณลกษณะของการดำาเนนงาน

ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ ความมเหตผล แตคำาถามทยงอยในใจลกๆ ของคนบางคน กคอ แลวความมเหตผลในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมความแตกตางจากความมเหตผลในกรณทวๆ ไปหรอไม อยางไร เพราะเพยงแคคำาในภาษาองกฤษทเกยวของกบเรองความมเหตผล หลกๆ กมอยถง 3 คำา ไดแก Rationality, Reasonableness และ Cause and Effect

ความมเหตผล หมายถง การพจารณาทจะดำาเนนงานใดๆ ดวยความถถวนรอบคอบ ไมยอทอ ไรอคต คำานงถงเหตและปจจยแวดลอมทงหมด เพอใหการดำาเนนงานเปนไปอยางถกตองดงาม เกดประสทธผล เกดประโยชนและความสข โดยปราศจากการเบยดเบยนตนเองและผอนRationality กไมใช

ความมเหตผลแบบ Rationality ทอธบายโดยวชาเศรษฐศาสตรทวไป เปนการใหตรรกะในฐานะทมนษยเปนสตวเศรษฐกจทเนนการแสวงหาประโยชนใหตนเองเปนหลก โดยมนษยมเหตผลทจะเสพหรอบรโภคเพอใหเกดความพงพอใจสงสด ฉะนน การ

202

ทมนษยดำาเนนการแสวงหาปจจยเพอการบรโภค มการแขงขนกนเพอใหตนเองไดรบประโยชนสงสด จงเปนเรองทมเหตผล

ความมเหตผลในกรณน ขาดมตของการคำานงถงผอน เพราะการแขงขนกนเพอใหไดมาซงความสขของตนเอง ในทสด จะนำาไปสความขดแยงหรอความทกข มากกวาความสข ถาหากทกคนตางมงแสวงหาผลประโยชนใหแกตนเอง และยงไรกลไกจดสรรทเปนธรรม (เพราะเจาหนาทรฐผคอยดแลกำากบกลไกของสงคมตางกคดถงแตประโยชนตวเอง) สงคมกขาดความสงบสข และแตละคนในสงคมจะมความสขไปไมไดเลย

Reasonableness กไมเชงความมเหตผลแบบ Reasonableness จะหมายถง การมเหตผลทเหมาะสมตอการกระทำาใดๆ ความมเหตผลแบบนปรากฏได แมจะไมไดมการพจารณาอยางรอบดานในทกแงทกมม เพราะเสนทางของการกระทำาทถกเลอก อาจมาจากการพจารณาเพยงบางดานบางมม และมเหตผลรองรบการกระทำานนอยเชนกน

แมหากการดำาเนนงานใดๆ ไมไดเปนไปอยางถกตองดงาม ความมเหตผลตามความหมายของ Reasonableness กยงคงมอย (Exist) ไดตามตรรกะทมนษยเปนผกำาหนดขน ยงไปกวานน อาจแสดงใหเหนไดดวยวาถกตองดงาม โดยการอางองการยอมรบจากกลมคนสวนหนงหรอจากกฎเกณฑทสรางขนเพอประโยชนสวนตน

หลายกรณทเกดขน มาจากการลงมอทำากอนและคอยหาเหตผลรองรบ บอยครงททำาไปดวยอารมณหรอดวยแรงจงใจอยางอน เชน ความชอบความชงหรออคตสวนตว โดยเมอทำาไปแลว เกดมผอนมาถามวา ทำาอยางนนไปเพราะอะไร กจำาเปนตองหาเหตผลทรสกวานาเชอถอนาฟงให แตจรงๆ แลว เกดจากการตดสนใจโดยขาดเหตผลรองรบ ทำาไปดวยความรสก ครนพอมการตรวจสอบหรอม

203

การสอบถาม เลยตองมเหตผลมาให ความมเหตผลในกรณน จงไมครบถวน

Cause and Effect คอ การพจารณาทงเหตและผล

ความมเหตผลแบบ Cause and Effect จะหมายถง การพจารณาเลอกเสนทางของการดำาเนนงานโดยคำานงถงเหตและปจจยทงหมด สงผลเปนการกระทำาทถกตองดงาม ตามหลกของเหตและผล ความมเหตผลแบบน จงมฐานมาจากความรอบคอบระมดระวงในการตดสนใจเลอกเสนทางของการกระทำาโดยใหพจารณาอยางรอบดาน

ความมเหตผลแบบ Cause and Effect น เปดโอกาสใหมนษยดำาเนนตามตรรกะของธรรมชาต ตามสภาพทถกตองดงามจรงแท ดวยการละเวนการกระทำาในทางไมดหรอในทางเสอมทยงไมไดเกดขน หรอดวยการแกไขการกระทำาดงกลาวทกำาลงดำาเนนอยนน ใหกลบมาอยในสภาพถกตองดงามตามธรรมชาต เพอใหไดรบผลทพงปรารถนา โดยไมมความจำาเปนตองแขงขนหาเหตผลมาสนบสนนการกระทำาทไมถกตอง ไมดงามนน เพอใหดำาเนนตอไปไดตามตรรกะทตนเองสรางขน

ถาหากมนษยยงแขงขนทจะดำาเนนกจกรรมทไมถกตอง ไมดงามนน ความมเหตผลแบบ Cause and Effect ซงมเคาความหมายตรงกบคำาวา อทปปจจยตา ในทางพทธธรรม กจะกอใหเกดผลกระทบทไมพงปรารถนาจากการกระทำานนๆ อยางหลกเลยงไมได

พนฐานการตดสนใจบนความมเหตผลตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ การกระทำาทปราศจากการเบยดเบยนทงตนเองและผอน ทงในระดบความคด ไปจนถงคำาพดและความประพฤต คนสวนใหญมกจะใชความมเหตผลในแบบ Reasonableness อยแลว แตอาจจะพจารณาไมครบถวนรอบ

204

ดาน ความมเหตผลในแบบ Cause and Effect จงตองถกคำานงถงใหมาก คอ ตองคดทกกรณทกทางเลอกทคาดวาจะเกดขน หลงจากนนจงตดสนใจเลอกดำาเนนงานจากกรณเหลานนอยางถถวน การพจารณาเชนทวานได บคคลจำาเปนตองใชความพยายามสง ดวยเหตนเอง ในนยามของความมเหตผล นอกจากความถถวนรอบคอบแลว จงไดมคำาวา ไมยอทอ อยดวย

มขอทนาพจารณาทเกยวเนองกบความมเหตผลอก 2 ประการ ขอพจารณาประการแรก คอ โดยธรรมชาตแลว ผลทเกดขนมาหนงอยางจะมาจากเหตปจจยหลายอยางประกอบกน (คำาวาเหตหรอสาเหต ไดแก Cause และปจจยหรอเงอนไข ไดแก Condition) ในลกษณะ Many-to-One มใชมเหตเดยวผลเดยว ตามหลกการน หากตองการไมใหสงใดสงหนงเกดขน จะมทางเลอกสองทาง คอ กำาจดเหต (ทเปน Principle Condition) หรอ กำาจดปจจย (ทเปน Condition) สงนนกจะไมสามารถเกดขน

ขอพจารณาประการทสอง คอ เหตหนงอยางอาจใหผลหลายอยาง ในลกษณะ One-to-Many โดยปกต เปนการยากทจะสามารถตดตามปจจยหนงทนำาไปสผลหลายอยาง หรอจากผลทไดอยางหนง กยากทจะสบสาวไปถงปจจยไดครบทกอยาง ดวยเหตน เมอบคคลตองการไดผลอยางหนง กเลยพยายามสรางปจจยเงอนไขทงหมดทร เพอใหไดผลตามทตองการ แตบคคลนนไมสามารถลวงรไดเลยวา อาจมผลอกหลายอยางเกดขนตดตามมาดวย นอกเหนอจากผลทไดรบ โดยเฉพาะผลเสยทไมคาดคดซงยากแกการเยยวยาแกไขได เมอเกดขนมาแลว

หนทางหนงทจะหลกเลยงผลเสยเหลาน กคอ การใชความรอบคอบระมดระวง (ซงเปนองคประกอบหนงในเงอนไขดานคณธรรมของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง) ในการใชหลกเหตและผล

205

เพอใหการดำาเนนงานเปนไปอยางถกตองดงาม เกดประสทธผล เกดประโยชนและความสข

(ทมา http://se-faq.blogspot.com/2007/02/blog-post_20.html สบคนเมอ วนท 24 กรกฎาคม 2556)

206

207