a likiou ekthesi

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

(ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ)

ΑΘΗΝΑ 1998

Ομάδα Σύνταξης

Άννα Δημητροκάλη, Φιλόλογος,

Πηνελόπη Παπαϊωάννου, Φιλόλογος

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ................................................................................5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.............................................................................................. 7

ΜΕΡΟΣ Α΄ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ Ο ΛΟΓΟΣ........13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................................................................ 14

TΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.....................................................................15

ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ.............................................................................15ΓΛΩΣΣΑ, ΟΜΙΛΙΑ, ΙΔΙΟΛΕΚΤΟΣ, ΥΦΟΣ.....................................21ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ.....33ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ.................................................................44Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΩ..................................54ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ..........................................59Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ....................................................................................62

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ....................................74

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.................................................................82

ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ...................................................................103

ΜΕΡΟΣ Β΄ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ....................................................................105

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.......................................................................................... 106

ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ..........109Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ.................123Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.................................................................126ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ......................................131ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ....................................................................................133ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ..........................................................139ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ.............................................................142ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ............................146

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ..................................151

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ...............................................................154

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ............................180

3

ΜΕΡΟΣ Γ΄ ΑΦΗΓΗΣΗ........................................................................182

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.......................................................................................... 183

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ..........................................................187ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ......................................................................................................... 191ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΕΙΔΗ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ........202ΠΟΙΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ;......................................................................219Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ...........................................225ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ...........................................................241ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ.........................................................243ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ....................................................................................258ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ........................................................265ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ............................271ΣΥΝΟΧΗ......................................................................................... 281

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ..................................291

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ...............................................................294

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ.........................303

4

ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Ανάμεσα στις καινοτομίες που εισάγονται στο Ενιαίο Λύκειο με την πρόσφατη εκ-παιδευτική μεταρρύθμιση σημαντική θέση κατέχει η αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών. Κύρια χαρακτηριστικά της είναι: α) η δημιουργία νέων θεσμών υπο-στήριξης των μαθητών και αποτίμησης των γνώσεων και ικανοτήτων τους (διαγνωστική αξιολόγηση, πρόσθετη διδακτική στήριξη, συνθετικές - δημιουργικές ερ-γασίες, φάκελος δραστηριοτήτων), β) ο συνδυασμός διαφορετικών μεθόδων και τεχνι-κών αξιολόγησης, ο οποίος εξασφαλίζει πιο έγκυρο και πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα, γ) η μετάθεση της έμφασης από την απλή αποστήθιση πληροφοριών στον έλεγχο σύνθετων διδακτικών στόχων, ανάμεσα στους οποίους κυρίαρχη θέση κατέχει η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δημιουργικής ικανότητας των μαθητών, δ) η συστηματική ενημέρωση των εκπαιδευτικών σε θέματα αξιολόγησης και η υποβοήθησή τους με την εκπόνηση ειδικού υποστηρικτικού υλικού. Οι καινοτομίες αυτές συνδυάζονται με ανάλογες αλλαγές που πραγματοποιούνται στα αναλυτικά προγράμματα, στα διδακτικά βιβλία και στην επιμόρφωση γενικότερα των εκπαιδευτικών.

Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.), συμμετέχοντας από την πρώτη στιγμή ενεργώς στην προσπάθεια εφαρμογής των παραπάνω καινοτομιών στο Λύκειο, ανέ-λαβε το έργο της στήριξης των εκπαιδευτικών στον τομέα αυτόν, παρά τα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει λόγω έλλειψης μόνιμου προσωπικού και ανεπαρ-κούς υλικοτεχνικής υποδομής. Από τον Απρίλιο του 1997 ως τον Ιούνιο του 1998 εκ-πόνησε μια σειρά βιβλίων στα οποία περιέχονται ερωτήσεις διαφόρων ειδών (ανάπτυ-ξης, σύντομης απάντησης και κλειστού τύπου), δείγματα πρόχειρων και ωριαίων δο-κιμασιών, θέματα εργασιών για το σπίτι και συνθετικών - δημιουργικών εργασιών. Τα βιβλία αυτά αναφέρονται στα μαθήματα των δύο πρώτων τάξεων του Ενιαίου Λυκείου. Η παραπάνω εργασία έγινε ευμενώς αποδεκτή από την πλειονότητα των εκπαιδευτικών και θεωρήθηκε πολύτιμη βοήθεια για τους διδάσκοντες.

Τα βιβλία που αφορούν την αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ τάξης βελτιώθηκαν με βάση τις παρατηρήσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών και την εμπειρία που αποκτήθηκε από τη χρησιμοποίησή τους κατά το περασμένο σχολικό έτος 1997 - 98 και κυκλοφορούν φέτος σε δεύτερη έκδοση.

Με την ευκαιρία της έκδοσης αυτής θα ήθελα να τονίσω τα εξής:1. Το υλικό που περιέχεται στα παραπάνω βιβλία έχει υποστηρικτικό και συμβου-

λευτικό χαρακτήρα. Οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν από αυτό ό,τι θεωρούν πως ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες τους, να το τροποποιή-σουν προκειμένου να το προσαρμόσουν στις ιδιαιτερότητες των τάξεων στις οποίες διδάσκουν και να εκπονήσουν, με βάση τα δείγματα που περιέχονται στα βιβλία αυτά, δικά τους μέσα αξιολόγησης των μαθητών. Με ιδιαίτερη έμφαση θέλω να τονίσω ότι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι υποχρεωμένοι να εξαντλούν όλες τις ερωτήσεις που αναφέρονται στις επιμέρους ενότητες των σχολικών βιβλίων, αυξάνοντας έτσι το φόρτο εργασίας των μαθητών και

5

μεγαλώνοντας χωρίς λόγο το άγχος τους. Πρέπει να επιλέγουν μερικά μόνο ενδεικτικά παραδείγματα από τις ερωτήσεις αυτές με κριτήριο την εξοικείωση των μαθητών με τα διάφορα είδη ερωτήσεων και την κάλυψη ποικίλων διδακτικών στόχων.

2. Οι περισσότερες από τις ερωτήσεις που ακολουθούν θεωρούνται εύκολες. Υπάρχουν βέβαια και μερικές πιο δύσκολες. Αυτή η κλιμάκωση της δυσκολίας των ερωτήσεων βοηθεί τον εκπαιδευτικό να διαμορφώσει μόνος του μέσα εξέτασης που ανταποκρίνονται στις ικανότητες των μαθητών του και έχουν παράλληλα εγκυρότητα και διακριτότητα. Οι ερωτήσεις που θεωρούνται από τους διδάσκοντες δύσκολες για τους μαθητές τους πρέπει να χρησιμοποιούνται με μεγάλη φειδώ στα ολιγόλεπτα και ωριαία διαγωνίσματα. Καλό είναι τα πιο δύσκολα ερωτήματα να γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας κατά τη διάρκεια των μαθημάτων.

3. Τα παραδείγματα των ερωτήσεων που έχουν εκπονηθεί από τις ομάδες εργασίας του Κ.Ε.Ε. συμπληρώνουν τις ερωτήσεις και ασκήσεις των σχολικών βιβλίων. Κατά συνέπεια πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με αυτές.

4. Η πρόθεση για την περαιτέρω βελτίωση του υλικού που αφορά την αξιολόγηση των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου είναι δεδομένη. Για το λόγο αυτόν παρακα-λούμε και πάλι τους εκπαιδευτικούς που θα χρησιμοποιήσουν τα βιβλία αυτά κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 1998-99 να μας στέλνουν τις παρατηρή-σεις και τις υποδείξεις τους. Τους διαβεβαιώνουμε ότι όλα τα σχόλιά τους θα μελετηθούν με προσοχή και θα ληφθούν υπόψη από τις ομάδες εργασίας του ΚΕΕ.

5. Οι επιστημονικοί συνεργάτες του Κ.Ε.Ε. και εγώ προσωπικά είμαστε στη διάθε-ση όλων των εκπαιδευτικών, για να διευκολύνουμε στο μέτρο των δυνάμεών μας το δύσκολο έργο της εφαρμογής στη σχολική πράξη του νέου τρόπου αξιο-λόγησης των μαθητών.

Τελειώνοντας το σύντομο αυτόν πρόλογο θα ήθελα να εκφράσω ακόμη μια φορά τις θερμές ευχαριστίες μου προς την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ για την υποστήριξη της προσπάθειάς μας, προς τη Δ/νση του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης από την οποία χρηματοδοτείται το έργο αυτό, προς τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι μας έστειλαν σχόλια και παρατηρήσεις σχετικές με τα βιβλία που κυκλοφόρησαν πέρυσι και, κυρίως, προς τους εκλεκτούς συνεργάτες μου στο Κ.Ε.Ε., που με πραγματικό ζήλο και ενθουσιασμό εργάστηκαν, χωρίς καμιά πρόσθετη αμοιβή, για την αναμόρφωση των βιβλίων αυτών.

Αθήνα, Οκτώβριος 1998Ο Πρόεδρος του Κ.Ε.Ε.

Καθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το μάθημα της Έκφρασης - Έκθεσης παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία ως

προς τον καθορισμό των επί μέρους διδακτικών στόχων, καθώς και ως προς τον

έλεγχο της επίτευξής τους. Η δυσκολία οφείλεται στο γεγονός ότι σ’ αυτά τα

βιβλία η προσέγγιση της γλώσσας επιχειρείται μέσα από ένα ευρύτατο φάσμα

χρήσεων, όπου οι διάφορες επικοινωνιακές λειτουργίες διαπλέκονται και

επικαλύπτονται. Συνεπώς, είναι δύσκολο να καθοριστούν παράμετροι τόσο για

την ανάλυση και τη μελέτη του γνωστικού αντικειμένου, όσο και για την

αξιολόγηση της επίδοσης των μαθητών σ’ αυτό. Γι’ αυτόν το λόγο θα ήταν

αποτελεσματικότερο για τη διδακτική πράξη αν κάθε φορά ο διδάσκων

περιόριζε τα ζητούμενα σε μία συγκεκριμένη μεταβλητή της γλωσσικής

επικοινωνίας, ώστε να γίνεται πιο ευχερής ο έλεγχος της επιτυχίας των (συχνά

σύνθετων) διδακτικών στόχων και πιο αντικειμενική η αξιολόγηση της επίδοσης

των μαθητών.

Βασική θεωρητική αρχή των βιβλίων της Έκφρασης - Έκθεσης είναι η

επικοινωνιακή διδασκαλία της γλώσσας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε γλωσσικό

στοιχείο και κάθε επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης (μορφολογικό, δομικό,

σημασιολογικό, προτασιακό, υπερπροτασιακό) είναι σκόπιμο να μελετάται ως

προς τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του σε ορισμένο θεματικό

πλαίσιο και σε συγκεκριμένη επικοινωνιακή περίσταση. Αυτή η αρχή προκύπτει

από την ίδια την υφή της γλώσσας: η φυσιολογική γλωσσική συμπεριφορά δεν

συνίσταται στην παραγωγή μεμονωμένων φράσεων ή προτάσεων αλλά στην

πρόσληψη και στη σύνθεση (περισσότερου ή λιγότερου αρθρωμένου) λόγου

σε πραγματικές καταστάσεις.

Προτείνουμε λοιπόν να βασιστεί η αξιολόγηση σε α ν α λ υ τ ι κ ο ύ ς και

σ υ σ τ η μ α τ ο π ο ι η μ έ ν ο υ ς στόχους, έτσι ώστε κάθε άσκηση να ελέγχει

ένα ή ορισμένα δεδομένα της διδασκαλίας. Αλλά και έτσι ώστε το σύνολο των

ασκήσεων να αναπτύσσει ένα σύστημα από δεξιότητες κατανόησης και,

ιδιαίτερα, παραγωγής λόγου (: όπως αποκαλύπτει και ο τίτλος των βιβλίων της

σειράς «Έκφραση - Έκθεση», ο κεντρικός στόχος τους είναι να αναπτύξουν οι

μαθητές την ικανότητα σύνθεσης κειμένων, δημιουργίας λόγου).

7

Ως προς την παραγωγή κειμένων, τις ενότητες του διδακτικού εγχειριδίου

διατρέχουν οι εξής γενικοί στόχοι:

1. Να συνειδητοποιήσει ο μαθητής ότι δημιουργώντας κάθε στιγμή το λόγο

του έχει τη δυνατότητα να ε π ι λ έ γ ε ι κάθε λέξη και φράση ανάμεσα σε

άλλες λέξεις και φράσεις που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην ίδια

θέση. Το κριτήριο αυτών των συνεχών επιλογών είναι όχι μόνο η σημασία αλλά

και οι υποδηλώσεις κάθε λέξης και φράσης στη συγκεκριμένη περίσταση καθώς

και η επικοινωνιακή επενέργεια στον ακροατή ή τον αναγνώστη (π.χ. έμφαση,

ειρωνεία, υπαινιγμός, παραστατικότητα).

2. Να κατανοήσει ο μαθητής ότι κάθε κείμενο διαμορφώνεται βάσει

ορισμένων εξωγλωσσικών περιορισμών: των προθέσεων του δημιουργού, των

σχέσεων ανάμεσα στο δημιουργό και τον ή τους αναγνώστη/ες, του χρόνου και

του χώρου που έχει στη διάθεσή του ο δημιουργός για να συντάξει το κείμενο

κλπ. Ο απώτερος στόχος αυτής της κατανόησης είναι να αναπτύξει ο μαθητής

δεξιότητες προσαρμογής των λόγων και των γραπτών του στους περιορισμούς

της εκάστοτε δεδομένης επικοινωνιακής περίστασης, ώστε να είναι τα κείμενά

του κ α τ ά λ λ η λ α και α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ά.

Φυσικά, αυτοί οι στόχοι εξειδικεύονται σε κάθε ενότητα, ανάλογα με τις

χρήσεις της γλώσσας και τις πλευρές της επικοινωνίας τις οποίες πραγματεύεται

η ενότητα. Σ’ αυτούς τους ειδικούς στόχους καθώς και στις συγκεκριμένες

ασκήσεις με τις οποίες μπορεί να ελεγχθεί η επίτευξή τους και να αξιολογηθεί η

επίδοση των μαθητών αναφέρεται κάθε εισαγωγή στις ασκήσεις της αντίστοιχης

ενότητας.

8

Για τις ασκήσεις και των τριών ακόλουθων ενοτήτων γενικά ισχύει ότι:

α) Έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε κάθε άσκηση να εγγράφεται στο όλο

θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίχτηκαν τα βιβλία της σειράς «Έκφραση -

Έκθεση» και να υπηρετεί τη γενική σκοπιμότητα της συγγραφής τους.

β) Το περιεχόμενο των προς εξέταση λέξεων, φράσεων, προτάσεων και

κειμένων σ’ αυτές τις ασκήσεις έχει προφανή συνάφεια με το θέμα της

αντίστοιχης ενότητας.

γ) Οι ασκήσεις κάθε ενότητας έχουν εκπονηθεί έτσι ώστε να ελέγχουν την

ανάπτυξη των ειδικών δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής λόγου, τις

οποίες πραγματεύεται κάθε ενότητα.

δ) Ο συνδυασμός των ασκήσεων κάθε ενότητας αποτελεί ένα σύστημα για τον

έλεγχο της επίδοσης των μαθητών επί του συνολικού αντικειμένου της

ενότητας.

ε) Οι προτεινόμενες ασκήσεις αποτελούν παραδείγματα και όχι υποδείγματα.

Αυτό θα πει ότι ο καθηγητής μπορεί να καταρτίσει δικές του ασκήσεις

βοηθούμενος από το πνεύμα, τους τύπους και το περιεχόμενο των

προτεινόμενων ασκήσεων.

Επιπλέον, θεωρούμε σκόπιμο να δοθούν οι εξής περαιτέρω διευκρινίσεις:

Οι προτεινόμενες ασκήσεις σε καμιά περίπτωση δεν έρχονται να

υποκαταστήσουν εκείνες του σχολικού βιβλίου. Στην πραγματικότητα

συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ο ένας γενικός σκοπός της εκπόνησής τους

είναι η ανάδειξη, η αξιοποίηση της ύλης κάθε ενότητας (o άλλος γενικός

σκοπός είναι, βέβαια, η πληρέστερη και δικαιότερη αξιολόγηση).

– Οι προτεινόμενες ασκήσεις με τον παραδειγματικό τους χαρακτήρα, μπορούν

να βοηθήσουν το διδάσκοντα να βελτιώσει την ποιότητα των ερωτήσεων που

ο ίδιος υποβάλλει, (εφόσον αυτή η ποιότητα εξαρτάται όχι μόνο από τη

θεωρητική κατάρτισή του αλλά και από την εμπειρία του ως προς τη

σύνταξη ασκήσεων) και να ενισχύσει την ευελιξία και τη δημιουργικότητά

του (Θεοφιλίδης 1988, σ. 17).

– Συμβάλλουν στη συγκεκριμενοποίηση των επί μέρους διδακτικών στόχων της

ενότητας και έτσι βοηθούν στην αποτελεσματικότερη διδασκαλία, αλλά και

στον ευχερέστερο και αντικειμενικότερο έλεγχο των αποτελεσμάτων της.

9

– Φωτίζουν και στηρίζουν τις θεωρητικές θέσεις του σχολικού βιβλίου δίνοντας

ιδέες στον καθηγητή, ώστε να επινοήσει δικές του ασκήσεις και να

καθοδηγήσει τα παιδιά σε εφαρμογές αυτών των θέσεων.

– Αξιοποιούν τμήματα της ύλης του σχολικού βιβλίου για τα οποία συνήθως

δεν μένει χρόνος για τη διδασκαλία τους στην τάξη.

Συνεπώς, αυτές οι ασκήσεις εμπλουτίζουν τις αρχές σύνταξης ασκήσεων που

ήδη εφαρμόζει ο καθηγητής -εφόσον ούτως ή άλλως χρειάζεται να

συντάσσει δικές του ερωτήσεις- και δεν υποκαθιστούν αυτές του βιβλίου.

Οι προτεινόμενες ασκήσεις εγγράφονται στη διευρυμένη έννοια της

αξιολόγησης, έτσι όπως έχει αναλυθεί στο τεύχος «Αξιολόγηση των

μαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου» (ΟΕΔΒ 1997). Αυτό σημαίνει ότι:

– Δεν είναι όλες οι ασκήσεις κατάλληλες για όλες τις τάξεις και όλες τις

συνθήκες διδασκαλίας και ούτε σχεδιάστηκαν με αυτόν το σκοπό. Κάθε

εκπαιδευτικός «κρατάει» το πνεύμα, τις αρχές σύνταξης και τις γενικές ιδέες

των ασκήσεων και προσαρμόζει το περιεχόμενό τους στις ανάγκες των δικών

του μαθημάτων. Πιο συγκεκριμένα, προσαρμόζει το βαθμό δυσκολίας των

ασκήσεων στο μέσο επίπεδο των δικών του μαθητών και διαμορφώνει τις

σημασίες των προτάσεων και των κειμένων, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται

στα ενδιαφέροντα και να ταιριάζουν με τα βιώματα των μαθητών του.

– Η χρήση των προτεινόμενων ασκήσεων είναι πολλαπλή: εκτός από τη

γραπτή, εξατομικευμένη και χρονομετρημένη δοκιμασία, μπορούν να

δοθούν ως προφορικές ασκήσεις ή ως ομαδικές εργασίες μέσα στην τάξη.

Για την αξιολόγηση της επίτευξης των διδακτικών στόχων των διαφόρων

ενοτήτων έχουν χρησιμοποιηθεί οι εξής τύποι ασκήσεων:

Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

Κάθε άσκηση ζητεί τη σύνθεση μιας παραγράφου όχι απλώς επί ενός

θέματος, αλλά βάσει ορισμένων και ρητά διατυπωμένων περιορισμών, οι οποίοι

προβλέπονται από την ύλη της αντίστοιχης ενότητας.

Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Με τέτοιες ασκήσεις ελέγχεται η εμπέδωση του θεωρητικού μέρους της

ενότητας, καθώς και η ικανότητα παραγωγής (σύντομου ή περισσότερου

εκτεταμένου) λόγου, κατάλληλου για να επιτελέσει ορισμένη λειτουργία σε

10

δεδομένη περίσταση. Γενικά στις εκφωνήσεις των ερωτήσεων που ζητούν

παραγωγή λόγου έχει καταβληθεί προσπάθεια να προσδιορίζεται ο νοερός

αποδέκτης του κειμένου: «Γενικώς τα παιδιά βοηθούνται στο γράψιμο όταν το

θέμα είναι ενδιαφέρον για αυτά και όταν ζητείται η προσαρμογή του κειμένου

ανάλογα με το αναγνωστικό κοινό» (Κωσταρίδου - Ευκλείδη 1997, σ. 287).

Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

Τα επί μέρους είδη αυτού του τύπου άσκησης είναι: σωστό-λάθος, σύζευξη,

πολλαπλή επιλογή, συμπλήρωση κενού και αντικατάσταση. Οι ασκήσεις αυτές

προσφέρονται για να ελέγξουν όχι μόνο την εκμάθηση του λεξιλογίου, αλλά και

την αφομοίωση της θεωρίας της ενότητας. Ειδικότερα ως προς το λεξιλόγιο,

έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε η σημασία των λέξεων να μη ζητείται σε

μεμονωμένες προτάσεις, αλλά να εντάσσεται σε μικρής έκτασης κείμενο. Έτσι,

ο μαθητής αντιμετωπίζει τη λέξη μέσα σε ένα ευρύτερο νοηματικό περιβάλλον:

εκεί, εκτός από την κυριολεκτική σημασία της λέξης μπορεί να φανεί και η

μεταφορική σημασία. Επίσης, σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον φαίνονται και οι

υποδηλώσεις, οι νύξεις και οι υπαινιγμοί που μπορούν να προκύψουν από τη

χρήση της λέξης.

Οι ασκήσεις αντικατάστασης συνήθως είναι και οι δυσκολότερες από όλες

τις ασκήσεις αντικειμενικού τύπου: από το μαθητή ζητείται να αντικαταστήσει

τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις σε μία σειρά προτάσεων ή σ’ ένα κείμενο

παρέχοντας δικές του λέξεις ή φράσεις, παρόμοιας σημασίας με τις

υπογραμμισμένες, αλλά διαφορετικής -και προδιαγεγραμμένης από την

εκφώνηση- επικοινωνιακής επενέργειας. Και βέβαια η δυσκολία βρίσκεται στην

εξεύρεση εκείνης της λέξης ή φράσης που επιτυγχάνει τη ζητούμενη επενέργεια,

δηλαδή το οικείο ύφος, την έμφαση, τη διακριτική διατύπωση, την ειρωνεία,

την ακριβολογία κλπ.

Για να μειωθεί η πιθανότητα αντιγραφής ή και συνεργασίας των μαθητών

κατά τη διάρκεια της εξέτασης με ερωτήσεις αυτού του τύπου, συνιστάται ο

καθηγητής να αλλάζει τη σειρά των ερωτήσεων ή και των απαντήσεων σε κάθε

άσκηση, δημιουργώντας από δύο έως τέσσερις παραλλαγές κριτηρίου

αξιολόγησης κάθε φορά.

11

Οι ασκήσεις παρουσιάζονται κατά ομάδες ανάλογα με τον τύπο τους

(ανοικτές, σύντομης απάντησης, αντικειμενικού-κλειστού τύπου, συνδυασμός

τύπων ασκήσεων) για λόγους ταξινομίας. Αυτή η παρουσίαση δεν υποδηλώνει,

βέβαια, προτίμηση για κάποιον από αυτούς τύπους. Εφόσον όλοι οι τύποι

ερωτήσεων έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα1, θα πρέπει να

αποφεύγεται η μονομερής χρήση ενός τύπου άσκησης, καθώς και η

αποκλειστική χρήση ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου. Αυτό που ευνοεί την

αντικειμενικότερη αξιολόγηση, αλλά και την καλλιέργεια ευρέως φάσματος

νοητικών δεξιοτήτων είναι ο συνδυασμός των τύπων άσκησης.

1 Βλ. Αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου, Ο.Ε..Δ.Β. 1997, σσ 24-27.

12

ΜΕΡΟΣ Α΄ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ Ο ΛΟΓΟΣ

13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Α΄ Μέρος του παρόντος τεύχους περιέχει το σώμα των ενδεικτικών

ασκήσεων, όπως είχε δημοσιευθεί στο πρώτο ενιαίο (για όλα τα Φιλολογικά

Μαθήματα) τεύχος του ΚΕΕ (αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ Λυκείου στα

Φιλολογικά Μαθήματα, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1997), για την ενότητα του Διαλόγου,

εκτός από ορισμένες διορθώσεις. Περιέχει επίσης παραδειγματικές ασκήσεις επί

αυτών των διδακτικών ενοτήτων του πρώτου τεύχους της Έκφρασης - Έκθεσης,

οι οποίες προτείνονται στον «Συμπληρωματικό οδηγό για τη διδασκαλία των

Φιλολογικών Μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ

1997, σσ. 113-121. Περιοριστήκαμε σ’ αυτά ακριβώς τα σημεία επειδή ο

διατιθέμενος σχολικός χρόνος δεν επαρκεί για τη συστηματική διδασκαλία

ολόκληρου του πρώτου μέρους του σχολικού εγχειριδίου. Άλλωστε, οι

προτεινόμενες ασκήσεις στα τεύχη του ΚΕΕ είναι πάντοτε ενδεικτικές.

Ειδικότερα, έχει καταβληθεί προσπάθεια ώστε οι ασκήσεις επί των ενοτήτων

«Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες» και «Ο Λόγος» να είναι σύμφωνες με το

ενιαίο πλαίσιο προγράμματος σπουδών για τη γλώσσα (Παιδαγωγικό

Ινστιτούτο, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1998) καθώς και με το ΠΔ 246/31-7-98.

Κλείνοντας την παρούσα εισαγωγή δεν είναι ίσως περιττό να επαναλάβουμε

ότι οι παρατηρήσεις και τα σχόλια των μάχιμων φιλολόγων σχετικά με την

αποτελεσματικότητα, τις αδυναμίες, τον βαθμό δυσκολίας και γενικά την

καταλληλότητα και τη χρησιμότητα των ασκήσεων δεν είναι απλώς επιθυμητά,

αλλά επιζητούμενα για την ανατροφοδότηση και τη βελτίωση του

υποστηρικτικού υλικού που εκπονείται στο ΚΕΕ.

14

TΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ

1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

1.1.1. Σχεδιάζετε με τους φίλους σας να ταξιδέψετε ως τουρίστες σε διάφορες

χώρες της Ευρώπης το ερχόμενο καλοκαίρι. Να μεταφέρετε σ’ αυτούς τους

φίλους σας (σε πλάγιο λόγο) τις συστάσεις που σας έδωσε:

α) ένας καθηγητής σας που αντιμετωπίζει θετικά τα σχέδιά σας και

β) η γιαγιά σας που είναι επιφυλακτική ως προς το εγχείρημα αυτό.

1.1.2. Ένας συμμαθητής σας αποφάσισε να συμμετάσχει στην ομάδα

παραδοσιακών χορών του δήμου σας, Τι θα γράφατε στο ημερολόγιό σας αν:

α) αντιμετωπίζατε τους παραδοσιακούς χορούς ως αναγκαία σύνδεση με τις

ρίζες μας και

β) τους θεωρούσατε ξεπερασμένους στην εποχή μας;

1.1.3. Αναλάβατε να γράψετε στην εφημερίδα του σχολείου ένα σύντομο άρθρο

για τη σχέση των εφήβων με την τηλεόραση. Τι θα γράφατε αν την

αντιμετωπίζατε:

α) ως πηγή πληροφόρησης και ψυχαγωγίας και

β) ως απώλεια χρόνου στο φορτωμένο καθημερινό πρόγραμμά σας;

1.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

1.2.1. Για κάθε μία από τις ακόλουθες περιπτώσεις να δώσετε μία λέξη ή φράση

που εκφράζει την οπτική του αντίστοιχου προσώπου.

(Παράδειγμα: Έκφραση-Έκθεση Α΄ τεύχος σ. 22)

15

Α. Ένας υπάλληλος γραφείου προσφέρει ένα δώρο στον διευθυντή του για την

ονομαστική του γιορτή. Πώς σχολιάζει την ενέργεια αυτή:

α) ο ίδιος ο διευθυντής που χαίρεται,

β) ένας συνάδελφός του που αντιμετωπίζει τα δώρα προς τους ανωτέρους με

καχυποψία,

γ) η σύζυγος του υπαλλήλου που υπολογίζει τα χρήματά της;

Β. Μια ομάδα μαθητών ζωγραφίζει ένα τοπίο σε έναν εξωτερικό τοίχο του

σχολείου που βρίσκεται σε πυκνοκατοικημένη συνοικία μιας πόλης. Τι λένε

όταν βλέπουν τη ζωγραφιά

α) μία μητέρα μαθητή που της αρέσει,

β) ένας περίοικος που διαφωνεί;

Γ. Ένας έφηβος αποφασίζει να ασχοληθεί επαγγελματικά με την κιθάρα.

Πώς χαρακτηρίζει αυτή την απόφαση

α) ο πατέρας του που είναι φιλότεχνος και

β) ένα συγγενικό πρόσωπο που σκέπτεται πρακτικά;

Δ. Τι σημαίνει η μελέτη ενός μαθήματος, π.χ. της Νεοελληνικής λογοτεχνίας για

α) έναν μαθητή που θέλει να είναι τυπικός και συνεπής σε όλες τις υποχρεώσεις

του,

β) έναν άλλο που αντιπαθεί το μάθημα και

γ) έναν τρίτο που το αγαπά ιδιαίτερα;

Ε. Πώς θεωρεί το παιχνίδι των παιδιών

α) ένας παιδοψυχολόγος,

β) μία μητέρα που ανησυχεί για την επίδοση του δικού της παιδιού στο σχολείο;

1.2.2. Οι ακόλουθες λέξεις διαφοροποιούνται σημασιολογικά ανάλογα με την

περίσταση και με το πρόσωπο που τις χρησιμοποιεί. Να γράψετε τι σημαίνουν

οι λέξεις σε κάθε περίσταση που δίνεται.

Α. Τράπεζα α) για έναν οικονομολόγο

16

β) για έναν ιερωμένο.

Β. Μυστήριο α) στο μάθημα των Θρησκευτικών

β) σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.

Γ. Κόσμος α) για έναν φυσικό επιστήμονα

β) για ένα καταστηματάρχη.

Δ. Κλίμακα α) στο Ωδείο

β) σε αρχιτεκτονικό γραφείο.

Ε. Χορός α) σε μια σχολή μπαλέτου

β) στο μάθημα της αρχαίας τραγωδίας.

ΣΤ. Ορχήστρα α) για έναν αρχαιολόγο σε μια ανασκαφή

β) για έναν μουσικό.

Ζ. Σκηνή α) για έναν αρχιτέκτονα που σχεδιάζει το κτήριο ενός θεάτρου

β) για ένα θεατρικό συγγραφέα

γ) για έναν παραθεριστή που του αρέσει η φυσική ζωή.

Η. Βήμα α) στην αίθουσα του Κοινοβουλίου

β) στο μάθημα της Γυμναστικής.

Θ. Πλαστικός α) στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης

β) σε κατάστημα παιχνιδιών.

1.2.3. Για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις να βρείτε δύο διαφορετικές

σημασίες και ορισμένες περιστάσεις όπου αυτές οι σημασίες θα ήταν

κατάλληλες να χρησιμοποιηθούν αντιστοίχως.

α) ασφάλεια, β) δορυφόρος, γ) έξοδος, δ) λόγος, ε) μάρτυρας, στ) οικονομία,

ζ) οίκος, η) ομολογία, θ) πλάστης, ι) ποιητής, ια) τάξη, ιβ) τύραννος.

1.2.4. Με τις ακόλουθες προτάσεις χαρακτηρίζει ένας συνήθως απαισιόδοξος

συνομιλητής σας συμβάντα και πρόσωπα με απορριπτική διάθεση. Πώς θα

περιγράφατε ή θα χαρακτηρίζατε εσείς τα ίδια συμβάντα και τα ίδια πρόσωπα

από τη θετική τους πλευρά;

Παράδειγμα: α) Κι άλλο τσιμέντο έπεσε στη γειτονιά.

17

β) Επιτέλους κτίστηκε το οικόπεδο με τα αγριόχορτα και

τα σκουπίδια.

Α. α) Ο μαθηματικός μας μιλάει αργά και βαρετά.

β) ............................................................................................................

Β. α) Ο υποψήφιος δήμαρχος ήταν όλο φλυαρία και υποσχέσεις.

β) ............................................................................................................

Γ. α) Μας μίλησε για τον υπολογιστή του και μάς έκανε επίδειξη γνώσεων.

β) ............................................................................................................

Δ. α) Στην εκδρομή ο φιλόλογος μάς ξεποδάριασε σε μια περιοχή με κάτι

αρχαίες κοτρόνες.

β) ............................................................................................................

Ε. α) Ο γιατρός με την ομιλία του για το κάπνισμα μάς τρομοκράτησε.

β) ............................................................................................................

ΣΤ. α) Η εμφάνιση της ποδοσφαιρικής μας ομάδας ντρόπιασε το σχολείο.

β) ............................................................................................................

Ζ. α) Ο βουλευτής της περιφέρειάς μας απαξίωσε να ασχοληθεί μαζί μας, όταν

τον επισκεφθήκαμε.

β) ............................................................................................................

Η. α) Ο Νίκος μάς ζάλισε με τα προσωπικά του.

β) ............................................................................................................

1.2.5. Δύο δημοσιογράφοι αναφέρονται σε γεγονότα της επικαιρότητας από

διαφορετική οπτική γωνία. Να εξηγήσετε σύντομα αυτές τις διαφορές.

Α. α) Με το κέντρο απεξάρτησης ναρκομανών που εγκαινιάστηκε χθες

αυξάνονται οι κίνδυνοι διακίνησης ναρκωτικών στην περιοχή.

β) Το κέντρο που θα περιθάλπει άτομα εξαρτημένα από τοξικές ουσίες

αποτελεί μία προσφορά στους νέους που χρειάζονται τη φροντίδα μας.

18

Β. α) Οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα διαδήλωσαν χθες το αίτημά τους για

αύξηση των αποδοχών τους.

β) Χάος προκάλεσαν στο κέντρο της πόλης ταραξίες με συνθήματα για

αύξηση μισθών.

Γ. α) Για να αποτρέψει πιθανά επεισόδια, η Αστυνομία επενέβη σε εκδηλώσεις

χούλιγκαν και επέβαλε την τάξη.

β) Αδικαιολόγητες συλλήψεις οπαδών που πανηγύριζαν ειρηνικά μετά τη

νίκη της ομάδας τους.

Δ. α) Εκκαθάριση της πλατείας από τα περιθωριακά στοιχεία επιχείρησε χθες ο

δήμαρχος.

β) Διωγμό εξαπέλυσε χθες ο δήμαρχος κατά των άστεγων και των

αλλοδαπών της πλατείας.

1.2.6. Να μετασχηματίσετε τα κείμενα του ακόλουθου πίνακα ανάλογα με

το πρόσωπο που μιλά κάθε φορά.

Α Β

α) Ένας ένοικος πολυκατοικίας με

ρατσιστικές αντιλήψεις:

«Η εγκατάσταση έγχρωμων

μεταναστών στην πολυκατοικία μας

μπορεί να μας δημιουργήσει

Ένας ένοικος με

αντιρατσιστική νοοτροπία:

19

προβλήματα και να υποβαθμίσει την

αξία των ακινήτων στην περιοχή.»

β) Ένας δήμαρχος:

«Η πλακόστρωση των ελεύθερων

χώρων του δήμου μας αποτελεί δείγμα

εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης της

περιοχής.»

Ένας δημότης λάτρης του

πράσινου:

γ) Ένας βιομήχανος ειδών διατροφής:

«Τα νέα προϊόντα μας περιέχουν όλα

εκείνα τα συστατικά που τα καθιστούν

νοστιμότερα και τα διατηρούν φρέσκα

για περισσότερες μέρες.»

Ένας ενημερωμένος

καταναλωτής που θέλει να

γνωρίζει τι αγοράζει:

δ) Ένας εκπρόσωπος βιομηχανίας:

«Αν καθυστερήσει κι άλλο η ρίψη των

αποβλήτων στη θάλασσα, η

επιχείρηση θα αντιμετωπίσει

προβλήματα και θα αναγκαστεί να

διακόψει τη λειτουργία της.»

Ένας εκπρόσωπος

οικολογικών οργανώσεων:

ΓΛΩΣΣΑ, ΟΜΙΛΙΑ, ΙΔΙΟΛΕΚΤΟΣ, ΥΦΟΣ


2.1.1. Μετά από την ομιλία, η οποία πραγματοποιήθηκε στο σχολείο σας, για τις

βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος το δεκαπενταμελές συμβούλιο συνεδρίασε

20

και ανάρτησε την ακόλουθη οδηγία στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου:

«Αφού το κάπνισμα, ενεργητικό και παθητικό, μας σκοτώνει καθημερινά λίγο

λίγο, εμείς που αγαπούμε τη ζωή, μαθητές και καθηγητές, οφείλουμε να το

αποφεύγουμε τουλάχιστον στους χώρους του σχολείου. Η τήρηση της σύστασης

αυτής είναι δική μας υπόθεση.» Να μετασχηματίσετε το κείμενο αυτό έτσι όπως

θα μιλούσε

α) ένας γιατρός στον ασθενή του σε ύφος επίσημο και αυστηρό και

β) ένας πατέρας στο γιο του που τον είδε να καπνίζει και τον συμβουλεύει

στοργικά και σε ύφος απλό και επιεικές.

2.1.2. Στο διήγημα του Σ. Τσίρκα «Το δέντρο» (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 392)

διαβάζουμε:

Και αμέσως κατάλαβα. Μαχαιρώναν το δέντρο! Ο άνθρωπος εκείνος έμπηγε

στην «καρδιά» του, εκεί που ο χοντρός κορμός χώριζε σαν παλάμη στέλνοντας τα

κλαδιά του προς όλες τις κατευθύνσεις, έμπηγε χτυπώντας βαριά ένα μεγάλο

λοστό. Σωστή δολοφονία!

Πώς θα διαμορφώνατε το κείμενο

α) σε μία επιστολή διαμαρτυρίας προς το δημοτικό συμβούλιο, αν εκείνος που

«μαχαίρωνε» το δέντρο ήταν ένας γείτονας που βρίσκει ότι το δέντρο τον

εμποδίζει να παρκάρει το αυτοκίνητό του και

β) σε ένα ποίημα που γράφετε το ίδιο βράδυ, ευαισθητοποιημένος/η από το

θέαμα;

2.1.3. Σε λίγες ημέρες φεύγετε για διακοπές ενός μηνός. Ο παπαγάλος, το

ψαράκι και τα φυτά σας χρειάζονται φροντίδα, η αλληλογραφία περισυλλογή.

Ένας φίλος ή μία φίλη και μία ηλικιωμένη γειτόνισσα προθυμοποιούνται να

βοηθήσουν και αποφασίζετε να αξιοποιήσετε και τις δύο προσφορές.

Ετοιμάζετε δύο αντίστοιχα σημειώματα, με τις ίδιες οδηγίες, αλλά κατάλληλο

κάθε φορά ύφος.

21

2.1.4. Μόλις φθάσατε στον πολυπόθητο τόπο διακοπών σας και

τακτοποιηθήκατε στον χώρο της διαμονής σας. Αμέσως στέλνετε κάρτες α) στη

μητέρα σας, β) στον διευθυντή της εταιρείας που εργάζεστε και γ) σε έναν

φίλο / μία φίλη σας με τα νέα από το ταξίδι και τις πρώτες εντυπώσεις από το

θέρετρο. Πώς διαμορφώνονται τα τρία κείμενα;

2.1.5. Η ημέρα για τη θεατρική παράσταση που ετοιμάζετε πυρετωδώς εδώ και

αρκετό καιρό πλησιάζει και οι προετοιμασίες κορυφώνονται. Παρουσιάζεται

μία ευκαιρία για έκτακτη πρόβα στον εκτός σχολείου χώρο όπου θα δοθεί η

παράσταση και αναλαμβάνετε να ειδοποιήσετε τηλεφωνικώς α) τον καθηγητή

που σκηνοθετεί το έργο, β) έναν συμμαθητή και φίλο σας που συμμετέχει και γ)

τον επιστάτη του κτηρίου. Τι λέτε στον καθέναν από αυτούς;


2.2.1. Μόλις μετακομίσατε σε ένα πιο ευρύχωρο σπίτι, όπου έχετε το δικό σας

δωμάτιο. Απολαμβάνοντας αυτήν την καινούργια κατάσταση αποφασίσατε να

αναρτήσετε μία επιγραφή στην πόρτα του δωματίου σας για να μη σας

ενοχλούν. Δοκιμάζετε διάφορες παραλλαγές της επιγραφής σε ύφος:

α) χιουμοριστικό ..........................................................................................

β) φιλικό ......................................................................................................

γ) αυστηρό - απειλητικό ...............................................................................

2.2.2. Αφού πέρασαν οι πρώτες ημέρες της σχολικής χρονιάς και ο μικρότερος

αδελφός σας συμπεριφέρεται ακόμη σαν να είναι σε διακοπές, προσπαθείτε να

του συστήσετε να αρχίσει τη μελέτη. Στην αρχή με ύφος ουδέτερο και έπειτα με

ύφος περιγραφικό. Ωστόσο, η προσπάθεια που αποδεικνύεται πιο

αποτελεσματική είναι η τρίτη, σε φιλικό ύφος. Να γράψετε τις τρεις αντίστοιχες

παραλλαγές της σύστασης.

22

2.2.3. Την Πρωτοχρονιά χαρίζετε βιβλία και γράφετε σ’ αυτά αφιερώσεις:

α) στον φίλο / τη φίλη σας που μοιράζεται πολλές ώρες μαζί σας, σε ύφος

λογοτεχνικό,

β) σε ένα συγγενή που τον συναντάτε συνήθως στις γιορτές, σε ύφος ουδέτερο

και

γ) σε ένα συνάδελφο του πατέρα σας του οποίου η νηφαλιότητα και η σοφία

σάς εντυπωσιάζουν, σε ύφος λόγιο.

2.2.4. Επιστρέφετε από το σχολείο, όπου ακούσατε μία ομιλία για τους

κινδύνους του καπνίσματος και δοκιμάζετε νοερά διάφορους τρόπους, για να

συστήσετε στον αγαπημένο σας παππού να μη καπνίζει, σε ύφος

α) σκληρό,

β) κομψό,

β) περιγραφικό και

γ) επιστημονικό.

2.2.5. Προετοιμάζετε μία πολυάνθρωπη συγκέντρωση στο σπίτι σας και

γράφετε τις προσκλήσεις σε ύφος

α) λογοτεχνικό,

β) χιουμοριστικό και

γ) ουδέτερο

ώστε να είναι κατάλληλες για τη φυσιογνωμία κάθε καλεσμένου, αλλά και με το

βαθμό οικειότητας που έχετε μαζί του.

2.2.6. Περνώντας από ένα παραθαλάσσιο θέρετρο συναντάτε τις ακόλουθες

πινακίδες, γραμμένες από ενοίκους της περιοχής:

α) Μη τολμήσετε να αφήσετε τα σκουπίδια σας εδώ. Θα έχετε συνέπειες.

β) Ευχαριστούμε που μεταφέρετε τα σκουπίδια σας στον πλησιέστερο κάδο (μετά

τη γωνία δεξιά).

γ) Δε θέλουμε τα σκουπίδια σου. Κάψ’ τα ή ρίξ’ τα στον κάδο.

δ) Όχι σκουπίδια εδώ.

23

Πώς χαρακτηρίζετε το ύφος της σύστασης σε κάθε πινακίδα; Ποιες

πληροφορίες είναι πιθανό να μάς δώσει κάθε διατύπωση σχετικά με τον

συντάκτη της (χαρακτήρας, μορφωτικό επίπεδο, πρόθεση);

2.2.7. Μαγειρέψατε ένα φαγητό ιδιαίτερα αλμυρό και οι οικείοι σας σχολιάζουν

κατά τη διάρκεια του γεύματος, ο καθένας με διαφορετικό ύφος:

α) κομψό: Μήπως κατά τύχη σού έπεσε λίγο περισσότερο αλάτι σήμερα στο φαγητό;

β) χαριτωμένο: .............................................................................................

γ) ουδέτερο: .................................................................................................

δ) αγενές: .....................................................................................................

2.2.8. Είναι η τέταρτη φορά που σάς τηλεφωνεί μία κυρία από λάθος. Να

μετασχηματίσετε την απάντηση που δίνετε, ώστε να εκφράζει το αντίστοιχο

ύφος, όπως διαμορφώνεται από την κλιμακούμενη ενόχληση.

α) χιουμοριστικό: Κάτι ξέρω κι εγώ από βρύσες, αλλά μάλλον δεν είμαι ο

υδραυλικός που ζητάτε.

β) κομψό: ....................................................................................................

γ) ουδέτερο: .................................................................................................

δ) αυστηρό: .................................................................................................

2.2.9. Έξω από το κατάστημα διαπιστώνετε ότι ο ταμίας κράτησε περισσότερα

χρήματα από την αξία του προϊόντος που μόλις αγοράσατε. Επιστρέφοντας

μέσα σκέφτεστε με ποιο ύφος να απευθυνθείτε στον ταμία.

α) χιουμοριστικό: Μου φαίνεται ότι σάς έκανα πλουσιότεροι κατά 500 δραχμές,

γιατί μου δώσατε λιγότερα ρέστα.

β) περιγραφικό: ............................................................................................

γ) ταπεινό: ...................................................................................................

24

2.2.10. Το μικρό σας αδελφάκι αναστατώνει συχνά το γραφείο σας και ψάχνει

τα συρτάρια χωρίς την άδειά σας. Κάθε φορά δοκιμάζετε διαφορετικό ύφος

στην παρατήρησή σας.

α) λόγιο: Η περιέργεια είναι ίδιον της νεαρής ηλικίας, μπορεί όμως να έχει

ολέθρια αποτελέσματα!

β) επιεικές: ...................................................................................................

γ) αυστηρό: ..................................................................................................

2.2.11. Με τις προτάσεις της στήλης Α διάφορα πρόσωπα περιγράφουν και

χαρακτηρίζουν στους οικείους τους ορισμένα πρόσωπα, πράγματα ή γεγονότα.

Πώς θα προσαρμόσουν τη διατύπωσή τους μιλώντας σε δημόσιο χώρο και σε

περιβάλλον όπου θα πρέπει να είναι διακριτικοί;

Παράδειγμα: α) Τα φαγητά στη γιορτή ήταν από εκείνα τα ανθυγιεινά που

αγοράζει κανείς έτοιμα.

β) Τα φαγητά στη γιορτή θα μπορούσαν να ήταν περισσότερο προ-

σεγμένα.

Α. α) Ο προϊστάμενός μας είναι ξεροκέφαλος και συντηρητικός.

β) ........................................................................................................

Β. α) Η θεατρική ομάδα του σχολείου αυτή τη φορά τα θαλάσσωσε.

β) ........................................................................................................

Γ. α) Πρέπει να είσαι ηλίθιος για να σου αρέσει αυτή η ταινία.

β) ........................................................................................................

Δ. α) Ένα νεόπλουτο στουρνάρι μου φαίνεται ο υποψήφιος γαμπρός.

β) ........................................................................................................

Ε. α) Το καλοκαίρι στην εξοχή μάς κουβαλήθηκε όλο το συγγενολόι.

β) ........................................................................................................

2.2.12. Να μετασχηματίσετε τα κείμενα του ακόλουθου πίνακα, ώστε να

εκφράζουν το ζητούμενο ύφος και να προσδιορίσετε ποιος και σε ποια

περίσταση είναι πιθανό να μιλάει κάθε φορά.

25

ΥΦΟΣ ΑΥΣΤΗΡΟ

Α) Δεν θα επιτρέψω σε κανέναν

και για κανένα λόγο να με

ενοχλήσει, όσο θα γράφω.

ΥΦΟΣ ΕΠΙΕΙΚΕΣ

Α΄)

Β) Β΄) Το φορτωμένο

πρόγραμμα του σχολείου

δεν του άφησε πολλά

περιθώρια για να

προετοιμαστεί στις

εξετάσεις της ξένης

γλώσσας κι έπειτα περνά

μια δύσκολη εφηβεία. Η

αποτυχία του, επομένως,

είναι δικαιολογημένη.

ΥΦΟΣ ΕΥΓΕΝΙΚΟ

Γ)

ΥΦΟΣ ΑΓΕΝΕΣ

Γ΄) Πιάσε μια σαλάτα και μια

πατάτες ακόμα.

ΥΦΟΣ ΕΠΙΣΗΜΟ / ΤΥΠΙΚΟ

Δ) Η επίδοση του μαθητή είναι

ικανοποιητική, παρόλο που

δεν καταβάλλει προσπάθεια

ανάλογη των ικανοτήτων

του.

ΥΦΟΣ ΟΙΚΕΙΟ / ΑΠΛΟ

Δ΄)

Ε) Ε΄) Από δω το φιλαράκι ο

Γιώργος, ο κολλητός μου

στο σχολείο.

2.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

26

2.3.1. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τις λέξεις : γλώσσα,

ιδιόλεκτος, ικανότητα λόγου, ομιλία (μία λέξη δεν θα χρησιμοποιηθεί).

Η ....................... είναι ένας κώδικας επικοινωνίας τον οποίο τα μέλη μιας

γλωσσικής κοινότητας μαθαίνουν από τη βρεφική τους ηλικία. Κάθε άτομο

χρησιμοποιώντας με το δικό του τρόπο τον κώδικα αυτό παρουσιάζει μια

προσωπική πλευρά της ............................. που ονομάζεται .............................

και ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο εκφράζεται και διαμορφώνει

την ......................... του. Κατά τον γλωσσολόγο Saussure, .........................

και .......................... δεν είναι ταυτόσημοι όροι, καθώς η πρώτη αναφέρεται στο

λόγο της γλωσσικής κοινότητας συνολικά, ενώ η δεύτερη αποτελεί τον ατομικό

λόγο καθενός. Η .......................... κατά τον ίδιο, μοιάζει με μια μουσική

συμφωνία, ενώ η ............................. αποτελεί τις εκτελέσεις της από τις διάφορες

ορχήστρες. Και όπως μια εκτέλεση ενός συμφωνικού έργου είναι καλή ή κακή

ανάλογα με τη μελέτη και την άσκηση της ορχήστρας, έτσι και η .........................

του καθενός μπορεί να βελτιωθεί ή να υποβαθμιστεί στο βαθμό που καλλιεργεί ο

ίδιος το γραπτό και προφορικό λόγο, διότι η ..........................διακρίνεται σε

προφορική και γραπτή.

2.3.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων

προτάσεων, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος

1. Ο γλωσσικός κώδικας χρησιμοποιείται μόνο

στη λήψη μηνυμάτων. 2. Ομιλία είναι ο τρόπος με τον οποίο κάθε άτομο

χρησιμοποιεί το γλωσσικό κώδικα. 3. Η γλώσσα μοιάζει με ένα λεξικό του οποίου αντίτυπα

χρησιμοποιεί κάθε μέλος της γλωσσικής κοινότητας. 4. Η γλώσσα διακρίνεται σε προφορική και γραπτή. 5. Η ιδιόλεκτος ενός ομιλητή δεν μπορεί να βελτιωθεί. 6. Ο προφορικός λόγος σήμερα δεν θεωρείται κατώτερος

από τον γραπτό.

27

2.3.3. Να κλιμακώσετε τις ακόλουθες προτάσεις σύμφωνα με το βαθμό

ευγενείας που εκφράζουν, σημειώνοντας τους αντίστοιχους αριθμούς (1 έως 5)

στα οικεία πλαίσια και αρχίζοντας από την πιο ευγενική διατύπωση.

α) Παρακαλώ, περάστε έξω.

β) Έξω γρήγορα!

γ) Θα μπορούσατε να περιμένετε στην αίθουσα αναμονής;

δ) Εδώ είναι γραφείο, δεν είναι αίθουσα αναμονής.

ε) Κύριε, μας εμποδίζετε στη δουλειά μας.

2.3.4. Ένας νέος καλεί ορισμένους καινούργιους φίλους στο πάρτι των

γενεθλίων του. Να συνδέσετε τις απαντήσεις που δέχεται (στήλη Α) με το ύφος

που εκφράζει καθεμιά (στήλη Β). Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.

Α Β

1. Μπα, βαριέμαι!

2. Αυτό το Σάββατο; Αχ, κρίμα, θα πάμε σ’

ένα γάμο.

3. Τυχεροί! Πάλι θα ξεφαντώσετε, ενώ έγώ

έχω διάβασμα.

4. Δυστυχώς, δεν θα μπορέσω.

5. Χλομό το βλέπω. Έπειτα έχω

προγραμματίσει άλλη έξοδο.

6. Χρόνια πολλά κι ευχαριστώ για την

πρόσκληση. Δυστυχώς όμως μένεις μακριά.

α) ευγενικό

β) φιλικό

γ) ουδέτερο

δ) αγενές

ε) χαριτωμένο

στ) κομψό

ζ) λαϊκό

28

2.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

2.4.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα

της στήλης Β (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις

επιλογές σας βάσει του ύφους των προτάσεων της στήλης Α.

Α Β

1. Με απαράμιλλο θάρρος και

αυταπάρνηση αφιέρωσε ολόκληρη τη

ζωή του στην ανακούφιση του

ανθρώπινου πόνου.

2. Γλωσσομαθής, συνεργάσιμος και

ταχύτατος στη λήψη των αποφάσεων.

3. Καλό παιδί και εντάξει τύπος μου

φάνηκε από την αρχή.

4. Η ανακαίνιση του σχολείου

ολοκληρώθηκε έγκαιρα χάρη στην

εποπτεία και προσωπική φροντίδα

του διευθυντή.

5. Οι απόφοιτοί μας ξεχωρίζουν για την

κατάρτιση και τους τρόπους τους.

α) Συστατική επιστολή

β) Φιλική συζήτηση

γ) Πανηγυρικός λόγος

δ) Ανακοίνωση

ε) Διαφημιστικό

φυλλάδιο

στ) Σχολική εφημερίδα

29

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

30

2.4.2. Να βρείτε ποιο από τα επίπεδα ύφους της στήλης Β (ένα

περισσεύει) εκφράζει κάθε τμήμα του κειμένου της στήλης Α. Να

δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α

ΚΕΙΜΕΝΟ

Β

ΕΠΙΠΕΔΑ

ΥΦΟΥΣ

1. Αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες, δεν

θα σας κουράσω με μακροσκελείς ομιλίες.

Μόλις χθες τελειώσαμε το βάψιμο των

τάξεων.

2. Λοιπόν προσέξτε καλά, μην ξαναπιάσω

κανέναν να λερώνει τους φρεσκοβαμμένους

τοίχους, γιατί αλίμονό του!

3. Πρέπει επιτέλους να μάθουμε να σεβόμαστε

την αισθητική και την καθαριότητα του

χώρου όπου περνάμε ένα μέρος της ζωής

μας.

4. Γιατί δε φτάνει που δε μας βοηθήσατε οι

περισσότεροι, παρά κοιτάζατε σα χαζοί και

ήσαστε και όλο κριτική από πάνω, αλλά είδα

σήμερα κι έναν μαντράχαλο του Γ2 να

πατάει με το ποδάρι του τον τοίχο.

5. Αυτά βλέπουν και οι μικροί της Α΄ και

δικαιολογημένα κάνουν τα ίδια.

6. Ξέρω ότι είμαστε ζωηρά αλλά καλά παιδιά

και δεν χρειάζονται εκφοβισμοί και τιμωρίες.

Με λίγη καλή διάθεση μπορούμε να

διατηρήσουμε καθαρό και πολιτισμένο το

α) επιεικές

β) αγενές

γ) υποκριτικό

δ) αυστηρό

ε) οικείο/ φιλικό

στ) τυπικό

ζ) απειλητικό

31

χώρο που με τόσο κόπο ανακαινίσαμε.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

32

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ


3.1.1. Η γιαγιά έχει τη γνώμη ότι όλοι σε μια οικογένεια πρέπει να συμμετέχουν

στις δουλειές του σπιτιού. Πώς συμβουλεύει

α) τα εγγόνια της (ένα αγόρι και ένα κορίτσι)

β) τη μητέρα τους για τη στάση που πρέπει να κρατήσει απέναντί τους;

3.1.2. Ένα σχολείο αναγκάζεται προσωρινά να λειτουργήσει με υπεράριθμα

τμήματα μαθητών, επειδή οι υπάρχουσες αίθουσες δεν επαρκούν και οι νέες

πρόκειται να παραδοθούν σε δύο μήνες. Πώς ο διευθυντής του σχολείου

ενημερώνει για το πρόβλημα

α) τον δήμαρχο, που είναι υπεύθυνος για την ολοκλήρωση του έργου

β) τους γονείς και κηδεμόνες και

γ) τους μαθητές;

3.1.3. Πριν από τον κρίσιμο αγώνα μπάσκετ της Κυριακής μεταξύ δύο μεγάλων

ομάδων ο προπονητής μιλά για τις προοπτικές της νίκης

α) στους παίκτες του,

β) στους παράγοντες της ομάδας,

γ) στα ΜΜΕ.

Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα (έως 40 λέξεις το καθένα).

3.1.4. Ένας ηλικιωμένος κύριος συμβουλεύει διαδοχικά

α) έναν συνομήλικό του και

β) τον εγγονό του

να υιοθετήσουν τους κανόνες της υγιεινής ζωής. Να γράψετε τα αντίστοιχα

κείμενα.

3.1.5. Μία υπάλληλος γραφείου αντιμετωπίζει μεγάλο φόρτο εργασίας. Πώς

εκφράζει προφορικά το πρόβλημά της

α) στο κοινό που περιμένει να εξυπηρετηθεί,

33

β) στον προϊστάμενο της υπηρεσίας της,

γ) στον συνδικαλιστικό της σύλλογο;

34


3.2.1. Σε μια εργασία για το σπίτι στο μάθημα της Ιστορίας, όπου

χρησιμοποιείτε κείμενα-πηγές, συναντάτε το ακόλουθο κείμενο. Ποιο είναι το

περιεχόμενό του στην Κοινή Νεοελληνική;

Εις τα χίλια ουκτακόσια εικοσιέναν ισηκώστηκάσιν οι Μουραϊτηδοι στουμ

Μουριάν εις τον πόδιν κατά πάνου στουν Ντούρκουν ντουβ βασιλλιάν, γιατί ’εν

αμπούραινάσιν να βαστάξουν πλιον εις τα ζουλούμια κι εις την ντυραννίαν

ντουν Ντουρκών, κι είπασι: «Για που θα λιφθιρουθούμουν, για που θα

χαθούμουν αφ’ της γης του προύσουπουν».

(Ιδίωμα του Λιβισιού της Λυκίας)

3.2.2. α) Ένας γιατρός σάς δίνει τις ακόλουθες συμβουλές. Πώς τις μεταφέρετε

στους οικείους σας σε πλάγιο και απροσχεδίαστο λόγο;

Να αποφεύγεις τα εστιατόρια των γρήγορων γευμάτων, ιδιαίτερα τα έτοιμα

γεύματα με ζωικές τροφές αγνώστου προελεύσεως, παντός είδους τηγανητά, τα

ζαχαρούχα αναψυκτικά και τα φαγητά με υψηλή περιεκτικότητα τεχνητών

χρωστικών ουσιών και γενικά χημικών προσμείξεων.

β) Απευθύνετε την ακόλουθη έκκληση προφορικά στους συμμαθητές σας.

Έπειτα μεταφέρετε το περιεχόμενο των λόγων σας στον πίνακα

ανακοινώσεων του σχολείου. Να γράψετε το κείμενο αυτής της γραπτής

σύστασης.

Βρε παιδιά, τι κατάσταση είναι αυτή, μη βρομίζετε τον τόπο! Νa τα καλάθια

των σκουπιδιών. Δεν είμαστε κανίβαλοι!

γ) Η ακόλουθη περίοδος προέρχεται από ομιλία ενός παιδοψυχολόγου στους

γονείς των παιδιών ενός νηπιαγωγείου. Πώς αποδίδει αυτά τα λόγια μία

μητέρα στη φίλη της που δε γνωρίζει πολλά από Ψυχολογία;

Η ζωγραφική αποκαλύπτει το υποσυνείδητο και προσφέρει εκφραστικές

δυνατότητες στα παιδιά, ιδιαίτερα σ’ εκείνα της προσχολικής και της πρώτης

σχολικής ηλικίας.

35

δ) Στο μετεωρολογικό δελτίο ακούτε την ακόλουθη πρόγνωση. Πώς τη

μεταφέρετε στη φίλη σας που δεν πρόλαβε να ακούσει και εκφράζει το

σχετικό ενδιαφέρον, επειδή ετοιμάζεται για εκδρομή;

Για αύριο προβλέπεται αιθρία, αλλά τοπικά θα υπάρχουν νεφώσεις με

πιθανότητα βροχής. Η θερμοκρασία θα σημειώσει σταδιακή πτώση.

3.3. Ερώτηση συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού παρατηρήσετε το ακόλουθο σκίτσο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που

ακολουθούν.

α) Σε ποιες περιστάσεις δεν θα μπορούσε ο μικρός της ιστορίας μας «να τα

βγάλει πέρα με τέσσερις λέξεις»; Να αναφέρετε τουλάχιστον τρεις και να

δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

β) Ποιο είναι το ύφος της τελευταίας περιόδου σ’ αυτό το σκίτσο (χιουμοριστι-

κό, αυστηρό, σοβαρό, ειρωνικό κτλ.);

γ) Νομίζετε ότι το πρόβλημα που επισημαίνει ο σκιτσογράφος είναι υπαρκτό

ανάμεσα στους συνομηλίκους σας ή και στα μικρότερα παιδιά; Να

δικαιολογήσετε την απάντησή σας.


3.4.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στους όρους της στήλης Α και στους

ορισμούς της στήλης Β. (Ένας ορισμός δεν θα χρησιμοποιηθεί.)

Α Β

α) Διάλεκτος 1. Κάθε φράση της ελληνικής γλώσσας που

36

β) Ιδίωμα

γ) Ιδιωτισμός

δ) Ιδιωματισμός

αποτελεί ιδιαίτερη έκφραση με

μεταφορική σημασία.

2. Γεωγραφική γλωσσική διαφοροποίηση με

έντονες αποκλίσεις από την Κοινή Νέα

Ελληνική. Δεν είναι εύκολα κατανοητή

από τους άλλους ομιλητές.

3. Μικρότερη διαφοροποίηση που δεν

εμποδίζει την κατανόηση.

4. Ο ιδιαίτερος τρόπος ομιλίας κάθε

ανθρώπου.

5. Κάθε γλωσσικό στοιχείο ιδιώματος ή

διαλέκτου.

3.4.2. Να συμπληρώσετε κάθε κενό με την κατάλληλη λέξη από αυτές που

δίνονται. (Μία λέξη θα χρησιμοποιηθεί τρεις φορές.)

ιδίωμα ιδιωματισμός ιδιωτισμός διάλεκτος

............................ ονομάζουμε μια γλωσσική ποικιλία διαδεδομένη σε μεγάλη

έκταση που παρουσιάζει έντονες αποκλίσεις από την Κοινή Νεοελληνική,

ενώ ............................. μια μικρότερη γλωσσική διαφοροποίηση που δεν

εμποδίζει την κατανόηση από τους άλλους ομιλητές. Συχνά

αποκαλούμε ........................ και μια ποικιλία της γλώσσας που έμεινε

ακαλλιέργητη. ............................. είναι κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό,

γραμματικό, συντακτικό, λεξιλογικό) που είναι άγνωστο στην Κοινή

Νεοελληνική, που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας με μεταφορική συνήθως

σημασία. ............................ και .......................... συναποτελούν και

τροφοδοτούν την ελληνική γλώσσα.

3.4.3. Να γράψετε σε κάθε κατηγορία της στήλης Β τους αριθμούς των

παραδειγμάτων της στήλης Α που αντιστοιχούν.

37

Α Β

1. Σύντεκνε, σκουτελοβαρίσκω σου!

2. Πουρνό πουρνό ξεκίνησε

3. Την έδωσα το βιβλίο

4. Κούνια που σε κούναγε

5. Κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα

6. Έγινε καπνός

7. Ω ουρανέ, μη βρέξεις πλιο και κάνε μου τη χάρη

8. Θα φάει το κεφάλι του

9. Βράκανε τα κουτσία;2

10. Ήβρε τ’ αθάνατο νερό

11. Τους έκανε τη ζωή ποδήλατο

12. Σκοτώνεται στη δουλειά

13. Κάθισε, μη κάθεσαι όρθιος

14. Δεν είχε ανάκαρα να πάει παραπέρα

15. Τον πήρανε μυρωδιά

16. Αντέστε στα σπίτια σας

17. Ξεραθήκαμε στα γέλια

18. -Μας έφτακε, λέει το παιδί. -Περβάτα και δε μας

φτάνει.

19. Κοπανιά, πετάχτηκε από τη θέση του και πήγε και

τον ήβρε

20. Θα πάω να βρω τον Μάουκα, ...που έχει μες το

τσούρμο του νησιώτες Ναουσαίοι, όλο λεβέντες νέοι.

α) Ιδιωματισμός

β) Ιδιωτισμός

3.4.4. Να αντιστοιχίσετε κάθε φράση της στήλης Α με τον ομιλητή -στη στήλη

Β- ο οποίος είναι πιο πιθανό να τη χρησιμοποιήσει, ιδιαίτερα κατά την εργασία

του (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει).

Α Β

2 Η φράση σημαίνει «Βράσανε τα κουκιά;» και προέρχεται από τα Μέγαρα.

38

ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΙΘΑΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1. Η ικανοποίηση του αιτήματος

2. Η ανάκαμψη της οικονομίας

3. Κάμψη του κορμού δεξιά

4. Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι

5. Ο δρόμος της εγκράτειας και της αρετής

6. Παραλαβή νέων απορριματοφόρων και

κάδων ανακύκλωσης

7. Το κηπάριο στην πρόσοψη

8. Αστραφτερή λάμψη, ονειρεμένη

καθαριότητα

9. Η εκφορά του λόγου, η μουσική των

προτάσεων

α) Καθηγητής

φυσικής

αγωγής

β) Δήμαρχος

γ) Συνδικαλιστής

δ) Συντάκτης

διαφημιστικών

κειμένων

ε) Ιερωμένος

στ) Ποιητής

ζ Αρχιτέκτονας

η Πρωθυπουργός

θ) Σκηνοθέτης

θεάτρου

ι) Αρτοποιός


3.5.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων

σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας

στις περιπτώσεις γ), ε) και ζ).


α) Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες είναι οι μορφές

που παίρνει η γλώσσα καθώς εξελίσσεται με

την πάροδο του χρόνου.

39

β) Η πολυμορφία που παρουσιάζει μια γλώσσα αντικατοπτρίζει την κοινωνία

ου τη χρησιμοποιεί. γ) Η ύπαρξη πολλών διαλέκτων διασπά την ενότητα της γλώσσας και

υποβαθμίζει την ποιότητά της. δ) Η εμφάνιση των διαλέκτων και των ιδιωμάτων είναι

αποτέλεσμα της καθημερινής επικοινωνίας και της στε-

νής επαφής των μελών της γλωσσικής κοινότητας. ε) Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα δεν έχουν ιδιαίτερη αξία,

απλώς προσθέτουν άχρηστες λέξεις στο λεξιλόγιο

μιας γλώσσας.

στ) Η επικράτηση της Κοινής Νεοελληνικής στα Μ.Μ.Ε.

σήμερα περιορίζει τη χρήση των διαλέκτων και τείνει

να τις εξαφανίσει.

ζ) Δεν χρησιμοποιούνται ιδιωματικές λέξεις σε επίσημα

έγγραφα.

η) Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα διδάσκονται διεξοδικά

στα σχολεία.

Δικαιολόγηση ..............................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

................................................................................................................

40

................................................................................................................

3.5.2. Να βρείτε ποιο από τα επαγγέλματα της στήλης Β είναι πιθανό να ασκεί

κάθε ομιλητής της στήλης Α. Ένα επάγγελμα της στήλης Β δεν θα

χρησιμοποιηθεί. Ορισμένες από τις προτάσεις της στήλης Α θα μπορούσαν να

αντιστοιχούν σε δύο από τα επαγγέλματα της στήλης Β. Να εντοπίσετε μία

τέτοια περίπτωση και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Α Β

1. Μείναμε αρόδο δυο εβδομάδες και περιμέναμε

τη λάντζα να μας φέρει το ταχυδρομείο.

2. Αν η μητέρα σας κρατήσει την ψιλή κυριότητα

του ακινήτου, τότε δεν μπορείτε να το

πουλήσετε χωρίς τη συγκατάθεσή της.

3. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ένα κύμα

χαρακτηρίζεται από δύο αριθμούς: την

ταχύτητα και το μήκος του.

4. Οι πολλαπλές τομές σ’ αυτή την αξονική

τομογραφία εγκεφάλου εμφανίζουν

συγκεντρώσεις ασβεστίου.

5. Εδώ έχουμε μία αναπαράσταση της

εσωτερικής αυλής του μεγάρου της Πύλου.

6. Τα πολλά τεμάχια λίθων και ελεφαντόδοντου

που βρίσκονται διεσπαρμένα σε διάφορα

σημεία του ανακτόρου και των σπιτιών

υποδηλώνουν ότι ένα τμήμα του ανθρώπινου

δυναμικού ασχολήθηκε με την τέχνη του

α) αυτοκινητιστής

β) δικηγόρος

γ) γιατρός

δ) αρχιτέκτονας

ε) αρχαιολόγος

στ) ναυτικός

ζ) φυσικός

η) μαθηματικός

41

λιθοξόου ή του μικρογλύπτη.

7. Πρέπει να εξακριβώσουμε από πού

προέρχεται ο θόρυβος του κινητήρα στις

χαμηλές στροφές και να βρούμε πού γίνεται

διαρροή λαδιού.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3.5.3. Να βρείτε ποιος και σε ποια περίσταση είναι πιθανότερο να πει ή να

γράψει τα ακόλουθα κείμενα, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να

δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α. Αυτό το μοντέλο εφοδιάστηκε με ανεξάρτητες αναρτήσεις μπρος και πίσω, ενώ

τα άλλα αυτοκίνητα της κατηγορίας του αρκούνται σε πίσω άξονα με

υστερούντες βραχίονες. Εξάλλου σημειώθηκαν εξαιρετικά επίπεδα πρόσφυσης

στις γρήγορες στροφές και ικανοποιητική αποτελεσματικότητα στην απόσβεση

των κραδασμών.

α) Μαθητής της έκτης Δημοτικού που περιγράφει σε

συμμαθητή του το καινούργιο αυτοκίνητο του πατέρα του,

β) Η γιαγιά του μαθητή μιλώντας σε φίλη της που βλέπει

φωτογραφία του αυτοκινήτου σε περιοδικό,

γ) Ο μηχανολόγος πατέρας του σε συνάδελφό του

την ώρα της εργασίας,

δ) Εκφωνητής σε ραδιοφωνική διαφήμιση.

42

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

Β. Μπαίνει, που λέτε, ξαφνικά στην επίθεση, σουτάρει προς τη σέντρα, του

’ρχεται πίσω η μπάλα, αυτός φεύγει μπροστά, ντριμπλάρει, ξανασουτάρει

καρφί στο δοκάρι! Φοβερή φάση!

α) Αθλητικός συντάκτης σε κεντρικό τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων, β) Ο ίδιος συντάκτης σε φιλική συζήτηση,

γ) Ο Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού σε συνέντευξη τύπου,

δ) Δικηγόρος που υπερασπίζεται τον πελάτη του στο δικαστήριο.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

Γ) Είναι σομόν από ταφτά και οργαντίνα, με γιακαδάκι μπεμπέ, μανίκι φούσκα,

και δαντελίτσα στο στρίφωμα.

α) Ένας πατέρας που περιγράφει στους φίλους του το φόρεμα

που αγόρασε η κόρη του,

β) Ένας δημοσιογράφος σε γραπτή ανταπόκριση της ετήσιας

δεξίωσης για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας,

γ) Μία κυρία που συνομιλεί με μια συνάδελφό της στο γραφείο,

δ) Μία ποιήτρια στην τελευταία της ποιητική συλλογή.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

..........................................................................................................................

43

Δ) Από τις μέχρι τώρα κρατήσεις δωματίων στα ξενοδοχεία και θέσεων στα

πάσης φύσεως συγκοινωνιακά μέσα από το εξωτερικό προς την Ελλάδα,

αναμένεται ότι η τουριστική κίνηση της χώρας μας φέτος θα είναι ιδιαιτέρως

σημαντική. Οι αρμόδιες υπηρεσίες καταβάλλουν κάθε προσπάθεια, ώστε η

προσφορά υπηρεσιών προς τους επισκέπτες της χώρας μας να είναι υψηλού

επιπέδου.

α) Αρμόδιος υπουργός σε δημοσιογράφο κατά τη διάρκεια

συνέντευξης,

β) Ιδιοκτήτρια ενοικιαζόμενων δωματίων προς συνάδελφό της

σε φιλική τους συζήτηση,

γ) Λιμενεργάτης προς συνάδελφό του κατά τη διάρκεια

αναμονής πλοίου με τουρίστες,

δ) Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε

επερώτησή του στη Βουλή.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

..........................................................................................................................

ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ


4.1.1. Το δεκαπενταμελές συμβούλιο του σχολείου προτείνει μια φιλανθρωπική

επίσκεψη των μαθητών σε ένα χωριό S.O.S. την περίοδο των Χριστουγέννων.

Α) Για την πραγματοποίηση της πρότασης αυτής χρειάζεται να γραφούν τα

ακόλουθα κείμενα, ένα από τα οποία αναλαμβάνετε να συντάξετε:

44

α) η σχετική αίτηση με την οποία ζητάτε μέσω του διευθυντή του σχολείου

άδεια από τον προϊστάμενο του οικείου Γραφείου Δευτεροβάθμιας

Εκπαίδευσης,

β) το πρακτικό της συνεδρίασης του δεκαπενταμελούς, όπου ελήφθη η σχετική

απόφαση,

γ) η ανακοίνωση με την οποία καλείτε τους συμμαθητές να συμμετάσχουν στη

συγκέντρωση χρημάτων και ειδών πρώτης ανάγκης,

δ) επιστολές (i) προς τον σύλλογο γονέων και κηδεμόνων των μαθητών του

σχολείου και (ii) προς τους επιχειρηματίες της περιοχής για τη συνδρομή

τους σ’ αυτή την προσπάθεια,

ε) το πρακτικό του δεκαπενταμελούς με τον τελικό απολογισμό της

φιλανθρωπικής σας δραστηριότητας.

Β) Πώς ανακοινώνετε προφορικά στους γονείς σας την απόφασή σας να

συμμετάσχετε ενεργά σ’ αυτή την πρωτοβουλία;

Γ) Να γράψετε σ’ ένα γράμμα προς έναν φίλο ή μία φίλη τις εμπειρίες και τα

συναισθήματά σας από την οργάνωση και την πραγματοποίηση της

επίσκεψης.

4.1.2. Το δεκαπενταμελές συμβούλιο προτείνει την έκδοση σχολικής

εφημερίδας ή περιοδικού. Σάς αναθέτουν να συντάξετε ένα από τα ακόλουθα

κείμενα:

α) μία ανακοίνωση - πρόσκληση προς τους μαθητές με την οποία ζητείται η

συνεργασία τους,

β) το κείμενο της προκήρυξης του μειοδοτικού διαγωνισμού για την ανάδειξη

του τυπογραφείου που θα αναλάβει την έκδοση,

γ) το κείμενο της διαφήμισης της έκδοσης σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό,

45

δ) μία επιστολή - αίτηση προς το δημοτικό ή το κοινοτικό συμβούλιο για την

ενίσχυση της έκδοσης.

4.1.3. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης σχολικής χρονιάς το σχολείο σας

συμμετείχε σε ένα πρόγραμμα εκπαιδευτικών ανταλλαγών με ένα σχολείο από

χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φέτος αποφασίσατε να προβείτε στην

αδελφοποίηση των δύο σχολείων. Να συνθέσετε ένα από τα ακόλουθα κείμενα:

α) Μία επιστολή προς το σχολείο αυτό, με την οποία θα του γνωστοποιείτε την

πρόθεσή σας (και η οποία αργότερα θα μεταφραστεί για να σταλεί).

β) Μία ανακοίνωση στον πίνακα ανακοινώσεων, μετά την ολοκλήρωση της

διαδικασίας.

γ) Μία σύντομη είδηση στον τοπικό τύπο.

δ) Μία προσχεδιασμένη προφορική παρουσίαση των ενεργειών σας στον

υπουργό Παιδείας, από τον οποίο θα ζητάτε, με την ευκαιρία, τη σύνδεση

του σχολείου σας με το διαδίκτυο (internet), για την καλύτερη επικοινωνία

με το σχολείο του εξωτερικού.

4.1.4. Ο σύλλογος των καθηγητών αποφάσισε τη συμμετοχή του σχολείου σε

πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού, γυαλιού και αλουμινίου, υπολογίζοντας, φυ-

σικά, στη δική σας συμμετοχή. Μία ομάδα μαθητών στους οποίους ανήκετε προ-

θυμοποιήθηκαν να δραστηριοποιηθούν. Να γράψετε δύο από τα εξής κείμενα:

α) Ανακοίνωση του προγράμματος στους μαθητές.

β) Επιστολή - αίτηση προς τους καταστηματάρχες ή και επιχειρηματίες της

περιοχής, για να προμηθεύσουν το σχολείο με τους απαραίτητους κάδους ως

χορηγοί.

γ) Ενημερωτικά φυλλάδια για τους μαθητές και τους κατοίκους της περιοχής,

σχετικά με την αναγκαιότητα και τα αποτελέσματα της ανακύκλωσης.

δ) Οδηγίες χρήσης των κάδων, για να επικολληθούν πάνω σ’ αυτούς.


4.2.1. Βρίσκεστε σε ένα εστιατόριο και ακούτε ορισμένα λόγια από τη

συζήτηση που διεξάγεται στο τραπέζι πίσω σας. Από τα ακόλουθα λεγόμενα τι

46

συνάγετε σχετικά με την ηλικία, το επάγγελμα, το μορφωτικό επίπεδο του

ομιλητή, καθώς και για τη σχέση του με τον συνομιλητή του;

Το σκέφτηκα, μη φοβάσαι. Πρέπει να σταματήσω τώρα που με βαστάνε ακόμα

τα πόδια μου. Μπορείς πια να αναλάβεις τη δουλειά μόνος σου, στρωμένη είναι,

δόξα τβ θεβ, δεν θα αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες που είχα εγώ, όταν ξεκίνησα με

δανεικά. Έχω βρει και ένα σπίτι στο νησί, να έχουμε όλοι την ησυχία μας. Στη

μητέρα σου δεν το έχω πει ακόμη.


4.3.1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Α) Το θεατρικό έργο που θα ανεβάσουμε διαδραματίζεται σε μια γειτονιά. Ο

Γιώργος ανέλαβε να ζωγραφίσει τις προσόψεις των σπιτιών. Θα ασχοληθεί

αποκλειστικά με τη(ν)

α) τοιχογραφία γ) σκηνογραφία, β) τοπιογραφία, δ) νωπογραφία

του έργου.

Β) Τα γκράφιτι στους τοίχους του σχολείου μας είναι μια σύγχρονη μορφή

α) νωπογραφίας, γ) τοιχογραφίας, β) ακουαρέλας, δ) σκηνογραφίας.

Γ) Αρκετοί συμμαθητές μας τα καταφέρνουν στο σχέδιο γι’ αυτό στην

εφημερίδα του σχολείου έχουμε αρκετές

α) ακουαρέλες, γ) τοπιογραφίες, β) θαλασσογραφίες, δ) γελοιογραφίες.

Δ) Στο μάθημα των Καλλιτεχνικών συνειδητοποίησα μόλις προχθές ότι οι

ζωγραφιές με νερομπογιές που φτιάχνω τόσα χρόνια είναι

α) νωπογραφίες, γ) ακουαρέλες, β) τοπιογραφίες, δ) θαλασσογραφίες.

47

Ε) Μια δύσκολη τεχνική στην τοιχογραφία όπου ζωγραφίζουν πάνω στον υγρό

ασβέστη, όσο αυτός διατηρεί την υγρασία ονομάζεται

α) τοπιογραφία, γ) θαλασσογραφία, β) ακουαρέλα, δ) νωπογραφία.

4.3.2. Στις ακόλουθες προτάσεις οι υπογραμμισμένες λέξεις άλλοτε

χρησιμοποιούνται σωστά και άλλοτε εσφαλμένα. Να σημειώσετε Χ στο

αντίστοιχο πλαίσιο και στη συνέχεια να αντικαταστήσετε κάθε λανθασμένη

λέξη με την αντίστοιχη σωστή.


α) Στις δημοπρασίες έργων τέχνης που γίνονται στο

Λονδίνο οι ερασιτέχνες όλου του κόσμου σπεύδουν

να αγοράσουν σπάνια δημιουργήματα. ................................................................................

β) Οι Μέδικοι της Αναγέννησης ήταν δεξιοτέχνες

και χρηματοδότησαν πολλούς καλλιτέχνες της εποχής,

για να μπορέσουν να φιλοτεχνήσουν τα έργα τους. ................................................................................

γ) Παρά την ηλικία του ο νεαρός παίζει υπέροχα βιολί!

Τον χαρακτηρίζουν ως τον νεότερο κομψοτέχνη της

ορχήστρας. ................................................................................

δ) Με ερασιτέχνες μόνο δεν είναι εφικτό να προχωρή-

σουν οι εργασίες, χρειάζονται ειδικευμένοι τεχνίτες. ................................................................................

ε) Δεν έχει σπουδάσει αρχαιολογία, έχει όμως πολλές

γνώσεις πάνω στην επιστήμη. Είναι ένας φιλότεχνος

αρχαιολόγος. ................................................................................

στ) Κάθε κόσμημα από τα χέρια του είναι προσεγμένο

μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Στη δουλειά του

θεωρείται κομψοτέχνης. ................................................................................

48

4.3.3. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας το κατάλληλο

ουσιαστικό από αυτά που δίνονται στις παρενθέσεις :

α) Οικονομική.............(συμβολή, ενίσχυση, προστασία) 200.000 δραχμών

προσέφερε η κοινότητα στους πλημμυροπαθείς.

β) Τα έσοδα λειτουργίας του συλλόγου καλύπτονται από τις ετήσιες οικονομικές

.......................(ενισχύσεις, αρωγές, συνδρομές ) των μελών του.

γ) Χωρίς την κρατική ..................................... (προστασία, υποστήριξη,

συνδρομή) θα ήταν αδύνατον να ολοκληρωθεί το έργο.

δ) Ανέλπιστη ................................... (συμβολή, επικουρία, συνδρομή) για την

αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης της επιχείρησης αποτέλεσε η

χορήγηση δανείου.

ε) Η οικογένειά του τού πρόσφερε την αναγκαία ηθική ...............................

(ενίσχυση, επικουρία, συμπαράσταση) στις δύσκολες στιγμές της ζωής του.

στ) Η ...................................... (συμβολή, αρωγή, ενίσχυση) των κατοίκων στην

άμεση κατάσβεση της πυρκαγιάς ήταν καθοριστική.

4.3.4. Στις ακόλουθες προτάσεις να αντικαταστήσετε το ρήμα βοηθώ με το

κατάλληλο συνώνυμο από αυτά που δίνονται στον πίνακα (ένα περισσεύει).

ενισχύω παραστέκομαι επικουρώ

εξυπηρετώ υποστηρίζω ωφελώ

α) Οι συγγενείς και οι φίλοι τους βοήθησαν ................. ολόψυχα στις δύσκολες

στιγμές, γι’ αυτό και αντιμετωπίζουν πάλι με αισιοδοξία τη ζωή.

β) Εφόσον ο πατέρας του αρνήθηκε να τον βοηθήσει ................. οικονομικά για

να αγοράσει ένα μηχανάκι, εκείνος αποφάσισε να εργαστεί το καλοκαίρι για

να εξοικονομήσει το ποσόν.

γ) Τι ταλαιπωρία! Ώρες πηγαινοερχόμουν από γραφείο σε γραφείο και κανείς

υπάλληλος δεν μπόρεσε να με βοηθήσει..................

49

δ) Είναι πολύ αγαπημένα αδέλφια. Ο μεγάλος πάντοτε βοηθά ................. τον

μικρότερο, όταν ο δεύτερος έχει προβλήματα με τους φίλους του.

ε) Η εντατική προπόνηση την παραμονή του αγώνα δεν βοήθησε .................

καθόλου την επίδοση της ομάδας.


4.4.1. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες δηλώσεις σημειώνοντας Χ στο

αντίστοιχο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α) Την αναγγελία ενός δελτίου θυέλλης:

α) λακωνική, γ) ενδιαφέρουσα, β) διαφωτιστική, δ) έκτακτη.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Β) Τη ραδιοφωνική ανακοίνωση που ακούσατε: «Ο κ. Χ. Που παραθερίζει στη

Σκιάθο παρακαλείται να επικοινωνήσει με τους οικείους του για οικογενειακή

του υπόθεση.»:

α) διαφωτιστική, γ) επίσημη, β) επείγουσα, δ) ενδιαφέρουσα. Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Γ) Τη δήλωση του υπουργού για την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει την

τιμή των εισιτηρίων στις αστικές συγκοινωνίες

α) ενδιαφέρουσα, γ) λακωνική, β) επίσημη, δ) έκτακτη. Δικαιολόγηση....................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

50

Δ) Τη δήλωση ενός δημοφιλούς τραγουδιστή στα Μ.Μ.Ε.: «Σταματώ το

τραγούδι!»:

α) διαφωτιστική, γ) λακωνική, β) επείγουσα, δ) επίσημη. Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Ε) Την ανακοίνωση μιας εταιρείας αυτοκινήτων: «Οι κάτοχοι αυτοκινήτων

μάρκας Χ, μοντέλου GTI, παραγωγής 1997 παρακαλούνται να επισκεφθούν την

αντιπροσωπία μας με το αυτοκίνητό τους για δωρεάν επισκευή, επειδή έχει

παρατηρηθεί κατασκευαστική βλάβη στο σύστημα διεύθυνσης των οχημάτων.»:

α) ενδιαφέρουσα, γ) επίσημη, β) λακωνική, δ) διαφωτιστική. Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4.4.2. ........Να χαρακτηρίσετε κάθε κείμενο της στήλης Α ως προς το είδος του,

χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της στήλης Β (ένα από αυτά τα στοιχεία

περισσεύει). Έπειτα να εξετάσετε αν ορισμένα κείμενα μπορούν να

αντιστοιχούν σε δύο είδη της στήλης Β. Να εντοπίσετε μία τέτοια περίπτωση

και να τη δικαιολογήσετε.

ΚΕΙΜΕΝΟ /

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ3

ΕΙΔΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. Δείτε τα σίριαλ που γίνονται διεθνή μπεστ σέλλερ.

Για να Σαγηνεύσουν ταυτόχρονα χριστιανούς και α) αθλητικού

3 Το κείμενο 1) προέρχεται από επιφυλλίδα του Κ. Γεωργουσόπουλου στον ημερήσιο τύπο και είναι ελαφρά συντομευμένο. Το κείμενο 2) προέρχεται από άρθρο του Α. Γαλδαδά στον εβδομαδιαίο τύπο. Το κείμενο 4) ανήκει στο βιβλίο του J. Boardman Αρχαία Ελληνική τέχνη, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1979, σ. 126. Το κείμενο 5) είναι του Ν. Καζαντζάκη - από τον Καπετάν Μιχάλη-, το κείμενο 6) προέρχεται από το βιβλίο του R. Drews Η έλευση των Ελλήνων, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1997, σ. 206. Το κείμενο 8) είναι από το βιβλίο του A. S. Neil Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1972, σ. 13. Το κείμενο 10) είναι του Ε. Παπανούτσου από το βιβλίο Πρακτική Φιλοσοφία. Τα υπόλοιπα κείμενα είναι «κατασκευασμένα» για τις ανάγκες της άσκησης.

51

μουσουλμάνους, φτωχούς και πλούσιους,

αναλφάβητους και πτυχιούχους, μικρούς και

μεγάλους, άνδρες και γυναίκες, δεν έχουν ίχνος

ηθικής, παράδοσης, φιλοσοφίας, ιστορικής μνήμης,

έχουν μόνο διάφορα απροσδόκητα, για να συντηρούν

το ενδιαφέρον.

2. Αντίθετα από ό,τι πιστεύει ο κόσμος, οι

μικροοργανισμοί δεν «ψοφούν» από το κρύο, γι’

αυτό έχουμε περισσότερες ιώσεις κατά τη διάρκεια

του χειμώνα. Το ίδιο συμβαίνει και μέσα στα ψυγεία.

Τα βακτηρίδια και άλλοι επιβλαβείς για τον

άνθρωπο μικροοργανισμοί Δεν σκοτώνονται με τη

μεγάλη ψύξη. Απλώς επιβραδύνεται ο μεταβολισμός

τους.

3. Έχουμε κάτι στα μέτρα σας. Ξέρουμε ακριβώς τι

θέλετε. Μια οθόνη με όλα τα πλεονεκτήματα των

«μεγάλων ιντσών», αλλά με πολύ μικρότερον όγκο

και χαμηλότερο κόστος.

4. Ο ντόπιος ασβεστόλιθος με τον οποίο χτίστηκε ο ναός

του Δία στην Ολυμπία ήταν καλυμμένος με μια

στρώση γύψου. Η οροφή πάντως και τα γλυπτά έγιναν

από εξαιρετικό παριανό μάρμαρο.

5. Ανέβαινε, κατέβαινε, βούλιαζε μέσα του η Κρήτη.

Δεν ήταν νησί· ήταν ένα θεριό που κείτουνταν στη

θάλασσα· ήταν η Γοργόνα, η αδερφή του

Μεγαλέξαντρου, που θρηνούσε και φουρτούνιαζε το

Πέλαγο.

6. Η ιδέα πως κάποιος μπορούσε να μεταφέρει άλογα

με πλοία το 1.600 π.Χ. ίσως φανεί παράλογη, αλλά

σχολιασμο

ύ

β)

αποδεικτικ

ό

γ)

αφηγηματικ

ό

δ)

διαφημιστικ

ό

ε)

επιστημονι

κό

στ) ιστορικό

ζ) κριτικό

52

προφανώς αυτό ακριβώς έγινε. Αργότερα, την εποχή

του Ομήρου, το κοινό του δεν δυσκολευόταν

καθόλου να φαντάζεται τους αχαιούς ήρωες να

μεταφέρουν τ’ άλογά τους στην Τροία.

7. Είμαστε αποφασισμένοι να μην υποχωρήσουμε στη

διεκδίκηση των δίκαιων αιτημάτων μας.

8. Σ’ ένα από τα έργα μας, που παιζόταν από πολύ

μικρά παιδιά, παρουσιαζόταν μια σκηνή, στην οποία

μια συντροφιά δειπνούσε. Το γεγονός ότι είχαν

σερβιριστεί αληθινά φαγητά στη σκηνή στοίχισε

αρκετό χρόνο και κόπο στον υποβολέα μέχρι να

επαναφέρει τα παιδιά στη συνέχιση της παράστασης·

είχαν ολότελα ξεχάσει το κοινό που τους

παρακολουθούσε και έτρωγαν ό,τι υπήρχε στο πιάτο.

9. Οφείλουμε στα παιδιά μας μια καλύτερη

εκπαίδευση, τους οφείλουμε το δικαίωμα στην

εργασία, τους οφείλουμε μια πιο ισχυρή οικονομία,

αλλά και μια δικαιότερη κοινωνία και μια πιο γνήσια

δημοκρατία.

10. Τι είναι η φιλία; «Εύνοια» φυσικά -λέγει ο

Αριστοτέλης· να έχεις δηλαδή καλές διαθέσεις

απέναντι σ’ έναν άνθρωπο, να επιζητείς τη

συντροφιά του, να θέλεις την ευτυχία του.

11. Τα παιδιά που έχουν γεννηθεί τα τελευταία 10-

20 χρόνια έχουν μεγαλώσει χρησιμοποιώντας

τηλεόραση και υπολογιστές. Άρα αυτά τα τεχνολογικά

επιτεύγματα ανήκουν στον κόσμο τους.

η)

λογοτεχνικό

θ)

περιγραφικό

ι)

πολιτικό /

ρητορικό

ια)

συνδικαλι-

στικό

ιβ)

φιλοσοφικό

53

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΩ

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ


5.1.1. Υποθέστε ότι συμμετέχετε σε μία τηλεοπτική συζήτηση, ως εκπρόσωπος

του μαθητικού κόσμου, με θέμα τη σχέση των νέων με την τηλεόραση και

γενικά τα μέσα επικοινωνίας. Να αναπτύξετε σε προσχεδιασμένο προφορικό

λόγο και σε δύο παραγράφους με αιτιολόγηση και με υλικό (πληροφορίες,

συλλογισμούς) από το κείμενο του Μ. Πλωρίτη (Έκφραση-Έκθεση σσ 136-138)

την άποψη που εκφράζεται στο κείμενο κατά την οποία

Η υπερτελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτόχρονα μια υπόσχεση

ελευθερίας και μια απειλή καινούργιας δουλείας.

5.1.2. Χρησιμοποιώντας στοιχεία (: πληροφορίες, συλλογισμούς, παραδείγματα)

από τα κείμενα των σελίδων 143-145 τους Α΄ τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσης

να συνθέσετε δύο παραγράφους υποστηρίζοντας ότι

Ο αναλφαβητισμός είναι πρόβλημα κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό.

Το κείμενό σας πρόκειται να δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα που

ανακοινώνει την ίδρυση βραδινών τμημάτων γλωσσικής διδασκαλίας στο Δήμο

ή στην Κοινότητα όπου ανήκετε.

54


5.2.1. Να διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις

που έπονται σχετικά με τη λογική δομή και τη νοηματική οργάνωσή του.

Η επίδραση της τηλεόρασης

Οι σχέσεις των παιδιών και των νέων με την τηλεόραση προκαλούν συχνά

μεγάλη ανησυχία σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, είναι μάλλον υπερβολικό

να αποδίδονται όλα τα στραβά της εποχής στο τηλεοπτικό μέσον.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, η τηλεόραση κατηγορείται -και μάλιστα με έντονο

φανατισμό, όταν πρόκειται για τα παιδιά- ότι καταστρέφει τη φαντασία, προκαλεί

τη βία, υποσκάπτει την οικογενειακή ζωή, εμποδίζει την ανθρώπινη επικοινωνία

και πολλά άλλα. Η τηλεόραση είναι αυτό το μαγικό κουτί που τα καθηλώνει, τα

εμποδίζει να αναπτύξουν άλλες χρήσιμες δραστηριότητες και, κυρίως, να

ασχοληθούν με τα μαθήματά τους, να «ανοίξουν και κανένα βιβλίο».

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η άγονη αντιπαράθεση τηλεόρασης-βιβλίου τείνει

να εγκαταλειφθεί. Γενική είναι η τάση παραδοχής ότι κάθε μέσον έχει τα

ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, τις ιδιαίτερες λειτουργίες του, εξυπηρετεί

διαφορετικούς σκοπούς και καλλιεργεί διαφορετικές δεξιότητες. με αυτή την

έννοια, θα ήταν προτιμότερο να αναζητήσουμε αλλού ερμηνείες για το πώς

συμβαίνει η πλειονότητα (50-60%) των παιδιών από όλα τα κοινωνικά στρώματα

να μη διαβάζει κανένα εξωσχολικό βιβλίο στον ελεύθερο χρόνο. Είναι πράγματι

απορίας άξιο, αν αναλογιστούμε ότι το βιβλίο αποτελεί το κυριότερο και σχεδόν

αποκλειστικό μέσον γνώσεων και πληροφοριών στο ελληνικό εκπαιδευτικό

σύστημα. Είναι πράγματι απορίας άξιο το γεγονός ότι οι περισσότεροι νέοι δεν

γνωρίζουν την πρακτική της ανάγνωσης παρά μόνο στο πλαίσιο των κανόνων που

επιβάλλει το σχολείο και, βεβαίως, δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει «απόλαυση

του κειμένου». Το εκπαιδευτικό σύστημα αποτυγχάνει συνολικά και συστηματικά

να καλλιεργήσει μια ουσιαστική επιθυμία για το διάβασμα που να συνοδεύει ως

αυθόρμητη επιλογή τα άτομα στην εκτός σχολείου ζωή τους.

55

Είναι απλοϊκό να πιστεύουμε ότι η τηλεόραση είναι υπεύθυνη γι’ αυτό το

φαινόμενο. Και τούτο επειδή ποτέ στην ιστορία δεν κυκλοφόρησαν τόσα πολλά

βιβλία, όπως επίσης ποτέ στην ιστορία ο σχολικός θεσμός δεν υπήρξε

ισχυρότερος και μαζικότερος από ό,τι στην εποχή της τηλεόρασης. Συνεπώς,

πρέπει να ασχοληθούμε με τα βαθύτερα εκείνα αίτια που οδηγούν στην απόρριψη

του βιβλίου από μια μεγάλη μερίδα των παιδιών αντί να περιοριζόμαστε στην

ανακάλυψη «αποδιοπομπαίων τράγων».(Κείμενο της Αλεξάνδρας Κορωναίου από τον εβδομαδιαίο τύπο,

συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο)

α) Ποια είναι η θέση-απόφανση της συντάκτριας; Σε ποιο / ποια σημεία του

κειμένου την προβάλλει;

β) Πώς διευκρινίζει / επεξηγεί αυτή τη θέση;

γ) Με ποια στοιχεία (: πληροφορίες, δεδομένα, συλλογισμούς) αιτιολογεί τη

θέση;

δ) Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;

5.2.2. Να συμπληρώσετε τα ελλείποντα τμήματα των ακόλουθων επιχειρημάτων /

συλλογισμών.

Α) α) Ο Θαλής, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας είναι Ίωνες φιλόσοφοι.

β) Οι Ίωνες φιλόσοφοι είναι Προσωκρατικοί.

γ)..................................................................................................................

Β) α) Η πίεση χρόνου οδηγεί σε άγχος και επιθετική συμπεριφορά.

β) Οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων ζουν υπό πίεση χρόνου.

γ)..................................................................................................................

Γ) α) Οι περισσότεροι επιμελείς μαθητές εισάγονται στην τριτοβάθμια

εκπαίδευση.

β)..................................................................................................................

γ) Η Μαρία είναι πιθανό να εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Δ) α) ..................................................................................................................

56

β) Η Ελένη παίρνει συχνά ηρεμιστικά χάπια.

γ) Άρα η Ελένη είναι πιθανό να εθιστεί στα ηρεμιστικά χάπια που παίρνει

συχνά.

Ε) α) Ο γιος του γείτονά μας τραυματίστηκε χθες οδηγώντας μηχανάκι

απρόσεκτα και χωρίς κράνος.

β) Ο αδελφός μου οδηγεί μηχανάκι απρόσεκτα και χωρίς κράνος.

γ) ..................................................................................................................

5.3. Ερώτηση αντικειμενικού τύπου

Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στους συλλογισμούς της στήλης Α και

στους όρους της στήλης Β.

Α

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Β

ΕΙΔΟΣ

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ

1. Αυτός ο σκηνοθέτης διαλέγει καλούς

ηθοποιούς. Η Μαρία συμμετέχει στην

παράστασή του, άρα είναι καλή ηθοποιός.

2. Ο νέος διευθυντής έχει απαρχαιωμένες

ιδέες. Είναι ηλικιωμένος. Όλοι οι

ηλικιωμένοι έχουν απαρχαιωμένες ιδέες.

3. Οι γλωσσομαθείς έχουν μεγάλη

πιθανότητα να βρουν δουλειά. Ο Νίκος

είναι γλωσσομαθής. Άρα έχει μεγάλη

πιθανότητα να βρει δουλειά.

4. Οι χώρες με μεγάλα ποσοστά αναλφάβητων

δεν αναπτύσσονται οικονομικά. Οι

περισσότερες αφρικανικές χώρες έχουν

μεγάλα ποσοστά αναλφάβητων. Αυτές οι

α) Παραγωγικός

(από το γενικό

στο ειδκό)

β) Επαγωγικός

(από το ειδικό

στο γενικό)

γ) Αναλογικός

(από το ειδικό

στο ειδικό)

57

χώρες δεν αναπτύσσονται οικονομικά.

5.4. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Να επιβεβαιώσετε να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων,

σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Έπειτα να διορθώσετε τις προτάσεις

που θεωρείτε λανθασμένες.


α) Για να υποστηρίξεις μιαν άποψη δεν χρειάζεται να

την αιτιολογήσεις, αλλά να συγκινήσεις και

να εντυπωσιάσεις τους ακροατές. β) Τα παραδείγματα, οι συλλογισμοί και τα επιχειρή-

ματα μπορούν να λέγονται ή να γράφονται με

τη διατύπωση και τη σειρά που μάς έρχεται στο νου. γ) Ένας καθηγητής και ένας μαθητής χρειάζονται

τους ίδιους κανόνες οργάνωσης του λόγου, όταν

υποστηρίζουν τις απόψεις τους. δ) Για να είναι πειστικό ένα κείμενο επιχειρημάτων,

πρέπει να εκφωνείται χωρίς καμία χειρονομία ή

διακύμανση της φωνής.

ε) Διάταξη του κειμένου επιχειρημάτων σημαίνει

οργάνωση του κειμένου.

στ) Η τέχνη να πείθεις για τις απόψεις σου άρχισε να

μελετάται πριν από λίγα χρόνια.

Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

58

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Ο ΛΟΓΟΣ

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

6.1. Ερώτηση σύντομης απάντησης

Να συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα αναφέροντας πλεονεκτήματα και

μειονεκτήματα του γραπτού και του προφορικού λόγου.

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ

ΛΟΓΟΣ

ΓΡΑΠΤΟΣ

ΛΟΓΟΣ

ΠΛΕΟΝΕ-

ΚΤΗΜΑΤΑ

1. Μπορείς να ζητήσεις

εξηγήσεις από τον

ομιλητή για τα

λεγόμενά του τη

στιγμή της ομιλίας

του.

2. ...................................

.......

...................................

.......

3. ...................................

.......

...................................

.......

1. Μπορείς να

επιστρέψεις στο

κείμενο όσες φορές

θέλεις ή χρειάζεται.

2. ..................................

.......

..................................

......

3. ..................................

......

..................................

......

59

ΜΕΙΟΝΕ-

ΚΤΗΜΑΤΑ

1. Όταν είναι εντελώς

αυθόρμητος μπορεί να

έχει ανακρίβειες,

υπερβολές και

ελλείψεις.

2. ...................................

.......

...................................

.......

3. ...................................

.......

...................................

.......

1. Δεν μπορείς να

ζητήσεις δι-

ευκρινίσεις από τον

συγγραφέα για τα

γραφόμενά του, ενώ

διαβάζεις.

2. ..................................

......

..................................

......

3. ..................................

......

..................................

......


6.2.1. Να σημειώσετε δίπλα στο κάθε είδος λόγου στη στήλη Α τα γράμματα

της στήλης Β που αντιστοιχούν.

Α Β

Προφορικός

λόγος

α) Χρησιμοποιεί κυρίως υποτακτική σύνδεση.

β) Είναι αναλυτικότερος και λιγότερο

ανακριβής.

γ) Παρουσιάζει ελλειπτικές προτάσεις και

φράσεις ανολοκλήρωτες.

60

Γραπτός λόγος

δ) Έχει φροντισμένη σύνταξη

ε) Χρησιμοποιεί συνήθως παρατακτική

σύνδεση.

στ) Είναι εφήμερος και δεν μπορεί να

συγκρατηθεί αναλλοίωτος στη μνήμη

ζ) Είναι επιμελημένος και συνήθως

προσχεδιασμένος.

η) Συνοδεύεται και από άλλα γνωρίσματα της

ομιλίας παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά.

θ) Παρουσιάζει επεξεργασμένο λεξιλόγιο.

ι) Παρουσιάζει προχειρότητα στην έκφραση.


προτάσεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.


α) Ο προφορικός λόγος είναι κατώτερος από τον γραπτό β) Στον προφορικό λόγο συχνά διορθώνουμε την έκφρασή

μας τη στιγμή που μιλάμε. γ) Ο προφορικός λόγος απαιτεί πυκνότητα νοημάτων. δ) Στον γραπτό λόγο υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία και

αριθμός συνδετικών και μεταβατικών λέξεων. ε) Μία ομιλία στη γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι παρά-

δειγμα προσχεδιασμένου προφορικού λόγου.

Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ


7.1.1. Ας υποθέσουμε ότι στην ωριαία συνεδρίαση του τμήματός σας

παρατηρήθηκε το φαινόμενο να μιλούν ταυτόχρονα πολλοί ομιλητές. Να

61

γράψετε μία παράγραφο, τονίζοντας τις συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς στην

αποτυχία του διαλόγου.

7.1.2. Κάθε φορά που προσπαθείτε να εκφράσετε τη γνώμη σας, σε ένα

συγκεκριμένο πρόσωπο, αντιμετωπίζεστε με ειρωνεία. Προσπαθήστε να δείξετε

σε μία παράγραφο πώς αυτή η στάση δεν ευνοεί το διάλογο μεταξύ σας.

7.1.3. Ένας ηλικιωμένος συγγενής σας ακούει πάντοτε με προσοχή τη γνώμη

σας, χωρίς να σας διακόπτει. Να δείξετε σε μία παράγραφο κατά πόσο η στάση

του αυτή διευκολύνει τη μεταξύ σας επικοινωνία.

7.1.4. Έχετε διαπιστώσει ότι, όταν συζητάτε με ένα συγκεκριμένο φίλο σας,

σχεδόν πάντοτε συμφωνείτε μεταξύ σας. Προσπαθήστε να επισημάνετε τα αίτια

της επιτυχίας του διαλόγου σας, σε μία παράγραφο.

7.1.5. Να δώσετε ένα παράδειγμα σύντομου διαλόγου (ερώτηση - απάντηση),

όπου θα παρέχονται ανεπαρκείς πληροφορίες.

7.1.6. Να δώσετε ένα παράδειγμα σύντομου επιτυχημένου διαλόγου.

7.1.7. Να δώσετε ένα παράδειγμα σύντομου αποτυχημένου διαλόγου.

7.1.8. Αφού επιλέξετε δύο από τις παρακάτω ερωτήσεις, να δώσετε σε κάθε

περίπτωση μία απάντηση που να περιέχει σκόπιμη ασάφεια.

Πώς τα πήγες, σήμερα, στα Μαθηματικά;

Τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου;

Θα είσαι στο σπίτι το απόγευμα;

Ποιο παιδί έριξε τη μπάλα κι έσπασε το τζάμι;

Στοίχισε ακριβά το καινούριο σας αυτοκίνητο;

Να περάσω από το γραφείο σας, αύριο, για να συζητήσουμε;

Πότε, επιτέλους, θα μας επισκεφθείτε;

7.1.9. Αφού επιλέξετε μία από τις παρακάτω ερωτήσεις, να δώσετε: α) μία

απάντηση που να επιτυγχάνει την επικοινωνία και β) μία που να τη διακόπτει.

Ποια τμήματα θα επισκεφθούν, αύριο, το Μουσείο;

62

Ποιος από τους τρεις άρχισε πρώτος τη φασαρία;

Με ποιο μέσο θα πάτε στη Θεσσαλονίκη;

Πόσο καιρό θα μείνετε στο Παρίσι;

Σε ποιο θέατρο θα ανεβάσουν την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη;

7.1.10. Να γράψετε μία ερώτηση για κάθε απάντηση από τις παρακάτω και να

επισημάνετε σε ποιους διαλόγους διαταράσσεται η επικοινωνία:

α - Αύριο, το μεσημέρι

β - Ίσως

γ - Πιθανόν

δ - Αρίστευσε!

ε - Στη Σαντορίνη

στ - Κάποιο πρόβλημα

ζ - Έτσι κι έτσι

7.1.11. Να αναφέρετε ονομαστικά τις ιδιότητες που πρέπει να έχει ένας

διάλογος, για να διεξάγεται με επιτυχία.

7.1.12. Συμπληρώστε τα κενά στο διάλογο με δικές σας προτάσεις, ώστε να

δημιουργηθεί μια ιστορία χιουμοριστική:

Χάλασε πια ο κόσμος, κυρία Μαρία μου!

......................................................

Δεν έμαθες;

......................................................

Ότι ................................................

Σοβαρά; Μη μου το λες!

63

.....................................................

Και τώρα τι θα γίνει;

7.1.13. Πώς πρέπει να λειτουργήσουν πομπός και δέκτης, ώστε να επιτύχουν

την αμοιβαία επικοινωνία;

7.1.14. Με ποιους τρόπους ο συγγραφέας σε ένα λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να

αποδώσει το λόγο των ηρώων του;

7.1.15. Ποια στοιχεία χρησιμοποιεί ο συγγραφέας προκειμένου να αποδώσει με

φυσικότητα το λόγο των ηρώων του; Σχολιάστε τα.

7.1.16. Για ποιο λόγο σε ένα θεατρικό κείμενο σχεδόν παραλείπονται τα

παραγλωσσικά και τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας;

7.1.17. Προσπαθήστε να προσδιορίσετε με ακρίβεια τις υποκειμενικές

προϋποθέσεις που πρέπει να τηρηθούν, ώστε ένας διάλογος να επιτύχει το στόχο

του. (Να χρησιμοποιήσετε 100 - 120 λέξεις).


7.2.1. Ο πεζόδρομος της γειτονιάς σας έχει μετατραπεί σε χώρο στάθμευσης

αυτοκινήτων. Γράψτε ένα φανταστικό διάλογο, όπου οι δύο πλευρές, κάτοχοι

Ι.Χ. και παιδιά, συγκρούονται. Τέλος, απευθυνθείτε με επιστολή προς το

Δημοτικό Συμβούλιο εκθέτοντας τις απόψεις σας, για να παραμείνει ο χώρος

ελεύθερος.

7.2.2. Ο δρόμος που περνάει έξω από το σχολείο σας είναι ταχείας

κυκλοφορίας. Στην παρέμβασή σου σε συζήτηση γονέων, μαθητών, καθηγητών,

64

προσπάθησε να δώσεις επαρκείς πληροφορίες για τους κινδύνους που

διατρέχουν οι μαθητές.

7.2.3. Το Δεκαπενταμελές Μαθητικό Συμβούλιο του Λυκείου σας θέλει να

διοργανώσει μια εκδήλωση, το Σαββατόβραδο, μέσα στο σχολείο. Ο

Λυκειάρχης διατηρεί επιφυλάξεις. Γράψτε το μεταξύ τους διάλογο, όπου θα

γίνεται φανερό ότι ο Λυκειάρχης προσπαθεί να μονοπωλήσει το λόγο.

7.2.4. Τον τελευταίο καιρό δημιουργήθηκε μια παρεξήγηση με κάποιο φίλο σας.

Να γράψετε ένα διάλογο, με τον οποίο θα προσπαθείτε να αποκαταστήσετε τις

διαπροσωπικές σας σχέσεις, παραδεχόμενοι με ειλικρίνεια τα σφάλματά σας.

7.2.5. Ένας συμμαθητής σας εκφράζει συχνά ρατσιστικές αντιλήψεις. Κάθε

συνομιλία μαζί του καταλήγει σε σύγκρουση. Γράψτε ένα διάλογο, όπου θα

προσπαθείτε να τον αντικρούσετε διατηρώντας παράλληλα την αυτοκυριαρχία

σας.

7.2.6. Ένας συγγενής σας είναι πολύ ισχυρογνώμων, όταν υποστηρίζει ότι οι

νέοι σήμερα δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα, γιατί τα βρίσκουν όλα έτοιμα.

Γράψτε ένα διάλογο μαζί του, όπου θα προσπαθείτε να τον πείσετε με ευγένεια

να αλλάξει γνώμη.

7.2.7. Δυο επιβάτες τσακώνονται στο λεωφορείο. Αφηγηθείτε τον υποτιθέμενο

μεταξύ τους διάλογο, προσπαθώντας να αποδώσετε τα εξωγλωσσικά και τα

παραγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας τους.

7.2.8. Να δώσετε ένα παράδειγμα αποτυχημένου διαλόγου ανάμεσα σε δύο

φίλους επιλέγοντας ένα από τα παρακάτω θέματα: α) το είδος της μουσικής που

προτιμούν, β) την αθλητική τους ομάδα, γ) κάτι άλλο παρεμφερές. Έπειτα, να

επισημάνετε σε μία παράγραφο τους λόγους της αποτυχίας του.

7.2.9. Συχνά οι νέοι παραπονούνται για την αδυναμία επικοινωνίας με τους

γονείς τους που οφείλεται στην απουσία δημιουργικού διαλόγου ανάμεσά τους.

65

Να εκθέσετε τις απόψεις σας για τους λόγους που, κατά τη γνώμη σας,

προκαλούν αυτό το πρόβλημα και τους τρόπους που μπορεί να αντιμετωπιστεί

απευθυνόμενος με γράμμα σας προς ένα φίλο/η που αντιμετωπίζει παρόμοια

κατάσταση με τους γονείς του/της.

7.2.10. Στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα η διδασκαλία πρέπει να στηρίζεται

κυρίως στο διάλογο. Σε σχετικό ερώτημα δημοσιογράφου νεανικού περιοδικού

εκθέτετε τις εμπειρίες σας από τις μέχρι σήμερα μεθόδους διδασκαλίας που

αντιμετωπίσατε και προτείνετε τρόπους για την αποτελεσματική χρήση του

διαλόγου στη διδακτική πράξη.

7.2.11. Με αφορμή μια διένεξη που είχατε με κάποιον/α φίλο/η σας του

εκθέτετε σε γράμμα τις απόψεις σας για τους λόγους που καθιστούν ένα διάλογο

αναποτελεσματικό και προτείνετε τρόπους με τους οποίους μπορεί να

αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

7.2.12. Ένα περιοδικό ασχολούμενο με τα προβλήματα στις οικογενειακές

σχέσεις διερευνά ειδικότερα και διεξοδικότερα τις συνέπειες της απουσίας

επικοδομητικού διαλόγου στη σχέση γονέων και εφήβων, τόσο για τους ίδιους,

όσο και για την ομαλή ζωή ολόκληρης της οικογένειας. Για το σκοπό αυτό

καλεί τους εφήβους να συνδράμουν στην έρευνα αυτή αποστέλλοντας κείμενά

τους, τεσσάρων - πέντε παραγράφων, στα οποία να εκθέτουν σε πλάγιο λόγο τις

σκέψεις τους για το ζήτημα αυτό.

7.2.13. Συμμετέχοντας ως ομιλητές σε εκδήλωση του δήμου σχετική με τα

προβλήματα που δημιουργεί η αθρόα εισρροή αλλοδαπών στην ελληνική

κοινωνία, να εκθέσετε τις απόψεις σας για τη συμβολή του διαλόγου στην

επίλυση αυτών των προβλημάτων και γενικότερα στη προσέγγιση και

συνεργασία των λαών μεταξύ τους.

7.2.14. Παίρνοντας αφορμή από την παρακολούθηση μιας τηλεοπτικής

συζήτησης στην οποία διαπιστώσατε επίφαση διαλόγου, να αποστείλετε ένα

κείμενο στον εν λόγω τηλεοπτικό σταθμό, όπου με νηφαλιότητα να εκθέτετε τις

66

απόψεις σας για τους λόγους που οδηγούν συνήθως τον τηλεοπτικό διάλογο σε

αναποτελεσματικότητα, αλλά και τις προτάσεις σας για επικοδομητικότερη

αξιοποίησή του στις τηλεοπτικές εκπομπές στο μέλλον.

7.2.15. Στην εποχή μας παρατηρείται έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου στις

σχέσεις των νέων μεταξύ τους. Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση, σε ποιους

λόγους θα αποδίδατε το γεγονός και ποιες λύσεις θα προτείνατε, αν

συμμετείχατε ως ομιλητές στη Βουλή των Εφήβων;

7.2.16. Αν σας καλούσε κάποιος τηλεοπτικός σταθμός για να μιλήσετε σε

εκπομπή του με θέμα: «Ο διάλογος ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων σε

όλους τους τομείς της ζωής», τι θα λέγατε για να πείσετε ότι η σωστή του

λειτουργία επιτυγχάνεται με την ελευθερία του λόγου, το δημοκρατικό κλίμα

και γενικά τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών; Το κείμενο στο οποίο θα

βασιστείτε να είναι περίπου πέντε παραγράφων.


7.3.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων

σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:


α) Πιστεύω ότι δε θα αποκαλύψει τίποτε. Είναι

πολύ λακωνικός. β) Πάντα κατορθώνει και μας αποστομώνει.Είναι

ετοιμόλογος. γ) Αυτός ο νεαρός είναι, πράγματι, αυθάδης. Διαρκώς

λέει μεγάλα λόγια. δ) Γίνεται τόσο πειστικός με τα επιχειρήματά του,

ώστε πάντοτε συμφωνούμε με τη γνώμη του. ε) Πόσο εχέμυθος ήταν ο παππούς! Μιλούσε τόσο

όμορφα που μας γοήτευε.

67


προτάσεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:


α) Όποιος έχει περισσότερες γνώσεις πάνω σε

ένα θέμα, έχει το δικαίωμα να μονοπωλεί το λόγο. β) Όταν μιλούν ταυτόχρονα οι συνομιλητές, ο διάλογος

γίνεται πιο ενδιαφέρων. γ) Επιτυχημένος είναι ο διάλογος μόνο όταν στο τέλος

οι συνομιλητές συμφωνούν. δ) Τα έντονα εξωγλωσσικά στοιχεία μπορεί να από-

σπάσουν την προσοχή των συνομιλητών από

τα λεγόμενα. ε) Όταν η σχέση πομπού και δέκτη λειτουργεί αμφί-

δρομα, ο διάλογος είναι αποτυχημένος. στ) Οι ατέρμονες συζητήσεις δεν είναι δείγμα

γόνιμου διαλόγου

7.3.3. Να συμπληρώσετε τα κενά στις επόμενες προτάσεις με μία από τις λέξεις:

συνέδριο, συνέλευση, συνεδρίαση, συμβούλιο, σύσκεψη, συνδιάσκεψη,

συνομιλία, συζήτηση.

Η νέα οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συζητηθεί

σε ........................... κορυφής, στις Βρυξέλλες.

Τα δεκαπενταμελές μαθητικό ........................................... σε

έκτακτη ..................................... του αποφάσισε τη συμμετοχή του σχολείου

στις εκδηλώσεις του Δήμου για το περιβάλλον.

Στο ετήσιο ........................... της Καρδιολογικής Εταιρείας επισημάνθηκαν

οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος στη λειτουργία της καρδιάς.

Η γενική ................................ των εργαζομένων αναβλήθηκε, γιατί δεν είχε

απαρτία.

Ο υπουργός προσκάλεσε σε .............................. τους αρμόδιους φορείς,

προκειμένου να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών μιας

νέας ενδεχόμενης πλημμύρας.

68

7.3.4. Να συμπληρώσετε τα κενά με μία από τις λέξεις: άγονος, εποικοδομητικός,

υποκειμενικός, αντικειμενικός, ατέρμονος, διεξοδικός.

Όταν επιτυγχάνεται η επικοινωνία των συνομιλητών, τότε ο διάλογος

είναι ........................... .

Το δημοκρατικό κλίμα αποτελεί τη θεμελιώδη ...........................

προϋπόθεση του διαλόγου.

Χωρίς τη διάθεση υποχώρησης των ομιλητών ο διάλογος γίνεται .................

Το ήθος των ομιλητών, ως ........................... προϋπόθεση, μπορεί να

ευνοήσει ή να ματαιώσει το διάλογο.

7.3.5. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με μία από τις

εκφράσεις που βρίσκονται στην παρένθεση:

Ο υπεύθυνος του Δήμου για μια ακόμη φορά υποσχέθηκε στους κατοίκους

πως θα ασφαλτοστρωθεί ο δρόμος. ......................................................... (τα

πολλά λόγια είναι φτώχεια, πες κανένα λόγο στον Υπουργό, λόγος να γίνεται).

Οι κάτοικοι όμως εξαγριώθηκαν: «Γελιέσαι, αν νομίζεις ότι μπορεί να μας

κοροϊδεύεις συνέχεια», του είπαν. ......................................................... (μεγάλο

λόγο ξεστόμισες, τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, θα δώσεις λόγο για τις πράξεις

σου!)

Τέλος, ο πιο ψύχραιμος πρότεινε να συναντήσουν απευθείας τον ίδιο το

Δήμαρχο, γιατί ......................................................... (ο λόγος του είναι

συμβόλαιο, αυτός έχει λόγο εδώ μέσα, κατά μείζονα λόγο).

Άλλωστε, αν τελικά το υποσχεθεί, σίγουρα θα το πραγματοποιήσει, μια

και ......................................................... (επ’ ουδενί λόγω, ο λόγος του είναι

συμβόλαιο, μεγάλο λόγο ξεστόμισε).

7.3.6. Να επιλέξετε τη σωστή σημασία της λέξης σημειώνοντας Χ στο

αντίστοιχο πλαίσιο. (Σε κάθε άσκηση υπάρχει μόνο μία σωστή απάντηση).

69

i) κοινοτοπία: α) η ένωση των κατοίκων μιας περιοχής β) γνωστοποίηση μιας είδησης στο κοινό

ενός τόπου γ) έντονο ενδιαφέρον του κοινού για τον

τόπο του δ) συνηθισμένος λόγος

ii) αμετροέπεια: α) η υπερβολική φιλοδοξία β) προβληματική έκφραση γ) πολυλογία δ) λόγος με μέτρο

iii) δημοκοπία: α) κουραστική ομιλία β) προσπάθεια προσεταιρισμού του λαού

με απατηλές υποσχέσεις γ) στατιστική μέτρηση του πληθυσμού

μιας χώρας δ) δημόσια αγορά ή πώληση ενός προϊόντος

iv) αθυρόστομος: α) γλυκομίλητος β) βωμολόχος γ) λιγόλογος δ) σιωπηλός

7.3.7. Ποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις ευνοούν τη λειτουργία του διαλόγου;

α) μονοπώληση του λόγου από τον ικανότερο ομιλητή

β) πειθώ

γ) ισχυρογνωμοσύνη

δ) διάθεση υποχώρησης

ε) διαξιφισμοί

στ) προσοχή στα λεγόμενα των ομιλητών

Βάλτε σε κύκλο τη σωστή απάντηση:

1. (α, γ, στ) 2. (β, γ, δ) 3. (α, γ, δ) 4. (β, δ, στ) 5. (β, δ, ε)

70

7.3.8. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμες

που θα χρησιμοποιούσε κάποιος στο λόγο του, προκειμένου να εντυπωσιάσει:

α) Εκφράζεται με τόση άνεση, .............. που η διήγησή του σε συναρπάζει.

β) Ο οδηγός του λεωφορείου έμεινε άφωνος .............. μπροστά στην

αναίδεια του επιβάτη

γ) Μπορείς να βασιστείς στο λόγο αυτού του ανθρώπου που διαστρεβλώνει

την αλήθεια, .............. όπως τον συμφέρει;

δ) Ποτέ δεν εκφράζει φανερά τη γνώμη του στους συνομιλητές του.

Πάντοτε μιλάει με υπονοούμενα ...............

7.3.9. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμες που

θα χρησιμοποιούσε κάποιος στο λόγο του, αν ήθελε να μιλήσει πιο απλά και σε

πιο οικείο ύφος.

Η συζήτηση που παρακολούθησα στην τηλεόραση ήταν πραγματικά

αποτυχημένη. Αρχικά, οι ομιλητές διατύπωσαν τις απόψεις τους με αργό ρυθμό,

συχνά λεξιθηρώντας .............., για να εντυπωσιάσουν τους θεατές. Ο λόγος των

περισσότερων ήταν σχοινοτενής .............. και κουραστικός, γεμάτος

κοινοτοπίες .............. και ταυτολογίες ............... Στη συνέχεια, ορισμένοι δε

δίστασαν να αρχίσουν τους υπαινιγμούς .............. εναντίον των συνομιλητών

τους, πράγμα που οδήγησε σε έντονους διαξιφισμούς .............., ευτυχώς

λεκτικούς, μεταξύ τους. Τέλος, ο πιο αθυρόστομος .............. προσκεκλημένος

με την παρέμβασή του όξυνε τόσο πολύ τα πνεύματα, ώστε η συζήτηση

διεκόπη, πριν ολοκληρωθεί. Ήταν, πραγματικά, απογοητευτικό να διαπιστώνεις

ότι, ενώ το θέμα ήταν τόσο ενδιαφέρον, οι συνομιλητές αναφέρθηκαν

ακροθιγώς .............. στην ουσία του και τον περισσότερο χρόνο είτε

δημοκοπούσαν .............. είτε διαπληκτίζονταν ...............

7.3.10. Ενώστε με μία γραμμή τις συνώνυμες λέξεις μεταξύ τους:

i) άναυδος α) υπονοούμενο

ii) κοινότοπος β) πολυλογάς

iii) υπαινιγμός γ) άφωνος

iv) ευφραδής δ) τετριμμένος

v) αμετροεπής ε) γλαφυρός

7.3.11. Ενώστε με μία γραμμή τη λέξη με τη σημασία της:

71

i) ταυτολογία α) έκθεση πεπραγμένων, απόδοση λογαριασμού

ii) λογοκλόπος β) ακριβολόγος

iii) υπόλογος γ) αυτός που παρουσιάζει τα λεγόμενα του άλλου

σαν δικά του

iv) ετυμηγορία δ) επανάληψη του ίδιου νοήματος μ’ άλλα λόγια

v) λεπτολόγος ε) αυτός που οφείλει να δώσει λόγο για

τις πράξεις του

vi) λογοδοσία στ) συντομία στο λόγο, λακωνικότητα

vii) βραχυλογία ζ) η εξήγηση της προέλευσης μιας λέξης

72

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Οι συνθετικές εργασίες είναι ο πιο απαιτητικός τύπος σχολικής εργασίας,

τόσο για τον καθηγητή που τις σχεδιάζει και τις επιβλέπει, όσο και για τον

μαθητή που καλείται ή, καλύτερα, προθυμοποιείται να τις φέρει εις πέρας.

Πιο συγκεκριμένα, με αφορμή μια διδακτική ενότητα ενός μαθήματος ο

καθηγητής προτείνει και οι μαθητές εθελοντικά αναλαμβάνουν μία εργασία που

μπορεί να συνίσταται:

στη γραπτή ανάπτυξη ενός θέματος

στη συλλογή, ταξινόμηση και επεξεργασία δεδομένων

στην κατασκευή αντικειμένων

στην εκπόνηση διαφόρων χαρτών, διαγραμμάτων, στατιστικών πινάκων.

Μία συνθετική εργασία μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική. Οι ίδιοι οι

μαθητές μπορούν να έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν τον γενικό τρόπο με τον

οποίο θα εργαστούν: π.χ. συλλέγοντας, γράφοντας, απομαγνητοφωνώντας,

κατασκευάζοντας.

Το υλικό στο οποίο θα βασίζεται μια συνθετική εργασία μπορεί να είναι:

βιβλία σχολικά ενός ή περισσοτέρων μαθημάτων

βιβλία εξωσχολικά που υποδεικνύει ο καθηγητής

κείμενα της έντυπης ή και ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας

συνεντεύξεις (έτοιμες ή προετοιμασμένες και απομαγνητοφωνημένες από

τους μαθητές)

ερωτηματολόγια (έτοιμα ή δουλεμένα από τους μαθητές)

εικόνες, ταινίες

αντικείμενα φυσικά ή κατασκευασμένα.

Τη μεθοδολογία της εργασίας μπορεί να την υποδείξει ο καθηγητής ή να την

αναζητήσει και να τη διαμορφώσει ο μαθητής (ανάλογα με την εκτίμηση του

καθηγητή για τις δυνατότητες των μαθητών σε συνδυασμό με τη φύση και τις

απαιτήσεις της εργασίας).

Ο χαρακτήρας μιας συνθετικής εργασίας είναι ελεύθερος και όχι

κανονιστικός. Αυτό θα πει ότι κάθε παιδί της ομάδας μπορεί να καταλήξει στα

73

δικά του συμπεράσματα, εφ’ όσον ενθαρρύνεται να εργαστεί σύμφωνα με το

δικό του γνωστικό στυλ και τα δικά του ενδιαφέροντα.

Οι στόχοι αυτού του τύπου εργασίας διαφέρουν από τους στόχους όλων των

άλλων τύπων σχολικών ασκήσεων: από μία συνθετική εργασία δεν αναμένεται

η εκμάθηση ορισμένης ύλης, ούτε καθορισμένες απαντήσεις και

συμπεράσματα. Μάλιστα, τα συμπεράσματα μπορεί να είναι και απρόβλεπτα.

Αυτό που αναμένεται, δηλαδή οι στόχοι των συνθετικών εργασιών είναι :

να αναπτύξει ο μαθητής πρωτοβουλίες,

να εξασκήσει ο μαθητής την ικανότητα να ορίζει ο ίδιος (έστω επί μέρους)

στόχους για τη μελέτη ενός συνόλου δεδομένων,

να καλλιεργήσει ο μαθητής τη δεξιότητα να επισημαίνει και να

συγκεντρώνει το υλικό το οποίο υπηρετεί τους (έστω επί μέρους) στόχους

που ο ίδιος έθεσε καθώς και να συνθέτει και να επεξεργάζεται αυτό το υλικό

από ορισμένη οπτική γωνία,

να συνειδητοποιήσει ο μαθητής την αναγκαιότητα της μεθόδου και να μάθει

να διαμορφώνει τη μέθοδο που ταιριάζει στη φύση του υλικού του και στους

στόχους της εργασίας του.

Η γενικότερη σκοπιμότητα των συνθετικών εργασιών μπορεί να αναλυθεί στα

εξής ζητούμενα:

να αυτενεργήσει ο μαθητής ώστε να ξεπεράσει το συνηθισμένο παθητικό

ρόλο του στην εκπαιδευτική διαδικασία,

να αξιοποιηθεί πέρα από τον γνωστικό τομέα και ο συναισθηματικός και ο

ψυχοκινητικός τομέας του μαθητή,

να «ανακαλυφθεί» ο μαθητής, δηλαδή να αναδειχθούν οι κλίσεις και τα

ενδιαφέροντά του,

να μετατοπιστεί το κέντρο της διδασκαλίας από το μάθημα στον μαθητή

ώστε:

ΝΑ ΜΑΘΕΙ Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙ

Αυτό το τελευταίο ζητούμενο είναι που πρέπει να αποτελεί τον απώτερο

στόχο κάθε εκπαιδευτικού συστήματος. Εφ’ όσον μάλιστα ήδη ένα σημαντικό

ποσοστό των παρεχομένων στο σχολείο γνώσεων (περίπου 7% !) ξεπερνιέται

74

κάθε χρόνο. Και αυτό είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα

τελευταία χρόνια έχει επανεκτιμηθεί η αξία της «διά βίου εκπαίδευσης».

Κατά την αξιολόγηση μιας συνθετικής εργασίας ελέγχονται:

το ενδιαφέρον που επέδειξαν και η προσπάθεια που κατέβαλαν οι μαθητές,

ο βαθμός δυσκολίας της εργασίας,

η αποτελεσματικότητα των μεθόδων που επέλεξαν ή επινόησαν οι μαθητές,

η πρωτοτυπία των συμπερασμάτων και γενικά των αποτελεσμάτων.

Στα βιβλία της σειράς «Έκφραση - Έκθεση» οι ασκήσεις που έχουν στοιχεία

ή και τον χαρακτήρα συνθετικής εργασίας σημειώνονται με την ένδειξη

«Έρευνα». Επειδή, όμως, πρόκειται για ένα είδος εργασίας επί του οποίου οι

καθηγητές συνήθως δεν διαθέτουν κατάρτιση, ούτε πείρα,, αλλά και επειδή οι

μέχρι σήμερα απαιτήσεις του αναλυτικού προγράμματος ελάχιστο χρόνο για

τέτοιες εργασίες επέτρεπαν, αυτές οι ασκήσεις έμεναν αναξιοποίητες. Στο ΠΔ

246/31-7-98 για την αξιολόγηση των μαθητών προβλέπεται η εκπόνηση μιας

συνθετικής εργασίας από κάθε μαθητή σε ένα μάθημα της αρεσκείας του. Τα

θέματα που ακολουθούν αποτελούν παραδείγματα εργασιών στα πλαίσια της

ενότητας «ΔΙΑΛΟΓΟΣ», οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν παράλληλα με

αυτές του βιβλίου, και παρέχουν αναλυτικές διευκρινίσεις στο διδάσκοντα, ώστε

να δώσει σαφείς οδηγίες στους μαθητές για την εκπόνησή τους.

ΘΕΜΑ 1ο: «Εξηγήσεις και παρεξηγήσεις. Επιτυχημένες και αποτυχημένες

προσπάθειες επικοινωνίας μέσα από διάφορα είδη διαλόγου»

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ένα μεγάλο μέρος από τα καθημερινά ακούσματα και

διαβάσματα των μαθητών αποτελείται από διαλόγους. Και ακόμη, το είδος και η

ποιότητα των σχέσεων κάθε μαθητή (όπως και κάθε ανθρώπου) με τους άλλους

ανθρώπους σε μεγάλο βαθμό καθορίζεται από το είδος και την ποιότητα των

διαλόγων που δημιουργεί μαζί τους. Γι’ αυτό, πέρα από την προσέγγιση του

ζητήματος του διαλόγου στη σχολική τάξη, είναι σκόπιμο να δοθεί στους

μαθητές η ευκαιρία να επεξεργαστούν τα συναφή δεδομένα των εμπειριών τους

και να μελετήσουν και τον εαυτό τους μέσα από αυτά.

75

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Συλλογή του υλικού:

Καταγραφή των διαφόρων

ειδών διαλόγων

- Επεξεργασία του υλικού:

α) Ταξινόμηση

- Αποκόμματα από τον ημερήσιο

και περιοδικό τύπο,

απομαγνητοφωνήσεις συ-

ζητήσεων στο ραδιόφωνο, στην

τηλεόραση, σε ταινίες, σε θεα-

τρικά έργα, από μνήμης κατά-

γραφή διαλόγων στους οποίους

συμμετείχε ο μαθητής. Η

έκταση των διαλόγων μπορεί να

κυμαίνεται από μία

ερωταπόκριση έως ένα μικρό

θεατρικό επεισόδιο

- Ταξινόμηση βάσει κριτηρίων

όπως:

διάλογοι που αναφέρονται στην

πραγματικότητα και διάλογοι που

μιμούνται ή αναπαριστούν την

πραγματικότητα, επικοινωνιακές

προθέσεις του πομπού και του

δέκτη, βαθμός οικειότητας

ανάμεσα στον πομπό και τον

δέκτη

β) Καθορισμός κριτηρίων της

«επιτυχίας» ενός διαλόγου

ανάλογα και με το είδος του

- Αξιολόγηση του υλικού:

- Παράδειγμα: η επιτυχία ενός

θεατρικού ή κινηματογραφικού

διαλόγου κρίνεται με βάση την

αντίδραση του κοινού. Μπορεί

να γίνει σύγκριση ανάμεσα σε

έναν σπαρταριστό και σε έναν

ανιαρό θεατρικό ή

κινηματογραφικό διάλογο,

76

Συνηθισμένα αίτια επιτυχίας

και αποτυχίας των διαλόγωνώστε να αναλυθεί η διαφορά

- Συγκέντρωση και συνολική

θεώρηση των συμπερασμάτων.

Πίνακες, διαγράμματαΘΕΜΑ 2ο: Η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Οι δύο πλευρές

ενός προβληματικού διαλόγου και οι προεκτάσεις του ζητήματος.

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Οι μαθητές είναι υποψιασμένοι για την ποσότητα, την

ποιότητα και τη σπουδαιότητα των διαφόρων μνημείων της ελληνικής

αρχαιότητας. Μάλλον, όμως, είναι ανυποψίαστοι για τους τρόπους με τους

οποίους το μεγαλύτερο τμήμα αυτού του θησαυρού καταστράφηκε, χάθηκε

εντελώς ή κατέληξε σε ξένα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Και μάλλον είναι

επίσης ανυποψίαστοι για τη σημασία που έχει για κάθε άνθρωπο η επαφή με τα

μνημεία του πολιτισμού του: αυτά τα μνημεία ορίζουν την αισθητική και γενικά

τη στάση ζωής που διαμόρφωσε ο λαός στον οποίο ανήκει. Οι μαθητές, μέσα

από την ενασχόλησή τους με την υπόθεση των μαρμάρων του Παρθενώνα,

έχουν την ευκαιρία να συναισθανθούν αυτές τις διαστάσεις και προεκτάσεις του

θέματος.


- Η ζωφόρος του Παρθενώνα.

Η δημιουργία του, ο ρόλος

του στο ναό της Αθηνάς, η

καλλιτεχνική αξία του

- Η ιστορία της μεταφοράς των

μαρμάρων στην Αγγλία

- Η ιστορία της διεκδίκησής

τους από τη Ελλάδα

- Επίσκεψη στην Ακρόπολη και

στο Ίδρυμα μελετών της

Ακρόπολης

- Αποδελτίωση βιβλίων (π.χ.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους)

- Ταινίες της Εκπαιδευτικής

τηλεόρασης

- Διαφάνειες

77

- Αρθρογραφία σε εφημερίδες και

Περιοδικά

- Επίσκεψη στο ίδρυμα «Μελίνα

Μερκούρη


- Τα επιχειρήματα των δύο

πλευρών

- Άλλες ελληνικές αρχαιότητες

που κοσμούν μεγάλα μουσεία

- Το γενικό ζήτημα της

επιστροφής των, όχι μόνο

ελληνικών, «ξενιτεμένων»

εκθεμάτων στον τόπο της

προέλευσής τους

- Συζητήσεις με αρμοδίους

υπαλλήλους του Υπουργείου

Πολιτισμού

- Εικόνες από σχολικά και

εξωσχολικά βιβλία Ιστορίας και

αρχαιολογίας

- Οδηγοί από μεγάλα μουσεία

που φιλοξενούν ξένες

αρχαιότητες

- Συζητήσεις με αρχαιολόγους

- Συζητήσεις με ξένους

επισκέπτες ελληνικών ή και

ξένων μουσείων ή και

αρχαιολογικών χώρων

- Συμπεράσματα. Πίνακες,

78

χάρτες

ΘΕΜΑ 3ο: Οι Ολυμπιακοί αγώνες και ο τόπος της τέλεσής τους.

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ο αθλητισμός αποτελεί κομμάτι της ζωής πολλών μαθητών.

Όλοι, λιγότερο ή περισσότερο, οι μαθητές παρακολουθούν αθλήματα και

συγκινούνται με τους Ολυμπιακούς αγώνες. Τα τελευταία χρόνια παρακολουθούμε

μία προσπάθεια της Ελλάδας να επιτύχει την τέλεση μιας Ολυμπιάδας (του 1996

και του 2004) στην Αθήνα. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι οι Ολυμπιακοί

αγώνες πρέπει να τελούνται μονίμως στον τόπο της προέλευσής τους, ώστε να

ξαναβρούν κάτι από το χαμένο γνήσιο αθλητικό πνεύμα. Η διερεύνηση του

ζητήματος θα δώσει την ευκαιρία στους μαθητές να διαμορφώσουν γνώμη για την

αξία και τους στόχους που υπηρετούν οι Ολυμπιακοί αγώνες, να αξιολογήσουν τις

διαφορετικές απόψεις και να λάβουν οι ίδιοι θέση, εμπεριστατωμένη και όχι

συνθηματολογική.


- Ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων

στη αρχαιότητα. Το πνεύμα και οι

στόχοι

- Η αναβίωση των αγώνων. Η

σημερινή κατάσταση

- Επιχειρήματα υπέρ και κατά για

την τέλεση της Ολυμπιάδας του

2004

στην Αθήνα, καθώς και για τη

μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών

αγώνων

- Βιβλία Ιστορίας

- Επίσκεψη στην Ολυμπία

- Ταινία της εκπαιδευτικής

τηλεόρασης

- Βιβλία σχολικά και εξωσχολικά

- Άρθρα από εφημερίδες και

περιοδικά

- Συζητήσεις με αθλητές,

79

στην Ελλάδα προπονητές, μέλη της ολυμπιακής

επιτροπής

- Φάκελος της ελληνικής

υποψηφιό-

τητας για την Ολυμπιάδα του 1996

και του 2004

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το κριτήριο αυτό είναι κατάλληλο για να διερευνήσει την επίτευξη των

στόχων της ενότητας «Η οργάνωση του λόγου και η πειθώ - το επιχείρημα - η

αιτιολόγηση». Το κείμενο προέρχεται από βιβλίο Φυσικής, και επιλέχθηκε

σύμφωνα και με την υπ’ αριθ. 36/97 πράξη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που

80

αφορά τις «Μορφές γραπτής έκφρασης - έκθεσης στην τάξη και γραπτές

δοκιμασίες στο γλωσσικό μάθημα», όπου συνιστάται η αξιοποίηση κειμένων

από τις γνωστικές περιοχές όλων των σχολικών μαθημάτων. Η ερωτήσεις 1 έως

3 ανιχνεύουν την κατανόηση της νοηματικής οργάνωσης του κειμένου, ενώ η

ερώτηση 4 την κατανόηση των κομβικών σημείων του περιεχομένου του.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Η αφή μας πληροφορεί με σιγουριά πως τούτο το σώμα είναι θερμό και κείνο

κρύο. Αυτό όμως είναι καθαρά ποιοτικό κριτήριο, ανεπαρκές για μια ποσοτική

περιγραφή και μερικές φορές ασαφές. Αυτό αποδεικνύεται μ’ ένα πολύ γνωστό

πείραμα. Έχουμε τρία δοχεία που περιέχουν κρύο, χλιαρό και ζεστό νερό

αντίστοιχα. Αν βυθίσουμε το ένα χέρι στο κρύο και το άλλο στο ζεστό νερό, από

το κρύο θα δεχτούμε ένα μήνυμα πως είναι κρύο και από το άλλο πως είναι ζεστό.

Αν κατόπιν βυθίσουμε και τα δύο χέρια στο χλιαρό νερό, τα μηνύματα που

δεχόμαστε από το καθένα έρχονται σε αντίθεση. Για τον ίδιο λόγο, ένας

Εσκιμώος και ένας ιθαγενής κάποιας χώρας του Ισημερινού που θα συναντηθούν

στη Νέα Υόρκη μια ανοιξιάτικη μέρα, θα σχηματίσουν διαφορετικές γνώμες για το

κλίμα· ο ένας θα πει πως είναι ζεστό, ο άλλος κρύο. Ρυθμίζουμε όλα αυτά τα

ζητήματα με τη βοήθεια ενός θερμομέτρου· ενός οργάνου που, στην πρωτόγονη

μορφή του, σχεδιάστηκε από τον Γαλιλαίο.(Α. Einstein & L. Infeld, Η εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική.. Μτφρ. Ε. Μπιτσάκη, εκδ. Δωδώνη,

Αθήνα 1978, σ. 45)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1) Ποια είναι η θέση (απόφανση) του συγγραφέα;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

2) Ποιο είναι το αποδεικτικό υλικό του;

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

3) Ποιο είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει το κείμενο;

..........................................................................................................................

81

Μονάδες 3

4) Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων

προτάσεων σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Έπειτα να διορθώσετε

τις προτάσεις που θεωρείτε λανθασμένες.


α) Οι ποσοτικές περιγραφές είναι πιο σαφείς από

τις ποιοτικές. β) Ο Εσκιμώος που επισκέπτεται τη Νέα Υόρκη μια ανοι-

ξιάτικη μέρα αναλογεί στο χέρι που βυθίζεται στο

κρύο νερό και μετά στο χλιαρό. γ) Το κλίμα της Νέας Υόρκης την Άνοιξη είναι ζεστό για

τον Εσκιμώο. δ) Αν δεν έχουμε θερμόμετρο, μπορούμε να χρησιμοποιή-

σουμε το χέρι μας για να μετρήσουμε τη θερμοκρασία

ενός σώματος. Μονάδες 2 (0,5 x 4)

Διόρθωση

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 9

2 κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιμασία


Στο δεκαπεντάλεπτο διαγώνισμα που ακολουθεί και που αναφέρεται στην

ενότητα «Διάλογος» επιχειρούμε να αξιολογήσουμε τα εξής:

την κατανόηση της επικοινωνιακής λειτουργίας του διαλόγου που είναι η

ανάδειξη της πολλαπλότητας της αλήθειας,

την κατάκτηση λεξιλογίου συναφούς με το λόγο και το διάλογο,

την κατανόηση των προϋποθέσεων του διαλόγου και

την ικανότητα παραγωγής λόγου βάσει περιορισμών μιας επικοινωνιακής

περίστασης.

82

Η σειρά των ασκήσεων του διαγωνίσματος αντιστοιχεί στη σειρά των

παραπάνω στόχων αξιολόγησης. Λόγω του περιορισμένου χρόνου της εξέτασης,

δεν θεωρήσαμε σκόπιμο να συνδέσουμε τις ερωτήσεις με κάποιο κείμενο.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας μία από τις

λέξεις που δίνονται στην παρένθεση:

Διάλογος είναι, κατά τη δική μου γνώμη, να παραδεχτείς ότι η αλήθεια είναι

(μοναδική, πολλαπλή, σπάνια). Ότι είναι (εφικτή,

προσιτή, ανέφικτη) η πλήρης αλήθεια. Όταν λες ότι (αναζητάς, βρί-

σκεις, κατέχεις) εσύ την αλήθεια μόνος σου, είσαι (ισχυ-

ρογνώμων, δογματικός, επίμονος), δεν είσαι κριτικός νους. Του διαλόγου η

μέθοδος είναι μόνο (η επιμονή, η πειθώ, η αλήθεια).

Μονάδες 2

2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε την ορθότητα των ακόλουθων ορισμών

σημειώνοντας σε κάθε περίπτωση Χ στη στήλη: Σωστό - Λάθος:


α) λογοκλόπος: αυτός που υποκλέπτει τηλε-

φωνικές συνδιαλέξεις β) ταυτολογία: η επανάληψη ίδιου νοήματος με

άλλα λόγια γ) λογοδοσία: η έκθεση πεπραγμένων, απόδοση

λογαριασμού δ) υπόλογος: όποιος υπολογίζει το συμφέρον του ε) βραχυλογία: η συντομία στο λόγο, λακωνικότητα

στ) ετυμολογία: η ικανότητα άμεσης και εύστοχης

απάντησης

83

ζ) λεπτολόγος: όποιος μιλάει με λεπτότητα η) δογματικός: όποιος πιστεύει σε δόγματα

Μονάδες 4

3. Ελευθερία έκφρασης , έλλειψη προκατάληψης, εριστικότητα, φανατισμός.

Να επιλέξετε μία από τις παραπάνω φράσεις και να τη χρησιμοποιήσετε σε

ένα κείμενο 5 γραμμών, όπου θα επισημαίνεται η επίδρασή της στο διάλογο.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

Μονάδες 6

4. Να μετατρέψετε το παρακάτω κείμενο σε διάλογο:

Ο γιος καλεί τον πατέρα του να μαντέψει το βαθμό που πήρε στο μάθημα της

γλώσσας. Ο πατέρας μαντεύει το 14, αλλά ο γιος του τον πληροφορεί πως

πήρε 15. Ο πατέρας δείχνει ευχαριστημένος, αλλά γρήγορα απογοητεύεται,

όταν ο γιος του τον πληροφορεί πως ο βαθμός που πήρε είναι πολύ χαμηλός,

αφού η επίδοση της τάξης κυμάνθηκε από το 15 έως το 19.

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

84

......................................................................................................................

......................................................................................................................

Μονάδες 8

85

1ο κριτήριο για ωριαία δοκιμασία


Το κριτήριο αυτό αποτελεί έναν ενδεικτικό τρόπο για να διερευνηθεί η

επίτευξη των στόχων των ενοτήτων Γλώσσα και Λόγος του σχολικού

εγχειριδίου. Το κείμενό του, αν και σχετικά απαιτητικό βασίζεται στη θεωρία

που διδάχτηκαν διεξοδικά οι μαθητές στις οικείες ενότητες. Οι ερωτήσεις,

κυρίως σύντομης ανάπτυξης, εξετάζουν την κατανόηση του κειμένου (3 & 7)

και των νοημάτων που προκύπτουν από αυτό (1, 2, 4, 5 & 6).

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

«Γειά σου αγάπη μου» λέει ο σύζυγος στη σύζυγό του. Φωνάζει «γειά σου

αγάπη μου» στην καινούργια προϊσταμένη, μόλις εκείνη συστήνεται στον ίδιον και

στους συναδέλφους του στο γραφείο. Λέει «γειά σου αγαπητή μου» στη σύζυγό

του. Μία ηλικιωμένη κυρία λέει «γειά σου αγαπητή μου» στη γάτα της. Γράφω

υπηρεσιακή επιστολή στον έφορο του οικείου τμήματος φορολογίας εισοδήματος

και τον αποκαλώ «Αγαπητέ κύριε Χ». Απευθύνομαι σε σας με τη φράση

«αγαπητοί αναγνώστες». Γράφω υπηρεσιακή επιστολή στον έφορο και τον

αποκαλώ «Αγαπημένε κύριε Χ». Σας αποκαλώ «αγαπημένοι μου αναγνώστες».

Μία ηλικιωμένη κυρία λέει «γειά σου αγάπη μου» στη γάτα της.

Όλες αυτές οι προσφωνήσεις είναι πολύ φιλικές. Αλλά γνωρίζουμε ότι δεν

είναι όλες το ίδιο πιθανές. Κι αυτό επειδή από την εμπειρία μας με διάφορους

ομιλητές έχουμε συγκροτήσει ένα πρότυπο γλωσσικών χρήσεων και ένα άλλο

πρότυπο περιστάσεων στις οποίες χρησιμοποιούνται οι διάφορες εκφράσεις και

έτσι γνωρίζουμε ποια γλωσσική χρήση ταιριάζει σε ποια περίσταση. Βλέπουμε ότι

σε πολλές περιπτώσεις μία λέξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θέση μιας άλλης

και ότι οι σύζυγοι σε αντίθεση με τους εφόρους, μπορούν να προσφωνηθούν είτε

με τη λέξη «αγάπη» είτε με τη λέξη «αγαπητή», αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι σε

άλλες περιστάσεις μία λέξη μπορεί να είναι περισσότερο κατάλληλη από μιαν

άλλη. Οι γνώσεις μας για τη γλώσσα είναι εξαιρετικά σύνθετες. Διαθέτουμε όχι

μόνο τη γνώση ενός τεράστιου, περίπλοκα δομημένου κώδικα αλλά και την

εμπειρία των ποικίλων περιστάσεων της χρήσης του. Αυτή μας καθοδηγεί να

86

επιλέξουμε ανάμεσα σε περίπου συνώνυμες λέξεις εκείνη που ταιριάζει στη

δεδομένη περίσταση.

Γνωρίζουμε τι είναι γλώσσα, εφόσον μπορούμε να συνθέσουμε ένα δείγμα της.

Θα μπορούσατε να πείτε ότι εγώ τώρα χρησιμοποιώ γλώσσα, παρόλο που, αν το

καλοσκεφτείτε, κάτι περίεργο συμβαίνει με τη γλώσσα αυτή. Καθώς κάθομαι σε

ένα γραφείο σε ένα προάστιο της Αδελαϊδας στην Αυστραλία, κοιτάζοντας πού και

πού έξω από το παράθυρο, μια ημέρα περισσότερο συννεφιασμένη από ό,τι

συνήθως και μάλλον ψυχρή για Σεπτέμβριο, εσείς βρίσκεστε στη Νέα Υόρκη, στην

Αθήνα ή στο Βερολίνο κάποια άλλη εποχή και σε συνθήκες άγνωστες σε μένα,

έτσι ώστε ο τρόπος που εσείς κι εγώ χρησιμοποιούμε τη γλώσσα στη συζήτηση

αυτή δεν είναι και ο πιο φυσιολογικός. Μάλλον θα έπρεπε να πω ότι είναι αρκετά

αφύσικος, εφόσον το κείμενο που διαβάζετε τώρα το ξανακοίταξα στο Λονδίνο,

τον Μάρτιο και διόρθωσα αρκετές από τις λέξεις που είχα γράψει στην Αδελαϊδα

λαμβάνοντας υπόψη και τις υποδείξεις του εκδότη του βιβλίου που κρατάτε στα

χέρια σας. Ο γραπτός λόγος είναι ένα πιο προσεγμένο, επεξεργασμένο είδος

γλώσσας, που βρίσκεται μακριά από τις καθημερινές, αυθόρμητες και

απρόβλεπτες περιπέτειες του προφορικού λόγου, ο οποίος αποτελεί και το

μεγαλύτερο τμήμα της γλωσσικής δραστηριότητας σε όλο τον κόσμο και είναι, με

αυτή την έννοια, η «φυσιολογική γλώσσα».(G. W. Turmer, Stylistics, Penguin, London σ. 7, απόσπασμα μεταφρασμένο και ελαφρά

διασκευασμένο για τις ανάγκες του κριτηρίου)


87

1. Να εξηγήσετε γιατί ο συντάκτης του κειμένου κανονικά δεν θα

χρησιμοποιούσε τη φράση «αγαπημένοι μου αναγνώστες».

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Ποια από τα παραδείγματα που δίνονται στην πρώτη παράγραφο θα

θεωρούσαμε ότι έχουν κατάλληλο ύφος;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδα 2

3. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για τη σωστή χρήση της γλώσσας;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

4. Να αναφέρετε τρεις από τους παράγοντες που διαμόρφωσαν το ύφος του

κειμένου.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 2

5. Ποιες πληροφορίες σχετικά με τον συγγραφέα (: μορφωτικό επίπεδο,

επάγγελμα, χαρακτήρας) μπορείτε να συναγάγετε από το απόσπασμα που

διαβάσετε; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 4

6. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

88

i) Ο συγγραφέας αναφέρεται στις καιρικές συνθήκες

α) για να εξηγήσει πόσο έχουν επηρεάσει το ύφος του κειμένου του, β) για να δείξει πόσο απεχθάνεται τον κρύο καιρό, γ) για να δείξει πόσο κουράστηκε να γράψει το βιβλίο, δ) για να δείξει πόσο διαφορετικό μπορεί να είναι το περι-

βάλλον του συντάκτη ενός κειμένου από εκείνο του ανα-

γνώστη του. Δικαιολόγηση ...................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 2 (0,5+1,5)

ii) Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο γραπτός λόγος είναι «αφύσικος» επειδή

α) πολλοί άνθρωποι πιέζονται για να γράψουν, β) ο συγγραφέας δεν βλέπει σε ποιον απευθύνεται, ούτε

καν γνωρίζει ή μπορεί να φανταστεί, γ) πρέπει να ξαναδιαβάζει και να διορθώνει τα κείμενα που γράφει, δ) ο εκδότης του δεν του επιτρέπει να γράφει ό,τι θέλει.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 2 (0,5+1,5)

7. Για ποιους άλλους λόγους ο συγγραφέας θεωρεί τον προφορικό λόγο

περισσότερο «φυσιολογικό» από τον γραπτό;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

89



Αυτό το κριτήριο σχεδιάστηκε, για να διαπιστώσει την επίτευξη των στόχων

της 4ης διδακτικής ενότητας, σύμφωνα με τον «Συμπληρωματικό οδηγό για τη

διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου κατά το σχολικό

έτος 1997-98», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 1997, σσ 116-117: Η

οργάνωση του λόγου και η πειθώ - το επιχείρημα - η αιτιολόγηση. Η επιλογή

του κειμένου έγινε με βάση την εκφώνηση της άσκησης στη σελίδα 107 του

Α΄ τεύχους της Έκφρασης - Έκθεσης: «Συζητήστε αν θα μπορούσε να σας

βοηθήσει στη σύνταξη μιας έκθεσης ένα κείμενο της Αρχαίας Ελληνικής

Γραμματείας. Προτιμήστε να συζητήσετε ένα κείμενο που έχετε διδαχθεί.». Οι

ερωτήσεις 1) και 3) προϋποθέτουν κατανόηση των ζητούμενων συλλογισμών

αλλά και εφαρμογή των γνώσεων για την τυπική δομή των συλλογισμών, ενώ η

άσκηση 2) είναι μία «κλασική» ερώτηση κατανόησης. Η άσκηση 4) εξετάζει

την κατανόηση ενός απαιτητικού τμήματος του περιεχομένου. Γι’ αυτό και

σχεδιάστηκε με τη μορφή «σωστό-λάθος», ώστε να μπορούν να απαντήσουν

και οι μαθητές που δυσκολεύονται να αναδιατυπώσουν το κείμενο. Η άσκηση

5) εξετάζει ειδικά την κατανόηση της οργάνωσης του κειμένου και η άσκηση 6)

διαπιστώνει την ικανότητα σύνθεσης. Η εφαρμογή από τον μαθητή του

περιορισμού που τίθεται στην εκφώνηση ως προς την οργάνωση του κειμένου

αποτελεί συγχρόνως κριτήριο για την αξιολόγηση της άσκησης.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Τα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Θουκυδίδη

(Σικελικά) που διδαχθήκατε στη Γ΄ Γυμνασίου. Συγκεκριμένα το απόσπασμα α)

είναι τμήμα της ομιλίας του Νικία, του στρατηγού που προσπαθεί να πείσει τους

Αθηναίους να ψηφίσουν εναντίον της εκστρατείας στη Σικελία. Ειδικότερα,

τους προτείνει να μην εκλέξουν τον Αλκιβιάδη στρατηγό, αναφερόμενος σ’

αυτόν με τη φράση «σ’ αυτόν τον άνδρα». Από την άλλη πλευρά, ο Αλκιβιάδης

απαντά στις κατηγορίες που του απευθύνει ο Νικίας προσπαθώντας να τις

παρουσιάσει από τη θετική τους πλευρά. Τμήμα της απαντητικής ομιλίας του

αποτελεί το απόσπασμα β).

90

α) ... μη δώσετε σ’ αυτόν τον άνδρα την ευκαιρία, με τον κίνδυνο της πόλης, να

αποκτήσει προσωπική λαμπρότητα και αλαζονεία. Αυτός φροντίζει να τον

θαυμάζουν, γιατί τρέφει ωραία άλογα, και θέλει να έχει και κάποια ωφέλεια

από το δημόσιο αξίωμα, για να επαρκέσει στα μεγάλα έξοδά του. Αλλά να

νομίζετε ότι τέτοιοι άνθρωποι βλάπτουν τα δημόσια πράγματα και σπαταλούν

την ιδιωτική τους περιουσία.

β) Και ταιριάζει σε μένα, Αθηναίοι, περισσότερο από άλλους να εκλεγώ

στρατηγός και συνάμα νομίζω ότι αξίζω το αξίωμα. Γιατί είναι ανάγκη ν’

αρχίσω απ’ αυτό το σημείο, αφού ο Νικίας μου επιτέθηκε. Γιατί αυτά, για τα

οποία κακολογούμαι, στους προγόνους μου και σε μένα φέρνουν δόξα και

συνάμα ωφέλεια στην πατρίδα. Γιατί οι Έλληνες θεώρησαν την πόλη μας

μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά και πάνω από την πραγματική της δύναμη με

τη λαμπρότητα της επίσημης αποστολής μου στους Ολυμπιακούς αγώνες, ενώ

προηγουμένως έλπιζαν ότι είχε εξαντληθεί από τον πόλεμο. Αφού κατέβασα

επτά άρματα, τόσα που κανείς ως απλός πολίτης δεν είχε κατεβάσει ως τότε.

Και πήρα το πρώτο βραβείο και το δεύτερο και το τέταρτο και τ’ άλλα

ετοίμασα άξια της νίκης μου. Γιατί τέτοιες επιτυχίες θεωρούνται τιμή και η

διεξαγωγή τους διαμορφώνει την ιδέα της δύναμης. Εξάλλου, όσες λαμπρές

επιδείξεις κάνω στην πόλη, με χορηγίες ή άλλες εκδηλώσεις στους συμπολίτες

φυσικά προκαλούν φθόνο, αλλά στα μάτια των ξένων και αυτά φαίνονται

δύναμη. Και δεν είναι άχρηστη αυτή η ανοησία, αν δηλαδή κάποιος με δικά

του έξοδα δεν ωφελεί μόνο τον εαυτό του αλλά και την πόλη. Ούτε βέβαια

είναι άδικο, αν κάποιος έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, να αρνείται να

είναι ίσος με τους πολλούς, αφού και κείνος, που είναι δυστυχισμένος με

κανέναν άλλο δε μοιράζεται τη δυστυχία του. Αλλά, όπως ακριβώς όταν

είμαστε δυστυχισμένοι δε μας χαιρετίζουν, όμοια οφείλει να δείχνει ανοχή

κάποιος ακόμη κι αν περιφρονείται από κείνους που ευτυχούν. Ή ας

συμπεριφέρεται στους δυστυχείς σαν ίσος προς ίσους, όταν αυτός ευτυχεί, και

ας αξιώνει με τη σειρά του ίδια συμπεριφορά, όταν δυστυχεί. Εξάλλου

γνωρίζω ότι τέτοιας λογής άνθρωποι και όσοι ξεπέρασαν τους άλλους σε

κάποιο λαμπρό κατόρθωμα, στη διάρκεια της ζωής τους γίνονται δυσάρεστοι,

κυρίως στους όμοιούς τους, έπειτα και στους άλλους, όσους

συναναστρέφονται.(Θουκυδίδη Ιστορία, Τα Σικελικά, Γ΄ Γυμνασίου, μτφρ. Ε. Σούλης, Ο.Ε.Δ.Β., 1996, σσ 39, 42-43)


91

1. Να συμπληρώσετε τα ελλείποντα μέρη του επιχειρήματος αποδίδοντας τον

συλλογισμό του Νικία.

α) Οι ματαιόδοξοι και αλαζόνες βλάπτουν τα δημόσια πράγματα και σπαταλούν

την ιδιωτική τους περιουσία.

β) Ο Αλκιβιάδης είναι ...................................................................................

γ) Άρα ο Αλκιβιάδης .....................................................................................

Μονάδες 2

2. Ποιες άλλες κατηγορίες αποδίδει ο Νικίας στον Αλκιβιάδη;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

3. Ποια απάντηση δίνει ο Αλκιβιάδης στην κατηγορία του Νικία στην οποία

αναφέρεται η ερώτηση 1; Να γράψετε αυτή την απάντηση με τη μορφή

επαγωγικού συλλογισμού.

α)Εγώ (ο Αλκιβιάδης) .....................................................................................

β) Εγώ (ο Αλκιβιάδης) ....................................................................................

γ) Όποιος ........................................................................................................

Μονάδες 3

4. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των ακόλουθων



α) Όποιος έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του αισθά-

νεται αδικαιολόγητα ανώτερος από τους άλλους. β) Κάθε άνθρωπος οφείλει να περιμένει από τους συναν-

θρώπους του την ίδια συμπεριφορά με εκείνη που

επιδεικνύει προς αυτούς. γ) Όλοι επιδιώκουν να προβάλλουν συγγένεια, αληθινή ή

ψεύτικη, με ξεχωριστά πρόσωπα.

92

δ) Η Αθήνα καυχιέται εξίσου για τις σπουδαίες πράξεις

των Αθηναίων πολιτών και των ξένων. ε) Η υπεροχή των ανθρώπων σε κάποιον τομέα προκαλεί

τον θαυμασμό όλων. στ) Η ιδιωτική ζωή των πολιτικών μπορεί να βλάψει τη δη-

μόσια εικόνα τους. Μονάδες 3 (0,5 x 6)

5. Να εντοπίσετε α) τη θεματική πρόταση και β) την κατακλείδα στην ομιλία

του Αλκιβιάδη.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 2

6. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο ένα επιχείρημα, για να απαντήσετε στους

γονείς ή στους φίλους σας αντιμετωπίζοντας ένα ελάττωμα ή μία κακή συνήθεια

που σας καταμαρτυρούν από θετική άποψη (π.χ. υποθέστε ότι παραπονούνται

για την επιμονή και την ισχυρογνωμοσύνη σας).

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 7



Στο ωριαίο διαγώνισμα παρέχεται η δυνατότητα ελέγχου ευρύτερης έκτασης

της ύλης της ενότητας του «Διαλόγου» και μάλιστα με την εφαρμογή όλων των

τύπων ερωτήσεων.

93

Ο προβληματισμός που οδήγησε στη διαμόρφωση των αρχών αξιολόγησης,

βάσει των οποίων καταρτίστηκαν και οι ασκήσεις του διαγωνίσματος

παρουσιάστηκε ήδη στη γενική εισαγωγή. Ειδικότερα γι’ αυτό το διαγώνισμα

εργαστήκαμε ως εξής:

α) Επιλέξαμε ένα διαλογικό κείμενο με προφανείς και χαρακτηριστικές

ιδιότητες διαλόγου το οποίο ανήκει και στη διδακτέα ύλη, δηλαδή ένα

απόσπασμα από τα «Χταποδάκια» του Μ. Καραγάτση, Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σσ

332-333.

β) Σύμφωνα με τους διδακτικούς στόχους της ενότητας όπως διατυπώνονται

στο βιβλίο του καθηγητή, αλλά και με το όλο πνεύμα του βιβλίου, όπως

σκιαγραφήθηκε στη γενική εισαγωγή των ασκήσεων αξιολόγησης, κρίναμε

σκόπιμο να ελεγχθεί η ικανότητα των μαθητών:

να επισημαίνουν τα στοιχεία του κειμενικού κόσμου (χώρος, χρόνος,

πρόσωπα, ρόλοι και σχέσεις των προσώπων)

να αναγνωρίζουν τις επικοινωνιακές προθέσεις των προσώπων μέσα από τα

γλωσσικά μέσα που τις υπηρετούν,

να συνάγουν την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και τον χαρακτήρα των

προσώπων βάσει των λεγομένων τους,

να διακρίνουν τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας αναπαριστά το λόγο των

προσώπων

να χειρίζονται το σχετικό με το διάλογο λεξιλόγιο,

να κατανοούν τις ιδιότητες του διαλόγου του κειμένου και να διακρίνουν αν

αυτές προάγουν ή διαταράσσουν την επικοινωνία των προσώπων και

να μετασχηματίζουν το διάλογο σε πλάγιο αφηγηματικό λόγο και βάσει των

περιορισμών ορισμένης οπτικής γωνίας.

γ) Διαμορφώσαμε τις επί του κειμένου ερωτήσεις αξιολόγησης έτσι ώστε να

είναι κατάλληλες για τον έλεγχο αυτών των ικανοτήτων.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

- Ό,τι άλλο, Παναγιωτάκη μου, αυτό όμως μη μου το ζητάς!

- Δεν έχω, δηλαδής, το δικαίωμα να φάω κι εγώ ένα μεζέ σαν άνθρωπος -να, τα

χταποδάκια μου- και να πιω το κρασί μου, σα φιλήσυχος πολίτης;

- Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου! του είπε ο άλλος κοφτά. Να πας στην Ευταλία

να στα μαγειρέψει. Κι άντε τσαμπούκ τσαμπούκ*, άδειαζέ μου το μαγαζί κι

έχω δουλειά! Πλακώνει πελατεία.

94

Ο ερίφης σώπασε, Σα να είδε πως τίποτα δε γίνεται, πως έπρεπε να το πάρει

απόφαση. Τύλιξε τα χταποδάκι στο στράτσο, τα έβαλε υπομάλης και τράβηξε

κατά την πόρτα. Μα η αγανάχτηση τον έπνιξε. Γύρισε, το λοιπόν, κι άρχισε

καινούργια δημηγορία:

- Στην Ευταλία... Άιντε συ να πεις στην Ευταλία να στα μαγειρέψει! Συ, που δεν

είσαι άντρας της... Εγώ, δηλαδή, δεν έχω δικαίωμα να φάω ένα μεζέ, να πιω

ένα κρασί;

Αργά κατάλαβε πως μιλούσε στα κούφια, ένεκα που ο μαγαζάτορας είχε

αποτραβηχτεί στην κουζίνα. Σήκωσε, το λοιπόν, τους ώμους και τράβηξε πάλι

κατά την πόρτα. Φαίνεται όμως πως δε βολούσε η ψυχή του να ξεκολλήσει

εύκολ’ απ’ το μαγαζί. Περνώντας μπροστά στην παρέα μας κοντοστάθηκε.

Ήθελε κουβέντα.

- Έχει τσιγάρο;

Απόκριση καμιά. Είδαμε τι κολλιτσίδα ήταν, αν του μιλούσαμε ξεκολλημό δε

θα ‘χε. Αυτός όμως εκεί!

- Θέλω τσιγάρο.

- Δεν έχει! του λέει ο Αγλέουρας.

- Πώς δεν έχει, αφού καπνίζετε!

Ήταν κι αναιδής.

- Άιντε στο καλό! του λέει ο υποπλοίαρχος, κι άσε μας ήσυχους. Ακούς:

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των παρακάτω τεσσάρων



α) Τέσσερα πρόσωπα παίρνουν το λόγο στη συζήτηση. β) Η σκηνή διαδραματίζεται σε μια κοσμική ταβέρνα. γ) Ο Παναγιωτάκης γίνεται φορτικός. δ) Η Ευταλία είναι σύζυγος του Αγλέουρα.

95

ε) Ο Παναγιωτάκης δυσκολεύεται να καταλάβει τη στάση

των άλλων απέναντί του στ) Η γυναίκα του Παναγιωτάκη ευχαρίστως θα μαγείρευε

τα χταπόδια Μονάδες 1,5 (0,25 Χ 6)

2. Να αντιστοιχίσετε κάθε αριθμό (πρόσωπα) με το αντίστοιχο κεφαλαίο

γράμμα (φράσεις) και το αντίστοιχο μικρό (ύφος), ώστε να γίνεται φανερό ποιος

μιλάει, τι λέει και με ποιο ύφος.

Πρόσωπα Φράσεις Ύφος

1. Ευταλία Α. Ακούς; α. απότομη άρνηση

2. μαγαζάτορας Β. Πώς δεν έχει, αφού καπνίζετε! β. ευγενική άρνηση

3. Παναγιωτάκης Γ. Δεν έχει! γ. οργή

4. Αγλέουρας Δ. Ό,τι άλλο Παναγιωτάκη μου δ. επιμονή

5. υποπλοίαρχος

Μονάδες 2 (4 Χ 0,5)

3. Να εντοπίσετε δύο παραδείγματα από το κείμενο που να τεκμηριώνουν τα

παρακάτω δεδομένα:

1. Η ιδιόλεκτος του μαγαζάτορα εντοπίζεται στις φράσεις:

α)

β)

2. Η φυσικότητα του διαλόγου διαπιστώνεται στις φράσεις:

α)

β)

3. Η αντιπάθεια των άλλων προς τον Παναγιωτάκη εκδηλώνεται με τις φράσεις:

96

α)

β)

4. Το μορφωτικό επίπεδο του Παναγιωτάκη διαφαίνεται στις φράσεις:

α)

β)


4. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

1. Τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας αποδίδονται με τη φράση:

α) ήθελε κουβέντα β) κοντοστάθηκε γ) η αγανάχτηση τον έπνιξε δ) του λέει ο Αγλέουρας

2. Ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο διάλογο ταυτίζεται:

α) με τον Παναγιωτάκη β) με το μαγαζάτορα γ) με ένα μέλος της παρέας δ) με τον υποπλοίαρχο

3. «- Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου!» Με τη φράση αυτή:

α) ο συγγραφέας αφηγείται το λόγο ενός ήρωά του β) ακούγεται παράλληλα η φωνή του συγγραφέα

και του ήρωα γ) ο συγγραφέας μιμείται το λόγο ενός ήρωά του δ) ο συγγραφέας σχολιάζει το λόγο ενός ήρωά του

4. Τα παραγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας αποδίδονται με τη φράση:

α) σώπασε β) τράβηξε κατά την πόρτα γ) σήκωσε τους ώμους δ) γύρισε το λοιπόν

97

5. Η σκηνή του διαλόγου παρουσιάζεται από την οπτική γωνία:

α) του Παναγιωτάκη β) του υποπλοίαρχου γ) του αφηγητή δ) της Ευταλίας

Μονάδες 2,5 (5 Χ 0,5)

5. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες φράσεις με άλλες ισοδύναμες που να

εκφράζουν επίσημο ύφος:

π.χ. Άιντε συ να πεις στην Ευταλία.... Πήγαινε να προτείνεις

1. του είπε κοφτά

2. άρχισε μια καινούργια δημηγορία

3. μιλούσε στα κούφια

4. Άντε στο καλό! του λέει ο υποπλοίαρχος

5. αν του μιλούσαμε ξεκολλημό δε θα ‘χε

6. Ήθελε κουβέντα


6. Στους παρακάτω διαλόγους να επισημάνετε, αν επιτυγχάνεται κάθε φορά η

λειτουργία του διαλόγου και να δικαιολογήσετε τη γνώμη σας:

Α - Δεν έχω, δηλαδής, το δικαίωμα

- Δε γίνεται, Παναγιωτάκη μου!

Β - Έχει τσιγάρο;

- Απόκριση καμιά

Γ - Θέλω τσιγάρο

- Δεν έχει

Μονάδες 3

7. Αφηγηθείτε το παραπάνω επεισόδιο σε ένα φίλο σας εκφράζοντας

παράλληλα τη συμπάθειά σας προς το πρόσωπο του ήρωα.

98

Μονάδες 4

99


ΦΥΛΛΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: .............................................

ΤΑΞΗ: .........................................................................................

ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ....................................................

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

1.


α) β) γ) δ) ε) στ)

2.

1 ......................., .......................

2 ......................., .......................

3 ......................., .......................

4 ......................., .......................

5 ......................., .......................

3.

1 α) ..................................................................................................

β) ..................................................................................................

2 α) ..................................................................................................

β) ..................................................................................................

3 α) ..................................................................................................

β) ..................................................................................................

100

4 α) ..................................................................................................

β) ..................................................................................................

4. Ερώτηση Απάντηση

α β γ δ

1 2 3 4 5

5.

1 .......................

2 .......................

3 .......................

4 .......................

5 .......................

6 .......................

6.

Α ............................................., διότι

Β ............................................., διότι

Γ ............................................., διότι

7. .....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

101

ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ.: «Οι Ερωτήσεις με Ελεύθερη Απάντηση και Τρόποι

Βαθμολογίας τους», περ. Φιλολογικά, τ. 3, 1980.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ.: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης στο Λύκειο, Εκπαιδευτήρια

Δούκα, Αθήνα 1985.

ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ Ν., Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Θεσσαλονίκη, 1992.

ΒΟΣΝΙΑΔΟΥ ΣΤ.: (Επιμ.), Κείμενα Εξελικτικής Ψυχολογίας Α΄: Γλώσσα

Gutemberg, Αθήνα 1982.

BROWNING R., Η Ελληνική Γλώσσα Μεσαιωνική και Νέα. Παπαδήμας, Αθήνα

1986.

BURNYEAT M.F., «Enthememe: Aristotle on the logic of persuason.» στους

FURLEY D. & A. NEHAMAS (εκδ), Aristotle’s Rhetoric. Princeton N.J.:

Princeton University Press, 1994.

ΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ Α.: «Αίτια της Υποκειμενικής Αξιολόγησης στο Μάθημα

της Έκθεσης», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 32, σσ. 32-38, 1985.

GOULTHARD M., An introduction to discourse analysis. Longman, New York

1992.

ΚΑΣΣΩΤΑΚΗΣ Μ.: Η Αξιολόγηση της Επιδόσεως των Μαθητών. Εκδόσεις

Γρηγόρη, Αθήνα 1985.

ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν.: Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής. Αθήνα

1981.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Ενιαίο Λύκειο. Οδηγίες φιλολογικών

μαθημάτων για τον καθηγητή. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1998, σσ 49-55)

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών.

Αθήνα. Ο.Ε.Δ.Β. 1998, σσ 47-57.

Πανελλήνιο εκπαιδευτικό συνέδριο της ΟΛΜΕ με θέμα «Αξιολόγηση του

Μαθητή». Βόλος 26-27, Μάρτης 1983, ΟΛΜΕ.

ΠΟΡΠΟΔΑΣ Κ.: Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Γλώσσας. Αθήνα 1984.

SEARLE J. R. et al., (On) Searle on conversation. John Benjamins, Amsterdam

1992.

TURNER G. W., Stylistics. Pelican, Reading 1987.

102

WIDDOWSON H. G., Teaching language as communication. Oxford, oxford

University Press, 1992.

WILLIAMS MARK F., «Studies in the manuscript tradition of Aristotle’s

analytica.» Στο: Beiträge zur klassischen Philologie, Heft 161. Königstein / Ts:

Hain, 1984.

103

ΜΕΡΟΣ Β΄ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

104

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κατά την προσπάθεια σύνταξης των ασκήσεων που ακολουθούν, για την

αξιολόγηση της επίτευξης των διδακτικών στόχων της ενότητας της

Περιγραφής, αποδείχθηκε ότι όλες αυτές οι υποενότητες προσφέρονται,

λιγότερο ή περισσότερο, για όλους τους τύπους ασκήσεων. Αυτή η δυνατότητα

ισχύει γενικά στο γλωσσικό μάθημα, εφόσον οι διάφοροι τύποι ασκήσεων δεν

είναι παρά εργαλεία στην υπηρεσία των διδακτικών στόχων και των στόχων

αξιολόγησης. Άλλωστε, η ποιότητα μιας άσκησης εξαρτάται από το

περιεχόμενό της και όχι από τον τύπο της. Και, βέβαια, η σκοπιμότητα της

ποικιλίας τύπου ασκήσεων υπαγορεύεται από παιδαγωγικές αρχές και όχι από το

ίδιο το αντικείμενο της διδασκαλίας (Αξιολόγηση των μαθητών της Α΄ τάξης

Λυκείου, ΟΕΔΒ 1997, σσ 22-27).

Με τις προτεινόμενες ασκήσεις που ακολουθούν έχει καταβληθεί

προσπάθεια να αξιοποιηθούν όλα τα σημεία του θεωρητικού πλαισίου της

ενότητας της Περιγραφής. Και όλες τις ασκήσεις διατρέχει η βασική θεωρητική

αρχή της ενότητας, κατά την οποία κάθε επιλογή προσδιορισμού και γενικά

λεξιλογίου, λεπτομέρειας και οργάνωσης του περιεχομένου δεν είναι τυχαία,

αλλά έχει προτιμηθεί (λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά) για τις

επικοινωνιακές της συνέπειες (: έμφαση, προβολή ή αποσιώπηση λεπτομερειών,

σχολιασμός του αντικειμένου της περιγραφής, παραστατικότητα κτλ). Αυτήν

ακριβώς την αρχή θα πρέπει να έχει κατά νου ο συντάκτης ασκήσεων,

ανεξάρτητα από τον τύπο τους. Φερ’ ειπείν, οι ασκήσεις αντικατάστασης

χάνουν ένα μεγάλο μέρος της αξίας τους, αν αντιμετωπιστούν ως διαδικασία

μηχανιστικής αλλαγής λέξεων και δε συνοδεύονται από συζήτηση σχετικά με τη

διαφορετική επενέργεια κάθε επιλογής (βλ. τις ασκήσεις 2.1.1., 2.1.2., 2.2.1.,

2.2.2., 3.2.1., 3.2.2. και 3.3.1.). Ακόμη, ίσως χρειάζεται να επισημάνουμε ότι

αυτές οι ασκήσεις έχουν ως αποτέλεσμα ένα μετασχηματισμό του κειμένου, ο

οποίος θεωρείται και από τους συγγραφείς του σχολικού βιβλίου4 ως διεργασία

ιδιαίτερα κατάλληλη για την επικοινωνιακή προσέγγιση του γλωσσικού

4 Οδηγίες. Συμπληρωματικός οδηγός για την διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στην Α΄ Λυκείου κατά το σχολικό έτος 1997-98, Ο.Ε.Δ.Β. 1997, σ. 105, 148.

105

μαθήματος. Βέβαια, τα κείμενα αυτών των ασκήσεων είναι κατασκευασμένα

(όπως και των ασκήσεων 2.1.1., 2.2.2., 3.2.1., 3.2.2., 4.3., 5.2.1. και 6.3.) και

ορισμένα μπορεί να φαίνονται «τεχνητά». Ωστόσο, έχουν συνταχθεί με την

ελπίδα πως ό,τι χάνουν σε φυσικότητα το κερδίζουν σε έμφαση του εκάστοτε

γλωσσικού φαινομένου, ώστε να γίνει κατανοητό.

Εδώ είναι, ίσως, χρήσιμο να αναφέρουμε κάτι που συνήθως θεωρείται

αυτονόητο, δηλαδή ότι έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε τα θέματα των

επιλεγμένων και των κατασκευασμένων κειμένων και προτάσεων να είναι

σύμμετρα με τα ενδιαφέροντα και, γενικά, τον «κόσμο» των μαθητών. Επίσης,

με ιδιαίτερη προσοχή έχουν συνταχθεί οι ασκήσεις παραγωγής λόγου, ώστε να

αναπαριστούν επικοινωνιακές περιστάσεις στις οποίες θα ήταν πιθανό και

ενδιαφέρον για τους μαθητές να βρεθούν, δηλαδή «να θέλουν και να έχουν να

πουν».

Επειδή στο σώμα των ασκήσεων που ακολουθούν γίνεται συχνή χρήση

λογοτεχνημάτων από τα σχολικά Κ.Ν.Λ. ή από αλλού, στις ωριαίες ή

ολιγόλεπτες δοκιμασίες του γλωσσικού μαθήματος, ίσως χρειάζεται να δοθούν

οι ακόλουθες διευκρινίσεις:

- Αυτά τα κείμενα δε χρειάζεται να είναι διδαγμένα στο μάθημα της

Λογοτεχνίας, γιατί απλούστατα δεν εξετάζονται ως Λογοτεχνία στο μάθημα

της Έκφρασης-Έκθεσης, αλλά ως γλώσσα. Αντικείμενο του μαθήματος της

Λογοτεχνίας είναι η τέχνη του λόγου. Στο γλωσσικό μάθημα μας ενδιαφέρει η

τεχνική του λόγου. Με άλλους στόχους, άλλο θεωρητικό πλαίσιο και άλλη

μέθοδο εξετάζουμε το λογοτέχνημα ως Λογοτεχνία και με άλλα ως γλώσσα.

Ωστόσο, ό,τι προσλαμβάνουμε από ένα κείμενο, ανεξάρτητα από το είδος του,

φθάνει σε μας με γλωσσικά μέσα. Γι’ αυτό και υπάρχουν πολλά λογοτεχνικά

κείμενα στα βιβλία της Έκφρασης-Έκθεσης. Άλλωστε, στο συμπληρωματικό

οδηγό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διδασκαλία των φιλολογικών

μαθημάτων (Ο.Ε.Δ.Β. 1997, σ. 191) υποστηρίζεται ότι «παρά την αυτοτέλεια

καθενός κλάδου, ο σκοπός τους είναι κοινός στο γλωσσικό επίπεδο.»

- Εκτός από τη χρήση τους στα κριτήρια αξιολόγησης, τα λογοτεχνικά κείμενα

προσφέρονται για το γλωσσικό μάθημα περισσότερο, ίσως, από άλλους

κειμενικούς τύπους, επειδή με το μαστορικά καλοδουλεμένο λόγο τους

παρέχουν «χτυπητά», άρα «δασκαλίστικα» παραδείγματα χρήσεων των

106

διαφόρων πλευρών και επιπέδων του γλωσσικού συστήματος (π.χ. η σχέση της

επιλογής των λεπτομερειών με την επικοινωνιακή πρόθεση και σκοπιμότητα,

ασκήσεις 1.1.11. και 1.1.12.). Επιπλέον, ένα λογοτέχνημα, ακριβώς λόγω της

πυκνότητας των νοημάτων, της διαύγειας των σκέψεων και της ευθυβολίας των

παρατηρήσεων, μπορεί να αποτελέσει υψηλής ποιότητας πλαίσιο και αφετηρία

για το μαθητή, ώστε να αρθρώσει το δικό του λόγο (ασκήσεις 1.1.11, 1.1.12 και

1.1.13.). Γι’ αυτό και προτείνουμε αυτές οι τρεις ασκήσεις, παρά το γεγονός ότι

είναι ιδιαίτερα απαιτητικές.

- Ειδικά η άσκηση 1.1.13., με λέξεις από τον «οδηγό» του ποιητή στο ταξίδι

των ποιητικών του αναζητήσεων, προτείνεται για επεξεργασία σύμφωνα με το

πνεύμα του κειμένου του Gianni Rodari «Η πέτρα στη λίμνη», που βρίσκεται

στην αρχή του βιβλίου του μαθητή.

Ο αριθμός των ενδεικτικών ολιγόλεπτων κριτηρίων αξιολόγησης στο Β΄ Μέρος

του παρόντος τεύχους δεν υποδεικνύει αντίστοιχο αριθμό γραπτών δοκιμασιών

κατά τη διάρκεια του δευτέρου τριμήνου. Σκοπός αυτού του σχετικά μεγάλου

αριθμού είναι να παράσχει στον εκπαιδευτικό ένα κατά το δυνατόν

αντιπροσωπευτικό δείγμα από κριτήρια διαφορετικού τύπου και βαθμού

δυσκολίας.

Τέλος, οι ασκήσεις 1.2.1., 1.2.1. καθώς και οι δύο πρώτες συνθετικές εργασίες

αποτελούν παράδειγμα των τρόπων με τους οποίους στο γλωσσικό μάθημα

μπορεί να αξιοποιηθεί υλικό από άλλα μαθήματα.

107

ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ Η

ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ


1.1.1. Ποιες λεπτομέρειες θα επιλέγατε και πώς θα οργανώνατε την περιγραφή

σας, αν θέλατε να πείσετε ένα φίλο σας να αγοράσει τη συλλογή

γραμματοσήμων, παιχνιδιών video, δίσκων, τηλεκαρτών ή κάτι άλλο που

διαθέτετε; Πώς θα συντάσσατε την ανάλογη αγγελία στην τοπική ή σχολική

εφημερίδα;

1.1.2. Το σχολείο σας παρουσιάζει ελλείψεις υλικοτεχνικής υποδομής. Ποιες

από αυτές θα τονίζατε περισσότερο και πώς θα τις ιεραρχούσατε σε μια

επιστολή σας προς το δημοτικό συμβούλιο, με σκοπό να τους πείσετε να

βοηθήσουν, ώστε να βελτιωθούν οι υλικές συνθήκες λειτουργίας του σχολείου;

1.1.3. Ο Οργανισμός Σχολικών Κτηρίων ζητεί τη γνώμη των μαθητών σχετικά

με το πώς θα ήθελαν το κτήριο του σχολείου τους (θέση, χώροι, εγκαταστάσεις,

διαστάσεις, εξοπλισμός, χρώματα, υλικά κλπ). Να επιλέξετε τις λεπτομέρειες

που θεωρείτε βασικές και να οργανώσετε την περιγραφή σας αρχίζοντας από

την εξωτερική όψη.

1.1.4. Ποιες λεπτομέρειες θα επιλέγατε να προβάλετε περιγράφοντας το παλιό

σας ποδήλατο α) στους γονείς σας για να τους πείσετε να σας αγοράσουν

καινούργιο και β) σ’ ένα συμμαθητή σας για να του το πουλήσετε;

1.1.5. Να περιγράψετε την εικόνα του δρόμου, καθώς τη βλέπετε από το

μπαλκόνι. Να επιλέξετε εκείνες τις λεπτομέρειες που πείθουν για το γεγονός ότι

οι πεζοί έχουν ελάχιστο χώρο στη διάθεσή τους.

1.1.6. «Μέχρι να φθάσουμε στη θάλασσα, ακολουθήσαμε μια πολύ επικίνδυνη

διαδρομή.» Να επιλέξετε τέτοιες λεπτομέρειες και να οργανώσετε κατάλληλα

την περιγραφή σας, ώστε να γίνουν φανεροί οι κίνδυνοι που αντιμετωπίσατε.

108

1.1.7. Στο βιβλίο «Σεραφείμ και Χερουβείμ» του Μένη Κουμανταρέα ( Κέδρος,

Αθήνα 1981, σελ. 55 ) διαβάζουμε:

...σάμπως να σάρκαζε τα αυστηρά τετράγωνα μπαλκόνια της πολυκατοικίας

μας, χτισμένης στο μεσοπόλεμο και που προοιώνιζε άλλες πολυκατοικίες που

έμελλε να χτιστούν.

Να περιγράψετε μία πολυκατοικία ή μία σειρά κτισμάτων, ξεκινώντας από μία

λεπτομέρεια που τράβηξε την προσοχή σας και τονίζοντας την ομοιομορφία της

εξωτερικής όψης.

1.1.8. Νιώθετε μια μικρή, ασήμαντη αδιαθεσία. Να περιγράψετε τα

συμπτώματα στη μητέρα σας, τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία που θα σας

επιτρέψουν να μείνετε στο σπίτι και να μην τη συνοδέψετε σε μια ανιαρή, κατά

τη γνώμη σας, επίσκεψη.

1.1.9. Σ’ ένα σκίτσο του Αρκά βρίσκουμε τον ακόλουθο διάλογο ανάμεσα σε

δυο σπουργίτια:

Γιος : Μπαμπά τι είναι δέντρο;

Πατέρας : Μμμ ... Το δέντρο είναι κάτι πολύ ωραίο! Είναι ένα πράγμα πράσινο,

δροσερό, ήσυχο!

Γιος : Α! Σαν κι αυτό που βρήκαμε προχτές στα σκουπίδια;

Πατέρας : Εκείνο ήταν ψόφιος παπαγάλος ανόητε!

Ποιες λεπτομέρειες έπρεπε να δώσει ο πατέρας, για ν’ αποφύγει τη σύγχυση του

δέντρου με τον παπαγάλο; Να γράψετε το σχετικό κείμενο.

1.1.10. Στο κείμενο που ακολουθεί περιγράφονται απρόσωπα οι καταστροφές

που επιφέρει ο άνθρωπος στο φυσικό περιβάλλον.

Ο τρόπος με τον οποίο κινείται η παγκόσμια σγορά, η χρησιμοποίηση των

φυσικών πόρων, το εμπόριο ξυλείας, οι αλιευτικές μέθοδοι, η χρήση των

καυσίμων έχουν επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Παρατηρείται κάθε χρόνο η

109

καταστροφή 17 εκατομμυρίων εκταρίων δασών, η εκπομπή 23 δισεκατομμυρίων

τόνων διοξειδίου του άνθρακα και η εξόντωση 27 εκατομμυρίων τόνων

θαλασσίων πλασμάτων.

α) Να ξαναγράψετε το κείμενο χρησιμοποιώντας κατάλληλα επίθετα, ώστε να

εντυπωσιάσετε και να ευαισθητοποιήσετε τον αναγνώστη για το μεγάλο

ζήτημα της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. Μπορείτε να αρχίσετε

την περιγραφή σας από όποιο σημείο κρίνετε σκόπιμο.

β) Να γράψετε μια σύντομη ανακοίνωση, όπου θα τονίζεται η κρισιμότητα της

κατάστασης.

1.1.11. Σε καθεμιά από τις περιγραφές που ακολουθούν, ο δημιουργός δηλώνει

το σκοπό των λεπτομερειών που παρουσιάζει. Να εντοπίσετε τον εκάστοτε

σκοπό και να τον αναπτύξετε σε μία αντίστοιχη παράγραφο

Α Κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο

ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει

όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι

ασπρόρουχα. Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Χάμου, στ’ άσπρα και

μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.

Γεννήθηκα για να ’χω τόσα. (...) Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα

οπουδήποτε.Ο. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος: «ΜΥΡΙΣΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΝ, VII»

Ίκαρος, Αθήνα 1985.

Β Όλη τη μέρα χθες στο Μαρούσι. Είδα τ’ απόγευμα, περνώντας από το χτήμα

της Λυκόβρυσης, τις πάπιες, τα κουνέλια-πλήθη ολόκληρα που κινιούνται σαν

από ένα φύσημα, γυρεύοντας τροφή. Ωραία μαύρα κοκκόρια, κατάμαυρα του

κορακιού, με δυο μικρές άσπρες βούλες στο ριζαύτι. Τέσσερις-πέντε χήνες,

ράτσα γαλλική, εξαιρετικά μεγάλες και ρωμαλέες, με κεφάλια πεισματάρικα,

θεληματικά, καθώς αρπάζουν το ψωμί από το χέρι. Τι παράξενα που

κλείνουνται μέσα στον εαυτό τους οι σκαντζόχεροι· η κοιλιά τους βαθουλώνει

σαν τσέπη, και στο τέλος δε μένει τίποτε παρά ένα κουβάρι αγκάθια. Η βαριά

110

μυρωδιά που αραδιάζουν όλα αυτά τα ζωντανά. Με διδάσκουν χίλιες φορές

περισσότερο από κάτι φλύαρους μικροφιλόσοφους που συνάντησα χτες βράδυ.Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄. Αθήνα, Ίκαρος 1986, σσ. 252-253.

1.1.12. Στο ακόλουθο απόσπασμα, ο δημιουργός δε δηλώνει το σκοπό για τον

οποίο διάλεξε τις λεπτομέρειες που παρουσιάζει. Προσπαθήστε να βρείτε αυτόν

το σκοπό και να τον αναπτύξετε σε μία σύντομη παράγραφο.

Ανεβήκαμε πάνω στο λόφο να δούμε τον τόπο μας-

φτωχικά, μετρημένα χωράφια, πέτρες, λιόδεντρα.

Αμπέλια τραβάν κατά τη θάλασσα. Δίπλα στ’ αλέτρι

καπνίζει μια μικρή φωτιά. Του παππουλή τα ρούχα

τα σιάξαμε σκιάχτρο για τις κάργιες. (...)Γ. Ρίτσος, «Ο τόπος μας», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 248.

1.1.13. Οι ακόλουθες λέξεις προέρχονται από έναν κατάλογο λέξεων τις οποίες

ο Οδ. Ελύτης παραθέτει για να περιγράψει τη χώρα των ονείρων του.

Προσπαθήστε να ανιχνεύσετε τη «λογική» αυτής της παράθεσης.

... καπίστρι

κανάτι καρένα

καντήλι καρπούζι

καπετάνιος κάστρο

καρδερίνα κατάρτι

....Ο. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος: «ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ

[Αιγαιοδρόμιον]». Ίκαρος, Αθήνα 1985.


1.2.1. Να επιλέξετε τουλάχιστον τρεις από τις εικόνες σε καθεμιά από τις

παρακάτω ομάδες. Οι εικόνες βρίσκονται στο βιβλίο της Ιστορίας («Η

πολιτισμική προσφορά του Ελληνισμού»). Aφού μελετήσετε τα αντίστοιχα

συνοδευτικά κείμενα να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολουθούν την κάθε

ομάδα.

111

ΟΜΑΔΑ Α΄

i) σ. 23: χρυσό δαχτυλίδι

ii) σ. 26: ξίφος

iii) σ. 65: παράσταση σε αμφορέα

iv) σ. 68: ανάγλυφο από τον ναό της Νίκης

v) σ. 77: λήκυθος

vi) σ. 80: ανάγλυφο

vii) σ. 125: παράσταση μαζέματος της ελιάς

viii) σ. 143: τοιχογραφία Ποσειδωνίας

α) Ποια σειρά ακολουθεί η παρουσίαση των λεπτομερειών σε κάθε εικόνα;

β) Ποιος είναι ο σκοπός της οργάνωσης των λεπτομερειών σε κάθε περίπτωση;

ΟΜΑΔΑ Β΄

i) σ. 44: αττικός αμφορέας

ii) σ. 46: οινοχόη του Διπύλου

iii) σ. 52: παράσταση σε όλπη

iv) σ. 56: παράσταση σε αμφορέα

v) σ. 92: ψηφιδωτό της Πομπηίας

vi) σ. 292: εσωτερικό της Αγίας Σοφίας

vii) σ. 339: πίνακας του Ραφαήλ

α) Ποια ή ποιες λεπτομέρειες επιλέγονται κατά την περιγραφή κάθε εικόνας;

β) Ποιος είναι ο σκοπός της επιλογής σε κάθε περίπτωση;

1.2.2. Αφού διαβάσετε τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω κείμενα και

αποσπάσματα κειμένων,

α) να βρείτε τη σειρά που ακολουθεί η περιγραφή σε καθένα από αυτά (π.χ.

δεξιά-αριστερά, μέσα-έξω, πάνω-κάτω, μακριά-κοντά, γενική εντύπωση-

λεπτομέρειες),

β) να εξηγήσετε τη σκοπιμότητα αυτής της οργάνωσης των λεπτομερειών,

γ) να χαρακτηρίσετε το ύφος της περιγραφής (π.χ. ρεαλιστική, παραστατική,

πιστή, ανατριχιαστική, ολοζώντανη, διεξοδική, σύντομη), να δικαιολογήσετε

τον χαρακτηρισμό και

112

δ) να εντοπίσετε το (άμεσο ή έμμεσο) σχόλιο καθώς και τα γλωσσικά μέσα με

τα οποία υλοποιείται (π.χ. επίθετα, ουσιαστικά, ρήματα, επιρρήματα, χρήση

ονοματικών ή ρηματικών φράσεων, σύντομες προτάσεις, μακροπερίοδος

λόγος).

Α Έξοχο αγγείο από αλάβαστρο με τρεις πρόσθετες, επίσης αλαβάστρινες λαβές,

που έχουν το σχήμα του S με κλειστή την επάνω καμπύλη. Το αγγείο με χαμηλό

πόδι που πλαταίνει, σώμα φαρδύ, λαιμό που στενεύει καταλήγοντας σε χείλος

κυματιστό, θυμίζει κάπως, ως προς το σχήμα, τον κλασικό κρατήρα.Β. Πετράκος: Οδηγός Εθνικού Μουσείου. Εκδ. Αθηνών, Αθήνα 1992, σ. 32.

Β Άνοιξα τα μάτια. Στα πόδια του κρεβατιού μου, το αιγινίτικο σταμνί που έφερα

προχτές στην κάμαρά μου (μια μεγάλη ανοιχτή παπαρούνα τριγυρισμένη από

πράσινα κλαδιά πάνω στο κίτρινο αργίλι), και στον τοίχο οι αχτίνες του ήλιου

περνούσαν παράλληλες μέσα από τα παραθυρόφυλλα, ζωγράφιζαν μακρόστενα

επίπεδα τριανταφυλλιά. Άνοιξα το παράθυρο· στο ανοιχτό πέλαγος, πέρα από

το Προγυμναστήριο, ο δίσκος του ήλιου μεγάλος, δαγκωμένος ακόμη από τον

ορίζοντα, είχε ένα χρώμα που δεν είδα ποτέ μου· το χρώμα του χυμού των

βατόμουρων, μια ιδέα πιο ανοιχτό. Η θάλασσα αχάραχτη, χωρίς ανάσα. Οι

πευκοβελόνες ακίνητες σαν αγκάθια αχινών στο βάθος καθάριου νερού. Πάνω

στη γραμμή του ορίζοντα ένα μαύρο καράβι σύρθηκε σιγά σιγά, όπως στο πανί

του Καραγκιόζη, υπογράμμισε αυτό το καταπληκτικό στεφάνι και χάθηκε. Γ. Σεφέρης: Μέρες Ε΄. Ίκαρος, Αθήνα, 1986 , σ. 67.

Γ Ανοίγω διάπλατα το παράθυρο. Φως, ήλιος, ο γαλανός ουρανός. Μαζί με τα

παιδιά μου παρακολουθούμε και βλέπουμε τη γερμανική σημαία σιγά σιγά να

υποστέλλεται, να εξαφανίζεται σαν να την κατάπιε ο Ιερός Βράχος. Και ν’

αρχίζει ν’ ανεβαίνει στον ιστό το αγαπημένο χρώμα τ’ ουρανού μας.Ι. Τσάτσου: Φύλλα κατοχής.

Δ Η θέα πάνω από το κάστρο είναι μια τέρψη των ματιών. Κάτω στον κάμπο,

προς τα δυτικά, βλέπεις το σημερινό Γεράκι να κολυμπάει σε μια χρυσίζουσα

μολυβένια θάλασσα από ελαιώνες.Γ. Γκίκας: Κάστρα-ταξίδια, Γ΄ τόμος. Αστήρ, Αθήνα 1984, σ. 28.

113

Ε Το μαγαζί είχε πάθει τις φθορές του κι αυτό. Εγκατάλειψη, βρώμα,

ξεφτισμένοι τοίχοι, ξεφλουδισμένα μωσαϊκά, το ταβάνι λεκιασμένο, της

συμφοράς.Κ. Μουρσελάς: Βαμμένα κόκκινα μαλλιά. Κέδρος, Αθήνα 1989, σ. 285

ΣΤ Στο χωριό Καλή Βρύση της Δράμας οι κάτοικοι μεταμφιέζονται ακόμα και

σήμερα σε Μπαμπούγερους. Φορούν μάσκα από χοντρό μάλλινο ύφασμα,

φτιάχνουνκαμπούρα μ’ ένα διπλωμένο ρούχο, σχηματίζουν γένια, μουστάκια,

φρύδια με κομμάτι από δέρμα κατσίκας, ενώ για δόντια χρησιμοποιούν

φασόλια. Στη μέση τους βάζουν κουδούνια, ενώ στο χέρι τους κρατούν ένα

σακουλάκι με στάχτη, με το οποίο ακουμπούν και πειράζουν τους περαστικούς.Αερόστατο, Άνοιξη 1994, σ. 27

Ζ Στο μακροσκάμνι στη μέση, ο παππούς. Εκατό χρονών λιοντάρι, τα γένια του

ποτάμιζαν και του σκέπαζαν το ανοιχτό ολοδάσωτο στήθος κι έκρυβαν τις

δεμένες λαβωματιές που ’χε πάρει στο Μεγάλο Σηκωμό.Οι φρυδάρες του

χοντρές, αγκαθωτές, του κρύβαν τα μάτια και τις ανασήκωνε, με τη φούχτα του

για να μπορέσει να δει.Ν. Καζαντζάκης: «Η σύναξη των καπεταναίων». Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ.255.

Η Το πολυρούχο έχει κουκούλα, 6 τσέπες (3 μέσα, 3 έξω) και μεγάλη θήκη

θηραμάτων. Φτιαγμένο από υδατοαπωθητικό ύφασμα, είναι ακόμη πολύ

ανθεκτικό στα σκισίματα και ζεστό. Κατάλληλο για σκληρούς χειμωνιάτικους

καιρούς. Το πολυρούχο «σπάει» σε 4 άλλα διαφορετικά ρούχα! Το εξωτερικό

(μπουφάν) με επένδυση, έχει κουκούλα, 4 τσέπες και θήκη για θηράματα. Για

χειμωνιάτικο κυνήγι. Το εσωτερικό (γιλέκο) έχει 3 τσέπες και θήκη

θηραμάτων. Αποχωρίζεται από το πολυρούχο (μπουφάν) με φερμουάρ.

Κατάλληλο για δροσερούς καιρούς. Το μπουφάν χωρίς μανίκια (βγαίνουν με

φερμουάρ). Για ζεστά φθινοπωρινά πρωϊνά. Το γιλέκο χωρίς μανίκια

(βγαίνουν με φερμουάρ). Για καλοκαιρινές εξορμήσεις.Από τον περιοδικό τύπο

Θ Από κάτω σκισμένα τσουβάλια με φασόλια ρύζι και ζάχαρη. Από πάνω

πεντόκιλες κονσέρβες κορνμπίφ Αργεντινής, κίτρινοι ντενεκέδες τυρί, ένα

114

στραπατσαρισμένο χαρτόκουτο τσάι, πολλά χαρτόκουτα γαλέτες, μια

σκουριασμένη παλάντζα, μεγειρικό λίπος και ντοματοπελτές. Από αυτά τίποτα

δεν τρωγότανε, εκτός από τις γαλέτες -αν κατάφερνες να τις σπάσεις- και με

λίγο ρίσκο το τυρί. Τα όσπρια ήτανε φυτρωμένα από την υγρασία της

αποθήκης και το κορνμπίφ έπρεπε να ’χει καταναλωθεί πριν αρκετά χρόνια.Δ. Χαριτόπουλος: 525 τάγμα πεζικού. Καστανιώτης, Αθήνα 1987, σσ 54-55.

Ι Ένα αυτοκίνητο που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Αυτό το μοντέλο διαφέρει

ακόμα και από το προηγούμενο. Πάρτε για παράδειγμα το νέο κινητήρα 1.1 με

τους 55 ίππους. Τόσο οικονομικός με τα καύσιμα, όσο και γενναιόδωρα

απολαυστικός, όπου και αν τον πάτε. Τώρα, ακόμα πιο χαρούμενο, με νέους

χρωματισμούς του αμαξώματος, που συνδυάζονται μοναδικά με τις εσωτερικές

επενδύσεις, το νέο μοντέλο διαθέτει αυτό ακριβώς που ζητάτε.Από τον περιοδικό τύπο

ΙΑ Φανταστείτε ένα νεόπλουτο να μπαίνει σε μια αντικερί. Δεν ξέρει τι να

πρωτοαγοράσει: το φωτιστικό από φυσητό γυαλί, το βενετσιάνικο καθρέφτη,

το σαλονάκι του Λουδοβίκου 15ου, τον επτανησιακό μπουφέ, το τραπεζάκι

από όνυχα ή το κινέζικο χαλί; Τελικά τα παίρνει όλα. Βλέπετε, ταιριάζουν με

το καθιστικό του.Από τον περιοδικό τύπο

ΙΒ Στην αρχιτεκτονική της πόλης παρατηρείται έντονο το κυκλαδικό στοιχείο. Τα

κτήρια ήταν διώροφα ή τριώροφα με πολλά δωμάτια. Τα πλουσιότερα από

αυτά ήταν φτιαγμένα από πελεκητή πέτρα (γι’ αυτό κι έχουν ονομαστεί από

τους αρχαιολόγους «ξεστές»), τα υπόλοιπα από λάσπη και άχυρο. Το ισόγειο

επικοινωνούσε με τους επάνω ορόφους με εσωτερική σκάλα. Για την ενίσχυση

των κτηρίων σε περίπτωση σεισμών χρησιμοποιούσαν ξυλοδεσιές, όπως και

στην Κρήτη. Τα δάπεδα των σπιτιών ήταν συνήθως από πατημένο χώμα.

Συχνά έστρωναν το χώμα με κανονικού σχήματος πλάκες από σχιστόλιθο. Σε

άλλα δάπεδα έστρωναν επάνω στο χώμα μικρά κομμάτια αό θαλασσινά

κοχύλια ή κάλυπταν το χώμα με ένα είδος μωσαϊκού καμωμένου από βότσαλα.

Οι στέγες πρέπει να ήταν οριζόντιες και για μόνωση είχαν στρωμένο χώμα,

τεχνική που πριν λίγα χρόνια συναντούσαμε ακόμη στα χωριά των Κυκλάδων.

115

Τουριστικός οδηγός Σαντορίνης σσ 41-42

1.2.3. Οι λεπτομέρειες που ενδεικτικά παρατίθενται μπορούν να χρησιμεύσουν

για την περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών μιας σχολικής τσάντας.

Φυσικά, μπορείτε να προσθέσετε τις δικές σας.

Σχέδιο: μοντέρνο, κλασικό, πρωτότυπο ...

Εταιρεία κατασκευής: της μόδας, μεγάλη, ξένη ...

Χρώμα: ασυνήθιστο, έντονο, διακριτικό ...

Ποιότητα-υλικά: Πλαστική, μέτρια ...

Αντοχή: αδιάβροχη, ευπαθής στις γραντζουνιές ...

Χρήση: σχολείο, εκδρομές ...

Τιμή: προσιτή, υπερβολική ...

Ποιες από αυτές τις λεπτομέρειες θα επέλεγε και πώς θα οργάνωνε την

περιγραφή του;

α) ο κατασκευαστής της τσάντας για να την προβάλει σε ένα διαφημιστικό

μήνυμα και

β) ο μαθητής που τη χρησιμοποιεί; Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα.

1.2.4. Οι ακόλουθες ενδεικτικές λεπτομέρειες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για

την περιγραφή ενός φορέματος: σχεδιαστής, σχέδιο, χρώμα, εφαρμογή,

ύφασμα, ποιότητα, τιμή, κατάλληλη περίσταση για τη χρήση του φορέματος,

εντύπωση που προκαλεί.

Α) Ποιες από αυτές θα επέλεγε, πώς θα τις εξειδίκευε και πώς θα οργάνωνε την

περιγραφή του φορέματος;

α) ένα περιοδικό μόδας,

β) ένας διαφημιστής και

γ) μία κυρία που το φοράει;

Β) Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα, επιλέγοντας κάθε φορά τους

κατάλληλους προσδιορισμούς.

116

1.2.5. Οι λεπτομέρειες που δίνονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να

περιγράψουν αδρά μια ερημική παραλία ενός νησιού: αμμουδιά, δέντρα,

μοναδικό ταβερνάκι, θάλασσα, θέα, τοπίο, αξιοθέατα (π.χ. περίεργοι βράχοι,

ερείπια αρχαίου ναού), πρόσβαση (π.χ. δέκα χιλιόμετρα χωματόδρομος,

διαδρομή μέσα από δάσος). Να επιλέξετε ορισμένες λεπτομέρειες και να

προσθέσετε τους κατάλληλους προσδιορισμούς για να συνθέσετε

α) ένα κείμενο που θα δημοσιευθεί σε έναν τουριστικό οδηγό για να

προσελκύσει επισκέπτες και

β) μία αγγελία για πώληση οικοπέδων στην περιοχή.

1.2.6. Να περιγράψετε από κάτω προς τα πάνω την αποκριάτικη στολή που

σκέπτεσθε να φορέσετε σε έναν χορό μεταμφιεσμένων, επιφυλάσσοντας στο

τέλος τις λεπτομέρειες της εμφάνισης του κεφαλιού, που θα είναι και το πιο

εντυπωσιακό στοιχείο της αμφίεσης.

1.2.7. Στα ακόλουθα παραδείγματα παραλείπονται ορισμένες λεπτομέρειες οι

οποίες, ωστόσο, είναι απαραίτητες ή, τουλάχιστον, διαφωτιστικές. Να

επισημάνετε αυτές τις λεπτομέρειες. Στις περιπτώσεις όπου η παράλειψη είναι

σκόπιμη να εξηγήσετε και το σκοπό της παράλειψης. Π.χ. Το δεκαπενταμελές

του σχολείου θα συνεδριάσει στη 1 μ.μ. Λείπει ο τόπος και η ημερομηνία.

α) Θα παίρνετε το φάρμακο δύο φορές την ημέρα ..............................

β) Το γλυκό ψήνεται στους 200 βαθμούς ..........................................

γ) Ο εξωραϊστικός σύλλογος πραγματοποιεί εκδρομή στα Καλάβρυτα ..............

δ) Το Σάββατο θα γίνει η ετήσια συγκέντρωση των αποφοίτων ..........

ε) Πωλούνται υγιέστατα σκυλάκια ράτσας ...........................................

στ) Φιλανθρωπικός έρανος για τους απόρους ......................................

ζ) Κομμάτια τοιχογραφίας που εικονίζει χελιδονόψαρα .......................

η) Δερμάτινο πέδιλο με κοκάλινη αγκράφα ........................................

1.2.8. Από τις ακόλουθες ομάδες επιθέτων Α, Β και Γ, να χρησιμοποιήσετε

όποια και όσα κρίνετε σκόπιμα, για να συντάξετε δικές σας διαφημίσεις ενός

117

απορρυπαντικού, ενός φαγητού ή αναψυκτικού, και ενός διαμερίσματος

αντιστοίχως. Να φροντίσετε να προβάλετε σε κάθε κείμενο έντονα τα

πλεονεκτήματα και να σημειώσετε ποια μειονεκτήματα αποσιωπήσατε

σκοπίμως.

Α. Μοναδικό, ανεπανάληπτο, το λευκότερο λευκό, το πιο ισχυρό.

Β. Γεύση απίθανη, θεϊκή, μοναδική, πλούσια.

Γ. Ευρύχωρο, λειτουργικό, πανοραμική θέα, αυτόνομη θέρμανση.

1.2.9. Αφού διαβάσετε το κείμενο που ακολουθεί, να περιγράψετε τα

παπούτσια, όταν έχουν πια παλιώσει, αναφερόμενοι στις ίδιες λεπτομέρειες με

εκείνες του κειμένου.

Ήταν ένα ζευγάρι όμορφα αθλητικά παπούτσια. Για σόλα είχαν ένα παχύ,

λευκό λάστιχο που γάντζωνε πάνω στο δρόμο σα βεντούζα. Ήταν φτιαγμένα από

άσπρο μαλακό δέρμα γεμάτο τρυπίτσες, για να αερίζεται το πόδι. Και στα πλάγια

πάνω στο δέρμα είχαν ραμμένες δυο λουρίδες από πράσινο πλαστικό που τα

‘καναν να μοιάζουν με μικρά αεροδυναμικά θηριάκια, έτοιμα να ορμήξουν προς

την επιτυχία και τη ζωή.Γ. Μανιώτης: Τα μαύρα παραμύθια. Κέδρος, Αθήνα 1987, σ. 71.


1.3.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες στις ακόλουθες στήλες. Ένα στοιχείο της

στήλης αριστερά περισσεύει.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΣΚΟΠΟΙ

1. Πορτοκάλια ΑΑΑ α. Αίτηση συγγνώμης

2. Η πόρτα είναι ανοιχτή. β. Απειλή

3. Επικίνδυνη στροφή δεξιά γ. Έκφραση ευχαριστίας

4. Το πιστόλι μου ήταν πάντα το δ. Παράγγελμα

πιο γρήγορο της πόλης! ε. Διαφήμιση

5. Τα νεύρα μου είναι ταραγμένα στ.Προειδοποίηση

6. Προεισαγωγικό άλμα. Ακροστασία, ζ. Πρόσκληση, παρότρυνση

έκταση, ακροστασία, ανάταση.

7. Τα πιο ωραία λουλούδια που

έχω δει ποτέ!

8. Το βιβλίο μου είναι σε καλή κατάσταση.

118

1.3.2. Να βάλετε στη σωστή σειρά τις ακόλουθες προτάσεις και περιόδους,

ώστε να αποκαλυφθεί η λογική πορεία κάθε διαδικασίας.

Α. α) Όταν παγώσει, την ξύνετε μ’ ένα μαχαίρι.

β) Πώς θα τη βγάλετε;

γ) Διαπιστώνετε αν το ύφασμα λεκιάζει ή όχι.

δ) Αν μείνει λεκές, τρίβετε ελαφρά το ύφασμα με αιθέρα.

ε) Τοποθετείτε ένα κομματάκι πάγο πάνω στην τσίκλα.

στ) Μια τσίκλα κόλλησε στο μανίκι της μπλούζας σας.

Η σωστή σειρά είναι ..........................................................................................

Β. ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΟΥΡΝΟΥ... ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΦΟΥΡΝΟΥ

ΤΕΛΟΣ!

α) Κατά τη διάρκεια της πυρόλυσης και πάνω από μία ορισμένη θερμοκρασία, η

πόρτα του φούρνου ασφαλίζεται αυτόματα και απασφαλίζεται μόνο όταν η

θερμοκρασία «πέσει» κάτω από το όριο ασφαλείας.

β) Με συνηθισμένη χρήση του φούρνου, ο πυρολυτικός αυτοκαθαρισμός αρκεί

να γίνεται μια φορά το μήνα και διαρκεί περίπου 1 ½ ώρα.

γ) Επιτέλους, μ’ ένα γύρισμα του κουμπιού στο πρόγραμμα της πυρόλυσης, τα

καμένα λίπη του φούρνου γίνονται σκόνη.

δ) Όταν η θερμοκρασία φθάσει στα υψηλότερα επίπεδα, τότε τα καμένα λίπη

και όλα τα κατάλοιπα φαγητών ή γλυκών που έχουν κολλήσει στο φούρνο

γίνονται σκόνη. Μετά την πυρόλυση, το μόνο που έχετε να κάνετε, είναι

απλά να μαζέψετε τη σκόνη, μ’ ένα βρεγμένο μαλακό πανί.

ε) Η πυρόλυση είναι ένα πρόγραμμα αυτοκαθαρισμού, τεχνολογικά εξελιγμένο

και εξαιρετικά αποτελεσματικό στη λειτουργία του.

Η σωστή σειρά είναι ..........................................................................................

119


Αφού αντιστοιχίσετε κάθε περιγραφή της αριστερής στήλης με τον πρακτικό

σκοπό της (στη μεσαία στήλη) και με το είδος του εντύπου, όπου μπορεί να

χρησιμοποιηθεί (στη δεξιά στήλη), να απαντήσετε τις ερωτήσεις που

ακολουθούν.(Ένα στοιχείο από τη μεσαία στήλη και δύο από τη στήλη δεξιά

περισσεύουν.)

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΕΙΔΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ

Α) Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και

η εκκλησία «Γέννηση της

Θεοτόκου» ή «Κορφιάτισσα», σε

απόκρημνους βράχους και σε

περιοχή με εκπληκτική θέα.

Β) Τοποθετούμε το κουμπί έτσι,

ώστε τα ανοίγματα να

βρίσκονται μεταξύ των

προεξοχών του ποδαριού.

Γ) Σε απλές γραμμές έπιπλα με

ατσάλινο σκελετό, είναι

συγχρόνως λειτουργικά και

α) Ως λεζάντα

φωτογραφίας, να

εξηγήσει και να

σχολιάσει την

εικονιζόμενη

παράσταση.

β) Να απαντήσει σε

ερώτηση

αρθρογράφου.

γ) Να υποστηρίξει την

αθωότητα του

κατηγορουμένου.

1) Πολιτική

εφημερίδα

2) Διαθήκη

3) Οδηγίες χρήσεως

συσκευής

4) Οδηγός μουσείου

5) Κατάθεση σε

δικαστήριο

120

αναπαυτικά.

Δ) Μικρό άγαλμα αντρικής μορφής από την Κέρο, που εικονίζεται καθισμένη σε θρόνο να παίζει τριγωνικό μουσικό όργανο. Η τολμηρή αυτή σύνθεση, η σύνθετη κίνηση του σώματος, η «αφαί-ρεση» του γλύπτη μας δίνουν ένα γνήσιο καλλιτεχνικό έργο, ένα αριστούργημα της Κυκλαδικής γλυπτικής.

Ε) Μέγεθος και μορφολογία

καρδιαγγειακού σχηματισμού

φυσιολογική.

ΣΤ) Η πολιτική του Υπουργείου

είναι μακρόπνοη, σταθερή και

αποτελεσματική.

δ) Να καθοδηγήσει τον

επισκέπτη στο δρόμο

για τα αξιοθέατα.

ε) Να παρουσιάσει τα

βήματα για την

επιτέλεση μιας

προδιαγεγραμμένης

εργασίας.

στ) Να πείσει για τις

ελκυστικές ιδιότητες

του περιγραφομένου

αντικειμένου, ώστε να

παρακινήσει για την

αγορά του.

ζ) Να πιστοποιήσει την

κατάσταση και τη

λειτουργία ενός

τμήματος του

ανθρώπινου

οργανισμού.

6) Ιατρική

γνωμάτευση που

συνοδεύει

ακτινογραφία.

7) Διαφημιστικό

φυλλάδιο.

8) Τουριστικός

οδηγός

α) Να εξετάσετε το ρόλο των επιθέτων στις περιγραφές Α), Γ), Δ), Ε) και ΣΤ).

Ποια από αυτά χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν τη θέση του

αντικειμένου στον χώρο και τον χρόνο ή άλλες ιδιότητές του και ποια

εκφράζουν τα συναισθήματα και τις κρίσεις του προσώπου που κάνει την

περιγραφή;

β) Ποιος απευθύνεται σε ποιον στην περιγραφή Β); Πώς δικαιολογείται το

πρόσωπο και ο αριθμός του αρχικού ρηματικού τύπου;

Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ


121

2.1.1. Επισκεφθήκατε πρόσφατα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και με το

παρακάτω κείμενο περιγράφετε ό,τι είδατε σ’ ένα παιδί του περιβάλλοντός σας

που εκδήλωσε τη σχετική περιέργεια. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες

λέξεις και φράσεις με λέξεις από αυτές που δίνονται, ώστε η περιγραφή να είναι

πιο ακριβής και, επομένως, πιο κατάλληλη για να χρησιμοποιηθεί -προφορικά ή

γραπτά- στη σχολική τάξη. (Δύο από τις λέξεις που δίνονται περισσεύουν.)

αγγεία εγχειρίδια κρατήρες παραστάσεις προθήκες

αμφορείς ειδώλια λήκυθοι περιδέραια προσωπίδες

ανάκτορο εκθέματα οινοχόες περόνες

Το μουσείο είναι γεμάτο από καταπληκτικά πράγματα. Τόσες βιτρίνες με

συναρπαστικούς θησαυρούς! Μεγάλη εντύπωση μου έκαναν οι μάσκες από το

παλάτι στις Μυκήνες, που είναι φτιαγμένες από ατόφιο χρυσάφι. Αλλά και όλα τα

κοσμήματα, κρεμαστά για το λαιμό, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, που τα βρίσκω,

μάλιστα, πιο καλόγουστα και καλοδουλεμένα από πολλά σημερινά. Ακόμη και τα

μαχαίρια στόλιζαν με χρυσάφι. Αυτό που δεν περίμενα να δω ήταν κάτι περίεργες

μακριές καρφίτσες που τις χρησιμοποιούσαν οι Μυκηναίοι για να στερεώνουν και

να στολίζουν τα ρούχα τους. Αρκετή ώρα ξόδεψα παρατηρώντας τα διάφορα

δοχεία που τα είχαν για να μεταφέρουν υγρά, όπως νερό, λάδι και κρασί. Τα βάζα

για το κρασί μοιάζουν πολύ με τις σημερινές κανάτες. Τα μακρόστενα βάζα τα

έβαζαν πάνω στους τάφους. Και τα περισσότερα από αυτά έχουν ωραίες

ζωγραφιές. Όταν είδα τα αγαλματάκια που βρέθηκαν στις Κυκλάδες, και ιδιαίτερα

εκείνα με το επίπεδο πρόσωπο όπου φαίνεται μόνο η μύτη, σκέφτηκα ότι θα

μπορούσαν να είχαν φτιαχτεί από ένα σημερινό γλύπτη που κάνει μοντέρνα τέχνη.

Κι όμως είναι τόσο παλιά!

Θα ξαναπάω σ’ αυτό το μουσείο για να τα ξαναδώ όλα αυτά και για να

επισκεφθώ και τις άλλες αίθουσες που δεν τις πρόλαβα.

2.1.2. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις στο ακόλουθο κείμενο

με ισοδύναμες λέξεις, φράσεις ή περιφράσεις, ώστε να χάσει μεν σε ακρίβεια,

αλλά να είναι ευκολότερα κατανοητό από ένα μαθητή των πρώτων τάξεων του

Δημοτικού.

122

Η χρήση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων μπορεί να αποτελέσει αιτία

ρύπανσης των υδάτων. Τοξικά φυτοφάρμακα μεταφέρονται με το νερό της βροχής

στη θάλασσα, στις λίμνες και στα υπόγεια νερά. Ανάλογη επιβάρυνση στο

περιβάλλον προκαλείται και από τα απόβλητα των κτηνοτροφικών μονάδων όπως

τα ορνιθοτροφεία και τα χοιροστάσια.Από τον περιοδικό τύπο


2.2.1. Να αντικαταστήσετε τα επίθετα της ακόλουθης περιγραφής με αυτά που

δίνονται, αφού τα προσαρμόσετε στο σωστό τύπο (δύο από τα επίθετα δεν θα

σας χρειαστούν). Έπειτα να συγκρίνετε το κείμενο που δίνεται με αυτό που

προκύπτει μετά από τις αντικαταστάσεις. Ποια παραλλαγή προτιμάτε και γιατί;

αξιόλογος θεαματικός περιπετειώδης πολυδάπανος

επιδέξιος καλλιτεχνικός πειστικός υποβλητικός

Η ταινία που είδαμε χθες ήταν πολύ ωραία. Είχε απίθανη πλοκή, ωραία

μουσική, ωραία παραγωγή, πολύ ωραία εφέ. Κάτι άλλο που μας άρεσε ήταν το

ωραίο παίξιμο του πρωταγωνιστή.

2.2.2. Με το ακόλουθο κείμενο μια μαθήτρια του Λυκείου περιγράφει στην

τάξη της ένα δικό της έργο ζωγραφικής. Πώς θα εξηγούσε αυτή τη ζωγραφιά σε

ένα μικρότερο παιδί που προσπαθεί να την κατανοήσει, αλλά δεν γνωρίζει τις

υπογραμμισμένες λέξεις και φράσεις; Αφού γράψετε την παραλλαγμένη

περιγραφή, να συγκρίνετε τα δύο κείμενα ως προς την ακρίβεια και τη σαφήνεια.

Πέρυσι, στον πανελλαδικό διαγωνισμό ζωγραφικής που συμμετείχε το σχολείο

μας, πήρα το πρώτο βραβείο. Είχα ζωγραφίσει ένα στιγμιότυπο από παράσταση

σε αρχαίο θέατρο, έτσι όπως φαντάστηκα ότι θα φαινόταν τον 3ο αιώνα π.Χ.,

τότε που χτίστηκαν τα μαρμάρινα θέατρα που βλέπουμε σήμερα. Στη ζωγραφιά,

φαινόταν ολόκληρο το κοίλο του θεάτρου από την πλευρά ενός θεατή που κάθεται

στη μέση και στο πάνω μέρος του άνω διαζώματος. Ξεχώριζαν μάλιστα και τα

εδώλια, στα σημεία που δεν είχα ζωγραφίσει θεατές. Φαινόταν και η θυμέλη στο

κέντρο της ορχήστρας. Η ζωγραφιά απεικονίζει μια στιγμή που ο χορός

εμφανίζεται από την πάροδο δεξιά καθώς κοιτάζουν οι θεατές, δηλαδή ερχόμενος

123

από την πόλη. Πάνω στη σκηνή υπάρχουν δύο ηθοποιοί όρθιοι και ένας

ξαπλωμένος πάνω στο εκκύκλημα. Όλοι οι ηθοποιοί φορούν μανδύες με έντονα

χρώματα και διακρίνονται τα προσωπεία και οι κόθορνοι των δύο όρθιων

ηθοποιών.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ

ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.


3.1.1. Χρησιμοποιώντας μεταφορικά λέξεις οι οποίες στην κυριολεκτική τους

χρήση δηλώνουν όργανα, λειτουργίες και παθήσεις του ανθρώπινου σώματος

(π.χ. πνεύμονας, καρδιά, σφυγμός, αρτηρίες, έμφραγμα, πυρετός), να

περιγράψετε σε δύο παραγράφους

α) τα προβλήματα μιας μεγάλης πόλης ή

β) τη ζωή σε μια μικρή πόλη ή χωριό.

124

3.1.2. Χρησιμοποιώντας μεταφορικά λέξεις οι οποίες στην κυριολεκτική τους

χρήση δηλώνουν φυσικά φαινόμενα (π.χ. ηφαίστειο, σεισμός, βροχή,

καταιγισμός, θύελλα, τρικυμία), να περιγράψετε σε δύο παραγράφους

α) μία σχολική μουσική ή θεατρική εκδήλωση ή

β) ένα αθλητικό γεγονός.

125


3.2.1. Να αποδώσετε τις υπογραμμισμένες μεταφορικές φράσεις με άλλες

ισοδύναμες κυριολεκτικές ή μεταφορικές, ώστε να αποδοθεί, κατά την κρίση

σας, πιστότερα το νόημα.

Όταν ήταν διάσημος, οι δημοσιογράφοι τον πολιορκούσαν σε κάθε δημόσια

εμφάνιση. Εκείνος όμως παρέμενε απρόσιτος και τους αντιμετώπιζε με υπεροψία.

Το καθημερινό άγχος, η επιθυμία του να διατηρηθεί στη δημοσιότητα, ο

εκτροχιασμός του από τις ηθικές αξίες έβλαψαν όχι μόνο τον χαρακτήρα του,

αλλά και προκάλεσαν διάβρωση της υγείας του. Σήμερα, ξεχασμένος από όλους,

έχει βρει μοναδικό ηθικό έρεισμα στο πρόσωπο ενός πιστού φίλου.

3.2.2. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες μεταφορικές λέξεις του

ακόλουθου κειμένου με αντίστοιχες κυριολεκτικές (στη στήλη Β) και να

δηλώσετε το σκοπό της χρήσης κάθε μεταφοράς (: να εξάρει ένα προτέρημα, να

μειώσει ένα ελάττωμα του περιγραφόμενου προσώπου ή να προσδώσει

παραστατικότητα στο λόγο -στη στήλη Γ).

Α Β Γ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΕΣ

ΛΕΞΕΙΣ

ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ

Ήταν μικροσκοπική και αρκετά

αφράτη.

Τα πλούσια μαλλιά της

έπεφταν χυτά στους ώμους. Δεν

ήταν βέβαια η σπαθάτη

κορμοστασιά που την έκαναν να

ξεχωρίζει αλλά οι ντελικάτες

κινήσεις και το ζωηρό της βήμα.

Το ντύσιμό της, ελαφρά

ατημέλητο, ταίριαζε γάντι στην

ανεπιτήδευτη συμπεριφορά της

και πρόσθετε έναν άλλον αέρα

στη συνολική της εμφάνιση.

126

Άστραψαν στο πέρασμά της τα

φλας των φωτογράφων και οι

ερωτήσεις των δημοσιογράφων

έπεσαν βροχή. Βέβαια δεν ήταν η

εκτυφλωτική ομορφιά, αλλά η

λαμπερή προσωπικότητα που

σαγήνευε.

3.2.3. Ποια αντίστοιχη έκφραση θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μεταφορικά

ένας δημοσιογράφος για να κάνει πιο παραστατική καθεμία από τις ακόλουθες

φράσεις;

α) δρόμοι γεμάτοι με νερό ...........................................................................

β) δροσερή γωνιά μέσα στην πόλη ..............................................................

γ) σπουδαία νίκη μιας ομάδας .....................................................................

δ) μεγάλη ήττα μιας ομάδας ........................................................................

ε) εκδήλωση χαράς των φιλάθλων στις κερκίδες ..........................................

στ) απότομη αύξηση τιμών στο χρηματιστήριο ............................................

ζ) μεγάλη μείωση τιμών στο χρηματιστήριο ................................................


3.3.1. Α) Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες μεταφορικές εκφράσεις στο

παρακάτω κείμενο με αντίστοιχες κυριολεκτικές, επιφέροντας τις απαραίτητες

αλλαγές και έπειτα να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Πώς να περιγράψω τον μικρό μου αδελφό; Είναι ο μικρός μας τρομοκράτης.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις του είναι πολύ θορυβώδεις. Μπορούν να ξυπνήσουν

κάθε κοιμισμένο και όχι μόνο στο σπίτι μας. Ευτυχώς όλοι οι κοντινοί γείτονές

μας είναι χρυσοί άνθρωποι, διαφορετικά θα βρισκόμαστε σε κατάσταση ψυχρού

πολέμου μαζί τους. Κάθε φορά που το βλαστάρι μας φέρνει ολόκληρη τη

συμμορία στο σπίτι για να παίξει, το δωμάτιό του γίνεται ινδιάνικο χωριό μετά

από επέλαση του αμερικανικού στρατού. Τότε η μαμά συνηθίζει να λέει ότι έχουμε

τις ορδές του Τζέκινς Χανς στο σπίτι. Όταν αρχίζουμε να έχουμε πολεμικές

127

απώλειες, να σπάνε διάφορα αντικείμενα ας πούμε, επεμβαίνει ο μπαμπάς, η

σύρραξη διακόπτεται και τα κοκοράκια επιστρέφουν στη βάση τους. Βέβαια,

ακολουθούν ποταμοί δακρύων από τον ταραξία μας και η αυλαία πέφτει με

υποσχέσεις για ειρηνικό μέλλον. Αυτές οι υποσχέσεις συνήθως δεν κρατούν πολύ

κι έτσι το έργο ξαναπαίζεται.

Β) Να συγκρίνετε το δεδομένο κείμενο με την παραλλαγή του, όπως προκύπτει

μετά από τις αντικαταστάσεις. α) Ποιο από τα δύο προτιμάτε και γιατί; β) Ποιος

είναι ο σκοπός της χρήσης των μεταφορών στο δεδομένων κείμενο (: να κάνει

την περιγραφή παραστατική, ευχάριστη κλπ);

3.3.2. Συχνά στην καθημερινή μας ομιλία χρησιμοποιούμε μεταφορικά λέξεις

και φράσεις από τα Θρησκευτικά και από την ελληνική μυθολογία (μεταξύ

άλλων).

α) Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις και φράσεις των παρακάτω

κειμένων με αντίστοιχες κυριολεκτικές, σύμφωνα και με το νόημα του

κειμένου.

β) Να συγκρίνετε καθένα από τα κείμενα που ακολουθούν με τα αντίστοιχα που

προκύπτουν μετά από τις αντικαταστάσεις. Ποια είναι η λειτουργία των

μεταφορών; Ποια παραλλαγή κειμένου προτιμάτε και γιατί;.

Α. Πηγαίνω στο νοσοκομείο, ώρα 8 το πρωί, με την ελπίδα ότι θα μπω στην

κολυμπήθρα του Σιλωάμ. Αλλά τι βρήκα; Κόλαση! Τραυματίες από τροχαία,

παθολογικά και χειρουργικά περιστατικά περίμεναν έξω από την κλειστή

πόρτα του Παραδείσου κι ο άγιος Πέτρος άφαντος! Έπρεπε να διαθέτεις την

υπομονή του Ιώβ, για ν’ αντέξεις τόση ταλαιπωρία. Την πρώτη άσπρη μπλούζα

που εμφανίστηκε γύρω στις 9 π.μ. την υποδεχθήκαμε μετά βαΐων και κλάδων.

Κάποτε, επιτέλους, έφτασε κι εμένα η σειρά μου. Αλλά, δυστυχώς, ένας νέος

Γολγοθάς με περίμενε. Άρχισαν να με στέλνουν από τον Άννα στον Καϊάφα,

για εξετάσεις και πιστοποιητικά και ό,τι φανταστεί ο νους σου. Ένα εισιτήριο

για τον Παράδεισο γύρευα ο δόλιος, αλλά πού! Είχε φτάσει πια μεσημέρι και

κόντευα να λιποθυμήσω από την πείνα. Μάννα εξ ουρανού μου φάνηκε η

σούπα που μου προσέφερε μια πονετική νοσοκόμα. Υπάρχουν, βλέπεις, ακόμη

128

καλοί Σαμαρείτες. Τελικά, βρέθηκε κρεββάτι και ξάπλωσα. Και τώρα σου τα

λέω χωρίς πολλά λόγια. Όταν προσπάθησα να περιγράψω όλες τις

λεπτομέρειες αργότερα στη γυναίκα μου, έμεινε στήλη άλατος.

Β. Το σχολείο μας νομίζω ότι είναι εξαιρετική περίπτωση. Αρκεί να σκεφτείτε ότι

όλες οι αίθουσες είναι βαμμένες από τα παιδιά. Και καθεμία έχει διαφορετικό

χρώμα! Βέβαια, πολλές φορές το χρώμα έγινε το μήλο της έριδος και τότε το

πρόβλημα λυνόταν με κλήρωση. Μετατρέψαμε μια αίθουσα σε εργαστήριο

Φυσικής και μια άλλη σε Γυμναστήριο. Φτιάξαμε κουρτίνες και στρώσαμε

μοκέτες, με τη βοήθεια του συλλόγου γονέων. Με τα χρήματα από την

ανακύκλωση χαρτιού, γυαλικών και αλουμινίου αγοράσαμε μεγάλη τηλεόραση

και βίντεο. Υπήρχε μάλιστα μια αποθήκη κλειστή για χρόνια και οι καθηγητές

έλεγαν ότι εκεί είχε μαζευτεί η κόπρος του Αυγείου. Αλλά αποδείχτηκε το

κέρας της Αμάλθειας. Κάτω από τη σκόνη και τις αράχνες ήταν ξεχασμένα

καταπληκτικά όργανα, όπως μικροσκόπιο, δοκιμαστικοί σωλήνες, πηνία,

διαφανοσκόπιο και ακόμα δείγματα πετρωμάτων, πίνακες με πληροφορίες για

τις βιταμίνες και το ηλιακό σύστημα, στρώματα και στεφάνια γυμναστικής.

Μόλις τα είδαμε μιας έπιασε ο οίστρος να τα καθαρίσουμε και να τα βάλουμε

στη θέση τους. Μια περίεργη κατασκευή με γρανάζια έγινε το αίνιγμα της

Σφίγγας. Κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει σε τι ακριβώς χρησίμευε. Μέχρι

που το είδε η φιλόλογός μας και μας εξήγησε ότι ήταν μια μικρογραφία

τροχαλίας, σαν κι αυτές που χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα για να

σηκώνουν μεγάλες πέτρες και να χτίζουν ναούς. Τώρα, έχουμε γίνει Κέρβεροι,

για να μην πάθουν τίποτε τα πράγματα που ανακαλύψαμε και φτιάξαμε. Όσο

για τη μεταμόρφωση του σχολείου, ο διευθυντής λέει ότι κάναμε τους άθλους

του Ηρακλή. Και όλα αυτά στην αρχή έμοιαζαν με Χίμαιρα.

3.3.3. Α) Να αντικαταστήσετε καθέναν από τους ακόλουθους μεταφορικούς

προσδιορισμούς με τον αντίστοιχο κυριολεκτικό.

α) ετοιμόρροπη υγεία .........................................

β) μαργαριταρένια δόντια ...................................

γ) μεταξένια μαλλιά ............................................

δ) βελούδινο δέρμα ...........................................

129

ε) σπαθάτη κορμοστασιά ...................................

Β) Να χρησιμοποιήσετε καθεμιά από τις παραπάνω εκφράσεις της κατάλληλης

ομάδας

α) για να διαφημίσετε τις ιδιότητες συναφών προϊόντων και

β) για να δώσετε συμβουλές ιατρικής φύσεως.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ


4.1.1. Με τα ρήματα: προκαλώ-ούμαι, γκρεμίζω-ομαι, καταπλακώνω-ομαι,

καταστρέφω-ομαι, χάνω-ομαι, διακόπτω-ομαι και όσα άλλα κρίνετε σκόπιμο, να

γράψετε δύο σύντομα κείμενα με θέμα το σεισμό. Στο πρώτο κείμενο θα

περιγράψετε τη δράση του σεισμού και στο δεύτερο τις καταστροφές του,

χρησιμοποιώντας κάθε φορά τη σύνταξη (ενεργητική ή παθητική) που υπηρετεί

καλύτερα το σκοπό σας.

4.1.2. Με τα ρήματα αναπαλαιώνω, ανακαινίζω, επισκευάζω, ανοικοδομώ,

ανεγείρω, συντηρώ (και τα αντίστοιχα της μέσης φωνής) και όσα άλλα κρίνετε

σκόπιμα, να γράψετε ένα σύντομο κείμενο, όπου θα τονίζονται με ύφος

ζωντανό και παραστατικό οι ενέργειες των κατοίκων μιας περιοχής, για να

διασώσουν τον παραδοσιακό οικισμό τους.

4.1.3. Με τα ρήματα περιθάλπω, θεραπεύω, παρακολουθώ, εμβολιάζω, σιτίζω,

φροντίζω (και τα αντίστοιχα της μέσης φωνής) και όσα άλλα κρίνετε σκόπιμα,

να γράψετε ένα κείμενο, όπου με ύφος σοβαρό και τυπικό θα φαίνεται η παροχή

φροντίδων στα ζώα από τη Φιλοζωική Εταιρεία.

4.2. Ερώτηση αντικειμενικού τύπου

Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

130

i) Η πρόταση «Σοβαρές βλάβες στην υγεία προκαλούνται από το κάπνισμα»

προβάλλει περισσότερο

α) τη δράση του υποκειμένου του ρήματος

β) τη δράση του αντικειμένου του ρήματος

γ) το κατηγορούμενο

δ) τη δράση του ποιητικού αιτίου

ii) Η πρόταση «Η ομορφιά του τοπίου μαγεύει τον επισκέπτη» τονίζει

περισσότερο

α) την ενέργεια του ρήματος

β) τη δράση του υποκειμένου του ρήματος

γ) τη δράση του αντικειμένου του ρήματος

δ) τη δράση του ποιητικού αιτίου

iii) Η πρόταση «Πολλά κυκλοφοριακά προβλήματα εμφανίζονται από την

αυξημένη κίνηση στους δρόμους» παρουσιάζει το θέμα της με ύφος

α) οικείο

β) ζωηρό, παραστατικό

γ) απρόσωπο, τυπικό

δ) γλαφυρό


131

Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική στο παρακάτω κείμενο

και να απαντήσετε τα ερωτήματα που το ακολουθούν.

Τα μνημεία της τέχνης που βρίσκονται εκτεθειμένα στον αέρα καταστρέφονται

καθημερινά λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα μάρμαρα διαβρώνονται από

τους ρύπους, γυψοποιούνται και αλλοιώνονται ανεπανόρθωτα.

Να συγκρίνετε το δεδομένο κείμενο με αυτό που προέκυψε με τις μετατροπές

και να εξηγήσετε σε ποια από αυτές τις δύο παραλλαγές

α) τονίζεται η δράση του υποκειμένου,

β) τονίζεται η δράση του ποιητικού αιτίου,

γ) υποδηλώνεται απόσταση ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη του μηνύματος

και

δ) το ύφος του κειμένου είναι πιο άμεσο και ζωηρό.

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ.


5.1.1. Μια μεγάλη αμμουδιά, πεντακάθαρη θάλασσα, ελάχιστοι άνθρωποι,

καμία υποδομή. Να περιγράψετε το τοπίο από την οπτική γωνία ενός

παραθεριστή που αναζητά ηρεμία και ενός άλλου που προτιμά κοσμοπολίτικες

διακοπές.

5.1.2. Ένα μεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότημα έχει ανεγερθεί στην παραλία ενός

νησιού. Πώς θα το περιέγραφε α) ένας κάτοικος που το θεωρεί στολίδι της

περιοχής και β) ένας επισκέπτης που κρίνει ότι η κατασκευή του είναι

αταίριαστη προς το φυσικό περιβάλλον και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της

περιοχής;

5.1.3. Στον τοίχο του σχολείου μερικοί μαθητές ζωγράφισαν μία εικόνα ενός

εφήβου με ανοικτό στόμα, στο οποίο ένας ενήλικας, κρατώντας στο ένα χέρι

ένα ανοικτό βιβλίο και στο άλλο ένα μεγάλο κουτάλι, προσπαθεί να χωρέσει τα

132

γράμματα και τους μαθηματικούς τύπους που προφανώς έχει πάρει από το

βιβλίο. Να περιγράψετε την εικόνα από την οπτική γωνία ενός μαθητή που του

αρέσει και ενός καθηγητή που διαφωνεί.

5.1.4. Ημέρα πολιτιστικής εκδήλωσης στο προαύλιο του σχολείου σας. Πώς θα

περιέγραφε την κατάσταση;

α) ένας μαθητής που συμμετέχει και

β) ένας περίοικος που ενοχλείται από το θόρυβο;

5.1.5. Στην είσοδο του σιδηροδρομικού σταθμού μικροπωλητές έχουν στήσει

πάγκους πουλώντας διάφορα μικροαντικείμενα. Να περιγράψετε την εικόνα από

την πλευρά ενός κατοίκου που πιστεύει ότι υποβαθμίζεται η περιοχή και ενός

άλλου που θεωρεί ότι έτσι τονίζεται η γραφικότητά της.

5.1.6. Στο δωμάτιό σας έχετε μαζέψει διάφορα μικροαντικείμενα, τα οποία εσείς

θεωρείτε πολύτιμα ενώ η μητέρα σας άχρηστα. Να γράψετε δύο περιγραφές,

όπου θα φαίνονται οι δύο αντίστοιχες οπτικές γωνίες.

5.1.7. Προσφάτως επισκεφθήκατε ένα ζαχαροπλαστείο που σας εντυπωσίασε με

τη διάταξη, την ποικιλία, τα σχήματα, τα χρώματα, τα υλικά, τις μυρωδιές και

την πρωτοτυπία των προϊόντων του. Πώς θα περιγράφατε όλα αυτά;

α) σ’ έναν φίλο σας που εκτιμά, όπως εσείς, τα γλυκά, για να του μεταδώσετε

τον ενθουσιασμό σας και

β) στη μητέρα σας που προσπαθεί να χάσει βάρος ;

5.1.8. Ένα εξοχικό κέντρο σερβίρει κυρίως κρέας ψημένο στη σούβλα και στα

κάρβουνα. Πώς θα το περιέγραφε κάποιος που λατρεύει ειδικά τους μεζέδες

αυτού του είδους και πώς ένας χορτοφάγος, οπαδός της υγιεινής ζωής και

πολέμιος του σφαγιασμού των ζώων;

Προσπαθήστε να δώσετε έναν χιουμοριστικό τόνο στις περιγραφές σας.

5.1.9. Μία εντυπωσιακή νύφη στην εκκλησία. Πώς θα την περιέγραφε μία

καλεσμένη που την ανταγωνίζεται και πώς μία άλλη που τη θαυμάζει;

133


5.2.1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας την

κατάλληλη λέξη από αυτές που βρίσκονται στην παρένθεση.

Το όψιμο ενδιαφέρον της δημοτικής αρχής δεν μπορεί τελικά να σώσει το

παλιό νεοκλασικό κτίσμα από τη(ν) ...................................... (διάβρωση,

ανοικοδόμηση, κατάρρευση). Όσο διάστημα παρέμενε ........................................

(ξεθεμελιωμένο, ερείπιο, ετοιμόρροπο), έπρεπε να είχε

χαρακτηριστεί ................................ (πατροπαράδοτο, διατηρητέο, πατρογονικό),

ώστε να είχαν έγκαιρα αρχίσει οι εργασίες για

τη(ν) .................................................. (ανακαίνισή, συντήρησή, ανοικοδόμησή)

του. Σήμερα, έχει πλέον ............................................................... (μεταβληθεί σε

ερείπια, διαβρωθεί, κατεδαφιστεί) και το μόνο που απομένει είναι

η ............................... (ανέγερσή, ανοικοδόμησή, κατεδάφισή) του και

η ........................................ (ανακαίνιση, αναπαλαίωση, ανέγερση) στη θέση του

μιας νέας οικοδομής.

5.2.2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α, που εκφράζουν οικείο ύφος,

με ισοδύναμες της στήλης Β, που δηλώνουν μεγαλύτερη επισημότητα (δύο

λέξεις της στήλης Β δε θα χρησιμοποιηθούν).

Α Β

1. ζυγώνω α.παρεισφρέω

2. κρεμώ β. αναρτώ

3. τρυπώνω γ. προσεγγίζω

4. παραγκωνίζω δ. συνωστίζομαι

ε. υποσκελίζω

5.2.3. Να συμπληρώσετε τα κενά στις επόμενες προτάσεις με μία από τις λέξεις

που δίνονται. Να φροντίσετε, ώστε η επιλογή σας να ταιριάζει με το ύφος της

πρότασης.

αυτόχθων ντόπιος έρεισμα ξεκρέμαστος

134

στήριγμα συνωστίζομαι στριμώχνομαι εκκρεμής

παρέκκλιση λοξοδρόμηση

α) Τα έργα που εκτελούνται στην περιοχή επιβάλλουν ...................... από την

κανονική μας πορεία.

β) Έξω από τα καμαρίνια του θεάτρου πολλοί θεατές ................................... για

να συγχαρούν την πρωταγωνίστρια.

γ) Καλοί κι ευγενικοί μου φάνηκαν οι ...................................... κάτοικοι. Μας

εξυπηρέτησαν σε ό,τι τους ζητήσαμε.

δ) Το πρόγραμμα πρέπει να τηρηθεί όπως έχει. Κάθε ............................... από

τους αρχικούς μας στόχους θα αποβεί εις βάρος της οικονομίας.

ε) Μετά το τέλος των συνομιλιών δύο θέματα παρέμειναν .............................

στις σχέσεις των δύο χωρών.

στ)Πολύτιμο ..................................... στη δύσκολη στιγμή της ζωής του βρήκε

τη συμπαράσταση του φίλου του.

ζ) Οι αρχαίοι Αθηναίοι διακήρυτταν ότι ήταν ........................................ στην

Αττική.

η) ..................................... μέσα στο πλήθος και ξέφυγε από τους διώκτες του.

θ) Άνθρωπος χωρίς ηθικά ............................................... δεν είχε κανέναν

ενδοιασμό προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του.

ι) Μη γνωρίζοντας κανέναν μέσα σ’ εκείνη τη συντροφιά

ένιωθε ........................... και σύντομα έφυγε.

5.2.4. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με μία από τις λέξεις που

δίνονται (δύο λέξεις δεν χρησιμοποιούνται).

απόσπαση πλεύρισμα προσέγγιση πρόσβαση

προσχώρηση μετακίνηση προσπέλαση

1. Τα βράχια που ορθώνονται απότομα στην πίσω πλευρά του κάστρου

καθιστούσαν πάντοτε αδύνατη την ................................

2. Η ....................... των πέντε βουλευτών στο αντίπαλο κόμμα προκάλεσε

κυβερνητική κρίση.

135

3. Η ........................... των σωστικών συνεργείων στον τόπο του δυστυχήματος

έγινε δυνατή μόνο με τη βοήθεια ελικοπτέρου.

4. Όμορφο οικόπεδο και με ωραία θέα! Δυστυχώς όμως δεν

έχει ................................... στη θάλασσα

5. Η διαδικασία .................................... του πλοίου είναι πολύ επικίνδυνη.

Απαιτεί ιδιαίτερη δεξιοτεχνία από τον καπετάνιο για να μη δημιουργηθούν

δυσάρεστα απρόοπτα.

5.2.5. Να αναγνωρίσετε αν η χρήση των υπογραμμισμένων λέξεων, οι οποίες

δηλώνουν αλλαγή θέσης, είναι σωστή ή όχι, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο

πλαίσιο.


α) Ελήφθησαν όλα τα μέτρα για την έγκαιρη μεταφορά

των τραυματιών στο νοσοκομείο β) Ευτυχώς, πήρε μετάσταση και τώρα υπηρετεί

στην πόλη του. γ) Για τη μετακίνηση του σταματημένου αυτοκινήτου

χρειάστηκε γερανός δ) Στις άγονες και φτωχές περιοχές παρουσιάζεται

έντονο το φαινόμενο της μετανάστευσης των κατοίκων. ε) Ο καθηγητής των μαθηματικών ανήκει στο Γυμνάσιο.

Φέτος ήρθε προσωρινά στο Λύκειο με μετάταξη. στ) Χρόνια ονειρευόταν τη μετάθεση στην πρωτεύουσα

και τώρα που ήλθε, ένιωθε θλίψη, που άφηνε το χωριό ζ) Κάθε χρόνο ζητεί απόσπαση σε κάποιο γραφείο που

βρίσκεται πιο κοντά στο σπίτι του


Να επιλέξετε τη σωστή σημασία της λέξης, σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο

πλαίσιο (για κάθε λέξη υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση). Να γράψετε

136

προτάσεις, στις οποίες οι λέξεις θα χρησιμοποιούνται με τις επιλεγμένες

σημασίες.

1. μεταίχμιο: α) αιχμηρό αντικείμενο

β) ενδιάμεσο διάστημα ανάμεσα σε δύο στρατούς

γ) σημείο που μετέχουν όλοι

δ) σημείο που απέχει ίσα από τα άκρα

.......................................................................................................................

2. εμβόλιμος: α) εμβολιασμένος

β) χτυπημένος από έμβολο

γ) βολικός

δ) παρεμβαλλόμενος σε μια κανονική σειρά

.......................................................................................................................

3. ένθετος: α) υιοθετημένος

β) σε καλή κατάσταση

γ) παρατημένος

δ) τοποθετημένος μέσα

.......................................................................................................................

137

4. ορόσημο: α) σημείο που δείχει τα όρια

β) οροσειρά

γ) σημείο της οροφής

δ) εκεί απ’ όπου αρχίζει ένα όρος

.......................................................................................................................

5. εγκλωβισμένος: α) περιορισμένος σε μικρό χώρο

β) με εγκυκλοπαιδική μόρφωση

γ) προσαρμοσμένος στο κλίμα μιας περιοχής

δ) στολισμένος

.......................................................................................................................

6. παρείσακτος: α) όποιος αλλάζει πορεία

β) αυτός που εισχωρεί κάπου με πλάγιο τρόπο

γ) εκείνος που εισβάλλει πανηγυρικά

δ) όποιος απομακρύνεται χωρίς να τον πάρουν είδηση

.......................................................................................................................

138

7. διαμπερής: α) αυτός που ολοκληρώνει μια αποστολή

β) εκείνος που μεταφέρει κάποιον από τη μία

όχθη στην άλλη

γ) αυτός που διαπερνάται από τη μία άκρη

στην άλλη

δ) εκείνος που εύκολα εξάγει συμπεράσματα

.......................................................................................................................

8. διάτρητος: α) αυτός που πρέπει να διατηρηθεί

β) διασκορπισμένος

γ) τρυπημένος πέρα ως πέρα

δ) γεμάτος στίγματα

.......................................................................................................................

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ


6.1. Να περιγράψετε πώς θα φέρουμε το ύψος στη βάση ενός ισοσκελούς

τριγώνου.

6.2. Η τάξη σας συμμετέχει σε ένα πρόγραμμα ανταλλαγών με μαθητές από μία

χώρα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Αποφασίζετε να προετοιμάσετε, μεταξύ

άλλων, την παρουσίαση διαφόρων χαρακτηριστικών της χώρας μας. Στα

πλαίσια αυτής της παρουσίασης, να περιγράψετε τη γεωγραφική θέση της

139

Ελλάδας, δηλώνοντας τις χώρες με τις οποίες συνορεύει και τις θάλασσες από

τις οποίες βρέχεται, προς όλα τα σημεία του ορίζοντα.

6.3. Να διαβάσετε το παρακάτω κείμενο και να απαντήσετε την ερώτηση που το

ακολουθεί.

Ένας απαιτητικός αγοραστής, όταν πηγαίνει στην αγορά να αγοράσει ψάρια,

στην αρχή προσέχει να έχουν ζωηρή όψη και ωραία χρώματα. Στη συνέχεια τα

μυρίζει, για να βεβαιωθεί ότι ευωδιάζουν θάλασσα. Προσέχει αν τα μάτια είναι

λαμπερά και τα λέπια σκληρά. Τα ακουμπά απαλά με το δάχτυλο, για να

διαπιστώσει πόσο σφιχτό είναι τιο σώμα τους. Τέλος, διαλέγει τα ψάρια που θα

αγοράσει και προσέχει να μην τον εξαπατήσουν στο ζύγι και στο λογαριασμό.

Ποιες οδηγίες για την αγορά των ψαριών θα σας έδινε αυτός ο αγοραστής;

α) με αυταρχικό τρόπο και

β) με ευγένεια και διακριτικότητα;

Να συντάξετε δύο αντίστοιχες παραλλαγές του παραπάνω κειμένου.

6.4. Καθοδηγήστε τον μικρό σας αδελφό με ύφος ευγενικό

α) να τακτοποιεί τη σάκα του,

β) να γράφει τα ονόματα και τις διευθύνσεις στο φάκελο μιας επιστολής,

γ) να βρει μια άγνωστη λέξη στο λεξικό.

6.5. Να εξηγήσετε απλά σ’ έναν φίλο σας πώς

α) να φτιάξει μια ομελέτα,

β) να διακοσμήσει μια εορταστική κάρτα,

γ) να κόψει ένα τετράγωνο κομμάτι από ένα μεγάλο ορθογώνιο χαρτόνι.

6.6. Να εξηγήσετε σε κάποιον μεγαλύτερο και όχι πολύ οικείο σας πώς

α) να εγγράψει ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα στο video,

β) να εγγράψει μία ραδιοφωνική εκπομπή ή μία ζωντανή συνομιλία στο

κασετόφωνο,

140

γ) να έλθει στο σπίτι σας, ξεκινώντας από το κέντρο της περιοχής.

6.7. Οι ακόλουθες οδηγίες είναι διατυπωμένες με ονοματικές φράσεις. Να

ξαναγράψετε το κείμενο, χρησιμοποιώντας ρηματικές φράσεις στη θέση των

ονοματικών και επιφέροντας τις επιπλέον απαραίτητες αλλαγές, ώστε το ύφος

να είναι:

α) επίσημο ή

β) οικείο.

Έπειτα να συγκρίνετε το παρακάτω κείμενο με τη δική σας παραλλαγή. Ποια

προτιμάτε και γιατί;

ΝΑΥΜΑΧΙΑ - ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΙΑ ΔΥΟ ΠΑΙΚΤΕΣ

Σχεδιασμός του «ωκεανού»: ένα μεγάλο τετράγωνο που περιέχει περίπου

100 τετραγωνάκια.

Αρίθμηση των τετραγώνων: γράμματα στις οριζόντιες και αριθμοί στις

κάθετες σειρές τετραγώνων ή αντιστρόφως.

Τοποθέτηση -κρυφή για τον αντίπαλο- 10 πλοίων σε αντίστοιχα τετράγωνα.

Διάταξη οριζόντια ή και κάθετη, αλλά όχι διαγώνια. Αδύνατη η αλλαγή της

διάταξης κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού.

Διεξαγωγή του παιχνιδιού: διαδοχικές «βολές» από κάθε παίκτη, δηλαδή

εκφωνήσεις συνδυασμών γράμματος και αριθμού, με στόχο τα τετράγωνα με

τα πλοία του αντιπάλου. Άμεση αντίδραση κάθε παίκτη σε κάθε επίθεση του

αντιπάλου: δήλωση ή όχι για την επιτυχία της «βολής». Αντίστοιχες

σημειώσεις και από τους δύο παίκτες.

Νίκη του παίκτη-εξολοθρευτή όλων των πλοίων του αντιπάλου.

141

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ


7.1. Στο ακόλουθο απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει την

εμφάνιση των νέων, αμέσως μετά τον τελευταίο πόλεμο, που πηγαίνουν

στη Λυρική Σκηνή ν’ ακούσουν κλασική μουσική. Δώστε μια περιγραφή

της εξωτερικής εμφάνισης των φίλων σας, όταν πηγαίνετε στο θέατρο ή

στον κινηματογράφο. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές επισημαίνετε

ανάμεσα στους τότε και στους σημερινούς νέους;

Ήταν, λοιπόν, μια Κυριακή πρωί, όταν ανάμεσα σε άλλους νέους της εποχής

με κοντά μαλλιά, ίσιες φαβορίτες και σβέρκους κουρεμένους αλά αμερικαίν,

γραβατωμένος και κουστουμαρισμένος βρέθηκα κι εγώ στο πατάρι των

«Ολυμπίων» να ακούσω την Κρατική Ορχήστρα.Μ. Κουμανταρέας, Σεραφείμ και Χερουβείμ. Κέδρος, Αθήνα 1981, σσ 163- 164.

7.2. Ένας νέος ψηλόλιγνος, αεράτος, ευκίνητος, με μακριά μαλλιά, πρόσωπο

οστεώδες, χείλη λεπτά, βλέμμα εκφραστικό και αδιάκοπα χαμογελαστός και μία

κοπέλα φεγγαροπρόσωπη, με αμυγδαλωτά μάτια, αθώο βλέμμα,

μαργαριταρένια δόντια και γοητευτικό χαμόγελο μεταμφιέζονται, για να μη τους

αναγνωρίσουν σε απαιτητική αποκριάτικη εκδήλωση, όπου αποφεύγεται η

εύκολη λύση της μάσκας. Να περιγράψετε με συντομία τα αλλαγμένα τους

πρόσωπα.

7.3. «Η εμφάνισή της ήταν εκθαμβωτική! Φορούσε ένα καλαίσθητο αλλά

αρκετά επιτηδευμένο ρούχο που φανέρωνε τη φιλαρέσκεια και την ωραιοπάθειά

της. Με μεγάλη άνεση και υποδειγματικό βάδισμα μπήκε στην αίθουσα και με

ντελικάτες κινήσεις χαιρέτησε τους οικοδεσπότες. Στην αρχή κανείς δεν την

αναγνώρισε.» Ποια εντύπωση έδινε, κατά τη γνώμη σας, η κοπέλα στις

καθημερινές της εμφανίσεις, ώστε να ξεγελάσει τόσο τους γνωστούς της;

142

7.4. Ποιες χαρακτηριστικές λεπτομέρειες παρουσιάζει το «είδωλό» σας στην

εμφάνιση και στη συμπεριφορά, που σας κάνουν να το θαυμάζετε;

7.5. Να περιγράψετε μία από τις ακόλουθες εξωτερικές εμφανίσεις,

(αναφερόμενοι π.χ. στην ηλικία, τα ρούχα, την έκφραση, τη σωματική

διάπλαση, τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα μαλλιά, τη συμπεριφορά):

α) ενός νέου που, κατά τη γνώμη σας, επιδιώκει να εντυπωσιάσει,

β) μιας νέας που αποφεύγει την ιδιαίτερη προβολή,

γ) ενός συνομηλίκου σας που ντύνεται όπως του επιβάλλουν οι γονείς του,

δ) μία εμφάνιση του πατέρα ή της μητέρας σας που σας άρεσε ιδιαίτερα,

ε) το ντύσιμο που θα επιθυμούσατε εσείς για το εαυτό σας, ανεξάρτητα αν, για

διάφορους λόγους, το υιοθετείτε ή όχι,

στ) την εμφάνιση ενός καθηγητή σας που σας έκανε εντύπωση.

7.6. Να περιγράψετε έναν από τους τύπους που δίνονται στη συνέχεια α)

επιδοκιμάζοντας, β) επικρίνοντας την εμφάνισή του και γ) αστειευόμενοι με

αυτήν:

α) έναν γκριζομάλλη με κοτσιδάκι και μοντέρνο ντύσιμο σε συναυλία ροκ,

β) μία ώριμη κυρία με πολύ νεανικό ντύσιμο,

γ) έναν δεκαεξάχρονο κουστουμαρισμένο στον κινηματογράφο,

δ) μία πολύ εντυπωσιακή νεανική παρουσία σε ένα πάρτι,

ε) ένα «μικρομέγαλο» παιδί,

στ) μία κυρία με πολλά χρυσαφικά και στολίδια στην εκκλησία,

ζ) έναν απρόσιτο, σοβαρό κύριο σε ένα γραφείο,

η) έναν ώριμο κύριο με σπορ περιβολή σε επίσημη δεξίωση,

θ) έναν νέο κύριο που επιθυμεί να προβάλει την οικονομική του επιφάνεια.

7.7. Συναντήσατε απροσδόκητα έναν παλιό σας φίλο που είχατε να τον δείτε

από το Δημοτικό. Να περιγράψετε την εικόνα που είχατε διατηρήσει γι’ αυτόν

στη μνήμη σας και εκείνη που αντικρίσατε τώρα.

7.8. Να περιγράψετε την αφίσα που θα ζωγραφίζατε, αν επρόκειτο να

πραγματοποιηθεί στο σχολείο σας

143

α) μία αντιρατσιστική εκδήλωση,

β) μία εκδήλωση για τα παιδιά του τρίτου κόσμου,

γ) μία εκδήλωση για τα παιδιά που υποφέρουν από τον πόλεμο.

7.9. Αφού παρατηρήσετε μία φωτογραφία του πατέρα ή της μητέρα σας στην

εφηβική ηλικία, να τον/την περιγράψετε προσπαθώντας να αποδώσετε και

στοιχεία του χαρακτήρα του/της.

7.10. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα και να απαντήσετε την ερώτηση που

ακολουθεί.

α) Κι ως είδαν την Ελένη αντίκρυ τους στον πύργο εκεί να φτάνει, λόγια

ανεμάρπαστα σιγόφωνα σταυρώναν μεταξύ τους:

«Δεν είναι κρίμα αν βασανίζονται για μια γυναίκα τέτοια μαζί κι οι Αργίτες οι

λιοντόκαρδοι κι οι Τρώες καιρούς και χρόνια· τι φοβερά με τις αθάνατες θεές

στην όψη μοιάζει.

Ωστόσο κι έτσι, ας πάει με τ’ άρμενα μ΄ όλα τα κάλλη που ‘χει, σε μας μη

μείνει και στα τέκνα μας μια συμφορά μια μέρα.»Ιλιάδα, Γ 154, μτφρ. Καζαντζάκη-Κακριδή

β) Ήταν νοικοκυραίοι στα χωριά τους, κι άλλοι βοσκοί, και μύριζαν ιδρωτίλα και

θυμάρι, κι ένας γούμενος από τη μονή του Αφέντη Χριστού, γαλαζομάτης και

ποταμογένης, κι ένας δάσκαλος από την Έμπαρο, κουτσός, μαραγκασμένος,

δεν τον έπιανε το μάτι σου, τι ‘ναι τούτο το αποζούρι έλεγες, τι γυρεύει το

κουνελόπουλο αυτό μέσα στη σύναξη των θεριών;

Μα έπρεπε να τον δεις στον πόλεμο, να σαστίσει ο νους σου· έπρεπε να τον

δεις στα γλέντια να παίζει τη λύρα, και να σηκώνουνται οι πέτρες να

χορεύουν! Κι όταν μιλούσε, δώσε μου, Θε μου, δέκα αυτιά, έλεγες, να τον

ακούω!Ν. Καζαντζάκης: «Η σύναξη των καπεταναίων», Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ. 256.

Πώς φαντάζεστε την Ελένη και το δάσκαλο, ώστε να δικαιολογείται ο

θαυμασμός που εκφράζουν αντιστοίχως οι γέροντες Τρώες και ο αφηγητής στο

απόσπασμα του Καζαντζάκη;

144

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

8.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης

Μία θεωρία της παιδαγωγικής επιστήμης αντιμετωπίζει το δάσκαλο ως

αγγειοπλάστη που με τη διδασκαλία του πλάθει το μαθητή, ενώ μία άλλη ως

γεωργό που φροντίζει για την ανάπτυξη του σπόρου σε δέντρο ή λουλούδι. Να

αναπτύξετε αυτές τις αναλογίες σε δύο αντίστοιχες παραγράφους. Στη συνέχεια

να εξηγήσετε ποια από τις αναλογίες προτιμάτε.


8.2.1. Αφού επιλέξετε μία αναλογία από αυτές που δίνονται ακολούθως, να την

αναπτύξετε σε μία παράγραφο, επικρίνοντας τη δράση του δεκαπενταμελούς

μαθητικού συμβουλίου του σχολείου σας. Να διαμορφώσετε την παράγραφο

έτσι, ώστε να είναι κατάλληλη για δημοσίευση στη σχολική εφημερίδα σας.

α) «Όποιος κυνηγά πολλούς λαγούς δεν πιάνει κανέναν.» Όποιος επιδιώκει

πολλούς στόχους χωρίς μέθοδο, δεν κατορθώνει τίποτε.

β) «τΩδινεν Γρος καί ™τεκεν μΛν.» Μηδαμινό αποτέλεσμα μετά από μεγάλη

προσπάθεια.

γ) «Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει.» Όταν μιλούν και

προτείνουν όλοι μαζί, δεν είναι δυνατόν να ληφθεί σωστή απόφαση.

8.2.2. Χρησιμοποιώντας ως πρώτο σκέλος της αναλογίας τη φράση «το

βάπτισμα του πυρός», να συνθέσετε μία παράγραφο, για να περιγράψετε την

πρώτη συμμετοχή σας σε σχολική θεατρική παράσταση.

8.2.3. Χρησιμοποιώντας ως πρώτο σκέλος της αναλογία τη φράση «μασημένη

τροφή» να περιγράψετε στον πατέρα σας έναν τρόπο διδασκαλίας που δεν σας

επέτρεψε, να αναπτύξετε το ενδιαφέρον και την κρίση σας.

8.2.4. Να εξηγήσετε πώς έχετε διαμορφώσει το δωμάτιό σας, ώστε να

δικαιολογείται η περιγραφή του κατ’ αναλογία με μία όαση.

145

8.2.5. Υποθέστε ότι με μία έκθεσή σας παίρνετε μέρος σε διαγωνισμό του

Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου. Να αναπτύξετε την αναλογία «βιβλίο - παράθυρο

στον κόσμο» σε μία παράγραφο.

8.2.6. Όπως ο ανοιξιάτικος ουρανός είναι άστατος, πότε ηλιόλουστος και πότε

συννεφιασμένος, έτσι και η ψυχολογική διάθεση του εφήβου παρουσιάζει

έντονες μεταπτώσεις. Να αναπτύξετε την αναλογία, δικαιολογώντας στη μητέρα

σας την ασταθή συμπεριφορά σας.

8.2.7. Να περιγράψετε τη λειτουργία της καρδιάς αναλογικά με μία αντλία.

8.2.8. Να περιγράψετε τη μηχανική αποστήθιση αναφομοίωτων γνώσεων

αναλογικά με την ομιλία του παπαγάλου.

8.2.9. Να αναπτύξετε μία από τις ακόλουθες αναλογίες σε μία παράγραφο. Οι

τρεις τελευταίες από αυτές προέρχονται από το βιβλίο της Βιολογίας για τη Γ΄

Γυμνασίου.

α) οικογένεια - κύτταρο

β) οικοσύστημα - αλυσίδα

γ) κύτταρο - μηχανή

δ) γενετικός κώδικας - γλώσσα

ε) φυσική επιλογή - κόσκινο

8.2.10. Με ποια από τα παρακάτω στοιχεία των ομηρικών επών συνδέουμε

αναλογικά τις ακόλουθες καταστάσεις για να τις περιγράψουμε παραστατικά;

(Τρία από αυτά τα στοιχεία δεν χρησιμοποιούνται.) Να αναπτύξετε μία από

αυτές τις αναλογίες σε μία παράγραφο.

Η Αχίλλειος πτέρνα, ο Δούρειος Ίππος, το ταξίδι του Οδυσσέα, η Σκύλλα και η

Χάρυβδη, οι Σειρήνες, η Κίρκη, οι Συμπληγάδες.

π.χ. ο τελικός προορισμός μιας προσπάθειας - η Ιθάκη

α) Πειρασμοί που μας αποπροσανατολίζουν

β) Η περιπέτεια της ζωής

γ) Το αδύνατο σημείο

146

δ) Αλλεπάλληλες δυσκολίες

8.2.11. Συχνά χρησιμοποιούμε ορισμένες «οικονομικές», δηλαδή σύντομα

διατυπωμένες, περιγραφικές εκφράσεις που βασίζονται σε μιαν αναλογία. Π.χ.

ταξίδι-αστραπή, επιστολή-βόμβα, δήλωση-καταπέλτης, προϊόν-μαϊμού,

άνθρωπος-λάστιχο. Πώς θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε αυτές τις αναλογίες,

ώστε να δικαιολογηθούν οι εκφράσεις; Μ’ άλλα λόγια:

α) Ποια είναι τα γνωρίσματα του ταξιδιού που μας θυμίζει αστραπή;

β) Ποια γνωρίσματα έχει η επιστολή που χαρακτηρίζεται σαν βόμβα;

γ) Ποια είναι η λειτουργία του καταπέλτη; Τι είδους δήλωση είναι αυτή που

περιγράφεται αναλογικά με έναν καταπέλτη;

δ) Ποιες ιδιότητες της μαϊμούς και σε ποια περίπτωση μπορούν να αποδοθούν

σε ένα προϊόν;

ε) Πώς φαντάζεστε έναν άνθρωπο- λάστιχο και τι κοινό έχει με ένα λάστιχο;

8.2.12. Στην ελληνική ποίηση συναντούμε πλήθος αναλογιών που

χρησιμοποιούν οι δημιουργοί για να αποδώσουν μία έννοια, μία εικόνα, ένα

συναίσθημα πιο παραστατικά. Να επιλέξετε μία από τις ακόλουθες αναλογίες

και να την δικαιολογήσετε σε μία παράγραφο.

α) Ελλάδα - τρελοβάπορο (Οδ. Ελύτης)

β) αιγαιοπελαγίτικο νησί - λοξή ράχη δελφινιού (Οδ. Ελύτης)

γ) κολόνες αρχαίου ναού - χορδές μιας άρπας που αντηχούν ακόμη (Γ. Σεφέρης)

δ) θάνατος - μαυρίλα (Δ. Σολωμός)

ε) χρέος - Θερμοπύλες (Κ. Καβάφης)

8.2.13. Να εντοπίσετε τις αναλογίες στα ακόλουθα κείμενα και να αναπτύξετε

μία από αυτές σε μία σύντομη παράγραφο.

α) Κασμίρ - εικόνες από έναν παράδεισο.

147

Είναι ένα κρατίδιο εύφορο, μικρό, μετέωρο, θαρρείς ανάμεσα σε δύο

αντιπάλους «γίγαντες», την Ινδία και το Πακιστάν, που εξελίσσεται με τους

δικούς του ρυθμούς, εξισορροπώντας την ένταση της καθημερινής βίας με τη

ράθυμη γοητεία της Ανατολής.Από τον περιοδικό τύπο

β) Μία πολύ αποτελεσματική κρέμα ημέρας. Ένα σύστημα περιποίησης ειδικά για

ευαίσθητα δέρματα. Μια ασπίδα προστασίας που εμποδίζει την καταστροφική

δράση των ερεθισμών (περιβάλλον-στρες).Από τις εφημερίδες

γ) Μια φλόγα κοκκινωπή ξεμπουκάρισε από κάπου, έγλειψε με την αιματηρή της

αναλαμπή τα ντουβάρια και τα κεραμίδια των τριγύρω σπιτιών. Καταπόδι

άλλη μια χίμηξε, ζο φανταστικό, θυμωμένο και λυγερό. Ένα θηρίο όλο

γλώσσα.Σ. Μυριβήλης: Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια, Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ. 291.

δ) Ξανά στην Πόλη, Αγια-Σοφιά. Πάντα το συναίσθημα της αλαφριάς

προστασίας αυτής της αρχιτεκτονικής. Σε σκεπάζει χωρίς να σε βαραίνει.

Φτερούγες ανοιχτές πάνωθέ σου: το αλαφρύ κάλυμμα.Γ. Σεφέρης: Μέρες Γ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 110.

8.2.14. Τα ακόλουθα είδη του ζωικού βασιλείου χρησιμοποιούνται για να

περιγράψουν αναλογικά ανθρώπινους τύπους (ιδιότητες, συνήθειες και

συμπεριφορές). Να συμπληρώσετε τα κενά με σύντομες περιγραφές των

ανθρώπων που παρουσιάζουν αναλογίες με αυτά τα ζώα.

α) αετός ........................................................................................

β) αλεπού ......................................................................................

γ) κηφήνας ....................................................................................

δ) μυρμήγκι ...................................................................................

ε) παράσιτο ....................................................................................

στ) πρόβατο ....................................................................................

8.3. Ερώτηση συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και ελεύθερης

ανάπτυξης

148

Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία των δύο ακόλουθων στηλών, ώστε να

σχηματιστούν τα σκέλη αναλογιών. (Δύο στοιχεία από τη στήλη δεξιά δε θα

χρησιμοποιηθούν.) Έπειτα να επιλέξετε μία από τις αναλογίες που

σχηματίστηκαν και να την αναπτύξετε σε μία παράγραφο.

α) άνθρωπος που εκπαιδεύεται 1. ευτυχία

β) γηρατειά 2. σπίρτο, σπίθα

γ) πάθος 3. χειμώνας

δ) αλλεπάλληλες συμφορές 4. πλούτος, ευμάρεια

ε) ομάδα εργασίας 5. φωτιά

στ) ευστροφία πνεύματος 6. μάρμαρο που το επεξεργάζεται

ο γλύπτης για να του δώσει μορφή

7. χιονοστιβάδα

8. κυψέλη μελισσών


1. «Τα κτήρια που μας περιβάλλουν»

149

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

Παρατήρηση. Στην αρχή τα παιδιά παρατηρούν τα διάφορα κτίσματα της

περιοχής, του χωριού, της πόλης τους, και αρχίζουν να ασκούν τη ματιά τους

στην επισήμανση των διαφορών και των χαρακτηριστικών τους. Έτσι,

δημιουργείται η προϋπόθεση για την εξέταση της τυπολογίας των κτιρίων

καθώς και για τη διάκριση των αξιοσημείωτων στοιχείων τους.

Καταγραφή. Συλλογή υλικού για την τυπολογία. Τα μέσα μπορεί να είναι

φωτογραφίες και σκίτσα των παιδιών, φωτογραφίες από διάφορες πηγές

Μελέτη. Το υλικό ταξινομείται και αρχίζουν να διαμορφώνονται οι πρώτες

ομάδες κτισμάτων. Συνειδητοποιούνται και διατυπώνονται τα κριτήρια της

ταξινόμησης, π,χ. υλικά κατασκευής, χρονολογία κατασκευής, αρχιτεκτονικό

στυλ, χρήση.

Επεξεργασία. Περιγράφονται τα γενικά γνωρίσματα κάθε τύπου κτηρίων.

Διαπιστώνεται, ίσως, ότι ορισμένα έχουν αλλάξει μορφή και χρήση ή έχουν

αναπαλαιωθεί.

Εξειδίκευση. Αναπτύσσονται ειδικά ενδιαφέροντα για ορισμένες από τις

κατηγορίες. Τα παιδιά της ομάδας μπορούν να κατανείμουν -μεταξύ τους ή

με τη βοήθεια του καθηγητή- τους τομείς της εργασίας που έχουν στο

μεταξύ αναπτυχθεί. Π.χ. μπορεί κάποιος να αναλάβει να ασχοληθεί με τα

ιστορικά κτήρια, άλλος με τα δημόσια και να ανατρέξει σε παλιές εικόνες

και βιβλία για να διερευνήσει το θέμα του. Άλλος μπορεί να ενδιαφερθεί να

περιγράψει τη σχέση ανάμεσα στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και τη

διαμόρφωση των κατοικιών τους.

Παρουσίαση. Όλη αυτή η διεργασία μπορεί να πάρει τη μορφή:

- μιας έκθεσης ζωγραφικής, σκίτσων ή και φωτογραφιών με θέμα π.χ. τα

ενδιαφέροντα κτήρια της περιοχής,

- ενός λευκώματος,

- ενός βιβλίου για την τυπολογία των κτισμάτων της περιοχής,

- της κατασκευής μακετών ή και προπλασμάτων (π.χ. του κέντρου της πόλης ή

του χωριού), με διάφορα υλικά.

2. «Έργα τέχνης και μνημεία στο χώρο που ζούμε»

150


Αναγνώριση. Γνωριμία με τα άγνωστα ίσως μνημεία, όλων των εποχών, που

βρίσκονται σε περιοχή προσιτή στα παιδιά.

Καταγραφή. Περιγραφή του μνημείου, ένταξη στο χώρο.

Μελέτη. Αναζήτηση των λόγων δημιουργίας και των συνθηκών κατασκευής

των μνημείων. Πληροφορίες για τους καλλιτέχνες και, γενικά, τους

κατασκευαστές των μνημείων. Βιβλία, τουριστικοί οδηγοί ή μαρτυρίες των

κατοίκων είναι οι συνηθισμένες πηγές πληροφοριών.

Ερμηνεία. Εξήγηση της μορφής και των υλικών των μνημείων.

Αξιοποίηση. Η εργασία μπορεί να οδηγήσει:

- στην ανάληψη πρωτοβουλίας για τη διάσωση κάποιου μνημείου που

κινδυνεύει,

- στην ξενάγηση παιδιών από άλλο τμήμα ή τάξη,

- σε μία εκδήλωση ενημερωτική προς τους κατοίκους της περιοχής,

- στη σύνταξη ενός τουριστικού οδηγού με σχολιασμένες φωτογραφίες ή και

με επιπλέον πληροφορίες.

3. «Οι συνταγές του τόπου μας»


Συλλογή. Καταγραφή «άγραφων» συνταγών που χαρακτηρίζουν την περιοχή

όπου ζουν τα παιδιά. Το ενδιαφέρον θα πρέπει να κατευθυνθεί στα φαγητά,

τα γλυκά ή τα ποτά που φτιάχνονται με υλικά από τη χλωρίδα του τόπου. Τα

παιδιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν μαγνητόφωνο, video ή χαρτί και μολύβι.

Έρευνα της προέλευσης. Κατά την καταγραφή και τις συναφείς συζητήσεις

αποκαλύπτεται ότι οι συνήθειες για διάφορα φαγώσιμα έχουν «εισαχθεί» από

άλλες περιοχές, κοντινές ή μακρινές και ότι αυτές οι επιδράσεις συχνά

φαίνονται και στις ονομασίες. Ορισμένα παιδιά μπορεί να κατατάξουν τις

συνταγές ανάλογα με την προέλευση και τις επιδράσεις τους και να τις

συνδέσουν με την ιστορία του τόπου και με την κοινωνική ζωή σ’ αυτόν.

Παρουσίαση. Η εργασία μπορεί να οδηγήσει:

- στη σύνταξη βιβλίου και μάλιστα εικονογραφημένου,

151

- ή σε μία ανοιχτή εκδήλωση όπου θα προσφέρονται «ξεχασμένα» ή απλώς

ξεχωριστά και χαρακτηριστικά του τόπου φαγητά και γλυκά που τα έχουν

φτιάξει μαθητές και μπορούν να τα περιγράψουν και να τα σχολιάσουν.

152




Με αυτή τη δοκιμασία το ενδιαφέρον εστιάζεται σε έναν στόχο: να

διαπιστωθεί αν οι μαθητές αναγνωρίζουν τη σκοπιμότητα της παράθεσης των

λεπτομερειών σε μία περιγραφή. Γι’ αυτό, ένα τέτοιο κριτήριο είναι κατάλληλο

να δοθεί μετά την ολοκλήρωση της πρώτης διδακτικής ενότητας, όπου και

δίνεται έμφαση στην παράθεση και την οργάνωση των λεπτομερειών.

Ορισμένες από τις λέξεις του αποσπάσματος που ανήκουν στο ναυτικό

ιδίωμα οι μαθητές μάλλον δεν τις γνωρίζουν. Ωστόσο, στο νοηματικό

περιβάλλον του κειμένου είναι σαφές ότι πρόκειται για εξαρτήματα του πλοίου.

Και είναι ακριβώς αυτή η εξειδίκευση του λεξιλογίου (και όχι οι σημασίες των

συγκεκριμένων λέξεων) που κάνει να φαίνεται τόσο έντονα η λαχτάρα του

ομιλητή για τη ναυτική ζωή. Τα παιδιά θα περιγράψουν το πλοίο, όχι βέβαια

αποδίδοντας αυτές τις ιδιωματικές λέξεις με ισοδύναμες λέξεις ή φράσεις, αλλά

πιο ελεύθερα, έτσι όπως φαντάζονται ότι φαινόταν.

Είναι προφανές ότι οι τρεις ερωτήσεις καθοδηγούν τα βήματα μιας

διαδικασίας που κορυφώνεται με την τελευταία ερώτηση.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Ένα ηλιοβασίλεμα που καθόμουν στο ακρωτήρι, βλέπω μια φρεγάδα με

γιομάτα πανιά. Θεόρατη πέτρα έμοιαζε στη θάλασσα. Όλα της τα ξάρτια

ξεχώριζαν. Είδα τους φλόκους τις μαΐστρες, τους παπαφίγκους, τις γάμπιες, τους

τρίγγους τα πόμολα. Ακόμα και το σωτρόπι μπορώ να πω πως είδα. Είδα την

κάμαρη του καπετάνιου με τον Αϊ-Νικόλα ψηλά και το καντήλι του ακοίμητο.

Είδα των ναυτών τα κλινάρια, άκουσα τις κουβέντες, οσμίσθηκα την ξυλεία τους.

Είδα το μαγεριό, τα νεροβάρελα, την τρόμπα, τον αργάτη. Η ψυχή μου

μελαγχολικό πουλάκι κάθισε πάνω της.Α. Καρκαβίτσας, Η θάλασσα . Κέδρος, Αθήνα 1993, σ. 44.

153


1. Να γράψετε όλες τις λέξεις που αναφέρονται στο καράβι και τον εξοπλισμό

του. Να γράψετε ό,τι απομένει από το κείμενο, αν τις αφαιρέσετε όλες αυτές.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Να συμπληρώσετε με δικά σας λόγια το κείμενο, που προέκυψε από την

αφαίρεση των λέξεων που περιγράφουν το καράβι και τον εξοπλισμό του

(άσκηση 1) περιγράφοντας το ίδιο πλοίο, όπως θα το βλέπατε, αν καθόσαστε

πλάι στον συγγραφέα.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 9

3. Ταιριάζει η τελευταία πρόταση του παραπάνω κειμένου στη δική σας

παραλλαγή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 9

154



Επιλέξαμε αυτό το κείμενο, επειδή παρουσιάζει πολύ σαφή οργάνωση των

λεπτομερειών του. Και επειδή ο σκοπός του είναι πρακτικός (και όχι

λογοτεχνικός, όπως συμβαίνει με το προηγούμενο και το επόμενο κείμενο). Ο

στόχος αυτού του κριτηρίου είναι να διαπιστώσει τις δεξιότητα των παιδιών ως

προς

- την αναγνώριση του ειδικού πρακτικού σκοπού της περιγραφής,

- την αναγνώριση της πορείας της περιγραφής και των λόγων που την

υπαγορεύουν και

- την κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στη διατύπωση και το σκοπό της

περιγραφής.

B. KEIMENO

Επιτύμβιο μαρμάρινο αγγείο (λήκυθος) με ανάγλυφη παράσταση. Στην άκρη

δεξιά η νεκρή -Μυρρίνη είναι το όνομά της όπως δηλώνεται με την επιγραφή

πάνω από το κεφάλι της- οδηγείται στον Άδη από τον Ερμή Ψυχοπομπό που

βρίσκεται δεξιά της. Είναι μάλιστα χαρακτηριστική η κίνηση του Ερμή που την

πιάνει από το χέρι ενώ αυτή με τη στάση της, με σκεπασμένο και χαμηλωμένο το

κεφάλι, υποδηλώνει τη φοβερή της μοίρα. Στο αριστερό μέρος της παράστασης

εικονίζονται, σε μικρότερο μέγεθος, τρεις άντρες, ο τελευταίος μάλιστα ακουμπάει

σε μια παραστάδα, που παρακολουθούν τη σκηνή. Ο Ερμής φοράει φτερωτά

σανδάλια που υποδηλώνουν μιαν άλλη ιδιότητά του, του αγγελιοφόρου των θεών:

άγγελον αθανάτων τον ονομάζει ο ομηρικός ύμνος στον Ερμή και σχετικό

αφιέρωμα σ’ αυτόν του πολέμαρχου Καλλίμαχου. Γύρω στο 420 π.Χ.Π. Πετράκος, Οδηγός Εθνικού μουσείου. Εκδ. Αθηνών, Αθήνα 1993, σσ 79-80.


155

1. Ποιος είναι ο πρακτικός σκοπός αυτού του κειμένου;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

2. Ποια σειρά ακολουθεί η περιγραφή, ποια πρόσωπα προβάλλει και γιατί;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Ποιες από τις λεπτομέρειες ερμηνεύονται από τον συντάκτη του κειμένου;

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να εξετάσετε το ρόλο των επιθέτων που αναφέρονται στο αγγείο και στα δύο

κεντρικά πρόσωπα: Αυτά τα επίθετα χρησιμοποιούνται α) για να υπερτονίσουν,

β) για να καλύψουν και να αποδυναμώσουν ή γ) για να αποδώσουν με ακρίβεια

τα περιγραφόμενα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 5

5. Θα χαρακτηρίζατε την περιγραφή α) πιστή, β) σπαρταριστή ή γ) διεξοδική;

Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

..........................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 3

156



Και σ’ αυτό το κριτήριο η βασική επιδίωξη είναι να διαπιστωθεί αν οι

μαθητές μπορούν να αναγνωρίσουν το στόχο που διαπερνά την περιγραφή. Με

τη διαφορά ότι στο ακόλουθο απόσπασμα αυτός ο στόχος ανιχνεύεται όχι μόνο

μέσα από την επιλογή των λεπτομερειών, αλλά και από τα έμμεσα σχόλια και τη

λεπτή ειρωνεία. Γι’ αυτό, η προσοχή του μαθητή κατευθύνεται αρχικά σ’

εκείνες τις λέξεις που υποδηλώνουν αυτόν το σχολιασμό και την ειρωνεία. Ο

άλλος τρόπος που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να εκφράσει τη στάση του ως

προς το αντικείμενο της περιγραφής είναι, βέβαια, η τελευταία πρόταση του

αποσπάσματος, στην οποία αφιερώθηκε και ειδική ερώτηση. Έτσι, οι

απαντήσεις στις ερωτήσεις 1. iii και 2 αλληλοσυμπληρώνονται.

Ειδικότερος στόχος της δοκιμασίας είναι να διερευνήσει την ικανότητα των

μαθητών να διατυπώνουν τη συνάφεια του ντυσίματος με τον ανθρώπινο τύπο.

Το λεξιλόγιο της άσκησης 4 προέρχεται από τη σελίδα 216 του σχολικού

βιβλίου.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

(Το κείμενο από όπου προέρχεται το ακόλουθο απόσπασμα αναφέρεται στα

μετόπισθεν του ελληνο-ιταλικού πολέμου 1940-41.)

Συχνά πυκνά αντάμωνες στους δρόμους ανθρώπους ντυμένους ασυνήθιστα,

σαν ορειβάτες ή κάτι τέτοιο, με παντελόνια γκολφ, ξεσκούφωτους, άλλους με

μπερέ, τραγιάσκες, ένα τσιμπούκι βιδωμένο στ’ ακρόχειλο. Τους έβλεπες μια,

τους έβλεπες δυο, όπου να γύριζες, σ’ όποιο δρόμο και να ’μπαινες. Ήταν οι

ανταποκριτές των εφημερίδων. Ντυμένοι έτσι, μ’ αφροντισιά μελετημένη, δίνανε

κάτι σαν ένα τόνο αντιφέγγισμα κοσμοπολιτισμού. Κάπου κάπου πρόβαινε και

καμιά νοσοκόμα μεγαλοκυρά, με το άθιχτο μαβί της πέπλο, αστραφτερά

κολλαρισμένα τα γιακαδάκια της και τα μανικέτια. Τότε η κοσμική κίνηση

περίσσευε.Α. Τερζάκης, « Απρίλης». Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 288.


157

1. Να σημειώσετε την απάντηση σας σε καθεμιά από τις ακόλουθες ερωτήσεις

μ’ ένα Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο και να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

i) Ο συγγραφέας περιγράφει τους ανταποκριτές χρησιμοποιώντας κυρίως

α) ρήματα β) επίθετα γ) ουσιαστικά δ) επιρρήματα Αιτιολόγηση .......................................................................................................

....................

...........................................................................................................................

Μονάδες 2

ii) Ο συγγραφέας περιγράφει τη νοσοκόμα χρησιμοποιώντας κυρίως

α) ρήματα β) επίθετα γ) ουσιαστικά δ) επιρρήματα Αιτιολόγηση .......................................................................................................

....................

...........................................................................................................................

Μονάδες 2

iii) Σκοπός της περιγραφής των προσώπων είναι

α) να παρουσιάσει τη μόδα της εποχής β) να εκφράσει τον θαυμασμό του προς τη νοσοκόμα γ) να τονίσει την αταίριαστη εμφάνιση αυτών των προσώπων

στη συγκεκριμένη περίσταση δ) να εκδηλώσει τα φιλικά του αισθήματα προς τους δημοσιογράφους Αιτιολόγηση .......................................................................................................

....................

...........................................................................................................................

Μονάδες 2

2. «Τότε η κοσμική κίνηση περίσσευε.» Με ποια πρόθεση διατύπωσε ο

συγγραφέας αυτή τη φράση; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

...........................................................................................................................

158

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Από την περιγραφή της εξωτερικής εμφάνισης των προσώπων προσπαθήστε

να συναγάγετε στοιχεία

α) της νοοτροπίας των δημοσιογράφων,

β) του χαρακτήρα της νοσοκόμας.

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να βρείτε στο κείμενο και να γράψετε εκείνα τα στοιχεία της εμφάνισης των

προσώπων που θα ταίριαζαν στους ακόλουθους χαρακτηρισμούς:

α) επιτηδευμένος ..........................................................................

β) ντυμένος στην τρίχα .................................................................

γ) εκκεντρικός ..............................................................................

δ) φιλάρεσκος ..............................................................................

Μονάδες 4

159



Αυτό το απόσπασμα προσφέρεται για τη διαπίστωση της δεξιότητας των

μαθητών να κατανοούν τα νοήματα σε μία περιγραφή δοκιμιακού χαρακτήρα. Η

άσκηση 1 εστιάζεται ακριβώς σ’ αυτή την κατανόηση. Οι ασκήσεις 2 και 3

προϋποθέτουν ότι έχει διδαχθεί η οπτική γωνία και το σχόλιο αντιστοίχως. Το

κείμενο όμως θα πρέπει να είναι αδίδακτο.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Τα πιο ασήμαντα και ακατάλληλα αντικείμενα -μια καρφίτσα, ένα μανταλάκι,

ένα εξάρτημα τηλεόρασης- μπορούσαν να μπουν μέσα στη σφαίρα της (μη) μόδας

των Πανκς. Καθετί, λογικό ή παράλογο, γινόταν «στολή αντιμετώπισης» (ο

κανόνας φαίνεται να ήταν : «Αν το καπέλο δεν ταιριάζει, φόρα το!»).

«Φτηνά», ευτελή υλικά σε χυδαία σχέδια (απομίμηση δέρματος λεοπάρδαλης)

και «άταχτα» χρώματα, που από καιρό είχαν απορριφθεί από τη βιομηχανία

υψηλής μόδας σαν τελείως κακόγουστα, διασώθηκαν από τους Πανκς και

μετατράπηκαν σε ρούχα (στενά σωληνωτά παντελόνια, μίνι φούστες) που από

μόνα τους σχολίαζαν συνειδητά τις έννοιες του μοντέρνου και του γούστου. Οι

συμβατικές ιδέες ομορφιάς απορρίφθηκαν μαζί με την παραδοσιακή γυναικεία

πείρα των καλλυντικών. Αντίθετα με τις συμβουλές κάθε γυναικείου περιοδικού,

το μακιγιάζ σ’ αγόρια και κορίτσια γινόταν για να φαίνεται. Τα πρόσωπα έγιναν

αφηρημένα πορτρέτα: μελέτες της αποξένωσης, έπειτα από προσεχτική

παρατήρηση και άψογη εκτέλεση. Τα μαλλιά ήταν ολοφάνερα βαμμένα (αχυρένια,

κορακί ή έντονο πορτοκαλί, με πράσινες τούφες) και τα μπλουζάκια με τα

παντελόνια διηγούνταν την ιστορία της κατασκευής τους με πολλαπλά φερμουάρ

και εμφανείς εξωτερικές ραφές.Dick Hedbige, Υποκουλτούρα: το νόημα του στιλ. Εκδ. Γνώση Αθήνα 1981, σσ 145-146,

διασκευή. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 222.

160


1. Να συμπληρώσετε τις απαντήσεις σας σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο

πλαίσιο και στη συνέχεια να δικαιολογήσετε την επιλογή σας στο ε).


α) Οι πανκς χρησιμοποιούν ασήμαντα αντικείμενα

στην αμφίεσή τους για λόγους οικονομίας. β) Οι πανκς ντύνονται για να είναι μοντέρνοι. γ) Οι πανκς προσπαθούν να καλλιεργήσουν καλό γούστο. δ) Τα χρώματα των μαλλιών είναι σκοπίμως έντονα

και ασυνήθιστα. ε) Οι πανκς ντύνονται πρόχειρα, χωρίς να σκέφτονται αν

συνδυάζονται αυτά που φορούν. στ) Οι κοπέλες βάφουν τα πρόσωπά τους πολύ προσεκτικά.

Μονάδες 3 (6 x 0,5)

Δικαιολόγηση .....................................................................................................

......................

...........................................................................................................................

Μονάδες 3

2. Ποιος σχολιασμός υποδηλώνεται με τις ονοματικές φράσεις: α) στολή

αντιμετώπισης και β) μελέτες αποξένωσης;

α) ......................................................................................................................

β) ......................................................................................................................

Μονάδες 6

3. Να αποδώσετε σε μια παράγραφο την εντύπωση που θα προκαλούσε η

παρουσία ενός πανκ στην πλατεία ενός χωριού.

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

Μονάδες 8

161



Το ακόλουθο απόσπασμα είναι το πιο απαιτητικό από όσα προτείνονται για

ολιγόλεπτες δοκιμασίες, γι’ αυτό και παρουσιάζεται τελευταίο σ’ αυτή τη σειρά

των κειμένων. Η δυσκολία οφείλεται αφενός στη διατύπωση και αφετέρου στο

γεγονός ότι το θέμα του δεν είναι ιδιαίτερα οικείο στους μαθητές. Οι ασκήσεις 1

και 2 διερευνούν την κατανόηση του περιεχομένου. Πιο συγκεκριμένα, η

άσκηση 1 ανιχνεύει την ικανότητα των μαθητών να προσλαμβάνουν τη σημασία

μεταφορικών εκφράσεων, οι περισσότερες μάλιστα από τις οποίες (α,β και γ)

αποτελούν μάλλον νεοφανείς (για τους μαθητές) λεξιλογικές συνάψεις. Η

άσκηση 2 ελέγχει την κατανόηση του θεματικού άξονα γύρω από τον οποίο

αναπτύσσονται οι δύο παράγραφοι του αποσπάσματος. Με τη δικαιολόγηση της

επιλογής τους οι μαθητές θα πρέπει να επαναδιατυπώσουν συνοπτικά αυτό το

θεματικό νόημα. Πρόκειται, δηλαδή, για άσκηση πύκνωσης και

μετασχηματισμού (σε απλούστερη διατύπωση) συγχρόνως. Με την απάντηση

στην ερώτηση 3 αναμένεται να φανεί περαιτέρω ο βαθμός κατανόησης του

ρόλου του σκηνογράφου. Ίσως δεν είναι περιττό να σημειωθεί κι εδώ ότι το

κείμενο δεν πρέπει να έχει διδαχθεί, εφόσον χρησιμοποιείται σε κριτήριο

αξιολόγησης.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Το έργο του σκηνογράφου και του ενδυματολόγου έχει στόχο να υπογραμμίσει

και να κάνει πιο ευανάγνωστο το νόημα ενός θεατρικού έργου μέσα από οπτικά

σύμβολα. Τα σύμβολα αυτά μπορεί να μην έχουν καμιά σχέση με τη ρεαλιστική

πραγματικότητα ή με την εποχή που περιγράφει το έργο. Ωστόσο, ακόμα κι όταν

τα κοστούμια ενός έργου είναι ρεαλιστικά και πιστά στη μόδα της εποχής, ο

σκοπός του ενδυματολόγου δεν είναι να ντύσει τον ηθοποιό μ’ ένα ρούχο που του

«πάει», αλλά να τονίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (θετικά ή αρνητικά) που

αυτός εκπροσωπεί, προκειμένου να γίνει πιο ανάγλυφος ο ρόλος του μέσα στο

έργο, και πιο ευανάγνωστη η ιδέα που θέλει να μεταδώσει το έργο.

Παράλληλα, τόσο ο σκηνογράφος όσο και ο ενδυματολόγος φροντίζουν να

υπάρχει συνεχώς πάνω στη σκηνή ένα ολοκληρωμένο αισθητικό σύνολο,

162

υπολογίζοντας το οπτικό βάρος του κάθε στοιχείου, την υφή, το χρώμα και την

ποιότητα των υλικών, την ένταση των χρωμάτων και των τόνων κτλ. Έτσι

αιχμαλωτίζεται το μάτι του θεατή στα σημεία που ο σκηνογράφος ή ο

ενδυματολόγος θέλει να τονίσει...Ι. Μανωλεδάκη, σκηνογράφος-ενδυματολόγος, Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 225


1. Να αποδώσετε το νόημα των ακόλουθων μεταφορικών φράσεων, έτσι όπως

διαμορφώνεται στο περιβάλλον του κειμένου, με αντίστοιχες κυριολεκτικές.

α) ευανάγνωστο νόημα ..............................................................................

β) ανάγλυφος ο ρόλος ...............................................................................

γ) οπτικό βάρος ........................................................................................

δ) αιχμαλωτίζεται το μάτι ..........................................................................

Μονάδες 4

2. Η φροντίδα του σκηνογράφου και του ενδυματολόγου σε μία θεατρική

παράσταση είναι

α) η καλή ποιότητα των υλικών που χρησιμοποιούνται για τα

σκηνικά και τα κοστούμια β) τα σκηνικά και τα κοστούμια να συμβαδίζουν με τη μόδα

της εποχής που παίζεται το έργο γ) να βοηθήσει τους θεατές να καταλάβουν το έργο δ) να τονίσει την προσωπικότητα των ηθοποιών

Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας ..............................................................

...........................................................................................................................

Μονάδες 8

3. Ποιες βασικές διαφορές μπορείτε να διακρίνετε ανάμεσα στο έργο ενός

σκηνογράφου και ενός διακοσμητή;

............................................................................................................................

..........................................................................................................................

Μονάδες 8

1ο κριτήριο για ωριαίο διαγώνισμα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

163

Ο γενικός στόχος του ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης είναι να διερευνήσει

την εμπέδωση ορισμένων βασικών σημείων στα οποία στηρίχθηκε η διδασκαλία

της ενότητας της Περιγραφής. Πιο αναλυτικά, ο στόχος είναι να διαπιστωθεί αν

οι μαθητές μπορούν

α) να αντιλαμβάνονται τα σχόλια και την οπτική γωνία σε μια περιγραφή

(άσκηση 1) -ειδικά στην κατανόηση του είδους του σχολιασμού εστιάζεται η

άσκηση 2-,

β) να κατανοούν την πορεία που ακολουθεί μια περιγραφή, την οργάνωση των

λεπτομερειών της,

γ) να εντοπίζουν τα γλωσσικά μέσα στα οποία στηρίζεται η περιγραφή (άσκηση

3. iii),

δ) να χαρακτηρίζουν την περιγραφή και να καταλαβαίνουν το ύφος της

(ασκήσεις 3.iv και 3.v αντιστοίχως),

ε) να αποκωδικοποιούν τις υποδηλώσεις των μεταφορικών εκφράσεων, όπως

διαμορφώνονται σε ορισμένο νοηματικό περιβάλλον (άσκηση 4),

στ) να προσαρμόζουν την περιγραφή τους (επιλογή και οργάνωση

λεπτομερειών, λεξιλόγιο, ύφος) ανάλογα με τον πρακτικό σκοπό της

(άσκηση 5) και

ζ) να συνθέτουν κείμενο βάσει μιας αναλογίας (άσκηση 6).

Ονοματεπώνυμο ...................................................

Τάξη ........ Τμήμα ................................................

Μάθημα: Έκφραση-Έκθεση. Ενότητα: Περιγραφή

Ημερομηνία ..........................................................

164

ΚΕΙΜΕΝΟ

«ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗΣ»

Πιάνω αυτό το βαρύ βιβλίο με το μαύρο εξώφυλλο· τίτλος «Μεθοδικός

Οδηγός Εκθέσεων», μαύρο ματ εξώφυλλο που θυμίζει παλιό λεξικό, το ίδιο και

τα χρυσά γράμματα. Μια ελαφριά μυρουδιά πλήξης, μούχλας. Έπειτα παρατηρώ

μια φράση με μικρότερα γράμματα, σαν υπότιτλος: «Σύμβουλος Επιτυχίας».

Μικρή πονηρή φράση. Μου χτυπάει αμέσως η λέξη «επιτυχία» αταίριαστη εδώ,

σαν από άλλο ανέκδοτο. [...] Πιο πάνω και από τον τίτλο, μια ανάγλυφη

παράσταση, ή έμβλημα σε στυλ πιο γνώριμο, θα πρέπει να είναι το σήμα κατατεθέν

του εκδοτικού οίκου, ένα λυχνάρι αρχαιοπρεπές, με καμπυλωτό χερούλι, και μια

μικρή φλόγα στη μύτη, και καπνός που αναδύεται σε ωραίες μπούκλες. (Αναλογίζομαι

πως πολλά εκδοτικά σήματα έχουν σχέση με φως: ο «Πυρσός», ο «Ήλιος», η

«Εστία» κτλ. Το φως της γνώσης, φως - περισσότερο - φως, πεφωτισμένος νους,

βέβαια, αυτό είναι).

Βαρύ μαύρο βιβλίο, κοτρόνα, τετράγωνος ογκόλιθος, απωθητικός και

απαγορευτικός. Βλέπω τώρα πόσο λίγο αντικειμενική είναι η περιγραφή που

έκανα. Ξεκίνησα, όπως φαντάζομαι ξεκινούν όλοι οι Δον Κιχώτηδες της

περιγραφής, για να οικειοποιηθώ αυτό το βιβλίο σαν να ήταν οποιοδήποτε

αντικείμενο, ήρεμα, ουδέτερα ανώνυμα· καταγραφή περισσότερο παρά περιγραφή.

Να τα αφήσω δηλαδή να μιλήσει μόνο του, να δηλώσει την ιδιότητά του, να

φανερωθεί, χωρίς τη δική μου επέμβαση. Αλλά από την πρώτη φράση που έγραψα

προδόθηκα· κοτσάρισα το επίθετο «βαρύ» (τα επίθετα, τα επίθετα, αυτά μας

παίρνουν πάντα στο λαιμό τους), νόμιζα πως ήμουν εντάξει γιατί το βιβλίο είναι

ογκώδες, άρα βαρύ, αλλά το «βαρύ» είναι βεβαρημένο - το βαρύ πεπόνι, ο καφές

(και ο άντρας) ο πολλά βαρύς, η βαρυσήμαντη δήλωση, το βάρος της παράδοσης

- δεν παίζουμε. Παρακάτω μια φράση ακόμα πιο καθοριστική: «μυρουδιά

μούχλας» και τρεις γραμμές μετά ο χαρακτηρισμός «πονηρή φράση». [...] Δε

συνεχίζω, το κλίμα είναι εμφανές, η πρόθεση ολοφάνερη. Καλύτερα έτσι, ίσως· τα

χαρτιά στο τραπέζι· ας μην αρχίσω κι εγώ τις πονηριές.

Τώρα βέβαια που ο πόλεμος κηρύχτηκε μεταξύ μας, μου ’ρχεται αφάνταστα

δύσκολο ν’ ανοίξω το βιβλίο. Η κίνησή μου δεν μπορεί να είναι τυχαία και

ανέμελη. Η σύγκρουση θα πρέπει να είναι μετωπική, δε χωράνε αιφνιδιασμοί και

ελιγμοί.

165

Πού θα μπει η πρώτη σφήνα σ’ αυτό το μαύρο συμπαγές τείχος; Πού θα βρω

χαραμάδα να εισχωρήσω; Γυρίζω τα φύλλα και με πιάνει πανικός. Είναι ο

πανικός των λέξεων. Λέξεις, τελειωμένο και ατέλειωτο προϊόν· ομοιόμορφες

παρατεταγμένες, μαυρόασπρο πλεκτό. Πώς διασπάται αυτό το πράμα;

Πρέπει να πάρω τη βουτιά, κι όπου με βγάλει. Σταματώ (τυχαία; πόσο

τυχαία;) Στην έκθεση με τίτλο «Το Σχολείο μου» ...Κ. Τσιτσέλη, Χαμένο πάτωμα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1984, σ. 141.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων

και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας στην περίπτωση δ).


α) Η συγγραφέας περιγράφει τις εντυπώσεις και

τα συναισθήματα που της προκαλεί ένα παλιό λεξικό. β) Από την αρχή του κειμένου γίνεται φανερή η στάση

της απέναντι στο βιβλίο. γ) Η συγγραφέας παραδέχεται ότι δεν κατόρθωσε να

παρουσιάσει το βιβλίο αντικειμενικά. δ) Ο «πανικός των λέξεων» εκφράζει το φόβο που νιώθει

κάθε αναγνώστης μπροστά σ’ ένα ογκώδες βιβλίο. ε) Το βιβλίο αυτό χαρακτηρίζεται βαρύ λόγω του όγκου του. στ) Από την περιγραφή διαπιστώνουμε ότι η συγγραφέας

δεν αγαπά την ανάγνωση βιβλίων. Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

Δικαιολόγηση .....................................................................................................

......................

...........................................................................................................................

Μονάδα 1,5

2. Οι ακόλουθες ονοματικές φράσεις της στήλης αριστερά προέρχονται από το

παραπάνω κείμενο. Να αντιστοιχίσετε αυτές τις φράσεις με τα στοιχεία της

μεσαίας στήλης και εκείνης δεξιά, ώστε να γίνεται φανερό αν η φράση

υποδηλώνει ή όχι σχολιασμό και ποια πρόθεση υπηρετεί. (Ορισμένα στοιχεία

της στήλης δεξιά δε θα χρησιμοποιηθούν).

166

ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΘΕΣΗ

1. μαύρο ματ εξώφυλλο α. ειρωνεία

2. ανάγλυφη παράσταση Α. Περιγραφή χωρίς β. θαυμασμός

3. μικρή πονηρή φράση σχόλιο γ. απορία

4. μετωπική σύγκρουση δ. θυμός

5. πανικός των λέξεων Β. Περιγραφή ε. αντιπάθεια

6. ωραίες μπούκλες με σχόλιο

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

3. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο

και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

i. Μελετώντας το κείμενο διαπιστώνουμε ότι η περιγραφή ξεκινά

α) παραγωγικά â) áðü ôïí ôüðï êáé ôï ÷ñüíï ã) áðü ðάíù ðñïò ôá êÜôù ä) áðü ôï êÝíôñï Δικαιολόγηση .....................................................................................................

......................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

ii. Η συγγραφέας με την περιγραφή της επιδιώκει να τονίσει

α) τη δυσκολία μεταφοράς του βιβλίου λόγω του όγκου του, β) τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου βιβλίου, γ) τη δυσκολία της να χρησιμοποιήσει το βιβλίο λόγω του όγκου

και του περιεχομένου του, δ) τη δυσκολία της να κατανοήσει τη γλώσσα του βιβλίου.

167

Δικαιολόγηση .....................................................................................................

......................

...........................................................................................................................

iii. Στην πρώτη παράγραφο τα σχόλια αποδίδονται κυρίως με

α) ρήματα β) ουσιαστικά γ) επίθετα δ) επιρρήματα Δικαιολόγηση .....................................................................................................

......................

...........................................................................................................................

iv. Ç ðåñéãñáöÞ ôïõ åîùöýëëïõ èá ìðïñïýóå íá ðåñéãñáöåß ùò

á) áíéáñÞ â) ëåðôïìåñÞò ã) ðéóôÞ ä) ñåáëéóôéêÞ Δικαιολόγηση .....................................................................................................

......................

...........................................................................................................................

v. Το ύφος είναι α) οικείο â) åéñùíéêü ã) åðßóçìï δ) κωμικό Δικαιολόγηση .....................................................................................................

.....................

..........................................................................................................................

Μονάδες 5 (5 x 1)

168

4. α) Να αποδώσετε το νόημα των ακόλουθων μεταφορικών εκφράσεων με

κυριολεκτική διατύπωση, φροντίζοντας να μη προδώσετε το πνεύμα του

κειμένου.

i) Μου χτυπάει αμέσως η λέξη «επιτυχία» ..............................................

ii) το κλίμα είναι εμφανές ......................................................................

iii) τώρα βέβαια που ο πόλεμος κηρύχτηκε μεταξύ μας ...........................

iv) Η σύγκρουση θα πρέπει να είναι μετωπική ........................................

v) Πού θα μπει η πρώτη σφήνα σ’ αυτό το συμπαγές τείχος; ...................

vi) Πρέπει να πάρω τη βουτιά. ...............................................................

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

β) Να επιλέξετε δύο από τις παραπάνω μεταφορικές εκφράσεις, να εξηγήσετε τι

επιτυγχάνει κάθε φορά η συγγραφέας και να τις συγκρίνετε με τις δικές σας

αντίστοιχες.

..........................................................................................................................

............................................................................................................................

............................................................................................................................

.........................................................................................................................

Μονάδες 2

5. Υποθέστε ότι ο εκδοτικός οίκος στον οποίο εργάζεστε ως διαφημιστής μόλις

εξέδωσε το βιβλίο που περιγράφει το παραπάνω κείμενο. Ποιο διαφημιστικό

κείμενο θα διαμορφώνατε για τα προβάλετε το βιβλίο

α) σε ένα περιοδικό για βιβλία και

β) στην τηλεόραση;

Μονάδες 2

6. Σε μια παράγραφο μιας επιστολής προς ένα φίλο που σκέφτεται να

εγκαταλείψει τις σπουδές του να υποστηρίξετε (έως 100 λέξεις) την αναλογία

της γνώσης με το φως.

Μονάδες 5

Κριτήριο για ωριαία επαναληπτική δοκιμασία στην Έκφραση - Έκθεση

169


Γενικός στόχος του συγκεκριμένου επαναληπτικού κριτηρίου είναι να

διερευνήσει την εμπέδωση των βασικών σημείων των ενοτήτων «Διάλογος» και

«Περιγραφή».

Για τις ανάγκες της εξέτασης επιλέξαμε δύο αποσπάσματα από το

μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου» (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου,

σ. 311, 315).

Ειδικότερα επιδιώκεται να διαπιστωθεί αν οι μαθητές μπορούν

α) να κατανοούν το περιεχόμενο ενός κειμένου (άσκηση 1),

β) να εντοπίζουν τα γλωσσικά μέσα στα οποία στηρίζεται η περιγραφή

(ερώτηση 1 της άσκησης 2, άσκηση 3),

γ) να κατανοούν την πορεία που ακολουθεί μια περιγραφή στην οργάνωση των

λεπτομερειών της, (ερώτηση 2 της άσκησης 2),

δ) να εντοπίζουν την οπτική γωνία και το σκοπό της περιγραφής, (ερωτήσεις 3

και 6 της άσκησης 2)

ε) να διακρίνουν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός λογοτεχνικού διαλόγου, να

προσδιορίζουν το σκοπό και τα γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούνται σ’

αυτόν (ερωτήσεις 4 και 5 της άσκησης 2, άσκηση 4) και να τον

μετασχηματίζουν σε πλάγιο λόγο (άσκηση 8),

στ) να είναι σε θέση να πυκνώσουν το περιεχόμενο της περιγραφής αλλά και να

το μετασχηματίσουν, ώστε να ανταποκρίνεται σε διαφορετικές περιστάσεις

επικοινωνίας (άσκηση 6),

ζ) να χρησιμοποιούν το βασικό λεξιλόγιο της ενότητας «Περιγραφή» (ασκήσεις

7, 9) και

η) να περιγράφουν ένα πρόσωπο ακολουθώντας συγκεκριμένη οπτική γωνία

(άσκηση 5) ή να μετασχηματίζουν μια περιγραφή αλλάζοντας οπτική γωνία

(άσκηση 10).

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

Και μέσα στην καρότσα, η ομορφιά του κόσμου. Δυο μάτια πελώρια,

φουντουκιά, ορθάνοιχτα, που τα ματόκλαδά τους αγγίζανε τα φρύδια και

170

ισκιάζανε τα μάγουλα, και πιο κάτω, καταμεσής, ένα τριανταφυλλί μπουμπούκι.

Αυτό ήτανε το πρόσωπο. Κοντυλένια, μικροκαμωμένη, με θαλασσί μεταξωτό

φουστάνι, άσπρα νταντελένια γάντια ώσαμε τον αγκώνα, κράταγε στο δεξί της

χέρι ένα μεταξωτό θαλασσί ομπρελίνο, γαρνιρισμένο με άσπρο πιτσίλι* ολόγυρα.

Το κράταγε ανοιχτό, αν και ο ήλιος είχε φύγει απ’ το σοκάκι και φώτιζε μονάχα,

πίσω της, τα κεραμίδια του δίπατου σπιτιού του Σκλαβούνου. Ένα ρόδινο

συννεφάκι, γελαστό, ήταν σταματημένο πάνωθέ της, στο θαλασσί ουρανό. Κάτω

από το φραμπαλά* της μακριάς φούστας της, ξεπρόβαλλε, συγκινητικό, ένα

μικρούτσικο μαύρο λουστρινένιο γοβάκι λουϊκένζ*, κι αχνοξεχώριζε ο

αστράγαλος, μέσ’ από την άσπρη φιλντεκός* κάλτσα. Ω, άγγελε του Θεού, έλεγες,

μέσα σου.

........................

Έπαιξε τα ματόφυλλά της, μια φορά. Κατέβηκε απ’ τη βικτόρια, κρατώντας

στο δεξί της χέρι το ανοιχτό ομπρελίνο, κι ανασηκώνοντας με το ζερβί τη φούστα

της, για να μη σέρνεται χάμω η ουρά. Ξεκινήσανε μαζί, φαρφουρένια* και

λεπτοκαμωμένη πλάι στον όγκο του άντρα της, σέρνοντας πίσω της μια μυρωδιά

ροδόσταμο. Η επιδερμίδα της, ήτανε άσπρη, γαλατένια, φοδραρισμένη ροζ. Ο

Τζώνης την παρακολουθούσε με το μάτι, δίχως να σταματάει το παίξιμο, που

τώρα γίνηκε πιο πεταχτό, σαν εμβατήριο. Στα παράθυρα οι γειτόνισσες

κουτσομπολεύανε, αφήνοντας το Τζώνη στην ησυχία του.

- Καλέ, γιατί κρατάει την ομπρέλα της ανοιχτή; Έφυγε ο ήλιος.

- Θα ’ναι η μόδα ως φαίνεται.

- Μισή πορτσιόνα*. Εφταμηνίτικια.

- Τι της ρέχτηκε*, κοτζάμ άντρας, και την πήρε;

- Τυχερά, κυρία Μερόπη μου.

* πιτσίλι: δαντελωτό ύφασμα* φραμπαλά: πλατύ πτυχωτό κομμάτι ύφασμα που προσαρμόζεται στο κάτω μέρος του

γυναικείου φορέματος* γοβάκι λουϊκένζ: σε σχέδιο Λουδοβίκου 15ου * φιλντεκός: κάλτσα από σκοτσέζικο νήμα* φουρφουρένιος: κατασκευασμένος από πορσελάνη * πορτσιόνα: μερίδα* τι της ρέχτηκε: τι της ορέχτηκε, τι της ζήλεψε

171

- Γυναίκα του είναι ή μαντινούτα* του;

- Να τη φυσήξεις, θα πέσει χάμω.

- Νοστιμούλα, ωστόσο.

- Ας είναι καλά τα λούσα. Ντύσ’ τηνε μ’ ένα τσιτάκι, και σου λέω ’γώ.


1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων

σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:


α) Ο χαρακτηρισμός «η ομορφιά του κόσμου» είναι

υπερβολικός. β) Η κοπέλα μέσα στην άμαξα εμφανίζεται το πρωί. γ) Ο Τζώνης παίζει μουσική συνεπαρμένος από την

ομορφιά της. δ) Βασικό κίνητρο της συνομιλίας των γυναικών είναι

το ενδιαφέρον τους. ε) Η εξωτερική εμφάνιση του ζευγαριού φαίνεται

αταίριαστη. στ) Ο συγγραφέας τονίζει την ομορφιά της νέας και με

τα χρώματα. ζ) Η ιδιόλεκτος των προσώπων αποδίδεται με φυσικότητα. η) Ο συγγραφέας δεν καθορίζει τον αριθμό των γυναικών

που κουτσομπολεύουν Μονάδες 2 (8 x 0,25)

2. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση:

Α. Ο συγγραφέας, για να περιγράψει τα στοιχεία της ομορφιάς, χρησιμοποιεί

κυρίως:

α) τα ρήματα

* μαντινούτα: αγαπητικιά

172

β) τα επίθετα

γ) τα ουσιαστικά

δ) τις μετοχές

Β. Η περιγραφή της νέας ξεκινάει από:

α) τη γενική εικόνα

β) το πρόσωπο

γ) τα μάτια

δ) το φουστάνι

Γ. Η οπτική γωνία της περιγραφής υποδηλώνει:

α) την επιδοκιμασία του συγγραφέα

β) το θαυμασμό του

γ) τη συγκατάβασή του

δ) την ανοχή του

Δ. Τα σχόλια των γυναικών για την εμφάνιση της νέας φανερώνουν:

α) θαυμασμό

β) αποδοκιμασία

γ) φθόνο

δ) συγκατάβαση

Ε. Ο συγγραφέας αποδίδει το διάλογο των γυναικών:

α) με πλάγιο λόγο (αφήγηση)

β) τονίζοντας τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας τους

γ) θεατρικά

δ) προβάλλοντας τα παραγλωσσικά στοιχεία

ΣΤ. Σκοπός του συγγραφέα είναι να τονίσει:

α) την κομψότητα του φορέματος

β) τον έρωτα του Τζώνη

γ) την ομορφιά της νέας

δ) το κουτσομπολιό της γειτονιάς

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

3. Να αντιστοιχίσετε τους αριθμούς της στήλης Α με τα γράμματα της στήλης Β.

Α Β

1. φοδραρισμένη ροζ

2. άσπρη φιλντεκός κάλτσα α. κυριολεξία

3. τριανταφυλλί μπουμπούκι

4. ανοιχτό ομπρελίνο β. μεταφορά

173

5. λουστρινένιο γοβάκι

6. φαρφουρένια

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

4. Απαντήστε στα σχόλια των γυναικών, επαινώντας την ομορφιά της νέας:

α. - Μισή πορτσιόνα. Εφταμηνίτικια.

- .............................................

β. - Τι της ρέχτηκε κοτζάμ άντρας;

- ............................................

γ. - Γυναίκα του είναι ή μαντινούτα του;

- .............................................

δ. - Νοστιμούλα, ωστόσο.

- .............................................

ε. - - Ας ειν’ καλά τα λούσα.

- .............................................

Μονάδες 2,5 (5 x 0,5)

5. Να βρείτε τα στοιχεία που τονίζουν την ομορφιά του προσώπου. Έπειτα, να

περιγράψετε το πρόσωπο σε μια σύντομη παράγραφο συμπληρώνοντας τις

λεπτομέρειες που δεν αναφέρει ο συγγραφέας.

Μονάδες 3

6. Ας υποθέσουμε ότι το φόρεμα ανήκει στην προγιαγιά σας και για λόγους

οικονομικούς είστε υποχρεωμένοι να το πουλήσετε. Ποιες λεπτομέρειες θα

περιελάμβανε η μικρή αγγελία που θα δημοσιεύατε στον τοπικό τύπο;

Μονάδες 2

7. Από τις ακόλουθες εκφράσεις να υπογραμμίσετε εκείνη που αποδίδει πιστότερα

το περιεχόμενο της φράσης του κειμένου.

κοντυλένια, μικροκαμωμένη (ευσταλής, σπαθάτη, μικρή το δέμας)

τριανταφυλλί μπουμπούκι (χείλη σαρκώδη, λεπτά, σφιγμένα)

θαλασσί μεταξωτό φουστάνι (επίσημη περιβολή, ένδυμα περιπάτου,

ευπρεπής αμφίεση)

η ομορφιά του κόσμου (εμφανίσιμη, ευπαρουσίαστη, εκπάγλου

καλλονής)

174

Μονάδες 1 (4 x 0,25)

8. Να αποδώσετε σε πλάγιο λόγο το διάλογο των γυναικών σχολιάζοντας τη στάση

τους.

Μονάδες 2

9. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τις παρακάτω λέξεις (δύο απ’

αυτές δεν θα χρειαστούν):

ορόσημο επιστέγασμα προσπέλαση απρόσιτηαπροκάλυπτη εξεζητημένη ατημέλητη ανεπιτήδευτη

Τα σχόλια των γυναικών ήταν μια .................................. επίθεση εναντίον

της όμορφης νέας.

Η νεαρή κοπέλα μέσα στην άμαξα έδειχνε τόσο .................................., που

η .................................. της φαινόταν ανέφικτη στο Τζώνη.

Θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις το θαλασσί ομπρελίνο

ως .................................. της κομψότητάς της.

Η εμφάνιση της νέας αποτέλεσε .................................. στη ζωή του Τζώνη.

Η νέα ήταν ντυμένη κομψά χωρίς όμως να είναι .................................. .

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

10. «Ντύσ’ τηνε μ’ ένα τσιτάκι, και σου λέω ‘γώ». Πώς θα περιέγραφε η

γειτόνισσα την όμορφη νέα, αν την έβλεπε μ’ ένα φθηνό φόρεμα; Να δώσετε

μια σύντομη περιγραφή, σε μία παράγραφο των 80-100 λέξεων.

Μονάδες 3

175

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΒΕΝΤΙΣΙΑΝ-ΠΑΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.: Ψυχολογία ανάγνωσης και γραφής.

Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Αθήνα 1995.

ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Μ.: Ψυχοπαιδαγωγική θεώρηση της κατανόησης των

αναγνωσμάτων. Γρηγόρης, Αθήνα, 1984.

ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Μ.: Αξιολόγηση αναγνωστικών δεξιοτήτων. Γρηγόρης, Αθήνα

1994.

BERNSTEIN B.: Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος. Αλεξάνδρεια,

Αθήνα 1989.

176

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν.: Το δημιουργικό γράψιμο. Η παράγραφος-Εκθέσεις (Βιβλίο

του καθηγητή). Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1990.

ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν.: Για τη γλώσσα (Έκφραση-Έκθεση). Κώδικας, Θεσσαλονίκη

1993.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Πρακτικά του Β΄ πανελλήνιου

συνεδρίου. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1997.

ΘΕΟΦΙΛΙΔΗΣ Χ.: Η τέχνη των ερωτήσεων. Γρηγόρης, Αθήνα 1988.

ΜΕΡΑΚΛΗΣ Μ. «Γλώσσα και Εκπαίδευση» στο Μια πολυεπιστημονική

θεώρηση της γλώσσας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1995,

σσ 167-191.

ΜΗΤΣΗΣ Ν.: Η διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Gutenberg, Αθήνα 1996.

ΜΠΑΛΟΥΜΗΣ Ε.: Η περιγραφή. Γρηγόρης, Αθήνα 1970.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.: «Σύγχρονη γλωσσολογία και διδασκαλία της ελληνικής

γλώσσας». Γλωσσολογία τ. 9-10 (1990-1991), Αθήνα 1994, σσ 53-68.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.: Παιδεία, Εκπαίδευση και Γλώσσα. Gutenberg, Αθήνα

1994.

ΜΠΑΣΕΤΑΣ Κ.: Η μάθηση μέσα από την ανάγνωση κειμένων. Gutenberg,

Αθήνα 1994.

ΝΑΚΑΣ Θ.: «Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας» στο Μια

πολυεπιστημονική θεώρηση της γλώσσας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης,

Ηράκλειο 1995, σσ 193-232.

ΣΧΟΛΗ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ: Η συνθετική δημιουργική εργασία στο

σχολικό πρόγραμμα. Θεωρία και πράξη. (Πρακτικά επιστημονικής

συνάντησης). Εκδόσεις της σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Αθήνα 1997.

ΤΟΜΠΑΪΔΗΣ Δ.: Διδασκαλία νεοελληνικής γλώσσας. Βάνιας, Θεσσαλονίκη

1995.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ. : Από το λόγο στη συνείδηση του λόγου. Βάνιας, Θεσσαλονίκη

1995.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ.: «Η γλωσσική διδασκαλία / επικοινωνία στο Λύκειο»,

Φιλόλογος τ. 53, 1990.

ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ Α.: Γλώσσα και ιδεολογία. Οδυσσέας, Αθήνα 1987.

177

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ.: Γλώσσα και Εκπαίδευση. Θέματα διδασκαλίας της

ελληνικής γλώσσας. Γεννάδειος βιβλιοθήκη, Αθήνα 1994.

178

ΜΕΡΟΣ Γ΄ ΑΦΗΓΗΣΗ

179

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Και στα τρία μέρη του παρόντος τεύχους οι ερωτήσεις παρουσιάζονται με τη

σειρά των αντίστοιχων ενοτήτων και υποενοτήτων του σχολικού εγχειριδίου. Σε

κάθε υποενότητα οι ασκήσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί ανάλογα με τον τύπο

τους (ελεύθερης ανάπτυξης, σύντομης απάντησης, αντικειμενικού τύπου).

Μια άλλη δυνατότητα κατηγοριοποίησης παρέχουν οι γενικοί στόχοι της

αξιολόγησης. Στον γνωστικό τομέα, τον οποίο αφορά κυρίως και το γλωσσικό

μάθημα, οι στόχοι κλιμακώνονται ως εξής:

- Απομνημόνευση γνώσεων (συγκεκριμένων στοιχείων, των τρόπων και των

μέσων για τη χρήση των στοιχείων, των καθολικών σ’ έναν τομέα),

- κατανόηση (μετατροπή, ερμηνεία, προέκταση),

- ανάλυση (στοιχείων, σχέσεων, αρχών),

- σύνθεση και

- αξιολόγηση / κρίση5.

Βέβαια, ως προς τον πρώτο από αυτούς τους στόχους, δηλαδή την

απομνημόνευση γνώσεων, θα παρατηρήσουμε ότι το γλωσσικό μάθημα, δεν

παρέχει ακριβώς «γνώσεις», εφόσον «η γλώσσα δεν είναι βασικά γνωστικό

αντικείμενο» και «εκείνο που ελέγχεται είναι αν συνειδητοποίησαν οι μαθητές

τους μηχανισμούς της γλώσσας, αν αφομοίωσαν κάποια φαινόμενα και

λειτουργίες της γλώσσας και, επιπλέον, αν οι μαθητές έχουν την ικανότητα να

αξιοποιούν στην πράξη όσα συνειδητοποίησαν και αφομοίωσαν με την

κατάλληλη σε κάθε περίπτωση χρήση της γλώσσας»6. Ωστόσο, μπορούμε να

πούμε ότι

- οι λεξιλογικές ασκήσεις εξετάζουν τη γνώση λεξιλογίου (ασκήσεις 8 - 8.2,

10.3.1.-10.3.3., 10.4.2.), και ότι οι ερωτήσεις 7.α.33., 7.α.3.4., 9.3.1., 9.3.2.

εξετάζουν τη γνώση στοιχείων θεωρίας.

- Δεξιότητες κατανόησης ελέγχουν, βέβαια, οι ερωτήσεις για το περιεχόμενο

ενός κειμένου (2.2.1., 2.2.2., 2.2.3., 2.2.4., 3.2.2., 5.2.1., 5.3.1., 5.4.1., 9.4. και

5 Bloom B.S. & Krathwohl D.R., Ταξινομία διδακτικών στόχων, τόμος Α΄. Κώδικας, Αθήνα 1986.

6 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Συμπληρωματικές οδηγίες για τη διδασκαλία και αξιολόγηση του μαθήματος «Έκφραση-Έκθεση» της Α΄ τάξης Λυκείου, εγκύκλιος Γ2 7674 / 16-12-96.

180

10.2.). Ειδικότερα, η ικανότητα μετατροπής εξετάζεται σ’ αυτό το επίπεδο7 με

ασκήσεις μετασχηματισμού ενός κειμένου από το ένα είδος στο άλλο, ώστε να

είναι δηλαδή κατάλληλο για διαφορετική επικοινωνιακή περίσταση (2.1.1.,

2.1.2., 2.1.3., 2.2.6., 2.2.7., 3.2.11., 4.1.1., 4.1.2., 4.1.4., 4.1.5., 5.1.3., 5.1.5., 5.1.6.,

5.1.7., 5.1.8., 5.1.9., 5.1.10., 5.1.11., 5.1.12., 5.2.1.). Επίσης, αυτή η ικανότητα

πιστοποιείται και με ασκήσεις αντικατάστασης λεξιλογίου ενός επιπέδου ύφους

σε άλλο (π.χ. από οικείο σε επίσημο ή αντιστρόφως: 8.1.3.).

Η δεξιότητα της προέκτασης διερευνάται με ερωτήσεις, όπως είναι η τελευταία

του κριτηρίου για ωριαία δοκιμασία.

- Η ευχέρεια εφαρμογής μπορεί να διαπιστωθεί με ερωτήσεις χρήσης λεξιλογίου

(8.1- 8.2.) καθώς και σύνδεσης όρων και στοιχείων θεωρίας με παραδείγματα

(2.3.1., 2.3.2., 3.4.1., 5.4.2., 7.α.4.1., 7.β.3.1., 7.β.3.2., 7.β.4.1., 7.β.4.2., 7.β.4.3.,

9.2., 9.3.3., 9.4., 10.1.1., 10.3.3., 10.4.1., 10.4.2.).

- Η δυνατότητα ανάλυσης στοιχείων και αρχών ελέγχεται όταν ζητείται από

τους μαθητές να συναγάγουν πληροφορίες σχετικά με την επικοινωνιακή

περίσταση του κειμένου ή των κειμένων που δίνονται (2.2.1., 2.2.2., 2.2.3.,

2.2.4., 3.2.1., 3.2.2., 4.2.2., 5.2.1. α) & β), 5.3.1., 5.3.2., 10.2.).

- Και αντιστρόφως, η ευχέρεια ως προς τη σύνθεση δοκιμάζεται με την

παραγωγή κειμένου μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης (1.1., 1.2.1., 1.2.4. έως

1.2.8., 3.1.1. έως 3.1.4., 3.2.3 έως 3.2.12., 5.1.1., 5.1.2., 5.1.13. έως 5.1.18. 5.2.2.,

7.α.1., 7.α.2.1. έως 7.α.2.4., 7.β.1.1., 7.β.1.2., 7.β.2.1., 7.β.2.2., 9.1.1. έως 9.3.3.,

10.1.1. έως 10.1.3.).

- Η αξιολόγηση ή κρίση θεωρείται «στάδιο σχετικά προχωρημένο σε μια

διδασκαλία πολύπλοκη που περιέχει το συνδυασμό όλων των άλλων τύπων

συμπεριφοράς: Γνώση, Κατανόηση, Εφαρμογή, Ανάλυση και Σύνθεση.»8 Και

αντιστρόφως: σε κάθε εξέταση της γνώσης, της κατανόησης, της ικανότητας

εφαρμογής, της ανάλυσης και της σύνθεσης, ενεργοποιούνται, λιγότερο ή

περισσότερο, και οι δεξιότητες του εξεταζόμενου να αξιολογεί και να κρίνει. Μ’

άλλα λόγια, δεν υπάρχει ερώτηση που να μπορεί να απαντηθεί χωρίς να

λειτουργήσει η αξιολόγηση ή η κρίση εκείνου που την απαντά. Ωστόσο,

7 Στο επίπεδο του Γυμνασίου, αυτή η ικανότητα ελέγχεται με ασκήσεις π.χ. μεταφοράς της ενεργητικής σε παθητική σύνταξη ή μετατροπής του ονοματικού συνόλου σε ρηματικό.

8 Bloom B.S. & Krathwohl D. R. 1986, Ταξινομία διδακτικών στόχων, τ. Α’ Γνωστικός τομέας. Κώδικας, Αθήνα 1986, σ. 281.

181

ορισμένες ερωτήσεις ή τμήματα ασκήσεων σχεδιάζονται με στόχο να

δοκιμάσουν ειδικά την κριτική ικανότητα. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι

ερωτήσεις: 2.2.2. (ιδιαίτερα τα υποερωτήματα α και β), 2.2.4., 3.2.2. -

υποερώτημα στ), 4.2.1., 5.2.1. (υποερωτήματα α, β και ε), 5.2.2.

(υποερωτήματα α και β), 5.3.1., 10.2., 11.2.1. (υποερώτημα β), καθώς και οι

ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και ελεύθερης απάντησης, όπου

ζητείται δικαιολόγηση των επιλογών (3.4.1., 4.4., 7.α.4.1., 9.4. και 10.4.2.).

Βέβαια, οι διάφοροι στόχοι της αξιολόγησης μπορούν να επικαλύπτονται,

εφόσον τα όριά τους δεν είναι πάντοτε απολύτως σαφή. Έτσι, μία ερώτηση

μπορεί να μην αντιστοιχεί προς ένα μόνο στόχο αξιολόγησης (π.χ. οι ερωτήσεις

εφαρμογής που ζητούν παραγωγή κειμένου φυσικά δοκιμάζουν και την

ικανότητα σύνθεσης). Παρόλα αυτά, η παραπάνω κατηγοριοποίηση

εξακολουθεί να είναι χρήσιμη, επειδή βοηθά να συνειδητοποιήσουμε τους

στόχους αξιολόγησης και, όπως ήδη επισημάναμε, μας δίνει ενδεικτικούς

τρόπους υλοποίησής τους.

Στις ερωτήσεις που ακολουθούν δεν θεωρήσαμε σκόπιμο να

χρησιμοποιήσουμε συστηματικά αποσπάσματα από τα Κ.Ν.Λ. της Α΄ Λυκείου,

επειδή αξιοποίηση αυτών των κειμένων για την ενότητα της Αφήγησης

επιχειρείται ήδη στο Α΄ τεύχος της Έκφρασης-Έκθεσης (σ. 282, 289-292, 296-

297, 303 και 304).

Εκτός από αυτόν το λόγο, τα εκτός σχολικών κειμένων αποσπάσματα, τα οποία

αποδελτιώθηκαν ή «κατασκευάστηκαν» ειδικά για τις ανάγκες των ερωτήσεων,

έχουν επιλεγεί με στόχο να αποτελέσουν παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο

μπορεί να αξιοποιηθεί υλικό ποικίλου είδους που μπορεί να έχει στη διάθεσή

του ο καθηγητής. Εξάλλου, αυτή η ποικιλία εξυπηρετεί τους γενικούς και

διδακτικά σκόπιμους στόχους της εναλλαγής και της διέγερσης του

ενδιαφέροντος.

Η εκφώνηση της πρώτης ερώτησης από αυτές που ακολουθούν (1.1.) είναι

ασυνήθιστη: παρέχει ένα διάγραμμα στους μαθητές για να συνθέσουν το

κείμενό τους. Αυτή η συγκεκριμενοποίηση των ζητουμένων καθιστά την

αξιολόγηση των μαθητικών κειμένων ευχερέστερη και αντικειμενικότερη,

εφόσον ό,τι θα μετρήσει περισσότερο είναι η τήρηση των στοιχείων του

διαγράμματος που είναι συγκεκριμένα και δεδομένα (βλ. και τις «Οδηγίες» του

182

Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που αναφέρονται στην υποσημείωση 2 στην

παρούσα εισαγωγή). Με ανάλογο τρόπο έχουν συνταχθεί και οι εκφωνήσεις των

ερωτήσεων 5.1.1. και 5.1.2.).

Ως προς την πολλαπλότητα της χρήσης των προτεινομένων ερωτήσεων δεν

είναι, ίσως, περιττό να επισημάνουμε ότι όλες μπορούν, αυτούσιες ή με

μετατροπές, να χρησιμοποιηθούν σε ολιγόλεπτα ή ωριαία κριτήρια και ότι

αρκετές από τις ερωτήσεις παραγωγής κειμένου μπορούν να αποτελέσουν

θέματα εκθέσεων (π.χ. 5.1.1., 5.1.2., 5.1.14., 5.1.15., 5.1.18.).

Στα αποσπάσματα κειμένων που χρησιμοποιήθηκαν για τις διάφορες

ερωτήσεις, έχει τηρηθεί η ορθογραφία των πρωτοτύπων. Έτσι, η ίδια λέξη

μπορεί να απαντά στο σώμα των ερωτήσεων που ακολουθούν με διαφορές ως

προς την ορθογραφία, όπως συμβαίνει με τη λέξη «κατακαίνουργιος» στο

κείμενο της άσκησης 9.4., ενώ λίγο παραπάνω, στην άσκηση 9.3.3., εμφανίζεται

η λέξη «καινούριος».

Τέλος, τα κείμενα των διαφόρων ασκήσεων που παρατίθενται χωρίς

παραπομπή είναι «κατασκευασμένα» από τις συντάκτριες του παρόντος

τμήματος αυτού του τεύχους, για να υπηρετήσουν τους ειδικούς στόχους των

αντίστοιχων ερωτήσεων.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ


Βασιζόμενοι στο ακόλουθο διάγραμμα, να αφηγηθείτε ένα περιστατικό που

παρακολουθήσατε ή όπου συμμετείχατε, με σκοπό να δημοσιευτεί στην

εφημερίδα του σχολείου σας και σε ύφος α) οικείο και αισιόδοξο ή β) σοβαρό

183

και στοχαστικό. Η παράθεση των στοιχείων του διαγράμματος δεν υποδεικνύει

και τη σειρά με την οποία θα τα χρησιμοποιήσετε στην ιστορία σας.

Δράσεις Τα γεγονότα καιη ακολουθία τους Τόπος

Αντιδρά- Η συμμετοχή σεις των προσώπων Συνθήκες Χρόνος

Συναισθήματα Συμβάν Κοινωνικόςπερίγυρος

Πρόσωπα πουσυμμετέχουν Εκτίμηση του αφηγητή

για το συμβάν: γιατί ήταν

ενδιαφέρον ή σημαντικό

Επίδραση του συμβάντοςστους συμμετέχοντεςκαι στην περίσταση


1.2.1. Ένας αρχάριος δημοσιογράφος που εργάζεται σε ημερήσια εφημερίδα

συντάσσει τις ακόλουθες ειδήσεις, τις οποίες ο αρχισυντάκτης τού επιστρέφει

για συμπλήρωση. Ποιο βασικό στοιχείο της αφήγησης (τόπος, χρόνος,

πρόσωπα, αίτια) λείπει από κάθε κείμενο;

Α Πλωτά φράγματα τοποθέτησαν στον Έβρο οι αρμόδιες υπηρεσίες της

περιοχής, προκειμένου να αποτρέψουν τη ρύπανση του ελληνικού τμήματος

του ποταμού από το μαζούτ που διέρρευσε κατά τη λειτουργία του

θερμοηλεκτρικού εργοστασίου της Φιλιππούπολης.

......................................................................................................................

184

Β Ένα μωρό μήκους 1,8 μέτρων έφερε στον κόσμο ένα παράξενο ζευγάρι.

Πρόκειται για ένα «φαλαινο-δελφινάκι» που φέρει χαρακτηριστικά και από τους

δύο γονείς του. Όπως ανακοίνωσαν οι υπεύθυνοι του ενυδρείου όπου έγινε το ...

προξενιό, η μητέρα φάλαινα γέννησε το παιδί που απέκτησε με το δελφίνι στις 30

Σεπτεμβρίου.

......................................................................................................................

Γ Για τέταρτη συνεχή μέρα σήμερα, οι οδηγοί φορτηγών κρατούν

αποκλεισμένους τους κεντρικότερους αυτοκινητόδρομους της Γαλλίας με τα

φορτηγά τους. Από το Παρίσι είναι αδύνατη η πρόσβαση στους

αυτοκινητόδρομους που οδηγούν στα τουριστικά θέρετρα της Νότιας Γαλλίας,

με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί κυκλοφοριακό χάος, καθώς χιλιάδες

εργαζόμενοι αρχίζουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές.

......................................................................................................................

Δ 10.000.000 αλουμινένια κουτιά χρησιμοποίησαν για να κατασκευάσουν ένα

τεράστιο αντίγραφο της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου της Ρώμης. Το έργο

εκτέθηκε στα περίχωρα της ιταλικής πρωτεύουσας, όπου και θα παραμείνει ως

το Δεκέμβριο. Οι κατασκευαστές του διεκδικούν μια θέση στο βιβλίο Γκίνες.

......................................................................................................................

1.2.2. Καθώς περνάτε μέσα από ένα εμπορικό κέντρο, βλέπετε ένα παιδάκι που

κλαίει, επειδή έχασε τη μητέρα του. Στη συνέχεια:

α) Τηλεφωνείτε στο αστυνομικό τμήμα αναφέροντας τις βασικές λεπτομέρειες

του συμβάντος.

β) Σας ζητούν να περάσετε από το αστυνομικό τμήμα και να δώσετε λεπτομερή

κατάθεση.

Να γράψετε τα αντίστοιχα κείμενα.

1.2.3. Το Σαββατοκύριακο φιλοξενηθήκατε σε ένα φιλικό σπίτι στην εξοχή.

α) Το βράδυ της επιστροφής γράφετε στο ημερολόγιό σας τις εντυπώσεις σας

από τη φιλοξενία.

β) Την επομένη στέλνετε στην οικογένεια μία ευχαριστήρια κάρτα,

αποτυπώνοντας τη μικρή ιστορία του Σαββατοκύριακου, όπως τη ζήσατε.

185

1.2.4. Έξω από το σχολείο, ένα διερχόμενο αυτοκίνητο τραυματίζει ελαφρά ένα

συμμαθητή σας. Εσείς

α) Προλαβαίνετε να συγκρατήσετε τις βασικές λεπτομέρειες του συμβάντος με

τη μορφή σημειώσεων.

β) Συντάσσετε ένα άρθρο, για να παρουσιάσετε το περιστατικό στην τοπική

εφημερίδα και να υποστηρίξετε την αναγκαιότητα της πεζοδρόμησης του

δρόμου μπροστά από το σχολείο.

1.2.5. Μόλις φτάσατε στον τόπο των διακοπών σας.

α) Στέλνετε σ’ ένα φίλο μια σύντομη κάρτα εξιστορώντας το ταξίδι και τις

πρώτες εντυπώσεις των διακοπών.

β) Το βράδυ της ίδιας μέρας του γράφετε μία αναλυτικότερη επιστολή.

1.2.6. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού απασχολείστε ως δημοσιογράφος στο

ραδιοφωνικό σταθμό του τόπου παραθερισμού σας. Να μελετήσετε τα πιο

σημαντικά νέα του σημερινού φύλλου μιας πολιτικής εφημερίδας και να

γράψετε ένα σύντομο δελτίο ειδήσεων.

1.2.7. Σε μία εκδρομή στο Μαραθώνα της Αττικής επισκέπτεστε τον

αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο και διαβάζετε το γνωστό επίγραμμα:

ϊΕλλήνων προμαχοΛντες ωΑθηνα¶οι ΜαραθΨνι

χρυσοφόρων Μήδων •στόρεσαν δύναμιν.

Ένα παιδί της παρέας σας ρωτά τι λέει το επίγραμμα. Εσείς μεταφράζετε και

στη συνέχεια αναπτύσσετε το περιεχόμενο του επιγράμματος, προσθέτοντας τις

απαραίτητες λεπτομέρειες που συνθέτουν το ιστορικό γεγονός, καθώς και δικά

σας σχόλια. Τέλος, εξηγείτε την έκταση του επιγράμματος.

1.2.8. Επιστρέφετε το μεσημέρι στο σπίτι, ενώ οι υπόλοιποι απουσιάζουν.

Αφήνετε το βιαστικό σημείωμα «Παράσταση-θρίαμβος», για να τους

ενημερώσετε για τη συμμετοχή σας στο φεστιβάλ μαθητικού θεάτρου, η οποία

σας εξασφάλισε το πρώτο βραβείο ερμηνείας. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, η

186

οικογένεια συγκεντρώνεται και εσείς έχετε την ευκαιρία να αφηγηθείτε τα

συναρπαστικά νέα.


Να βεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόμενο των προτάσεων σημειώνοντας

Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.


α) Μία αφήγηση αποτελεί πράξη επικοινωνίας

μόνο όταν παρουσιάζει πραγματικά γεγονότα. β) Ο αφηγητής πρέπει οπωσδήποτε να προσδιορίζει

το χρόνο των συμβάντων που εξιστορεί. γ) Η μικρότερη δυνατή έκταση μιας αφήγησης

είναι μία παράγραφος. δ) Ο προσδιορισμός του τόπου μπορεί να απουσιάζει

από μια αφήγηση, χωρίς να επηρεάζει την κατά-

νόησή της. ε) Μόνο η προφορική αφήγηση είναι επικοινωνιακή. στ) Αποτελεσματικός πομπός της αφήγησης μπορεί

να είναι μόνο ο παραστατικός αφηγητής. ζ) Για να είναι επικοινωνιακή η αφήγηση πρέπει

ο αφηγητής να γνωρίζει προσωπικά τον αποδέκτη. η) Το ενδιαφέρον ενός αποδέκτη για μια αφήγηση

είναι ανεξάρτητο από την έκτασή της.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ


2.1.1. Ποια μορφή θα έπαιρνε το κείμενο της αναφοράς στη σελίδα 258 του Α΄

τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσης, αν η διευθύντρια του σχολείου εξέφραζε

προφορικά στον διευθυντή του οικείου Γραφείου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

τον ενθουσιασμό της για τις δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν στο

σχολείο;

187

2.1.2. Με αφορμή το ποίημα της σελίδας 259 (ό.π.), ένας δημοσιογράφος

συντάσσει μία σχετική αφήγηση για την εφημερίδα του, με σκοπό να

παρακινήσει τους αναγνώστες να βοηθήσουν την οικογένεια.

2.1.3. Να μετατρέψετε το κείμενο της μήνυσης των σελίδων 263-264 σε μία

είδηση που παρουσιάζει και σχολιάζει την κερδοσκοπία ορισμένων τουριστικών

γραφείων


2.2.1. Τα παρακάτω αποσπάσματα έχουν περίπου το ίδιο περιεχόμενο, αλλά

αποτελούν διαφορετικές αφηγηματικές πράξεις, εφόσον ανήκουν σε

διαφορετικούς κειμενικούς τύπους. Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις

ερωτήσεις που τα ακολουθούν.

Α Περάσαμε κάβους πολλούς, πολλά νησιά, τη θάλασσα

που φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες.

Δυστυχισμένες γυναίκες, κάποτε με ολολυγμούς

κλαίγανε τα χαμένα τους παιδιά

κι άλλες αγριεμένες γύρευαν το Μεγαλέξαντρο

και δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας.

Αράξαμε σ’ ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά,

με κελαηδίσματα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέρια

τη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχίας.Γ. Σεφέρης: «Περάσαμε κάβους πολλούς», Κ.Ν.Λ. Β΄ Γυμνασίου, σ. 159.

Β ...Ταυτόχρονα άρχισαν να φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου, στον Πειραιά και

σε άλλες πόλεις της χώρας, κατά χιλιάδες οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.

Ένας ξεριζωμένος ελληνισμός θρηνεί! Χωρίς καμιά βοήθεια, χωρίς τρόφιμα,

φάρμακα, ενδύματα, υποδήματα, στοιβάζονται στις ακτές της Μητέρας

Πατρίδας -με τον πόνο να μεγαλώνει από το άδηλο μέλλον, τον πόνο που η

ανάμνηση των προηγουμένων ημερών τον κάνει αβάσταχτο.Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα,

Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 361.

188

Γ Νέα Αγχίαλος, Νέα Βίγλια ... Νέα Μαινεμένη ... Νέα Σμύρνη ... και πολλά

άλλα τοπωνύμια, συναφή στη σύνθεση και στο περιεχόμενο, διάσπαρτα στο

σημερινό ελλαδικό χώρο, θυμίζουν τους τόπους καταφυγής του Μικρασιατικού

Ελληνισμού, πριν από την κατάρρευση του μετώπου ή και ύστερα από την

συνθήκη της Λωζάννης. Αυτοί που έγιναν πρόσφυγες, που έχασαν βιος και

σπιτικό, πατρίδα και εργασία και ξανάρχισαν τον αγώνα της αναδημιουργίας,

αυτοί ήταν οι πιο τυχεροί της μεγάλης τραγωδίας, από την άποψη ότι

διασώθηκαν. Γιατί σπάνιζαν οι περιπτώσεις που μια οικογένεια είχε διασωθεί

ολόκληρη και δε θρηνούσε θύματα.Θέματα νεότερης και σύγχρονης ιστορίας από τις πηγές. Ο.Ε.Δ.Β.,

Αθήνα 1996, σ. 398.

α) Ποιες πληροφορίες είναι κοινές και στα τρία κείμενα;

β) Ποιες πληροφορίες είναι μοναδικές σε κάθε κείμενο; Πώς ερμηνεύετε την

επιλογή αυτών των πληροφοριών, σύμφωνα με την αντίστοιχη αφηγηματική

πράξη, δηλαδή τον αφηγητή, τον τύπο του κειμένου και τον επιδιωκόμενο

σκοπό του; (Να λάβετε υπόψη ότι τα κείμενα στο «Χρονικό του εικοστού

αιώνα» είναι γραμμένα σαν να ήταν άρθρα εφημερίδων, σύγχρονα με την

εποχή των γεγονότων).

γ) Ποιο από τα αποσπάσματα έχει τη λιγότερη συναισθηματική φόρτιση και

γιατί;

2.2.2. Τα παρακάτω αποσπάσματα αναφέρονται στα ίδια ιστορικά πρόσωπα.

Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Μόλις σουρούπωσε, ένα μικρό πλεούμενο με κουπιά πλεύρισε στο ανάκτορο

περνώντας απαρατήρητο. Μετά από λίγο ένας άνδρας, που έμοιαζε με έμπορο

χαλιών, ζήτησε να τον οδηγήσουν στον Καίσαρα. Είπε ότι τον έλεγαν

Απολλόδωρο και ερχόταν από τη Σικελία. Όταν έγινε δεκτός, άρχισε να

ξετυλίγει το δέμα του μπροστά στον Ρωμαίο στρατηγό που έδειχνε να το

διασκεδάζει. Και τότε πρόβαλε ξαπλωμένη με το μικρό της μπόι η Κλεοπάτρα,

189

που είχε καμουφλαριστεί φορώντας πάνω της μια λινάτσα από κείνες που

χρησιμοποιούσαν για να μεταφέρουν χαλιά. Όταν άνοιξε η λινάτσα, διηγείται ο

Πλούταρχος, ο Καίσαρας σαγηνεύτηκε «από την τόλμη της γυναίκας» εκείνης,

η οποία χωρίς καθόλου τρακ τον έμπλεξε σε μία «χαριτωμένη» συζήτηση, στα

ελληνικά.

Β Η τελευταία αναλαμπή του κράτους των Πτολεμαίων οφείλεται στην

προσωπικότητα της Κλεοπάτρας αδελφής του Πτολεμαίου ΙΓ΄, η οποία

κατόρθωσε να εμπλέξει στις πολιτικές της μηχανορραφίες δύο από τις

επιφανέστερες προσωπικότητες της εποχής, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον

Μάρκο Αντώνιο.

Γ (Αλεξάνδρεια. πρωτεύουσα του βασιλείου της Αιγύπτου. Στο παλάτι της

θρυλικής βασίλισσας Κλεοπάτρας, για την οποία έχει ειπωθεί πως αν η μύτη

της ήταν πιο κοντή, θα είχε αλλάξει η φυσιογνωμία του κόσμου.)

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Αυτό είναι προσβολή ω Καίσαρ!

ΚΑΙΣΑΡ: Πρέπει να το παραδεχτείς ω βασίλισσά μου, ο λαός σου έχει

παρακμάσει! Το μόνο που του αξίζει είναι να ζει εξαρτημένος από τη Ρώμη.

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Ο λαός μου έκτισε τις πυραμίδες! Το φάρο! Τους ναούς! Τους

οβελίσκους!

ΚΑΙΣΑΡ: Αυτά ήταν μια φορά κι ένα καιρό. Τώρα πια το μόνο που κάνει είναι

να περιμένει τις πλημμύρες του Νείλου.

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Αρκετά ! Θα σου αποδείξω εγώ, ω Καίσαρ, πως ο λαός μου

διατηρεί όλο του το πνεύμα! Σε τρεις μήνες, ούτε ώρα παραπάνω, θα σου έχω

φτιάξει ένα μεγαλόπρεπο παλάτι, εδώ στην Αλεξάνδρεια!

ΚΑΙΣΑΡ: Αν τα καταφέρεις, ω βασίλισσά μου, θα αναγνωρίσω το λάθος μου

και θα δεχτώ πως ο λαός σου είναι ακόμη μεγάλος! ... Όμως αμφιβάλλω!

α) Ποιο από τα τρία κείμενα βρίσκετε πιο ενδιαφέρον και γιατί;

β) Σε ποιο ή σε ποια από αυτά νομίζετε πως ό,τι αναφέρεται ή αναπαριστάνεται

είναι πλασματικό και γιατί;

γ) Ποια αφηγηματική πράξη μπορεί να συνιστά καθένα από τα αποσπάσματα;

190

(Το απόσπασμα Α προέρχεται από το βιβλίο του Λ. Κάνφορα: Η χαμένη

βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1990, σ. 80, το

απόσπασμα Β από το βιβλίο: Πολιτισμική προσφορά του Ελληνισμού για την Α΄

Λυκείου -η έντονη γραφή είναι του πρωτοτύπου. Ο διάλογος Γ ανήκει στο

εικονογραφημένο τεύχος «Ο Αστερίξ και η Κλεοπάτρα»)

2.2.3. Τα παρακάτω αποσπάσματα έχουν κοινά σημεία ως προς το περιεχόμενο,

διαφέρουν όμως ως προς την αφηγηματική πράξη τους. Αφού τα διαβάσετε, να

απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Τότε ντουφεκισμούς εμείς κι εκείνοι, κι αρχίσαμεν εμείς «Ζήτω το Σύνταμα κ’

η Εθνική Συνέλεψη!» (...) Τότε εκινήθη και το τακτικόν και ιππικόν με τον

Καλλέργη και Σκαρβέλη, ακούγοντας τους ντουφεκισμούς μας και πήγαν εις το

παλάτι. Ευτύς εγώ άφησα την αναγκαία φρουρά και πήγα κ’ εγώ. Βγαίνοντας

έξω μ’ ακολούθησαν όλοι οι πολίτες. Και μας πήραν εις τα χέρια όλους ο

λαός. Χάλευαν να μπούνε από τα παλεθύρια εις το Παλάτι. Τότε τους μίλησα

νάχουν την μεγαλύτερη αρετή και πατριωτισμόν.Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα, κεφ. 6.

Β Οι κοινοί στόχοι των αρχηγών της συνωμοσίας απέβλεπαν στην αποπομπή

των Βαυαρών και στην παραχώρηση Συντάγματος. Τον Αύγουστο του 1843

μυείται στη συνωμοσία ο επικεφαλής του ιππικού της πρωτεύουσας

συνταγματάρχης Δημήτριος Καλλέργης (1803-1867) ο οποίος εξασφαλίζει

στους συνωμότες την αναγκαία στρατιωτική υποστήριξη. Τη νύχτα της 2ας

προς την 3η Σεπτεμβρίου ο στρατός των συνωμοτών περικυκλώνει τα

ανάκτορα, ενώ συγχρόνως πλήθος λαού άρχισε να συγκεντρώνεται στον ίδιο

χώρο. Συγχρόνως οι αρχηγοί των κομμάτων συγκαλούσαν το Συμβούλιο της

Επικρατείας που ψήφιζε μια διακήρυξη προς το λαό και συνέτασσε αναφορά

στο βασιλιά ζητώντας Σύνταγμα.Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη,

Β΄ Λυκείου, σ. 247, 250.

191

Γ Άμα δ’ ήρχισε φαινόμενον το λυκαυγές της ημέρας παρά την σημαίαν των

πολιτών φέρουσα την επιγραφήν σταυροειδώς Ζήτω το Έθνος, Ζήτω το

Σύνταγμα επαρουσιάσθη υπό τα ανάκτορα και η των Μαθητών του

Πανεπιστημίου κατεσκευασμένη εξ υφάσματος μεταξωτού και χρώματος

ανοικτού κυανού, κινήσασα πολλήν την χαράν και τον ενθουσιασμόν των

ανθρώπων.Εφημερίδα «Αιών», φύλλο 468, 8.9.1843, στους Σκουλάτο Β., Δημακόπουλο Ν. & Κόνδη Σ.

Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β΄ , Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1997, σ. 248.

Αφού σκιαγραφήσετε τον αφηγητή καθενός από τα παραπάνω αποσπάσματα ως

προς την εποχή του, το μορφωτικό του επίπεδο, το ρόλο του στα συμβάντα που

αφηγείται ή και την τοποθέτησή του απέναντι σ’ αυτά, καθώς και το στόχο της

αφήγησης, να εξηγήσετε

α) τις λεπτομέρειες των γεγονότων που επιλέγει να παρουσιάσει και

β) τη γλωσσική ποικιλία του κειμένου του (π.χ. σύγχρονή μας ή παλαιότερη

μορφή της γλώσσας, λεξιλόγιο).

2.2.4. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω αποσπάσματα, να απαντήσετε στις

ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Μπροστά στην προέλαση των γερμανικών στρατιών, η κυβέρνηση και ο

βασιλιάς εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις

24 Απριλίου. Η αντίσταση όμως στην Κρήτη κρατά ακόμη ως το Μάιο του

1941.(...) Η αντίσταση στην Κρήτη προκαλεί την καταστροφή εκλεκτών

γερμανικών δυνάμεων και ο Χίτλερ αναγκάζεται να αναβάλει για ζωτικό

χρονικό διάστημα την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης.Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη,

τεύχος Γ΄. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1997, σσ. 256, 259.

Β Παρασκευή 30 Μάη 1941

192

Στο τραπέζι η Μαρώ μου λέει τη διήγηση ενός Άγγλου αξιωματικού που γύρισε

χτες βράδυ από το Ηράκλειο. Τ’ αλεξίπτωτα, με όλα τα χρώματα, πέφτοντας

μέσα στο χαλάζι των γερμανικών πολυβόλων. Οι Κρητικοί, άλλοι χωρίς όπλα,

άλλοι χωρίς φυσίγγια, πέφτοντας με τα χαντζάρια πάνω στον εχθρό· οι

Νεοζηλανδοί με την ξιφολόγχη κι αυτοί χωρίς πολεμοφόδια. Το Ηράκλειο

ζωσμένο από παντού· το λιμάνι του γεμάτο βουλιαγμένα καράβια και οι

Κρητικοί λέγοντας στους Εγγλέζους: «Φύγετε εσείς, εμείς έχουμε τα βουνά».

Τα νοσοκομεία γκρεμισμένα πρώτα-πρώτα από τους βομβαρδισμούς.

Γερμανοί αιχμάλωτοι ομολόγησαν πως το έκαναν επίτηδες, σύμφωνα με

διαταγές, για να ρίξουν το ηθικό του κόσμου.Γ. Σεφέρης, Μέρες Δ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 95.

Γ Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη

Ξαρμάτωτη την ήβρικες και λείπαν τα παιδιά της.

Στα ξένα πολεμούσανε πάνω στην Αλβανία

μα πάλι πολεμήσανε για την ελευθερία.

Κρήτη μου, όμορφο νησί, έγραψες ιστορία

δίχως στρατό πολέμησες μιαν αυτοκρατορία.Ριζίτικο τραγούδι

Δ Από τις 20 Μαΐου άρχισε η επίθεση των Γερμανών στην Κρήτη με

βομβαρδισμό και ρίψη αλεξιπτωτιστών.(...) Στο μέτωπο του Ηρακλείου οι

Έλληνες με την 14η Αγγλική Ταξιαρχία κράτησαν ως τις 28 του μήνα. Καθώς

ξημέρωνε η 29η, οι αγγλικές δυνάμεις επιβιβάστηκαν σε μοίρα βρετανικών

πλοίων σε μία αστραπιαία επιχείρηση με προορισμό την Αφρική. Το ίδιο

βράδυ οι Έλληνες σταμάτησαν να πολεμούν.Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 622.

α) Ποιο από τα αποσπάσματα περιέχει περισσότερες λεπτομέρειες και γιατί;

β) Σε ποια αποσπάσματα τονίζεται η υπεροπλία των Γερμανών και σε ποια δεν

αναφέρεται; Σε ποια από τα αποσπάσματα αυτή η έμφαση και η παράλειψη

μπορούν να ερμηνευθούν από προς το είδος της αντίστοιχης αφήγησης;

γ) Στο κείμενο Β, ο Γ. Σεφέρης αφηγείται χρησιμοποιώντας ονοματικές

φράσεις. Τι αποτέλεσμα έχει αυτή η χρήση;

193

2.2.5. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μία προσωπική αφήγηση σε απλό ύφος.

Υποθέστε ότι συμμετέχετε σ’ αυτό το πείραμα στο σχολείο σας και ότι

καταγράφετε, αναλυτικά και ως εργασία για το σπίτι, την πορεία και τα

αποτελέσματά του στο τετράδιό σας. Τι γράφετε;

Το αίνιγμα του χρώματος

Πάλι η μεγαλοφυϊα του Νεύτωνα εξήγησε για πρώτη φορά τον πλούτο των

χρωμάτων στον κόσμο. Να πώς αφηγείται ένα από τα πειράματά του ο

Νεύτωνας, που παραθέτουμε με τα ίδια του τα λόγια:

«Στα 1667 (την εποχή που με απασχολούσε η λείανση φακών τύπων

διαφορετικών από το σφαιρικό) προμηθεύτηκα ένα γυάλινο τριγωνικό πρίσμα

για να κάνω πειράματα πάνω στα περίφημα φαινόμενα των χρωμάτων. Αφού

συσκότισα το δωμάτιο και έκανα μία τρυπίτσα στο παραθυρόφυλλο, για να

αφήσω να περνά μια κατάλληλη ποσότητα ηλιακού φωτός, τοποθέτησα το

πρίσμα μου μπροστά από την τρυπίτσα έτσι που το φως που διαθλάται να

χτυπάει στον απέναντι τοίχο. Ήτανε μια πολύ ευχάριστη διασκέδαση, να

παρατηρείς τα ζωηρά και έντονα χρώματα που παράγονταν μ’ αυτόν τον

τρόπο.»Einstein & Infeld, Η εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική. Δωδώνη,

Αθήνα 1978, σ. 93.

2.2.6. Να υποθέσετε ότι είστε: α) ένας ή μία έκπληκτος/η και φοβισμένος/η

μάρτυρας του συμβάντος που αναφέρεται στην παρακάτω είδηση και β) ένας

ψύχραιμος και έμπειρος πυροσβέστης που συμμετείχε στην κατάσβεση. Να

γράψετε το κείμενο της προφορικής αφήγησης σε κάθε περίπτωση,

φροντίζοντας να αποδώσετε το αντίστοιχο ύφος.

Κάηκε η φάτνη στην πλατεία της Καβάλας

Τεράστια φάτνη, που ήταν τοποθετημένη στην κεντρική πλατεία της Καβάλας,

μετετράπη σε «λαμπάδα», όταν το βράδυ της Τρίτης -παραμονή Πρωτοχρο-

νιάς- προκλήθηκε φωτιά από βραχυκύκλωμα. Η φωτιά πήρε γρήγορα μεγάλες

διαστάσεις μπροστά στα έκπληκτα μάτια εκατοντάδων Καβαλιωτών, που δεν

πρόλαβαν να επέμβουν. Άνδρες της Πυροσβεστικής με τη βοήθεια δύο οχημά-

των έσβησαν τη φωτιά, χωρίς όμως να μπορέσουν να διασώσουν τη φάτνη.Από τον ημερήσιο τύπο

194

2.2.7. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί είδηση, με το ανάλογο τυπικό ύφος και

χωρίς σχολιασμό.

Κατολίσθηση σημειώθηκε αργά χθες το βράδυ στην περιοχή των γεφυρών της

διώρυγας της Κορίνθου, με αποτέλεσμα να διακοπεί η ναυσιπλοΐα για λόγους

ασφαλείας.Από τον ημερήσιο τύπο

Με βάση αυτό το αφηγηματικό περιεχόμενο να συνθέσετε:

α) μία προφορική αφήγηση ενός περαστικού τουρίστα, σχολιασμένη και σε

οικείο ύφος,

β) την αναφορά του κυβερνήτη ενός διερχομένου πλοίου στην πλοιοκτήτρια

εταιρεία,

γ) μία μήνυση κατά των υπευθύνων εκ μέρους της πλοιοκτήτριας εταιρείας, για

τις ζημιές στο πλοίο, για την καθυστέρηση του πλου και για ψυχική οδύνη

του πληρώματος,

δ) τμήμα μιας ανακοίνωσης σχετικής με το συμβάν σε ένα συνέδριο μηχανικών,

σε επιστημονικό ύφος.

195


2.3.1. Προσπαθήστε να βρείτε όλες τις πιθανές αντιστοιχίες ανάμεσα στα είδη

αφηγηματικού περιεχομένου στη στήλη Α και στις αφηγηματικές πράξεις στη

στήλη Β. (Αυτό σημαίνει ότι κάθε στοιχείο της στήλης Α μπορεί να αντιστοιχεί

σε περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β.)

Α

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Β

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ

ΠΡΑΞΗ

1. Το χθεσινοβραδινό σας όνειρο

2. Ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα

που παρακολουθήσατε άναυδοι

3. Η εξέλιξη μιας δυνατής φιλίας

4. Μια σχολική εκδήλωση-θρίαμβος

5. Αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας

6. Περιπέτεια παραθεριστών με

ταχύπλοο σκάφος

7. Το ταξίδι του Οδυσσέα

8. Ατύχημα σε πυρηνικό σταθμό

9. Η πολιτική δράση του Ρήγα

α. Ημερολόγιο

β. Κατάθεση σε ανακριτή

γ. Προφορική, ανεπίσημη

αφήγηση

δ. Ποίημα

ε. Βιογραφία

στ. Αναφορά στο λυκειάρχη

ζ. Άρθρο ειδησεογραφικό σε

πολιτική εφημερίδα

η. Σχολικό διαγώνισμα

θ. Σενάριο ταινίας

ι. Ιστοριογραφία

196

2.3.2. Να αποδώσετε σε κάθε στοιχείο της στήλης Α το σωστό χαρακτηρισμό

από τη στήλη Β.

Α Β

α) Η άλωση της Κωνσταντινούπολης

β) Πανηγυρική ομιλία για την επέτειο

της 28ης Οκτωβρίου

γ) Αεροπορική τραγωδία

δ) Παραμύθι

ε) Ένα επικίνδυνο ορειβατικό εγχείρημα

στ) Η τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια

εν Ταύροις»

ζ) Οι περιπέτειες μιας παρέας παιδιών

η) Ένα μυθιστόρημα

θ) Μήνυση για διατάραξη κοινής

ησυχίας

ι) Αξέχαστες διακοπές

Αφηγηματικό

περιεχόμενο

Αφηγηματική πράξη

197

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΕΙΔΗ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ


3.1.1. Δοκιμάστε τη λογοτεχνική σας ικανότητα δημιουργώντας μια δική σας

φανταστική ιστορία. Ο πίνακας που ακολουθεί θα σας βοηθήσει να διαγράψετε

το πλαίσιο στο οποίο θα εκτυλιχθεί η αφήγησή σας. Αφού επιλέξετε την ιστορία

της οποίας τα στοιχεία βρίσκετε πιο ενδιαφέροντα, συμπληρώστε τα υπόλοιπα

και αφηγηθείτε την σε ένα διήγημα 200-300 λέξεων.

ΤΟΠΟΣ Ολυμπία

Αγία

Σοφία,

Κωνσταντ

ι-νούπολη

Φιλικό

σας σπίτι

Η

σχολική

σας

αίθουσα

Κάπου

στον

πλανήτη

γη

ΧΡΟΝΟΣ

5ος

αιώνας

π.Χ.

9ος

αιώνας

μ.Χ.

Πριν από

λίγους

μήνες

Πριν από

μερικές

ημέρες

3.000

μ.Χ.

ΠΡΟΣΩΠ

Α

Αθλητές,

ελλανοδί-

κες,

θεατές,

δούλοι

ΠΕΡΙΕ-

ΧΟΜΕΝ

Ο

Ολυμπιακ

οί αγώνες

Στέψη

αυτοκράτο

ρα

Αποτυχη

-μένο

πάρτι

Αδιάβα-

στος στο

μάθημα

Εισβολή

εξωγήινω

ν

198

ΥΦΟΣ Ενθουσιώ

-δες

Στομφώδε

ς

Ειρωνικό Χιουμορι

-στικό

Αγωνιώδ

ες

3.1.2. Η γιορτή της 25ης Μαρτίου προετοιμάστηκε πρόχειρα, παρουσίασε

κοινοτοπίες και διήρκεσε περισσότερο από το συνηθισμένο χρόνο. Αφηγηθείτε

την εμπειρία σας σ’ ένα συμμαθητή σας που δεν παρακολούθησε τη γιορτή,

έτσι ώστε να δικαιολογήσετε α) την ανία που σας προκάλεσε η γιορτή και β)

την απογοήτευσή σας, επειδή το νόημα της επετείου δεν έγινε φανερό.

3.1.3. Πηγαίνοντας στο σχολείο συναντήσατε ένα μικρό παιδί να πουλά

χαρτομάντιλα. Με αφορμή αυτό το γεγονός γράψτε ένα άρθρο στη σχολική

εφημερίδα, με σκοπό να υποστηρίξετε την ανάγκη να μεριμνήσει η πολιτεία,

ώστε να μην αναγκάζονται ορισμένα παιδιά να εγκαταλείπουν το σχολείο, για

να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.

3.1.4. Υποθέστε ότι είστε μέλος κάποιας ομάδας, από αυτές που αναφέρονται

στο κείμενο 6 της σελίδας 260 (Έκφραση - Έκθεση, Τεύχος Α΄) και

καταγράφετε στο ημερολόγιό σας στιγμιότυπα της δουλειάς σας, τα οποία

δείχνουν τη χαρά της συνεργασίας και την αλληλεγγύη που αναπτύχθηκε στην

ομάδα.


3.2.1. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα και να συμπληρώσετε τα κενά στους

πίνακες που ακολουθούν (δίνονται παραδειγματικές απαντήσεις για το πρώτο

κείμενο).

Α Ωρολογιακή βόμβα σε ... σάντουιτς αναστάτωσε χθες το δικαστικό μέγαρο του

Πειραιά. Άγνωστος τηλεφώνησε ότι έχει τοποθετήσει βόμβα στο ισόγειο του

199

κτιρίου, το οποίο εκκενώθηκε αμέσως. Όταν οι αστυνομικοί άνοιξαν το

πακέτο βρήκαν μέσα ένα ρολόι και ένα σάντουιτς.

Β Αφού λοιπόν καταγίνηκα ένα δυο μήνες να μάθω ετούτα τα γράμματα οπού

βλέπετε, εφαντάστηκα να γράψω τον βίον μου, όσα έπραξα εις την μικρή μου

ηλικία και όσα εις την κοινωνία, όταν ήρθα σε ηλικία, και όσα διά την

πατρίδα μου οπού εμπήκα εις της Εταιρείας το μυστήριο διά τον αγώνα της

λευτεριάς μας και όσα είδα και ξέρω οπούγιναν εις τον Αγώνα, και σε όσα

κατά δύναμη συμμέθεξα κ’ εγώ κ’ έκαμα το χρέος μου, εκείνο οπού μπορούσα.

Γ Όταν ο παππούς μου γύρισε από την Πόλη, ασχολήθηκε με την εκλογή του

ανηψιού του στη Βουλή της Κρήτης. Έγραφε στους ψηφοφόρους, γύριζε με το

άλογο στα χωριά, έβγαζε λόγους. Είχε μεγάλη μόρφωση. Μελετούσε και

χειριζότανε το γραπτό λόγο με κομψότητα, καλλιέπεια και φαντασία. Για να

ζήσει, αναγκάστηκε ν’ ανοίξει ραφτάδικο στα Χανιά. Το πρώτο για ευρωπαϊκό

ντύσιμο, φράγκικο, όπως το λέγανε. Και είναι φυσικό που όλοι οι

ευρωπαΐζοντες έγιναν πελάτες του. Ανάμεσά τους κι ο Βενιζέλος.

Δ Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από την 5ην πρωινήν σήμερον

τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνο-αλβανικής μεθορίου. Αι

ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους.

Ε Κυριακή 22 Οκτώβρη

Όταν μπαίνει κανείς στην Ελλάδα, το αίσθημα όχι πως προχωρείς, αλλά πως

ανεβαίνεις σκαλοπάτια, πως περνάς ένα κατώφλι. Άλλος κόσμος, σε άλλο

επίπεδο. Σήμερα πρωί η ανατολική ουρά της Ύδρας, ο Πόρος, έπειτα το όρος

της Αίγινας, ένα αγκάθι πίσω απ’ τον κάβο, κι έπειτα, με τα γυαλιά, η

Ακρόπολη. Ήμουν, νομίζω, ο πρώτος που την ξεχώρισα. Όλοι, ξένοι και δικοί

μας στρατιώτες και βαθμοφόροι, όλο το πλήρωμα, απ’ τη μιαν άκρη του

καραβιού ως την άλλη, είχανε σταματήσει σε μιαν απόλυτη σιγή, όπως όταν ο

αρχιμουσικός χτυπήσει το ραβδί του στο αναλόγιο σε μιαν αίθουσα συναυλίας.

Σήμερα κλείνω ακριβώς τριάμισι χρόνια από τότε που έφυγα από τον Πειραιά

στις 22 τ’ Απρίλη 1941.

200

Η πιο όμορφη, η πιο αλαφριά μέρα του κόσμου.

201

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: ΟΙ ΕΞΩΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΙΘΑΝΟΣ

ΠΟΜΠΟΣ

ΠΙΘΑΝΟΣ

ΔΕΚΤΗΣ

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΣΚΟΠΟΣ

Α Συντάκτη

ς

ειδήσεων

Ο «μέσος»

αναγνώστης

της εφη-

μερίδας ή

ακροατής

ραδιοφώνου ή

τηλεθεατής.

Η καθημερινή

προετοιμασία

των ειδήσεων -

λίγος διατιθέμε-

νος χώρος και

χρόνος.

Η

ενημέρωση

για τα

συμβάντα

της

επικαιρότη

τας.

Β

Γ

Δ

Ε

202

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ

ΑΦΗΓΗΣΗΣ

ΘΕΜΑ ΤΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΤΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕ

ΝΟΥ

ΥΦΟΣ

Α Ειδησεογρ

α-φικό

άρθρο

Φάρσα

σχετικά με

τοποθέτηση

βόμβας (από

τα

συνηθισμένα

θέματα των

εφημερίδων)

.

Σύντομο

κείμενο -

δίνονται οι

βασικές πλη-

ροφορίες:

τόπος,

χρόνος, πρό-

σωπα, αίτια.

Τυπικό και

απλό:

«δημοσιογρα

-φικό»

Β

Γ

203

Δ

Ε

Και τώρα, να συζητήσετε πώς οι παράγοντες του πίνακα Ι συντελούν στη

διαμόρφωση των γνωρισμάτων του πίνακα ΙΙ.

(Το κείμενο Α προέρχεται από τις εφημερίδες, το απόσπασμα Β από τα

απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, το απόσπασμα Γ από την αυτοβιογραφία

του Μίκη Θεοδωράκη: Οι δρόμοι του αρχάγγελου, τ.1, Κέδρος, Αθήνα 1986, σ.

39, το κείμενο Δ είναι το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του ελληνο-ιταλικού

πολέμου και το Ε ανήκει στις Μέρες Δ΄ του Γ. Σεφέρη, Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ.

370.)

3.2.2. Όλα τα παρακάτω κείμενα αναφέρονται στην κήρυξη του ελληνο-

ιταλικού πολέμου, αλλά το καθένα ανήκει σε διαφορετικό αφηγηματικό είδος.

Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του

και τη σκούφια την ψηλή του

μ’ όλα τα φτερά

και μια νύχτα με φεγγάρι

την Ελλάδα πάει να πάρει

-βρε το φουκαρά!Σατιρικό τραγούδι ερμηνευμένο από

τη Σ. Βέμπο, στίχοι : Γ. Οικονομίδης.

Β 20 Οκτωβρίου 1940

Ο Έλληνας πρέσβης στη Ρώμη πληροφορεί με επείγον μήνυμά του την

κυβέρνηση στην Αθήνα, ότι ο Μουσολίνι αποφάσισε ήδη την κήρυξη πολέμου

κατά της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, την ενημερώνει για τις λεπτομέρειες μιας

σύσκεψης που είχε συγκληθεί στις 15 Οκτωβρίου στο Παλάτσο Βενέτσια, όπου

204

ο Μουσολίνι ανάγγειλε την ερήμην του Χίτλερ απόφασή του για εισβολή στο

ελληνικό έδαφος από την Αλβανία.Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον,

Αθήνα, χ.χ., σ. 603.

Γ Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940

Κοιμήθηκα δύο το πρωί, διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και μισή μια

φωνή μέσα από το τηλέφωνο με ξύπνησε «Έχουμε πόλεμο». Τίποτε άλλο, ο

κόσμος είχε αλλάξει. (...)

Ντύθηκα κι έφυγα αμέσως. Στο Υπουργείο Τύπου δυο-τρεις υπάλληλοι. Ο Γκράτσι

είχε δει το Μεταξά στις τρεις. Του έδωσε μια νότα* και του είπε πως στις 6 τα

ιταλικά στρατεύματα θα προχωρήσουν. Ο πρόεδρος του αποκρίθηκε πως αυτό

ισοδυναμεί με κήρυξη πολέμου, και όταν έφυγε κάλεσε τον πρέσβη της Αγγλίας.Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄, Ίκαρος, Αθήνα 1977, σ. 258.

(*νότα = επίσημο διπλωματικό έγγραφο)

Δ Η κατάληψη της Αλβανίας από τον Μουσολίνι το 1939 αποκαλύπτει τα ιταλικά

σχέδια στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Από τότε αρχίζει μια

σειρά εκφοβισμών της Ιταλίας προς την Ελλάδα με αποκορύφωμα τον

τορπιλισμό του ελληνικού αντιτορπιλικού Έλλη (15 Αυγούστου 1940) στο

λιμάνι της Τήνου. Οι εκφοβισμοί όμως της Ιταλίας δεν έχουν το αποτέλεσμα που

είχε προεξοφλήσει ο Μουσολίνι. Το τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου 1940, με το

οποίο η Ιταλία ζητά την ελεύθερη δίοδο των στρατευμάτων της από το ελληνικό

έδαφος απορρίπτεται από τον τότε πρωθυπουργό Ι. Μεταξά, ο οποίος, αυτή τη

συγκεκριμένη στιγμή, γινόταν ο εκφραστής της κοινής θέλησης του ελληνικού

λαού.Σκουλάτος Β., Δημακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη,

Γ΄ Λυκείου, σσ. 241-243.

Ε Αλλά σήμερα τόσην ώρα που γελούσαμε, δεν προσέξαμε πως ο μπαμπάς είχε

γυρίσει ξαφνικά πίσω και μας κοιτούσε. Χωρίς να γελάει. (...) Η μαμά τον είδε

πρώτη και σταμάτησε να γελάει και του είπε πως ήρθε πάνω στη ώρα που δεν

πίνω το γάλα μου και πρέπει να φύγω για το σχολείο και να μου πει κάτι για

να το πιω. Αλλά ο μπαμπάς δεν μου είπε τίποτα. Τότε τον ρώτησε γιατί γύρισε

πίσω και μήπως ήταν αργία και δεν το ήξερε. Αλλά ο μπαμπάς πάλι δεν είπε

τίποτα. Μετά μίλησε ξαφνικά και είπε να πάψουμε και να τον ακούσουμε με

205

προσοχή κι όταν καθίσαμε προσοχή είπε κανείς να μη βγει από το σπίτι (...).

Μόλις είπε έτσι αφήσαμε τα παιχνίδια που παίζαμε και μαζευτήκαμε γύρω του

και τον κοιτούσαμε γιατί ποτέ άλλοτε δεν ήταν έτσι και περιμέναμε να μας πει

γιατί χαλάει ο κόσμος. Τότε ο μπαμπάς έβγαλε μια φωνή κουρασμένη,

βραχνιασμένη, θυμωμένη, αγριεμένη και φοβισμένη, που όταν την ακούσαμε,

γίναμε κι εμείς θυμωμένοι, αγριεμένοι και φοβισμένοι:

- Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο! είπε.

- Τι;

- Η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο, ξαναείπε.

Τη δεύτερη φορά ακούσαμε όλοι κι η μαμά είπε «Θεέ μου!» και ρώτησε γιατί;

Η Δωροθέα είπε «Παναΐτσα μου!» και ρώτησε πότε;Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι, Γνώση, Αθήνα 1990, σσ. 212-213.

206

α) Ποιες είναι ο σκοπός καθενός από τα παραπάνω αποσπάσματα;

β) Ποια από τα αποσπάσματα έχουν τα περισσότερα κοινά σημεία ως προς το

σκοπό, την επιλογή των λεπτομερειών, το ύφος και το λεξιλόγιο; Ποια είναι

αυτά τα κοινά σημεία;

γ) Ποιο ή ποια από τα αποσπάσματα διαφέρουν πολύ από τα υπόλοιπα και ως

προς τι;

δ) Σε ποιο από τα κείμενα διακρίνετε ειρωνεία ως προς τα πρόσωπα και τα

συμβάντα της αφήγησης; Πώς εξυπηρετεί αυτή η ειρωνεία τον πρακτικό

σκοπό του κειμένου;

ε) Γιατί ο Γ. Σεφέρης σημείωσε τη λεπτομέρεια «διαβάζοντας Μακρυγιάννη»;

Ποια σχέση έχει αυτή η λεπτομέρεια με το όλο συμβάν;

στ) Αν υπολογίσουμε τον τύπο του κειμένου από το οποίο προέρχεται το

απόσπασμα Β (ειδησεογραφικό άρθρο εφημερίδας), πώς θα

δικαιολογήσουμε τις λεπτομέρειες που επιλέγει ο συντάκτης του, για να

παρουσιάσει την είδηση της κήρυξης του πολέμου;

ζ) Ποιο από τα αποσπάσματα σας φαίνεται πιο «δυνατό»; Γιατί;

3.2.3. Αφηγηθείτε με συντομία την υπόθεση μιας κινηματογραφικής ταινίας σ’

έναν φίλο/σε μία φίλη σας, με σκοπό να του/της προκαλέσετε το ενδιαφέρον,

ώστε να πάει στον κινηματογράφο να τη δει.

3.2.4. Η εκδρομή με την παρέα σας κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία.

Αφηγηθείτε στους γονείς σας τα πιο χαρακτηριστικά συμβάντα,

διεκτραγωδώντας όσα περάσατε.

3.2.5. Ένας πεζός τραυματίζεται σοβαρά σκοντάφτοντας μέσα σε μία πρόσφατα

ανοιγμένη λακούβα στο πεζοδρόμιο, εξαιτίας της ολιγωρίας των αρμοδίων.

Βοηθήστε τον παθόντα να συντάξει τη μήνυση που αποφάσισε να καταθέσει,

φροντίζοντας ώστε το ύφος του κειμένου να είναι σοβαρό και αυστηρό.

3.2.6. Ο καθηγητής των Μαθηματικών σάς «συνέλαβε» απροετοίμαστο στο

μάθημά του. Αφηγηθείτε το περιστατικό στη μητέρα σας, προσπαθώντας να

υποβαθμίσετε τη σημασία του.

207

3.2.7. Ο διευθυντής του σχολείου ζητεί από τους μαθητές να αναφέρουν μερικά

περιστατικά για να συντάξει, βάσει αυτών, μια αναφορά προς το Δημοτικό

Συμβούλιο, με την οποία να δικαιολογεί την αναγκαιότητα της τοποθέτησης

φυλάκων στο σχολείο. Να αναφέρετε μερικά τέτοια περιστατικά.

3.2.8. Ένας φίλος που θεωρούσατε εχέμυθο πρόδωσε ένα μυστικό που του

εμπιστευθήκατε. Αφηγηθείτε στο ημερολόγιό σας ό,τι έγινε, εκφράζοντας την

απογοήτευσή σας.

3.2.9. Ένας απρόσκλητος επισκέπτης έχει παρατείνει για πολύ την παραμονή

του στο σπίτι σας. Αργότερα η μητέρα σας αφηγείται σε μια φίλη της στο

τηλέφωνο την αδημονία της να απαλλαγεί από την παρουσία του.

3.2.10. Αγοράσατε ένα προϊόν που αποδείχθηκε ελαττωματικό. Γράψτε μια

επιστολή διαμαρτυρίας στην εταιρεία που το κατασκεύασε σε ύφος κατάλληλο,

ώστε να επιτύχετε την αποζημίωσή σας από την κατασκευάστρια εταιρεία.

3.2.11. Διαβάζουμε την είδηση: «Την παράσταση του έργου παρακολούθησε και

ο διάσημος ηθοποιός Χ, ο οποίος, αφού συνεχάρη τους συντελεστές, παρέμεινε

και στη δεξίωση που είχε διοργανωθεί στο φουαγιέ του θεάτρου.»

α) Πώς θα διαμόρφωνε την αφήγηση του ίδιου συμβάντος η κοσμική στήλη

ενός περιοδικού ποικίλης ύλης;

β) Υποθέστε ότι μία θαυμάστριά του σάς αφηγείται τη συνάντηση που είχε μαζί

του.


3.2.12. Αν κάποιος αποφάσιζε να γράψει τη βιογραφία του Δελμούζου, ποιες

λεπτομέρειες από το γράμμα του μεγάλου παιδαγωγού (σελ. 258 του Α΄ τεύχους

της Έκφρασης-Έκθεσης) πιστεύετε ότι θα περιλάμβανε σ’ αυτήν;


3.3.1. Να αντιστοιχίσετε κάθε αφηγηματικό είδος της στήλης Α με τον

κυριότερο επικοινωνιακό σκοπό εκείνου που συντάσσει κείμενο τέτοιου είδους,

208

όπως αυτός ο σκοπός εκφράζεται στη στήλη Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α

περισσεύει.

Α Β

1. Υπηρεσιακή αναφορά

2. Δελτίο ειδήσεων

3. Βιογραφία

4. Απομνημονεύματα

5. Ημερολόγιο

6. Διήγημα

7. Ιστορικό μυθιστόρημα

8. Κατάθεση μάρτυρα

9. Ηρωικό έπος

α. Να παρουσιάσει τη δράση μιας

σημαντικής ή, απλώς,

ενδιαφέρουσας για το κοινό

προσωπικότητας.

β. Να εκθέσει ό,τι γνωρίζει σχετικά με

μία εκδικαζόμενη υπόθεση.

γ. Να κάνει ευρέως γνωστά τα έργα

και τις ημέρες του, εφόσον κρίνει

ότι υπήρξαν αξιόλογα για τον τόπο

και την εποχή τους.

δ. Να καταγράψει προσωπικές

εμπειρίες.

ε. Να ενημερώσει το κοινό για τα

γεγονότα της πολιτικής και

κοινωνικής επικαιρότητας.

στ. Να σκιαγραφήσει ενδιαφέρουσες

φυσιογνωμίες, σ’ ένα σκηνικό από

πραγματικά και πλασματικά

γεγονότα της εποχής τους.

ζ. Να ενημερώσει τους αρμόδιους

σχετικά με ένα θέμα, ώστε να γίνουν

οι απαραίτητες ενέργειες.

η. Να αναπτύξει μιαν άποψη, να

αναδείξει μια αξιοπρόσεκτη

209

κατάσταση, αναπαριστώντας μία

λίγο-πολύ φανταστική περίσταση.

3.3.2. Να σημειώσετε Χ στα αντίστοιχα τετράγωνα, επιβεβαιώνοντας ή

απορρίπτοντας το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων.


α) Το μυθιστόρημα, ακόμα και αν εκφράζει βιώματα

του συγγραφέα, αφηγείται πλασματικά γεγονότα. β) Η πιο αξιόπιστη αφήγηση πραγματικών γεγονότων

είναι η ιστοριογραφία. γ) Μια αυτοβιογραφία μπορεί να περιέχει και επινοημένα

γεγονότα. δ) Η υπηρεσιακή αναφορά περιέχει πάντα ολόκληρη

την αλήθεια. ε) Στη μυθιστορηματική βιογραφία αποφεύγονται

τα φανταστικά γεγονότα.


3.4.1. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης

Β και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α Β

1. Κατάθεση σε δικαστήριο

2. Πολεμικό ανακοινωθέν

3. Παραμύθι

4. Ειδησεογραφικό άρθρο

α. Πραγματικά γεγονότα

β. Πλασματικά γεγονότα

210

5. Αναμετάδοση αθλητικής

συνάντησης

6. Διήγημα

7. Αρχαία τραγωδία

8. Ηρωικό έπος

γ. Ενδιάμεση κατηγορία

211

3.4.2. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σημειώνοντας Χ στα αντίστοιχα πλαίσια.

1. Σε ποιες από τις ακόλουθες περιπτώσεις αφηγηματικών κειμένων είναι

πιθανότερο να έχουμε επιστημονικό ύφος;

α) στην κατάθεση ενός αστυνομικού, β) στα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, γ) στην αυτοβιογραφία ενός ηθοποιού, δ) σε άρθρο φιλολογικού περιοδικού για την πειρατεία

στο Αιγαίο κατά την βυζαντινή εποχή. 2. Σε ποια από τις ακόλουθες αφηγηματικές πράξεις το ύφος θα μπορούσε να

είναι χιουμοριστικό και γιατί;

α) σε προσωπικό ημερολόγιο, β) σε ημερολόγιο ενός πλοίου, γ) σε κατάθεση μάρτυρα κατηγορίας, δ) σε κατάθεση μάρτυρα υπερασπίσεως.

3. Όταν ο κύριος σκοπός μιας αφήγησης είναι να μεταδώσει προσωπικές

εμπειρίες του συγγραφέα, τότε η αφηγηματική πράξη είναι

α) βιογραφία, β) ιστορικό μυθιστόρημα, γ) είδηση, δ) υπηρεσιακή αναφορά.

4. Όταν ο σκοπός της αφήγησης είναι να μεταδώσει πληροφορίες για μία

αξιόποινη πράξη, τότε το είδος του κειμένου είναι

α) βιογραφία, β) βιογραφικό σημείωμα, γ) ιστορικό μυθιστόρημα δ) υπηρεσιακή αναφορά.

5. Το ύφος μιας ενδιαφέρουσας προφορικής αφήγησης είναι

α) τυπικό, β) παραστατικό, γ) λόγιο, δ) επιστημονικό.

212

6. Καθημερινές ανάγκες της ζωής εξυπηρετεί άμεσα

α) ένα ιστορικό μυθιστόρημα, β) ένα σχολικό βιβλίο ιστορίας, γ) ένα βιογραφικό σημείωμα, δ) ένα ποίημα. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις στις ερωτήσεις 3, 4 και 5.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

ΠΟΙΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ;


4.1.1. Μία ιστορία της παιδικής σας ηλικίας σάς έμεινε αξέχαστη.

α) Πώς την αφηγηθήκατε στο ημερολόγιό σας σε α΄ πρόσωπο την ημέρα που

σας συνέβη;

β) Ποια μορφή μπορεί να πάρει εκείνη η ιστορία σε ένα διήγημά σας που το

γράφετε σε γ΄ πρόσωπο, σήμερα, που αντιμετωπίζετε τον παιδικό εαυτό σας

στοχαστικά;

4.1.2. Αφηγηθείτε έναν από τους εξής μύθους του Αισώπου: «Η αλεπού κι ο

κόρακας», «Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας», «Ο λαγός και η χελώνα», σε ένα

μικρότερο ακροατή

α) ως αφηγητής που δε μετέχει στα γεγονότα και

β) ταυτιζόμενος με έναν ήρωα του μύθου.

4.1.3. Αντλώντας στοιχεία από το απόσπασμα της «Αργώς» του Γ. Θεοτοκά

(Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 303), φανταστείτε ότι είστε ο Δαμιανός που

213

εκμυστηρεύεται στον παπα - Σίδερο τη μεγάλη του αγάπη για τα γράμματα και

γράψτε το σχετικό κείμενο.

4.1.4. Αφηγηθείτε ένα περιστατικό που σας αναστάτωσε

α) στο ημερολόγιό σας, εκφράζοντας τη συναισθηματική σας φόρτιση και

β) σε μία επιστολή προς ένα συγγενικό πρόσωπο που υπολογίζετε πολύ,

εκθέτοντας τα συμβάντα σε γ΄ πρόσωπο και παρέχοντας στον αναγνώστη τη

δυνατότητα να κρίνει πιο αντικειμενικά.

4.1.5. Αφηγηθείτε ένα πάθημά σας

α) στη μητέρα σας σε α΄ πρόσωπο,

β) στους φίλους σας σε γ΄ πρόσωπο, δίνοντας την εντύπωση ότι το περιστατικό

συνέβη σε κάποιον άλλον και ομολογώντας στο τέλος την αλήθεια.


4.2.1. Σε ποιες από τις ακόλουθες αφηγήσεις συγγραφέας και αφηγητής

ταυτίζονται με βεβαιότητα; Σε ποιες θα μπορούσε να ταυτίζεται ή και να μην

ταυτίζεται; Από τι εξαρτάται κάθε πιθανότητα; Να δικαιολογήσετε τις

απαντήσεις σας.

Α Για τους λόγους αυτούς ζητούμε την ποινική δίωξη και την τιμωρία του,

δηλώνουμε παράσταση πολιτικής αγωγής για την ηθική μας βλάβη και

προτείνουμε μάρτυρες ...

Β Το ταξίδι ήταν καλό, όλα έγιναν στην ώρα τους, ο καιρός θαυμάσιος,

περάσαμε υπέροχα, η φιλοξενία καταπληκτική! Ελπίζω γρήγορα να τα πούμε

από κοντά.

Γ Αποφάσισα να γίνω ποιητής. Ο πατέρας μου μού είπε ότι δεν υπάρχουν

κανόνες για να γίνει κανείς ποιητής κι ότι δεν υπάρχουν συντάξεις κι άλλα

τέτοια βαρετά, αλλά εγώ είμαι αποφασισμένος.Σ. Τάουνσεντ, Το κρυφό ημερολόγιο του Άντριαν Μόλ ηλικίας 13 χρονών και 3/4. Άγρωστις,

Αθήνα 1989, σ. 94.

214

Δ Στις αρχές του 1878 έρχεται στο ατελιέ του Γιαννούλη Χαλεπά η κυρία

Αφεντάκη για να του δώσει μια παραγγελία. Μαζί της έχει τη φωτογραφία μιας

όμορφης κόρης... Μόλις έφυγε, αμέσως βάλθηκε να βασανίζει το μυαλό του, τι

έργο να κάμει ... Έτσι το τελείωσε, κατόπι το σκάλισε στο μάρμαρο και στα 1880

η Κοιμωμένη, το άγαλμα που του έδωσε τη φήμη, βρισκόταν στη γνωστή θέση

του-μ’ αλίμονο δίχως την υπογραφή του- πάνω στον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη.Δούκας Σ., Γιαννούλης Χαλεπάς. Κέδρος, Αθήνα 1978, σσ. 23-24.

Ε Αναφέρω ότι στις 10-10-1997 και ώρα 6 μ.μ., μετά τη λήξη του

ποδοσφαιρικού αγώνα στο γήπεδο της Άνω Τούμπας και κατά τη διάρκεια της

αναχώρησης των φιλάθλων, συνελήφθησαν, χωρίς να προβάλουν αντίσταση,

οι Γ. Π. και Δ. Κ., οι οποίοι πετούσαν αβγά και διάφορα οπωροκηπευτικά

στον αγωνιστικό χώρο και στους φιλάθλους της αντίπαλης ομάδας.

ΣΤ Την ώρα του συμβάντος ήμουν μέσα στο σπίτι και δεν είδα τίποτε. Άκουσα

όμως το θόρυβο, κοίταξα την ώρα, ήταν 17.10΄ και όταν βγήκα στο μπαλκόνι

ένα κόκκινο φίατ έφευγε με μεγάλη ταχύτητα.

Ζ «Δε λέω, λυπάμαι που όλοι οι άλλοι πέθαναν με τέτοιο τρόπο» έκανε

χαρούμενα ο Μάικλ, «αλλά έχει μεγάλη πλάκα να ’μαστε οι τελευταίοι

ζωντανοί». «Αν είμαστε πραγματικά οι τελευταίοι ζωντανοί» είπε ο Νηλ. «Δεν

είμαστε και σίγουροι γι’ αυτό.» «Πώς δεν είμαστε», είπε η Μπέτη. «Ας

ανοίξουμε το ραδιόφωνο», και γύρισε το κουμπί. Βερολίνο, Βαρσοβία,

Ρώμη ... τσιμουδιά. «Για πιάσε Αμερική στα βραχέα», είπε ο Μπάνυ, όμως κι

η Αμερική σώπαινε.Νηλ. Α. Σ., Το πράσινο σύννεφο. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1976, σ. 27.

Η Τα παραμύθια μου πήραν τελικά το πολύ δύσκολο βήμα προς την

πραγματικότητα κι εξομολογήθηκα στο διπλανό μου που τον έλεγαν Νίσσε,

αφού μου ορκίστηκε σιωπή, ότι οι γονείς μου με είχαν πουλήσει στο τσίρκο

Σούμαν, ότι σύντομα θα με έπαιρναν από το σπίτι και το σχολείο και ότι θα με

εκπαίδευαν σαν ακροβάτη μαζί με την Εσμεράλδα που εθεωρείτο η ωραιότερη

γυναίκα του κόσμου. Την άλλη μέρα το παραμύθι μου είχε διαδοθεί παντού και

είχα γελοιοποιηθεί.Bergman Igmar, Η μαγική κάμερα. Κάκτος, Αθήνα 1989, σ. 17.

215

Θ Τότε έκατζε ο Γκούρας και οι άλλοι και φάγαμεν ψωμί. Τραγουδήσαμεν κι

εγλεντήσαμε. Με περικάλεσε ο Γκούρας κι ο Παπακώστας να τραγουδήσω· ότ’

είχαμεν τόσον καιρόν όπου δεν είχαμεν τραγουδήσει -τόσον καιρόν, όπου μας

έβαλαν οι διοτελείς και ’γγιχτήκαμεν διά να κάνουν τους κακούς τους

σκοπούς. Τραγουδούσα καλά: τότε λέγω ένα τραγούδι. Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα (Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμνασίου, σ. 96).

4.2.2. Από τα ακόλουθα αποσπάσματα να αντλήσετε στοιχεία για τους αφηγητές

τους (το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, τα ενδιαφέροντα, τον

χαρακτήρα, την κοινωνική προέλευση).

Α Πολλές οι θύμισες και τα συναισθήματα που διαμορφώνονται μέσα μου σαν

κάθομαι μόνος μου σε μια καρέκλα στο σπίτι. Ίσως πάνω από όλες κυριαρχεί

χαρακτηριστικά μια βραδιά όταν έπιασε δυνατή βροχή και μπόρα. Παίζαμε

στη σκηνή κάτω από τη βροχή. Και οι θεατές κάτω από τη βροχή

παρακολουθούσαν κι αυτοί ακίνητοι ως το τέλος. Παίζαμε τον «Θείο Βάνια»

νομίζω. Τα θυμάμαι όλα και τα χαίρομαι τώρα διπλά. Και ευχαριστώ τους

Θεσσαλονικείς για το μεγάλο πλούτο που μου χαρίσανε.Κ. Κουν, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας. Καστανιώτης, Αθήνα 1998, σ. 133.

Β Για το σχολείο, λοιπόν, που λέγαμε, είχα όλο κι όλο ένα τετράδιο κι ένα

μολυβάκι τόσο δα. Εκεί η αριθμητική, εκεί η ορθογραφία. Τον παρακαλούσα

τον πατέρα μου να μου πάρει ένα τετράδιο, ένα μολύβι. Τίποτα εκείνος, διότι

είχε σκοπό να με τραβήξει απ’ το σχολείο. Ήμουνα, βλέπεις, η μεγαλύτερη και

πλήρωνα τις αμαρτίες του κόσμου. Όλα τα άλλα αδέρφια μου πήγαν, εγώ όμως

- το πρώτο κορίτσι- έπρεπε να μείνω σπίτι, να βοηθάω τη μάνα μου. Οι

αδερφές μου τέλειωσαν όλες το Δημοτικό, τ’ αγόρια πήγαν παραπάνω.

Μονάχα εγώ έμεινα πίσω, κι ας τ’ αγαπούσα τα γράμματα απ’ όλους πιο πολύ.Λ. Μ. Σεφεριάδου, Ο δρόμος είναι η χαρά, Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. 41.

Γ Συνάντησα προχτές στο δρόμο έναν παλιό συμμαθητή μου, φαλακρό πια και

σχεδόν γερασμένο ...Σαν χωρίσαμε, άθελά μου πήρα ν’ ανασκαλεύω τα

περασμένα. Το αίμα μου φούντωσε. Αυτό το τέρας που είχε τώρα το θράσος να

216

μου κάνει και παράπονα, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους διώκτες και

βασανιστές μου, όταν είμασταν στο σχολείο. Κυρίως αυτός διαλαλούσε τα

απειράριθμα παρατσούκλια μου, παριστάνοντας μάλιστα, όσο μπορούσε πιο

γελοία, και τον τρόπο που μιλούσα.Γ. Ιωάννου, Πεζογραφήματα, Ερμής, Αθήνα 1979, σ. 134.

Δ Η κυρία τότε είπε θα σου δώσω μια ευκαιρία ακόμη, και τα παιδιά φοβήθηκαν

πως θα τη λύσω και περίμενα να μου τη δώσει για να γελάσω κι εγώ. Μου είπε

πως ένας παντοπώλης αγόρασε αυγά προς 6,80 δρχ. το ζευγάρι και πως στη

μεταφορά του έσπασαν 36 και πούλησε τα υπόλοιπα προς 5,20 δρχ. το ένα και

δεν είχε κέρδος είχε ζημιά και μου είπε να βρω εγώ πόσα αυγά είχε αγοράσει

κι εγώ βρήκα πως είχε αγοράσει 8 αυγά και η κυρία λέει «πώς αγόρασε 8

αφού του σπάσανε 36;» κι εγώ της λέω δεν ξέρω πώς έγινε αυτό και «μήπως

δεν του σπάσανε 36 και του σπάσανε λιγότερα;» κι εκείνη θύμωσε (...).Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι. Γνώση, Αθήνα 1990, σ. 39.


Να συνδέσετε κάθε στοιχείο της στήλης Α με τα κατάλληλα στοιχεία της

στήλης Β, ώστε να διακριθεί σαφώς ο συγγραφέας από τον αφηγητή στην

περίπτωση των λογοτεχνικών κειμένων.

Α Β

Ο αφηγητής

Ο συγγραφέας

- είναι υπαρκτό πρόσωπο.

- όταν χρησιμοποιεί α΄ ενικό πρόσωπο,

συμμετέχει στα γεγονότα που εξιστορεί.

- ανήκει στον κόσμο του κειμένου.

- έχει αληθινή ζωή ανεξάρτητη από το κείμενο.

- εκφράζει αυτοβιογραφικά στοιχεία.

- είναι φανταστικό πρόσωπο.

- όταν χρησιμοποιεί γ΄ ενικό πρόσωπο, δεν

μετέχει στα γεγονότα που εξιστορεί.

217


Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις σημειώνοντας Χ στα αντίστοιχα

τετράγωνα. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.


α) Σε μια αυτοβιογραφία ο αφηγητής συμμετέχει

στα γεγονότα σε μέγιστο βαθμό. β) Η ιστοριογραφία είναι πιο ενδιαφέρουσα, όταν

είναι γραμμένη σε α΄ ρηματικό πρόσωπο. γ) Ο καλός δημοσιογράφος συμμετέχει στα γεγονότα

που μεταδίδει. δ) Σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα ο συγγραφέας δεν

μπορεί να είναι πρόσωπο του κειμένου. ε) Τα απομνημονεύματα γράφονται από τη θέση του

ουδέτερου παρατηρητή. στ) Οι επιστολές διαμαρτυρίας γράφονται πάντοτε σε

α΄ ρηματικό πρόσωπο.

Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ


5.1.1. Πριν από λίγο καιρό, στην περιοχή σας ολοκληρώθηκε η διάνοιξη ενός

δρόμου ταχείας κυκλοφορίας. Με αυτό το έργο κόπηκαν δέντρα, έγιναν

εκβραχισμοί, έφυγαν πουλιά και μικρά ζώα, έγιναν απαλλοτριώσεις

καλλιεργήσιμων εκτάσεων, καλύφθηκαν ρέματα, γκρεμίστηκε ένα παραδοσιακό

γεφύρι, ένα εξωκκλήσι βρέθηκε πάνω στη στροφή, συντομεύτηκε η απόσταση

και ο χρόνος μετακίνησης, ευνοήθηκε η οδική ασφάλεια, μειώθηκαν τα έξοδα

μετακίνησης, αυξήθηκε ο θόρυβος, αλλοιώθηκε η μορφή του περιβάλλοντος.

Επιλέγοντας τις κατάλληλες από αυτές τις λεπτομέρειες, να συντάξετε

α) μία επιστολή διαμαρτυρίας προς το αρμόδιο υπουργείο, που δεν έλαβε υπόψη

τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και

β) μία επιστολή ευχαριστήρια προς το Δημοτικό ή Κοινοτικό συμβούλιο, το

οποίο φρόντισε, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες και να

218

μεγιστοποιηθούν οι θετικές από αυτή τη διάνοιξη.

5.1.2. Στο γήπεδο της περιοχής σας πραγματοποιήθηκε πρόσφατα μία

συναυλία ροκ. Τα συγκροτήματα έπαιξαν μουσική σε μεγάλη ένταση,

δημιουργήθηκε συνωστισμός και μποτιλιάρισμα, η συναυλία είχε μεγάλη

διάρκεια, σε πολλές οικογένειες δημιουργήθηκαν διαφορές ανάμεσα στα παιδιά

και τους γονείς που δεν τα άφηναν να πάνε, όσοι πήγαν ξενύχτησαν και ήταν

απροετοίμαστα για το σχολείο ή απουσίασαν, χρειάστηκαν πολλές ώρες για να

συνέλθουν από την κούραση και τον πονοκέφαλο, όσοι αντιπαθούν αυτή τη

μουσική ξενύχτησαν επίσης από τη φασαρία, όσοι παρακολούθησαν

ενθουσιάστηκαν και διασκέδασαν πολύ, εκτονώθηκαν, χόρεψαν, έκαναν

γνωριμίες, οι γονείς τους ανησύχησαν, φεύγοντας άφησαν σκουπίδια πίσω τους.

Να επιλέξετε τις κάθε φορά κατάλληλες λεπτομέρειες και να συντάξετε δύο

άρθρα για τη στήλη «Λόγοι και αντίλογοι» της τοπικής εφημερίδας, σε ύφος

ενθουσιώδες και επιτιμητικό αντιστοίχως.5

5.1.3. Αφιερώσατε ολόκληρο το Σαββατοκύριακο στην ανάγνωση ενός

συναρπαστικού μυθιστορήματος παραμελώντας τα μαθήματά σας.

α) Πώς παρουσιάζει το γεγονός η ανήσυχη μητέρα σας σε μια φίλη της;

β) Πώς το αφηγείστε σε έναν/μία φίλο/η σας, εκφράζοντας και τη γοητεία αυτής

της αναγνωστικής εμπειρίας;


5.1.4. Στη γιορτή σας, όπως κάθε χρόνο, σας επισκέφθηκαν πολλοί φίλοι και

συγγενείς που χόρεψαν και τραγούδησαν μέχρι αργά.

Πώς αφηγείται το γεγονός προφορικά στους οικείους του ένας ηλικιωμένος

γείτονας που ενοχλήθηκε και πώς ένας φίλος που συμμετείχε στη γιορτή;

5 Αυτή η ερώτηση, όπως και η προηγούμενη, βασίζεται σε ό,τι προβλέπει το σχολικό βιβλίο σχετικά με την επιλογή των λεπτομερειών μιας αφήγησης βάσει της οπτικής γωνίας του αφηγητή. Οι διάφορες λεπτομέρειες των συμβάντων δίνονται στον μαθητή, ώστε να δοκιμαστεί η ικανότητά του να επιλέγει τα στοιχεία του περιεχομένου σύμφωνα με ορισμένη οπτική γωνία. Εξάλλου, έτσι το γραπτό του μαθητή μπορεί να αξιολογηθεί και ως προς αυτή την επιλογή (εκτός, δηλαδή από τα υπόλοιπα στοιχεία που συνθέτουν την ποιότητα του κειμένου του), άρα πιο αντικειμενικά. Εφόσον, λοιπόν, οι λεπτομέρειες έπρεπε να δοθούν, οι εκφωνήσεις κατέληξαν να είναι τόσο μακροσκελείς.

219

5.1.5. Με την προσπάθεια πολλών μαθητών και την εργασία εις βάρος του

ελεύθερου χρόνου τους, ανεβαίνει στο σχολείο η θεατρική παράσταση που

ετοίμασαν. Πώς θα μπορούσε να αφηγηθεί προφορικά σε οικείους του αυτό το

γεγονός

α) ο καθηγητής που σκηνοθέτησε το έργο,

β) ένας μαθητής που αντιμετώπισε το όλο εγχείρημα με απορριπτική διάθεση

και ύφος «σνομπ»,

γ) ένας μαθητής που συμμετείχε ολόψυχα στην προσπάθεια;

5.1.6. Δύο γείτονές σας δεν έχουν ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις και διαρκώς

βρίσκουν αφορμές να διαπληκτίζονται. Η τελευταία τους διαμάχη αφορούσε

στις θέσεις στάθμευσης και κατέληξε στο αστυνομικό τμήμα, όπου και

κληθήκατε ως μάρτυρας. Να γράψετε τις καταθέσεις των δύο γειτόνων, καθώς

και τη δική σας, όπου υπερασπίζεστε το γείτονα που θεωρείτε ότι έχει

(τουλάχιστον το περισσότερο) δίκιο.

5.1.7. Όταν ήσαστε μικρός/ή, κάνατε μία «τρέλα» που παραλίγο να σας

στοιχίσει τη ζωή. Στο σπίτι ακόμη μιλούν γι’ αυτό. Με τη διαφορά ότι εσείς το

παρουσιάζετε ως κατόρθωμα, ενώ η μητέρα σας ως καταστροφή και παραλίγο

τραγωδία. Να καταγράψετε τις αντίστοιχες προφορικές αφηγήσεις που

απευθύνονται σε πρόσωπα του συγγενικού περιβάλλοντος.

5.1.8. Πήγατε εκδρομή στο βουνό το Σαββατοκύριακο και αποκλειστήκατε από

τα χιόνια μέχρι τη Δευτέρα το μεσημέρι.

α) Πώς αφηγείται το γεγονός στους συναδέλφους του ο πατέρας σας, που

αδημονούσε να επιστρέψει έγκαιρα στη δουλειά του και

β) πώς εσείς, που χαρήκατε τη φύση και την περιπέτεια, στους συμμαθητές σας;

5.1.9. Ένα απρόοπτο διαγώνισμα φέρνει την αποτυχία σε σας και τον/την

φίλο/η σας. Αργότερα αφηγείστε όλη τη διαδικασία στους γονείς σας, εσείς με

αισιόδοξη και ο/η φίλος/η σας με απαισιόδοξη διάθεση. Γράψτε τα σχετικά

κείμενα.

220

5.1.10. Δύο φίλοι/ες που μάλωσαν μεταξύ τους έρχονται, καθένας/καθεμιά

ξεχωριστά, και σας αφηγούνται τα καθέκαστα, ο πρώτος/η πρώτη

μεγαλοποιώντας και ο άλλος/η άλλη υποβαθμίζοντας τις αιτίες της

παρεξήγησης. Το βράδυ, προσπαθώντας να κατανοήσετε την ανθρώπινη

συμπεριφορά, γράφετε στο ημερολόγιό σας τις αφηγήσεις που ακούσατε.

5.1.11. Πώς φαντάζεστε να αφηγείται τη σκηνή του εστιατορίου, στο κείμενο

της σελίδας 266 του σχολικού βιβλίου, ο σερβιτόρος, στην προσπάθειά του να

δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του;

5.1.12. Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας, που έχει βαρεθεί τα γνωστά

παραμύθια, σας ζητά να του αφηγηθείτε κάτι. Εσείς, που δεν γνωρίζετε και

πολλές ιστορίες, του λέτε την ιστορία της Σταχτοπούτας τοποθετώντας την

α) σε μία μεγάλη πόλη της Ελλάδας σήμερα ή

β) στη διαστημική εποχή του 3.000 μ.Χ.

5.1.13. Αποφασίζετε να θάψετε μία «κάψουλα του χρόνου» για τους ανθρώπους

του μέλλοντος. Σ’ αυτήν βάζετε δέκα αντικείμενα που θεωρείτε

αντιπροσωπευτικά του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ποια είναι αυτά τα

αντικείμενα; Οι αρχαιολόγοι του 5.000 μ.Χ. βρίσκουν τα αντικείμενα και

βάσει αυτών ανασυνθέτουν την ημέρα ενός μέσου σημερινού αστού. Να

γράψετε αυτή την αφήγηση, σε ύφος επιστημονικό (σαν αυτό των σχολικών

βιβλίων ιστορίας) και από την οπτική γωνία των ανθρώπων ενός πολύ πιο

εξελιγμένου πολιτισμού.

5.1.14. Πιστεύετε ότι το σχολείο είναι πραγματικός χώρος μάθησης και

διαπαιδαγώγησης του αυριανού πολίτη ή μία διαδικασία που πρέπει να

υποστούν οι έφηβοι προκειμένου να αποκτήσουν τυπικά εφόδια για τη ζωή

τους; Αφηγηθείτε μερικά περιστατικά από τη μέχρι σήμερα σχολική ζωή σας,

που να στηρίζουν την μία ή την άλλη άποψη, χρησιμοποιώντας εσωτερική

εστίαση και εκθέτοντας παράλληλα τα συμπεράσματά σας.

221

5.1.15. Πρόσφατα εγκαταστάθηκε στη γειτονιά σας μια οικογένεια μεταναστών.

Η καχυποψία με την οποία την αντιμετωπίζουν οι γείτονες σάς προβληματίζει.

Αφηγηθείτε στους συμμαθητές σας ένα περιστατικό που αποκαλύπτει την

εχθρική τους στάση, με εσωτερική εστίαση και παρουσιάζοντας και τη δική σας

οπτική γωνία.

5.1.16. Διάφορα επεισόδια που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια ενός

φιλικού ποδοσφαιρικού αγώνα με την ομάδα του διπλανού σχολείου σάς

δημιούργησαν σκέψεις για το ζήτημα της βίας, που είναι παρούσα στην

κοινωνία μας. Αφηγηθείτε ένα από αυτά τα επεισόδια, ως παντογνώστης

αφηγητής, εκφράζοντας παράλληλα και τις ανησυχίες σας.

5.1.17. Ένα «αστείο» που σχεδιάστηκε εις βάρος ενός συμμαθητή σας παρά

λίγο να εξελιχθεί σε τραγωδία. Επιχειρήστε να γράψετε ένα διήγημα με

μηδενική εστίαση.

5.1.18. Συχνά οι γονείς παρουσιάζουν τάσεις υπερπροστασίας προς τα παιδιά

τους, προκειμένου να τα προφυλάξουν από διάφορους κινδύνους. Αφηγηθείτε

ένα ανάλογο επεισόδιο με εξωτερική εστίαση, αναφέροντας και τη γνώμη σας

επί του θέματος.

5.2. Ερωτήσεις συνδυασμού σύντομης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

5.2.1. Το κείμενο που ακολουθεί είναι του γνωστού θεατρικού συγγραφέα

Αλέκου Σακελάριου και προέρχεται από το σενάριο της ταινίας «Λατέρνα,

φτώχεια και φιλότιμο». Αφού το διαβάσετε, να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:

222

α) Ο αφηγητής μετέχει στα γεγονότα; Ποια είναι η στάση του ως προς αυτά και

ως προς τα πρόσωπα του κειμενικού κόσμου;

β) Ποια γλωσσική ποικιλία χρησιμοποιεί ο αφηγητής; Νομίζετε ότι αυτή η

χρήση είναι εσκεμμένη; Να δικαιολογήσετε την απάντηση.

γ) Να συντάξετε την υπηρεσιακή αναφορά του αστυνομικού που συνέλαβε τους

δύο «ήρωες» του κειμένου.

δ) Αν ήσαστε ο «κοκκινιώτης» ή ο «περαιώτης» του κειμένου, πώς θα

μεταφέρατε στους φίλους σας ό,τι σας συνέβη;

ε) Ποιες διαφορές ως προς την οπτική γωνία, τη γλωσσική ποικιλία και

το ύφος παρατηρείτε ανάμεσα στο παρακάτω κείμενο και σ’ εκείνα

που συνθέσατε απαντώντας στις ερωτήσεις γ) και δ) αυτής της

άσκησης; Πού οφείλονται αυτές τις διαφορές;

1

Ένα βράδυ στην Καστέλα

σε μια όμορφη κοπέλα

που ’παιρνε τ’ απεριτίφ της

ρίχτηκε ένας τσίφτης

απ’ τη Κοκκινιά.

3

Αλλά και ο κοκκινιώτης

ήταν παλικάρι πρώτης

και στο τέλος και οι δύο

στο νοσοκομείο

πήγαν σηκωτοί.

2

Δεν εγνώριζε όμως ότι

τα ’χε μ’ ένα περαιώτη,

περαιώτη ντερμπεντέρη

σίδερο το χέρι

άσο στη μπουνιά.

4

Και οι δύο σ’ αφασία

μα εκείνη σημασία

που τους έφαγ’ η μαρμάγκα

και με άλλο μάγκα

έκανε χαρτί.

Ρεφραίν

Αχ, βρε παλιομεσοφόρια

τι τραβάν για σας τ’ αγόρια,

τι τραβάν για σας τ’ αγόρια.

Ρεφραίν

Αχ, βρε παλιομεσοφόρια

τι τραβάν για σας τ’ αγόρια,

τι τραβάν για σας τ’ αγόρια.

5.2.2. Οι ενέργειες που θα διαβάσετε ίσως δεν συνέβησαν όλες την ίδια ημέρα

ούτε προέρχονται όλες από έναν άνθρωπο. Παρουσιάζουν όμως πιθανές πράξεις

ενός ή περισσοτέρων πολιτών κατά τη διάρκεια ενός μεγαλύτερου (από μια

μέρα) χρονικού διαστήματος.

α) Από ποια οπτική γωνία έχει γίνει η επιλογή;

223

β) Ποιο μήνυμα σκοπεύει να μεταδώσει και τι αντιδράσεις να προκαλέσει το

κείμενο;

γ) Ποιος προσδιορισμός θα ταίριαζε στον «πολίτη» του τίτλου; (Η μορφή του

προσδιορισμού μπορεί να είναι ένα επίθετο ή μια ονοματική φράση ή μια

πρόταση.)

δ) Πού θα μπορούσαμε να διαβάσουμε ή ν’ ακούσουμε ένα τέτοιο κείμενο;

Ποιας νοοτροπίας άνθρωπος και με ποια ιδιότητα θα μπορούσε να το είχε

συντάξει;

ε) Να συνθέσετε ένα ανάλογο κείμενο με σκοπό να καταδείξετε ανθυγιεινές

συνήθειες διατροφής και, γενικά, διαβίωσης. Για συναφείς πληροφορίες

μπορείτε να συμβουλευθείτε τους γονείς σας ή κάποιον αρμόδιο (π.χ. έναν

γιατρό).6

Μια ημέρα στη ζωή ενός πολίτη

- Το πρωί πήγε για ψώνια και στάθμευσε μπροστά από μια είσοδο γκαράζ.

- Για να μεταφέρει τα ψώνια μέχρι το αυτοκίνητο, χρησιμοποίησε όσες

περισσότερες πλαστικές σακούλες μπορούσε.

- Πέταξε τη στάχτη του τσιγάρου από το παράθυρο του αυτοκινήτου, ενώ δίπλα

περνούσαν δικυκλιστές.

- Έπειτα πέταξε το ακόμα αναμμένο τσιγάρο προς άγνωστη κατεύθυνση.

- Έριξε μερικές σακούλες με μπάζα σε μια ρεματιά.

- Πέρασε από έναν εργολάβο και συνεννοήθηκε για το χτίσιμο ενός αυθαιρέτου

στο κοντινό δάσος που κάηκε.

- Επιστρέφοντας στο σπίτι, σταμάτησε χωρίς έγκαιρη προειδοποίηση σε δρόμο

ταχείας κυκλοφορίας για ν’ αγοράσει καρπούζι.

- Πέρασε και μπήκε μπροστά από τους άλλους οδηγούς που περίμεναν

υπομονετικά στο φανάρι για να στρίψουν.

- Το απόγευμα έριξε πετρέλαιο σ’ ένα δέντρο που «του κλείνει την πρόσοψη».

- Μετά χρησιμοποίησε «σπρέι» για να βάψει την πόρτα του κήπου.

- Προσπέρασε τον κάδο της ανακύκλωσης και πέταξε τις παλιές εφημερίδες στα

σκουπίδια.

6 Με αυτό το τελευταίο σημείο της εκφώνησης η ερώτηση γίνεται εργασία για το σπίτι.

224

- Το βράδυ, βγήκε έξω για φαγητό, ήπιε ένα μπουκάλι κρασί και επέστρεψε στο

σπίτι οδηγώντας αυτοκίνητο.


5.3.1. Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, καθώς και εκείνο των σελίδων

276 - 278 του τεύχους Α΄ της Έκφρασης - Έκφρασης με τίτλο «καταναλωτική

υστερία», να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Αλλά τι να μας κάνουν τα τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού; Η τροφή ήταν μια

καθημερινή υπόθεση που μόνο μια γεμάτη αγορά μπορούσε να τη λύσει. Γι’ αυτό

κι εγώ είχα καταφύγει στη φαντασία. Χρόνια και χρόνια, κι όχι μονάχα στην

Κατοχή, τέτοια ήταν τα νεανικά μου όνειρα. Όλο για φαγιά για ψωμιά, για ρούχα

και παπούτσια. Δε μου έμεινε, δυστυχώς καιρός ούτε ικμάδα για πράγματα

υψιπετή και λεπτεπίλεπτα. (...) Μένουν ανεξίτηλα εκείνα τα βάσανα και οι

εξάρσεις. Και κάθε φορά που συμβαίνει τίποτε το ύποπτο, αφού τους βλέπω

πρώτα ν’ αγωνίζονται απ’ όλους πιο συνειδητά, τους συναντώ αργότερα σαν

πάρει η κάμψη, μες τα μπακάλικα και τα φουρνάρικα να αγοράζουν με αγωνία

ασυγκράτητη ό,τι βρούνε μπροστά τους, ακόμα και πράγματα που οι νεότεροι τα

θεωρούνε περιττά. Κι εγώ, φυσικά, το ίδιο κάνω. Δεν μπορούμε να ησυχάσουμε

χωρίς αποθέματα τροφίμων στο σπίτι. Όλα τα θέλουμε σε μεγάλες ποσότητες.

Είναι που φοβόμαστε κατά βάθος πολύ. Έχουμε διδαχτεί στο πετσί μας πόσο

εύκολα και ξαφνικά μπορεί να δημιουργηθεί μια παντελής έλλειψη. Ξέρουμε πως

όλος αυτός ο κοσμάκης που τώρα χοροπηδάει και χαχανίζει μες στην ξενοιασιά

μπορεί με μια αναμπουμπούλα ν’ αρχίσει αφάνταστα σύντομα να υποφέρει ή και

να πεθαίνει ομαδικά από την πείνα. Ο θεός να μην το ξαναδώσει.Γ. Ιωάννου, Πεζογραφήματα. Ερμής, Αθήνα 1979, σσ. 142, 144.

α) Πώς αντιμετωπίζει ο συντάκτης του δημοσιογραφικού κειμένου την

αντίδραση των πολιτών; Ποια σχέση έχει μ’ αυτή την αντιμετώπιση η εικόνα

που συνοδεύει το κείμενο;

β) Ποια είναι η οπτική γωνία του συγγραφέα του παραπάνω αποσπάσματος;

γ) Νομίζετε ότι το κείμενο του Ιωάννου μπορεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά

των ανθρώπων, όπως παρουσιάζεται στο δημοσιογραφικό κείμενο του

σχολικού βιβλίου;

225

δ) Πού μπορεί να οφείλονται οι οπτικές γωνίες των δύο κειμένων;

5.3.2. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις εξής

ερωτήσεις:

α) Από ποια οπτική γωνία έχει γραφεί καθένα από τα αποσπάσματα;

β) Ποιο είναι το ύφος κάθε αφήγησης και ποια η σχέση του με την οπτική γωνία

της αντίστοιχης αφήγησης;

γ) Σε ποιο απόσπασμα ο αφηγητής συμμερίζεται την οπτική γωνία των

προσώπων στα οποία αναφέρεται; Σε ποιες λέξεις και φράσεις εντοπίζεται

αυτό;

Α Το τηλέφωνο του σπιτιού λειτουργούσε κι έτσι ένας ένας παίρναμε τα σπίτια

μας για να πούμε στους δικούς μας ότι είμαστε καλά. Φωνές ανακούφισης

ακούγονταν από την άλλη άκρη του σύρματος. Εμείς, πολύ σύντομοι, δεν

συμμετείχαμε στα συναισθήματα των δικών μας. Βρισκόμαστε σε εντελώς

διαφορετική κατάσταση. Εμείς είμαστε μέσα στη φωτιά και δεν μπορούσαμε να

καταλάβουμε πώς αισθάνονταν αυτοί που ήταν απέξω.Ν. Καστρινός, «Εδώ Πολυτεχνείο» στο: Βαλέτας Γ. (επιμ.) Αντιφασιστικά

1967-1974. Γράμμα, Αθήνα 1974, σ. 86.

Β Κάποιο τηλεφώνημα ήταν απ’ την κόρη μου. Μου είπε πως είχε τηλεφωνήσει

σπίτι μας ο μικρός μας γιος! Ήταν καλά! Ήταν, θεέ μου, καλά! Ήμασταν

τυχεροί! Τ’ άλλα παιδιά; Τίποτε! Ήταν λιγόλογος.

Ό. π. σ. 99.

5.3.3. Τα ακόλουθα κείμενα αποτελούν παραλλαγή ενός θέματος σε

διαφορετικό ύφος.

α) Να χαρακτηρίσετε το ύφος κάθε κειμένου.

β) Ποιος μπορεί να είπε ή να έγραψε καθεμία από αυτές τις παραλλαγές και

ποιος ή ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι αποδέκτες σε κάθε περίπτωση;

Συγκεκριμένα: ποια είναι η σχέση τους με το συμβάν και τον πρωταγωνιστή

του, ποια η ιδιότητά τους, ποια η οπτική τους γωνία;

226

Α Σώος βρέθηκε χθες το μεσημέρι, ύστερα από περιπέτεια είκοσι τεσσάρων

ωρών μέσα στα χιόνια και την παγωνιά, ο ορειβάτης Λ. Χ. από τη

Θεσσαλονίκη. Είχε καταφύγει σε μια σπηλιά στο όρος Φαλακρό, όπου και τον

ανακάλυψαν τα σωστικά συνεργεία.

Β - Έλα, Μαρία, μ’ ακούς; Τον βρήκανε! Με ειδοποίησαν μόλις από την

Αστυνομία ότι τον ανακάλυψαν σε μια σπηλιά. Μην ανησυχείς, είναι καλά. ...

Τι να σου πω, ταλαιπωρημένος θα είναι οπωσδήποτε, αφού έμεινε μια μέρα

μέσα στα χιόνια και την παγωνιά. Ευτυχώς! Μας λυπήθηκε ο θεός...

Γ Την Τρίτη 6/1/98 και ώρα 11π.μ. στο όρος Φαλακρό και στη θέση Γεράκι, τα

σωστικά συνεργεία ανακάλυψαν τον αγνοούμενο ορειβάτη Λ. Χ. από τη

Θεσσαλονίκη, του οποίου η τύχη αγνοείτο από το βράδυ του Σαββάτου. Η

φυσική του κατάσταση είναι καλή, παρ’ όλη την επί εικοσιτετράωρον

παραμονή του στα χιόνια.

Δ Καθώς αχνοχάραζε, ένιωσε τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν. Η

τελευταία σπίθα της φωτιάς είχε από ώρα σβήσει καίγοντας μαζί της και τις

ελπίδες για τη σωτηρία. Γύρω του απλωνόταν κατάλευκο το τοπίο και μια

ησυχία θανάτου σκέπαζε τα πάντα. Ξάφνου, στο βάθος διέκρινε ανθρώπινες

φιγούρες. Η καρδιά του πετάρισε. ...

Ε Παρά την εικοσιτετράωρη παραμονή στα χιόνια, η φυσική κατάσταση του

διασωθέντος δεν παρουσιάζει κλινικά συμπτώματα. Παρατηρήθηκαν μερικοί

μώλωπες και εκδορές στα άκρα, οφειλόμενα στην προσπάθειά του να κόψει

κλαδιά και να ανάψει φωτιά κατά την διάρκεια της νύχτας, ελαφρά

κρυοπαγήματα στα δάκτυλα των ποδιών καθώς και υποθερμία ελαφράς

μορφής.

ΣΤ Τι τις θέλεις άνθρωπέ μου τις περιπέτειες; Αφού δεν ξέρεις, τι ανακατεύεσαι

με τα δύσκολα. Παρά λίγο να τον χάσουμε τον Λευτεράκη μες τα χιόνια και την

παγωνιά. Μου ήθελε εκδρομές, χιόνια, ορειβασίες. Τι να του πεις ...Και

227

ξέκοψε και απ’ το κοπάδι, άλλοι τρελοί αυτοί. Έμεινε, λοιπόν, ένα

εικοσιτετράωρο στη σπηλιά και πιστεύω να κατάλαβε τι εστί βερίκοκο. Ας

είναι καλά τα παλικάρια που τον βρήκαν.

5.3.4. Ένας οδηγός τραυματίζει μπροστά σας ένα ζώο και εξαφανίζεται. Πώς θα

αφηγηθείτε το περιστατικό στους φίλους σας αμέσως μετά, με όλη τη συναισθη-

ματική φόρτιση που σας προκάλεσε;

5.3.5. Ένας ηλικιωμένος κύριος, όρθιος στο λεωφορείο, στηρίζεται με δυσκολία

σε μια χειρολαβή, ενώ απέναντί του κάθεται μία παρέα νεαρών.

Πώς νομίζετε ότι θα αφηγηθεί αργότερα το συμβάν στη σύζυγό του;

5.3.6. Την ώρα που το τμήμα σας γράφει έκθεση στο διπλανό γίνεται φασαρία,

επειδή λείπει κάποιος καθηγητής. Αφηγηθείτε το γεγονός στη μητέρα σας, για

να δικαιολογήσετε τη χαμηλή επίδοσή σας στη συγκεκριμένη έκθεση.


5.4.1. Από τα αποσπάσματα που ακολουθούν έχουν αφαιρεθεί τα ρητά σχόλια

των συγγραφέων, τα οποία κάνουν σαφή την οπτική γωνία που θέλουν να

μεταδώσουν στον αναγνώστη. Να βρείτε σε ποιο κείμενο ανήκει καθένας από

τους σχολιασμούς (ένας από αυτούς περισσεύει).

Α Χάρη στα όπλα των Μακεδόνων, οι Έλληνες είχαν γίνει, μέσα σε λίγα χρόνια,

κυρίαρχη κάστα σ’ ολόκληρο τον γνωστό κόσμο: από τη Σικελία ως τη βόρειο

Αφρική, από τη Βαλκανική χερσόνησο ως τη Μικρά Ασία, από το Ιράν ως την

Ινδία και το Αφγανιστάν, όπου σταμάτησε ο Αλέξανδρος. Οι Έλληνες δεν

μάθανε τις γλώσσες των καινούργιων υπηκόων τους αλλά αντιλήφθηκαν ότι

228

για να τους εξουσιάσουν έπρεπε να τους καταλάβουν και για να τους

καταλάβουν έπρεπε να συλλέξουν και να μεταφράσουν τα βιβλία τους. Έτσι,

γεννήθηκαν βασιλικές βιβλιοθήκες σε όλες τις ελληνιστικές πρωτεύουσες: Κάνφορα Λ., Η χαμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αλεξάνδρεια,

Αθήνα 1990, σσ. 39-40.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Ο αδερφός μου ο Γιώργης δεν μ’ ακολούθησε, θες γιατί δε μυρίστηκε τον

κίνδυνο, θες γιατί δεν τόλμησε να εναντιωθεί, πλησίασε τον πατέρα, του

παρέδωσε την τρουμπέτα κι έμεινε να τον κοιτάζει μ’ ανοιχτά τρομαγμένα

μάτια. Κείνος τη χούφτωσε, τη στράβωσε μέσα στην πετρωμένη παλάμη του κι

απέ την πέταξε στο τζάκι.

-Να λεχρίτες! έκανε. Για να μάθετε να ξοδεύετε τον παρά σας σε τέτοια

παλιοπράματα. Χάθηκε ν’ αγοράσετε μπρε, κάνα τετράδιο, κάνα μολύβι!

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα. Κέδρος, Αθήνα 1979, σ. 12.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Την άλλη μέρα 25 Μαρτίου, μπροστά στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου,

συγκεντρώνονται πάλι οι φοιτητές. Όταν πια έχει γεμίσει ο χώρος, ξαφνικά οι

εκατοντάδες τα νεανικά κορμιά γονατίζουν. Ξεσπά ο Εθνικός Ύμνος, μέσα στην

καρδιά τώρα της Αθήνας. Ο κόσμος στέκεται ξαφνιασμένος και δακρύζει. Δεν

έχουν προλάβει οι φοιτητές να τελειώσουν την πρώτη στροφή, όπου ορμούν οι

έφιπποι καραμπινιέροι και χτυπούν με σπάθες. Η οδός Πανεπιστημίου γεμίζει από

Ελληνόπουλα που τα κυνηγούν οι Ιταλοί. Η διαδήλωση σκορπά, μερικοί

σπουδαστές πιάνονται και βασανίζονται από τους καραμπινιέρους. Λιναρδάτου Σ., Οι φοιτητές στην Αντίσταση. Στους: Σκουλάτο, Δημακόπουλο, Κόνδη, Ιστορία

νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ τεύχος, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1997, σ. 281.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Δ Κάποτε παρακολουθούσα με πόση φυσικότητα ένα φυσιολογικό, ευτυχισμένο

κορίτσι άνοιγε τρύπες με μία πυρακτωμένη μασιά στην από ξύλο καρυδιάς

επένδυση του τζακιού της αίθουσας των δασκάλων. Μόλις της μίλησα τρόμαξε

229

κι έδειξε κατάπληκτη. Κι ομολογώντας την αλήθεια είπε: «Το έκανα χωρίς να

το σκέφτομαι καθόλου.»Α. Σ. Νηλ, Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Μπουκουμάνης,

Αθήνα 1972. σ. 197.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Ε Ο Λόρδος Μπάυρον συνήθιζε να πίνει ένα ποτήρι νερό κάθε απόγευμα η ώρα

έξι ακριβώς. Ο Λένιν εννοούσε να βρίσκει τους κοντυλοφόρους του εκεί που

τους είχε αφήσει και με την ίδια σειρά. Ο Πούσκιν, ευθύς που τελείωνε το

γράψιμο, ξανάβαζε τα βιβλία στην προκαθορισμένη θέση κι απαγόρευε στους

υπηρέτες του να τ’ αγγίξουν.Ο. Ελύτης, Εν λευκώ. Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 340.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

ΣΤ Τότε πρόσεξαν πως η αίθουσα είχε αδειάσει, τα γκαρσόνια είχαν κιόλας

μαζέψει τις καρέκλες. Καθώς βγαίνω βλέπω μια παρέα νέων παιδιών.

«Συγγνώμη» τους λέει ένας νεαρός, «σας κοιτούσαμε τόσες ώρες κι

αναρωτιόμασταν ποιοι είσαστε, τι λέτε. Μοιάζετε χαμένοι σ’ έναν δικό σας

κόσμο». «Είμαστε δυο ερωτευμένοι που ξανασμίγουν ύστερα από μισόν

αιώνα» είπε ο Σπύρος. «Ώστε υπάρχουν ακόμη τέτοιοι έρωτες; Μα αυτό

πρέπει να το γιορτάσουμε» φώναξε μια κοπέλα. Ήταν όλοι τόσο

ενθουσιασμένοι, πήραν μαζί τους ερωτευμένους σ’ ένα διπλανό μπαράκι, να

τους κεράσουνε. Λ. Μ. Σεφεριάδου, Ο δρόμος είναι η χαρά. Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. 417.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

1. Όχι μόνο ως στοιχεία γοήτρου αλλά ως όργανα κυριαρχίας.

2. Οι μεγάλοι μας ρομαντικοί κι επαναστάτες, όπως βλέπουμε, είχανε κι εκείνοι

τις μικρές τους συνήθειες, τη δική τους αντίληψη για την τάξη.

3. Ήταν μια συμβολική ενέργεια, η οποία δεν ελεγχόταν από τη συνείδηση.

4. Στην εποχή μας, αν έχεις προσέξει, πιο συχνά παίρνουνε οι νέοι κουράγιο

από τους γέρους, παρά οι γέροι από τους νέους.

5. Μάταιος κόπος. Το ποτάμι πια δε σταματά.

230

6. Ήταν η πρώτη φορά που αντικρύστηκα με την τύφλωση της εξουσίας κι

αναστατώθηκα. Πού να ξερα πως σ’ ολόκληρο το βίο μου μ’ αυτήνα θ’

αντιπάλευα.

7. Ήταν η μεγαλύτερη αποκάλυψη της ζωής μου.

231

5.4.2. Να συνδέσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β, ώστε να

φανεί ο τόνος που εκφράζει κάθε αφήγηση (ένας δε θα χρησιμοποιηθεί).

Α Β

1. Την ώρα εκείνη εξυπηρετούσα έναν

πελάτη και άλλοι δύο περίμεναν στη

σειρά. Ξαφνικά, ανοίγει η πόρτα,

εμφανίζεται ο κ. σύμβουλος και έρχεται

κατά πάνω μου.

2. «Κι αν είσαι και παπάς με την αράδα

σου θα πας» του λέω χαμογελώντας

και του δείχνω τους πελάτες που είχα

μπροστά μου.

3. Και τότε αυτός ο αναιδής τι κάνει;

Πηγαίνει κατευθείαν στον διευθυντή να

με αναφέρει ότι τον καθυστερώ χωρίς

λόγο.

4. Αργότερα, βέβαια, οι συνάδελφοι

αναγνώρισαν το δίκιο μου και πήραν

το μέρος μου.

α) Επιτιμητικός

β) Νηφάλιος

γ) Επαινετικός

δ) Επιθετικός

ε) Ειρωνικός

232

5. Μόνο ο Γιώργος, που μου παριστάνει

και το φίλο, είπε πως έπρεπε να

λογαριάσω τις υποχρεώσεις του κ.

συμβούλου και να τον εξυπηρετήσω

ιδιαιτέρως.

στ) Ενθουσιώδης


Να βρείτε σε ποια από τα παρακάτω αποσπάσματα η εστίαση είναι εξωτερική

(μηδενική) και σε ποια είναι εσωτερική. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Α Βέβαια, το θυμόμουν αμυδρά, αμυδρά... Ο κινηματογράφος «Το Πάνθεον».

Κάποια σχολική παράσταση, βουτηγμένη στα βαθιά βαθιά της μνήμης.

Ο ίδιος παίζει κάποιο ρόλο αξιωματικού. Φοράει ωραία στολή, λοφία και

άστρα και μαθαίνει πως τα κορίτσια κάτι ψιθυρίζουν γι’ αυτόν. Παίζει στο

θέατρο και η Ελπίδα. Δε θυμάται τις λεπτομέρειες. Ήταν νόστιμο κορίτσι μα η

ιστορία δεν θυμάται να πήρε συνέχεια.Μ. Αλεξανδρόπουλος, Φύλλα Φτερά. Πολύτυπο, Αθήνα 1983, σ. 131.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Ο Τζώνης στεκότανε στην ίδια θέση, εκεί που είχε σηκωθεί. (...) Έβγαλε

ασυναίσθητα τη φυσαρμόνικά του από την τσέπη του παντελονιού, και

αρχίνισε να παίζει. Κ. Πολίτης, «Στου Χατζηφράγκου», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 313.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Μια άλλη φορά, κατά τα λεγόμενά του πάντα, οργάνωσε μια μνημειώδη

ποιητική συγκέντρωση στο λόφο του Φιλοπάππου, νύχτα με πανσέληνο. Είτανε

233

μάλιστα η πανσέληνος του Αυγούστου, η πιο λαμπερή και η πιο μεθυστική της

χρονιάς, για τούτο και συνέβηκαν, βέβαια, όλα τα παράξενα πράματα που μας

διηγήθηκε, ειδεμή αυτά τα γεγονότα θα έμεναν εντελώς ανεξήγητα.Γ. Θεοτοκά, Ευριπίδης Πεντοζάλης. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 18.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Δ Τα μεσημέρια δεν ξάπλωνα, ήταν μια συνήθεια που μου είχε μείνει από μικρή,

όταν νόμιζα ότι το να μην ξαπλώνει κανείς το μεσημέρι είναι πράξη

επαναστατική, που δείχνει θέληση και ψυχή ανεξάρτητη.Μ. Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα. Κέδρος, Αθήνα 1980, σ. 12.

....................................................................................................................

Ε Πολύ αργότερα, μιαν άλλη μέρα, γύρισε από το σχολείο το μικρό παιδί

κλαμένο. Δεν ήξερε ν’ απαντήσει πού ακριβώς βρίσκεται το Γαλαξίδι και ο

δάσκαλος το τιμώρησε. Γ. Πεντζίκης, «Αρχείον», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 373.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

ΣΤ Η Αλίκη ερχόταν κάποτε και με αγκάλιαζε. Καθόταν κοντά στο πιάνο μου.

Έφτανε μόλις ως τα κηροπήγια και έκλαιγε με λυγμούς σε μια μπαλάντα του

Σοπέν, δε θυμάμαι αν ήταν η δεύτερη ή η τρίτη. Κοιτούσε και τότε ίσια στα

μάτια. Όταν θα γίνεις πολύ σπουδαία, ρωτούσε, θα με θυμάσαι;Γ. Σαράντη, Το παλιό μας σπίτι. Εστία, Αθήνα 1978, σ. 13.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ


234

Πώς αφηγείται, μετά από καιρό, ο καπετάνιος τον παρακάτω διάλογο,

τοποθετώντας το περιστατικό στο χώρο και το χρόνο;

- Είσαι σίγουρος λοιπόν πως ήτανε σκύλος; είπε ο καπετάν Αντρέας.

- Όπως σε βλέπω και με βλέπεις καπετάνιε. Κοντά δυο οργιές μάκρος.

Γυρόφερε τρεις φορές το καΐκι, έπειτα ξεμάκρυνε. Ασπρόγκριζος. Να ’χα

ένα καμάκι δε μου γλύτωνε.

- Θα σας τραβούσε στο βυθό, χαμογέλασε ο καπετάνιος. Δεν ήσουν με τη

μηχανή.

- Αμ τότε δε μου γλύτωνε. Και μαχαίρι να ’χα πάνω μου, θα ’πεφτα στο

γυαλό. Έχω έχθρητα με το σκύλο από τότε που ’κοψε το ποδάρι του

Ανέστη. Μπορεί να ’ναι ο ίδιος.

- Να στείλουμε μήνυμα και στ’ άλλα ψαροχώρια πως φάνηκε καρχαρίας.Κ. Πολίτη, Τέρμα. Ερμής, Αθήνα 1975, σ. 149.


6.2.1. Υποθέστε ότι εμπνέεστε από το ακόλουθο απόσπασμα και γράφετε μια

θεατρική σκηνή βασισμένη στο διάλογο που περιέχεται σ’ αυτό. Να γράψετε

τον διάλογο, καθώς και τις σκηνοθετικές οδηγίες που θα δίνατε στους

ηθοποιούς, στην περίπτωση που θα θέλατε να ζωντανέψετε τη σκηνή έτσι όπως

τη φανταστήκατε κατά την ανάγνωση του κειμένου.

Προσπάθησα να σκοτώσω το μισάωρο μιας τυπικής επίσκεψης με ηλίθιες

ερωτήσεις. Τι άνθρωπος ήταν ο πατέρας μου κατά τη γνώμη της; Πολύ κλειστός.

Χρειαζόταν χρόνο και αποδείξεις για να εμπιστευθεί τους άλλους. Συναντήθηκαν

ποτέ μετά τη συνταξιοδότησή του; Όχι, γιατί εκείνη παράτησε το Πανεπιστήμιο,

παντρεύτηκε, χώρισε, πέρασε 6 χρόνια βολοδέρνοντας. Όταν αποφάσισε να

επιστρέψει στη ακαδημαϊκή κοινότητα, ο πατέρας μου είχε κλειστεί στο σπίτι. Και

πώς άρχισαν να αλληλογραφούν; Εκείνη έκανε την αρχή. Του έστειλε μια

χριστουγεννιάτικη κάρτα. Πότε γνωρίστηκαν; Στο 2ο έτος του Πανεπιστημίου,

ήταν ο αγαπημένος της καθηγητής. Το πρότυπό της. Αισθάνθηκα περίεργα. Μια

αλλόκοτη κοπέλα με φορέματα άλλης εποχής και τυφλή γάτα είχε τον πατέρα μου

για πρότυπο. Εγώ στα φοιτητικά μου χρόνια είχα για πρότυπο τον Αλ Πατσίνο.Α. Μιχαλοπούλου, Γιάντες. Καστανιώτης, Αθήνα 1997, σ. 123.

235

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

7.α. Ο χρόνος του πομπού, του δέκτη, των γεγονότων

7.α.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που


Τώρα είναι μεσάνυχτα. Ετοιμάζομαι να βγω από το αυτοκίνητο, όταν βλέπω

την πόρτα της απέναντι κατοικίας ν’ ανοίγει ξαφνικά. Εμφανίζεται ένας κύριος με

πιζάμες και παντόφλες, ρίχνει μια γρήγορη ματιά στο δρόμο και χάνεται μέσα,

αφήνοντας την πόρτα ορθάνοιχτη. Προτιμώ να μείνω στο αυτοκίνητο, για να

παρακολουθήσω τη συνέχεια. Ξαναφαίνεται σχεδόν αμέσως, με ένα χαρτόκουτο

στην αγκαλιά. Κατεβαίνει τις σκάλες, διασχίζει το δρόμο και στρίβει στη γωνία.

Σε πέντε λεπτά επιστρέφει τρέχοντας και χώνεται με βιασύνη μέσα στο σπίτι.

Βγαίνω από το αυτοκίνητο και ακολουθώ την πορεία του. Λίγο πιο κάτω στο

στενό ανακαλύπτω την κούτα. Κοιτάζω μέσα. Τρία ολοζώντανα, νεογέννητα

γατάκια!

Το κείμενο που μόλις διαβάσατε αποτελεί την πρώτη καταγραφή μιας

πρόσφατης εμπειρίας σας. Επειδή σκοπεύετε να δοκιμάσετε τις δυνάμεις σας σε

ένα λογοτεχνικό περιοδικό, προσπαθείτε να κάνετε την αφήγησή σας πιο

καλοδουλεμένη και ενδιαφέρουσα. Επιχειρείτε τρεις παραλλαγές, τις οποίες θα

παρουσιάσετε στον συντάκτη για να διαλέξει:

α) αναδρομική αφήγηση,

β) πρόδρομη αφήγηση και

γ) αφήγηση σχολιασμένη από τον αφηγητή.

Ποια από τις τρεις παραλλαγές σας προτιμάτε και γιατί;

7. α.2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

7.α.2.1. Αποφεύγετε να συμμετάσχετε σε μία φιλική συγκέντρωση, επειδή

μαντεύετε ότι η ατμόσφαιρα θα είναι πολύ ανιαρή. Το ίδιο βράδυ εξηγείτε

236

στους οικείους σας, πώς φαντάζεστε ότι θα περνούσατε, επιδοκιμάζοντας

παράλληλα την απόφασή σας να απόσχετε.

7.α.2.2. Το φιλικό σας πρόσωπο στο εξωτερικό με το οποίο αλληλογραφείτε

αρκετά χρόνια σας προσκαλεί το καλοκαίρι για ένα δεκαήμερο στο σπίτι του.

Γεμάτος/η χαρά, εξιστορείτε σύντομα στη μητέρα σας τις εμπειρίες που

αναμένετε από το ταξίδι, ώστε να διαλύσετε τις επιφυλάξεις της.

7.α.2.3. Η απόφασή σας να επιλέξετε το επάγγελμα του ζωγράφου προκάλεσε

την έντονη αντίδραση των γονέων σας. Την επομένη αφηγείστε το περιστατικό

σ’ ένα συγγενή που συμμερίζεται την επιθυμία σας, αναφέροντας και στοιχεία

από την ιστορία της σχέσης σας με τη ζωγραφική.

7.α.2.4. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού (με αυτοκίνητο, τρένο, πλοίο ή

αεροπλάνο) δημιουργήθηκε κάποιο πρόβλημα που σας τρόμαξε, αλλά ευτυχώς

ξεπεράστηκε. Αργότερα αφηγείστε σύντομα την περιπέτειά σας. Επιλέξτε τη

μορφή που θα δώσετε στην αφήγησή σας και γράψτε το σχετικό κείμενο, όπου

ο χρόνος του αφηγητή είναι προγενέστερος από το χρόνο του δέκτη.

7.α.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

7.α.3.1. Να βάλετε σε κύκλο τις σωστές απαντήσεις

1. Ο χρόνος του πομπού και του δέκτη της αφήγησης μπορούν να ταυτίζονται

α) στο μυθιστόρημα

β) στο ημερολόγιο

γ) στα απομνημονεύματα

δ) σε μία τηλεφωνική συζήτηση.

2. Ο χρόνος του πομπού και του δέκτη της αφήγησης δεν ταυτίζονται

α) στην απ’ ευθείας μετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα

β) σε μία ζωντανή τηλεοπτική συζήτηση

γ) στην υπηρεσιακή αναφορά

δ) στην προφορική κατάθεση μάρτυρα στο δικαστήριο.

237

3. Ο χρόνος του πομπού είναι μεταγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων,

όταν ο συγγραφέας

α) γράφει ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας

β) σχεδιάζει το μέλλον

γ) γράφει μία βιογραφία

δ) προειδοποιεί για τις συνέπειες που μπορεί να εμφανίσει μια ασθένεια.

4. Ο χρόνος του πομπού είναι προγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων

α) στα ομηρικά έπη

β) στην «Αποκάλυψη» του Ιωάννη

γ) στον Ύμνο εις την Ελευθερία του Δ. Σολωμού

δ) στο ποίημα «Ελένη» του Γ. Σεφέρη

7.α.3.2. Να κατατάξετε τα παρακάτω είδη κειμένων ανάλογα με το χρονικό

διάστημα που χωρίζει τον πομπό από τον δέκτη, αρχίζοντας από την περίπτωση

με τη μικρότερη διαφορά.

Αφήγηση αναμνήσεων, προσωπικό ημερολόγιο, αναμετάδοση αθλητικού

αγώνα, αυτοβιογραφία, ιστορικό έργο.

7.α.3.3. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση, σημειώνοντας Χ στο

αντίστοιχο πλαίσιο.

1. «Εσωτερικός» ή «εσωκειμενικός» είναι ο χρόνος

α) στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που αποτελούν

την ιστορία της αφήγησης, β) των πραγματικών γεγονότων, γ) που χρειάστηκε ο συγγραφέας να γράψει την ιστορία, δ) που χρειάστηκε ο αναγνώστης να διαβάσει την ιστορία.

2. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από τον χρόνο της

αφήγησης έχουμε:

α) αναχρονία, β) πρόδρομη αφήγηση, γ) πύκνωση του χρόνου,

238

δ) παράταση του χρόνου.

3. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της

ιστορίας, έχουμε:

α) αναδρομική αφήγηση, β) αφήγηση πλασματικών γεγονότων, γ) αναλυτική παρουσίαση των γεγονότων, δ) διαλογική σκηνή.

4. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει ίση διάρκεια με το χρόνο της ιστορίας,

τότε έχουμε

α) συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας, β) άπλωμα του αφηγηματικού χρόνου, γ) παρουσίαση ασήμαντων γεγονότων, δ) σκηνή.

7.α.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

7.α.4.1. Να σημειώσετε Χ στα παρακάτω τετράγωνα στις περιπτώσεις που ο

χρόνος του αφηγητή μπορεί να ταυτίζεται με εκείνον του δέκτη και να

δικαιολογήσετε τις επιλογές σας (Ναι: ταυτίζεται, Όχι: δεν ταυτίζεται).

Ναι Όχι

1. Η δική μας η γενιά πέρασε δύσκολα χρόνια,

παιδιά μου. Όχι όπως εσείς, που τα βρίσκετε όλα

έτοιμα. 2. Με μεγάλη μου χαρά σου γράφω, για να σου

ανακοινώσω ότι η υποτροφία μου εγκρίθηκε και

τον επόμενο μήνα φεύγω για το εξωτερικό. 3. Παρακολούθησα όλη τη σκηνή κ. Αστυνόμε. Το

αυτοκίνητο έστριψε με μεγάλη ταχύτητα και συνέ-

χισε, παρ’ όλο που υπήρχε προειδοποιητικό σήμα ότι

βρίσκεται κοντά σε σχολείο.

239

4. Καθώς λοιπόν, που λέτε, το παλικάρι προχωρούσε

μέσα στο δάσος ... να σου εμφανίζεται μπροστά του

η νεράιδα! 5. Στο κείμενο που διαβάσαμε διαπιστώσαμε ότι ο

αρθρογράφος παρουσιάζει με ιδιαίτερη οξύτητα

το πρόβλημα της ανεργίας. 6. Σαν ο Δαμιανός τελείωσε την Τρίτη του ελληνικού,

ο γερο-Φραντζής είπε πως αρκετά γράμματα είχε μάθει.

7.α.4.2. Να κατατάξετε τα ακόλουθα αποσπάσματα κειμένων, ανάλογα με το

χρονικό διάστημα που χωρίζει το χρόνο του πομπού από το χρόνο των

γεγονότων, αρχίζοντας από την περίπτωση της μικρότερης διαφοράς.

Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Α Το στρατό των Φράγκων οδηγούσε ο Βονιφάτιος, μαρκήσιος του

Μομφερράτου. Αυτός είχε ελπίσει, μάταια, να γίνει αυτοκράτορας στην

Κωνσταντινούπολη. Αντί γι’ αυτό αναγνωρίστηκε άρχοντας της Θεσσαλονίκης

και σκόπευε να δημιουργήσει στην Ελλάδα υποτελή κρατίδια Σταυροφόρων, οι

οποίο θα όφειλαν αφοσίωση σ’ αυτόν μάλλον παρά στον αυτοκράτορα

Βαλδουίνο της Φλάνδρας ή τους Βενετούς.Σ. Ράνσιμαν, Μιστράς. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1980, σσ. 17-18.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Βράδυ. Στο κρεβάτι μου. Αύριο τρεις πρωί φτάνουμε στην Κωνστάντζα. Ως

τώρα καιρός γλυκύτατος. Θάλασσα χαρτί. Όλο το απόγευμα χθες η δόξα της

Αττικής, ώσπου νύχτωσε.(...) Σήμερα πρωί σαν ξύπνησα, ήμασταν κιόλας έξω

από την Πόλη. Το δρομολόγιο έλεγε πως θα φτάναμε στις 12.Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄ . Ίκαρος, Αθήνα 1977, σ. 109.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

240

Γ Ο Διόνυσος σύντομα ξεπέρασε σε δημοτικότητα τους περισσότερους θεούς.

Στην Αθήνα γίνονταν προς τιμήν του συνολικά τέσσερις γιορτές και μάλιστα

όλες κατά τους χειμερινούς και εαρινούς μήνες.H.-D. Blume, Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986 σ. 30.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Δ Τώρα που βρίσκομαι κι εγώ στο τελευταίο κατώφλι της ζωής, που έχω

διανύσει έναν ολόκληρο κύκλο, μοιράζομαι το χρόνο μου με αυτούς που

κάποτε υπήρξαν φίλοι μου. Θυμάμαι την Πόλη, τους δρόμους, τα καλντερίμια,

τα μαγαζάκια, τις ατέλειωτες συζητήσεις που έκανα με τους φίλους μου, τότε

που έπρεπε να διαλέξουμε τι μας τραβούσε περισσότερο στη ζωή, τι θέλαμε να

μάθουμε από τους ποιητές και τους φιλοσόφους. Ήταν η εποχή που

συζητούσαμε τη ζωή. Το αντίθετο συμβαίνει τώρα. Δεν συζητάω τη ζωή, την

αναπολώ, σκέπτομαι τι μου έδωσε.Κάρολος Κουν, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας. Καστανιώτης,

Αθήνα 1988, σσ. 175-176.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

7.β. Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης

7.β.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

7.β.1.1. Ταξιδεύετε με την οικογένεια ή την παρέα σας με προορισμό μια πόλη

ή ένα νησί που επισκέπτεστε για πρώτη φορά. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού

γνωρίζεστε με έναν/μία κάτοικο της περιοχής, που τελικά σας ξενάγησε και,

γενικά, σας βοήθησε να γνωρίσετε τον τόπο. Αφηγηθείτε αυτό το ταξίδι στην

επιστολή προς ένα φιλικό σας πρόσωπο, χρησιμοποιώντας πρόδρομη αφήγηση.

7.β.1.2. Πρόσφατα ανακαλύψατε ένα παιδικό παιχνίδι που κάποτε αγαπήσατε

ιδιαίτερα. Ποια χρονική σειρά (πρόδρομη-αναδρομική) θα ακολουθήσετε

αφηγούμενος/η στη μητέρα σας τις αναμνήσεις που σας ξύπνησε; Να γράψετε

το σχετικό κείμενο.

241

7.β. 2. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης

7.β.2.1. Συναντάτε στο δρόμο έναν παλιό σας φίλο, με τον οποίο η σχέση σας

πέρασε κρίση. Αργότερα, αφηγείστε σύντομα στο ημερολόγιό σας αυτή την

ιστορία, χρησιμοποιώντας αναδρομική αφήγηση.

7.β.2.2. Σ’ έναν φιλικό αθλητικό αγώνα με το γειτονικό σχολείο, γνωρίσατε

μερικά παιδιά. Ένα από αυτά, λίγες ημέρες αργότερα, σας χάρισε ένα εισιτήριο

στο λεωφορείο και αποφύγατε την πληρωμή προστίμου. Αφηγηθείτε το

περιστατικό στους συμμαθητές σας, χρησιμοποιώντας πρόδρομη αφήγηση.

7.β.3. Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου

7.β.3.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα στοιχεία της στήλης Α και σ’

εκείνες της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

Α Β

1. Σ’ ένα χρόνο μετά από εκείνη

την ημέρα ο Γιάννης θα

συναντούσε πάλι τη Μαρία.

2. Μέσα σε μια ώρα κατάφερε

να ετοιμαστεί για το ταξίδι.

3. Τότε ο Γιάννης θυμήθηκε

εκείνη τη μοιραία συνάντηση

με τη Μαρία πριν από αρκετά

χρόνια.

4. Η ιστορία μας αρχίζει πριν

από πολλά χρόνια, όταν ακόμη

δεν υπήρχαν ραδιόφωνα και

τηλεοράσεις.

5. Άνοιξε αποφασιστικά την

α) Αναδρομική αφήγηση

β) Πρόδρομη αφήγηση

γ) Χρόνος γεγονότων >

χρόνος αφήγησης

δ) Χρόνος γεγονότων <


242

πόρτα, πέρασε μέσα, έριξε μια

ματιά γύρω του, έβγαλε το

καπέλο του και κάθισε σε μια

πολυθρόνα κρατώντας το στα

χέρια.

6. Σε χρόνο λιγότερο απ’ όσο

χρειάζεται κανείς να το

αφηγηθεί, ο μικρός κατέβηκε

τη σκάλα γλιστρώντας από την

κουπαστή.

ε) Χρόνος γεγονότων =


7.β.3.2. Να αντιστοιχήσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης

Β, ώστε να χαρακτηριστεί κάθε φορά η διάρκεια και η συχνότητα με την

οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα της ιστορίας (ένα στοιχείο της στήλης Β

δεν θα χρειαστεί).

Α Β

1. Ο νεαρός δίστασε πριν κτυπήσει

την πόρτα του κ. διευθυντή.

Καταλάβαινε ότι έπρεπε να

ξεπεράσει επιτέλους τη συστολή

του. Για ένα δευτερόλεπτο

φαντάστηκε μία συνέχεια που τον

ανακούφιζε: κανείς δεν ήταν στο

γραφείο. Όμως όχι, έπρεπε να

τολμήσει, η φυγή θα σήμαινε

αδυναμία να χειριστεί το πρόβλημά

του. Μετά από το τρίτο κτύπημα,

άνοιξε διστακτικά και τον είδε

σκυμμένο στο γραφείο του πάνω σ’

α) Πρόδρομη αφήγηση

β) Αναδρομική αφήγηση

γ) Επανάληψη γεγονότος

δ) Επιβράδυνση της

αφήγησης

243

ένα βουνό από έγγραφα.

2. Προχώρησε αργά και στάθηκε

μπροστά του. Ξερόβηξε. -Κύριε

διευθυντά, ήρθα για ’κείνη την

αύξηση ... είπε δειλά.

3. Εκείνος σήκωσε το κεφάλι

απορημένος και τότε θυμήθηκε.

Πριν από μερικές μέρες κατά τύχη

βρέθηκαν σε κάποιο φιλικό σπίτι και

αντάλλαξαν δυο κουβέντες. Από

εκείνη τη συνάντηση πήρε, φαίνεται,

το θάρρος να του ζητά αύξηση. Ίσως

και ο ίδιος μέσα στην ευθυμία του

να είχε δώσει κάποια υπόσχεση...

Πού να θυμάται ...

4. Αμίλητος ξαναβυθίστηκε στη

μελέτη των εγγράφων μέχρι αργά το

μεσημέρι.

5. Βγαίνοντας από το γραφείο ο νεαρός

ορκίστηκε να μην ξαναπεράσει ποτέ

το κατώφλι. Πού να φανταζόταν ότι

σε μια εβδομάδα θα εισέβαλλε

θριαμβευτικά ανεμίζοντας στο χέρι

την παραίτησή του: είχε προσληφθεί

σε μία επίζηλη θέση με σχεδόν

διπλάσιο μισθό!

ε) Επιτάχυνση της

αφήγησης

στ) Σκηνή

7.β.3.3. Να επιλέξετε κάθε φορά τη σωστή απάντηση, σημειώνοντας Χ στο

αντίστοιχο πλαίσιο.

1. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αναδρομική αφήγηση, όταν:

α) δίνει τα γεγονότα της ιστορίας του με τη σειρά που συνέβησαν, β) αναφέρει γεγονότα προγενέστερα από το σημείο που

βρίσκεται η ιστορία του,

244

γ) παρουσιάζει εκ των προτέρων όσα πρόκειται να συμβούν, δ) εστιάζει την προσοχή σε ένα σημείο της ιστορίας του και

το παρουσιάζει με λεπτομέρειες.

2. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πρόδρομη αφήγηση, όταν:

α) ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από

το χρόνο της ιστορίας, β) αναφέρει γεγονότα που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον, γ) αναφέρει συχνά ένα γεγονός σε διάφορα σημεία του έργου, δ) ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια με το χρόνο

της ιστορίας.

3. Αναχρονία παρατηρούμε στην αφήγηση, όταν:

α) ο χρόνος της αφήγησης σταματά για ν’ αναφερθεί ένα

άλλο γεγονός, β) ο χρόνος της αφήγησης συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας, γ) ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από

το χρόνο της ιστορίας, δ) ο χρόνος της αφήγησης έχει μικρότερη διάρκεια από

το χρόνο της ιστορίας.

4. Η πύκνωση του αφηγηματικού χρόνου:

α) επιβραδύνει την αφήγηση, β) επιταχύνει την αφήγηση, γ) κάνει πάντοτε την αφήγηση πιο βαρετή, δ) είναι πάντοτε στοιχείο αναχρονίας.

5. Το άπλωμα του αφηγηματικού χρόνου:

α) εξυπηρετεί το συγγραφέα που δεν έχει πολλά να πει, β) παρουσιάζει συνοπτικά τα γεγονότα, γ) παρουσιάζει το ίδιο γεγονός πολλές φορές, δ) παρουσιάζει γεγονότα που ο συγγραφέας θεωρεί σημαντικά.

6. Ένα γεγονός που στην πραγματικότητα διαρκεί ελάχιστες στιγμές:

α) πρέπει να παρουσιάζεται εξίσου σύντομα,

245

β) μπορεί να παρουσιάζεται σε πολλές σελίδες, γ) πρέπει να αποφεύγεται από τον καλό συγγραφέα, δ) είναι πιο ενδιαφέρον από ένα γεγονός που διαρκεί πολύ.

7.β.4. Ερωτήσεις συνδυασμού αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

7.β.4.1. Να βρείτε σε ποια από τα ακόλουθα αποσπάσματα ο χρόνος των

γεγονότων έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της αφήγησης και σε ποια

αυτή η διάρκεια είναι μικρότερη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Α Η γη της Ιωνίας, με την νοτιοανατολική Ασιατική ενδοχώρα της και με τα

Αιγαιακά της παράλια, στάθηκε πάντοτε το πεδίο μιας αφομοιωτικής

ενέργειας, το εργαστήριο πυρήνων τέχνης που αποτελέσανε πάντοτε μερικά

από πιο μεγάλα μυστικά της επιτυχίας του ελληνισμού.Ο. Ελύτης, Ανοιχτά χαρτιά. Αστερίας, Αθήνα 1974, σ. 436.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,

κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν (...)Του νεκρού αδελφού, δημοτικό (παραλογή).

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Αλλά τη στιγμή που η γουλιά, ανακατεμένη με τα ψίχουλα του γλυκού, άγγιξε

τον ουρανίσκο μου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινε

μέσα μου. Μια γλυκιά απόλαυση με είχε κυριεύσει, απομονωμένη, χωρίς να

ξέρω την αιτία της. Μου είχε ξαφνικά κάνει τις περιπέτειες της ζωής

αδιάφορες, ακίνδυνες τις καταστροφές της, ανύπαρκτη τη συντομία της, με τον

ίδιο τρόπο που επενεργεί ο έρωτας, πλημμυρίζοντάς με με μια πολύτιμη ουσία:

ή μάλλον η ουσία αυτή δεν ήταν μέσα μου, ήμουν εγώ.Μ. Προυστ, Αναζητώντας το χαμένο χρόνο, Έκφραση-Έκθεση,

Α΄ τεύχος, σσ. 292-293.

....................................................................................................................

246

....................................................................................................................

Δ Κυριακή 30 Μάρτη 1941

Χτες το μεσημέρι στου «Αβέρωφ» με τον Ξεφλούδα. Αυτός ο ειρηνικός

άνθρωπος, αυτός ο συγγραφέας των αποχρώσεων, έγινε ξαφνικά στις 28 του

Οχτώβρη πολεμιστής. Ήταν στην πρώτη γραμμή έφεδρος αξιωματικός ως

τώρα τελευταία που αρρώστησε. Μιλάει μ’ έναν ενθουσιασμό που μόλις

συγκρατεί, για τους στρατιώτες του, για την απόλυτη επικοινωνία ανάμεσα

στους αξιωματικούς της γραμμής της φωτιάς και τους φαντάρους.

-Πείνασα, κρύωσα, ψείριασα μαζί τους, λέει και το καταλάβαιναν πως ήμουν

σαν κι αυτούς, το ίδιο μ’ αυτούς. (...)Γ. Σεφέρης, Μέρες Δ΄ . Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 47.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

7.β.4.2. Στα ακόλουθα αποσπάσματα, τα γεγονότα διαρκούν περισσότερο από

το χρόνο της αφήγησης. Να κατατάξετε αυτά τα κείμενα ανάλογα με το βαθμό

συστολής του χρόνου σ’ αυτά, αρχίζοντας από το κείμενο με τη μικρότερη

πύκνωση. (Σημειώστε τους αριθμούς κατάταξης των κειμένων στα αντίστοιχα

πλαίσια που ακολουθούν)

Α Είναι μια γλώσσα με πολύ αυστηρή γραμματική, που την έφκιασε μόνος του

ο λαός, από την εποχή που δεν επήγαινε ακόμη σχολείο. Και την τήρησε με

θρησκευτική προσήλωση και αντοχή αξιοθαύμαστη, μέσα στις πιο

δυσμενείς εκατονταετίες. ‘Ώσπου ήρθαμε εμείς με τα διπλώματα και τους

νόμους να τον βοηθήσουμε. Ο. Ελύτης, Εν λευκώ. Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 340.

247

Β Κι όταν εκείνοι στο πολύβαθο λιμάνι μέσα εμπήκαν,

μαζέψαν τα πανιά τ’ απόθεσαν στο μελανό καράβι,

λύσαν τα ξάρτια και στο δίκρανο πλαγιάσαν το κατάρτι

με δίχως ξάργητα, και λάμνοντας το αραξοβόλι πιάνουν.

Όξω πετούν τις αγκυρόπετρες και την πρυμάτσα δένουν,

όξω κι εκείνοι στο γυρόγιαλο της θάλασσας εβγήκαν,

όξω και τα σφαχτά του Απόλλωνα του μακρορίχτη εβγάλαν,

όξω απ’ το πλοίο το πελαγόδρομο η Χρυσοπούλα εβγήκε.Ιλιάδα, Α 432-439, μετάφραση Καζαντζάκη- Κακριδή.

Γ Ριζική ανακαίνιση και επέκταση του διονυσιακού θεάτρου άρχισε κατά την

πρώιμη περίκλεια περίοδο, ολοκληρώθηκε σταδιακά και διήρκεσε πάνω

από μισόν αιώνα.Blume H.-D., Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986, σ. 30.

Δ Στο ταχτικό μας λουκουματζίδικο, ο Μελετίου, μπαίνοντας με την παρέα

του ένα δειλινό, δε βρήκε τραπεζάκι αδειανό κι αναγκάστηκε να καθίσει

αντίκρυ σ’ ένα άγνωστο φανταράκι, που απόσωνε ήσυχα και στοχαστικά τη

μερίδα του.Α. Τερζάκης, Απρίλης. Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 288.

7.β.4.3. Να βρείτε σε ποια από τα ακόλουθα αποσπάσματα η αφήγηση είναι

πρόδρομη ή αναδρομική και σε ποια έχουμε και τα δύο αυτά είδη αφήγησης.

Να εντοπίσετε τα όρια αυτών των αφηγήσεων-μέσα-στις-αφηγήσεις και να

δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Α Η πολιτεία κοιμάται. Μονάχα με την ανατολή του ήλιου θα σημάνει το

βούκινο ψηλά στις βίγλες κι οι πόρτες των τειχιών θ’ ανοίξουν. Τότε, ένας

κόσμος ανάκατος θ’ αρχίσει να ξεχύνεται στους δρόμους, να βουίζει σαν

ποτάμι και να διασταυρώνεται κάτω από τη μεγάλη κάμαρα της πύλης που

οδηγεί στην εξοχή. (...) Όμως ακόμα δεν είχε φανεί ο ήλιος.Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαμπώ. Εστία, Αθήνα χ.χ, σ. 22.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Πέμπτη 19 Οκτωβρίου

248

Χτες ανεβήκαμε και τριγυρίσαμε στο κάστρο του Πάγου. Το μεσημέρι φάγαμε

εκεί κοντά· το εστιατόριο το έχουν Τουρκοκρητικοί. Μιλούν, όπως όλοι,

θαυμάσια ελληνικά, έχουν μεγάλη νοσταλγία για το νησί τους. Θυμάμαι

εκείνον τον τσαγκάρη στην Άγκυρα που όλοι τον έλεγαν γρουσούζη και

ανάποδο. Μόλις του είπα «ίντα κάνεις σύντεκνε;» ημέρεψε.Γ. Σεφέρης, Μέρες Ε΄. Ίκαρος, Αθήνα 1988, σ. 217.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Είχαμε γυρίσει από την Ιθάκη. Εγώ ήμουν γύρω στα δέκα. Ένα απόγευμα μ’

ανέβασε ο πατέρας μου στο φρούριο και καθίσαμε στον πλάτανο. Το αρχαίο

δέντρο στεκόταν ακόμη έξω από τα τείχη. Απ’ ολάκερη την πόλη μόνο ο

πλάτανος είχε γλιτώσει από τη φωτιά των Τούρκων. Είκοσι χρόνια μετά το

συγκεκριμένο απόγευμα, ο θυμός των ανέμων τον έριξε μέσα σε μια νύχτα.Ρέα Γαλανάκη, Θα υπογράφω Λουί. Άγρα, Αθήνα 1994, σσ. 31-32.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Δ Ο ίδιος απέφευγε να μιλάει για τα δικά του κατορθώματα. Κάποιος

Αλεξανδρινός τής είχε πει ότι ο Δραγούμης είχε μπει κάποτε καβάλα σ’ ένα

άλογο, μέσα σε μια εκκλησία για να σώσει μια Ελληνοπούλα που την πάντρευαν

μ’ ένα Βούλγαρο. Την είχε σηκώσει σαν φτερό και είχαν χαθεί μέσα στην

μακεδονική ομίχλη:

«Είναι αληθινή αυτή η ιστορία Ίων;»

Ο Δραγούμης είχε γυρίσει αλλού το κεφάλι του, όπως έκανε κάθε φορά που

του ζητούσαν να μιλάει για τον εαυτό του:

«Τι σημασία έχει; Κάθε Μακεδόνας μπορεί να καβαλήσει ένα άλογο - κάθε

Μακεδόνας θα έκανε το ίδιο.»

Κι ύστερα μ’ εκείνα τα γνώριμα ξεσπάσματα της φωνής του -που χώριζαν

τον τυπικό διπλωμάτη απ’ τον φλογερό επαναστάτη:

«Θα πρέπει να πας στη Μακεδονία, Πηνελόπη. Μόνο εκεί θα καταλάβεις ότι

είσαι Ελληνίδα.»

Η Δέλτα θα θυμόταν στα επόμενα τριάντα πέντε χρόνια τον ήχο της νεανικής

εκείνης φωνής που έκανε να πάλλονται οι φύκιοι και οι καουτσουκιές που

γέμιζαν τον κήπο της.Φ. Γερμανός, Η εκτέλεση. Κάκτος, Αθήνα 1985, σ. 60.

249

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Ε Στην αρχή της Σόλωνος, μια ομάδα πέρασε δίπλα μου, τρέχοντας σχεδόν.

Πρέπει να πήγαιναν στο νοσοκομείο «Ελπίς», εκεί που είναι τώρα το

Πνευματικό κέντρο του Δήμου. Τα παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους το σώμα

ενός νεαρού άντρα. Νεκρός; Τραυματίας; Αναζητούσα πάντα τα παιδιά της

δικής μου ομάδας. Δεν ξαναβρεθήκαμε ποτέ όλοι μαζί. Μόνο μερικοί.

Γύριζα όλη την ημέρα στο κέντρο, περίμενα κάτι που δε γινόταν. Τι; Κάτι.

Μια αντίδραση. Όχι και να μας σκοτώνουν έτσι στη μέση του δρόμου! Δεν

μπορούσα να πιστέψω ότι θα ξανάρχιζαν διώξεις, συλλήψεις, ξύλο, φυλακές.

Λίγο αργότερα πέρασα από το νεκροτομείο στην Ασκληπιού. Είχε κόσμο,

όπως στις μαύρες μέρες του 41-42, όταν κάθε πρωί έφερναν εκεί με τα

καροτσάκια τους νεκρούς της περασμένης νύχτας. Πηγαίναμε συχνά με άλλα

παιδιά και τα βλέπαμε. Προσπαθούσαμε να καταλάβουμε το θάνατο. Ρ. Σωμερίτης, Ένας μικρός Δεκέμβρης. Νέα Σύνορα, Αθήνα 1994, σσ. 31-32.

....................................................................................................................

250

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ


8.1.1. Μερικοί από τους μάρτυρες διαφόρων αξιόποινων πράξεων

χρησιμοποιούν συναφείς λέξεις, χωρίς να γνωρίζουν τη σημασία τους ή για να

προσδώσουν έμφαση ή και δραματικό χαρακτήρα στα λεγόμενά τους.

Διορθώστε τους, γράφοντας κάτω από κάθε πρόταση τη σωστή ή κυριολεκτική

λέξη στη θέση της αντίστοιχης υπογραμμισμένης, στις περιπτώσεις που αυτή η

λέξη χρησιμοποιείται λανθασμένα ή που δεν χρησιμοποιείται με την

κυριολεκτική της σημασία. Αν θεωρείτε τη χρήση σωστή, μη σημειώσετε

τίποτε.

1. Η Αστυνομία συνέλαβε τους δράστες έπ’ αυτοφώρω, έπειτα από λίγες μέρες

στο σπίτι τους.

......................................................

2. Όταν επέστρεψα στο μαγαζί, διαπίστωσα ότι έλειπαν όλα τα χρήματα. Ήταν

καθαρή ληστεία, κ. Αστυνόμε.

......................................................

3. Η κλοπή στο βενζινάδικο, ευτυχώς, δεν είχε θύματα.

......................................................

4. Κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση μεγάλου ποσού στην τράπεζα που εργαζόταν,

αλλά, τελικά, δεν αποδείχθηκε η ενοχή του.

......................................................

5. Ο διευθυντής της επιχείρησης έπεσε θύμα κατάχρησης πηγαίνοντας στο

γραφείο του.

......................................................

6. Του εμπιστεύθηκε την περιουσία του, όσο καιρό θα έλειπε στο εξωτερικό,

αλλά εκείνος σφετερίστηκε ένα μεγάλο μέρος της.

......................................................

7. Ο ενάγων παρέμεινε αμίλητος στο εδώλιο σε όλη τη διάρκεια της δίκης.

......................................................

251

8. Ο δικηγόρος υποστήριζε ότι οι διάδικοι έπρεπε να συμφωνήσουν

προηγουμένως, ώστε η υπόθεση να μη φτάσει στα δικαστήρια.

......................................................

9. Αυτός ο μάρτυρας δεν είναι αξιόπιστο πρόσωπο, εφόσον είναι υπόδικος.

......................................................

8.1.2. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη

λέξη.

Επιτέλους! (1) ...................... (του μέλλεται, ήγγικεν, επικρέμαται) η ώρα.

Το επόμενο Σαββατοκύριακο (2) .......................... (προβλέπεται, προμηνύεται,

πρόκειται) να πραγματοποιηθεί η πολυπόθητη συναυλία στο σχολείο μας.

(3) ......................... (Επίκειται, ζυγώνει, προεξοφλείται) η τεράστια επιτυχία

της, γιατί ήδη, από τα εισιτήρια που πουλήσαμε (4) ..................... (ενδέχεται,

προβλέπεται, ήγγικεν) αθρόα συμμετοχή φίλων και από τα γειτονικά σχολεία.

(5) ..................... (Ενδέχεται, προμηνύεται, επίκειται) μεγάλος θρίαμβος. Όσο,

βέβαια, (6) ........................ (προμηνύεται, πλησιάζει, επίκειται) η ώρα, τόσο οι

διοργανωτές συναισθάνονται τις ευθύνες τους, εφόσον (7) ......................

(προεξοφλείται, προμηνύεται, ενδέχεται) να δημιουργηθούν κάποια επεισόδια ή

ζημιές, οπότε (8) ...................... (ενδέχεται, τους μέλλεται, επικρέμαται) να

πληρώσουν για όλους. (9) ............................. (Πρόκειται, επικρέμαται,

ενδέχεται) μεγάλη τιμωρία.. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του διευθυντή, αν δεν

τηρηθούν οι υποσχέσεις που του έδωσε το δεκαπενταμελές, (10) ......................

(του μέλλεται, επίκειται, πρόκειται) αλλαγή της στάσης του απέναντί μας.

8.1.3. Μία επιχείρηση έκλεισε. Στη συζήτηση που ακολούθησε ανάμεσα στους

εργαζόμενους και στην εργοδοσία, ένας εργάτης, με το παρακάτω κείμενο,

αποδίδει τα αίτια στην κακή διαχείριση του γιου του ιδιοκτήτη. Πώς θα

διατύπωνε τις ίδιες κατηγορίες ο δικηγόρος των εργαζομένων σ’ αυτή τη

συζήτηση; Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμες

επίσημου ύφους.

«Δεν ζύγιαζε ................ καλά τους συνεταίρους του ούτε και τα

λεφτά ................ του εργοστασίου κι έτσι ξεχαρβάλωσε ................ μέσα σε λίγα

χρόνια ό,τι με τόσο κόπο έφτιαξαν οι γονείς του. Συνέχεια τον

252

ορμήνευα ................ να πάψει να δουλεύει τσαπατσούλικα ................, του

φανέρωνα ότι ένας συνεταίρος του τον γδέρνει ................, ότι διάφοροι

ξαφρίζουν ................ πράματα ................ από την αποθήκη. Εκείνος τίποτε.

Πάντα αστόχαστος ................ ήτανε. Δε σκεφτόταν καθόλου το μέλλον.»

8.1.4. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη

λέξη από αυτές που δίνονται. Δύο λέξεις δεν χρησιμοποιούνται.

περίθαλψη προάσπιση προστασία

περιφρούρηση πρόνοια προφύλαξη

Η επιτροπή που ιδρύσαμε στη γειτονιά μας έχει σκοπό

την ................................... των ανήλικων προσφυγόπουλων της περιοχής μας

από τους κινδύνους, την ................................. των άρρωστων παιδιών,

την ............................. τους από τις καιρικές συνθήκες και

την ............................. του δικαιώματος να έχουν ανθρώπινες συνθήκες

διαβίωσης.

8.1.5. Να συμπληρώσετε τα κενά των ακόλουθων προτάσεων με τον κατάλληλο

τύπο των λέξεων από αυτές που δίνονται (δύο από αυτές δεν θα χρειαστούν).

Ανακοίνωση διάγγελμα ενημέρωση υπόμνημα

αναφορά εγκύκλιος κοινοποίηση ψήφισμα

1. Ο αριθμός των εκδρομών που προβλέπεται να πραγματοποιηθούν σε ένα

σχολικό έτος καθορίζεται με ..................................... από το ΥΠΕΠΘ.

2. Με αφορμή την επέτειο της εθνικής ανεξαρτησίας ο Πρόεδρος της

Δημοκρατίας απηύθυνε .................................. προς τον ελληνικό λαό.

3. Ο λυκειάρχης μας, με ................................... του, απαρίθμησε τα

προβλήματα του σχολείου στον προϊστάμενο.

4. Η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης αναβλήθηκε, γιατί

δεν είχε επιδοθεί στους ενδιαφερόμενους εγκαίρως ................................. της

δικαστικής απόφασης για την πραγματοποίησή της.

253

5. Ο γεωργικός συνεταιρισμός υπέβαλε ................................. στην κυβέρνηση

εκθέτοντας τις απόψεις του για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων.

6. Με ....................... της στον τύπο η εταιρεία γνωστοποιεί τη διακοπή της

λειτουργίας της για ένα τρίμηνο.

8.1.6. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο από

τα ρήματα που δίνονται (δύο από τα ρήματα δεν θα χρειαστούν).

αντιλαμβάνομαι εντοπίζω κοιτάζω περιεργάζομαι

βλέπω εξετάζω παρατηρώ ρίχνω ένα βλέμμα

Όταν του έφεραν το δέμα ήταν πολύ απασχολημένος, γι’

αυτό ....................... και το ακούμπησε στην άκρη του γραφείου. Αργότερα, σε

κάποιο διάλειμμα της δουλειάς του ...................................... την κορδέλα που

ήταν δεμένη σε έναν πολύ εντυπωσιακό φιόγκο. Το πήρε στα χέρια του,

το .................................... . Ήταν ένα απλό κουτί σε κοινό περιτύλιγμα.

Περίεργος, έψαξε για το όνομα του αποστολέα. .................................... και την

άλλη πλευρά, αλλά δεν .................................. τίποτε. ......................... με

προσοχή το γραμματόσημο και την σφραγίδα του ταχυδρομείου. Κανένα

συμπέρασμα. Ένα ανώνυμο, ύποπτο δέμα!

8.1.7. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων, επιλέγοντας κάθε φορά το

κατάλληλο ρήμα από αυτά που δίνονται στην παρένθεση και προσαρμόζοντάς

το στον απαιτούμενο τύπο.

Όταν ο αδελφός μου ........................... (επιδιώκω, ζητώ, επιθυμώ) να

συνεχίσει τις σπουδές του και ................................... (αιτώ, απαιτώ, επιδιώκω)

μία υποτροφία στο εξωτερικό, μελετούσε μέχρι αργά τη νύχτα. Κάποιες ώρες,

όταν .............................. (αιτώ, απαιτώ, επιζητώ) λίγη ηρεμία, άκουγε μουσική.

Τότε ........................................... (επιθυμώ, απαιτώ, αιτώ) να μην τον ενοχλούν.

«................................... (επιδιώκω, επιζητώ, ζητώ) την κατανόησή σας» έλεγε

συχνά. Τώρα πια που έχει δικό του ιατρείο, παραπονείται πως δεν του μένει

χρόνος να μελετήσει.

254

8.1.8. Να συμπληρώσετε τα κενά στην ακόλουθη αφήγηση μιας νευρικής

κυρίας, με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που δίνονται. Δύο από αυτά

τα ρήματα δεν θα χρησιμοποιηθούν.

αντιλαμβάνομαι, διαγράφω τα όρια, διακρίνω, εντοπίζω, επισημαίνω,

ξεχωρίζω, καθορίζω, ορίζω, περιεργάζομαι, προσδιορίζω.

Ήταν το πρώτο μου ταξίδι με καράβι και ομολογώ ότι ένιωθα κάποια

ανησυχία. Άλλωστε τόσα και τόσα ακούς κάθε μέρα ... Εκεί που πήγαινα,

λοιπόν, να κλείσω τα μάτια μου .......................... (1) ένα περίεργο θόρυβο.

Αναστατώθηκα. Πάει, χανόμαστε, σκέφτηκα. Προσπάθησα

να ............................... (2) από πού ερχόταν. Πέρα στην πλώρη κάτι, φαίνεται,

συνέβαινε, αλλά ακόμη δεν μπόρεσα να ................................ (3) τι ακριβώς.

Σηκώνομαι και κατευθύνομαι προς τα εκεί και τι να δω; Μια παρέα νεαρών είχε

το ραδιόφωνο στο διαπασών. Άλλοι χοροπηδούσαν κι άλλοι χτυπούσαν τα

χέρια ρυθμικά. Πανζουρλισμός! Α, τα παλιόπαιδα, σκέφτηκα. Θα το

βουλιάξουν το καράβι! Τρέχω αμέσως στον καπετάνιο. .....................................

(4) με την ωραία στολή του. Του ............................... (5) το πρόβλημα.

«Είναι», του λέω «ανυπόφορη αυτή η φασαρία και πολύ επικίνδυνη. Με τόσα

ποδοβολητά Τιτανικός θα γίνουμε! Πρέπει να .................................. (6) τη

στάση σας. Είστε καπετάνιος για όλους τους επιβάτες, έτσι δεν είναι; Απαιτώ να

................................... (7) κάποιον υπεύθυνο να τους κάνει συστάσεις.» Δεν

έχω παράπονο, μου έκανε το χατήρι. Ευγενέστατος και εξυπηρετικότατος

κύριος! Πάντως, μια ελαφριά ειρωνεία .................................... (8) στο βλέμμα

του.

8.1.9. Να χαρακτηρίσετε τη χρήση κάθε υπογραμμισμένης λέξης, σημειώνοντας

Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο. (Σ: σωστή, Λ: λανθασμένη, Ε: ειρωνική)

Σ Λ Ε

1. Ακμαιότατος ο παππούς της Μαριάννας. Περπα-

τούσε κούτσα κούτσα, έσερνε και το πόδι του!

255

2. Στην εκδρομή στο χωριό συναντήσαμε έναν

αιωνόβιο γέροντα. Ήταν δεν ήταν ογδοντάρης. 3. Παρ’ όλα τα βάσανα που πέρασε διατηρούσε

ακόμη πολλές δυνάμεις. Ήταν πολύ

καταβεβλημένος. 4. Στηριγμένος στο μικρότερο εγγόνι του έκανε

τον περίπατό του κάθε απόγευμα την ίδια ώρα.

Πάντα καλοστεκούμενος και κομψός. 5. Ο πρόεδρος του χωριού, ένας λεβεντόγερος με

κρητική φορεσιά, μας υποδέχθηκε εγκάρδια και

μας ξενάγησε σε όλα τα αξιοθέατα της περιοχής. 6. Ένας κοτσονάτος γέροντας έσερνε το χορό του πα-

ράλυτου δύτη που, αν και τον βρήκε η παράλυση,

αυτός επιμένει να απολαμβάνει τις χαρές της ζωής. 7. Καλοντυμένος και ευσταλής, μόλις που στεκό-

ταν στα πόδια του. 8. Πήγαινε για κυνήγι, για ψάρεμα, έκανε και ορει-

βασία. Θαλερότατος πάντα, παρά την ηλικία του.

256

8.2. Συνδυασμός ερωτήσεων αντικειμενικού τύπου και σύντομης απάντησης

Τα στοιχεία των τριών στηλών που ακολουθούν συνδυάζονται μεταξύ τους.

Αφού επιλέξετε τους καταλληλότερους συνδυασμούς να τους χρησιμοποιήσετε

σε πέντε δικές σας προτάσεις, φροντίζοντας να εξαντλήσετε τα επίθετα της

στήλης Α.

Α Β Γ

1. αναμφισβήτητο

2. αναφαίρετο

3. νόμιμο

4. αναγνωρισμένο

5. κεκτημένο

6.

δικαίωμα της

- ελεύθερης έκφρασης

- ζωής

- απεργίας

- ελευθερίας

- ίσης αμοιβής για ίση

δουλειά

- ανεξιθρησκίας

- δωρεάν παιδείας

1. .......................................................................................................................

2. .......................................................................................................................

3. .......................................................................................................................

4. .......................................................................................................................

5. .......................................................................................................................

257

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ


9.1.1. Αφηγηθείτε σε φιλικό κύκλο ένα επεισόδιο που σας συνέβη σε αίθουσα

αναμονής ενός ιατρείου, χρησιμοποιώντας και περιγραφή, για να

σκιαγραφήσετε το χώρο και τα πρόσωπα.

9.1.2. Ένας γνωστός σας αφηγείται ότι τις προάλλες, καθώς οδηγούσε με

μεγάλη ταχύτητα, πήρε κλήση από έναν τροχονόμο. Στα κρίσιμα σημεία της

αφήγησης παρεμβάλλει περιγραφή, με σκοπό να προκαλέσει αγωνία στο

ακροατήριό του. Να γράψετε το σχετικό κείμενο.

9.1.3. Λάβατε μία επιστολή από ένα φίλο που μετακόμισε πρόσφατα σε άλλη

πόλη. Στην επιστολή αφηγείται διάφορα περιστατικά σχετικά με τις νέες του

γνωριμίες στο σχολείο. Την αφήγησή του διακόπτει με περιγραφή, για να

περάσει από το ένα θέμα στο άλλο. Πώς είναι το κείμενό του;


Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας εκφράζει τις εντυπώσεις που περιέχονται στο

ακόλουθο κείμενο από το μάθημα της Οδύσσειας. Κατά την ομιλία του παιδιού

αναγνωρίζετε τις εξής αφηγηματικές λειτουργίες: επιστροφή του ήρωα, μαγικά

δώρα, παράβαση της απαγόρευσης, συνάντηση με το δωρητή, άφιξη στο σπίτι,

απαγόρευση σε κάποιον να κάνει κάτι, αγώνας. Να εντοπίσετε αυτές τις

λειτουργίες στο ακόλουθο κείμενο. Η άσκηση μπορεί να γίνει προφορική ή

γραπτή. Στην περίπτωση που θα είναι γραπτή μπορεί να συνταχθεί σχετικός

πίνακας.

Από την Οδύσσεια εντύπωση μου έκανε ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα δεν

έπρεπε να φάνε τα βόδια του Ήλιου και ότι μόλις εκείνοι τα έφαγαν τιμωρήθηκαν

που δεν τήρησαν την εντολή. Κι έτσι πνίγηκαν όλοι εκτός από τον Οδυσσέα που

δεν είχε φάει από τα βόδια, κι έμεινε να θαλασσοδέρνεται μόνος του. Και αν δεν

του έδινε η ίδια η Λευκοθέα, η θεά που βγήκε από τη θάλασσα, εκείνο το μαντήλι

258

να τον προστατεύει, ίσως να μην επιζούσε από το ναυάγιο που προκάλεσε ο

Ποσειδώνας. Και βέβαια, μόνο με τη βοήθεια της Αθηνάς κατάφερε να φτάσει στην

Ιθάκη, να αντιμετωπίσει τόσους μνηστήρες και να ξαναβρεί την οικογένειά του.


9.3.1. Να συμπληρώσετε τα κενά του παρακάτω κειμένου, επιλέγοντας κάθε

φορά την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται στη παρένθεση.

Ο συγγραφέας εξυφαίνει τον ιστό της ιστορίας του ............................

(αφηγούμενος, περιγράφοντας) τα γεγονότα. Η χρήση της .........................

(περιγραφής, αφήγησης) του δίνει τη δυνατότητα να σκιαγραφήσει τους

χαρακτήρες των προσώπων και το σκηνικό μέσα στο οποίο κινούνται, ενώ με

την ................................ (αφήγηση, περιγραφή) αποδίδει καλύτερα την εξέλιξη

των γεγονότων, τις αιτίες και τα αποτελέσματα της δράσης των προσώπων. Η

περιγραφή μέσα στην αφήγηση ανήκει στα ............................... (στατικά,

δυναμικά) στοιχεία ενός κειμένου, ............................... (επιβραδύνει,

επιταχύνει) τη δράση και ............................... (δημιουργεί ενδιαφέρον,

αποδυναμώνει το ενδιαφέρον) για την εξέλιξή της. Επειδή μέσα σ’ ένα κείμενο

η περιγραφή και η αφήγηση συνδέονται ...................... (στενά, χαλαρά),

μπορούμε να πούμε ότι η διάκρισή τους είναι ................... (εύκολη, δύσκολη)

υπόθεση για τον αναγνώστη.

9.3.2. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της Β και της Γ,

ώστε να γίνει φανερή η συμβολή της περιγραφής και της αφήγησης σε μία

ιστορία. (Ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρησιμοποιηθεί.)

259

Α Β Γ

Ι. H περιγραφή

ΙΙ. Η αφήγηση

α) παρουσιάζει δυναμικά

β) απεικονίζει με το λόγο

γ) αναφέρεται

δ) προκαλεί αισθητική

απόλαυση

ε) παγώνει

στ) παρουσιάζει στατικά

ζ) ανήκει

1. στις αιτίες και τα αποτελέ-

σματα των πράξεων των

προσώπων.

2. το χρόνο εξέλιξης της

ιστορίας.

3. τα βασικά γνωρίσματα ενός

αντικειμένου.

4. ένα πρόσωπο, καθώς

ενεργεί μέσα στο χρόνο.

5. στα στατικά στοιχεία του

κειμένου.

6. ένα αντικείμενο, ένα

πρόσωπο μέσα στο χώρο.

260

9.3.3. Η στήλη Α του παρακάτω πίνακα περιέχει στίχους από τη ραψωδία Ζ

(171-191), όπου ο Γλαύκος αφηγείται στο Διομήδη την ιστορία του

Βελλερεφόντη. Να αντιστοιχίσετε τους στίχους με τις αφηγηματικές λειτουργίες

της στήλης Β. (Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.)

Α Β

1. Κι αυτός κινάει, και των

αθάνατων τον προβοδούσε η

χάρη

2. πρώτα τη Χίμαιρα την άγρια

τον πρόσταξε να σκοτώσει

3. μα όπως γυρνούσε, ο Ρήγας

του ’στησε καινούριο δόλο

πάλε: / απ’ την πλατιά Λυκία

ξεδιάλεξε καρτέρι να του

στήσουν/ τους πιο

αντριωμένους

4. μα κανένας τους δε γύρισε

πια πίσω/ τι εκεί τους σκότωσε

ο αψεγάδιαστος

Βελλερεφόντης όλους.

5. Και τότε εκείνος πια

κατάλαβε θεού πως ήταν

φύτρα

α) Αποστολή

β) Παγίδα

γ) Υπερφυσικές ικανότητες

του αγωνιστή

δ) Αναχώρηση του ήρωα

ε) Συνάντηση με το δωρητή

στ) Νίκη


261

Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που


Α Ξαφνικά ο Τομ σταμάτησε να σφυρίζει. Ένας άγνωστος βρισκόταν μερικά

μέτρα μπροστά του -ένα παιδί μόλις λίγο μεγαλύτερό του. Το παιδί ’ταν

καλοντυμένο κιόλας κι ας ήταν καθημερινή, κι όχι Κυριακή. Αυτό ήταν

απλούστατα εξωφρενικό. Το καπέλο του ήταν κατακαίνουργιο, το σακάκι του

ήταν καλοκουμπωμένο, χωρίς να του λείπει ούτε ένα κουμπί, και το παντελόνι

του καλοσιδερωμένο. Φορούσε ακόμη και παπούτσια, κι ας ήταν μόλις

Παρασκευή. Επί πλέον φόραγε ως και γραβάτα, ένα κορδελάκι με ζωηρά

χρώματα. Το ύφος του ήταν ολοφάνερα ενός πρωτευουσιάνου, πράγμα που έκανε

τον Τομ να νιώσει να τον τρώει η ζήλια ως μέσα τα φυλλοκάρδια του. Κι όσο

περισσότερο κοιτούσε ο Τομ τούτο το όγδοο θαύμα, τόσο περισσότερο ένιωθε τα

χάλια της δικής του αμφίεσης. Δεν μιλούσε ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Στο τέλος

ο Τομ είπε:

-Σε νικάω!Μ. Τουαίν, Οι περιπέτειες του Τομ Σώγιερ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1995, σ. 15.

Β Το φθινόπωρο ξανά βαφτίζει τη γη, τη φρυμμένη από το βαρύ χνώτο του

καλοκαιριού. Καινούργιος αστράφτει τότε ο ουρανός στο απόβροχο, πυκνά

μυρίζει το παχύ, το μεστωμένο χώμα, κ’ η στερνή βλάστηση, το ξερό χορτάρι,

το γυμνό δεντρί, λάμπουν με καλοσύνη χερουβική.

Τέτοιον είδε τον κόσμο ο Νικηφόρος ο Σγουρός τ’ άλλο πρωί που βγήκε από

το καλογερικό καλύβι.Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαμπώ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 59.

Γ ... και γύρω γύρω υπήρχε πεζούλι και συρματοπλέγματα ψηλά που ολόγυρά

τους αγκαλιαστά φύτρωναν περικοκλάδες λογής-λογής. Την Άνοιξη μυρσίνες

σε τόνους λευκούς, ρόδινους και μοβ, το Φθινόπωρο άνθη κίτρινα με χρυσές

ανταύγειες και κόκκινα φύλλα μ’ ανταύγειες μπακιρένιες σαν έπεφτε επάνω

τους ο ήλιος. Αν ήθελα μπορούσα να σπρώξω τη σιδερένια πόρτα και να μπω

μέσα. Η κυρία Αφροδίτη θα μου πρόσφερε τότε κρέμα ίσως και παγωτό.Μ. Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα. Κέδρος, Αθήνα 1980.

Σε ποιο από τα παραπάνω αποσπάσματα η περιγραφή

α) εξυπηρετεί τη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο;

β) φωτίζει την αφήγηση με άμεσες πληροφορίες;

262

γ) προκαλεί αδημονία και αναμονή;

δ) προσφέρει αισθητική απόλαυση;

(Μία από αυτές τις λειτουργίες περισσεύει.)


263

ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ


10.1.1. Έχοντας ως αφετηρία το κείμενο που ακολουθεί, να συνθέσετε ένα δικό

σας, όπου θα αναφέρετε παραδείγματα ανθρώπινων τύπων που αποτελούν, κατά

τη γνώμη σας, αντικείμενο σάτιρας στην εποχή μας. Υποθέστε ότι θα το

παρουσιάσετε προφορικά σε μια τηλεοπτική συζήτηση με θέμα «Με ποιους

ανθρώπινους τύπους γελούν οι Έλληνες σήμερα» και συνομιλητές θεατρικούς

συγγραφείς και γελοιογράφους. Φροντίστε να χρησιμοποιήσετε τουλάχιστον

οκτώ από τις υπογραμμισμένες λέξεις.

Η αθηναϊκή κοινωνία του 5ου π.Χ. αιώνα επιδοκίμαζε τους καλούς τρόπους,

την ευπρεπή εμφάνιση και τη μετρημένη συμπεριφορά. Όποιος πολίτης

κυκλοφορούσε ατημέλητος, γινόταν σύντομα στόχος σκωμμάτων, ενώ οι

ανάγωγοι αντιμετώπιζαν τη χλεύη των συμπολιτών τους. Λοιδορίες και

ειρωνείες, όμως, συνόδευαν και τους κομψευόμενους και όσους έκαναν

επίδειξη πλούτου. Η διακωμώδηση των τύπων του φλύαρου, του υπναρά ή του

λαίμαργου ήταν πάντοτε στο στόχαστρο των κωμωδιογράφων. Δεν απέφευγαν

το διασυρμό ακόμη και οι πολιτικοί άνδρες. Συχνά στις κωμωδίες του ο

Αριστοφάνης σατιρίζει με καυστικότητα εξέχοντα πρόσωπα της εποχής του.

Εμπαίζει τον Κλέωνα για την έπαρση και τη φιλοπόλεμη διάθεσή του, χλευάζει

τις ιδέες του Σωκράτη και διασύρει τον Ευριπίδη για την ταπεινή καταγωγή της

μητέρας του.

(Οι πληροφορίες που χρησιμοποιήθηκαν στο παραπάνω κείμενο προέρχονται

από το βιβλίο των Κολόμποβα Κ.Μ.& Οζερτσάικα Ε.Λ. Η καθημερινή ζωή στην

αρχαία Ελλάδα. Παπαδήμα, Αθήνα 1988.)

10.1.2. Αφού παρακολουθήσετε ένα επεισόδιο μιας κωμικής σειράς στην

τηλεόραση

α) να αφηγηθείτε με συντομία την υπόθεση και

β) να δείξετε για ποιο λόγο προκαλεί ή δεν προκαλεί γέλιο.

264

10.1.3. Να αφηγηθείτε την υπόθεση μιας παλιάς δακρύβρεχτης ελληνικής

ταινίας με κωμικό ύφος.


Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που


Α Ένα όμορφο πρωινό, την ώρα που η Ευρώπη μαζί με τις φίλες της μάζευε

λουλούδια σ’ ένα λιβάδι, όχι μακριά από το γιαλό, ο Δίας πλησίασε τα

κορίτσια, μεταμορφωμένος σε ταύρο, ολόλευκο και γεμάτο ημεράδα, με μύριες

χάρες απλωμένες πάνω στο δυνατό κορμί του, που το φώτιζαν δύο αθώα μάτια

και, απ’ αυτά ψηλότερα, τα δυο του κέρατα, ολόχρυσο ένα μισοφέγγαρο

απάνω στο κεφάλι. Με ήμερο μουκάνισμα πέρασε δίπλα απ’ τα κορίτσια και

πήγε και ξαπλώθηκε μπρος στα πόδια της Ευρώπης. Τα κορίτσια γοητεύτηκαν,

ξεθάρρεψαν και άρχισαν να τον περιεργάζονται με θαυμασμό. Σε λίγο η Ευρώπη,

χαρούμενη και γελαστή, πήδησε στη ράχη του. Τότε μεμιάς ορθώθηκε το ζώο και

όρμησε κατά το πέλαγος. Η κόρη, γαντζωμένη πάνω στη ράχη του για να μην

τσακιστεί, ξεφώνιζε απελπισμένη, όμως οι φίλες της είχαν σκορπίσει

πανικόβλητες. Έτσι ο Δίας πέτυχε το σκοπό του. Για το θέλημα του θεού οι

θάλασσες γαλήνεψαν, τα δελφίνια πηδούσαν γύρω από το θεϊκό ταύρο, οι

Νηρηίδες χόρευαν, οι Τρίτωνες φυσούσαν μέσα σε μεγάλες κοχύλες και ο

Ποσειδώνας βγήκε από τα βάθη της θάλασσας να συγχαρεί τον μεγάλο

αδελφό. Και η πομπή κατέληξε στης Κρήτης τ’ ακρογιάλια, στον τόπο που πιο

πολύ απ’ όλους είχε δικό του ο Δίας, γιατί σ’ αυτόν τον τόπο ο μεγάλος θεός

είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει.Η Ελληνική Μυθολογία, Οι ήρωες. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986, σσ. 259-260.

Β Η Ευρώπη ... Ένας μύθος γεμάτος ποίηση και ρομαντισμό ... Ήτανε, λέει, στις

όχθες της Συρίας ένας βασιλιάς που λεγότανε Φοίνικας ή Αγήνορας.

Πεντάμορφη η κοπέλα του είχε βγει μια μέρα με τις φιλενάδες της στα

περιβόλια και μάζευε λουλουδάκια.

Τραγουδούσανε τα κοριτσάκια, πικ-νικ είχανε, χαρές κάνανε, και νά σου

περαστικός ο Δον Χουάν Ζευς. Την είδε την πιτσιρίκα και μουρλάθηκε. Ο Ζευς

σκέφθηκε την απαγωγή και μάλιστα με τρόπο πολύ πονηρό. Πιάνει μόνος του

265

και μεταμορφώνεται σε ταύρο. Αλλά ένα ταυράκι κούκλα. Ζωηρό, τσαχπίνικο,

παιχνιδιάρικο και το κυριότερο, με αναπνοή που μύριζε λεβάντες. Ζύγωσε

τώρα το ταυράκι τα κορίτσια.

-Αχ τι ωραίο ...

Το χάιδεψε η Ευρώπη, γονατίζει το ταυράκι στα πόδια της, τρελαίνεται η μικρή.

-Καλέ αυτό είναι σα σκυλάκι.

Παιχνίδια λοιπόν με τον ταύρο, κάθεται και στη ράχη του η Ευρώπη και

φωνάζει και τις άλλες. Ξαφνικά, όπως την είχε στη ράχη του την Ευρώπη,

φεύγει σαν αστραπή και τρέχει στη θάλασσα.

Η Ευρώπη τά ’χασε.

-Σταθείτε κύριε ταύρε. Θα πέσω.

Και γαντζώνεται από τα κέρατά του μη πέσει και σκοτωθεί το κορίτσι κι ο Δίας,

παρντόν το δαμάλι ήθελα να πω, αμολιέται στη θάλασσα και από πίσω τρέχουνε

Τρίτωνες και Νεράιδες με γέλια και χαρές κι η Ευρώπη έχασε το μπούσουλα.

Ο Δίας μόλις έφτασε στη σπηλιά, ξανάγινε Δίας. Η μικρή τρελάθηκε.Ν. Τσιφόρος, Ελληνική Μυθολογία. Ερμής, Αθήνα 1970, σσ. 62-63.

1. Να εντοπίσετε τα κωμικά στοιχεία του κειμένου Β.

2. Ποια από αυτά αποτελούν υποβάθμιση (burlesque), δηλαδή εκφράζονται με

τρόπο κατώτερο (λιγότερο επίσημο) απ’ ό,τι κανονικά χρησιμοποιείται

ανάλογα με το περιεχόμενο της αφήγησης;

3. Ο Δον Χουάν ήταν ένας Αυστριακός ιππότης που πήρε μέρος στη ναυμαχία

της Ναυπάκτου (1571), αλλά έμεινε περισσότερο γνωστός για τη γοητεία

του. Πώς δημιουργείται το αστείο στη φράση «Δον Χουάν Ζευς»;

4. Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα του κειμένου Α και ποια του κειμένου Β;

5. Σε ποια περίσταση φαντάζεστε ότι θα μπορούσατε να αφηγηθείτε την ιστορία

με τον τρόπο του κειμένου Α και σε ποια μ’ εκείνον του κειμένου Β;


266

10.3.1. Να συμπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με το σωστό τύπο

του κάθε φορά κατάλληλου επιθέτου από αυτά που δίνονται (ένα επίθετο δεν θα

χρησιμοποιηθεί).

ανάρμοστο ειρωνικό νευρικό σαρδόνιο

ανόητο εκνευριστικό πονηρό τρανταχτό

αυθόρμητο θριαμβευτικό προσποιητό

2. Καθώς έβλεπε τον ομιλητή να σαστίζει και να χάνει τα λόγια του,

ένα ........................... γέλιο άρχισε να τον κυριεύει,

εντελώς ..............................

3. για την περίσταση.

4. Είναι τόσο συγκρατημένος πάντοτε, τόσο κύριος του εαυτού του, σχεδόν

ψυχρός. Ποτέ δεν έχω δει .................................... γέλιο στο πρόσωπό του.

5. Εφόσον δεν μπορείτε να συγκρατηθείτε, περάστε έξω. Το γέλιο σας

κατήντησε ..................................... !

6. Το .................................... γέλιο του τον πρόδωσε. Όλοι κατάλαβαν ότι

κάποια φάρσα είχε σκαρώσει πάλι.

7. Δεν μπορείς να καθίσεις μαζί τους σε δημόσιο χώρο. Τα ..........................

γέλια τους σε κάνουν ρεζίλι.

8. Όλες οι προτάσεις της αντιμετωπίστηκαν με .................................. γελάκια.

Ήταν φανερό ότι δεν την συμπαθούσαν.

9. .................................. γέλια ακολούθησαν το κρύο ανέκδοτο του κ.

προϊσταμένου.

1. Έτσι όπως γελούσε μόνος του, χωρίς να τον συμμερίζεται κάποιος από τους

υπόλοιπους και ενώ όλοι μιλούσαν σοβαρά, το γέλιο του

φαινόταν ....................

10.3.2. Να συμπληρώσετε τα κενά στο ακόλουθο απόσπασμα με το σωστό τύπο

των λέξεων που δίνονται (μία περισσεύει).

αστείο κοροϊδία χλεύη γέλιο σάτιρα

267

Η παρωδία είναι κατ’ εξοχήν μέθοδος .................................

και ..................................... . Στόχος της είναι να προκαλέσει

το/τη(ν) ................................... εις βάρος του σατιριζόμενου και, σπανιότερα,

να γελοιοποιήσει τον σατιριζόμενο σε σημείο που να τον κάνει να πέσει στα

μάτια του κοινού. Το/Η ............................... στην παρωδία γεννιέται από την

παράθεση και συνύπαρξη μέσα στα ίδια συμφραζόμενα δύο διαφορετικών,

συχνά αντιθετικών, επιπέδων ύφους, π.χ. του υψηλού με το καθημερινό ή και

χυδαίο.Γ. Σηφάκης, Προβλήματα μετάφρασης του Αριστοφάνη. Στιγμή, Αθήνα 1985, σ. 22.

10.3.3. Α) Σημειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο, να δείξετε ποια από τις

ακόλουθες παροιμίες εκφράζει7 :

1. διάθεση χαριτολογίας

α) Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. β) Μπρος τα κάλλη τι ’ναι ο πόνος. γ) Άναβε το λύχνο σου προτού να σ’ εύρει η νύχτα. δ) Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα.

2. κακεντρεχή σχολιασμό

α) Όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και μικρό καλάθι. β) Ο κόσμος το ’χει τούμπανο και συ κρυφό καμάρι. γ) Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας. δ) Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.

3. καγχασμό σε βάρος προσώπου

α) Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται. β) Κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει. γ) Από δήμαρχος κλητήρας. δ) Πέτρα που κυλάει χόρτο δε μαζεύει.

7 Απαντήσεις: 1β, 2β, 3γ, 4β, 5α.

268

4. εμπαιγμό σε βάρος προσώπου

α) Όποιος έχει πολύ πιπέρι, βάζει και στα λάχανα. β) Ο χωριάτης κι αν πλουτίσει, το τσαρούχι δεν τ’ αφήνει. γ) Αν τους γονείς σου δεν τιμάς, ποιος θα τιμήσει εσένα; δ) Μην τάξεις τ’ άγιου κερί και του παιδιού κουλούρι.

5. σαρκασμό

α) Άρπαξε να φας και κλέψε να ’ χεις. β) Κάθε θάμα τρεις ημέρες και το μεγάλο τέσσερις. γ) Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο. δ) Μαζί μιλούν, χώρια καταλαβαίνουν.

Β) Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.


10.4.1. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε τις

επιλογές σας8.

1. Ποια από τις ακόλουθες φράσεις αποτελεί λογοπαίγνιο;

α) -Τι κάνεις Γιάννη; -Κουκιά σπέρνω. β) Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ’ τον ήλιο ξεξασπρότερη. γ) Ο φούρναρης ζυμώνει και η μοναχή ζει μόνη. δ) Ψηλός ψηλός καλόγερος και πίττα το κεφάλι.

2. Ποια από τα ακόλουθα έργα είναι παρωδία;

α) Η «Αληθινή ιστορία» του Λουκιανού. β) Ο μύθος του Αισώπου «Η Αλεπού και ο κόρακας». γ) Η «Βατραχομυομαχία». δ) Ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες.

3. Ποια είναι η κύρια πρόθεση εκείνου που διακωμωδεί ένα πρόσωπο, μια

κατάσταση, μια συμπεριφορά;

8 Απαντήσεις: 1γ, 2γ, 3β.

269

α) να δημοσιοποιήσει αδυναμίες, β) να γελοιοποιήσει, γ) να καυτηριάσει κακές συνήθειες, δ) να υπερτονίσει αρνητικές συνέπειες.

10.4.2. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείμενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις

που ακολουθούν.

Α Απρόβλεπτο! Κωμικό! Πραγματικό! Ένα ακόμη θεατρικό ανέκδοτο. Συνέβη

προχθές στο Πειραματικό Θέατρο της Αθήνας της Μαριέτας Ριάλδη, όπου

παίζεται ο «Ματωμένος γάμος». Βράδυ λοιπόν προχωρημένο, η παράσταση

έχει αρχίσει εδώ και 20 λεπτά. Είναι η στιγμή που η Μαριέτα Ριάλδη λέει στην

υποτιθέμενη γειτόνισσα που μπαίνει στη σκηνή «καλώς τηνε». Ακριβώς την

ίδια στιγμή μπαίνει στην αίθουσα μια καθυστερημένη θεατής, που ακούγοντας

το «καλώς τηνε» αρχίζει ακαριαία να δικαιολογείται. Με συγχωρείτε, είχε

μποτιλιάρισμα, δεν έβρισκα και πάρκινγκ... Κενό αμηχανίας και μετά γέλια

από κοινό και ηθοποιούς.Από τον ημερήσιο τύπο

Β -Δεν θέλω να μου πεις πάλι την ιστορία της Μαρίας, θέλω να μου γνωρίσεις

επιτέλους τη Μαρία της ιστορίας.

270

Γ Πέμπτη

Δυνατός βομβαρδισμός του Λονδίνου χτες. Σήμερα το πρωί ατμόσφαιρα

ανησυχίας στους δημοσιογράφους. Ένας παλαίμαχος ανταποκριτής (...)

γύρεψε να μάθει, λέει, τις λεπτομέρειες του βομβαρδισμού από δύο Άγγλους

της πρεσβείας. Το σπουδαίο νέο, του αποκρίθηκαν, είναι τούτο: Οι Γερμανοί

αξιωματικοί του στρατού που μπήκε στη Ρουμανία γέμισαν ένα μεγάλο

ξενοδοχείο του Βουκουρεστίου. Οι μπότες που έβγαλαν έξω από τις κάμαρές

τους για να τις γυαλίσουν, ήταν όλες ίδιες. Οι υπηρέτες φυσικά τις μπέρδεψαν.

Φανταστείτε τι έγινε το άλλο πρωί.Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1984, σσ. 255-257.

Δ Τι να πω κύριε πρόεδρε. Εγώ, της πιάτσας είμαι, πλην όμως άνθρωπος ουχί

πονηρός, τουτέστιν λέω πάντα το πρεπούμενο. Το παλικαράκι, να πούμε,

πάντα με επιταγές φίνες με πλέρωνε, ουδόλως πως καθυστερούσε τας

υποχρεώσεις του.

Ε Η κυρία με σήκωσε προχτές στον πίνακα. (...) Μετά, λέει, να λύσω το

πρόβλημα με τα δύο αυτοκίνητα που ξεκίνησαν την ίδια στιγμή, το ένα από την

Αθήνα και το άλλο από τις Σέρρες με εξήντα χιλιόμετρα το ένα και εβδομήντα

το άλλο και το ένα πήγαινε και το άλλο ερχόταν και έπρεπε να βρω πού θα

συναντηθούν κι ο Μωϋσής που είδε ότι δεν ήξερα, φώναξε στην Αμαλιάδα και

τα παιδιά γελάσανε, αλλά άμα σήκωνε εκείνα, δε θα γελούσανε και θα γελούσα

εγώ.Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι. Γνώση, Αθήνα 1990, σ. 38.

ΣΤ Μια μέρα είδαμε σπίτι μας ένα ποντίκι. Περαστικό θα ήτανε ή λάθος πόρτα

βρήκε ανοιχτή. Η μητέρα μου σχεδόν κολακεύτηκε, το καμάρωσε. Ποντίκια,

μόνο σε σπίτια πλουσίων έμπαιναν. Προπολεμικώς είχαμε και μεις κάμποσα,

παρότι, ποντίκι σπίτι μας η μητέρα μου το είχε σχεδόν για ατιμία, ήταν πολύ

της καθαριότητος γυναίκα. Είχαμε πάντοτε φάκα, στο δόκανο ψωμάκι

τηγανισμένο στο λάδι. Με την κατάρρευση του αλβανικού, δεν ξαναείδε

ψωμάκι η φάκα.Π. Μάτεσις, Η μητέρα του σκύλου. Καστανιώτης, Αθήνα 1995, σ. 88.

271

Ζ ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Την ξέρεις την κυρία;

ΝΕΥΡΙΚΟΣ: Όχι κύριε πρόεδρε.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Τότε λοιπόν; Πώς σου ήρθε να δώσεις ένα χαστούκι σε μια

κυρία, που ούτε την ξέρεις, ούτε την είχες δει άλλη φορά; (...) Λέγε πως έγινε

το επεισόδιο.

ΝΕΥΡΙΚΟΣ: Μάλιστα κύριε πρόεδρε. Είμαστε μέσα στο τραμ. Εγώ εδώ, αυτή

εκεί. Καθόμουν απέναντί της, καθόταν απέναντί μου. Ακούστε τώρα. Έρχεται

ο εισπράκτωρ, της ζητά το εισιτήριο. Ανοίγει τη μεγάλη τσάντα, βγάζει το

μικρό τσαντάκι, κλείνει τη μεγάλη τσάντα ανοίγει το μικρό τσαντάκι, βγάζει τα

λεπτά, κλείνει το μικρό τσαντάκι, ανοίγει τη μεγάλη τσάντα, βάζει μέσα το

μικρό τσαντάκι, κλείνει τη μεγάλη τσάντα, δίνει τα λεπτά στον εισπράκτορα.Δ. Ψαθάς, Ο νευρικός κύριος. Μαρή, Αθήνα χ.χ., σσ. 64-65.

Σε ποιο από τα παραπάνω αποσπάσματα γελούμε, επειδή:

1. βλέπουμε ένα σφάλμα, μια αδεξιότητα, ένα λάθος (γέλιο ανωτερότητας);

.................

2. κάτι μας προκαλεί έκπληξη; ..................

3. συμβαίνει μια παρεξήγηση, μια σύγχυση της ταυτότητας δύο

προσώπων; .................

4. έχουμε αντιστροφή των όρων; .................

5. έχουμε μεταφορά σε ύφος που δεν ταιριάζει στον ομιλητή και μάλιστα

υπερβολή (από το ταπεινό στο υψηλό); .................

6. επαναλαμβάνεται ένας λόγος, ή μια κίνηση; ..................

(Ένα από τα αποσπάσματα περισσεύει)


272

ΣΥΝΟΧΗ


Η χρήση των μηχανισμών συνοχής εξαρτάται από την επικοινωνιακή

περίσταση, το είδος του κειμένου, καθώς και από τις προθέσεις και το ύφος του

συντάκτη του. Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, να συνθέσετε:

α) Έναν κανονισμό λειτουργίας του σχολείου, για να αναρτηθεί σε περίοπτα

σημεία των σχολικών αιθουσών, με οικονομία στις αρθρωτικές λέξεις και

φράσεις,

β) Ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεων) όπου παρουσιάζετε, σε συζήτηση με

απαιτητικούς συνομιλητές, την άποψή σας για την τάση των γονέων να

συνοδεύουν τα παιδιά τους (στο ωδείο, στις βραδινές εξόδους κτλ). Να

προσέξετε ιδιαίτερα τις συνδετικές, μεταβατικές και επεξηγηματικές λέξεις

και φράσεις.

γ) Ένα κείμενο, για να αναγραφεί σε χαρτόνι και να αναρτηθεί σε αίθουσα του

σχολείου στην οποία φιλοξενείται μία εκδήλωση για το περιβάλλον, όπου

χρησιμοποιείτε επαναλήψεις λέξεων, για να προσδώσετε έμφαση στα

γραφόμενα (π.χ. «Αν δεν σταματήσουμε τώρα την αποψίλωση των δασών,

αν δεν ..., αν δεν ..., αν δεν ..., τότε ...»).


11.2.1. Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας σάς φέρνει ένα κείμενό του για να του

πείτε τη γνώμη σας ή και να το διορθώσετε. Το κείμενο αποτελεί τμήμα μιας

συνθετικής εργασίας, με ζητούμενο την επίδραση των αρχαίων ελληνικών

μύθων στα σύγχρονα πνευματικά και καλλιτεχνικά έργα. Εσείς βρίσκετε ότι το

κείμενο υστερεί ως προς τις συνδετικές και μεταβατικές λέξεις και φράσεις, τα

αναφορικά στοιχεία και γενικά ως προς τους μηχανισμούς συνοχής. Πώς θα

διαμορφωθεί το παρακάτω κείμενο μετά από τις δικές σας υποδείξεις;

Τις προάλλες είδα μία ταινία που μου έκανε εντύπωση. Ο τίτλος της είναι

«Ωραία μου κυρία». Έχει κοινά σημεία με το μύθο του Πυγμαλίωνα.

Ήταν ένας γλύπτης από την Κύπρο. Ερωτεύτηκε ένα άγαλμα που κατασκεύασε

και παρίστανε τη θεά Αφροδίτη. Αυτή τον λυπήθηκε, έδωσε πνοή στο άγαλμα.

273

Αυτός έζησε μαζί της. Απέκτησε ένα γιο, τον Πάφο. Έγινε ο επώνυμος ήρωας της

Πάφου.

Στην ταινία, τη θέση του Πυγμαλίωνα έχει ένας Άγγλος καθηγητής της

φωνολογίας. Περιφέρεται στις συνοικίες της πόλης του. Καταγράφει σ’ ένα

σημειωματάριο την προφορά διαφόρων ανθρώπων, κυρίως λαϊκών. Ένα βράδυ

βροχερό, έξω από την Όπερα, άκουσε μια ανθοπώλιδα, την Ελίζα, να διαφημίζει

τα λουλούδια της. Ενδιαφέρθηκε για την προφορά της. Τη γνώρισε και την πήρε

στο σπίτι του. Έβαλε στοίχημα μ’ έναν φίλο και συνάδελφό του ότι σε λίγο καιρό

θα μπορούσε να την εκπαιδεύσει να μιλάει, όπως μία μορφωμένη κυρία της

«ανώτερης» κοινωνίας. Θα έκανε το πείραμα να την παρουσιάσει σε μια δεξίωση,

χωρίς κανείς να καταλάβει ότι δεν προέρχεται από τον κύκλο τους. Πέτυχε και

κέρδισε το στοίχημα. Ήταν το δημιούργημά του. Την αγάπησε και αυτή επίσης.

Παντρεύτηκαν και όλα τελείωσαν σχεδόν σαν παραμύθι.

11.2.2. Είστε ο διευθυντής συντάξεως του περιοδικού του σχολείου σας. Το

επόμενο φύλλο της είναι αφιερωμένο στο περιβάλλον. Ένας συμμαθητής σας

έφερε τα παρακάτω κείμενα. Κρίνετε ότι το κείμενο Α πρέπει να είναι πιο

εμφατικό και γι’ αυτό θα πρέπει να περιέχει επαναλήψεις και συνώνυμα.

Αντιθέτως, θεωρείτε ότι στο κείμενο Β οι επαναλήψεις και τα συνώνυμα είναι

κουραστικά και πρέπει να αντικατασταθούν με αναφορικά και ελλείψεις. Να

διαμορφώσετε αναλόγως αυτά τα κείμενα.

Α Η ρύπανση του εδάφους δεν προκαλείται μόνο από τα πλαστικά που δε

διασπώνται, αλλά και τα φυτοφάρμακα. Αυτά πάλι δε ρυπαίνουν απλώς, αλλά

μπορούν να διαταράξουν ένα οικοσύστημα. Καλλιέργειες στο Βόρνεο

ραντίστηκαν πριν από μερικά χρόνια για να εξοντωθούν τα κουνούπια. Μερικά

από αυτά φαγώθηκαν από σαύρες, ενώ ήταν ακόμη ζωντανά. Αυτές έγιναν πιο

δυσκίνητες, λόγω του φαρμάκου, και διευκολύνθηκαν οι γάτες να τις πιάσουν

και να τις φάνε. Το φάρμακο που είχαν σκότωσαν τις γάτες. Λιγότερες γάτες,

περισσότερα ποντίκια. Αυτά μετέφεραν ασθένειες σε ανθρώπους και ζώα. Δεν

υπήρχαν πολλές σαύρες και ο αριθμός των κουνουπιών μεγάλωσε.

Κατέστρεψαν τις καλλιέργειες τις οποίες τα φυτοφάρμακα υποτίθεται ότι

προστάτευσαν.

274

Β Τα φυτοφάρμακα των καλλιεργειών παρασύρονται μερικές φορές από τη

βροχή. Οι χημικές ουσίες οι οποίες περιέχονται σ’ αυτό είδος φαρμάκων,

δηλαδή στα φυτοφάρμακα μολύνουν τα ποτάμια. Από την άλλη πλευρά, τα

ποτάμια μολύνονται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από τους υπονόμους των

πόλεων και τα βιομηχανικά απόβλητα. Το νερό από το μπάνιο, τις τουαλέτες

και τις κουζίνες περιέχει χημικές ουσίες. Αυτό το νερό από το μπάνιο, τις

τουαλέτες και τις κουζίνες διοχετεύεται στα παραπλήσια ποτάμια, λίμνες και

θάλασσες. Χιλιάδες βιομηχανιών αδειάζουν τόνους πετρελαίου, μεταλλικών

αποβλήτων και χημικών ουσιών στα ποτάμια. Τότε, το νερό αυτών των

ποταμών με το πετρέλαιο, τα απόβλητα και τις χημικές ουσίες δεν είναι μόνο

ακατάλληλο για να το πιούμε, αλλά είναι και θανατηφόρο για πολλές μορφές

μικροσκοπικών ζώων και φυτών, δηλαδή μικροοργανισμών. Ορισμένοι από

τους μικροοργανισμούς που επιπλέουν στον ωκεανό παράγουν περισσότερο

από το μισό οξυγόνο που μας επιτρέπει να αναπνέουμε. Έτσι, σκοτώνοντας

αυτούς τους μικροοργανισμούς των ωκεανών με το πετρέλαιο, τα μεταλλικά

απόβλητα και τις χημικές ουσίες των ποταμών που εκβάλλουν στους

ωκεανούς, σκοτώνουμε και τα φυτά της ξηράς και, τελικά, και το ίδιο το

ανθρώπινο είδος.

11.2.3. Βρίσκεστε στο Λονδίνο για ολιγοήμερες διακοπές. Ένα μέλος της

παρέας σας στέλνει μία επιστολή στην οικογένειά του στην Ελλάδα. Γράφει το

κείμενο πρώτα στο πρόχειρο και μετά το μεταφέρει σε ένα ωραίο χαρτί

αλληλογραφίας. Κατά την αντιγραφή, προσθέτει μερικές λέξεις και φράσεις και

επιφέρει και μικρές αλλαγές.

α) Αφού διαβάσετε τα δύο κείμενα, να επισημάνετε και να εξηγήσετε αυτές τις

προσθήκες και αλλαγές.

β) Ποια από τα δύο κείμενα προτιμάτε και γιατί;

Α (Στο πρόχειρο)

Αγαπημένοι μου μαμά και μπαμπά,

275

το Λονδίνο είναι ανεξάντλητο. Πήγαμε για ψώνια, εκεί όπου πηγαίνουν συνήθως

οι επισκέπτες. Είδαμε πολλές και ενδιαφέρουσες αντίκες. Ακριβές οι

περισσότερες, απλώς τις θαυμάσαμε. Μπήκαμε και σ’ ένα τεράστιο κατάστημα,

«Χάροντς» το λένε. Βρίσκεις από καρφίτσες μέχρι πιάνα. Ξοδέψαμε σχεδόν μια

ημέρα. Το συνάλλαγμά μας δεν άντεχε σπουδαίες αγορές. Ξεπεράσαμε την

επιθυμία μας για βιτρίνες και στραφήκαμε προς ... πνευματικότερες αναζητήσεις.

Το Βρετανικό Μουσείο μας απασχόλησε δύο μέρες και λίγες ήταν. Πινακοθήκη,

πλανητάριο, μουσείο κέρινων ομοιωμάτων, καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου,

μουσείο επιστημών. Επιδοθήκαμε και σε περιηγήσεις. Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ,

πύργος του Λονδίνου, ζωολογικός κήπος. Χτες δεν άντεχα να περπατήσω άλλο.

Στρογγυλοκαθίσαμε σ’ ένα θέατρο και απολαύσαμε ένα μιούζικαλ. Θα πάμε

βόλτα με καραβάκι στον Τάμεση και εκδρομή με τρένο σε δύο πολύ παλιές πόλεις,

την Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ.

Περισσότερα θα πούμε από κοντά.

Σας φιλώ.

Β (Στο χαρτί αλληλογραφίας)

Αγαπημένοι μου μπαμπά και μαμά,

το Λονδίνο είναι μια πόλη που δεν την εξαντλεί κανείς τόσο εύκολα. Ή μάλλον

είναι ανεξάντλητη. Ας πάρω, όμως, τα πράγματα με τη σειρά. Κατ’ αρχάς πήγαμε

για ψώνια, εκεί όπου πηγαίνουν συνήθως οι επισκέπτες. Εκτός των άλλων, είδαμε

και αντίκες, μόνο που ήταν ακριβές και απλώς τις θαυμάσαμε. Τη δεύτερη μέρα

μπήκαμε σ’ ένα τεράστιο κατάστημα που λέγεται «Χάροντς» και όπου βρίσκεις

από καρφίτσες μέχρι πιάνα. Εκεί, ξοδέψαμε σχεδόν μία μέρα. Βέβαια, το

συνάλλαγμά μας δεν άντεχε σπουδαίες αγορές. Άλλωστε, ξεπεράσαμε την επιθυμία

για βιτρίνες και έτσι στραφήκαμε προς ... πνευματικότερες αναζητήσεις. Πιο

συγκεκριμένα, το Βρετανικό Μουσείο μας απασχόλησε δύο ημέρες και λίγες

ήτανε. Τις επόμενες δύο ημέρες, πινακοθήκη, πλανητάριο, μουσείο κέρινων

ομοιωμάτων, καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου, μουσείο επιστημών. Στη

συνέχεια, επιδοθήκαμε σε περιηγήσεις: ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, πύργος του

Λονδίνου, ζωολογικός κήπος. Βέβαια, μετά από όλα αυτά, χθες δεν άντεχα να

περπατήσω άλλο. Έτσι, στρογγυλοκαθίσαμε σ’ ένα θέατρο και απολαύσαμε ένα

μιούζικαλ. Πάντως, τις ημέρες που απομένουν, θα πάμε βόλτα με το καραβάκι

276

στον Τάμεση, καθώς και εκδρομή σε δύο παλιές πόλεις, την Οξφόρδη και το

Κέιμπριτζ.

Περισσότερα θα πούμε από κοντά.

Σας φιλώ.

11.2.4. Στο μάθημα της γλώσσας σας έχει ζητηθεί να συνθέσετε ένα κείμενο

σχετικά με μια πρόσφατη επιστημονική εξέλιξη. Εσείς παρακολουθείτε μία

συναφή εκπομπή στην τηλεόραση και κρατάτε τις παρακάτω σημειώσεις. Να

συμπληρώσετε, όπου χρειάζεται, και να αρθρώσετε τις ασύνδετες προτάσεις και

περιόδους, ώστε να αποτελέσουν συνεχές κείμενο.

α) Μικροχειρουργική -πάντοτε χρονοβόρα και κουραστική.

β) Εγχείρηση στο Μάντσεστερ για συγκόλληση αποκομμένου χεριού διήρκεσε

19 ώρες -μάλλον ρεκόρ.

γ) Μεγάλη πρόοδος σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια.

δ) Η ένωση αρτηριών και αγγείων διαμέτρου μισού χιλιοστού διευκολύνθηκε με

την τελειοποίηση μικροσκοπίου με δύο ή τρεις κεφαλές - επιτρέπει σε

αντίστοιχους χειρουργούς να εργάζονται ταυτοχρόνως.

ε) Βελτιώθηκαν τα συρραπτικά υλικά - παρασκευάστηκαν πιο αποτελεσματικά

φάρμακα.

στ) Βελτιώθηκαν οι τεχνικές αναισθησίας (σημαντικό, όταν ο ασθενής πρέπει να

είναι ναρκωμένος για 19 ώρες).

ζ) Ενισχύθηκε η ψυχοθεραπεία για ψυχολογική στήριξη του ασθενούς.

η) Αξίζουν τον κόπο;

θ) Ένας χειρουργός επιφυλάσσεται: Δεν είναι πολύ πιθανό ότι ένας ασθενής θα

ανακτήσει πλήρως την αίσθηση της αφής -να ξεχωρίζει τη διαφορά ανάμεσα

σ’ ένα νόμισμα κι ένα συνδετήρα χαρτιών.

ι) Άλλος υποστηρίζει: Ένα επανασυνδεδεμένο μέλος είναι προτιμότερο από ένα

τεχνητό.


11.3.1. Οι ακόλουθες προτάσεις και περίοδοι συναποτελούν το κείμενο μιας

επιστολής, αλλά είναι ανακατεμένες. Βασιζόμενοι κυρίως στις υπογραμμισμένες

277

λέξεις και φράσεις, να αποκαταστήσετε τη σωστή σειρά σημειώνοντας τον

αύξοντα αριθμό στα πλαίσια που προηγούνται.

α) Και τότε ήταν που συνειδητοποιήσαμε τους ήχους της φύσης και κυρίως

το κύμα που έσκαγε απαλά.

β) Τη θυμάσαι; Κάτω από το βενετσιάνικο κάστρο.

γ) Αυτά προς το παρόν, περισσότερα ελπίζω να πούμε διά ζώσης στις

διακοπές.

δ) Δηλαδή η ζωή κυλά με τον κανονικό ρυθμό της και δεν συμβαίνουν

εξαιρετικά γεγονότα.

ε) Όπως φαντάζεσαι, στην αρχή κάναμε πολύ θόρυβο, αστεία, φωνές,

κυνηγητά.

στ) Ή μάλλον, μέχρι νωρίς το πρωί.

ζ) Πραγματικά, ήταν η σειρά μου να σου γράψω, όπως παρατηρείς, αλλά

δεν έχω πολλά νέα τον τελευταίο καιρό.

η) Στο τέλος, μαζέψαμε τα σκουπίδια, τα φορτώσαμε μαζί με τα άλλα

πράγματα στο αυτοκίνητο και επιστρέψαμε στις βάσεις μας.

θ) Κι έτσι, φορτώσαμε στα αυτοκίνητα τα φαγητά, τα γλυκά, καρέκλες,

τραπεζάκια και τα συναφή, μέχρι και φαναράκια είχε προβλέψει -αυτά τα

κινέζικα με το κερί.

ι) Αντί για το συνηθισμένο πάρτι στο σπίτι πρότεινε να μεταφερθούμε σ’

εκείνη την παραλία που πηγαίνουμε, όταν θέλουμε να αποφύγουμε την

πολυκοσμία.

ια) Στη συνέχεια, φυσικά, ταράξαμε πάλι της νύχτας τη σιγαλιά, ανάψαμε

μια φωτιά, γιατί έκανε και ψύχρα και τραγουδήσαμε μέχρι αργά.

ιβ) Εκτός από αυτά, έφερα κι εγώ μια λάμπα θυέλλης κι ο Νίκος μια

πετρελαίου, της γιαγιάς του.

ιγ) Ευχαριστώ πολύ για την επιστολή σου, που έλαβα σήμερα.

ιδ) Αλλά μόλις αρχίσαμε να τρώμε, η φασαρία σταμάτησε.

ιε) Επιπλέον, ο Γιώργος έφερε την κιθάρα του και ο Πέτρος τη φυσαρμόνικα.

ιστ) Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, η Μαρία είχε γενέθλια.

ιζ) Ευτυχώς, το φεγγάρι ήταν φωτεινό και μπορέσαμε να τακτοποιήσουμε

όλον αυτόν τον εξοπλισμό στην αμμουδιά.

278

ιη) Αν, βέβαια, εξαιρέσω ότι το περασμένο Σάββατο περάσαμε μια ωραία

βραδιά.

11.3.2. Να συνδέσετε καθένα από τα ακόλουθα ζεύγη προτάσεων, έτσι ώστε να

γίνει σαφέστερη η νοηματική σχέση ανάμεσα στις προτάσεις κάθε ζεύγους. Οι

συνδετικές και μεταβατικές λέξεις και φράσεις που θα χρησιμοποιήσετε μπορεί

να δηλώνουν επεξήγηση, αντίθεση, πρόσθεση, συμπέρασμα, μετάβαση ή

χρονική σχέση.

1. α) Ο εξάδελφός μου ανήκει στους «γιατρούς χωρίς σύνορα».

β) Συμμετέχει σε αποστολές σε χώρες της Αφρικής, όπου εμβολιάζει παιδιά

και περιθάλπει αρρώστους.

2. α) Βρήκα μια δουλειά σε μια εταιρεία που εμπορεύεται είδη κιγκαλερίας.

β) Βίδες, πρίζες, διακόπτες, πόμολα.

3. α) Ο μισθός και οι συνθήκες είναι καλές.

β) Το γραφείο απέχει από το σπίτι μου μόνο δέκα λεπτά με τα πόδια.

4. α) Αυτά τα ζητήματα είναι δύσκολο να τα χειριστεί κανείς μέσω επιστολών.

β) Είναι καλύτερα να έχουμε μια συνάντηση.

5. α) Αρκετοί παράγοντες συνέτειναν στην απόφασή μου ν’ ακολουθήσω το ε-

πάγγελμα του πατέρα μου.

β) Θα έχω σίγουρη πελατεία.

6. α) Μετά από το περσινό δυστύχημα, το δημοτικό συμβούλιο υποσχέθηκε να

πεζοδρομήσει τους δρόμους γύρω από το σχολείο.

β) Τίποτε δεν έγινε μέχρι σήμερα.

7. α) Η ταινία μου άρεσε στο σύνολό της.

β) Οι σκηνές στην έρημο ήταν τραβηγμένες σε στούντιο, πράγμα που

μειώνει την ποιότητα της παραγωγής.

8. α) Τα κείμενα του βιβλίου δεν είναι αξιόλογα.

β) Οι ζωγραφιές είναι εκπληκτικές.

9. α) Η ορχήστρα ήταν υπέροχη. Πολλά όργανα και εξαίρετοι σολίστες.

β) Η αίθουσα συναυλιών είναι υψηλών προδιαγραφών.

10. α) Πολλές ασθένειες έχουν καταπολεμηθεί οριστικά.

β) Υπάρχει πλέον αποτελεσματικό εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας.

279

11. α) Κύριε διευθυντά, δε συνηθίζω να γράφω επιστολές διαμαρτυρίας.

β) Αυτή τη φορά νομίζω ότι δεν πρέπει να σιωπήσω.

12. α) Μόνο ένα μέταλλο παραμένει υγρό σε θερμοκρασία δωματίου.

β) Ο υδράργυρος.

13. α) Οι δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών μου θυμίζουν μερικά

Παραμύθια.

β) Το λυχνάρι του Αλαντίν με το τζίνι που πραγματοποιεί όλες τις επιθυμίες

του.

14. α) Η τεχνολογία έχει επιτύχει μείωση του θορύβου που παράγουν οι

κινητήρες των αυτοκινήτων και πολλά μηχανήματα.

β) Ο μέσος αστός εκτίθεται σε όλο και περισσότερους θορύβους.

15. α) Έχει παραχθεί βιοδιασπώμενο πλαστικό που αποσυντίθεται στο έδαφος,

όπως τα φυσικά υλικά.

β) Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή οικοδομών και

οχημάτων, επειδή δεν είναι ανθεκτικό.

16. α) Πηγαίνοντας στην εκδήλωση πίστευα ότι θα βαρεθώ.

β) Ήταν μια καταπληκτική βραδιά.

17. α) Ο καιρός ήταν βροχερός και έκανε κρύο.

β) Περάσαμε ωραία στην εκδρομή.

18. α) Δεν πιστεύω σε προλήψεις.

β) Στη Ρώμη, στο σιντριβάνι που ρίχνουν κέρματα και λένε νοερά ευχές,

έκανα κι εγώ το ίδιο.

19. α) Οι φάλαινες και τα δελφίνια αποτελούν συχνά «παρεμπίπτον αλίευμα»

της αλιείας με παρασυρόμενα αφρόδιχτα.

β) Αυτά τα κήτη ψαρεύονται κατά λάθος μαζί με τα άλλα ψάρια που

αποτελούν και το στόχο της αλιείας.

20. α) Είχα πάρα πολλές υποχρεώσεις το Σαββατοκύριακο.

β) Δεν πήγα στο γυμναστήριο, για να προετοιμαστώ καλύτερα για τις

εξετάσεις του πιάνου.

11.3.3. Στο παρακάτω άρθρο σχετικά με τους κινδύνους από την πυρηνική

ενέργεια λείπουν ορισμένες συνδετικές λέξεις και φράσεις. Να τις

280

συμπληρώσετε έτσι, ώστε να γίνει πιο κατανοητή η νοηματική ροή του

κειμένου.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη κινδύνων συνδεόμενα με τη χρήση των

πυρηνικών αντιδραστήρων. ....................................... (1). Το ραδιενεργό υλικό

πρέπει να ταξιδέψει από τον τόπο κατασκευής στον πυρηνικό

σταθμό. ................................................ (2) οι ίδιοι οι πυρηνικοί σταθμοί είναι

γερά κατασκευασμένοι και μονωμένοι, τα φορτηγά που χρησιμοποιούνται για

τη μεταφορά του υλικού δεν είναι. Δυστυχώς, μόνο με δύο τρόπους μπορεί να

γίνει η μεταφορά, ................................. (3) οδικώς και σιδηροδρομικώς. Και οι

δύο αυτοί τρόποι φέρνουν τα υλικά που μεταφέρονται κοντά στο

κοινό ............................................. (4) οι διαδρομές είναι σχεδιασμένες ώστε να

διέρχονται κοντά σε ή ............................. (5) μέσα από πυκνοκατοικημένες

περιοχές.

................................ (6) υπάρχει το πρόβλημα των αποβλήτων. Όλοι οι

πυρηνικοί σταθμοί παράγουν απόβλητα, τα οποία στις περισσότερες

περιπτώσεις θα παραμείνουν ραδιενεργά για χιλιάδες χρόνια. Αυτά τα απόβλητα

είναι αδύνατον να απενεργοποιηθούν και ..................................... (7) πρέπει να

αποθηκευτούν με έναν από τους ευφυείς αλλά πολύπλοκους τρόπους που έχουν

επινοήσει οι επιστήμονες. ........................................ (8) να ταφούν στο έδαφος,

να τοποθετηθούν σε κατεστραμμένα ή άχρηστα ορυχεία ή να βυθιστούν στη

θάλασσα. ................................. (9) αυτές οι μέθοδοι δεν λύνουν το πρόβλημα·

απλώς το σκεπάζουν, .............................. (10) ένας σεισμός μπορεί να ανοίξει

τη δεξαμενή των αποβλήτων σαν καρυδότσουφλο.

........................................ (11) υπάρχει το πρόβλημα της κατά λάθος

έκθεσης σε ραδιενέργεια, λόγω διαρροής ή έκρηξης στον πυρηνικό σταθμό.

Όπως και με τους άλλους δύο κινδύνους, η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο

είναι μικρή και ........................................ (12) δεν δικαιολογεί σοβαρή ένσταση

για ένα πυρηνικό πρόγραμμα. ......................................... (13) μπορεί να συμβεί,

όπως θα σας διαβεβαιώσουν οι κάτοικοι του Τσερνομπίλ.

Αν τα δούμε ξεχωριστά και για μικρές χρονικές περιόδους, αυτά τα τρία είδη

κινδύνου δεν μας κάνουν να ανησυχούμε. .................................. (14) αν τα

281

θεωρήσουμε στο σύνολό τους και σε μεγάλες χρονικές

περιόδους, ........................ (15) η πιθανότητα καταστροφής είναι πολύ μεγάλη.

282


1. Συγγραφή ενός διηγήματος

Αυτή η εργασία μπορεί να προγραμματιστεί σε συνδυασμό με το μάθημα της

Λογοτεχνίας. Μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική. Αν, πάλι, είναι ομαδική,

κάθε παιδί μπορεί να αναλάβει να συγγράψει ένα ορισμένο τμήμα του

διηγήματος (π.χ. να το συνεχίσει από το σημείο που σταμάτησε ο

συμμαθητής του μέχρι ένα ορισμένο σημείο) ή να συνεννοηθεί για ολόκληρο

το διήγημα από κοινού με τα υπόλοιπα παιδιά.

Ο καθηγητής μπορεί να υποδείξει θεματικές περιοχές ή να αφήσει τους

μαθητές να τις αναζητήσουν. Μια τέτοια υπόδειξη θα μπορούσε να είναι ως

εξής: Παιδική ηλικία, σχολική ζωή, οικογενειακή ζωή, δραστηριότητα του

ελεύθερου χρόνου, φιλικές σχέσεις, διακοπές, συμμετοχή σε κοσμικό

γεγονός, αναπάντεχη ή και ανεπιθύμητη ή ευτυχής συνάντηση με

πρόσωπο/α, αναζήτηση ή και ανακάλυψη προσώπου, αντικειμένου,

ασχολίας, προγράμματος Η/Υ, συνάντηση με ένα βιβλίο, ή έργο τέχνης

(κινηματογραφική ταινία, θεατρική παράσταση, τραγούδι, μουσικό κομμάτι

ή μουσική συλλογή), περιπέτεια (σε εκδρομή ή στην πόλη, σε βουνό στη

θάλασσα κτλ).

Ο καθηγητής μπορεί να υποδείξει ή να αφήσει τους μαθητές να επιλέξουν τη

σχέση συγγραφέα-αφηγητή, τους αφηγηματικούς τρόπους, τον χειρισμό του

αφηγηματικού χρόνου, (φυσική χρονική σειρά, αναδρομική, πρόδρομη

αφήγηση, in media res, συστολή - διαστολή του χρόνου) το ύφος και το

είδος της εστίασης του κειμένου τους, τη χρήση, την έκταση και τη

λειτουργία των περιγραφών.

Επίσης, μπορεί να τους υποδείξει ένα διάγραμμα οργανωτικό του

περιεχομένου ή να αφήσει τους μαθητές να το επεξεργαστούν. Ένα τέτοιο

διάγραμμα θα μπορούσε να είναι ως εξής:

α) ΓΕΓΟΝΟΤΑ ή ΣΥΜΒΑΝΤΑ

β) τα οποία τοποθετούνται σε ΧΩΡΟ και σε ΧΡΟΝΟ,

γ) βρίσκονται σε ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ

δ) και υπάρχει σχέση ΑΙΤΙΑΣ και ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ μεταξύ τους.

283

ε) Μια σταθερή ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗ που διηγείται την ιστορία,

στ) μία συνεπής ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ,

ζ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ανθρώπων,

η) ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ / ΣΗΜΑΣΙΑ, δηλαδή τα γεγονότα επιλέγονται για να

αναδείξουν ένα στόχο ή μήνυμα,

θ) ΣΧΕΣΗ ανάμεσα στους χαρακτήρες και τα γεγονότα (θεματικές

ισοδυναμίες και αντιθέσεις),

ι) μια ΕΝΑΡΞΗ: κάτι συμβαίνει που αποτελεί εκκίνηση μιας ακολουθίας

συνδεομένων γεγονότων. Συχνά πρόκειται για μια διαταραχή ή έλλειψη.

ια) Μια ΚΑΤΑΛΗΞΗ: κάτι συμβαίνει που οδηγεί την ακολουθία των

συμβάντων σ’ ένα τέλος. Συνήθως αυτό είναι μια επανόρθωση ή εξέλιξη

(θετική ή αρνητική) κάποιου γεγονότος ή μιας κανονικότητας ή τάξης που

διασαλεύτηκε.

Γι’ αυτά τα διηγήματα μπορεί να διοργανωθεί διαγωνισμός με διάφορα

βραβεία και κριτική επιτροπή μέλη του συλλόγου των καθηγητών ή και

προσωπικότητες από τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Θα μπορούσαν, επίσης,

αυτά τα διηγήματα να εκδοθούν ή να (εκ)τυπωθούν απλώς και να

κυκλοφορήσουν σε στενότερο ή ευρύτερο κύκλο.

2. Η δεκαετία του ’60 στην Ελλάδα και τον κόσμο: το στίγμα και η

σημασία της

Αυτή η δεκαετία μπορεί να διερευνηθεί ως προς:

Τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα και τη συναφή πολιτική σκηνή.

Τα κοινωνικά φαινόμενα (π.χ. hippies-παιδιά των λουλουδιών, αντιπολεμικές

διαδηλώσεις, η γενιά του 1-1-4 στην Ελλάδα, το κίνημα του φεμινισμού, ο

Μάης του ’68).

Τα Γράμματα και οι τέχνες (π.χ. το Νόμπελ του Γ. Σεφέρη, οι Beatles, το

φεστιβάλ στο Woodstock, οι μεγάλοι Έλληνες συνθέτες, θεατρικές

παραστάσεις όπως η «Οδός ονείρων», η «Όμορφη πόλη»).

Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα (π.χ. προσεδάφιση ανθρώπων

στη Σελήνη).

Αντιλήψεις, τάσεις, μόδα.

284

(Αυτοί οι τομείς είναι, φυσικά, ενδεικτικοί και μπορούν να εξειδικευθούν ή και

να διαφοροποιηθούν.)

Ο καθηγητής μπορεί να αφήσει τα παιδιά να αναζητήσουν τις πηγές του

υλικού τους ή να τους υποδείξει ορισμένες, όπως είναι τα αρχεία των

εφημερίδων και των περιοδικών, το «Ιστορικό και μουσικό λεύκωμα» της

εφημερίδας «Καθημερινή», το αρχείο της Ε.Ρ.Τ., ή και συνεντεύξεις από

απλούς ή διάσημους ανθρώπους που βίωσαν τον χαρακτήρα αυτής της

εποχής.

Η εργασία μπορεί να οδηγήσει στην εκπόνηση ενός άλμπουμ ή στην έκδοση

ενός εικονογραφημένου πονήματος ή και σε μία εκδήλωση (στο σχολικό ή και

σε άλλο χώρο) με μουσικό πρόγραμμα ή και θεατρική παράσταση, έκθεση

φωτογραφιών, προβολή διαφανειών, αποσπάσματα από ραδιοφωνικές

εκπομπές, αφίσες, περιοδικά και, φυσικά, προφορικό και γραπτό σχολιασμό από

τα παιδιά.

285



ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ακόλουθο κείμενο έχει επιλεγεί λόγω του τρόπου που συνδυάζει την

περιγραφή με την αφήγηση. Είναι προφανές ότι είναι κατάλληλο για την

ενότητα «Περιγραφή κι αφήγηση». Βέβαια, οι περισσότερες ερωτήσεις (:1, 2, 3,

και 5) αναφέρονται σε προηγούμενες υποενότητες, όπως μπορεί να συμβαίνει

στο γλωσσικό μάθημα.


ΤΑΞΗ: .........................................................................................

ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................


ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

ΚΕΙΜΕΝΟ

Και πάω και βρίσκω το Γιώργο Θεοτοκά. Τότε ήταν που πήγα στο πολύ

εντυπωσιακό σπίτι του, στη Βασιλίσσης Σοφίας. Μπαίνω σ’ αυτό το τεράστιο

σπίτι, με υποδέχεται μια υπηρέτρια, οκτώ η ώρα το πρωί. Ήταν ένα τούρκικο

σπίτι. Ο Θεοτοκάς ήταν Πολίτης, νομίζω, κράταγε απ’ το Βυζάντιο. Παχιά χαλιά

παντού, σοφράδες, μαλακά μαξιλάρια, μπακίρια ... Η υπηρέτρια άφωνη με οδηγεί

μέσα από μεγάλα δωμάτια στο γραφείο του Θεοτοκά -αυτό ευρωπαϊκό, με βιβλία

ως το ταβάνι· ένα θεόρατο δωμάτιο, αριστούργημα. Ο Θεοτοκάς άφαντος βέβαια.

Φεύγει η υπηρέτρια και σε λίγο ξανάρχεται μ’ ένα δίσκο μπακιρένιο, όπου ήταν το

μπρίκι με τον καφέ, ένα φλιτζάνι, ένα ποτήρι με νερό κι ένα βάζο κρυστάλλινο με

γλυκό, που είχε γύρω του κρεμασμένα δώδεκα ασημένια κουταλάκια. Ευτυχώς

που η γιαγιά μου είχε ένα όμοιό του, αλλιώς δε θα ήξερα πώς να το

χρησιμοποιήσω. Παίρνεις το ποτήρι του νερού με το ένα χέρι, με το άλλο μια

κουταλιά γλυκό απ’ το βάζο, κρατώντας το ποτήρι κάτω απ’ το κουτάλι να μη σου

στάξει. Το τρως και μετά βάζεις το μεταχειρισμένο κουτάλι στο νερό.

Κι έφαγα το γλυκό μου, ήπια και τον καφέ και μόνο τότε ειδοποίησε η

υπηρέτρια ότι έχουν γίνει τα προκαταρτικά, ο κύριος Θεοτοκάς θα έρθει.Φ. Μπιούμπι, Έλλη Λαμπέτη: Η τελευταία παράσταση. Εξάντας, Αθήνα 1981, σ. 142.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

286

1. Τι είδους αφηγηματική πράξη είναι πιθανό να αποτελεί το παραπάνω

απόσπασμα και γιατί;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 4

2. Σε ποιες περιπτώσεις στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο συγγραφέας μπορεί να

ταυτίζεται με τον αφηγητή;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 4

3. Να βρείτε ένα τμήμα του κειμένου όπου ο χρόνος της αφήγησης είναι

μικρότερος από το χρόνο των γεγονότων και ένα άλλο όπου ο χρόνος της

αφήγησης είναι περίπου ίδιος με το χρόνο των γεγονότων.

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 4

4. Ποια είναι τα περιγραφικά μέρη της αφήγησης στο συγκεκριμένο

απόσπασμα; Τι εξυπηρετούν;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 4

5. Γιατί χρησιμοποιείται ενεστώτας για να περιγράψει ή να αφηγηθεί γεγονότα

του παρελθόντος; Πώς εξηγείτε τον μέλλοντα χρόνο του ρηματικού τύπου

«θα έρθει»;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 4


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

287

Αυτό το απόσπασμα έχει επιλεγεί, επειδή τα κωμικά του στοιχεία δεν είναι

ιδιαίτερα προφανή κι έτσι ο εντοπισμός τους δεν είναι υπερβολικά εύκολος.

Όπως και στο προηγούμενο κριτήριο, μόνο μία ερώτηση είναι συναφής με την

ενότητα του κωμικού.


ΤΑΞΗ: .........................................................................................

ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................


ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

ΚΕΙΜΕΝΟ

Την πρώτη μου μέρα στο σχολείο, η δασκάλα, κάποια δεσποινίς Σάμερ, μας

παρουσίασε ένα χαρτόνι-ρολόι για να μας μάθει την ώρα· κινούσε κατά

«μυστήριο» τρόπο τους δείκτες, καλώντας μας να λέμε δυνατά τις ώρες και τα

λεπτά. Εμένα το μόνο που μ’ ενδιέφερε ήταν το πώς έκανε τους δείκτες να

κινούνται. Κατάφερα να συρθώ ως το πλάι της και τότε την είδα να γυρίζει ένα

χερούλι πίσω από το δίσκο· στο τέλος του μαθήματος μ’ άφησε μάλιστα να το

γυρίσω μοναχός μου. Τελικά, όμως, χρειάστηκε να βάλω τη μητέρα μου να μου

μάθει την ώρα. Το ίδιο με διασκέδαζαν και τα υπέροχα γυαλιά της δεσποινίδας

Σάμερ, με την κοκκάλινη ταρταρούγα. Κανείς απ’ όσους ήξερα ως τότε δε φόραγε

γυαλιά. Άρχισα τότε να περπατώ αλλοιθωρίζοντας, θαρρείς και θα

στραβωνόμουνα σε λίγο, ωσότου η μητέρα μου, για να μην πέσω και φάω τα

μούτρα μου, κατάφερε να πείσει τον οφθαλμίατρο να μ’ εφοδιάσει μ’ ένα

αχρείαστο ζευγάρι γυαλιά, που τα φόρεσα μια βδομάδα και μετά τα έχασα στο

πάρκο.Α. Μίλλερ, Στη δίνη του χρόνου. Καστανιώτης, Αθήνα 1987, σ.21.

EΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ι. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε τις

επιλογές σας.

1. Η χρονική διαφορά ανάμεσα στο χρόνο της αφήγησης και στο χρόνο των γεγονότων είναια) λίγες ημέρες β) μερικοί μήνες

288

γ) έως πέντε χρόνια δ) περισσότερο από είκοσι χρόνια.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

2. Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από

α) ένα ημερολόγιο β) μία αυτοβιογραφία γ) ένα ιστορικό μυθιστόρημα δ) μία κατάθεση.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

3. Η λέξη «μυστήριο» είναι σε εισαγωγικά επειδή χρησιμοποιείται

α) από την οπτική γωνία του παιδιού β) από την οπτική γωνία του αφηγητή δ) από την οπτική γωνία της δασκάλας γ) με σημασία διαφορετική από τη συνηθισμένη.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

4. Αναδρομική αφήγηση έχουμε στην πρόταση

α) Τελικά, όμως, χρειάστηκε να βάλω τη μητέρα μου

να μου μάθει την ώρα. β) Κανείς απ’ όσους ήξερα ως τότε δε φόραγε γυαλιά. γ) Άρχισα να περπατώ αλλοιθωρίζοντας. δ) Και μετά τα έχασα στο πάρκο.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

Μονάδες 3 για κάθε υποερώτημα (1 για την επιλογή και 2 για τη δικαιολόγηση)

ΙΙ. Ποια σημεία του περιεχομένου θα μπορούσατε να βρείτε κωμικά και ποια

στοιχεία τους θα σας προκαλούσαν γέλιο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 8

Κριτήριο για ωριαία δοκιμασία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αυτό το κριτήριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αμέσως μετά από την εισαγωγή

στην υποενότητα της οπτικής γωνίας και τη συζήτηση περί της επιλογής των

λεπτομερειών. Η πρώτη ερώτηση ελέγχει την κατανόηση του κειμένου. Οι

ερωτήσεις 2, 3, 4, 5 και 6 εξετάζουν την ικανότητα αναγνώρισης στο κείμενο

στοιχείων του αφηγηματικού λόγου, όπως συζητήθηκαν ήδη στην πρώτη

289

υποενότητα (: Αφηγηματικό περιεχόμενο και αφηγηματική πράξη). Η τελευταία

ερώτηση, που αποτελεί και το δεύτερο μέρος των ερωτήσεων, είναι ερώτηση

παραγωγής κειμένου «που το θέμα του συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με το

κείμενο ή τα κείμενα για μελέτη» (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Συμπληρωματικές

οδηγίες για τη διδασκαλία και αξιολόγηση του μαθήματος Έκφραση-Έκθεση

της Α΄ τάξης Λυκείου, εγκύκλιος 16-12-97).


ΤΑΞΗ: .........................................................................................

ΤΜΗΜΑ: .....................................................................................


ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: .........................................................................

ΚΕΙΜΕΝΟ

(...) Και ξαφνικά παρουσιάστηκε η ανάμνηση. Αυτή η γεύση ήταν η γεύση του

μικρού κομματιού της μαντλέν που την Κυριακή το πρωί στο Κομπραί (τη μέρα

εκείνη δεν έβγαινα πριν απ’ την ώρα της λειτουργίας) μου πρόσφερε η θεία μου η

Λεονί, όταν πήγαινα να της πω καλημέρα στο δωμάτιό της, αφού πρώτα το

βουτούσε στο τσάι ή στο φλαμούρι της. Η όψη της μικρής μαντλέν δε μου ’χε

θυμίσει τίποτα πριν να τη γευτώ· ίσως γιατί, έχοντας δει συχνά από τότε μικρές

μαντλέν, χωρίς όμως να τις δοκιμάσω, πάνω στα ράφια των ζαχαροπλαστείων, η

εικόνα τους είχε εγκαταλείψει εκείνες τις μέρες του Κομπραί για να δεθεί μ’ άλλες

πιο πρόσφατες· ίσως γιατί απ’ αυτές τις αναμνήσεις τις εγκαταλειμμένες τόσον

καιρό έξω απ’ τη μνήμη, δεν επιζούσε τίποτα όλα είχαν διαλυθεί· οι μορφές- κι

αυτή ακόμα του μικρού κοχυλιού της ζαχαροπλαστικής, τόσο στρουμπουλά

αισθησιακού κάτω απ’ τις αυστηρές κι ευλαβικές πτυχές του- είχαν διαλυθεί ή,

κοιμισμένες, είχαν χάσει τη δύναμη της επέκτασης, που θα τους επέτρεπε να

ξαναδεθούν με τη συνείδηση. Όταν όμως από ένα μακρινό παρελθόν τίποτα δεν

επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες, πιο

φθαρτές, αλλά πιο μακρόβιες, πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές, η όσφρηση και

η γεύση ζουν για καιρό ακόμα, σαν τις ψυχές, για να θυμούνται, να περιμένουν,

να ελπίζουν, πάνω απ’ όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν, χωρίς να λυγίζουν, πάνω

στη μικρή σχεδόν άυλη σταγόνα τους, το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης.

290

Και μόλις αναγνώρισα τη γεύση του κομματιού της μαντλέν, βουτηγμένο στο

φλαμούρι, που μου ’δινε η θεία μου (μ’ όλο που δεν ήξερα ακόμα τότε και

μπόρεσα πολύ αργότερα ν’ ανακαλύψω γιατί η ανάμνηση αυτή μ’ έκαναν τόσο

ευτυχισμένο), αμέσως, το παλιό γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόμο, όπου βρισκόταν το

δωμάτιό της, ήρθε σα σκηνικό θεάτρου να στηθεί μπροστά στο εξοχικό σπιτάκι

που ’βλεπε στον κήπο και το ’χαν χτίσει για τους γονείς μου στο πίσω μέρος

(αυτήν την ξεκομμένη επιφάνεια, τη μόνη που είχα ξαναδεί ως τότε) και, μαζί με

το σπίτι, την πόλη, απ’ το πρωί ως το βράδυ και μ’ οποιοδήποτε καιρό, την

Πλατεία όπου μ’ έστελναν πριν απ’ το γεύμα, τους δρόμους όπου πήγαινα να

κάνω θελήματα, τα εξοχικά δρομάκια που παίρναμε όταν ο καιρός ήταν καλός.

Και σαν το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν σ’ ένα μπωλ

πορσελάνης γεμάτο νερό μικρά κομμάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μα που

μόλις βραχούν, τεντώνονται, στρίβουν, χρωματίζονται, διαφοροποιούνται,

γίνονται λουλούδια, σπίτια, πρόσωπα στέρεα και που τ’ αναγνωρίζεις, έτσι και

τώρα όλα τα λουλούδια του κήπου μας και του πάρκου του κυρίου Σουάν, και τα

νούφαρα της Βιβόν, κι οι καλοί άνθρωποι του χωριού και τα μικρά τους σπίτια,

κι η εκκλησία και όλο το Κομπραί και τα περίχωρά του, όλ’ αυτά που παίρνουν

μορφή και υλική υπόσταση, βγήκαν πόλη και κήποι, απ’ το φλιτζάνι μου με το

τσάι.Μ. Προυστ, Αναζητώντας το χαμένο χρόνο. Έκφραση-Έκθεση,

Α΄ τεύχος, σσ. 293-294.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε τις

επιλογές σας.

Ι. Η θεία Λεονί πρόσφερε τσάι στον αφηγητή

α) μία φορά, β) πολλές φορές, γ) την ώρα της λειτουργίας, δ) την ώρα της αφήγησης.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

291

ΙΙ. Η ανάμνηση του αφηγητή άρχισε

α) μόλις είδε τα γλυκά στο ζαχαροπλαστείο, β) όταν σκέφτηκε ότι από το παρελθόν τίποτε δεν επιζεί, γ) μόλις είδε το γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόμο, δ) μόλις δοκίμασε τη μαντλέν που είχε βουτήξει στο τσάι.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

ΙΙΙ. Ο αφηγητής αναφέρει το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες

α) για να διακόψει τη μονοτονία της αφήγησης, β) επειδή μοιάζει με τα παιδικά του παιχνίδια, γ) για να δείξει πόσο συγκεκριμένες είναι οι αναμνήσεις του, δ) για να δείξει πόσο του άρεσε το τσάι.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

ΙV. Οι αναμνήσεις του αφηγητή

α) είναι πολύ δυσάρεστες, β) είναι πολύ ευχάριστες, γ) έρχονται στο νου του πολύ συχνά, δ) είναι ακαθόριστες και συγκεχυμένες.

Δικαιολόγηση....................................................................................................

Μονάδες 4 (μία για κάθε υποερώτημα)

2. Ποιο είναι το αφηγηματικό περιεχόμενο; Τι είδος κειμένου μπορεί να έχουμε

εδώ και γιατί;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 2

3. Ποια είναι η σχέση του χρόνου του αφηγητή με το χρόνο των γεγονότων στο

κείμενο;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 2

292

4. Ποιο γεγονός από αυτά που αναφέρονται στο κείμενο έχει τη μικρότερη

χρονική διαφορά από το χρόνο της αφήγησης;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδα 1

5. Πού υπάρχουν αναδρομές στην αφήγηση; Τι εξυπηρετούν;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 2

6. Γιατί ο αφηγητής αναφέρει τόσες λεπτομέρειες σχετικά με το Κομπραί;

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδα 1

7. Τι είδους αντικείμενα μπορούν να μας ξυπνήσουν αναμνήσεις; Αφηγηθείτε

σε δύο παραγράφους ένα τέτοιο παράδειγμα, όπως συνέβη (ή φαντάζεστε ότι

συνέβη) σ’ εσάς ή σε γνωστό ή συγγενικό σας πρόσωπο, για το λογοτεχνικό

διαγωνισμό ενός περιοδικού με θέμα: «Μικρά αντικείμενα, μεγάλες αγάπες».

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

293

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

Μονάδες 8

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ Κ., «Αξιολόγηση της γλωσσικής ικανότητας». Φιλόλογος, τ.

58, σσ. 308-326.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. «Τέχνη και τεχνική της αφήγησης στο σχολείο.»

Στον ΑΥΔΙΚΟ Ε. (επιμ.) Από το παραμύθι στα κόμικς. Οδυσσέας, Αθήνα

1996.

BREMOND C. κ.α., Θεωρία της αφήγησης. Εξάντας, Αθήνα 1991.

ΔΡΟΥΛΙΑΣ Γ., Τα στοιχεία του αφηγήματος. Πατάκης, Αθήνα 1993.

ΚΑΛΙΟΡΗΣ Γ., Παρεμβάσεις ΙΙ, Γλωσσικά. Εξάντας, Αθήνα 1986.

ΚΛΑΙΡΗΣ Χ., Θέματα γενικής γλωσσολογίας. Νεφέλη, Αθήνα 1990.

ΚΩΣΤΑΡΙΔΟΥ-ΕΥΚΛΕΙΔΗ Α., Ψυχολογία της σκέψης. Ελληνικά

Γράμματα, Αθήνα 1994.

294

ΛΑΠΠΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ε., «Η αξιολόγηση στη γλώσσα-έκθεση». Νέα

Παιδεία, τ. 33, σσ. 119-129.

ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΣ Β. & ΜΑΝΔΑΛΟΣ Δ., Διαδικασίες παραγωγής

προφορικού και γραπτού λόγου. Προοπτική, Αθήνα 1994.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ., «Σύγχρονη γλωσσολογία και διδασκαλία της

ελληνικής γλώσσας.» Γλωσσολογία, τ. 9-10, 1990-91, σσ. 53-68.

ΣΑΜΑΡΑ Ζ., Προοπτικές του κειμένου. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1987.

FRANÇOIS - GEIGER D., Θέματα κοινωνικής και θεωρητικής

γλωσσολογίας. Νεφέλη, Αθήνα 1991.

TIMBAL - DICLAUX L., Το δημιουργικό γράψιμο. Πατάκης, Αθήνα 1996.

ΤΟΚΑΤΛΙΔΟΥ Β., Διδακτική των ζωντανών γλωσσών. Οδυσσέας, Αθήνα

1986.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Νεοελληνικός λόγος. Νεφέλη, Αθήνα 1992.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Γλωσσαλγήματα. Γεννάδειος βιβλιοθήκη, Αθήνα

1997.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ Α., «Γλωσσολογία και διδασκαλία της μητρικής

γλώσσας.» Γλώσσα, τ. 9, 1985, σσ. 38-53.

295

a likiou ekthesi

Documents