a h m e t İ n s e l - tmmob makina mühendisleri odası...a h m e t İ n s e l yakınlaştıkça...

A H M E T İ N S E L

Yakınlaştıkça Uzaklaşan AB

Bu kitabın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası’na aittir.MMO’nun izni olmadan, kopya edilemez, kullanılamaz.

Yayına Hazırlayanlar: Elif Aydoğdu Oral - Önder SözenGrafik Tasarım: Nurcan DurmazBaskı Yeri: Can Dijital Baskı HizmetleriGazi Blv. No: 93/A Çankaya - İZMİR Tel: 0 232 441 20 22 (PBX)Baskı Tarihi: Nisan 2010 - İZMİR

ISBN No: 978-9944-89-974-1İzmir - 2010 / 14 - 2

TMMOB MMO İzmir Şubesi

2

SUNUŞ

Ülkemizde siyasetin sığlaştığı, politik tartışmalarınmagazin-leştiğibirsüreçyaşıyoruz.Kavramlar,değerlerbirbirinekarıştı.Dü-şüncenin,düşünmeninönemiyitiyorveyaşanılanhersorundainsan-larşiddetebaşvururhalegeliyor. Toplumsalalgınınnetliğinivetoplumsalbarışızedeleyecekbudurumdankurtulabilmekiçinezberlerinvereflekslerinsorgulanmasıgerekiyor. Biryandanaskerivesayetaltındabirtürlügelişemeyendemok-rasimiz,diğeryandanneoliberalpolitikalarladeğersizleştirilmeyeça-lışılanemekveinsan,katledilençevre… Bukadarkapsamlısorunlardoğruzeminleryaratılaraktartışı-lamamakta,çoğunluklauzlaşmalarlaçözülebilecek,ortakakıl,ortakpayda yaratılabilecek konular, başlangıçta yaratılan kutuplaşmalarnedeniyleiçindençıkılmaznoktalarasürüklenmektedir.Böylebiror-tamdakonularıkutuplaşmalara,ezbersöylemlere,önyargılarakurbanetmeden,okonudaaraştırmayapmışuzmanlarınkatılacağısöyleşiler-deelealmayıhedefledik. Bu anlayışla EzberDışı Söyleşiler 10 Şubat 2007 tarihindebaşlamışvebirçokuzmankatılımıyladizihalindesürdürülmüştür. Bugünekadargerçekleşensöyleşileriçözümleyerekherbirinifasikülşeklindeyayımladık,sözlerinyanısıratariheyazılıolaraknotdüşereksizlereulaştırmayıamaçladık. EzberDışı Söyleşilere konuşmacı ve dinleyici olarak katkıkoyanemeğigeçenherkeseteşekküreder,ezberdışısöyleşifasikülle-rinihalkımızın,kamuoyununhizmetinesunarız.

TMMOB Makina Mühendisleri Odasıİzmir Şubesi Yönetim Kurulu

Ezber Dışı Söyleşiler Ahmet İnsel3

A H M E T İ N S E L

Yakınlaştıkça Uzaklaşan AB

Öncelikle,busöyleşileridüzenlediğiniziçinsizlere,Odayaçokteşekkürederim.Buikincisöyleşi;bundanönce,galibaiki-üçhaftaöncekisöyleşideTanıl Boraileberaberolmuştunuz. Söyleşidizisininbaşlığızatenbaşlıbaşınabirprogram;EzberDışı Söyleşiler.Bir ezber bozma fonksiyonuyla çağrıldığımızın far-kındayız. Tabii, bu ezber bozma fonksiyonu başlı başına bir amaçolamaz; çünkü bazı durumlarda doğru ezberler de olabilir. Sadecemuhalefet etmek, nihilist biçimde, oluşmuş kanaatleri yıkmak ama-cıyladeğil;şuandaoluşmuşolankanaatlerinönemlibirbölümününtoplumsalyararaçısından,demokrasi,özgürlükçerçevesindeoluşma-sınıhayalettiğimizTürkiyeaçısındansorgulanmasının,buezberlerinbozulmasınıngerekliolduğunainanıyoruz.ŞuandaTürkiye’niniçin-de bulunduğudurum, böyle bir sorgulamayı bir görevolarak algıla-mamızıgerektiriyorkanısındayım. Arkadaşlarımızınbanaönerdiğikonu,dahaçok,AvrupaBirli-ğikonusundabirgeneldeğerlendirmeyapmamvevarolankanaatle-rin,yanibukonudaoluşmuşolanmutlakkanaatlerinbirsorgulaması-nı yapmamdı. Mutlak kanaatler diyorum; çünkü biliyorsunuz,Türkiye’de,AvrupaBirliğikonusundaikitürlükanaatvar.Bir,Avru-paBirliğininmutlakbiçimdeyararlıolduğu,Türkiye’ninAvrupaBir-liğimacerasınıngözükapalıbiçimdedesteklenmesigerektiğikanaa-ti...Birde,şuandakiAvrupaBirliğiveyageçmiştekiAvrupaBirliğiışığında,böylebiryaklaşımınTürkiyeaçısındanzararlıolduğukana-ati.Böylesi iki güçlü kanaat var.Ben, bugün, bu ikisini de, sadeceikincisinideğil,birincisinidesorgulayacağım.Esasolarakda,bunu,bugündenbaşlayanbirsüreçolarakdeğil;AvrupaBirliğiileolaniliş-kilerimizi,Avrupa’nınyakıntarihindenbaşlayaraksunacağım. Bugünüseçmemizinnedenibirrastlantı.Ben,bunuhiçdüşün-memiştim;arkadaşlarımız,bukonununözelliklebugünkonuşulması-nıdüşünmüşmüydü,bilmiyorum.Biliyorsunuz,bugün,dahadoğrusu,bugünler,AvrupaBirliğininkurucuantlaşmasıolanRomaAntlaşma-sının50.Yıldönümü.Ben,50.Yıldönümündenbirazöncesinegiderek,Türkiye-Avrupailişkilerinikuşbakışıyla,hızlıbiçimdeelealıpdeğer-lendirmek,bazıdikkatnoktalarıoluşturmakistiyorum.



Türkiye’ninAvrupaBirliğiyleveyaAvrupaoluşumlarıyla,Av-rupaBirliği adını almadan öncekiAvrupa oluşumlarıyla ilgili enönemli adımı, bildiğiniz gibi, İkinciDünyaSavaşı sonrasında oldu.Dahaönce1800’lüyıllarınortalarında,ParisKonferansıylaoluşanbirAvrupaUluslarıKonseyi-hatta o, Fransızca tabirle, hem konsey, hem de uyum anlamında, konser tabir edilirdi-vardı.Orada,KırımSavaşısonrasında,Osmanlı İmparatorluğununAvrupa devletleri içerisindeyeraldığıteyitedilmiştiveOsmanlıİmparatorluğu,Avrupadevletlercamiasıiçinde,niteliğiveyeriaçısındantartışmalıolanbirüyesiola-rakyeralmıştı.Tabiibu,aynızamandaAvrupadevletlericamiasında-ki, o zaman Çarlık Rusya’sı da bu camianın önemli, aktif bir üyesiydi. İmparatorluklar dahildi bu camiaya; Osmanlı İmparatorluğunun en büyük rakibi olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu da buna da-hildi- daha çokBatıAvrupa’nın; yani İngiltere ve Fransa’nın başıçektiği, daha sonraAlmanya’nın dahil olduğuBatıAvrupa’nın,Os-manlı İmparatorluğunun kısmen toprak bütünlüğünüAvusturya-MacaristanveRusyakarşısındakorumak,Osmanlıİmparatorluğunukorumakanlamındadeğil,esasolarakrakipleriningenişlemesinien-gellemekamacıyla,Osmanlı İmparatorluğunuayakta tutmaçabaları-nınbirürünüydü.DahasonrabunaAlmanya’nındadahilolmasıyla,bildiğinizgibi,hızlıbirdağılma,parçalanmasüreciyaşandı. Avrupa’yla-Avrupa Birliğiyle demiyorum-olanilişkilerimizde,uzak hafızamızda, yaniOsmanlı İmparatorluğundan kalan hafıza-mızda,böylebirdağılmaveparçalanmaunsuruciddibiçimdeyeralır.Bunureddederek,bilinçaltımızdaçalışanbubilgiyi,butarihibilgiyireddederek,bugünAvrupaBirliğiileTürkiyetoplumununüyelerininyaklaşımlarındakisıkıntıları,endişelerianlayamayız. OdöneminAvrupa’sı,20.YüzyılınbaşındakiAvrupa,Osmanlıİmparatorluğunun son döneminde kısmen işgalci, aslında kısmendeğil, büyük ölçüde işgalci olarak algılanıyordu; yenilen tarafOs-manlı İmparatorluğu olduğu için, bir işgal gücü olarak algılandı veCumhuriyetinkuruluşudönemindeAvrupa’ylaolanilişkilerimiz,top-lumsaltahayyüldüzeyindeçokciddibirikilemiçindeydi.Birtarafıy-la, bu devletlerinOsmanlı imparatorluğundanTürkiye’yemümkünolanenazegemenlikalanıbırakmayaçabalamışolmalarınıngetirdi-ği ciddi birBatı tepkisi -ki, o zaman Batı dediğimizde esas olarak Avrupa’yı kastederdik-amadiğertaraftandaOsmanlıİmparatorluğu-nundoğalgelişimhattıolanBatı’yadoğruaçılmakonusundadamut-lakbirsüreklilikvardı.YanihemBatı’dan,Batı’nınTürkiye’yleilgili



emellerinden ciddi biçimde korkma; fakat kültürel veyamedeniyetprojesi olarakdaBatı’yabütünüyleyüzünüdönmüşbirCumhuriyetkuşağı1920’lerdeTürkiye’yişekillendirdi. Bu içgerilimsanıyorumTürkiye’dekiCumhuriyet felsefesini,Cumhuriyetinaslideğerleriveya tahayyüldünyasıolarak tanımlaya-bileceğimizdünyayıderindenbelirleyenvebugündahietkilerinitop-lumsaltahayyülümüzdeciddibiçimdegördüğümüzbirüstbelirleyen-dir, derin belirleyendir.Nasıl tanımlarsak tanımlayalım; amaböylebirbelirleyeninolduğunuunutmamamızlazım. Toplumlarınbelleklerinde60yıl,70yıl,80yılkısasürelerdir.İnsanlarınyaşamlarıiçinuzundur;amatoplumlarınbellektarihlerin-debunlarkısasürelerdirvebutürbellekizleriçokdahauzundönem-lerdeetkisinigöstermeyedevameder. Türkiye,1930’larda,dünyakrizininetkisiyle,Avrupadevletle-rininiçinegirdikleriçalkantılıdönemindeetkisiyle,görelikapalıbirdünyadavaroldu.1930’lardaTürkiye,dışilişkileraçısındanhemger-gin, hem de dışa kapalı bir ülke olarak var oldu. Biliyorsunuz,İtalya’nın1930’lardansonraartanbirtehditunsuruvardı.Diğertaraf-tan,Avrupadevletlerininkendi iççekişmelerininyükselmesi,biröl-çüdeiçekapanmayasürükledi.BudöneminyenikurulmuşCumhuri-yetkurumlarınıkonsolideetmedönemiolarakgeçirmesinigetirdi. Esas olarak İkinciDünya Savaşında sonra bugünküAvrupaBirliğimacerasınınilkadımlarıatılmayabaşlandı.Bununenönemliilkadımı-ki, tartışmaların da hemen hemen aynı kelimelerle bugün devam ettiğini görüyoruz-Türkiye’ninAvrupaKonseyiüyeliğigirişi-midir. 1940’ların sonunda, Türkiye,AvrupaKonseyi üyesi olmakistediğinde, Avrupa Konseyinde çok ciddi bir tartışma yaşandı.Butartışmaözetleşöyleydi:“Türkiye, coğrafyası, kültürü itibarıyla Avrupa’nın bir parçası mıdır?”Ozamanlarsiyasiyapıdabirtartışmasözkonusudeğildi;Türkiye’ninsiyasiyapısıfalankonusunda,demok-rasimidir,değilmidirdiyeçokbüyük tartışmalaryoktu.Çünkübircephesiylebaktığımızda,aradakidemokrasiuçurumubugünkükadarbüyükdeğildi.Çokpartilihayatageçmiş,buanlamda,demokratikleş-meaçısındangelecekvaatedenbirTürkiyesözkonusuydu1940’larınsonunda. Esas tartışma,“Coğrafya ve kültür itibarıyla, Türkiye, Avrupa’nın bir parçası mıdır?” tartışmasıydı.O döneminAvrupaKonseyi tutanaklarına baktığımızda,Hıristiyan-demokrat çevrelerçok açık bir biçimde,Türkiye’nin kültürel olarak ve coğrafi olarak



Avrupa’nın içindeyer almadığını iddia ediyorlardı.Bunakarşılık, odönemindahasosyalistveyahutmerkezliberaldiyebileceğimizçevre-leri ise -özellikle Fransa’daki De Gaulle’cü akım burada önemliydi, yine Almanya’da yeniden oluşmaya başlayan sosyal demokratlar önemliydi- Türkiye’nin, Avrupa’nın bir parçası olduğunu veAvrupa’nınsadececoğrafibir tanımolmadığını,Avrupa’nınaynıza-mandabirsiyasivekültüreltasarımolduğunuiddiaederek,ensonun-daşöylebir formülle,bizimAvrupaKonseyiüyeliğimizikabulettir-diler.Formülaşağıyukarışöyle:“Bugüne kadar Yakın Doğu’nun bir parçası olan Türkiye, bugünden sonra Avrupa’nın Yakın Doğu’daki bir uzantısıdır.”Yani“Coğrafi olarak, Türkiye, Avrupa’nın, Yakın Doğu’sundaki uzantısıdır; ayrılmaz parçası, ama bir uzantısıdır”ta-birinigetirerek,kültürelolarakdaaradabiruçurumolmadığınıözel-liklevurgulayarak-ki, buradaki esas tartışma, Avrupa’nın Hıristiyan değerlere vurgu yaparak mı birliğini sağlayacağı tartışmasıydı-Türkiye’ninAvrupaKonseyiüyesiolmasınısağladılar. AvrupaKonseyiüyesiolduğumuzda, tabiioradasadeceAvru-paBirliğinüveleriyoktu,çokdahagenişbirtopluluksözkonusuydu.AvrupaKonseyi üyeliği için birtakımkoşullar vardı, demokratikleş-mekoşullarıvb.Ardından,hızla,AvrupaveyaBatıittifakıiçindeyeralmakararıaldık.HızlıbiçimdeNATOüyesiolduk,yaniBatıaskeriittifakıiçindeyeraldık;onunardından,AvrupaKalkınmaveİşbirliğiTeşkilatıOECD’ye,onunenkalkınmamışüyesiolarakdahiloldukveuzunyıllarbubirgariplikolarakkaldı.GerçiozamanYunanistandabizden daha iyi durumda değildi ya, neyse. Sonuçta, 1950’lerde,bizim,Batı’ylakurumsalolarak,siyasianlamdaAvrupaKonseyiüze-rinden,askerianlamdaNATOüzerindenve1961’deiktisadianlamdaOECDüzerinden,onadahilolarakciddibirentegrasyonumuzveka-bulümüzgerçekleşti. Bildiğiniz gibi, 1963’te,AvrupaBirliğiyle, o zamanki adıylaAvrupaEkonomikTopluluğuyla bir ortaklık anlaşması imzaladık;amabu imzalama63’tegerçekleşmişolmasınarağmen,bizimgirişi-mimiz 1959’dadır.Demokrat Partinin son yılında,DışişleriBakanı-nıngirişimiyle,biz,Yunanistan’laaynıdönemde,ortaklıkiçinmüra-caatta bulunduk.Rivayet edilir ki, bizimöyle paldır küldür, bir anönceortaklığamüracaatetmemizdekiesasamil,Yunanistan’ınmüra-caatetmesiveondangerikalmama iddiasıdır.Bu,kısmenböyledir;ama1959-60yıllarıarasında,odöneminHükümetdeklarasyonlarınabaktığımızda, bunun sadeceYunanistan’la yapılan bir yarışın, geri



kalmamayarışının ötesinde, bir genelAvrupa entegrasyonu anlamıtaşıdığıdaçokaçıkbiçimdeifadeedilir. 1960darbesibusürecikısabirdönemsekteyeuğrattı.Bune-denle,Yunanistan’dan daha sonra, birkaç yıl daha gecikerek, 1963AralığındaAnkaraAntlaşmasınıimzaladıkvebirortaklıkbaşladı. 1960başında,AvrupaBirliği,6üyedenoluşanbirbirlikti.AslisiyasigücüFransa’ydı.İkincisiyasigüç,nekadargüçlüolduğutartı-şılabilirolanİtalya’ydı.Almanyaozamanbirsiyasigüçdeğildi,işgalaltındabirülkeydi.Biliyorsunuz,BatıAlmanya,Fransa,AmerikaBir-leşikDevletleriveİngiltere’ninordularınınbulunduğuişgalaltındakibirülkeydi.Siyasianlamdabirgücüyoktu;ama iktisadipotansiyeliolan bir güçtü. Fransa, İtalya,Almanya veBenelüks ülkeleri; yaniBelçika,HollandaveLüksemburg’danoluşanbiraltılıbirlik.Bugün50.Yıldönümünükutladığımızo1957Antlaşmasını imzalamışolanbu6ülkedir.Bu6ülkebugündahiAvrupaBirliğininkurucuçekirde-ği olarak tanımlanır.Bunların arasındaki birbirleriyle eklemleşme,birbirleriyle yakınlaşma, entegrasyon projeleri, diğer ülkelerden herzaman daha fazladır. Sonuç olarak,AvrupaBirliği de, 1960’larda,hatta70’lerdehepFransa-Almanyalokomotifidiyetabiredilenikili-ninçekicigücündevaroldu. “1960 başlarında, Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğuyla bir ortaklık antlaşması imzaladığı dönemde ne tür tepkiler oldu?” diyebaktım,birkaçöğrencimdebukonudaçalışmalaryaptılar.Gaze-te taramaları,Meclis tutanakları taramaları yaptık. O dönemde,Türkiye’de,bukonudaçokciddibirtepkiyok.AvrupaEkonomikTop-luluğuna üye olma konusunda o dönem solun bazı çekinceleri var;amaosıralar,“Onlar ortak, biz pazar”tabiri62-63’tedahatamotur-muşdeğil.Dahasonra,1967-68’densonrakullanımıarttıbutabirin.63’te, ne olduğunu daha pek kimse kestiremiyor, toplumsal olarakmuhalefetin bu konuda henüz çok ciddi bir fikri yok ve o döneminkoalisyonhükümetlerininhepsininprogramlarındabuortaklıkanlaş-masınıimzalamanınolmazsaolmazbirgereklilikolduğukonusundabirkonsensüsvar. Doğrusunusöylemekgerekirse,odönem,Avrupa’dadabuko-nuda çok ciddi bir tepki yok. 1963 yılınınAvrupa’sında, genişlemediyebirtemavar;“Biz, 6 ülkeyiz; üyeliği bu 6 ülkeden daha geniş bir tabana yaymak gerekir”diyebirbeklentivar.Fakatşöylebirdurumvar:1963yılınınAvrupa’sını tahayyüledelimvegenişlemeninnasılolabileceğini düşünelim. Genişleme nereye olabilir; Britanya’ya



doğruolabilir.Fakatbildiğinizgibi,Fransa’nın,DeGaulleyönetimi-nin,Britanya’nınAvrupatahayyülükonusundaçokciddiçekincelerivar. İngiltere,1973’teüyeolmadanönce ikidefavetoedildi.Fransavetoetti,DeGaullevetoetti İngiltere’ninüyeliğini.Fransızlarıngö-zünde,Britanya,AmerikaBirleşikDevletlerinin denizaltısı olarakAvrupa Ekonomik Topluluğu içinde yer alacak ve dolayısıyla,Avrupa’nınsiyasientegrasyonunuengelleyecekbiretmendi.Doğrusu-nu söylemek gerekirse, bu sonradan bütünüyle yalanlanmadı.Amadiğertaraftanda,Britanya’nınolmadığıbirAvrupaBirliğigenişleme-siolabilirmiydi?Tartışmayadeğerbirkonu. Herdurumdaşunusöyleyebiliriz:1963yılında,Fransaaçısın-dan,genişlemenindoğalmecrasıBritanyadeğildi. İspanyavePorte-kiz dedeğildi; çünküoradadiktatörlükler vardı.Avusturyadeğildi;çünkü bildiğiniz gibi,Avusturya, iki blok arasındaki tampon bölgeolarak, tarafsız olmakyükümlülüğünde olan bir ülkeydi.Kağıt üze-rinde olmasa bile, fiilen öyleydi. Finlandiya veAvusturya, tarafsızolmak yükümlüğünde olan ülkelerdi.KuzeyAvrupa, İskandinavyaülkeleriiçin,AvrupaBirliği,AvrupaEkonomikTopluluğuozamanlarhiçbir şekilde cazibesi olmayan bir birlikti.Kendilerini tamamenbunundışındagörüyorlardı,öylebirbeklentileriyoktu.Almanya’nınbirleşmeside sözkonusuolmadığı için,bilakis, ayrılmasözkonusuolduğu için de, bu Kuzey Avrupa ülkeleri açısından, böyle birAlmanya’nın, sorunluAlmanya’nın dahil olduğu bir birliğe girmekdahikendileriaçısındanstratejikolarak tehlikeligörülüyordu. İsveçaçısından,Norveç açısından durumböyleydi.Danimarka olabilirdi;küçük bir ülke, doğal olarak oraya doğru genişleyebilirdi.Almanya’nın hinterlandı, Polonya veÇekoslovakyaVarşova Paktıiçindeydi.OrtaAvrupaveBalkandevletlerideDoğuBloğuiçindeyeralıyorlardı:Romanya,Yugoslavya,Macaristan,Bulgaristan.Orayadoğrugenişlemekdesözkonusudeğildi. Geriye ne kalıyor; üç alan kalıyor:Yunanistan, Türkiye veolursa,Mağripülkeleri.MağripülkeleriyleilgiliFransa’nınozamançokciddibirsorunuvar.Fransa,1962’de,CezayirBağımsızlıkSava-şını kaybetmiş, ErivanAntlaşmalarını yapmıştı. Fransa’nın, onunhemen akabindeCezayir’le bir ortaklık anlaşması yapması, kendieskiüçdominyonuüzerindeyenidenbirtahakkümilişkisikurmasıoülkeler açısından söz konusu değildi.Yeni bağımsızlıklarını kazan-mışülkeler,Fransa’yıbirneo-kolonyalgüçolarakgörüyorlardıdoğalolarak;odönemdeböylebirşeysözkonusudeğildi.Geriyeikiülke



kalıyor;Türkiye veYunanistan.Nitekim, iki ülkeyle ortaklık anlaş-ması imzalandı1960’larınbaşında.Bu,Türkiyeaçısındançokciddibirfırsatpenceresiydi.Zatenozaman,Türkiyeüyeliğinisavunurken,hepTürkiye’nin jeostratejik önemini vurgulayarak bunu yapıyordu.Fransaaçısındanda,Türkiye’ninveYunanistan’ındahiledilmesindeesasamaç,bujeostratejikönemdi;yaniNATO’nungüneydoğukana-dınıpekiştirmek,NATO’nungüneydoğukanadınısadeceAmerikalı-lara teslim etmemek ve bunlarımümkün olduğu kadarAvrupa’yaçekmek. Buradaki gelişmeler, Fransa’nın bu iddiasını engelleyen biradımatmasıylakısmensarsıldı.Bildiğinizgibi,Fransa,1960ortasın-da,NATO’nunaskeriittifakındançekildi.NATOmerkeziParis’teydi;butarihteBrüksel’etaşındı.NATO’nunaskeriittifakındançekilince,tabii,Türkiye’yleolanaskeriittifaktaFransa’nınbirsıkıntısıdoğma-yabaşladı.Bunabirinciyalpalamadiyelim. Fakat1965sonrasıgelişmelerebakıldığında,hakikaten,Türki-yeile6üyeliAvrupaEkonomikTopluluğununçokciddibiryakınlaş-ma ilişkisi yaşadığını görüyoruz.Bu çerçevede, 1970’te imzalananKatma Protokol veAvrupa Ekonomik Topluluğunun, orta vadedeTürkiye’yeüyelik talebi;yani1990’larcivarıbir tarihteTürkiye’ninüyeolabileceğiifadesininyeraldığımetinlerbutarihteyürürlüğegir-meyebaşladıveTürkiye,adımadımAvrupaEkonomikTopluluğuylaişbirliğindederinleşmedediğimizsürecegirdi. Türkiyeaçısındanbirikincifırsatpenceresideşuydu:DemirelHükümetininkısmenkullanmayaçalıştığı;fakatodönemdeyükselenTürkiye’deki solmuhalefetin şiddetli tepkisi karşısında etkisinin sı-nırlıkaldığıbirolay.1967’deYunanistan’daAlbaylarCuntasıdarbesioldu veAvrupa’nın genişlemeprojesindeTürkiye neredeyse yeganeülkekonumunageldi.1970’teKatmaProtokolünbu rahatlıkla imza-lanmasındabununrolünüdedikkatealmakgerekir. 70’lerinbaşındaTürkiyeaçısındanşöylebirikilemvardı:Sağ,AvrupaEkonomikTopluluğunaentegrasyonkonusundaçokiddialıydı.CHP de bu dönemde artık ortanın solunda yer aldığı için veTürkiye’dekisol,sosyalistakımlar,AvrupaEkonomikTopluluğuüye-liğine şiddetle karşı oldukları için,Türkiye’de ciddi bir yarılma ya-şandı.1971darbesi,buçerçevede,Türkiye’ninAvrupaBirliğineofır-satpenceresiolandönemdeyakınlaşmasınailkdarbeyivurdu.KatmaProtokolün imzalanmasını izleyen birkaç ay içinde, 71 darbesi,Türkiye’desıkıyönetimmahkemelerikurulması,üçkişininidamedil-



mesi,binlercekişinintutuklanmasıvesaire,Yunanistan’dakiAlbaylarCuntasıkadarolmasabile,Avrupa’ylaolanilişkilerimizdebirdonmanoktası,soğumanoktasıgetirdiveodönemde,ilginçtir,Fransa,niha-yet,Britanya’nınüyeliğineyeşilışıkyaktı.Tabii,Britanya’nınüyeliği-neyeşilışıkyaktıktansonraAvrupa’nınyörüngesideğişmeyebaşladı.İkinciolgu;Türkiye’desol,odönemdeAvrupaEkonomikTopluluğu-naciddibiçimde,radikalbirkarşıduruşla,esasolarakmilliyetçikay-gılarla,anti-emperyalizmadıaltındaamaesasolarakmilliyetçitepki-lerlebunakarşıçıkarken,1974’teKıbrısHarekâtısonrasındaAlbaylarCuntasının devrilmesi,Yunanistan’da çok ciddi bir fırsat penceresiaçtı.Biz,ikinciharekâttansonraKıbrıs’taişgalgücükonumunadüş-memiznedeniyle,AmerikaBirleşikDevletleriveAvrupatarafındanambargoya tabi tutulmuşbirülkedurumunadüştük;Yunanistan isedemokrasiye geçmiş bir ülke konumuna geçti ve birdenbire aradaciddi bir patika değişikliği oldu.Yunanistan, Fransa’nın çok yakındesteği,GiscardD’Estaing’inşahsidesteğiyle,hızlabuyoldailerledive1981’de,yani5-6seneiçindeAvrupaBirliğineüyeoldu.Bizse,otarihten itibaren, giderek,Avrupa’yla olan ilişkilerimizde patikanınyavaşyavaşuzaklaşmasınaşahitolduk. 1977’de,BülentEcevit’in,AvrupaEkonomikTopluluğunatamüyeolmak,yaniYunanistan’ı taklit ederek tamüyeolmamüracaatıyapmamasıhepeleştirilir.FakatTürkiye’dekitoplumsalortamböylebir girişimde bulunmak için gerçekten müsait değildi. BülentEcevit’inoradakitakdirieleştirilebilir.Nitekim1970’deKatmaProto-kol tartışmaları sırasında daEcevit katı biçimde reddedici bir tavırsergilemişti.Fakat sadeceBülentEcevit’le sınırlı bir durumdeğildibu.Türkiye’nin o tarihteki“sol düşün” ortamı böyle bir yaklaşımıgündeminealacakhaldedeğildi.Çatışmalarınarttığıveçokkısava-deye indirgenmiş bir siyasi perspektifin olduğu bir yerde, bu uzunvadepekdüşünülemezdi,gündemegelemezdi.AyrıcaÜçüncüDünya-cılıkegemendi. 1980 darbesi, Türkiye’ninAvrupaBirliğiyle olan ilişkilerinedaha büyük bir darbe vurdu.Biliyorsunuz, 1979’daAvrupaBirliğikuruldu,parlamentosu falankuruldu.Artık, iktisadi işbirliğininöte-sinde,birAvrupaBirliğiprojesigündemegeldivebiz,onuizleyenyılbirdarbeyledaha,hemdesonuçlarıitibarıylademokrasiyeçokdahabüyükdarbevuranbiraskeridarbeyle, ilişkilerimizinneredeysebü-tünüyleaskıyaalınmasınayolaçanbirsürecegirdik.Çokkanlı,vahşibirdönemgeçirdik.



Tabii,budönemdebiz,AvrupaBirliğiningenişlemesinde,esasolarakkendiiçdinamiklerimiznedeniylebunundışındakalırken,Av-rupaBirliği de yavaş yavaş başka yönlerde genişlemeyi gündeminealdı. Unutmayalım, 1975 yılında, 74-75 Aralığında, sadeceYunanistan’dadeğil,İspanyavePortekiz’dedediktatörlüklerdevrildi.AvrupaBirliğiaçısından,1975’tensonraGüneyAvrupa’nınentegras-yonu gündemegeldi.Artık, genişleme açısından sadeceTürkiye’yebakan ve başka bir alanı görmeyen 1967 Avrupa’sında değiliz.1970’lerin ikinci yarısındakiAvrupa, İspanya ve Portekiz’i,Yuna-nistan’ıüyelikgündeminealmış, İngiltere’yiüyeliğekabul etmişveTürkiye ise giderek oradaki gelişmelerden tamamen ters bir yöndegelişenbirülkeydi.1980darbesi,butersyöndekigelişmeninpiknok-tasıdırve1980-87arasında,bildiğinizgibi,TürkiyeileAvrupaBirliğiarasında, göstermelik ilişkiler dışında,KarmaParlamento heyetlerifalan dışında, hemen hemen hiçbir ilişki, bir yakınlaşma olmadı.1987’de,TurgutÖzal’ıngirişimiyle,yeniden,busefer,üyelikmüracaa-tında bulunduk.Üyelikmüracaatında bulunduktan sonra, daha iyibildiğimizsüreçbaşladı.Yani1995’teGümrükBirliğininkabuledil-mesi, 1997’deLüksemburgZirvesindebizimüyelikmüracaatımızınreddedilmesi; fakat özellikleClinton ve Fransa’nın bastırmasıyla,1999’da,Helsinki’deadayüyeliğimizinkabuledilmesi. Fakat burada unutmamamız gereken başka bir gelişme dahavar; ki bu, bizi artık bir dönemmarjinal bırakanbir durumyarattı:1990’danitibarenAvrupaBirliğiningenişlemesindeDoğuAvrupaka-pısı açıldı.BerlinDuvarının yıkılmasından sonra beklenmedik birhızlaDoğuAvrupa’nın,DoğuBloğunundağılması,VarşovaPaktı’nınlağvedilmesi,SovyetlerBirliğinindağılmasıveAlmanya’nınbeklen-medik hızla birleşmesi; Polonya’nın, Çekoslovakya’nın veMaca-ristan’ın, dağılan SovyetlerBirliğinin hegemonyasından çıkmaları,AvrupaBirliğine inanılmazbir jeostratejikdeğişimyaşattı.Bu tarih-tenitibarenAvrupaBirliği,ogünekadargündemindeolmayanmad-deleri,KopenhagKriterlerini,Türkiyeiçindeğil,DoğuAvrupaülke-lerininentegrasyonuiçingündemegetirdi.Yaniplanlıekonomidenvetekpartiyönetimindenpiyasaekonomisineveçokpartilisistemegeç-meleriiçinbeştanekoşulgetirdiKopenhagKriterlerivebunlaresasolarakDoğuAvrupaülkeleriiçingetirildi.DoğuAvrupaülkelerininentegrasyonunu gündeme aldığı andan itibaren, Türkiye genişlemeaçısından artık gerçekten çok daha geri -ikincil de değil, üçüncül-pozisyonadüşmeyebaşladı.



Bizim 1990’lardaKürt sorunu çerçevesinde yaşadığımız içsavaşda,1970’lerdekinebenzerbiruzaklaşmasürecinigündemege-tirdi ve birdenbire,KopenhagKriterleri,DoğuAvrupa ülkeleri içinhemenhementalepedilmez,belkionlaruyumsağladıklarıiçingün-demegelmezken -kısmengeldi tabii- esas olarak, neredeyse sadeceTürkiye için talepedilirveuygulanabilirkriterlerhalinegeldi.Kürtsorunuçerçevesindeoluşanolağanüstühalyasaları,yargısızinfazlar,ölenbinlercekişi,buçerçevede,Türkiye’ninadaylığınıartıkgidereksorunluhalegetirmeyebaşladı.Karşılaştırmalı siyaset açısındanba-kıldığında-beğenelim, beğenmeyelim-birtaraftanormalleşen,piyasaekonomisi ve çoğulcu demokrasi çerçevesinde iyi kötü normalleşenbir geniş alan var ve diğer tarafta çoğulcu demokrasisi göstermelikolarakçalışan,amabununçokciddiçatışmalarveölümlerleyanyanagittiğibirsorunluülkevar,Türkiye.Aynızamandaiktisadikrizleringiderekhızlandığı,devrevihızlarınınarttığı1990’larTürkiye’si sözkonusu. 1997’de,LüksemburgZirvesinde,Türkiye’ninadayüyeliğininkabul edilip edilmemesi konuşulduğunda, o güne kadar gündemdeolmayan;ancak,1949’da,Türkiye,AvrupaKonseyineüyeolmakiçinmüracaatettiğindegündemegelmişolan,“Türkiye’nin Avrupa içinde kültürel, coğrafi ve siyasi olarak yeri nedir? Türkiye, Avrupa içinde mi yer alır?”sorusubirdenbiregündemegeldi. Tabii bu aynı zamandaAvrupaBirliğinin sıkletmerkezininartık değişmesi,AvrupaBirliğinin, genişleme sorununu çok dahafarklıboyutlardaelealmasıvebüyükölçüdedeTürkiye’ninüyeliğineeskisindençokdahaazönemvermesinedeniyleydi. Buna karşılık, Türkiye’de, 1990’ların ikinci yarısından itiba-ren,hızla,geçmişteolmayan,yani1970’lerdeveya1960’lardapekol-mayançokciddibirkonsensüsoluşmayabaşladı.Şöylebiralgı:“Biz bu işi kendimiz halledemeyeceğiz. Bu iç savaş durumundan, bu Kürt-lerle ilgili sorunlardan, laiklik-anti laiklik çatışmasından, bütün bunlardan kendi dinamiğimizle kurtulamayacağız, bu işi çözemeye-ceğiz. Bize bir kaldıraç lazım, bir dış destek lazım, elimizi tutan birisi lazım. Hatta bizi bu konuda kırbaçlayan birisi lazım -bazı çevrelerin Avrupa Birliğini bu şekilde algıladığını biliyorum- ve ancak Avrupa Birliği bizi demokrasi rayına oturtur” inancıgenişbirçevretarafın-dan,özellikleliberalçevrelerdeyaygınbirkanaathalinegeldi.1997-99Aralığında,Türkiye’de,MHPdahil,tümpartilerinAvrupaBirliğiadaylığıkonusundaoluşturduğukonsensüsübirazbuçerçevededeğer-



lendirmekgerekir.99sonrasında,adaykonumunuartıkpekiştirenbirTürkiyevar.Bildiğinizgibi,2002’de,adayüyeliğimizyönündeküçükbirilerlemekaydedildi,2004’tedebuartıktesciledildi.Amasancılıbiçimde tesciledildi;yaniöyledoğalbiçimde,“Buyurun, hoş geldi-niz”denilenbirortamolmadıAvrupaBirliğiüyeliğineadaylığımızınkabulü. Sonuçta, Türkiye’ninAvrupaBirliği aday üyeliğinin kabuledilmesi,forsepsledoğumgibibirşeyoldu. Tabii,bununsancılıolmasının,odönemkikimliğimizi,benli-ğimizibelkisorgulamadık;amayinedebiryerlerdebirkırıcıtarafıvardıelbette.BirYunanistan’ın,birBulgaristan’ın,birRomanya’nındoğalolarakaitolduğubiraileye,Türkiye’nin,doğalolarakdeğil,si-yasiolarakveyahutjeostratejiknedenlerledahilolmasıgibibirdurumortayaçıktı.GerçiRomanyaveBulgaristandaadaylıkları sırasındaKaradeniz’eolanaçılımlarınıvebubağlamdajeostratejikönemleriniısrarladilegetirmekihtiyacıduydular. Biliyorsunuz,2000’lerde,Türkiye’ninAvrupaBirliğineyaklaş-ması başladı. 1999’da,EcevitKoalisyonHükümetinin başlattığı ulu-salprogram,ilkreformhareketleri…AKP,Türkiye’ninortasınıfları-nı daha fazla harekete geçireceğini bildiği için, Avrupa Birliğiprojesini,sadecelaiklikkonusundayumuşamaeldeetmekiçindeğil;amaortasınıfbeklentileriniiyiyakaladığıiçin,CHP’dendahagüçlübirAvrupaBirliği taraftarı olarak çok ciddi oy topladı 2002’de vebununtaşıyıcısıdaoldu.Hattahatırlarsanız,AKPiktidarınınilkdö-neminde, uyumyasaları, paketleriCHP’nin de oylarıyla kabul edil-meyebaşlandı.Fakatbudönemde,busefer,AvrupaBirliğindeciddibirtıkanmayaşanmayabaşladı.YaniTürkiye,2002’denitibarenham-lesiniyapmayabaşladığızaman,belkiartıkAvrupaBirliğiaçısındanbiraz gecikmişti. Avrupa Birliğinin, 2002’den itibaren, özellikle2004’tekiobüyükgenişlemesiyle,10yeniüyeyleolangenişlemesiyle,Avrupakamuoyları,AvrupaBirliğinden şüphe etmeyebaşlamışlardı.Bugenişlemeninkendileriaçısındanyararlıolmayacağıfikrinesahipolmayabaşlamışlardı.BugenişlemeninAvrupa’nıngüçlenmesideğil,zayıflamasına yol açacağı endişesini taşımaya başlamışlardı. Tabii,Avrupa’nınbüyük,eskikurucuülkelerinde,kısmenAlmanya’da,amaözellikleFransa’da,İtalya’da,Danimarka’da,Hollanda’dabirAvrupaşüpheciliği baş gösterdi ve buAvrupa şüpheciliği, Türkiye’yi olma-masıgerekenAvrupa’nınuçörneğiolarakelealmayabaşladı. Türkiye’ninAvrupaBirliği siyasetinin2002-2004Aralığındagerçekten kontrpiyede kaldığını; söyleyebilirim. Şöyle: 1960’lardan



beri,AvrupaBirliğinde,Avrupa’nınneolduğu,nereyegideceği,teme-linin,harcınınneolduğuilkdefatartışılırken;elealınanherkonuda,coğrafiolarak,kültürelolarak,iktisadiolarak,demografikolarakvesiyasiolarak,bubeşkonubaşlığıiçin,Türkiye,enuçörnekdurumun-dakaldı.Enuçörnek! Coğrafi olarak genişlemenin en uç örneği.Yani genişlemeyitasarladığınızda, “Bundan daha ötesi olur mu?” dediğinizde,Türkiye’dendahaötesi-İran var, Irak var, Suriye var-mümkündeğil.HanibelkiErmenistan’ıtasarlayanlarolabilir;amaonuRusyaüzerin-dendetasarlayabilirsiniz,Gürcistanüzerindendetasarlayabilirsiniz.Türkiye,genişlemenincoğrafiolaraksınırülkesi.Demografikolarak,AvrupaBirliğineüyeolduğunda,80-90milyonkişiyleüyeolacakveAvrupaBirliğininodeğişmeyeneşittemsilyasasıçerçevesinde,Avru-paBirliğinin,siyasianlamdademeyeyim,amaParlamentotemsilian-lamında,Almanyakadar,hattaAlmanya’nınnüfusuazaldığınagöre,Almanya’dan daha fazla nüfusuyla, en büyük grubu olacak.Başkahiçbirülkenin,böyle,üyeliğedahilolurolmazbirdenbirebütünden-gelerideğiştirmesisözkonusudeğil.İktisadiolarakbakıldığında,çokbüyükbirpotansiyelülke;amagelirdağılımıuçurumuaçısındanba-kıldığında,ücretuçurumuaçısındanbakıldığında,Avrupaortasınıf-larınıkorkutmakiçinyeterlibirülke.“Hem genç bir nüfusu var, hem işsiz, hem ücretler çok düşük; bizi istila edecekler, iktisadi olarak, emek piyasamızı istila edecekler” örneğini vermek istiyorsanız, her-halde,Romanya’nınveyaMacaristan’ınüyeliğindendeğil,Türkiye’ninüyeliğindenbahsedersenizdahaçarpıcıolur.Buboyutuyladauçbirörnek. Siyasi olarak, Türkiye’nin istikrarsız bir ülke olduğu, kendiiçinde çok ciddi demokrasi ihlalleri, sorunları yaşadığı dile getirili-yordu.Diğertaraftan,NATO’yaüyeliğiveAmerikaBirleşikDevletle-rininçokyakınmüttefikiolduğu-ki, bütün bu söylediğimiz siyasi de-ğerlendirmeler, esas olarak Irak Savaşı öncesi değerlendirmelerdir-veFransızveAlmanlarıntabiriyle,Türkiye’ninüyeliğinin,AvrupaBirli-ğiniBritanyaveTürkiyekıskacınaalmakisteyenAmerika’nınbirgi-rişimiolduğuyönündebirkanıoluştuAvrupa’da.Hattaotürkarika-türleryayınlanmıştıozaman.Avrupaböyleortadaduruyor,kicoğrafiolarakdabukarikatüremüsait;batısındanBritanyabirkıskaç,doğu-sundanTürkiyebirkıskaçvearkadandakıskacınkulaklarınıAmeri-ka Bi r leşi k Devlet le r i t ut uyor. Böyle bi r end işe va r.



Tabii,bütünbunlar, tartışmada,Türkiye’ninhepuçörnekola-rakgündemegelmesinevedikkatlerinTürkiyeüzerineyönelmesine,AvrupaBirliğiyleilgilibütüntartışmalarınTürkiyeörneğiüzerindenyapılmasına yol açtı. Bu, bir tarafıyla, sosyolojik olarak ilginç birörnekolarakdeğerlendirilebilir;amabütünbukonulardakiendişele-rindeTürkiyeüzerindenifadeedilmesineyolaçtıvebuçerçevede,odönemde,Avrupa kamuoylarında, Türkiye’nin üyeliği konusundakiolumsuzgörüşlerhızlaartmayabaşladı.Haliylekültürelolarakdauçbirörnekolarakgösterildi. Biliyorsunuz,Avrupa’nıniçindeciddibirikilikvar.Avrupa’nıntemellerikültürelmidir,siyasalmıdır?Eğerkültürelise,bukültüreltemellerin koordinatlarınıHıristiyanlık belirler;Katolikliğiyle, Pro-testanlığıyla, Ortodoksluğuyla Hıristiyanlık belirler. Siyasal isebununkoordinatlarınıKopenhagKriterleri,demokrasibelirler.Hıris-tiyandemokratlar,özelliklekiliselerindedevreyegirmesiyle,giderekdahafazla,Avrupa’nınkültürelkoordinatlarınınözündeHıristiyanlıkolması gerektiğini iddia etmeye başladılar.AvrupaAnayasası tartış-malarında,“Bunun dibacesine bu girsin mi, girmesin mi?”diyeepeyciddibirtartışmaolduvesonaşamadagirmesireddedildi. Diğer taraftan,Avrupa’nınbir siyasi aidiyet üzerine teşekkülettiğinisavunanlarda,Türkiye’ninbuçerçevede,bukriterlereuyarsa,üyeliğinindoğalolmasını savundular.Ama tabiiartıkbuçerçevede,Türkiye’nin kültürelmesafesi,Avrupa kamuoyunun büyük bir bölü-münezdindekaçınılmazolaraktesciledilmişoldu. Sonuçolarak,2004’ten itibarendeTürkiye, tamüyelikmüza-kerelerine başladığı dönemde; yani bütün bu anlattığım 65 yıllıksüreçiçindeüyeliğeenyakınolduğuanda,birincimüzakerebaşlığı-nınaçılmasınınyaşandığıbiranda,artıkTürkiye’deveAvrupaBirli-ğinde,Türkiye’ninAvrupaBirliğiüyeliğikonusundaenolumsuzka-muoyudeğerlendirmelerininortayaçıktığıdönembaşladı.Türkiye’de,AvrupaBirliğiüyeliğikonusundaçokbüyükbirgüvenkaybı,beklentikaybıyaşanıyor.AvrupaBirliğindedebenzerbiçimde,kamuoyunun,bazıyerlerdeyüzde65,bazıyerlerdeyüzde70,bazıyerlerdeyüzde50oranındaTürkiye’ninAvrupaBirliğine üye olmasına karşı çıktığınıbiliyoruz.Kamuoyu yoklamalarında sorulan sorular bazı yanıtlarıotomatik olarak belirler, bütün bunlar doğru; ama hissettiğimiz birşeyvar:AvrupaBirliği içindegeniş,yaygınbirTürkiyeüyeliğibek-lentisi yok.Kamuoyundan bahsediyorum, siyasi değerlendirmelerinötesindekonuşuyorum.Türkiye’dedeyok.Yaniçokyaklaştığımız,en



yakınolmayabaşladığımız anda,bu sefer, beklentilerimiz itibarıyla,tahayyül dünyamız itibarıyla uzaklaşmaya başladık veyahut dondur-maya başladık ilişkilerimizi.Bunda elbette başka bir etmen de roloynuyor.Yakınlaştıkçareformyapmasıgerekensektörsayısıartıyor.Reformlarherzamanpopülerolmuyorlar.Bazıkazanılmışkonumları,korumalıalanlarırahatsızedebiliyorlar.Alışkanlıklarıbozabiliyorlar.İnsanlarıncanlarıyanabiliyorvebütünbunlaruzaklaşmaetmeniola-rak çalışabiliyor.Yakınlaşırkenuzaklaşmayabaşlamanın bir nedenidebu. Bugünekadar,Türkiye’de,Türkiye’ninAvrupaBirliğineüyeli-ğinekarşıolanlar;milliyetçinedenlerle,ulusalegemenlikçinedenler-le veyahut esas olarak dini nedenlerle karşı oluyorlardı; bir de,Türkiye’ninAvrupaBirliği üyeliğine taraftar olanlar vardı.Artıkbugün Türkiye’de bir üçüncü kategori daha var. Bu kategori,Türkiye’ninAvrupaBirliğiüyeliğinetaraftarolmaklaberaber,bununAvrupatarafındanistenmediğiniveyaTürkiye’ninAvrupatarafındankabul edilmeyeceği inancına haiz olanTürkiyeli avrupaşüphecileri.Yanibusefer,Avrupa’nınTürkiye’yikabuletmekapasitesininolmadı-ğına inanan;Türkiye’nin üyeliğinin yararlı bir şey olduğunu kabuledenamaTürkiye’ninAvrupaBirliğitarafındankabuledilmeyeceği-ni,Avrupa’nın böyle bir kabul etme kapasitesinin olmadığını iddiaedenvebunusadecetaktiknedenlerledeğil,inanarakiddiaedenTür-kiyeliavrupaşüphecileri.NasılkiAvrupa’da,Türkoseptikdediğimiz,Türkiye’nin üyeliği konusunda şüpheci olanlar varsa,Türkiye’de de,Avrupa’nınTürkiye’yi kabul etmekapasitesi açısından şüpheci olanciddibirkesimvar. Dolayısıyla,ciddibirparadoksyaşıyoruz.Türkiye,AvrupaBir-liğineyaklaştıkça,yaklaşmaortamıdoğduğunda,çeşitliiçvedışne-denlerle,darbelernedeniyle,enönemlifırsatpencerelerinikapatabili-yor.Diğer taraftan, Türkiye,AvrupaBirliğinin, kendisi açısından,üyeliği açısından en uygun olduğu dönemde;AvrupaBirliğinin, ge-nişlemeyiçokdarbirperspektifte, çokdarbirpenceredendeğerlen-dirdiğidönemde,içfaktörlernedeniyleilişkileriniaskıyaalmakduru-mundabilekalabiliyor. Avantajlıolduğudönemleri,örneğin,1974’üdüşünelim.KıbrısHarekâtındaTürkiye,Yunanistan’adademokrasiyigetirmişbirülkeolarak, bir siyaset gütmek yerine, fiili taksimpolitikasını gündemegetirmeyebaşladı.Fiilitaksimpolitikası;yaniobirincihattanikincihattageçmekvesonuçolarakfiilitaksimpolitikasıgündemegeldive



bugünhâlâofiilitaksimpolitikasıesastır,devletpolitikasıolarakuy-gulanmayadevametmektedir. Meselâ,Kıbrıskonusundakendisinibütünüylebağlayacakbirpolitikayı esas aldı.Kıbrıs’tameşruMakarios iktidarını faşist Sam-sonCuntasınakarşıyenidenbaşagetirenveaynızamanda1960Ana-yasasınıoluşturangüçveYunanistan’adabuçerçevededemokrasiyigetirengüçolarak,AvrupaBirliğinebakmakyerine;birkaçayzarfın-da,Avrupakamuoyunezdinde,Kıbrıs’taişgalcigüçkonumunadüşenbirülkeoldu.Bu,çokciddidüşünmemizgerekenbir şey.Yani“En önemli yakınlaşma fırsatları doğduğunda, içimizdeki, bu yöndeki fırsatları kullanma konusunda elimizi tutan, o adımı atmamızı engel-leyen bu yapısal faktör nedir?”sorusunuciddensormamızlazım. AvrupaBirliğiaçısındanbakarsak;artıkbugün,AvrupaBirli-ğininTürkiye’yebakışının,1960’lardakiilgisizsıcaklıkdiyebileceği-miz, tarafsız sıcaklık diyebileceğimiz bakıştan çok daha çelişkili,parçalıolduğunu;Türkiye’nin,Avrupa’nınkimliktartışmalarınınanateması,anakonusuolanbiruçörnekülkekonumundadeğerlendirildi-ğini söylemek gerekir.Bana öyle geliyor ki, önümüzdeki dönemde,AvrupaBirliği, Türkiye’nin tamüyelik tartışmalarını sürüncemedebırakarak,birayrıcalıklıortaklıkönerisinigetirecek.Hattabuöneri-niniçinidoldurarakgetirecekveTürkiyedebunukötününiyisiman-tığı içindekabuledecek;hattabazılarıaçısından,ulusalegemenliği-mizikorumaadıaltındatercihedilecekbirayrıcalıklıortaklıkprojesibirkaçsenesonragündemimizegirecek. Bu, şu demektir: Türkiye ileAvrupaBirliği arasında, kendiçizdiğimiz imajın esiri olacağız demektir.Bununla bitirmek istiyo-rum,buimajısorgulayarakbitireceğim. Biz,Türkiye’ninkültürelözgünlüğünüvurgulayansiyasetçilernedeniyle,Türkiye’yiDoğuileBatıarasındabirköprüolaraktanım-lamaya çalıştık. Türkiye, neAvrupalıydı, neDoğulu; bir köprüydü.Köprüimajıböylebirşey.İkidünyaarasındabirköprü.Fakatköprüolduğunuzzaman,nebirayağınbulunduğuyere,neöbürayağınbu-lunduğuyereaitolursunuz.Birarakonumdasınızdırvebuarakonumda kalıcı bir konumdur. Çünkü köprü, yıkılmak üzere yapılmaz;köprü,kalmaküzereyapılır.Dolayısıylada,siz,buköprümetaforuy-la,benzetmesiyle,buarakonumunkalıcılığının;yanine tamiçinde,ne tamdışındakonumunkalıcılığınınAvrupa tarafından tescil edil-mesiniimaediyorsunuzdemektir.BelkidebirgünAvrupalılarınak-lınagelirse,ayrıcalıklıortaklıkönerisinibubenzetmeüzerindenorta-



yakoyup,“İştebuyurun,köprüfonksiyonunungerçekleşmemodelidir”diyerekbizesunabilirler. Doğrusu, ben, önümüzdeki dönemdeAvrupaBirliğiyle dahafazlabiryakınlaşmabeklemiyorum.Bilakis,bununbirazdahasoğu-yarak,zamaniçindetoplumsalseviyedebıkkınlığayolaçarak,ikita-rafındabunusürüncemedebırakmasınınbüyükbirihtimalolduğunudüşünüyorum.AvrupaBirliğininbukaldıraçfonksiyonunu,demokra-sianlamındakaldıraçfonksiyonunuyerinegetirmemeyebaşlamasıylaberaber, bunun anlamı, Türkiye’de,Avrupa fikriyatının, kaldıraçfonksiyonundan, yani o demokratikleşme açısından itici fonksiyon-dan çok daha güçlü bir biçimde bir tepki ifadesine dönüşmesidir.Benim en büyük korkum, önümüzdeki dönemde, buAvrupaBirliğimacerasınıdilegetiren-özellikle bazı liberal çevrelerin bağnaz Avru-pa Birliği söyleminin de bundan sorumlu olduğu kanısındayım-çev-relerinveAvrupaBirliğindekigidişatınetkisiyle,Türkiye’de,Avrupakonusundaöfkeli,benliğikırılmış,kendinibuçerçevedeküçükdüşü-rülmüş,aşağılanmışhissedenciddibirortasınıftepkisininoluşması-dır. Bildiğinizgibi,kendiniküçükhissetmek,kendiniaşağılanmışhissetmek,kendinidışlanmışhissetmekdurumundainsanlarikitürlütepkiverirler.Birincitürtepki,kendisiniaşağılayanıreddetmek,dış-lamak, ona saldırmaktır.Bu, faşizan bir tepkidir.Örneğin,BirinciDünya Savaşı sonrasıAlmanya’daki faşizmin yükselmesindeki et-menlerdenbiribudur;VersaillesAntlaşmasısonrasındaAlmantoplu-mununkendilerini aşağılamışolarakhissetmesiduygusu.Buduygu,bu tepki, Türkiye’deki olası birmilliyetçi, ırkçı, faşizan yükselişingübresiolabilir. İkincisi ise,bunubirtüröçalmaeylemişeklindedeğerlendir-mek;yaniJaponların,AmerikalılardanİkinciDünyaSavaşınınöcünüalmakfikriyatıçerçevesinde,“Biz, onları geçeceğiz; biz, onlara ken-dimizi empoze edeceğiz” deyip, toplumolarak o duyguylamobilizeolmaları gibi, bufikriyat etrafında oluşmuş bir topyekûnmobilizas-yondur.Yani“Avrupa’dakiler bizi istemiyorlarsa, kendimizi, onlara, onların alanında, onlardan daha güçlü biçimde empoze edeceğiz” mobilizasyonu. İkinciDünyaSavaşı sonrası Japonya tepkisi.Bu, iyibir tepkimidir,bilmiyorum.Sonuçta,butürtopyekûnmobilizasyon-lar da faşizandırlar.Birinci tepkiyimobilize edecek güçleri görüyo-ruz,şuandabütünüyleharekethalindeler.Amabuikincitepkiyimo-bilize edecek güç şu anda Türkiye’de yok. Fakat önümüzdeki



dönemde,özelliklemerkezsağda,AKP, laiklikveanti laiklikkonu-sundabirazdaharahatlamasıylabirlikte,buikincitepkinintaşıyıcısı,bir tür iktisadımilliyetçiliğin odağı olabilir.Buda, sol olarak, biziçokciddidüşündürenbirgelişmeolacaktır.ÇünküTürkiye’dekitop-lumsaldinamiğin,toplumsalhareketliliğinananüvesini,geçmişteol-duğugibi,yinesağhareketlertoparlayacaklardıranlamınagelirbu.Benidinlediğiniziçinteşekkürederim.

KATILIMCI SORULARI

Soru:Avrupa Birliği bizi köprü olarak düşünüyor…

Ahmet İnsel:AvrupaBirliği bizi öyle düşünmüyor, biz kendimiziöyleöneriyoruz.

Soru:Tamam, köprü olduğumuzu ve bunun önemli bir şey olduğunu söylüyor. Peki, biz, bu köprünün altındaki nehri doldurursak, köprü köprü olmaktan çıkar, Avrupa’nın bir parçası olur.

Ahmet İnsel: Evet.Bu,köprüyüyıkmakdemek;benimdedediğimo.Yanibuköprümetaforukalıcıbirmetafor…

Soru:Köprünün altındaki nehri doldurursak, o artık bir köprü ol-maktan çıkar.

Ahmet İnsel: Tabii,dediğinizdoğru.Bu,köprümetaforu,kalıcıbirmetafor.Yani“Biz, köprü olarak kalacağız” statüsünde sunulduğuzaman,biznetamiçinde,netamdışındayızanlamınagelir.Amade-diğimgibi, bu sadece bir geçiş dönemidir.Biz,melezleşmeyi, yanikültürelmelezleşmeyi,Avrupa’nınkültürelmelezleşmesinisavunuyo-ruz.Türkiye’ningirmesi,Avrupa’nınkültürelmelezleşmesidir.

Soru: Bir de Avrupa’nın kültürünü pozitif olarak da etkiyebiliriz. Çünkü biz, bir medeniyetler beşiğinin üzerinde yaşıyoruz, onların mirasçıyız. Bu anlamda, Avrupa kültürünü de ileri götürebiliriz.

Ahmet İnsel:Evet.Fakatbununbirkoşuluvar:Kendikültürümüzündemelezleşmesinikabuletmemizlazım.



Soru:Zaten kültürlerin birbirinden etkilenmemesi mümkün değil. Hayatın gerçeği bu.

Ahmet İnsel:Bendeonusöylüyorum.Biz,sadeceAvrupa’yıdönüş-türmekdeğil; eğermelezleşmektenbahsediyorsak, kendimizi de dö-nüştürmeyihedeflemekdurumundayız.

Soru:Zaten burada birinci hedef, kendimizi dönüştürmek.

Ahmet İnsel:Evet.Amabunuifadeetmekdahaönemli.Yanibiz,birsafTürkveyasafAnadolukültürünüesasalmayıhedefleyerekbunubaşaramayız.Yani“Biz, bu toprakların kültürünü bu halde saklaya-cağız ve Avrupa Birliğine bunu zenginlik unsuru olarak sokacağız”dediğimiz zaman, bu kültürelmelezleşme esprisiyle çelişir durumadüşeriz.

Soru: İnsanlığı basit bir beyne, basit bir ırka sıkıştırmak insani bir düşünce şekli değil, pozitif bir düşünce şekli değil. Yani bunu sorgu-lamak bile bence doğru değil.

Ahmet İnsel:Evet;amaTürkiye’depekböyleanlaşılmıyor.Yani“Biz, kültürel olarak Avrupa’yı zenginleştireceğiz; ama biz olduğumuz gibi kalacağız”deniliyor.

Soru: Ahmet bey, öncelikle size çok teşekkür ederim; güzel bilgiler verdiniz, çok faydalandık. Bizim oturduğumuz semtte yan yana iki tane apartman var, arkamızda da bir gecekondu var, içinde çok kala-balık bir nüfus yaşıyor. O gecekondudan sonra da boş bir arazi var, o arazide de birtakım insanlar çiftçilikle falan uğraşıyor, zaman zaman da görüyorum, çadırda falan yaşıyorlar. Bu apartmanlardan bir tanesi Avrupa Birliği gibi gözüküyor. İkincisi, Doğu Bloğundan dağılmasından sonra aldıkları komşular. Arkalarında da bir gecekondu var. İçinde çok sayıda insan yaşıyor, onların bakkalından istifade ediyorlar, aynı semtte oturuyorlar, aynı otobüsü kullanıyorlar, aynı elektriği kullanıyorlar, çeşitli şeylerde ir-tibatları sürüyor. Sanki biz de, Avrupa Birliğiyle olan ilişkimiz açı-sından o gecekondu gibiyiz. Uzun bir süreçte, birkaç bin senelik bir süreçte, bir şekilde gelip yanlarına oturmuşuz ve ilişkilerimiz de çok yönlü sürüyor. Şimdi, o gecekondudaki insanlardan bir kısmı apart-



mana geçmek istiyorlar. Bir kısmı, dediğiniz gibi, o binayı yıkmak is-tiyor, bombalamak istiyor. Çeşitli düşüncede insanlar var o gecekon-du içinde. Bizim apartmanda da bir kapıcı dairesi, bir de depo var, depo-ların bulunduğu bir kat var. Sanki Türkiye’nin Avrupa Birliğinde yerleşeceği yer o kapıcı dairesi veya depoların bulunduğu yer olacak. Orası düzenlenerek, bizi oraya alacaklar sanki. Yine apartmanın içinde olacak; ama ayrı bir konumu olacak gibi gözüküyor. Benim sorum şu: Diyelim ki, bu gecekondudaki insanlar oraya girdi. İyi de, bu süreç gelişinceye kadar, 5 yıl, 10 yıl, 15 yıl, o binanın kendisi kalabilecek mi; yani Avrupa Birliği kalabilecek mi? Teşekkür ederim.

Ahmet İnsel:Tabii,yaptığınızbubenzetmeninbirbenzetmeolarakkalmasında yarar var.Çünkü bariz ayrımcı bir benzetme olabilir;onuniçin,obenzetmeyipekkullanmayacağım. Sorunuzşu:Biz,AvrupaBirliğinegirmekistiyoruz;amatabiibu1senenin,2seneninişideğil,10-15seneninişi.15senesonraAv-rupaBirliğiyerindekalacakmı,böylebirAvrupaBirliğiolacakmı? Tabii,bunubilemeyiz.Şuanda,geleceğiaçısından,4seneön-cekindendahakaramsarbirAvrupaBirliğivar.Geleceğiaçısındandakaramsar. 4 sene önce, geleceği açısından daha iyimser birAvrupaBirliği vardı.AvrupaBirliğininmerkezkaçkuvvetleri şu andahızlaçalışıyorlar;fakatmerkezetoplayandinamiklerblokeolmuşdurumda.AvrupaAnayasası taslağı,önerisiyürürlüğegirseydibumerkezeyö-nelimlerartarmıydı,bilmiyoruz.Ama2009civarında,AvrupaBirli-ğinde,yeniden,busiyasiyapıyabiryenişekilvermeyigündemegeti-recek,“Bu haliyle, 2000’deki Nice Antlaşmasıyla bunu sürdürmek mümkün değildir”diyecekbirçevreolacakvebence,büyükihtimalle,AvrupaBirliğinin, bundan sonra -şu anda 27 üyeli,Hırvatistan üyeolursa28üyeliolacak,kiHırvatistan’ınüyeolmasıdaçokyüksekbirihtimal-28üyeülkeylebirtaburgibiilerlemesi,biraskeribirlikniza-mıyla ilerlemesimümkünolmayacak.Büyükbir ihtimalle,güçlendi-rilmiş işbirlikleri içinde, bazı ülkelerin başını çektiği, daha spesifikkonulardaderinleşmeyisağlayan,çokparçalıbölüklübirAvrupaBir-liğiortayaçıkacak. AslındabugündahiAvrupaBirliğindebirçokalandatambirlikteşekkül etmiş durumdadeğil.Biliyorsunuz, euro bölgeleri,AvrupaBirliğinindarbiralanınıkapsıyor.İngiltereveDanimarka,ortakpara



biriminegirmemekkonusundakalıcıistisnaeldeettiler.Yeniüyeolanülkelerdeayaksürümeyebaşladılar.SchengenAntlaşmasıbütünAv-rupaBirliğinikapsamıyor,yineİngilterebunundışındakalıyor.Diğertaraftan,Europoldediğimiz,AvrupaPolis İşbirliğibütünAvrupaül-kelerinikapsamıyor.Avrupa’nıniçindeaskeriolmayan,ordusuolma-yan ülkeler var.Bir de dünyadaki, resmenbilinen 5 nükleer güçtenikisi,Britanya ileFransa,AvrupaBirliği içinde.Amadiğer taraftandaordusuolmayanülkelervar.Dolayısıyla,AvrupaBirliğininbirçokalanda tambirbirlikoluşturmadığıdabirgerçek.Parlamentoçalışı-yorfalan;amaParlamentonunçokbüyükbirişleviyok.AvrupaBirli-ğindebir tek,avrobölgesi içinde,AvrupaMerkezBankasıciddibirentegrasyon sağladı; amaAvrupaBirliğinin bir kısmı içinde.Önü-müzdeki dönemde bunun diğer konularda da artarak gelişmesi sözkonusuolabilir. Dolayısıyla,ben,AvrupaBirliğininçökmesindenziyade,Avru-paBirliğiningiderekçokparçalı,birçokkonuda farklıcoğrafyalaratekabüledençokkatmanlıbiryapıyatekabüledeceğinidüşünüyorum.Yanibuçerçevede,AvrupaBirliğininbizimöngörebildiğimizufukta,birAmerikaBirleşikDevletleri gibi, birAvrupaBirleşikDevletleriyapısına kavuşmayacağını tahmin edebiliyorum.Dolayısıyla, çök-mektenziyade,böylebirdurumöngörüyorum. Geriadımatılabilirmi;yaniAvrupaBirliğidağılabilirmi?Pekzannetmiyorum.Yeni bir dünya savaşı falan çıkarsa, o ayrı tabii,ondansonraherşeydeğişir.AmabudinamikleriçindeAvrupaBirliğidağılmaz.Ancak,AvrupaBirliğiiçinde,zannediyorum,önümüzdekidönemde,güçlendirilmişişbirlikleriçerçevesindedahadarişbirlikle-riolacak.Askeriplandaolacak,başkaalanlardaolacak.Mesela,belkibazı ülkeler, tasarladıkları gibi, ortak vergi politikası uygulamayabaşlayacaklar.Bazı ülkeler belki idarelerini birleştirecekler; FransaileAlmanyaarasındabirarasözkonusuolan,ikiülkenindevletyöne-timinin, idaresinin birleştirilmesi söz konusu olabilir.Ama buradaciddibirsorunvar,şunukabuledelim:AvrupaBirliği,AmerikaBirle-şikDevletlerindenfarklıolarak,kendiiçindeçokkültürlü.Hıristiyan-lıktekkültürgibigözüküyor;amaçokkültürlüaynızamanda.Yani

“Bir Finlandiyalı ile Portekizli için ortak dediğimiz noktalar neler olabilir?”diyedüşündüğümüzde,çokazşeybuluyorsunuz.Nedilvar,nedinolarakortak.BirisıkıKatolik,diğeriileriderecedeProtestan,artıkdininiyicesekülerleştiğibirProtestanlık.Tipolarakbenzemez-ler,dilolarakbenzemezler,kültürolarakbenzemezler; amaAvrupa



Birliğininüyesiler.AmerikaBirleşikDevletleriiçindebukadarbüyükkültürayrımlarıbelki19.yüzyıldavardı,amaartıkyok. DilbirliğininolmamasıdaAvrupaBirliğiaçısındanciddibirhandikap tabii.Çünkünedeolsa insanlar,kendiaidiyetalanlarındabiriletişimortaklığıihtiyacıhissediyorlar.İmparatorluklaraözgübirşeydirçokdillilik.FakatAvrupaBirliği,kendinibirimparatorlukola-rakdatanımlamıyor;birulus-devletlertoplamıolaraktanımlıyorveulus-devletlertoplamındanortayaçıkandabirsiyasiirade. AslındaTürkiye’ninüyeolmaümidinindevametmesinisağla-yanşeydeesasolarakbu.EğerAvrupaBirliğikültürelolarakhomo-jen bir alan olsaydı, o zamanTürkiye’nin üyeliği hiçbir şekilde sözkonusuolamazdı.YaniAvrupaBirliği doğası itibarıyla çokkültürlüolduğuiçinTürkiye’ninüyeliğinitartışırhalegeliyoruz.Yoksa,Avru-paBirliği, 250-300milyonAvrupaca konuşan -artık neyse o lisan; İngilizce veya Fransızca- nüfusa sahip bir ülke olsa ve bunlar çokdahabütüncül,yoğunbirkültürel,dinibirlikiçindeolsalar;osöyledi-ğimFinlandiya-Portekizuzaklığıolmasa,orayagirmeyitahayyülbileedemezdik.Nebiztahayyüledebilirdikbunu,neonlartahayyülede-bilirdi.BelkiAvrupa’nınzayıfolması,paradoksalolarak,genişleme-sinimümkünkılıyordur.

Soru:Peki, bu entegrasyon sürecinde ordu nasıl algılanıyor? Ordu, Avrupa Birliğini nasıl algılıyor; Avrupa Birliği, orduyu nasıl algılı-yor? Mesela, 28 Şubat süreci bunu nasıl etkiledi? Bunu merak ediyo-rum.

Ahmet İnsel:AvrupaBirliği karar alıcılarıyla tartıştığımız zamangözlemlediğimizüzere,şöylebirparadoksvarAvrupaBirliğinde;ki,Fransa’da televizyon tartışmalarındadabuparadoksubelirtmek ihti-yacıduydum:AvrupaBirliği,birtaraftanTürkiye’nindemokratikleş-mesininolmazsaolmazbirkoşulolduğunubelirtiyor.AvrupaBirliği,öznedeğil tabiiki;AvrupaBirliğindekanaatönderlerivarveonlar,Türkiye’nindemokratikleşmesininolmazsaolmazbirkoşulolduğunubelirtiyorlar, ifadeediyorlarvebudemokratikleşmeçerçevesindede,ordununsiyasettekibaşatrolününortadankalkmasının,ordununsiya-set dışı kalmasının olmazsa olmaz bir gereklilik olduğunu vurgulu-yorlar.Amabunuvurguladıktanhemensonra,çokaçıkbiçimdeolma-makla beraber, hemen telaş içinde gelip, size,“Yahu, ordu geri çekilirse radikal İslam’a karşı kim direnecek?”sorusunusoruyorlar.



Tabiibuçokciddibirçelişki.Türkiye’dekidemokrat,laikçevrelerindeyaşadığıçokciddibirçelişkidir,aynızamandabirkorkubu.Yanibu,AvrupaBirliğiaçısındanolduğukadar,Türkiye’dedevarolan,enazındanciddibirkesimdevarolanbirkorku.“Türkiye toplumu, hâlâ olgun değildir. Türkiye toplumu, daha çocuktur, ergendir” gibi biranlayışhakim.Amiyane tabirle,gerçi siyasiolarakpekdoğruolma-yanbirbenzetme;amayapmadanduramayacağım:“Kızın başını boş bırakırsanız, ya davulcuya, ya zurnacıya kaçar.”Buçerçevede,başı-boşbırakılmışbirtoplum,yadavulcuya,yazurnacıyakaçmaeğilimiolanbirtoplumolarakgörülebiliyor.Tabii,bunu,kendikorkularımızıdabüyüterekorayataşıdığımızda,buoradanyankıyaparakbizegerigeliyoraynızamanda;kendikorkularımızıonlarsöylediklerizamandaha çok korkmaya başlıyoruz,“Demek ki doğruymuş” diyoruz.Böyleiçindençıkılmazbirsüreçiçindeyiz. Dolayısıyla, ordu konusu, bu bakımdan, Türkiye’yle ilgilibütünobeklentileri,çelişkileriifadeedenbirolgu.Yanibugün,AKPHükümeti,“Genelkurmay Başkanlığını Milli Savunma Bakanlığına bağladım”dese-yetkisi var, Meclisten geçirir bunu, o konuda hiçbir sorunu yok-veTürkiye’deordununçeşitlisiyasimüdahalekanalların-da etkisini zayıflatacak, simgesel olarak bazı girişimlerde bulunsa-örneğin, bugün, Milli Savunma Bakanı, Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanını, oradaki KKTC Başbakanına karşı bir müstemleke valisi gibi davranmaktan dolayı hakkında soruşturma açsa. Bunlar simge-sel şeylerdir- Türkiye’deki orducu, laik çevre tarafından buna çokciddibirtepkiolacaktır.Tabii,birhayaldenbahsediyorumşimdi;amabunlarAvrupaBirliğindedeendişeyaratır.Yaniöylehemenherkesinsizi alkışlayacağını zannetmeyin. “AKP’liler ne yapıyorlar; Genel-kurmay Başkanlığını Milli Savunma Bakanlığına bağlıyorlar. Bun-dan sonra Yüksek Askeri Şûra kararlarını da kendileri belirleyecek-ler. Demek ki ordunun içindeki Fethullahçılar yeterli güce eriştiler ve bunlar artık laik, Atatürkçü subaylar yerine Fethullahçı subayları da getirme gücünü kendilerinde hissettiler. Dolayısıyla, tamam, İslamcı-lar Türkiye Ordusunu da rehin alıyorlar” diye çarşaf çarşaf yazıokursunuzAvrupagazetelerinde.

Soru:Ben, toplantıya kısa bir ara vermek zorunda kaldım, o yüzden, benim soracağım sorunun paraleli bir soru sorulmuş olabilir. Öyley-se, şimdiden özür diliyorum.



Birincisi, 60’lardaki Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinden bahsederken, o zamanın Avrupa solunun tepkisinden ve farklı düşün-cesinden bahsettiniz. Yani, o zaman, Avrupa Konseyine girerken de,

“Türkiye, Avrupa’nın bir üyesi midir? Coğrafi farklılık vardır” denil-diğinde, Avrupa solunun farklı düşündüğünden bahsettiniz. Ama

“Günümüzde, kısa ve orta vadede Türkiye-AB ilişkileri ne olacak?” derken, daha çok bugünkü güç ilişkilerinden ve siyasi alandaki güç ilişkilerinden yola çıkarak değerlendirme yaptınız. Bu, sizin, önü-müzdeki, diyelim ki 10 yıllık dönemde, Avrupa’da güç ilişkilerinde bir değişiklik öngörmediğiniz anlamına mı geliyor; yoksa sadece üzerin-de mi durmadınız? İkincisi de, Türkiye-Avrupa Birliği uyumundan söz ederken, aradaki uyum konusunda birazcık basitleştirmeye ya da ekonomik indirgemeciliğe biraz izin verebilir miyiz? Biraz önce beş başlık say-mıştınız ve “Bu konu başlıklarında uç örnek verilirken hep Türkiye örnek veriliyor” demiştiniz. Ama siz de bahsettiniz, Türkiye’yi değil de, bir Norveçli ile Sicilyalıyı ya da bir İngiliz ile Bulgaristan vatan-daşını düşündüğümüz zaman o uçluk epey ortadan kalkıyor. O an-lamda, “Türkiye’nin, diyelim ki 10 yıl sonraki ekonomik performansı esas belirleyici ya da ağırlıklı belirleyici olabilir” deme iznini kendi-mizde görebilir miyiz?

Ahmet İnsel:Yok.Birincisi,Avrupa’da,Türkiye’ninüyeliğikonusun-daoluşmuşbirikilikvar;amaaslındabuikilikikialtparçayadabö-lünerekkendiniifadeediyor.Yeşillerdahil,Avrupasolu,Türkiye’ninüyeliğinedahaaçık.Avrupasolununiçinde,Türkiye’ninüyeliğinira-dikalbiçimdereddeden;amabunu,Türkiyeolduğuiçindeğil,geniş-lemeyireddettiği içinyapanbirkesimvar.Yani“Bu genişleme yan-lıştır, bu genişlemeye artık son vermek gerekir” demekdurumundaoldukları için Türkiye’nin üyeliğini reddediyorlar. Mesela,Almanya’da,OscarLafontaine, radikal biçimde,Türkiye’nin üyeliği-nin ve diğer bütün genişlemelerin karşısında.Ama genel olarak,Avrupa’da sol, komünist partilerin çoğunluğu,Yeşiller ve sosyalistpartilerinbüyükçoğunluğu-Almanya’da SDP, Fransız Sosyalist Par-tisi vesaire-Türkiye’ninüyeliğiniilkeselolarakreddetmiyorlar,“Ko-şulları yerine getirmelidir”diyorlar.BirdeAvrupa’da,Hıristiyande-mokrat ve aşırı sağ, Türkiye’nin üyeliğine karşı. Liberal sağın birkısmıTürkiye’ninüyeliğinidesteklerken,Hıristiyandemokratçevre-de, kültürel farklılık üzerindenTürkiye’ye çok ciddi bir tepki var.



Aşrısağabaktığımızdada,zatenonlarAvrupa’nıniçindekihertürlü“kara kafalı”yakarşıolduklarıiçin,eh,Türklerde“kara kafalı”,dola-yısıylaonlarotomatikolarakkarşılar. Tabii, önümüzdekidönemdegüçdengelerindeoynamalarola-bilir;amaşuandakigidişat,birolağanüstüdurumolmazsa,dahaepeybirsüredevamedeceğebenziyor.1990’lardakisosyalistdalganıngeriçekildiği birAvrupa’da yaşıyoruz.Almanya’da SPD eskisi kadargüçlü değil. Fransa’da sosyalistlerinCumhurbaşkanı adayı o kadargüçlü değil, seçilme şansı göreli olarak az.Diğer taraftan, İsveç’te,Hollanda’da,Danimarka’daciddibiçimdebiraşırısağyükselmesivarveonlarmerkezsağüzerindeciddibaskıyaratıyorlar.BunlarınhepsiTürkiye için durumu zorlaştırıcı etmenler.Burada tek atipik vakıa,Hıristiyan demokrat olmamakla beraber, sağ çevrede olan İtalya veİspanya’nıntavrı.İtalyaveİspanya-muhalefetidebüyükölçüdeiçin-de-Türkiye’ninüyeliğinegenelliklesıcakbakıyorlar.Çünküonlarında önünde birAkdeniz işbirliği alanı söz konusu, başka bir yerdenbakıyorlar.Yalnız, oAkdeniz işbirliği alanı, önümüzdeki dönemdeTürkiye’yibaşkabirüyelikpatikasına,dahadoğrusu,üyeliktenbaşkabir ilişki patikasına da götürebilir.Yani eğer İsrail-Filistin sorunuhallolursa,Akdenizçevresinde,Türkiye’ye,“Yahu, siz buranın esas düzenleyicisi olun ve Avrupa ile Akdeniz arasında köprü işlevini görün”diyebirprojeyiönümüzegetirebilirler. İkinci sorunuza gelince; elbette ki ekonomik fark azaldıkça,Türkiye’yekarşıolanendişedeazalacaktır.Amabunezamanolabi-lir?Türkiye’nin30senesonrasınıdüşünürseniz,Türkiyebu ritimde30senebüyürde,Avrupa’ylaarasındakifarkıbüyükölçüdekaldırabi-lirse bu olabilir.Ama 10 sene sonra, 15 sene sonraki Türkiye’nin,aradaki büyüme farkını büyük ölçüde kaldırabileceğini pek zannet-miyorum.Çünkübakmayın,son3-4senedenberiçokhızlıbüyüyor;ama uzun dönemli eğilimleri itibarıyla baktığımızda, kişi başınadüşenGayriSafiMilliHâsılaolarakbaktığımızda,Türkiye,ortalamayüzde3-4civarındabüyüyenbirülke.Eh,AvrupaBirliğideyerindesaymıyor tabii.Onlar da yüzde 1-2 büyüyorlar; hatta orada nüfusazalmasıolduğuiçin,kişibaşınaGayriSafiMilliHâsıladahahızlıdaartabiliyor.Dolayısıyla, bizimAvrupaBirliğiyle aradaki farkı kapat-mamız,üyelikperspektifimizinçokötesindebirnoktaveancaküye-likperspektifiinandırıcıolursabuhızınkapanmasıdahaçabukolabi-lir. Fakat bizim büyük sıkıntımız şu: Avrupa Birliği genişlemetarihinde başka hiç böyle bir aday üye olmadı; aday ülke olmakla



beraber, üyeliği güvencede olmayan tek aday üyeyiz.Dolayısıyla, oadayüyelik sürecinin getirdiği güvenperspektifiyle hızlandırıcı fak-törünöbürülkelerkadarişlemediğinigörüyoruz.Üyelikleilgiliböyleciddibirgüvensorunuvar.“Yani biz bunları yaparız, yaparız; ama ya üye olmazsak?!”gibibirkaygıvar.Buçerçevedeyatırımyapmak,buçerçevedeuzunvadeyidüşünmekfalan,başkasorunlarıgündemegetiriyor.Tabii,bulunduğumuzcoğrafya itibarıyladaçokrahatdeği-liz.Hani İsviçre’de olsak veyaSlovenya’da olsak çok önemli değil;amabulunduğumuzcoğrafyaitibarıyladaortavadedehepbirgüvenkırılmasınedenlerininpotansiyelolaraksınırlarımızdaolduğubirül-kedeyiz.Tümbunlar,bizimiktisadiolarakyakınlaşmamızı,diğerül-kelere göre daha zorlaştıran faktörler.Örneğin, İrlandamodelininbizdeuygulanmasıçokzor.

Soru:Avrupa’nın geleceğiyle ilgili septik yaklaşımınızı insanlık olgu-su açısından değerlendirir misiniz?

Ahmet İnsel:Bunubirazaçarmısınız?

Soru:Değerlendirmeler yapılırken, Avrupa’nın belli değerler üzeri-ne oturduğunu söylüyoruz. Bizde de farklı değer yargıları var ve Avrupa’nın değer yargılarıyla birlikte olursak belki de birlikte yürü-rüz anlamında soruyorum.

Ahmet İnsel:Evet,birmedeniyetprojesi,insanlıkmedeniyetiprojesiolarakAvrupaBirliğininçıkışında,bahsetmeyiunuttuğumşöylebiramil vardı:“Kesinlikle bir daha böyle bir savaş yaşamayacağız.”AvrupaBirliğinivaredenengüçlüşeynedir;ikibüyükdünyasavaşı.Bir de onun ötesinde, Fransız-AlmanSavaşı, ondan önceki İngiliz-FransızSavaşı,NapolyonSavaşları.Onunda öncesine gidersek, 30.YılSavaşlarıfalanfilan.YaniAvrupa,esasolarakikiyüzyılboyunca,birbirleriyleçokkanlısavaşlaryaşamışülkelerinbulunduğubiralan.

“Biz, bir daha kendi aramızda savaş yaşamayacağız”diyebirfikirdenyolaçıkmışbirprojebu.Dolayısıyla,birbarışprojesi,çokönemlibirbarışprojesi.Bubarışprojesi,elbetteinsanlıkdeğerleriaçısındanhe-pimizindahilolmasıgereken,dahilolduğumuzbirproje.Bu,şuanla-magelir:Bizim,kültüreldeğerlerimiz itibarıyla,gâzavefütuhatyü-celtmesinden vazgeçmemiz lazım.Yani eğer bu anlamda insanlıkdeğerleri içinde yer alacaksak,Türkiye’de, ordu-millet yüceltmesin-



denkurtulmamızgerektiğianlamınagelirbu.Birbarışprojesiolarakgelecekse,biz,elbettebarışısağlayanaskerigüçolarakoradayeral-mayacağız,barışınbirparçasıolarakyeralmamızgerekecek. Ben, bunu esasolarakbir barış projesi olarakdeğerlendiriyo-rum.Tabii,barışprojesininşöylebirsıkıntısıvar:Barışprojesininet-kili olabilmesi için, insanların zihinlerinde savaşın izlerinin kalmışolmasıgerekir.Bugün,Avrupa’da,barışprojesinin,yaniAvrupaBirli-ğifikriningençkuşaklardaetkisininbüyükölçüdeazalmasınınnede-ni,savaşınartıkuzakbirhatıraolmasındankaynaklanıyor.Tabiibuçokendişevericibirşey.Şudemektir:“Acaba insanlar, savaş olma-dan barışı hayal edemiyorlar mı?”diyebirsoruyusorabiliriz.Acababubir insanlıkdurumumudur;savaşolmadıkçabarışhayaledilemi-yormu?Belkidesüresizbirdünyabarışısadecebirütopyadır,bilemi-yoruz? Amabunun yanında, ikinci bir olgu var, ki o da şu:AvrupaBirliği,birdayanışmaprojesidir.İnsanlıkdeğerleriaçısındanbaktığı-mızda,AvrupaBirliğinin,içindeönemlibirdayanışmaarzusutaşıdı-ğınıgörüyoruz.Bu, aynı zamandabir sınıf çatışması içinde tezahürettiği için, örneğin, sermaye kesiminin genellikle iktisadi çıkarlarveyaiktisadigereklernedeniylegündemdendüşürmeyeçalıştığı;amatoplumsal hareketlerin sürekli gündeme getirdiği bir şey.Mesela,Fransa’da,geçensenekigençlikhareketleri,emekpiyasasındakidaya-nışmanın, emek piyasasının sosyal karakterinin bozulmaması üzeri-neydivebukadarneoliberalbaskıyarağmen,Avrupa,AmerikaBirle-şikDevletleri gibi olmadı, hâlâ olmadı diyelim.Avrupa’da, sosyalAvrupa diyebileceğimiz bir alan hâlâ geçerli.Bu, piyasanın sosyalkurumlartarafındandizginlenmesiveyönlendirilmesidir. Sonuçolarak,AvrupaBirliğinin,birbarışprojesiolmasıyanın-da,bence ikinciönemliyönü,birdayanışmaprojesiolmasıdır.YanibirAmerikaBirleşikDevletlerindeki orta sınıfın IrakSavaşını des-teklemesine karşılık,Avrupa’da orta sınıfın IrakSavaşına karşı çık-masıanlamlıdır,önemlidir.Avrupa,IrakSavaşınakarşıçıktı.Britan-yahariç;amaoradada,TonyBlairbaştaolmaküzere,İşçiPartisi,bututumundandolayıçokciddidestekkaybetti. Barışınyanında,piyasanınsosyalkurumlartarafındandizgin-lenmesivetörpülenmesiprojesidirAvrupaBirliği.Budaaynızaman-dabirinsanlıkprojesidir.Çünküpiyasatoplumuolmakdemek,bence,insanlıktançıkmayabaşlamakdemektir.



Soru:Öncelikle, Avrupa maceramızın çok renkli ve öğretici özeti için çok teşekkür ediyorum. Benim sorum şu: Tabii, bu özet özellikle Tür-kiye ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkiler konusunda olduğu için, sanki dünyada bir tek Avrupa ve biz varız gibi bir izlenim doğdu. Tabii, zorunlu olarak böyle bir özet yaptınız; ama biraz da küreselle-şen dünyada, küreselleşmenin getirdiği tüm olumlu ve olumsuz fak-törler itibarıyla konuyu değerlendirmek gerekir diye düşünüyorum. Bu çerçevede değerlendirdiğinizde, Avrupa’nın kanaat önderleri nez-dinde, Türkiye ile Avrupa Birliği ilişkilerinin geleceğini nasıl görü-yorsunuz; daha doğrusu, nasıl düşünülüyor? Globalleşen dünyada Avrupa’nın rolü veya Avrupa’nın işlevi itibarıyla, Türkiye’nin katıl-ması, Türkiye’yle birlikte genişleme konusu nasıl değerlendiriliyor? Bir tarafta Hindistan, Çin, Japonya, öbür tarafta Amerika, küresel-leşme olgusu falan… Yani Avrupa Birliği ile Türkiye ilişkileri ve Av-rupa Birliğinin geleceği konusunda siyasi ve kültürel ağırlıklı konu-lar ön plana çıktı; ama bu da konunun önemli bir boyutu gibi gözüküyor. Bu konuda neler söyleyeceksiniz bize? Teşekkür ederim.

Ahmet İnsel: Bu konuda belki en anlamlı yanıt, en anlamlı tavır,FransaCumhurbaşkanı JacquesChirac’ın tavrıdır.Kendi partisinerağmen,kendiseçmeninerağmen,özellikleküreselleşmeçerçevesin-deAvrupa’nın stratejik çıkarını öne sürerekTürkiye’nin üyeliğinidesteklemekten geri kalmadı.Hatta geçtiğimiz günlerde -ki, birkaç hafta sonra görevi son bulacak-neredeyse,birtürkendisindensonra-kilere bırakılmış öneri paketi gibi yayınladığı kitabın girişinde,

“Türkiye’nin, Avrupa Birliğinde olmazsa olmaz bir yeri vardır, olması gerekir” hatırlatmasında bulunuyor.Bu, Fransa’daki,Gaullist, uzunvadelidevletbakışıgeleneğininifadesidir. Avrupa’daşöylebir sorunvar:Avrupaulus-devletlerigiderekegemenlikhaklarınıAvrupaulus-üstükurumlarınakısmendevrettik-çe, tabii,devletiyönetmeyeadayinsanlarınkendileriniifadeedecek-lerialanlardadaralmayabaşladı.Bunu,Mitterandölmedenbirkaçayöncekibirsöyleşisinde,“Avrupa Birliği nedeniyle, benden sonra artık Fransa’da büyük Cumhurbaşkanı olamaz” sözleriyle ifade etmişti.Çünkü artık sadece o ülkeler bazında oluşabilecek bir siyaset alanıçokdarbiralan,büyükliderlerinyetişmesiiçinçokdarbiralan.Av-rupaBirliğidehâlâbirsiyasetalanıdeğil;dolayısıylaoradadabüyükliderçıkmasısözkonusudeğil.



Böylebirboşlukvar.Yaniosöylediğinizuzunvadeliaklı,si-yaset aklını, devlet aklını, devlet politikasını, toplumunuzunvadeliçıkarını ifade edecek, bunu hayata geçirecek alan artıkAvrupa’nınulus-devletlerideğil.Çünküosadecebirdevlet,28devlettensadecebiri.AmaAvrupa’nınhenüzoüstdüzeydebirsiyasetyapmaalanıyok.Dolayısıyla bana öyle geliyor ki,AvrupaBirliği, siyasi anlamda birAvrupaBaşkanıoluştuğunda,birAvrupaHükümetlerüstüHükümetigibibiralanoluştuğundavekanaatönderlerioalanüzerindenkonuş-mayabaşladığında,Türkiye’yleilgilistratejikortaklıkdeğerlendirme-leriçokfarkıolacaktır.Bugün,maalesef,FinlandiyaCumhurbaşkanı-nın veyaBaşbakanınınTürkiye’ye sempatik davranmasınınAvrupaBirliği içinde çok büyük bir önemi yok.Çünkü karar alıcı güçleronlar değil. Ama diğer taraftan, Fransa veAlmanya’nın da artıkbütünAvrupaadınahareketetmeimkanıolmadığıiçin,birboşlukta-yız.OsöylediğinizuzunvadeyidüşüneceksiyasiakılalanışuandaAvrupa’da yok.Bu daAvrupa’nın yaşadığı büyük siyasi krizin esasnedeni.Yaniulus-devletler çokdarbir siyasal alan,ulus-devletlerinüzerindekiAvrupaalanı ise siyasalolarakpekoluşmamışdurumda.Sadece,AvrupaParlamentosugibibirgöstermelikkurumvar;oradasiyaset yapılmıyor.Yani yapılıyor da, sadece niyetler ifade ediliyor,yaptırımkararlarıalınmıyororada. Dolayısıyla,Avrupa’nın böyle ciddi bir siyasal alan boşluğuvar.Bunuaşmakiçinküçükdeolsaçabalargösteriliyor.Örneğin,Av-rupaSosyalistPartileriBirliğioluşturmak,HıristiyanDemokratPar-tilerBirliğioluşturmakgibi;bunlarınartıkyerelpartilerolarakdeğil,Avrupapartileriolarakçalışmasınısağlamakgibigirişimlervar.Amabukonudadahayolunçokbaşındalar.İleride,gerçekanlamdabirAv-rupa Sosyalist Partisi, birAvrupaHıristiyanDemokrat Partisi, birAvrupaLiberalPartisiolduğundavebunlarAvrupatemellibirsiyase-tin taşıyıcısı olduklarında, Türkiye’yle ilgili değerlendirmeler çokdahafarklıolacaktır.Amabuuzakbirgelecekteolabilecekbirşey.

Soru:Konuşmanızı bitirirken, bıkkınlıktan bahsettiniz, bu bıkkınlı-ğın sonunda da iki tepki türünün ortaya çıkabileceğini, birinin Ja-ponya benzeri bir tepki, diğerinin de biraz daha faşizan bir tepki olabileceğini söylediniz. Japonya’nın Amerika’ya kafa tutması gibi bir hamle yapılması şahsen bana cazip geliyor. Siz, o konuda bir endişe belirttiniz; onu biraz açma olanağınız var mı?



Ahmet İnsel:Tabiicazipgelir.Bircephesiylebaktığımızda,karikatü-rize ederek anlatırsak, Japonya’nın yaptığı, ulusal onuru, yenidenAmerika’ya kafa tutarak ve onu esas olarak iktisadi planda yenerekonarmak,sağlamlaştırmak.Amerika’nınişgalgücüolarakbulunduğubirülkedeAmerika’yıiktisadenişgaletmekgibibirşey.FakatbunuyapmakiçinJaponolmaklazım.Bubir.İnanılmazbirhiyerarşideğe-riniiçselleştirmişbirtoplumolmaklazım.Toplumsalmobilizasyonuntoplum tarafından doğal görüldüğü bir toplum olmak lazım.Yanibunu sadece genel anlamda söylemiyorum; iş ilişkilerinde, çalışmailişkilerindekibirJaponişçisinindavranışkalıbıilebirDİSK’liveyaTÜRK-İŞ işçisinin davranış kalıbı arasındaki uçuruma baktığınızzaman, Japon olmanın ne demekolduğunugörürsünüz.Bu, işvereniçindegeçerlibirolay.Ben,Türkiye’de,fabrikasıiflasetmedurumu-nagelmişveiştenişçiçıkardığıiçinbuutancadayanamayıpdahara-kiriyapmışbir işverentanımıyorum.BütünbunlarJaponolmayıge-rektirir; yani her toplum her şeyi yapamaz. İlla bir kültürel kesinbelirliliktenbahsetmiyorum. Ben, Türkiye’de, elbette bu aşırılıkta olmasa bile,AKP’ninböyle bir fikriyatın taşıyıcısı olabileceği fikrindeyim.BuAnadolukaplanları, onlarınAvrupa’yı istila etme çabalarının yüceltilmesi,diğertaraftanFethullahGülenokulları...Gerçi,FethullahGülençev-resiAKP’yeçokyakındeğildir,hattaçatışmalıbirçevredir;amame-sela,buFethullahGülenokullarıhakkındakiogözyaşartıcısöylem-ler... Ama bunu yapanlar, aynı zamanda Trabzon’da herhangi birAvrupalınınokulaçmasınımisyonerlikolaraktanımlarlarvetaşlarlar.KendilerigidipKenya’daokulaçıp,KenyalılarınİstiklalMarşısöyle-melerinden çok büyük bir heyecan duyabilirler; amaTürkiye’de birAlman’ınVan’daokulaçmasını,Ermenifaaliyetiolarakdeğerlendirip,herhaldetaşlarlar.Dolayısıyla,buradabirmilliyetçikabarmayıdikka-tealmaklazım;yaniiktisadiplandaciddibirmilliyetçikabarmapo-tansiyelivar.Tabii,bunuiktisadialanateşmilettiğinizzaman,biröl-çüdeonunsiyasisonuçlarınıdüzenleyebilirsiniz.Bu,çokincebirayar,bunuyapabilmekçokincebirayarıgerektirir.Türkiye’de,AKP’ninomuhafazakarolmayanmuhafazakarlığı, liberalolmayanliberalliğinifalandikkatealdığımızda,buradabirbaşarıeldeetmesininkolayol-madığını tahmin edebiliriz.Amabir yol olarak şunu söyleyebiliriz:Faşizan demeyeyim; amaotoriter eğilimleri yüksek.Bu, şu anlamagelir:İktisadimobilizasyon,toplumuniktisadihedefleriçerçevesindeinsanlarınsosyalhaklarıdabuanlayış içerisindekolaycafedaedile-



bilir:KizatenAnadolukaplanlarınınesasdavranışbiçimi,ideolojisimilliyetçiliktir.Yani sosyal haklar olduğu andan itibaren,Anadolukaplanları, kendilerinin ellerindeki iş yaratma, yatırım yapma vekârlılıkimkanlarınınortadankalktığındanyakınırlar.

Soru:Şunu sormak istiyorum: Son dönemde Avrupa Birliği ile Türki-ye ilişkilerinde bir gevşeme olduğundan bahsettiniz; size katılıyorum. Buna karşılık, Türkiye, İran, Suriye, Suudi Arabistan ve Mısır arasın-da bir hat ortaya çıktığını görüyoruz. Bu çerçevede değerlendirdiği-nizde, bu hareket, Avrupa Birliğine karşı İslami bir arayış mı; yoksa sizin de dediğiniz gibi, Türkiye’nin, kendisini bir köprü olarak tanım-lama refleksinin bir sonucu mu?

Ahmet İnsel:Dahaçokikincisi.ÇünküTürkiye’dehâlâdevletpoliti-kasıvesiyasipartilerinyörüngesi,AvrupaBirliğindenfarklıbiryönedönmekonusundahazırlıksız.Bu,arzulanırbirşeymi,bilmiyorum;ama en azından böyle bir eğilimyok.Tersine, örneğin,Türkiye’ninİspanya ilebaşlattığıbuMedeniyetler İttifakıProjesi,diğer taraftan,Türkiye’nin,örneğin,İsrail-Filistinçatışmasındabirarabulucugörevalmayatalipolması,yineSuriyeileİsrailarasındakigerginlikteara-bulucuolmaiddiasıfalan;tümbunlar,Türkiye’nin,AvrupaBirliğine,

“Ben, bölgenin istikrar unsuruyum, düzenleyici istikrar gücü olurum ve dolayısıyla, Amerika Birleşik Devletlerinin o korkunç, felaket sal-dırısı sonrası cehenneme dönen bu bölgede benim nâzım rolüm, aynı zamanda önleyici rolüm, Şii ve Sünni radikalizmine karşı önleyici rolüm olur ve bunu Avrupa Birliği merkezli yaparsanız siz kazanırsı-nız”fikrinikabulettirmeyeçalıştığınıgösteriyor.AvrupaBirliğiiçin-de,özelliklebazı çevrelerdebununciddikarşılığıvar.AvrupaBirli-ğindeki bir kısım kanaat önderi, Türkiye’yi tampon bölge olaraktutmak niyetindeler.Diğerleri ise bununmümkün olmadığını; yaniTürkiye’nintamponbölgeolduğuandanitibarenistikrarsızlığınmer-kezbölgesihalinegeleceğinisöylüyorlar.Tamponunböylebirsıkıntı-sıvar. İstikrarsızlığın tamponbölgesihalinegeleceğini, istikrarsızlı-ğınTürkiye’ye daha fazla taşınacağını dikkate alarak;Türkiye’ninbütünüyle istikrara kavuşturulması ve bu istikrara kavuşmuşTürkiye’ninnâzım roloynamasını tercihediyorlar.Birkesimaçısın-dan,Türkiye’ninsunduğubupaketinböylebirkarşılığıvar.Amatabiibu,başkaaktörlerindedevreyegirmesinigerektiriyor:Ki,bizimbir-takımmikrosorunlarımızvar;bütünaktörleri,bütüngücüyle,bütün



etkisiyle devreye sokamayacağımız kendimikro sorunlarımız var.Ermenistan’la ihtilafımız var,Kıbrıs ihtilafı var veKuzey Irak’la,KürdistanFederalBölgesiyleilgiliolarakbirihtilafvar.Tabii,buihti-laflarkümesi,Türkiye’ninbölgedenâzımroloynamaiddiasınıbüyükölçüdegölgeliyor.

Soru:Benim sorum, aslında sorulan birkaç sorunun devamı veya belki tamamlayıcısı anlamında bir soru olacak. Türkiye için, bir Akdeniz bölgesi rolünden bahsedildi. Şimdi, arkadaşım da, sorusunda, Doğu’da bir rolden bahsetti. Ben de, Karadeniz’deki rolünü sormak istiyorum. Karadeniz Ekonomik İşbirliğinin yeni bir yapılanma içerisin-de olduğunu, Bursa’da bir merkez kurulduğunu; dolayısıyla, eskiden Avrupa Birliğine alternatif bir proje olarak görülen Karadeniz Eko-nomik İşbirliği, giderek Avrupa Birliğiyle uyumlu ve partner bir işbir-liğine dönüştükten sonra ve Türkiye’de de, Avrupa Birliğiyle ilişkileri sebebiyle önemini bir nebze yitirdikten sonra, şimdi alternatif bir ya-pılanmayla tekrar Bursa’da oluşmasının hem iktisadi anlamda Türkiye’ye katkısı, Avrupa Birliği ilişkilerine alternatif mi, partner mi olup olmadığı ve bunun haricinde de, bunun son söylediğiniz AKP taşıyıcılığında mı mümkün göründüğü konusunda bir değerlendirme yaparsanız sevinirim. Teşekkür ederim.

Ahmet İnsel: Şunu dikkate alalım:KaradenizEkonomik İşbirliği,büyükölçüdeenerjimerkezlibirişbirliğioldu;çünküoradakiticare-tinasliunsuruenerji.Rusya’nınsatacakbaşkapekfazlabirşeyiyok,Ukrayna’da ne olacağını bilmiyoruz; ama esas olarak enerji hatlarıüzerinde,enerjidağılımhatlarıüzerindeoluşacakbir işbirliği.Tabiibu,AvrupaBirliği açısından, Türkiye’yi, enerji dağılım hatlarınınmerkezinde,dolayısıyladaistikrarınolmazsaolmazbirönemdeoldu-ğubirülkekonumunagetirebilir.KaradenizEkonomikİşbirliğidebuistikrarınsomutlaştırıldığıbiralandır. Enerjidışında,KaradenizEkonomikİşbirliğininçokbüyükbirgetirisiolacağıkanısındadeğilim.Çünkübutürbölgeselişbirliklerin-degenellikleülkelerarasındaiktisaditamamlayıcılıkfaktörüaranır.Türkiyeilebölgeülkeleriarasında,enerjifaktörüdışında,iktisadita-mamlayıcılıkfaktörüçokfazlayok.Tabiibirdebubölgeülkelerininikisi,Karadeniz Ekonomik İşbirliği kurulduğundaAvrupaBirliği



üyesideğildi.ŞimdiikisiAvrupaBirliğiüyesioldu.HemAvrupaBir-liğiüyesiolarak,hemdeKaradenizEkonomikİşbirliğinisürdürecekgüç, korkarımki, Türkiye’den daha fazla,Romanya veBulgaristanolur. YaniTürkiye açısından, bumerkez gücün, kendisinden dahaçok,BulgaristanveRomanya’yakaymasıanlamınadagelebilir. YaniKaradenizEkonomikİşbirliği,AvrupaBirliğineeklemle-nenbirdışçevrealanı,serbestticaretalanıolaraktasarlanırsa,tabiio,Türkiye’dendahaçok,Romanya,Bulgaristan’ınişineyarardiyedüşü-nüyorum.Ukraynaiçindeböylebirşeydenbahsediliyor;amadoğru-sunusöylemekgerekirse,Ukrayna’nınAvrupaBirliğineüyeolmaih-timaliaz.Çünkübu,Rusya’ylaçokciddiçatışmagerektirecekbirşey,Ukrayna’nınkendisininbölünmesineyolaçacakbir şey.Amaorada,Türkiyebiraz ikinciplandakalabilir.Türkiye’yiorada tutan tekşey,GümrükBirliğinedahilolmuşolması;yaniAvrupaBirliğineüyeol-mamakla beraber,GümrükBirliğine dahil.AmaTürkiye,AvrupaBirliğineüyeolmadan,buşekilde,GümrükBiriliğinedahanekadarilanihayedevamedebilir;odaayrıbirkonu.Soru:Amerika’nın ve buna dahil olacak Avrupa ülkelerinin Ortado-ğu Projesiyle ilgili emellerini; Avrupa Birliğinin, Ermenistan, Türkiye ve Kıbrıs üzerindeki politikalarını düşünürsek; Ortadoğu’da tesis edilecek herhangi bir ekonomik veya siyasi, kültürel değişimin Avru-pa Birliği açısından önemi ve Avrupa Birliğinin buraya herhangi bir etkisinin olup olmayacağı konusunda ne düşünüyorsunuz?

Ahmet İnsel:BüyükOrtadoğuProjesi,Amerikamerkezli bir proje.AvrupaBirliğindepekyankıuyandıran,heyecanuyandıranbirprojedeğil.Bir tekBritanyakatıldı;amaodaaslındaböylebirşeyekatıl-maktan artıkmemnun değil.Askeri yöntemle, askerimüdahaleyle,darbeyle, devirmeyle demokratikleşmeAvrupaBirliğinin yöntemideğil;o,AmerikaBirleşikDevletlerininyöntemi. Ukrayna’da denediler,Gürcistan’da denediler.“Soros devrim-leri”dediğimizbudevrimlerin,darbelerinsonuçlarıhiçparlakdeğil.Yaniyerinegelenler,gidenlerdençokfarklıolmuyorlarbutürdemok-rasi değişikliklerinde. Irak’ta da görüyoruz aynı şeyi.Dolayısıyla,AmerikaBirleşikDevletlerininbuyöntemledemokratikleşmeçabala-rının;yanibir şokla, darbeyle,müdahaleyledemokratikleşmeyönte-mininbaşarılısonuçlarıoluşmadı;bilakis,dahakötüsonuçlarıolduğu



için,buartıkAvrupaBirliğindebircazibeunsurudeğil.Tersine,uzakdurulması gereken, eleştirilmesi gereken bir demokratikleşmeyöntemi. Ama buna karşılık şunu tespit etmek lazım:Bugün,AvrupaBirliğinin, böyle bir uluslararası barış girişimini gerçekleştirecek;AmerikaBirleşikDevletlerinin yerine, bazı bölgelerdeki ihtilaflarıbastırmak,durdurmak içinmobilizeedeceğiaskerigücüçoksınırlı.Ki,buişler,yaniböyleuluslararasıplandasiyaset,birazStalin’inde-diğigibiolur;yani“Kaç tümeniniz var?”diyesorarlar.AmerikaBir-leşikDevletlerinin tümenleri var.Onlar da sınırlı olmaya başladı;amatümenlerivar.AvrupaBirliğinintümeniyokveböylebiralterna-tif güçmerkezi olma konusunda da en büyük eksikliği bu.Biz, nekadar barış desek de, barışın gerekli olduğunu söylesek de, ordular-danarınmış,askerdenarınmışbirtoplumhayaletsekde,reelpolitikaolarakbaktığımızda,şuandaoOrtadoğuProjesinekarşıbirgüçmer-keziolacakAvrupa’nınbirkoruyucuşemsiyeolmaiddiası,maalesefyok.Okadaryokki,Polonya,RomanyaveBulgaristan,Baltıkülkele-riRusya’ylayaşayacaklarıolasıbirihtilafta,AvrupaBirliğininkendi-leriniaskeriolarakkorumakapasitesininazolduğuna,hattahiçolma-dığınainandıklarıiçin,ilkelde,hemenNATOüslerininkendilerindeyerleşmesinitalepettiler.Bu,aynızamandaAmerikaBirleşikDevlet-lerininkorumasınıtalepetmekanlamınageliyor. Obakımdan,BüyükOrtadoğuProjesi, kredibilitesini, inandı-rıcılığını,cazibesinibütünüyleyitirmişbirproje;artıkkimseinanmı-yorböylebirşeye. Bakın, biliyorsunuz, bugün İran 17 İngiliz askerini esir aldı.Bundançokbüyükbirgerginlikçıkabilir,hiçbirşeydeçıkmayabilir;amaAmerika’nın İran’a olacak bir saldırısı, İran’ı demokratikleştir-meiddiasıylaolmayacak.Suriye’yesaldırısı,Suriye’yidemokratikleş-tirme iddiasıylaolmayacak.Yaniartıkkimsebuna inanarakbakma-yacak.Başka bir emperyal projenin hedefi olacaklar ve buna karşıdurmak için de sadece insani vicdan söylemi yeterli değil.AvrupaBirliği kanaat önderleri bunu şöyle iddia ediyorlar:“Avrupa Birliği artık yeni bir güç tasarımı, yeni bir güç örneğidir. Bu da vicdani güç olmalı, dünyanın vicdani gücü olmalı; yani silaha karşı insanlığın sesini konuşturarak silahı susturmak.”Budoğrudaolabilir, fukaraavuntusudaolabilir. Biliyorsunuz,artıkdevletlerdeğil,büyükşirketleryayılmanıntaşıyıcıları.Küreselleşme çerçevesinde baktığınız zaman da, orada



sadecedevletlerdeğil,esasolarakhangiülkeyeaitolduğunudaçokiyi bilemediğimiz şirketler yayılma politikası yürütüyorlar.AvrupaBirliğibüyükihtimalleönümüzdekidönemdeküreselleşmeaçısından,liberalleringeriadımolarakeleştirecekleribirgirişimigündemegeti-recektir gibi geliyor bana.O da, hemAmerikaBirleşikDevletleri,hemAvrupaBirliği,küreselleşmeninbuserbestticaretrejiminekarşıbilakis korumacı politikaları gündeme getireceklerdir.Çünkü artıkserbest ticaret rejimi neAvrupaBirliğinin, ne deAmerikaBirleşikDevletlerininüçüncüülkelerekarşıüstünlüketmeniolmaktançıktı. Çin ne olacak savaşta?Korumacı kesim,AvrupaBirliği veAmerikaBirleşikDevletleri.Dolayısıyla biz,“Emperyalizm serbest ticareti savunur”derken,birdenbireemperyalizminkorumacılığısa-vunduğuveüçüncüdünyaülkelerinin serbest ticareti savunduğubirdünyayladakarşıkarşıyakalabiliriz.

Soru:Ben, en son söylediğiniz bir konudan yola çıkacağım; çünkü uzun süredir bir düşünce sisteminde size soru soracaktım. “Avrupa, uluslararası düzeyde barışın vicdanı olmaya çalışıyor” dediniz. Ak-törlerin aksiyonlarına baktığımızda, bir de kendi içinde işleyen dina-miğe baktığımızda, bu söyleşimize gelirken, Avrupa’yla Türkiye ara-sında bir ilişki boyutunda düşünüyordum konuyu; ama tarihselliği içinde sununca siz, yani 1950’lerden bugüne kadar sununca, zaman dilimi içinde buradaki harekete baktığımızda... İki gün evvel Dünya Şiir Günüydü, Atilla İlhan’ın birkaç dizesini arkadaşlarıma gönder-miştim; “Yumurtadaki civciv ile çiçekteki meyvenin farkına varmak” diye. Bu bir dinamik. Sizin anlatımlarınızdan da çıkardığım kadarıyla, asıl dinamik, savaş boyutlarında ortaya çıkan birleşme güdüsü, uluslararası dü-zeyde bir araya gelmek, barışı savunmak ve bunun ekonomik, sosyal zeminini oluşturan halk yığınları. Son döneme doğru, belki fark edi-yoruz ya da fark etmiyoruz, Yunanistan ve Türkiye’nin de genişleme sınırı içerisinde yer alırken, ortaya çıkmış darbeler, bu darbelerin aktörleri, biraz önceki arkadaşımın sorduğu soru çerçevesinde

-benim sorumu da oraya getireceğim- 80’li yıllarda ABD ve Ortad

a h m e t İ n s e l - tmmob makina mühendisleri odası...a h m e t İ n s e l yakınlaştıkça...

Documents