รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมสมยใหมตามแนวเกษตรเชงพทธบรณาการ

A MODEL OF MODERN AGRICULTURAL DEVELOPMENT

THROUGH INTEGRATIVE BUDDHIST AGRICULTURE

พระมหาวฒนา ปาทโป (คาเคน)

ดษฎนพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๐

รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมสมยใหมตามแนวเกษตรเชงพทธบรณาการ

พระมหาวฒนา ปาทโป (คาเคน)

ดษฎนพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๐

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

A Model of Modern Agricultural Development

through Integrative Buddhist Agriculture

Phramaha Wattana Paññadīpo (Khamken)

A Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of

the Requirement for the Degree of

Doctor of Philosophy

(Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

C.E. 2017

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบดษฎนพนธเรอง

“รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมสมยใหมตามแนวเกษตรเชงพทธบรณาการ” เปนสวนหนงของ

การศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

...................................................

(พระมหาสมบรณ วฑฒกโร,ดร.)

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบดษฎนพนธ.........................................................................ประธานกรรมการ

...............................................................กรรมการ

(.............................................................)

...............................................................กรรมการ

(พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.)

...............................................................กรรมการ

(พระราชปรยตมน ผศ., ดร.)

...............................................................กรรมการ

(ศ.ดร.จานงค อดวฒนสทธ)

คณะกรรมการควบคมดษฎนพนธ พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. ประธานกรรมการ

พระราชปรยตมน, ผศ.ดร. กรรมการ

ศ.ดร. จานงค อดวฒนสทธ กรรมการ

ชอผวจย : ……………………………………….

(พระมหาวฒนา ปาทโป)

(ก)

ชอดษฎนพนธ : รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมสมยใหมตามแนวเกษตรเชง

พทธบรณาการ

ผวจย : พระมหาวฒนา ปาทโป (คาเคน)

ปรญญา : พทธศาสตรดษฎบณฑต (พระพทธศาสนา)

คณะกรรมการควบคมดษฎนพนธ : พระมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร.

ป.ธ.๙, ศษ.บ.(ประถมศกษา), ศศ.ม.(พฒนาชนบทศกษา),

พธ.ด.(พระพทธศาสนา)

: พระราชปรยตมน, ผศ.ดร.(เทยบ สรญาโณ/มาลย)

ป.ธ.๙, M.A.(Pali & Sanskrit), Ph.D.(Pali)

: ศ.ดร.จานงค อดวฒนสทธ, B.A.(Buddhism), M.A.(Social

Sciences), M.A. (English), Ph.D.(Social Sciences)

วนสาเรจการศกษา : ๓๐ พฤษภาคม ๒๕๖๑

บทคดยอ

ดษฎนพนธนมวตถประสงค ๓ ประการ คอ (๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบเกษตรกรรม

เชงพทธและวทยาการสมยใหม (๒) เพอศกษารปแบบการเกษตรกรรมในสงคมไทยปจจบน (๓) เพอ

นาเสนอรปแบบการพฒนาเกษตรกรรมสมยใหมเชงพทธบรณาการ

ผลการวจยพบวา เกษตรแนวพทธ หรอพทธเกษตร หมายถง การทาเกษตรกรรม โดยยด

หลกคาสอนทางพระพทธศาสนา ตงอยบนพนฐานหลกศล ไมเบยดเบยนตนเองและผอน มเมตตา

กรณา แบงปนกน และเปนสมมาอาชวะ เปนพนฐานการประพฤตธรรม สวนเกษตรแนวใหมมทง

เกษตรอนทรย เกษตรผสมผสาน เกษตรพอเพยง ลวนมงเพมผลผลตลดรายจายเพมรายไดพงพา

ตนเอง และไมเบยดเบยนสงแวดลอม มงไปในเรองของเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอมเปนหลก

การถอดบทเรยนพทธเกษตรกรรมของพระสงฆทสอนประชาชน พบวา ปจจบนพระสงฆ

สอนธรรมะหลากหลายวธการเพอเขาถงประชาชน การสอนธรรมะผานกจกรรมเกษตรเปนวธทม

ประสทธภาพแทนการสอนธรรมะแบบจารตทไมสอดคลองกบวถชวต พระสงฆทสอนธรรมะผานการ

ทาเกษตรกรรมในประเทศไทยม ๔ สานก คอ (๑)กลมสนตอโศก โดยสมณะเสยงศล ชาตวโร (๒)กลม

วดสวนแกว โดยพระราชธรรมนเทศ (พยอม กลยาโณ) (๓) กลมสจจะสะสมทรพย โดยพระสบน ปณ

โต และ (๔)กลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร โดยพระมหาวฒชย วชรเมธ ทง ๔ กลมนมแนวคา

สอนเรองพทธเกษตรกรรม คลายกนคอ สอนใหคนรจกความขยน ซอสตย ประหยด สามคค แบงปน

กน และคานงถงความเปนมตรตอสงแวดลอม สอดคลองกบหลกธรรม ทฏฐธมมกตถธรรม โภควภาค

(ข)

กามโภคสข อปรหานยธรรม พรหมวหาร สมมาอาชวะ รปแบบพทธเกษตรกลมตามคาสอนของ

พระสงฆทง ๔ กลมน เรยกวาพทธเกษตรกลมสขาว (white Buddhist agriculture) นอกจากนนยงม

หลกพทธเศรษฐศาสตรเขามากากบเพอใหการดาเนนชวตสอดคลองกบสภาพสงคมยคใหม ในสวน

ของชาวเกษตรกรผรบแนวทางการทาเกษตรเชงพทธไปปฏบต พบวาผประสบความสาเรจดานอาชพ

เกษตรกรรม ลวนแตมศลธรรม มศล ๕ เปนพนฐาน มความเออเฟอเผอแผ มเมตตากรณา แบงปน

ผลผลต ไมถกครอบงาดวยกเลสในการทาเกษตรกรรม ซอสตยสจรต

การบรณาการหลกพทธเกษตรกรรมเขาไปในวถชวตเพอใหเกดการพฒนาการทางดาน

ศลธรรมควบคไปกบการประกอบอาชพ เปนการสอนธรรมะในรปแบบของการปฏบตไดผลคอ กลม

ชาวเกษตรกร ชาวนา ชาวสวน และชาวไร ทรบเอาแนวคาสอนหลกธรรมะทผสมอยกบการประกอบ

อาชพ ทาใหสามารถดาเนนชวตไดอยางดทงในแงปจเจกทกอใหเกดศลธรรม การตระหนกร ความ

รบผดชอบตอตนเองและสงคม ซงเปนจดแขงทาใหชมชนหรอสงคมเกดการพฒนาอยางเปนระบบ

เกดกลยาณมตรพงพาอาศยกน

(ค)

Dissertation Title : A Model of Modern Agricultural Development through

Integrative Buddhist Agriculture

Researcher : PhramahaWattana Paññādīpo (Khamken)

Degree : Doctor of Philosophy (Buddhist Studies)

Dissertation Supervisory Committee

: Phramaha Yutthana Narachetho, Dr.

Pali IX, B.A.(Elementary Education), M.A.( Rural

Development Studies), Ph.D. (Buddhist Studies)

: Phra Rajapariyattimuni, Dr.Asst. Prof.

Pali IX, M.A. (Pali & Sanskrit), Ph.D.(Pali)

: Prof.Dr.Chamnong Adivadhanasit B.A.(Buddhism),

M.A.(Social Sciences), M.A.(English), Ph.D.(Social

Sciences)

Date of Graduation : 30 May 2018

Abstract

The dissertation has three objectives : ( 1 ) to study of Buddhist concept of

agriculture and modern sciences, ( 2 ) to study the model of agriculture in recent Thai

society, and (3) to present the Buddhist integrated model of agricultural development.

According to the research, Buddhist agriculture means husbandry or farming

which focus and follow to Buddhist doctrines in particular base on Sila, not to harm to

oneself and others, loving kindness, and compassion, sharing and living with the right

livelihood as a foundation of the meditation practice. in case of the new theory

agriculture, this includes organic farming, variety planting agriculture. The purpose is

to increase the productivities while reduce expenses but more in self- reliability,

environmental friendly. This concept would emphasizing on economy, society and

environment as a main purpose.

The Buddhist- agriculture of Buddhist monks who disseminate the knowledge

to public in the present time, They used difference Dhamma method to reach to public

understanding and the best way of its kind is through farming instead of conservative

(ง)

preaching one. In Thailand, four groups of Buddhist monk are teaching Buddhist

agriculture to the public as follow: - ( 1 ) Santi asoka group leads by samana Sila

Chatawaro (2) Group of Pra Rachadhammanitessana (Payom Kalayāno) (3) Venerable

Pra Subin Paṇīto ( 4 ) Venerable Pramaha Wuttichai wachirametee ( V.Wachirametee)

All of these four groups contain similarity in conduct such as:- to be diligence, honest,

economy, harmony, sharing and environmental friendly. These are consist of Buddhist

principles as Diṭṭhadhammikatthadham, Bhogavibhāga and KārmmabhogīSukha,

Aparihāniyadham, bhahmavihāra, and Sammāājīva.

Buddhist- agricultural pattern of four monk’s group called white Buddhist

agriculture. There are also Buddhist economics to supervise their life in accordance

with modern society.

In case of farmers who follow Buddhist- agriculture method have produced a

successful outcome in terms of mind development by following the five Precepts

sharing, loving kindness and compassion, honest while performing.

The integration of Buddhist- agriculture method into the way of life, while,

Dhama in Buddhism also penetrating into people is mind. This Dhamma method is

received by a group of people and experimenting with achievement outcome such as

rice farmers, fruit plantations, husbandries and gardeners. The Buddhist- agriculture

method is the farming for mental and living improvement. It will contribute sustainable

development in society.

(จ)

กตตกรรมประกาศ

ดษฎนพนธนสาเรจดวยด ดวยความเมตตาอนเคราะหและความเออเฟอชวยเหลอจาก

บคคลผเกยวของหลายทาน ขอกราบขอบพระคณ พระราชปรยตมน (เทยบ สรญาโณ), ผศ.ดร.คณบด

คณะพทธศาสตร ขอกราบขอบคณพระอาจารยมหายทธนา นรเชฏโฐ, ดร. ประธานทปรกษา ทได

เมตตาใหขอแนะนาชวยเหลออยางดในประเดนวจยตางๆ ขออนโมทนาขอบคณอาจารย ศาสตราจารย

ดร.จานงค อดวฒนสทธ ทกรณาใหคาแนะนาทชดเจนในประเดนทางการวจยและเปนกลยาณมตร ขอ

กราบขอบคณอาจารยพระมหาสมบรณ วฑฒกโร คณบด บณฑตวทยาลย ทใหคาแนะนาเรองการตง

ประเดนคาถามกลมผใหขอมลเพอใชเปนแบบสมภาษณเชงลก

ขออนโมทนาผมอบทนวจยและสนบสนนการศกษา ดร.จงกล และ ดร.ฌานวฒน บญ

พทกษ (ถวายทนวจย) ดร.ศลยา รตโนภาส (ถวายคาลงทะเบยนหวขอ) ดร.พระพงษ กลนละออ (ถวาย

คาลงทะเบยนสมมนาประชาพจารณ และสอบปองกนดษฎนพนธ) รวมทง ดร.สกาญฎา กลนถอศล

ดร.สชาดา วงศสบชาต เพอนรวมรน ๑๑ หลกสตร ๑.๒ ในความเปนกลยาณมตรใหความชวยเหลอใน

หลายดาน ขออนโมทนา ดร.เสาวภา ชตธระวทย ชวยเหลอดานสาเนาเอกสาร กระดาษพมพ ตลอด

การทาวจย ขออนโมทนานาใจ ดร.ศภกร ชนะชยธรรม ผเปนกลยาณมตรคอยชวยเหลอดาน

ภาษาองกฤษ และอาจารย ดร.สาน มหทธนาดลย ใหคาแนะนาตรวจบทคดยอ และขอบคณ/

อนโมทนาเจาหนาทบณฑตวทยาลยทกทานทใหความชวยเหลออยางด จนงานดษฎนพนธสาเรจ

ขออานสงสนจงถงแกมารดาบดาของขาพเจา และครอปชฌายอาจารย ตลอดจนถงสรรพสตว

จงพบความสขอนไพบลย เทอญ

จร ตฏฐต โลกสม สมมาสมพทธสาสน

สมมา ธาร ปเวจฉนโต กาเล เทโว ปวสสต

วฑฒภาวาย สตตาน สมทธ เนต เมทน

มาตา ปตา จ อตรช นจจ รกขนต ปตตก

เอว ธมเมน ราชาโน ปช รกขนต สพพทา.

พระมหาวฒนา ปาทโป

๒๙ พฤษภาคม ๒๕๖๑

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก

บทคดยอภาษาองกฤษ ค

กตตกรรมประกาศ จ

สารบญ ฉ

สารบญภาพ ซ

คาอธบายสญลกษณและอกษรยอ ฌ

บทท ๑ บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑

๑.๒. วตถประสงคของการวจย ๘

๑.๓ ขอบเขตในการวจย ๘

๑.๔ ทฤษฎทใชเปนกรอบการวจย ๙

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๑๑

๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๑๒

๑.๗ กรอบแนวคดการทาวจย ๒๖

๑.๘ วธดาเนนการวจย ๒๗

๑.๙ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๒๘

บทท ๒ แนวคดเกยวกบเกษตรกรรมตามแนวพทธและวทยาการสมยใหม ๒๙

๒.๑ ความหมายของเกษตรกรรม ๒๙

๒.๒ ความสาคญของเกษตรกรรม ๓๐

๒.๓ เกษตรกรรมแนวพทธ ๓๒

๒.๔ สภาพชมชนเกษตรกรรม ๓๗

๒.๕ พทธธรรมเพอเกษตรกรรม ๔๒

๒.๖. เกษตรกรรมตามแนววชาการสมยใหม ๔๕

(ช)

๒.๗ แนวคดทฤษฎการพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน ๕๓

๒.๘ สรป ๕๙

บทท ๓ รปแบบเกษตรกรรมในสงคมไทยปจจบน ๖๒

๓.๑ รปแบบเกษตรกรรมของชมชนปฐมอโศก ๖๒

๓.๒ รปแบบเกษตรกรรมของวดสวนแกว ๖๖

๓.๓ รปแบบเกษตรกรรมของกลมสจจะออมทรพย ๗๐

๓.๔ รปแบบเกษตรกรรมของโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ๗๔

๓.๕ สรป ๗๗

บทท ๔ รปแบบเกษตรกรรมเชงพทธบรณาการ ๗๙

๔.๑ รปแบบเชงอนรกษและพฒนา ๗๙

๔.๒ รปแบบเชงพงพาตนเอง ๘๒

๔.๓ รปแบบเชงความเขมแขงของชมชน ๘๓

๔.๔ รปแบบเกษตรเชงพทธบรณาการ ๙๑

บทท ๕ สรปผลการศกษา และขอเสนอแนะ ๙๕

๕.๑ สรปผลการศกษา ๙๕

๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๐๐

๕.๒.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ๑๐๐

๕.๒.๒ ขอเสนอแนะในการนาผลวจยไปใช ๑๐๐

๕.๒.๓ ขอเสนอแนะสาหรบทาวจยครงตอไป ๑๐๐

บรรณานกรม ๑๐๑

ภาคผนวก ๑๐๕

ประวตผวจย ๑๔๔

(ซ)

สารบญภาพ

เรอง หนา

แผนภาพท ๑ แสดงการเปรยบเทยบเกษตรกรรม ๓ แบบ ๖๐

แผนภาพท ๒ แสดงภาพการทาเกษตรของกลมสนตอโศก ๖๖

แผนภาพท ๓ แสดงภาพการทาเกษตรของกลมวดสวนแกว ๖๙

แผนภาพท ๔ แสดงภาพการทางานของกลมสจจะสะสมทรพย ๗๓

แผนภาพท ๕ แสดงภาพการทาเกษตรของกลมชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ๗๗

แผนภาพท ๖ รปแบบเกษตรในเชงอนรกษและพฒนา ๘๑

แผนภาพท ๗ รปแบบเกษตรเชงพทธสการพงพาตนเอง ๘๓

แผนภาพตารางท ๘ แสดงชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของสนตอโศก ๙๒

แผนภาพตารางท ๙ แสดงชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของสานกสวนแกว ๙๒

แผนภาพตารางท ๑๐ ชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของกลมสจจะสะสมทรพย ๙๒

แผนภาพตารางท ๑๑ แสดงชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของพระมหาวฒชย วชรเมธ ๙๒

แผนภาพท ๑๒ : รปแบบเกษตรเชงพทธบรณาการ ๙๔

(ฌ)

คาอธบายสญลกษณและคายอ

๑. คายอภาษาไทย

ก. คายอเกยวกบพระไตรปฎก

ดษฎนพนธฉบบน อางองจากพระไตรปฎกภาษาบาลและภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย การอางอง ใชระบบระบ เลม/ขอ/หนา หลงคายอชอคมภร เชน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๐๕/

๑๗๒ หมายถง ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) เลม ๑๑ ขอ ๒๐๕ หนา ๑๗๒

พระวนยปฎก

ว.มหา. (บาล) = วนยปฏก มหาวภงคปาล (ภาษาบาล)

ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย)

ว.ม. (บาล) = วนยปฏก มหาวคคปาล (ภาษาบาล)

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

ว.จ. (บาล) = วนยปฏก จฬวคคปาล (ภาษาบาล)

ว.จ. (ไทย) = วนยปฎก จฬวรรค (ภาษาไทย)

ว.ป. (ไทย) = วนยปฎก ปรวารวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ส. (ไทย) = ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย)

ท.ม. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกาย มหาวคคปาล (ภาษาบาล)

ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย)

ท.ปา. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกาย ปาฏกวคคปาล (ภาษาบาล)

ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย)

ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย)

ส.ส. (บาล) = สตตนตปฏก สยตตนกาย สคาถวคคปาล (ภาษาบาล)

ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย)

อง.เอกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย เอกกนปาตปาล (ภาษาบาล)

อง.เอกก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต (ภาษาไทย)

ข.ธ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ธมมปทปาล (ภาษาบาล)

ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย)

ข.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย สตตนปาตปาล (ภาษาบาล)

ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย)

(ญ)

ข. คายอเกยวกบคมภรอรรถกถา การใชอกษรยอคมภรอรรถกถาในดษฎนพนธ โดย

ระบบอางองอรรถกถาใชอกษรยอเหมอนกนทงหมด ตามทบณฑตวทยาลยกาหนดและระบบอางองให

ระบคายอคมภร/ลาดบเลม(ถาม) /ขอ(ถาม)/หนา เชน ท.ส.อ. (ไทย) ๑/๒๗๖/๒๔๐ หมายถง ทฆ-

นกาย สลขนธวรรค อรรถกถา ภาษาไทย เลม ๑ ขอ ๒๗๖ หนา ๒๔๐ ฉบบมหาจฬาลงกรณราช-

วทยาลย ๒๕๕๘ หรอ ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๘๙ หมายถง อรรถกถา ภาษาไทย ขททกนกาย ธมมบท

เลมท ๑ หนา ๘๙ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๕๘

อรรถกถาพระวนยปฎก

ว.มหา.อ. (ไทย) =วนยปฎก สมนตปาสาทกา มหาวภงคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ว.ม.อ. (ไทย) =วนยปฎก สมนตปาสาทกา มหาวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ว.จ.อ. (ไทย) =วนยปฎก สมนตปาสาทกา จฬวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ว.ป.อ. (ไทย) =วนยปฎก สมนตปาสาทกา ปรวารวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ท.ส.อ. (ไทย) =ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลขนธวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ท.ม.อ. (ไทย) =ทฆนกาย สมงคลวลาสน มหาวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ท.ปา.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน ปาฏกวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย)

ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มชฌมปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย)

ม.อ.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน อปรปณณาสกอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.ข.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถโชตกา ขททกปาฐอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.ธ.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถโชตกา ธรรมบทอรรถกถา (ภาษาไทย)

บทท ๑

บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

การตรสรธรรม (Enlightenment) ของพระพทธองคทาใหเกดการเปลยนแปลงครง

ยงใหญของมวลมนษยชาต พระองคไดทรงคนพบสจจะธรรมนาสตวไปสความหลดพน ในตอนแรก

ตรสรทรงทอพระทยในการสงสอนธรรมะทลกซงนไปสสตวโลก เหตเพราะธรรมนทวนกระแสกเลส

เหลาสตวเขาใจไดยากยง แตเมอทรงพจารณาถงความแตกตางของบคคลเหมอนดอกบว ๓ เหลา๑

แลวพบวา มสตวโลกอยบางจาพวกทสามารถตรสรตามได หากพระองคทรงเมนเฉยขวนขวายนอย

สตวเหลานนจะพลาดจากโอกาสทจะพนทกข ดงนนพระพทธองคจงทรงมปณธานเผยแผธรรมโดย

พจารณาถงสตวโลกทมธลในจกษนอยจะไมไรประโยชน จงเรมการการเผยแผธรรม ในการเผยแผ

ธรรมนพระองคทรงใชวธทมประสทธภาพอยางยง โดยการใชสพพญตญาณใหเกดประโยชนทรงเหน

ความเปนไปของผทจะรบธรรมเทศนาไดละเอยดทกแงมม จงโปรดสตวไดบรรลธรรม การแสดงธรรม

ของพระองคพอจะจาแนกไดตามกลมบคคลแบงออกเปน ๓ กลมใหญ คอ (๑) กลมคนทมความพรอม

มความประพฤตขดเกลาและมอปนสยทจะบรรลธรรมได พระองคจะแสดงธรรมโปรดทนท เชน กลม

พระปญจวคคย พระยสกลบตรและบรวาร พระโมคคลลาและสารบตร หรอแมกระทงนกบวชชฏล ๓

พนองและบรวารอกนบพน ซงหลกธรรมทนามาแสดงนนเปนหมวดธรรมชดใหญ เชน ธมมจกกปป-

วตตนสตร๒ อนตตลกขณสตร๓ อาทตตปรยายสตร๔ มหาสตปฏฐานสตร๕ เปนตน เมอแสดงธรรมแลว

ปรากฏผลวาทานเหลานนไดบรรล เพราะมความพรอม (๒) กลมบคคลทรองลงมายงไมสามารถฟง

ธรรมแลวบรรลไดขณะนน ตอเมอปฏบตตนตามหลกไตรสกขาแลวกจะบรรลธรรมได เชน พระ

อานนท พระราหล เปนตน (๓) กลมบคคลทพอมอปนสยทางธรรม แตกาลงประสบทกขอยจะไมอาจ

๑ดอกบว ๓ เหลา คอ บวพนนา บวเสมอนา และบวจมอยใตนา ดรายละเอยดใน ว.มหา.(ไทย) ๔/๙/๑๔. ๒ว. ม. (ไทย) ๔/๑๓/๒๐, ส.ม. (ไทย) ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๗, ข.ป.(ไทย) ๓๑/๓๐/๓๕๘. ๓ว. ม. (ไทย) ๔/๒๐/๒๙, ส.ข. (ไทย) ๑๗/๕๙/๕๕. ๔ส.ส.(ไทย) ๑๘/ ๒๓๕/๒๓๐. ๕ท.มหา. (ไทย) ๑๐/๓๗๒/๓๐๑.

๒

ฟงธรรมไดหากยงไมสามารถแกทกขนนได เชน นางกสาโคตรตม๖ เปนตน การสอนธรรมะของพระ

พทธองคจงขยายขอบเขตไปสประชาชนทวทกกลมเพอปพนฐานความพรอมในอนจะเปนอปนสย

ปจจยตอการบรรลธรรมในโอกาสขางหนา คณธรรมทมในพระพทธองคเปนองคประกอบสาคญ

ประการหนงททาใหผฟงเมอฟงธรรมแลวไดเกดศรทธาและเขาใจธรรมะได แมแตพระอรยสาวกกม

คณสมบตทางธรรมทดซงจะชวยใหผฟงไดเกดความศรทธาได เมอพระศาสนาแผขยายมาสสวรรณภม

เมอพนกวาปทแลว ทาใหพระพทธศาสนาไดเขาถงประชาชนทมอาชพประกอบเกษตรกรรมอนเปนชน

กลมใหญของภมประเทศน การเผยแผธรรมของพระสงฆโดยการนาเอาหลกคาสอนเขาไปใสไวในวถ

ชวต เปนประเพณเพอใหไดถอปฏบตจนเกดเปนหลกประเพณทสาคญ นบเปนการเผยแผธรรมททรง

ประสทธภาพอยางมาก มาถงยคปจจบนการเผยแผธรรมในแงจารตนบวาไมสามารถแกไขปญหา

เขาถงประชาชนไดทงหมด ยงผลใหประชาชนสวนใหญทนบถอศาสนาแนวจารตกาลงประสบปญหา

ขาดคณธรรม เพราะเหตผล ๒ ประการคอ (๑)ไมไดเขาถงปรชญาแกนคาสอนอยางแทจรง และ(๒)

พระสงฆผทาหนาทเผยแผธรรมขาดคณสมบตทางธรรมชนสงจงไมเปนทเคารพศรทธาของประชาชน

อนนาไปสความเสอมทางธรรม

บทบาทพระสงฆในยคปจจบน นอกจากปฏบตตามหลกพระธรรมวนยรกษาและสบทอด

หลกธรรมคาสอนแลว ยงตองเกยวของกบสงคมทงในดานสงคมสงเคราะหและการเผยแผ ในอดต

พระสงฆเผยแผธรรมไปสสงคม ประชาชนสวนมากมอาชพเกษตรกรรมโดยการถายทอดคาสอนแบบ

จารตประเพณเปนหลก โลกยคใหมสงคมมปญหาซบซอนมากขนทงในแงเศรษฐกจสงคมและ

สงแวดลอม การเผยแผแบบจารตไมสามารถตอบโจทยสงคมไดครอบคลม จงเกดกระบวนการ

พระพทธศาสนาแนวใหมทเกดขนเพอตอบสนองปญหาสงคมโลกยคใหม ไมมการแยกเรองศาสนากบ

สงคมออกจากกน รวมทงความพยายามทจะตความพทธธรรมใหครอบคลมปญหาใหมๆ ทเกดขนใน

สงคมปจจบน เพราะเหนวาการสอนแบบจารตทเนนการแกปญหาของปจเจกบคคลไมเพยงพอตอการ

ตอบปญหาสงคมยคใหมทเตมไปดวยความสลบซบซอนได การแกปญหาความทกขของปจเจกบคคล

และสงคมสามารถดาเนนควบคกนไปได๗

ขบวนการพระพทธศาสนาเพอสงคมหรอกลมนกกจกรรมชาวพทธเพอสงคม (Engaged

Buddhists) ทพยายามนาพระพทธศาสนาเขาไปมสวนรวมในการแกปญหาสงคม เชน ปญหาความไม

๖อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๒๔๖/๓๑. ๗George D.Bond, “A.T. Ariyatne and the Sarvodaya Shramadana Movement," Engaged

Buddhism: Buddhist Liberation Movements in Asia, ed. By Christopher S. Queen (New York:

State University of New York Press, 1996), p.126.

๓

ยตธรรมทางสงคม ปญหาสงแวดลอม ปญหาความรนแรง ปญหาเศรษฐกจ ปญหาทางการเมอง๘

ขบวนการพระพทธศาสนาเพอสงคมทโดดเดนในตางประเทศ เกดขนเนองจากประเทศเกดภาวะวกฤต

ทางสงคม จากภยสงครามและความขดแยงทางการเมอง โดยเฉพาะในประเทศทเคยตกเปนอาณา

นคมของตะวนตกมากอน เชน อนเดย ศรลงกา แมสงคมไทยจะไมเคยประสบภาวะวกฤตทางสงคม

อยางรนแรงเหมอนในหลายประเทศทยกมาขางตน แตภาวะวกฤตทางสงคมและการเมองทผานมาได

กอใหเกดปญหาวกฤตตามมาอยางมากมาย ดวยเหตน จงทาใหชาวพทธไทยกลมหนงมองวาปญหา

วกฤตเหลานเกดจากการพฒนาทมงเนนแตเรองเศรษฐกจโดยละเลยมตทางสงคม ศาสนาและ

วฒนธรรมโดยเฉพาะพระพทธศาสนาแบบจารตในสงคมไทย ดงนน ชาวพทธบางกลมจงไดเสนอ

แนวคดในการฟนคนชพบทบาทของพระพทธศาสนาขนมาใหม เพอใหมสวนรวมในการแกปญหาและ

พฒนาสงคมปจจบน รวมทงการตความพทธธรรมแบบใหมเพอใหสอดคลองกบปญหาสงคมโลกยค

ใหม บคคลสาคญทพยายามอธบายคาสอนทางพระพทธศาสนาใหมมตทางสงคม เชน พระพทธทาส

ภกข พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) พระไพศาล วสาโล นพ.ประเวศ วะส สลกษณ ศวรกษ เครอขาย

พทธศาสนกเพอสงคมนานาชาต (พ.พ.ส.) (International Network of Engaged Buddhists-INEB)

บทบาทสาคญอยางหนงของเครอขายพทธศาสนกเพอสงคมนานาชาต คอ การมงพฒนาแนวคด

เกยวกบพระพทธศาสนาเพอสงคมทมฐานอยบนความมสต ปญญา และกรณา รวมทงการตความศล

๕ แนวใหมเพอสามารถตอบปญหาสงคมโลกใหมทเตมไปดวยความสลบซบซอน๙

นอกจากนนแลวพระสงฆในประเทศไทยทเปนนกวชาการสมยใหม พระมหาวฒชย วชร

เมธ (ว.วชรเมธ) ซงมแนวคดกาวหนา ไดนาหลกธรรมะเขาไปประยกตสอนชาวบานผานเกษตรกรรม

ไดอยางดยง ไดกอตงโรงเรยนชาวนา มหาวชชาลยพทธเศรษฐศาสตร เพอสอนชาวนาใหรจกวธทา

เกษตรเชงพทธโดยอธบายหลกธรรมเขากบหลกเศรษฐศาสตรวา พทธเศรษฐศาสตรในทนหมายถง

การทามาหากน ตามแนวพทธ ยดหลกตนเปนทพงแหงตน ทงทางเศรษฐกจและสงคม การปลกผก

เกษตรอนทรย กเพราะจะทาใหคนทาปลอดจากสารเคมและผบรโภคกปลอดภย และทหยบมาทาก

เพราะมคาสอนของพระพทธเจาเรองสมมาอาชพ แตคาสอนของพระองคไมไดมการหยบขนมา ท

๘Damien Keown, A Dictionary of Buddhism, (New York: Oxford University Press, 2003),

p.86. ๙พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, "พระพทธศาสนาเพอสงคม : กระบวนทศนใหมเกยวกบเบญจศล",

การศกษากบความเปนพลเมองโลกมมมองพระพทธศาสนา, บณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๙ ฉบบพเศษ ๒๕๕๖,

กรงเทพมหานคร: เซนจร จากด, ๒๕๕๖), หนา ๓๕๓.

๔

คนเราทามาหากนไมขน เพราะทาไมถก หรอคอรปชน ไมไดเปนการทามหากนทอยบนหลกการ ทา

มาหา "ธรรม" ซงจะทาใหคนเราประสบความสาเรจทงทางโลกและทางธรรม๑๐

อยางไรกตามการทพระสงฆเขาไปทาการเกษตรในปจจบนมหลากหลายกรณ บางกรณ

พระสงฆทาเกษตรกรรมเองและไมไดยดโยงเขาหาหลกพระธรรมวนย จงมกระแสทงทเหนดวยและไม

เหนดวย หากมองโดยเจตนารมณทางธรรมมงใหความชวยเหลอประชาชนกเปนสงทดงาม สงคมสวน

หนงยอมรบ แตดวยวธการทลงมอเองซงขดแยงกบหลกพระวนยทาใหเกดขอคาถามตางๆ ตามมา ซง

พระสงฆไทยเปนนกายแบบเถรวาท ยดหลกพระธรรมวนยเปนสาคญ การทาเกษตรควรตองมหลก

พระธรรมเขาไปสอน ซงพบวาวธการสอนธรรมของพทธองคเกยวกบเกษตรกรรมนนมอยหลายกรณ

และมประสทธภาพชวยทาใหผรบฟงธรรมนนเขาใจธรรมะไดชดเจนขน ดงขอความทปรากฏในกสภาร

ทวาชสตรวา

ศรทธาเปนพช ความเพยรเปนฝน ปญญาของเราเปนแอกและไถ หรเปนงอนไถ

ใจเปนเชอก สตของเราเปนผาลและประตก เราคมครองกาย คมครองวาจาไดแลวสารวม

ในการบรโภคอาหาร เราดายหญา ดวยคาสตย โสรจจะของเราชวยทางานใหสาเรจความ

เพยรของเราชวยนาธระไปใหถงความเกษม จากโยคะนาไปไมถอยหลง นาไปถงท ซงบคคล

ไปแลวไมเศราโศก เราทานาอยางน นาทเราทานนมผลเปนอมตะ บคคลครนทานาอยางน

แลว ยอมพนจากทกขทงปวง๑๑

จากหลกคาสอนน ทาใหพราหมณไดประจกษและเขาใจเปาหมายชวตทสงในพระ

พระพทธศาสนาจงไดเกดศรทธาและออกบวชสดทายไดสาเรจเปนพระอรหนต ยอมเหนไดชดวาพระ

พทธองคไมไดปลกตวเองออกจากสงคม ทรงนาหลกธรรมไปสอนชาวบานไดอยางแยบยล ซงม

ตวอยางหลากหลายแหง เชน ธนยสตร ทพระพทธองค สนทนาธรรมกบคนเลยงโค นาไปสการเรยนร

ธรรมะผานการสนทนาธรรม๑๒ ปญจคคทายกพรหามณ ทพระพทธองคเสดจไปบณฑบาต พบวา

พราหมณถวายทานเนองในโอกาสทาเกษตรสาเรจ ๕ ครง ไดสนทนาธรรมเกยวกบเรองการใหทาน

และการเปนพระภกษเปนผเชนใด ทรงตอบถงคาจากดความของคาวาภกษ คอผไมยดถอในรปนาม

พราหมณกไดบรรลธรรม๑๓ เปนตน

๑๐ (๑๐ มนาคม ๒๕๕๖), “ทาเกษตร แบบพทธเศรษฐศาสตร”, ไทยโพสต [ออนไลน]. แหลงทมา

http://www.thaipost.net/sunday/100313/70678 [๒ กรกฏาคม ๒๕๕๗]. ๑๑ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๙๗/๒๘๔. ๑๒ข.สต.(ไทย) ๒๕/๑๙/๕๐๒. ๑๓ข.ธ.(ไทย) ๒๕/๓๖๗/๑๔๘.

๕

พระพทธองคจงทรงสอนธรรมะผานการสนทนาเกยวกบอาชพไดเปนอยางด พระสงฆใน

ยคตอมา กไดประยกตหลกวธการสอนธรรมใหเขากบวถชวตของประชาชนได ในประเทศไทยเรา

ประชากรสวนใหญมอาชพเกษตรกรรม พระสงฆในอดตกใชหลกวธการเผยแผธรรมเขาไปโยงเขากบ

เกษตรกรรม จะเหนไดจากประเพณไทยอสานา ฮต ๑๒ คอง ๑๔๑๔ ทนาเอาหลกความเชอเรองกรรม

ทาน ศล ภาวนาเขาไปรวมไวใหถอปฏบตในแตละเดอน ทาใหคนไทยมลกษณะอปนสยเปนคนใจด

ชอบใหทาน เชอในเรองกรรมเปนพนฐานดาเนนชวต ปญหาสงคมจงไมมาก ตอมาเมอสงคมเปลยน

จากยคเกษตรกรรมไปสยคอตสาหกรรม เกดการเปลยนแปลงครงใหญเกดปญหาสงคมซบซอน

ประชาชนสวนใหญยงประกอบอาชพเกษตรกรรม แตเปลยนเปนการเกษตรเพอพาณชยซงมตนทนสง

จงกลายเปนปญหาใหญของสงคมเกยวโยงกบ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม เปนการเกษตรท

ทาลายสงแวดลอม และไมสามารถพงพาตนเองได จงเกดแนวคดเรองการทาเกษตรพอเพยง หรอ

เกษตรกรรมเชงพทธขนมา เชน ทฤษฏเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว๑๕ ทฤษฏ

ผสมผสานทงแนวคดเกาและใหม อกทงทฤษฏทเปนทนยมอยางมากในปจจบนเปนแนวคดเชงพทธท

มงรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไมใหถกทาลาย เปนมตรตอสงแวดลอม สงเสรมคณภาพ

ชวตของคนใหดขน เรยกวาเกษตรกรรมทางเลอก (Alternative agriculture) ทงทางเลอกในแงการ

ผลต อดมการณ และปรชญา การฟนฟภมปญญาทองถน และการงดใชสารเคม เชน พทธเกษตร และ

การเกษตรยงยน ๑๖ ดงนนหนาทของพระสงฆทเกยวของกบการเกษตร คอผนาแนวคดตามหลกพทธ

ธรรมมาบรณาการกบอาชพเกษตรกรรมของประชาชน เพอใหเกดกระบวนการตระหนกรคณคาของ

สงแวดลอมไมเบยดเบยนทงพชและสตว เปนการพฒนาอยางยงยน๑๗ การเขาไปมสวนชวยเหลอสงคม

พฒนาทงบานวดและโรงเรยนควบคไปพรอมกน

การทพระสงฆเขาไปมบทบาททางดานสงคม โดยเฉพาะเรองการเกษตรกรรมมขอความ

ปรากฏในพระวนยปฎกกลาวไววา “สมยนน เขาปลกพชของสงฆในทของบคคล ปลกพชของบคคลใน

ทของสงฆ ภกษทงหลายไดนาเรองนไปกราบทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ พระผมพระภาครบสง

๑๔นพดล พรหามณ, “การเปลยนแปลงวถชวตของชาวบานชาโสม ตาบลกบนทร อาเภอกบนทรบร

จงหวดปราจนบร: กรณศกษาประเพณฮต ๑๒ คอง ๑๔”, วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย:

มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๕๓), หนา ๒. ๑๕สน พนธพนจ, “เรองกลยทธการสงเสรมการเกษตรตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสาหรบเกษตรกรราย

ยอยภาคตะวนตกของประเทศไทย”,รายงานการวจย, (นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๔๓), หนา ๒. ๑๖สน พนธพนจ, การสงเสรมการเกษตร, (กรงเทพมหานคร: บรษทรวมสาสน จากด, ๒๕๔๔), หนา

๒๘๒. ๑๗การพฒนาอยางยงยน หมายถงการพฒนาใน ๓ ดาน คอ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ซงเชอมโยง

และสมพนธกนทง ๓ มต (แนวคด ศ.นพ.ประเวศ วะส)

๖

วา “ภกษทงหลาย พชของสงฆทปลกในทของบคคลพงใหสวนแบงแลวบรโภคได พชของบคคลทปลก

ในทของสงฆพงใหสวนแบงแลวบรโภคได”๑๘

จากขอมลนกลาวไดวา ในสมยพทธกาลนนมผมอบถวายทดนใหแกวดซงในเวลาตอมา

เรยกวา “กลปนา” เปนทดนทเขานาเอาผลผลตทไดมาถวายวด และยคสโขทยเปนตนมานยมถวาย

ทดนใหแกวดดงขอมลในจารกสมยสโขทยวา “พระมหากษตรยทรงพระราชทานทดนไรนาใหแก

พระสงฆ ทงน ไดถวายขาพระโยมสงฆใหแกวดเพอใหมหนาทดแลพระสงฆและถาวรวตถตางๆ โดย

ตองทาไรนาบนผนดนทไดรบพระราชทาน เพอนาผลผลตไปบารงพทธสถานและเปนปจจยแกสงฆ”๑๙

การทาเกษตรกรรมรวมกนผานตวแทนของพระสงฆกบชาวบาน ทาใหเกดกระบวนการ

การสอนธรรมะเขาถงประชาชนไดอยางด กรณพระพยอม กลยาโณ วดสวนแกว ทาพระพทธศาสนา

เพอสงคม เพอแกไขความยากจน ฝกอาชพ และพฒนาคณธรรมใหประชาชน และอกตวอยางหนง

พระสบน ปณโต ซงเปนผกอตง “กลมสจจะสะสมทรพยแบบชวตพอเพยง” โดยนาหลกธรรมเขาไปส

ชมชนผานอาชพ ใหชาวบานลดละเลกอบายมข และจดทาระบบของการบรหารบญชครวเรอน ใหยม

เงนโดยปลอดดอกเบย นบวาชวยแกไขปญหาสงคมและสรางความเขมแขงใหแกชมชนเปนอยางยง ๒๐

จนนาไปเปนโมเดล กองทนหมบานของรฐบาล ซงชใหเหนวาพระสงฆสามารถสอนธรรมะผานอาชพ

เกษตรไดเปนวธการสอนทมการวางเงอนไขอยางเปนระบบ

วธการสอนธรรมะแบบใหมผานกจกรรมน นบไดวาเปนการสอนโดยใหปฏบต(Learning

by doing)สามารถแกไขปญหาผฟงทกาลงประสบทกข ไดเขาใจธรรมะเรยนรผานกระบวนการปฏบต

ไปในทนท ดงเรองนางกสาโคตรม ทประสบทกขเพราะสญเสยลกชาย จนเสยสต อมศพลกชายตามหา

ยาทจะมารกษา จนพบพระพทธเจาและพระองคทรงใช การสอนแบบการวางเงอนไข ใหเรยนรธรรมะ

ผานการปฏบตจรงไปทละขนตอน โดยเสนอวามยาชบชวตบตรชายใหฟนคนชพได ยานนทาจากเมลด

พนธผกกาด ทไดจากบานคนทไมเคยมใครเสยชวต โดยวางเงอนไขวาถานางสามารถหาสงนมาได

พระองคกจะทายารกษาบตรได นางจงไดเทยวถามหาเมลดผกกาด จากบานหลงหนง ไปหลงทสอง

และทกๆ หลงจนครบทงหมบาน ตาบล ไมพบคนในบานทคนไมเคยตาย นางจงไดเขาใจธรรมะขอน

วาแทจรงความตายและความพลดพรากจากบคคลอนเปนทรก ยอมมแกทกคน ดงนนนางจงไดคลาย

๑๘ว.ม. (ไทย) ๕/๓๐๔/๑๓๙. ๑๙ศรสาร เหมอนโพธทอง, “การกลปนาในจารกสโขทย อยธยา และธนบร-รตนโกสนทร”, วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๙), หนา ๔๗. ๒๐ทานเจาคณ, พระอาจารยสบน ปณโต ๑๗ ป แหงการกอตงกลมสจจะสะสมทรพยแบบชวตพอเพยง,

[ออนไลน], แหลงทมา :http://www.oknation.net/blog/print.php?id=192217 [๒๐ มนาคม ๒๕๕๙].

๗

ความทกขนนลงไปได ๒๑ การใชพทธวธการสอนโดยการวางเงอนไขนมใหเหนหลายตวอยาง นอกจาก

ทกลาวมาน กมเรองพระนนทะ ซงเปนนองชายของพระพทธองค บวชโดยไมมความยนด ปรารถนา

จะสกไปแตงงาน แตเพราะเกรงใจพทธองค เมอเกดความเบอหนายขน พระพทธองคทรงใชวธวาง

เงอนไข ใหแรงเสรมในทางทด พาไปชมหมนางอปสรบนสวรรค และถามใหเปรยบเทยบกนดวาใคร

สวยกวากน เมอพระนนทะเหนวาเทพธดาสวยกวานางชนปทกลยาณ จงไดทรงรบรองวาถาบวช

ประพฤตพรหมจรรยจะไดนางฟา ๕๐๐ นางเปนบรวาร ทานพระนนทะจงไดตงใจปฏบตและสดทาย

เมอปฏบตธรรมถงทจะไดละความยนดในกามได บรรลเปนพระอรหนต ๒๒ และมเรองการสอนธรรมะ

แกพระภกษหนมทหลงชอบนางสรมา พระองคทรงสอนโดยการจดใหเปนพธการใหญรวมกบทาง

บานเมอง ใหคนทงเมองมาพจารณาดศพนางและใหประมล พระภกษหนมทหลงใหลในรปนางสรมา

ตอนสมยยงมชวตอย มารวมดงานนนดวย ไดเรยนรวธคดใหมทละขนตามทพระองคทรงวางเงอนไข

แลวไดเกดความเบอหนายในรปรางกายและไดบรรลธรรม๒๓ ทกลาวมานนแสดงใหเหนวา พทธวธการ

สอนแบบวางเงอนไขเปนวธการสอนททรงประสทธภาพสามารถสอนผปฏบตใหไดเขาใจธรรมะตงแต

หลกธรรมงายๆ ไปจนถงความพนทกขได ซงการสอนแบบนจะยดโยงเขากบภาคปฏบตและมขนตอน

วธการทสามารถนามาประยกตเขากบการสอนในเรองอนๆ ได

ในขณะทพระสงฆไทยในปจจบนสวนมากเกยวของกบคนในสงคมเกษตรกรรมแบบเดม

ทมงสอนธรรมะผานจารตมเพยงชดคาสอนเนนเรองทาน เปนหลก ซงไมสอดคลองกบยคสมยท

เปลยนไป จงมพระสงฆบางกลมทเขาไปสอนในเรองการใชเกษตรกรรมเชงพทธ เพอแกปญหาให

ชาวบานและประสบผลด ประเดนนผวจยมองวาพระสงฆควรเกยวของเกษตรกรรมโดยเนนเรองการ

สอนธรรมใหมากขน เพราะสถานะพระสงฆอาจไมเหมาะทจะลงมอทาเอง พระสงฆควรสรางแหลง

เรยนรฝกฝนพฒนาภายในวดขนมาเพอใหประชาชนไดมาฝกทกษะ และสงเสรมการเกษตรเชงพทธ

การเกษตรวถพทธ ทไมทาลายสงแวดลอม สงเสรมทางดานเศรษฐกจ และสงคมดวย พระสงฆตองม

บทบาทใชเกษตรกรรมสรางคณธรรมใหแกชาวบานไดพฒนาจตใจในดานธรรมะ และมหลกพทธ

วธการสอนทยดโยงกบหลกพระธรรมวนยและหลกการบรหารจดการบรณาการใหการเกษตรเปนการ

พฒนาทงผสอน(พระภกษสงฆ)ในดานไตรสกขา และไดพฒนาประชาชนผเรยนในดานธรรมะ จงจะ

๒๑พระพทธโฆสะ รจนา, ธมมปทฏฐกถา แปล ภาค ๗, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๔๓), หนา ๑๓๐ - ๑๓๑.

๒๒ดรายละเอยดใน ข.อ. (บาล) ๒๕/๙๐–๙๓. ๒๓พระพทธโฆสะ รจนา, ธมมปทฏฐกถา แปล ภาค ๒, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๔๓), หนา ๗๙-๘๑.

๘

เปนการเกษตรทนาพาสงคมไปสความเจรญทงทางดานเศรษฐกจสงคมสงแวดลอมและกาวสความพน

ทกขได

งานวจยนจะสามารถตอบโจทยวจยนได รวมทงในขณะเดยวกนกสามารถปลกฝง

คณธรรมทงมเปาหมายสวนตน เปาหมายทางสงคม และเปาหมายอยางสงสดในทางศาสนาได ซงจะ

ไดชดคาสอนทางเกษตรแบบใหมครอบคลมหลกไตรสกขา มรรคมองค ๘ ประการ อาชพเกษตรกรรม

จงเปนอาชพทเปนสมมาอาชวะเปนพนฐานนาไปสการพฒนาตนทางจตไดดกวาอาชพอน

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาแนวคดเกยวกบเกษตรกรรมเชงพทธและวทยาการสมยใหม

๑.๒.๒ เพอศกษารปแบบการเกษตรกรรมในสงคมไทยปจจบน

๑.๒.๓ เพอนาเสนอรปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมเชงพทธบรณาการ

๑.๓ ขอบเขตการวจย

ขอบเขตการวจยในครงนผวจยแบงขอบเขตการวจยออกเปน ๒ สวนดงน

๑.๓.๑ ขอบเขตดานเนอหา

การวจยนม งศกษาแนวคดพทธวธการสอนธรรมะผานการเกษตรกรรมเชงพทธใน

พระพทธศาสนาแบบเถรวาท ขอมลเชงพทธ จะศกษาขอมลจากพระไตรปฎก อรรถกถา และหนงสอ

สาคญทางพระพทธศาสนา ตลอดจนเอกสารงานวจยทเกยวของ มาทาการวเคราะห สงเคราะห สวน

วชาการดานศาสตรสมยใหม จากหนงสอตาราวชาการตางๆ แลวนาขอมลทไดทงสองสวนมารวบรวม

วเคราะห สงเคราะห จดลาดบเนอหา สรางองคความรใหมจดเตรยมสาหรบบทตอไป

๑.๓.๒ ขอบเขตดานพนทการศกษาและประชากรศกษา

ขอมลภาคสนามเปนขอมลทมความสาคญตอการศกษาอยางยง ผวจยเลอกกลมประชากร

เพอศกษาแบบเจาะจง (Purposive sampling) ลกษณะประชากรและการเลอกกลมผใหขอมล

แบงเปน ๔ กลม คอ

(๑) กลมสนตอโศก โดยสมณะเสยงศล ชาตวโร และผรบแนวปฏบต

(๒) กลมวดสวนแกว ของพระราชธรรมนเทศ และผรบแนวปฏบต

(๓) กลมสจจะสะสมทรพย ของพระอาจารยสบน ปณโต และผรบแนวปฏบต

(๔) กลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ของพระมหาวฒชย วชรเมธ และผรบแนวปฏบต

โดยกลมประชากรทง ๔ นจะใชการเกบขอมลแบบภาคสนาม (Field work) ใชการสมภาษณ

เชงลก (In-depth interview)

(๑) พระสงฆผสอนการทาเกษตร ผวจยไดกาหนดคณสมบต ดงตอไปน

๑. เปนพระภกษทมความรดานธรรมะและมความสามารถเผยแผคาสอนเกยวกบเกษตรกรรม

๙

เปนอยางด

๒. เปนพระภกษทมชอเสยงระดบจงหวดหรอระดบประเทศ และเปนทยอมรบของสงคม

๓. เปนพระภกษทนาหลกธรรมไปบรณาการการสอนผานเกษตรกรรมเชงพทธ

จากคณสมบต ๓ ขอดงกลาว ผวจยไดเลอก พระสงฆ ๔ รป ดงน

๑. สมณะเสยงศล ชาตวโร ผนาเกษตรอนทรยไทย ศนยปฏบตการเรยนรเศรษฐกจพอเพยง

เนนพอกน บานชองไมลด ตาบลเขานอย อาเภอทามวง จงหวดกาญจนบร

๒. พระราชธรรมนทเทศ (พยอม กลยาโณ) นกเผยแผดานเกษตร แกไขปญหาใหประชาชน

เจาอาวาสวดสวนแกว จงหวดนนทบร

๓. พระอาจารยสบน ปณโต ผกอตงกลมสจจะสะสมทรพย ผชวยเจาอาวาส วดไผลอม

อาเภอเมอง จงหวดตราด

๔. พระมหาวฒชย วชรเมธ (ว.วชรเมธ) พระนกวชาการนกคดนกเขยนนกเผยแผ

ผอานวยการมหาวชชาลยพทธเศรษฐศาสตร ศนยวปสสนาสากลไรเชญตะวน อาเภอเมอง จงหวด

เชยงราย

(๒) เกษตรกรผรบแนวปฏบต จะกาหนดคณสมบต ดงน

๑. ทาอาชพเกษตรกรรม เกยวกบการปลกพช

๒. เปนกลมเกษตรกรทไดรบรางวล ในระยะเวลา ๓ ปทผานมา

๓. เปนกลมเกษตรกรทมความสามารถดานการบรหารจดการอยางเปนระบบ

๑.๔ ทฤษฎทใชเปนกรอบในการวจย

แนวคดทฤษฎทใชในการวจย กรอบแนวคดทฤษฎ (Theoretical Framework) ทผวจยจะ

นามาใชเปนฐานในการวเคราะหปญหาประกอบดวยหลกธรรมสาคญทางพระพทธศาสนา และหลก

ทฤษฎศาสตรสมยใหมตามนกวชาการศาสนาและนกวชาการทวไปมดงตอไปน

๑.๔.๑ หลกธรรมทางพระพทธศาสนา

(ก) หลกการทางศล

หลกจฬศล มชฌมศล มหาศลของพระภกษ เปนขอบญญตหามเกยวกบการการประกอบ

อาชพทนบวาไมเปนสมมาอาชวะ เชน การคาขายแลกเปลยน การทาลายสงแวดลอม เปนตน

หลกพระวนยศล ๒๒๗ ในสวนทเปนขอบญญตหามเบยดเบยนสตว หรอสงแวดลอม เชนการ

ใชยากาจดวชพช หรอการใชยาฆาแมลง เปนตน

หลกจตปารสทธศล ๔ ปาตโมกขสงวรศล อนทรยสงวรศล อาชวปารสทธศล และปจจยสน

นสตศล เนนหลกการดาเนนชวตประกอบอาชพโดยสจรตไมเบยดเบยนตนและสงคม

๑๐

หลกกรรมบถ ๑๐ ประการ และหลกศล ๕ อนเปนขอปฏบตทางศลพนฐานของการเปน

มนษย

(ข) หลกการทางธรรม

ก.หลกการทางสายกลาง มชฌมาปฏปทา หรอ มรรคมองค ๘ ไดแก

๑. สมมาทฏฐ ปญญาเหนชอบ หมายถง มความเขาใจถกตองตามหลกของกรรม ในเรองการ

ทาเกษตรทตองไมเบยดเบยนสตวและสงแวดลอม โดยการงดใชสารเคม หรอใชแตปรมานจากด ซงจะ

เปนการเบยดเบยนตนเองและสงคมสงแวดลอม

๒. สมมาสงกปปะ ความดารชอบ หมายถง ความคดดารชอบทเปนไปในทางกศลหรอความ

ดงาม คอดารในการประกอบอาชพเกษตรโดยไมเบยดเบยนสตว และสงแวดลอม

๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ หมายถง การประกอบอาชพเกษตรไดดาเนนวธการพดชอบ คอ

เวนจากการพดเทจ พดสอเสยด พดหยาบ และเพอเจอ แตเปนการพดอยางมสต สภาพ และในทาง

สรางสรรคดงาม

๔. สมมากมมนตะ การทางานทชอบ หมายถงในการลงมอทางานเกษตรทชอบถกตอง ทไม

เปนการเบยดเบยนสงมชวตและสงแวดลอม และไมเปนทจรตผดศลธรรม เปนความประพฤตชอบ

ทางกาย วาจา

๕. สมมาอาชวะ อาชพชอบ คอ ประกอบอาชพทสจรต ไมเอาเปรยบผอนเบยนเบยนสงคม

๖. สมมาวายามะ ความพยายามชอบ หมายถง ในการทาเกษตร ตองใชแรงงาน จาเปนตองม

ใจรก และเปนกศล มความมมานะพยายามไมทอดธระ

๗. สมมาสต มความระลกชอบ หมายถง การมสตอยกบการทากจนนๆ ไมปลอยใหพลงเผลอ

จตเลอนลอย ดารงอยดวยความรตวอยเปนปกต

๘. สมมาสมาธ มความจตใหตงมนชอบ หมายถงมสมาธในการ ทา พด คดอยกบการ

ประกอบเกษตรกรรม จะกอใหเกดความ สงบ สงด จากกเลส นวรณ มความสขแชมชนเบกบานใจ

ข.อทธบาท ๔ ไดแก

(๑) ฉนทะ ความพอใจ ความชอบ ความมงมน การมอดมการณในการทาเกษตรกรรม

(๒) วรยะ ความเพยร ความพยายาม ความขยน ความไมทอถอยตออปสรรคตางๆ

(๓) จตตะ ความเอาใจใส ความรบผดชอบ ความไมทอดธระ ไมนงดดาย

(๔) วมงสา ความพนจพจารณาดวยสตปญญา รอบคอบ ในเหตและผล

ค. สงคหวตถ ๔ ไดแก

(๑) ทาน การให การเสยสละ

๑๑

(๒) ปยวาจา การพดจาไพเราะออนหวาน

(๓) อตถจรยา การประพฤตสงทเปนประโยชน

(๔) สมานตตา มความประพฤตสมาเสมอ

๑.๔.๒ ทฤษฎทเกยวของ

๑) ทฤษฎการเรยนร (Theory of Learning) ทฤษฎการเรยนรมอทธพลตอการจดการ

เรยนการสอนมาก เพราะจะเปนแนวทางในการกาหนดปรชญาการศกษาและการจดประสบการณ

เนองจากทฤษฎการเรยนรเปนสงทอธบายถงกระบวนการ วธการและเงอนไขทจะทาใหเกดการเรยนร

และตรวจสอบวาพฤตกรรมของมนษย มการเปลยนแปลงไดอยางไร โดยเฉพาะทฤษฏเงอนไข

(Conditioning Theories) ของพาฟลอฟ (Pavlov) และ วสนต (Watson)๒๔ ทฤษฎการสอนน ใช

เปนแนวคดทประยกตกบหลกพทธธรรมเพอการสอนผเรยนผานกจกรรมดานการเกษตร เนนการทา

กจกรรม ลงมอทาเพอพฒนาคณธรรม ศลธรรม ของผเรยนใหไดประสบการณทด ซงจะมผลตอการ

เปลยนแปลงพฤตกรรมเดมทไมด เปนการเรยนรธรรมะแบบใหม

๒) ทฤษฎ SWOT เปนทฤษฏทจะใชในดานการวเคราะห องคประกอบภายในและภายนอก

ของเกษตรกร และตวผสอน เพอทราบถงปญหา และแนวทางพฒนา๒๕

๓) แนวคดเศรษฐกจพอเพยงและทฤษฎใหมตามแนวพระราชดาร

แนวคดเศรษฐกจพอเพยงและหลกทฤษฎใหม ตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหว ในหลวงรชกาลท ๙ สามารถใชเปนแนวทางในการวเคราะหขอมลและบรณาการ เพอสราง

รปแบบการเกษตรเชงพทธบรณาการได เพราะแนวคดเศรษฐกจพอเพยงและทฤษฎใหมตามแนว

พระราชดาร มความสอดคลองกบหลกการเกษตรเชงพทธบรณาการ

การนาหลกธรรมทางพระพทธศาสนาและหลกการเกษตรทฤษฏตางๆมาประยกตเพอสราง

กระบวนการเรยนรใหเปนระบบในการทาเกษตร จะทาใหไดรปแบบการทาเกษตรเชงพทธแบบใหม

เพอแกไขปญหาเกษตรกรทมปญหาดานตางๆ ดงกลาวแลว

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย

๑.๕.๑ เกษตรกรรมสมยใหม หมายถง การเกษตรทผสมผสานทงเทคโนโลย การเกษตรแบบ

ใหมและหลกพทธเศรษฐศาสตรทชวยแกไขปญหาเกษตรกร ทงทางดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม

๒๔ เตมศกด คทวณช, จตวทยาทวไป,(กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน จากดมหาชน, ๒๕๔๖), หนา ๑๗๕.

๒๕ ผศ.ดร.นนทยา หตานวตร และ รศ.ดร.ณรงค หตานวตร, SWOT : การวางแผนกลยทธธรกจชมชน,

(กรงเทพมหานคร :พมพลกษณ, ๒๕๔๕), หนา ๒๐.

๑๒

และมสวนพฒนาจตใจดานคณธรรมจรยธรรมใหเปนไปตามหลกไตรสกขา และมรรคมองค ๘

ประการ เปนสมมาอาชวะ

๑.๕.๒ พทธเกษตร (Buddhist Agriculture) หรอ เกษตรแนวพทธ หมายถง การเกษตร

โดยใชหลกธรรมทางพระพทธศาสนาวาดวยหลก ไตรสกขา (ศล สมาธ ปญญา) เขามาเพอทาเกษตร

โดยมเปาหมายหลกคอพฒนาจตเชงคณธรรม จรยธรมของเกษตรกร โดยคานงถงมตทางสงคมและ

สงแวดลอม

๑.๕.๓ บรณาการ (Integration) หมายถง การนาเอาหลกธรรมและหลกทฤษฎสมยใหม

เขามาประยกตใชในเกษตรกรรม เพอสอนธรรมผานกจกรรมใหเรยนรและปฏบตไปทละขนตอนอยาง

เปนระบบ

๑.๖ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยครงนเปนการศกษา “รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมตามแนว

พทธเกษตรบรณาการ” เปนการศกษาการพฒนาเกษตรแบบใหม โดยใชหลกการทางพระพทธศาสนา

รวมกบศาสตรสมยใหม เพอสอนธรรมะแกชมชน ผานกจกรรมการทาเกษตรเชงพทธ โดยม

จดมงหมายคอการนาพาสงคมไปสธรรม จาเปนอยางยงทจะตองอาศยแนวคด ทฤษฎและผลงานวจย

ทเกยวของมาประกอบเปนแนวทางการศกษา ดงน

๑.๖.๑ ดานตารา/เอกสาร

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต)๒๖ ไดกลาวถงบทบาทหนาทของพระสงฆตอสงคม

ในแงเศรษฐศาสตรแนวพทธวาเศรษฐกจตางๆ จะสมดลและเปนไปเพอประโยชนอยางแทจรงตอคน

และคนอนจะตององอาศยหลกพทธธรรมเทานน เปนเศรษฐศาสตรทถกตองตามธรรม พระพทธเจา

ตรสสอนขอปฏบตทจะทาใหมความมนคงทางเศรษฐกจ ตองมหลกทฏฐธรรมกตถะ ๔ ประการ คอ

(๑) อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความขยนหมนเพยร รจกใชปญญาไตรตรอง พจารณาหาวธการท

แยบคายในการทางาน มความคดรเรมสรางสรรค รจกจด รจกทา รจกดาเนนการดานเศรษฐกจ ทา

การงานประกอบอาชพใหไดผลด (๒) อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา สามารถปกปอง

คมครองรกษาทรพยสนทหามาไดผลด (๓) กลยาณมตตตา รจกคบหาคนด มกลยาณมตร ซงเปน

องคประกอบสาคญทจะชวยใหเจรญกาวหนาในวงการอาชพนนๆ ทาใหรเหนชองทางและโอกาสตางๆ

ในการทางาน ทนตอเหตการณ ตลอดจนรจกปฏบตตอทรพยของตนอยางถกตอง ไมถกปาปมตร ชก

จงไปในทางอบายมข ซงจะทาใหทรพยสนไมเพมพน หรอมแตหดหายลงไป (๔) สมชวตา ความ

๒๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), ทศวรรษธรรมทศนพระธรรมปฎก, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา,

๒๕๔๓), หนา ๑๔๙-๑๕๘.

๑๓

เปนอยพอด หรอความเปนอยสมดล คอ เลยงชพแตพอดไมใหฟมเฟอย ไมใหฝดเคอง ใหรายได

เหนอกวารายจาย มเหลอเกบไว

นอกจากนน ทานไดกลาวถง หนาทของพระสงฆกบหลกการพฒนาสงคมตามหลกพทธ

บญญตวา ตองคานงถงการพฒนาทงทางความคด จตใจและทางวตถ โดยใหพฒนาการทางจตใจนา

พฒนาการทางวตถ และใหพระสงฆมบทบาทในการอนเคราะหชาวบาน ในขณะเดยวกนกตองไมลม

รกษาพระธรรมวนย ไมชวยเหลอชาวบานโดยฝาฝนพระวนย และไมคลกคลกบชาวบานจนเกด

อปสรรคในการแสวงหาความพนทกขของตน หลกการพฒนาตามแนวพทธ สรปได คอ (ก) การพฒนา

จตใจเปนพนฐาน (ข) การพฒนาเพอความพนทกข (ค) การทาลายกเลสตณหา (ง) การสงเสรมการทา

หนาท และ (จ) การสงเสรมการพงตนเอง หลกพทธศาสนาถอวาการแกไขปญหาและการปรบปรง

คณภาพชวตทกระดบตองเรมทจตใจเปนพนฐาน หากจตใจยงไมพฒนายงมความหลงผด และเปน

อกศล ยอมไมอาจนาไปสการพฒนาทางวตถและการสรางสรรคงานภายนอกใหบรรลเปาหมายได ใน

ฐานะทพระสงฆเปนทยอมรบนบถอทวไปวาเปนผนาชมชน พระสงฆจงควรพฒนาตนเอง๒๗ และยง

กลาวถงหลกการพงตนเอง เพอสรางความเขมแขงแกชมชน อาจแยกแยะโดยหลกสาคญ ๕ ประการ๒๘ ไดแก

๑. ดานจตใจ ทาตนใหเปนทพงของตนเอง มจตสานกทด สรางสรรคใหตนเองและชาต

โดยรวม มจตเอออาทร ประนประนอมเหนประโยชนสวนรวมเปนทตง

๒. ดานสงคม แตละชมชนตองชวยเหลอเกอกลกน เชอมโยงกนเปนเครอขาวยชมชนท

เขมแขง เปนอสระ

๓. ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหใชและจดการอยางฉลาด พรอมทงหาทาง

เพมคณคา โดยใหยดอยบนหลกการของความยงยน

๔. ดานเทคโนโลย จากสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงอยางรวดเรว เทคโนโลยเขามามทงด

และไมด จงตองแยกแยะบนพนฐานของภมปญญาชาวบาน และเลอกใชเฉพาะท

สอดคลองกบความตองการและสภาพแวดลอม

๕. ดานเศรษฐกจ แตเดมนกพฒนามกมงทการเพมรายได และไมมการมงทการลดรายจาย

ในเวลาเชนนจะตองปรบทศทางใหม คอจะตองมงลดรายจายกอนเปนสาคญและยดหลก

พออย พอกน พอใช

นอกจากนแลว พระพรหมคณาภรณได แสดงทศนะพระสงฆกบหลกเศรษฐศาสตรตามแนว

พทธสาหรบสอนชมชนตองเขาใจหลกวา พทธศาสตรเปนจรยธรรมทมความสมพนธและสาคญตอ

๒๗

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พระกบปามปญหาอะไร, (นนทบร : ภาพพมพ ๒๕๓๕), หนา ๖-๗. ๒๘ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), การพฒนาทยงยน, (กรงเทพมหานคร: โกมลคมทอง, ๒๕๓๑). หนา ๒๐.

๑๔

เศรษฐกจ เพราะเปนคณคาทางจตใจ คณธรรมทจะดาเนนกจกรรมทางการผลต ใหเรามความขยน

ซอสตย รกงาน ตรงตอเวลา เพอใหมคณภาพในการผลตและดารงชวตอยางผาสก๒๙

ดานวธการสอนของพระสงฆ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงหลก พทธวธและ

อบายประกอบการสอนของพระพทธเจาในหนงสอพทธวธในการสอน ดงน๓๐

วธการสอนของพระพทธเจา ๓ อยาง

๑.วธแบบสากจฉา หรอสนทนา เปนวธทใชสอนเมอมคนมาเฝาแลวยงไมเลอมใสศรทธา ทรง

ใชวธนเพอคนทยงไมรใหเขาใจหลกธรรมเปน

๒. วธแบบบรรยาย วธการนทรงใชเมอมการประชมของพระสงฆหรอประชาชนจานวนมาก

ผฟงมพนความรความเขาใจและเลอมใสดอยแลว คนทมาอยในระดบเดยวกนจงใชวธบรรยายแบบ

กวางๆ

๓. วธตอบปญหา ผทมาถามนนสวนมากเปนผนบถอลทธศาสนาอน มาเพอถามความสงสย

ในขอธรรมตางๆ ซงพระองคมวธการตอบ เชน เอกงสพยากรณยปญหา (ปญหาทตองตอบตรงไปมา

ตายตว)เชน จกษเปนอนจจงหรอ กตอบไดวา ถกตอง หรอการใชวธปฏปจฉาพยากรณยปญหา

(ปญหาทตองถามกอนตอบเพอใหเกดความชดเจนกอน) ดงนเปนตน

๔. วธแบบวางกฎขอบงคบ เมอมพระภกษทาความผด พระองคจะทรงรบสงใหประชมสงฆ

และสอบถามผทาผดเพอใหยอมรบ แลวจงบญญตสกขาบทขนมา จงเปนทยอมรบของสงคม

กลวธและอบายประกอบการสอนของพระพทธเจา

๑. การยกอทาหรณและการเลานทานประกอบ การยกตวอยางประกอบคาอธบายและการ

เลานทานประกอบการสอนชวยใหเขาใจความไดงายและชดเจน ชวยใหจาแมน เหนจรงและเกดความ

เพลดเพลนทาใหการเรยนการสอนมรสชาตยงขน ดงเรองนทานชาดกทมอยถง ๕๔๗ เรอง

๒. การเปรยบเทยบดวยขออปมา คาอปมาชวยใหเรองทลกซงเขาใจยาก ปรากฏความหมาย

เดนชดออกมา และเขาใจงายขน โดยเฉพาะมกใชในการอธบายสงทเปนนามธรรม เปรยบใหเหนชด

ดวยสงทเปนรปธรรม หรอแมเปรยบเรองทเปนรปธรรมดวยขออปมาแบบรปธรรมกชวยใหเนอความ

หนกแนนเขา เชน "ภเขาศลาลวน เปนแทงทบ ยอมไมหวนไหวดวยแรงลม ฉนใด บณฑตทงหลาย

ยอมไมหวนไหวเพราะคานนทาและสรรเสรญ ฉนนน" การใชอปมาน เปนกลวธประกอบการสอนท

พระพทธองคทรงใชมากทสด

๒๙

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต), เศรษฐศาสตรแนวพทธศาสตร, หนา ๑๖.

๓๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธวธการสอนของพระพทธเจา, หนา ๕๐-๕๑.

๑๕

๓. การใชอปกรณการสอน การใชอปกรณประกอบนทาใหผเรยนเขาใจไดงาย เชน การสอน

พระราหล ทรงใชวตถกะลามะพราวเทนาใสแลวควาลง ทรงสอนเรองการพดเทจของสมณะเหมอนนา

ในกะลา๓๑

๔. การทาเปนตวอยาง วธท ดทสดอยางหนง โดยเฉพาะทางจรยธรรม คอการทาเปน

ตวอยาง ซงเปนการสอนแบบไมตองกลาวสอน เปนทานองการสาธตใหด แตทพระพทธเจาทรงกระทา

นนเปนไปในลกษณะททรงเปนผนาทด เชน พระองคทรงเสดจไปพบพระภกษผอาพาธไมมใครเหลยว

แลจงทรงพยาบาลภกษนนดวยพระองคเอง และตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอไมมมารดา ไมมบดา

ผใดเลาจะพยาบาลพวกเธอ

ถาพวกเธอไมพยาบาลกนเอง ใครเลาจกพยาบาล ผใดจะพงอปฐากเรา ขอใหผนนพยาบาลภกษ

อาพาธเถด"๓๒

๕.การเลนภาษา เลนคา และใชคาในความหมายใหม การเลนภาษาและเลนคาเปน

ความสามารถใชภาษาผสมปฏภาณของพระพทธองคบางทเขาทลถามหรอกลาวขอความโดยใชคาทม

ความหมายเชงลบ พระองคกตรสตอบไปดวยคาเดยวกนแตเปนความหมายเชงบวก

๖.อบายเลอกคน และการปฏบตรายบคคล การเลอกคนเปนอบายสาคญในการเผยแผพระ

ศาสนา ในการประกาศธรรมในยคแรกจะเหนไดวาพระพทธองคทรงเลอกทจะสอนบคคลทเปนเจา

ลทธมชอเสยงกอน สอนบคคลชนนากอน

๗. การรจกจงหวะและโอกาส ผสอนตองรจกใชจงหวะและโอกาสใหเปนประโยชน เชนเมอ

ผเรยนยงไมพรอมกยงไมสอน รอคอยใหเกดความพรอมกอนคอยสอน

๘. ความยดหยนในการใชวธการ ทรงเลอกใชวธการทเหมาะสมกบอธยาศยของผฟงเปน

หลก เชน ทรงสอนคนทมอธยาศยดดวยวธละมนละไม คนหยาบกระดางดวยวธทเหมาะสม

๙.การลงโทษและใหรางวล ทรงใชหลกการบรหารทตงอยบนฐานของธรรมะทรงใชหลกยก

ยองและใหเกยรต และขมเมอเวลาทควรขม

๑๐. กลวธแกปญหาเฉพาะหนา เมอเกดปญหาขนในการสอนกบผคนตางๆ ทรงใชวธ

แกปญหาไดเหมาะสม เชน พระองคเผยแผศาสนามผคนเลอมใสทงบานเรอนมาบวชเปนจานวนมาก

ทาใหพอแม ขาดลกสบสกล ครอบครวขาดสญ ภรรยากลายเปนมายเพราะสามบวช เกดกระแส

ตอตาน ดาวาพระภกษ พระพทธองคจงแนะนาใหพระภกษตอบโตดวยการกลาวคาจรงวา พระศาสดา

ทรงแนะนาสงสอนแตในเรองทดงาม ไมไดนากลบตรเหลานนไปสทางทไมชอบ แลวจะมาดาวาทาไม

เปนตน

๓๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต),พทธวธการสอนของพระพทธเจา, หนา ๕๔-๕๕. ๓๒ ว.ม.(ไทย) ๕/๑๖๖/๓๑๒).

๑๖

งานของพระพรหมคณาภรณมสวนสมพนธกบงานวจยน ๒ สวน กลาวคอ (๑) บทบาทหนาท

ของพระสงฆกบชมชนในดานการเผยแผสอนธรรม และ(๒)รปแบบวธการสอนธรรมของพระพทธเจาม

หลากหลายแบบโดยเฉพาะการสอนแบบวางเงอนไขใหปฏบตตามไปทละขนตอนเปนการสอนใหคนท

มทกขมากไดเรยนรปฏบตไปตามลาดบจนเขาใจ พระพรหมคณาภรณกลาวถงสองสวนนนแยกกนและ

ไมมกระบวนการในการนาไปใชกบเกษตรกรอยางชดเจน ดงนนงานวจยนจะหาคาตอบในการ

ประยกตใชการสอนธรรมผานเกษตรกรรมกบเกษตรกร

พระมหาสมบรณ วฑฒกโร ๓๓ ไดกลาวถงกระแสพระพทธศาสนาเพอสงคม (Soc ia l l y

Engaged Buddhism) คอการทสงคมเกดปญหาความยากจน ปญหาเสอมโทรมดานศลธรรม หรอ

ปญหาการลมสลายของครอบครว ชมชน และสงคม แลวชาวพทธไทยกลมหนงมองวาปญหาวกฤต

เหลานเกดจากการพฒนาทมงเนนแตเรองเศรษฐกจโดยละเลยมตทางสงคม ศาสนา และวฒนธรรม

โดยเฉพาะพระพทธศาสนาแบบจารตในสงคมไทย นบตงแตรฐแยกการศกษาของประชาชนออกจาก

วดในสมยรชกาลท ๕ เปนตนมา สถาบนศาสนาแทบจะถกตดขาดจากการกาหนดทศทางของสงคม

เลยกวาได ดงนน ชาวพทธบางกลมจงไดเสนอแนวคดในการฟนคนชพบทบาทของพระพทธศาสนา

ขนมาใหม เพอใหมสวนรวมในการแกปญหาและพฒนาสงคมปจจบน รวมทงการตความพทธธรรม

แบบใหมเพอใหสอดคลองกบปญหาสงคมโลกยคใหม บคคลสาคญทพยายามอธบายคาสอนทาง

พระพทธศาสนาใหมมตทางสงคม เชน พทธทาสภกข พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) พระไพศาล ว

สาโล นพ. ประเวศ วส สลกษณ ศวรกษ เครอขายพทธศาสนกเพอสงคมนานาชาต (พ.พ.ส.)

(International Network of Engaged Buddhists-INEB) ถอวาเปนขบวนการพระพทธศาสนาเพอ

สงคมในระดบนานาชาตทพยายามบรณาการพระพทธศาสนาเพอแกปญหาสงคมยคใหม ตงขนโดย

การนาของสลกษณ ศวรกษ เมอป พ.ศ. ๒๕๓๐ โดยมบคคลสาคญหลายทานใหการอปถมภ เชน องค

ทะไล ลามะ สมเดจพระมหาโฆษนนทะแหงกมพชา พระตช นท ฮนห พทธทาสภกข นอกจากนน ยง

มผเขารวมเปนสมาชกอกกวา ๕๐๐ ทานจากประเทศตาง ๆ กวา ๔๐ ประเทศ บทบาทสาคญอยาง

หนงของเครอขายพทธศาสนกเพอสงคมนานาชาต คอ การมงพฒนาแนวคดเกยวกบพระพทธศาสนา

เพอสงคมทมฐานอยบนความมสต ปญญา และกรณา รวมทงการตความศล ๕ แนวใหมเพอสามารถ

ตอบปญหาสงคมโลกยคใหมทเตมไปดวยความสลบซบซอน

งานของพระมหาสมบรณเปนการเปดพนทใหเหนภารกจจาเปนของพระสงฆโดยภาพกวางท

รวมทกนกายททางานดานพระพทธศาสนาเพอสงคม จงนบวาพระสงฆเหลานนกทากจกรรมการสอน

ธรรมโดยใชการเกษตรเปนตวขบเคลอน มชดคาสอนจานวนหนงเพอใหประชาชนไดเขาใจในอาชพ

๓๓ พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, "พระพทธศาสนาเพอสงคม : กระบวนทศนใหมเกยวกบเบญจศล",

การศกษากบความเปนพลเมองโลกมมมองพระพทธศาสนา, บณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๙ ฉบบพเศษ ๒๕๕๖,

กรงเทพมหานคร: เซนจร จากด, ๒๕๕๖), หนา ๓๕๔.

๑๗

ของตน และพระสงฆตองลงไปทาหนาทตรงจดนนใหมากเปนทศทางเดยวกนกบงานวจยน สวน

ชองวางทางวชาการทยงขาดอย คอ การสรางรปแบบคาสอนแบบใหมเพอใชในการสอนธรรมะผาน

เกษตรกรรม

พระสบน ปณโต๓๔ เปนผนาในดานการเผยแผธรรมะผานกจกรรม โดยไดพดถงประสบการณ

การทางานเผยแผโดยการสอนใหชาวบานปฏบตผานกจกรรมกลม “สจจออมทรพย” วา ปจจบนเรา

ไมอาจสอนธรรมะแบบเดมดวยการเทศนาเพยงอยางเดยวได ชาวบานประสบปญหามากพระมวแต

พดสอนไมสามารถแกไขปญหาใหชาวบาน สดทายชาวบานทมอาชพเกษตรกรรมเปนหนสนจนตอง

ขายทดนใหนายทนไปจนวดถกลอมรอบดวยโรงงานไมมชมชนเหลออย จงไดเปลยนแนวมาสอน

ธรรมะดวยวธใหมผานกจกรรมตงเปนกลมสจจะสะสมทรพยขนมา เพอมงแกไขปญหาการชาวบานได

อยางมประสทธภาพ และไดแสดงทศนะการสอนธรรมผานกจกรรมวา หลกการระบบสจจะสะสม

ทรพยใชภมปญญาทองถนและหลกธรรมะในพระพทธศาสนาเพอฟนฟวถชวตของชมชนอยางเปนองค

รวม โดยเรมตนจากชมชน เพอนาไปสความแขงแกรงของระบบเศรษฐกจของสงคม ทงสามารถ

ชวยเหลอตนเองได

งานของพระสบน ปณโต มความชดเจนในดานการนาหลกการทางพระพทธศาสนาเขาไปวาง

เงอนไขเพอใหชาวบานไดปฏบตงายและเหนผลเปนรปธรรม เปนตวอยางทดในแงนาหลกธรรมไป

ประยกตใชกบทกอาชพ สมพนธกบงานวจยนตรงท ใชหลกการเดยวกน และจะเตมเตมงานวจยให

ทรงคณคามากยงขน แตทยงขาดอยคอ การเขาไปสอนชาวเกษตรกรมรปแบบวธการสอนอยางไร ซง

งานวจยนจะใหคาตอบ

พระมหาวฒชย วชรเมธ (ว.วชรเมธ)๓๕ กลาวถงการสอนชาวนาหรอเกษตรกรซงเปน

ประชาชนสวนใหญของประเทศเปนสงสาคญและจาเปนมากจงไดเปดมหาวชชาลยพทธเศรษฐศาสตร

ขน เพอสอนทงเรองทางโลกและทางธรรมผสมกน สอนการดาเนนชวต การอยรอดของผคน โดยให

นยามวา "มหาวทยาลยพทธเศรษฐศาสตร (Buddhist Economics)" สอนความรเรองทามาหากนให

ชาวบานผสนใจ เนน "การเรยนรผานประสบการณตรง" (Learning by Doing) หวงกอใหเกดการ

เปลยนแปลงในตวผเรยนเปนสาคญ

"โรงเรยนชาวนา" เปนจดแรกของการเรยนรพทธเศรษฐศาสตร หลงจากเปดอบรมใหกบ

ผสนใจทาเกษตรอนทรยเมอปกอน รนแรกมผเขาอบรมจานวน ๕๐๐ คน และรนท ๒ อก ๒,๐๐๐ คน

๓๔ พระสบน ปณโต, สจจะสะสมทรพย : สะสมทนสงคม, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: สถาบน

ชมชนทองถนพฒนา, ๒๕๔๑), หนา ๑๑.

๓๕ทาเกษตร แบบพทธเศรษฐศาสตร, ไทยโพสต [ออนไลน] แหลงทมา:

http://www.thaipost.net/sunday/100313/70678 [๒ สงหาคม ๒๕๕๗].

๑๘

โดยมวทยากรทเปนปราชญดานการเกษตร หรอทเรยกวา "เกษตราจารย" เปนผใหความร ขณะน ม

ผสนใจทจะอบรมมากขนเรอยๆ ซงไมไดมแตเกษตรกรในจงหวดเชยงรายเทานน แตจงหวดใกลเคยง

อนๆ ทพอรขาวกสนใจสมครเขามาอบรมกบทางไรเชญตะวน ซงมพนทจานวน ๑๖๐ ไร พนทเกอบ

ครงของไรถกแปลงสภาพกลายเปนแปลงปลกผกปลอดสารพษ ไมวากะหลาปล เสาวรส ผกกาดแกว

บรอกโคล กระเจยบ มะเขอ โรงเพาะเหด ฯลฯ รวมทงผนนาทยดแนวเกษตรอนทรยไมใชสารเคมใน

การปลกผทดาเนนการปลกพชผกนนกคอชาวบานในพนทนนเอง

วถเกษตรอนทรยกบพทธศาสนาดทาจะไปกนดวยด ผลผลตทไดดเกนคาด เหดดอกโตๆ

หรอกะหลาปของทนกหวใหญมากหนกหลายกโลกรม ทานจะเปดเทปธรรมมะไวทโรงเพาะเหด ซง

ปรากฏวาเหดออกมาดอกโตมาก โตกวาทขายในทองตลาด หรอแมแตเสาวรสกจะไดฟงธรรมะดวย

เชนกน พทธเศรษฐศาสตรในทนหมายถงการทามาหากน ตามแนวพทธ ยดหลกตนเปนทพงแหงตน

ทงทางเศรษฐกจและสงคม การปลกผกเกษตรอนทรย กเพราะจะทาใหคนทาปลอดจากสารเคมและ

ผบรโภคกปลอดภย และทหยบมาทากเพราะมคาสอนของพระพทธเจาเรองสมมาอาชพ แตคาสอน

ของพระองคไมไดมการหยบขนมา ทคนเราทามาหากนไมขน เพราะทาไมถก หรอคอรปชน ไมไดเปน

การทามหากนทอยบนหลกการ ทามาหา "ธรรม" ซงจะทาใหคนเราประสบความสาเรจทงทางโลกและ

ทางธรรม เรองปากทองเปนเรองใหญมาก เขาทานองถา "ทองไมอม ธรรมกไมอน" เรองเศรษฐกจจง

เปนเรองใหญมาก เปนเรองสรรพวทยา ถาเราแกปญหาปากทองได คนกจะสงบใจ พรอมรบธรรมะ

ปณธานของมหาวทยาลยพทธเศรษฐศาสตร คอ คดใหทกคนหลดพนจากความจน ไมใชคนรวยเทานน

ทมาเรยนทโรงเรยนชาวนา เราไมเกบเงน ใครใครอยากมาเรยนกมาเรยน ถาเกบเงนคนจนกไมม

โอกาส เขามาเรยน อาตมาอยากปลดแอกความร ใหคนจนมโอกาสเขามาศกษาหาความรจากทนได

เลยไมตองมระบบอะไรไมมปรญญาแตกไดความรกลบไปชวยชวตเขาใหมกนมใชได

"เกษตราจารย" ถอวาเปนบคคลสาคญของโครงการ มเกษตราจารยบางคนเคยผาน

บทเรยนชวตมาแลว บางคนเคยลมลกคลกคลานเคยเปนหนเปนสนหลายลาน ในทสดกมาคนพบวถ

เกษตรอนทรย ทาใหปลดหนปลดสนได และเขาใจในการใชชวตมากขน สวนความรทางดานการ

เพาะปลกพชกทดลองคนพบดวยตวเอง เชน รวธแกดนเปรยว ดนเคมตองทาอยางไร ใชปยแบบไหน

จงจะใหผลผลตด และขอปวารณาตวเผยแพรความรใหคนอนๆ โดยไมหวงผลตอบแทน นอกจากน

ยงมองคกรภาครฐอนๆ ทเขามาสนบสนนโครงการ ถายทอดความรแงมมตางๆ กน เชน ธนาคารเพอ

การเกษตรและสหกรณการเกษตร กจะมาใหความรเรองการทาบญชครวเรอน เปนตน

หลายคนทมาเรยนรวถพทธเศรษฐศาสตรทไรเชญตะวน พอกลบไปแลวถงกบ "เปลยนชวต"

ตลอดระยะเวลาอบรมแค ๓ วน แตมลกศษยบางคนพอกลบไปบานกเลกทางานแบงก เลกกน

เงนเดอนหนไปเพาะเหดขายทกวนนมรายไดเขามาทกวนมฐานะดขนทนตาเหน

๑๙

โครงการของเราทาเพอเปนแรงบนดาลใจ ซงแรงบนดาลใจนสาคญมาก ตวอยางของผท

อบรมทโรงเรยนชาวนา ไรเชญตะวน และกลบไปทาเกษตรเองทบานจนรารวย อาจจะเกนระดบของ

ความพอเพยง ในคอรสอบรมไมไดมแตการสอนความรเรองการทาเกษตรอนทรยเทานน ยงมการ

สอนธรรมะ เพอจดการกบ "ความโลภ" ควบคกนไปดวย สอนหลกธรรม ทเรยกวา "หวใจเกษตร" เปน

การเรยน "วชาชวต" เนอหาหลกเปนเรองการจดการการเงน การจดการกเลส ทานสอนเกษตรกร

โดยเนนยาวา ถาเขาไมเขาใจหวโขน เงนทองเปนของมายา แตขาวปลาเปนของจรง ไมมใครเอาเงน

๑๐๐ ลานกนเขาปากได อะไรคอจดเปลยน กคอ เราตองตระหนก ๓ ประการและควบคมใหไดคอ

(๑) ตณหาไมรจบ ถาควบคมไมไดจะกอใหเกดความยงยากในชวต (๒) ทรพยากรในโลกมจากด ควร

ครอบครองเทาทพอมชวตอยไดเทานน (๓) เรามเวลาจากดเราตองตายไปจากโลกน

พระมหาวฒชย วชรเมธ กลาวถงหลกเศรษฐศาสตรเชงพทธในหนงสอเศรษฐศาสตรแหง

ความสข๓๖ โดยจาแนกอธบายธรรมะภายใตความสข ความตองการความสขของมนษย การบรโภคท

ประเสรฐจะตองมสตรเทาทนไมกอใหเกดทกข เปนปจจยสนนสตศล จะพบกบคณคาแท และเปนนาย

ของการบรโภค เปลยนแรงจงใจไดกจะพบความสขแบบใหมขนมาแทน

ทานอธบายความสาคญกบหลกเศรษฐศาสตรกระแสหลกวา ตองรจกธรรมชาตของมนษยทก

รปนามลวนมความอยากเปนเจาเรอน แตแทนทจะหาทางใหมนษยหลดพนจากการตกเปนทาสความ

อยาก กลบหาวธเอาประโยชนจากความอยากมากกวา ดวยวธการกระตนความอยากใหมชวตชวา

พฒนาเพมขนอยางวจตรพสดาร แมเศรษฐศาสตรกระแสหลกจะสงเสรมใหมการบรโภคอยางมสต

เลอกอยางมวจารณญาณ แตเอาเขาจรง สงนกไมใชจดเนน ไมใชประเดนสาคญนก เปนแตเพยงการ

กลาวถงในเชงทฤษฏเทานน เพราะในโลกความเปนจรงแลว สงทเศรษฐศาสตรกระแสหลกสงเสรมให

มนษยมกนใหมากกคอ การวงสนองความอยากเพราะเชอมนวา การบรโภคมาก เปนรากฐานของ

ความสขมากกวา ฐานคดของเศรษฐศาสตรกระแสหลกยงมองความโลภวาเปนสงทด (greed is

good) ซงนบเปนจดเนนทตางจากพทธเศรษฐศาสตรทมองตรงกนขามจะเหนไดวาพระมหาวฒชย

มองหลกเศรษฐศาสตรวามปญหาไมกอใหเกดปญญา และทงปญหาใหแกโลกใบนไวมากมาย หลก

พทธจงเปนหลกทแกปญหาไดทกสวน เขากนไดกบทกอาชพและเปนแสงสวางทางปญญาททกคนตอง

เรยนรเขาใจไปใหถง

๓๖

พระมหาวฒชย วชรเมธ, เศรษฐศาสตรแหงความสข, (สมทรปราการ: ออฟเซทพลส จากด, ๒๕๕๘),

หนา ๙๙-๑๐๐.

๒๐

ทนพนธ นาคะตะ๓๗ กลาวไววา พระสงฆเปนตวแทนของสถาบนพระศาสนาทมอยคกบ

สงคมไทยมาตลอด มอทธพลตอการกระตนหรอแนะนาใหเกดกจกรรมในสงคมและกอใหเกดการ

เปลยนแปลงตางๆ ไดมาก ดงนน พระสงฆจงมความสาคญยง ตงแตอดตจนถงปจจบนจะพบไดวา

พระสงฆมความสมพนธใกลชดกบชาวบาน มหนาทสาคญในการชนาการดาเนนชวตของคนไทยเปน

สวนใหญทงดานศลธรรมจรรยากจกรรมทางโลก จงอาจกลาวไดวาพระสงฆเปนสถาบนทขาดไมไดใน

ชวตประจาวนของพทธศาสนกชนทอยในชนบท นอกจากจะเปนทพงทางดานจตใจและสถาบนท

เอออานวยบรการทางศาสนาแลวยงทาหนาทใหบรการอนๆ ทกลไกของรฐเขาไปใหบรการไมทวถง

เพอสรางบรณาการในชมชน พระสงฆนบเปนสถาบนทไดรบความเคารพ เปนทพงทางจตใจและ

รางกายของชาวชนบททยากไรและหางไกลการพฒนาของรฐ นอกจากนนวดยงเปนศนยพธกรรม

ประเพณทสาคญของหมบาน จงไมเปนเพยงศนยรวมทางจตใจเทานน แตยงเปนศนยรวมดาน

นนทนาการแลความบนเทงอกดวย พระสงฆในชนบทเปนทเคารพของชาวบาน ถาพระสงฆเปนแกน

นาในการพฒนาจตใจและวตถเรองใดเรองหนง เรองนนมกไดรบความรวมมอและความชวยเหลอจาก

ชาวบานอยางมจตศรทธาและสามารถประสบความสาเรจไดโดยงายและเสยคาใชจายนอย

ภทรพร สรกาญจน๓๘ กลาววา พระสงฆไดใชหลกธรรมทางพทธศาสนาไปประยกตกบวถ

ชวตของชาวบาน คอ (๑) การปลกฝงธรรมะในจตใจ หมายถง การหลอหลอมความคด ทศนคตของ

ชาวบาน ตลอดจนอารมณความรสกตางๆ ดวยหลกธรรมเพอเปนแนวทางในการดาเนนชวตหลกธรรม

ชใหเหนวาสงทงหลายไมอยโดดเดยว แตมความสมพนธสอดคลองเปนเหตปจจยตอกน เมอตองการ

ผลเชนใด กตองสรางเงอนไขหรอเหตปจจยเชนนน เชน เมอตองการพนจากความยากจนกตอง

ขยนหมนเพยรและตองแกไขสาเหตของความยากจน เมอตอการใหพชผลเจรญงอกงามกตองทาน

บารงและขจดภยของพชเปนตน นอกจากนยงมหลกธรรมอนๆ ทเสรมสรางความร ความเขาใจใน

พทธธรรม คอ หลกอทธบาท ๔ วาดวย ฉนทะ พอใจ วรยะ ความพากเพยร จตตะ ความเอาใจใส

วมงสา หมนไตรตรองงานททา อนเปนผลใหการทางานมผลด ทาใหการงานมความรอบคอบถถวน

และเกดประโยชนมากทสดมคณภาพ (๒) การพงตนเองทางเศรษฐกจและการเดนทางสายกลาง

หมายถง การลงมอประกอบการทามาหากนดวยตนเองโดยทาเกษตรแบบผสมผสาน เชน ทานาและ

เลยงปลาในรองนาไปดวย หรอทาไรแบบผสมผสาน ปลกพชหมนเวยน ในการพงตนเองทางเศรษฐกจ

แบบผสมผสานนจะไดผลดตอเมอผประกอบการใชวธการเดนทางสายกลางตามหลกพระพทธศาสนา

คอ มเปาหมายในการเลยงตนเองเทานน ตามหลกกนอยแตพอด ไมใชเพอกนดอยด จงไมมความ

จาเปนทจะขยายงานใหมขนาดใหญโตเกนความจาเปนในการดาเนนชวต ไมหวงผลทางการคาและ

๓๗ ทนพนธ นาคะตะ, พระพทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร: สหธรรมก, ๒๕๓๙), หนา ๕. ๓๘ ภทรพร สรกาจน, บทบาทพระสงฆในงานพฒนาชนบท, (สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

, ๒๕๒๙), หนา ๒.

๒๑

กาไรธรกจ ผทาสามารถอยไดอยางมความสข มชวตทเรยบงายและสนโดษ ผทประกอบอาชพโดย

พงตนเองทางเศรษฐกจจงเปนผเดนทางสายกลาง พวกเขาไมรารวยลนฟา แตกไมลาบากยากจน

สามารถดารงชพอยไดอยางมความสข

สรานนท ใยบารง๓๙ ไดกลาวถงการเกษตรกรรมใหมในหนงสอ "ขาวนอกนา นวตกรรมการ

ปลกขาวแนวใหม" ไดรวบรวมเกยวกบนวตกรรมใหมๆ ในการปลกขาวแบบอนทรย ไมใชเคม ตนทน

ตอผลผลตสงสรปความดงน

การทานาของคนไทยสมยกอนทาตามสภาพแวดลอมทตนอาศยอยและมกจะปลกเพอกนเปน

หลก แตตอมาการปลกขาวกลายเปนอาชพทปลกเพอขายทตองการผลผลตมากๆ เพอตอบสนอง

ความตองการของตลาดทงภายในและนอกประเทศ จงทาใหวธการทานาขยายเปนแปลงใหญ ใช

ปจจยการผลตมากตนทนสง ซงตอมากทาใหตองหนไปใชสารเคมและเครองจกรสมยใหมในการทานา

อยางไรกตามรปแบบการทานากไดมการพฒนาไปตามเงอนไขทางเศรษฐกจ สงคม และสภาพ

สงแวดลอมทเปลยนแปลงไป เชน ตนทนการผลตทสงขน แรงงานทขาดแคลน นาทใชในการทานา

นอยลง พนททานาปลกขาวมนอยลง อากาศทแปรปรวนไมตรงตามฤดกาล จงทาใหเกดการพฒนา

นวตกรรมการทานารปแบบใหมๆ ทนาสนใจหลายวธ เชน นาโยนกลา เปนการทานาโดยเพาะกลาใน

ถาดเพาะกลา แลวนาไปโยนในแปลงนาทไถคราดดแลว ทาใหประหยดเมลดพนธขาว ประหยด

แรงงานและเวลาในการปลกขาวอยางมาก เมอเปรยบเทยบกบการปกดา ขาวตนเดยว เปนการปลก

ขาวดวยวธปกดาแตปกดาขาวเพยงตนเดยว ทาใหประหยดพนธขาว ประหยดนาในการทานา ขาว

แตกกอด นอกจากนนยงมวธการทานาแบบประยกตสาหรบคนทไมมทนาหรอมพนทนอยทงคนใน

ชนบทและคนในเมองกสามารถปลกขาวกนเองได ไมอายใคร เชน นาในบอซเมนต นาในวงซเมนต นา

บนผายาง ปลกขาวบนหลงคา ทสามารถใชพนทขางบานหรอหลงบาน ไมวาจะเปนพนดนหรอพนปน

กปลกขาวได เปนวธทงาย ทกคนทาไดไมวาเดกหรอผใหญ หรอแมแตนาลอยนา ททาใหคนรมนาไมม

ทดนกสามารถปลกขาวกนไดอยางเพยงพอ

วฑรย ปญญากล๔๐ ไดพดถงการพฒนาระบบเกษตรทยงยน ในแงโอกาส และขอจากดไววา

ปจจยทมผลตอการพฒนาระบบการเกษตรยงยน มทงทางนเวศเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และ

การเมอง กระบวนการหรออทธพลบางอยางจะมผลอยางมากตอฟารม เชน สงคราม สถานการณ

ทางการเมอง การอพยพแรงงาน ปจจยการผลตมราคาแพง และราคาผลผลตการเกษตรตกตา ซง

๓๙ สรานนท ใยบารง และคณะ, ขาวนอกนา นวตกรรมการปลกขาวแนวใหม, (กรงเทพมหานคร:

สานกพมพเกษตรกรรมธรรมชาต, ๒๕๕๗), หนา ๖-๗. ๔๐ วฑรย ปญญากล แปล, เกษตรยงยน วถการเกษตรเพออนาคต (Farming for the Future),

กรงเทพมหานคร: มลนธสายใยแผนดน,๒๕๕๖), หนา ๕๒.

๒๒

ปจจยเหลานอาจมผลขดขวางการพฒนาระบบเกษตรยงยนในระดบฟารมหรอ ชมชน ดงนน การ

พฒนาระบบเกษตรยงยน จงจาเปนตองแกไขปญหาทงทางดานเทคนค ตลาด นโยบาย แรงจงใจ และ

การศกษา ยกตวอยางในกรณ ประเทศอนเดยเสนอวา ถาจะพฒนาเกษตรยงยนสาหรบเกษตรกรราย

ยอยเพอสงเสรมการปลกไมยนตน จะตองเรมจากการจดทายทธศาสตรนโยบายผสมผสาน ท

ประกอบดวยการแกไขกฎหมายเกยวกบกรรมสทธไม และการขออนญาตตดฟนไมยนตน การขนสง

การตลาด การฝกอบรม และการพฒนาระบบการบรหารจดการโดยรวม ในบางครงขอจากดของการ

พฒนาเกษตรยงยนในชนบทจะเกยวกบปญหาเรองทดน (เชน ดนเสอมโทรม เปนกรด เปรยว เปนดาง

ดนเคม มนาทวมขง) ทดนมความลาดชนสง นาทวม แลง พาย ฯลฯ ตลอดจนปญหาโรคและแมลง

หรอปญหาเกยวกบกรรมสทธทดน นา และตนไม รวมทงปญหาเรองตลาด การขนสง การขาดแหลง

เงนก และปจจยการผลต หรอปญหาเรองมตหญงชาย เปนตน การทาความเขาใจเกยวกบขอจากด

และศกยภาพของการพฒนาเกษตรยงยนอาจจาเปนตองเรมจากการประเมนความตองการและ

วตถประสงคของครอบครวเกษตรกรกอน รวมถงการประเมนสถานะทางเทคโนโลย ทรพยากร

พนธกรรม เทคนคการผลต ปจจยการผลต และแผนผงฟารม ซงหนวยงานสงเสรมเกษตรยงยนอาจ

จาเปนตองชวยเกษตรกรในการประเมนและเตรยมการในเรองน แนวคดหลกในเรองนมสองเรองคอ

(๑) เกษตรยงยนแบบพงตนเอง และการพฒนาเทคโนโลยอยางมสวนรวมเกษตรยงยนแบบพงตวเอง

เปนระบบการเกษตรทเลอกใชทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรมนษยทมอยในทองถน เชน

แรงงานคน ความร และทกษะเพอทาการผลตทางการเกษตรทมความเปนไปไดในทางเศรษฐกจ

สอดคลองกบระบบนเวศนและวฒนธรรมทองถน (๒) การพฒนาเทคโนโลยอยางมสวนรวมนน เปน

หนทางหนงของการพฒนาเกษตรยงยน โดยสรางกระบวนการปฏสมพนธระหวางเกษตรกรในทองถน

กบนกวชาการจากภายนอกเพอผสมผสานความรจากทงสองสวน ในการแกปญหาในกบเกษตรกรราย

ยอย

อภชย พนธเสน ๔๑ กลาวถง เศรษฐศาสตรเชงพทธทบรณาการหลกเศรษฐศาสตรกบหลก

พทธเศรษฐศาสตรเขาดวยกนในหลายแบบทงในแง ทฤษฏการผลตจากจดยนแบบพทธ ทฤษฏการ

บรโภคการบรโภครวมกบทฤษฏการผลตอนๆ เศรษฐศาสตรทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมและพทธ

เศรษฐศาสตร มความสาคญมาก จดยนของทฤษฏพทธเศรษฐศาสตร คอ มองถงหลกการตงบน

พนฐานการไมเบยดเบยนตวเอง ไมเปนการเบยดเบยนผอน จาแนกความตองการของมนษยตองการ

พนไปจากความทกข บรรลถงความสข ซงความสขมทงแบบกามสข และนรามสสข ซงไมจาเปนตอง

ตอบสนองดวยวตถ รวมทงฌานสข และวมตตสข ซงเปนความสขระดบสงขนไป การเสพกามสขตอง

๔๑

อภชย พนธเสน, พทธเศรษฐศาสตร ววฒนาการ ทฤษฏ และการประยกตกบเศรษฐศาสตรสาขา

ตางๆ, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนตงพบลชซง จากด, ๒๕๕๘), หนา ๓๗๕-๓๗๖.

๒๓

เสพดวยความระมดระวง ไมใหเกดความทกขตามมาในภายหลง การแสวงหาความสขภายใตเงอนไข

การไมเบยดเบยนตนเองและผอน เปนสงทพอยอมรบไดในแนวทางของพทธ คอ ประกอบดวยมรรคม

องค ๘ ซงเปนตวกระบวนการทจะใหเขาใจการทางานของขนธ ๕ ผานการลงมอปฏบตดวยตนเอง

อภชย พนธเสน ประยกตทฤษฏพทธเศรษฐศาสตรไปในศาสตรตางๆ เชน ทฤษฏการผลต

ทฤษฏการบรโภค ทฤษฏอรรถประโยชน ทฤษฏการกระจายผลผลต ทฤษฏการใชเวลา ทฤษฏวาดวย

การประหยด และทฤษฏวาดวยการหาความสขหรอความพอใจในการทางาน ดงนนการอธบายทฤษฏ

พทธเศรษฐศาสตรกบทฤษฏตางๆ ทาใหไดภาพของทฤษฏพทธเศรษฐศาสตรคอนขางครอบคลมใน

หลายดานและเปนฐานคดทจะชวยอธบายเรองเกษตรกรรมไดดยงขน

แตสงท ดร.อภชย พนธเสน ยงไมไดมรายละเอยดชด คอ เกษตรกรจะไดพฒนาคณภาพจตไป

ตามระบบคาสอนของพระพทธศาสนาอยางไร ดงนนงานวจยนจะสามารถตอบคาถามเหลานไดชดขน

ในชองวางทยงไมเคยมผวจย

Wangari Maathai๔๒ ใชกจกรรมการปลกตนไมเพอเปลยนคนในประเทศเคนยา จากปญหา

ทจรตคอรบชน ปาไมถกทาลาย ใชเวลากวา ๒๐ ปจนเกดกระแสเปลยนแปลงอยางยงใหญ และไดรบ

รางวลโนเบล สาขาสนตภาพ โดยไดใชหลกประชาธไตย หลกบรหารและการจดการเปนกญแจสาคญ

ใหประชาชนชาวเคนยาไดตระหนกรเรยนรและชวยกนสรางประเทศใหมใหเขยวขจ อดมสมบรณ โดย

มเปาหมายเพอสรางสงคมคนทมสตทางานเพอการพฒนาอยางตอเนองของการดารงชวตอยางเปน

มตรกบสงแวดลอม ซงมงใหคนตระหนกรใน ๒ อยาง คอ (๑) ความเสอมโทรมสภาพแวดลอมและวถ

ชวตทไมยงยน (๒)ความเสอมโทรมของวถชวตเพอใหเกดความมสตตนร

งานของ ศาสตราจารย ดร.วงการ มาไทย จงสมพนธกบงานวจยน ในแงทเปนการออกแบบ

กจกรรมเพอใหชมชนไดลงมาปฏบตและเมอผานบทเรยนตางๆแลว จะเกดการพฒนาจตใจไปดวย

๑.๖.๒ ดานงานวจย/วทยานพนธ

พระเทพรตนมน (สายพงศ อโนมปโญ)๔๓ ไดศกษาวจยในหวขอ “การเกษตรแนว

พทธเพอแกปญหาเศรษฐกจชมชน” ผลการศกษาพบวา เกษตรแนวพทธเปนการเกษตรทถอเอา

แมแบบหลกมชฌมาปฏปทาหรอหลกความเปนสายกลางในการทางาน ไมเบยดเบยนทงตนและผอน

ดาเนนกจกรรมดวยหลกทฏฐธมมกตถะ คอ ประโยชนในปจจบนทคฤหสถพงถอเอามาปฏบตในการ

๔๒ Wangari Maathai, The Green Belt Movement, (New York: one Union Square West,

2006), page 80-88. ๔๓ พระเทพรตนมน (สายพงศ อโนมปโญ), “การเกษตรแนวพทธเพอแกปญหาเศรษฐกจชมชน”,

วทยานพนธพทธศาสรดษฏบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา

บทคดยอ.

๒๔

ทางาน คอ มคความพากเพยร ขยน ไมเกยจคราน รจกรกษาและปกปองดแลกจการทตนดาเนนการ

อยใหปลอดภย หรอมภมคมกนทด ผแนะนาทด และรจกใชจายทรพยในการดาเนนชวตอยาง

เหมาะสม มหลกสาคญ ๕ ประการ คอ ดานจตใจ เปนทพงของตนเอง ดานสงคม ชวยเหลอเกอกลกน

ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใชและจดการอยางฉลาด ดานเทคโนโลยและดานเศรษฐกจ

ลดรายจาย เพมรายไดและยดหลก พออย พอกน พอใช โดยนาหลกธรรมาประยกตใช กบการ

แกปญหาการเกษตรเชงเดยวเปนการทาเกษตรแนวพทธ เพอทาใหเศรษฐกจชมชนมความเขมแขง

และสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยนและถาวรตอไป

หลกคาสอนทพระพทธองคสอนเกยวกบการเกษตรในพระวนยปฎก มหลกคาสอนท

สอดคลองกบชวตและความเปนอยทเปนจรงของสงคม และมความสมพนธกบพระมหากษตรย

อทธพลคาสอนในพระพทธศาสนา มไดสอนแตเรองชวต แตรวมไปถงการประกอบอาชพการ

เกษตรกรรมทเปน “สมมาอาชวะ” เลยงชพชอบ ซงกคอวถชวตของคนสวนใหญในชนบท สวน

รปแบบของการทาเกษตรกรรม มความแตกตาง หลากหลายตามลกษณะของสภาพระบบนเวศ

เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม แนวทางของเกษตรกรรมแบบยงยน ม ๖ แบบ คอ ระบบไร

หมนเวยน วนเกษตร เกษตรผสมผสาน เกษตรอนทรย เกษตรธรรมชาต และเกษตรทฤษฏใหม ซง

การเกษตรแนวพทธเปนระบบนเวศนทมนษยออกแบบขนมาจากระบบนเวศตามธรรมชาต และการ

เขาใหถงธรรมชาตหรอไตรลกษณเปนการพฒนาจตขนสงสด องคประกอบของเกษตรแนวพทธ คอ

กระบวนทศนแนวพทธ วถชวตเกษตรแนวพทธ การรกษาสมดลธรรมชาตสงแวดลอม และการพงพา

ตนเอง

นอกจากนนยงใชการเกษตรแนวดาเนนงานในสวนธรรมสถานสวนปาทงนาคาหลวง ของ

ผวจย (พระเทพรตนมน) เพอทาใหเปนตนแบบและศนยกลางการเรยนรในการทาเกษตรแนวพทธของ

ชมชน ไดนาบทพทธมนต เชน ชะยนโต, อตปโส เปนตน มาสวดเพอชวยเสรมในขณะปลกพช รดนา

พรวนดน ของพชผก และตนไมทกชนด มสวนชวยใหพชผก ตนไมงอกงามและมผลผลตทด การ

สรางนวเกษตรแนวพทธ ทาใหเปนทพงทางดานจตใจ และชวยแกปญหาเศรษฐกจครอบครวชมชนท

ยงยนได ดวยการนาเสนอหลกธรรมไปประยกตใชในการทาการเกษตรเขากบพนทของตนเอง เชน ศล

๕ อทธบาท ๔ และสงคหวตถ ๔ เปนตน ทาใหสมาชกกลมเครอขาวเกษตรแนวพทธและประชาชน

ทวไป ทมาศกษาดงานนาไปเปนแนวทางการทาเกษตร เกดผลทาใหเปนครอบครวชมชนเขมแขงอยด

มสข มเครอขาวชมชนทนาแนวคดไปปฏบตจนเกดผลสาเรจ คอ ชมชนบานนาคาหลวง และชมชน

บานปาปอแดง ทสามารถปรบเปลยนวถชวตของตนมาเปนเกษตรแนวพทธ ใชเปนแนวทางชวยแกไข

ปญหาเศรษฐกจชมชนไดระดบหนง ดวยการทาใหวถชวตทมการซอพช ผก ผลไม มาเพอการบรโภค

ลดนอยลง เพราะปลกไวบรโภคไดในพนทใชสอยของตนเอง ยงนาไปจาหนายจายแจกในชมชนเพม

๒๕

รายไดใหครอบครว และเหลอเกบออมอกดวย ทาใหมชวตทปลอดภยขน เพราะไมตองเสยงภยตอ

สารพษตกคางในการบรโภค มงานทาในไรนาสวนตลอดวน เกดความสขสงบในชวตแบบพอเพยง

เพราะไดอยกบธรรมชาต ไดแลกเปลยนความคดเหนมการรจกเหตผลและพงพาอาศยกนไดอยาง

ยงยน

ศศวรรณ กาลงสนเสรม๔๔ ไดกลาวถงกระบวนการพฒนาชวตตามหลกมชฌมาปฏปทา ไว

ในงานวจยเรอง “พทธกระบวนทศนในการดาเนนชวตยคบรโภคนยม” วา เพอใหสงคมไทยมวถชวตท

อดมดวยปญญา พงพาตนเองไดอยางมความสข ความพอดมภมคมกนรเทาทนการเปลยนแปลงทง

ภายนอกรอบตว และภายในจตใจตนไดอยางชดเจน ไมยดเอาบรโภคนยมเปนจดหมาย แตอาศยเปน

เครองมอเพอยงชวตตนใหอยไดทงกายและจตทามกลางกระแสบรโภคนยม คนไทยตองปรบเปลยนวธ

คด หรอกระบวนทศนมาสพทธกระบวนทศน ดวยการนาหลกธรรมคาสอนในพระพทธศาสนามา

ประยกตใชอยางจรงจงสามารถฝงรากลกลงในจตตนจนเปนลกษณะนสยใฝด มสมมาทฏฐ เพอให

สมมาทฏฐเปนแกนาในการขบเคลอนวธชวตเขาสกระบวนการพฒนาชวตตามหลกมชฌมาปฏปทา

เปนไปเพอความสมดลใหแกชวตทงดานศล สมาธและปญญา โดยอาศยปจจยสองดาน คอ การคบ

กลยาณมตร และการคดอยางถกวธหรอคดแบบโยนโสมนสการ มการบรหารจดการทรพยทหามาได

อยางมประสทธภาพ พจารณาถงคณคาแทกอนการเสพใชสอยปจจย ๔ ดวยการบรโภคอยางมสตตาม

หลกอปสเสนธรรม มความเปนอยอยางพอเพยง ตามหลกสนโดษ คอยนดตามมพอใชตามได ตาม

สมควรแกเพศภาวะและฐานะของตน

จากขอมลทยกมากลาวนแสดงใหเหนวา พระสงฆเกยวของกบสงคมและเปนผนาทาง

สงคมอยางด ประชาชนมศรทธาตอพระสงฆ พระสงฆไดใชการเกษตรสอนธรรมะแกประชาชนอยาง

ไดผลการเผยแผธรรมะแบบเดมทเปนจารตประเพณในปจจบน ไมสามารถสอนประชาชนไดอยางม

ประสทธภาพ ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาพระสงฆกบการสอนธรรมผานการเกษตรซงจะศกษา

วชาการจากคมภรทางพระพทธศาสนาและศาสตรสมยใหม และจากกลมเกษตรกรทมอาชพ

เกษตรกรรมทประสบความสาเรจ เพอจะไดทราบปญหาและวธการบรหารจดการดานการเกษตรมา

สรางโมเดลรปแบบการสอนหลกธรรม ใหประชาชนไดเรยนรผานกระบวนการทงายและเกดทกษะ

อยางเปนรปธรรม โดยจะใหนาหนกไปทการแกไขปญหาเรอง เศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม เปนหลก

ผวจยเหนวายงไมมผทาวจยในลกษณะใชการเกษตรเปนตวสอนธรรมะซงเปนกระบวนการเรยนรโดย

การปฏบต (Learning by doing) ธรรมโดยการสรางกจกรรมและการวางเงอนไขอยางถกตองกจะ

เปนวธการสอนททรงประสทธภาพอยางยง

๔๔

ศศวรรณ กาลงสนเสรม, “พทธกระบวนทศนในการดาเนนชวตยคบรโภคนยม”, วทยานพนธ

พทธศาสรดษฏบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนาบทคดยอ.

๒๖

กลาวโดยสรป จากขอมลเอกสารและงานวจยทนามากลาวนน แสดงถงหลกการเกษตร

เชงพทธทมผวจยศกษาเปนจานวนมาก โดยมงเนนทจะแกปญหาทเกดขนกบสงคมเกษตรกรรมโดยนา

หลกธรรมเขาไปเชอมโยงไว นบวาเปนขอมลทมอยอยางเพยงพอ ประเดนทผวจยสนใจตอยอด

การศกษา คอการบรณาการหลกธรรมรวมกบศาสตรสมยใหมเขาในเกษตรกรรมใหพระสงฆและ

ประชาชนได เรยนรธรรมะผานการการเกษตรเชงพทธ ซงผลการศกษาจะสามารถนาไปแกไขปญหา

ทงการสอนธรรมของพระสงฆทเกยวของกบการเกษตร และเปนแนวทางการทาเกษตรแบบใหมให

ประชาชนไดใชประโยชนไดอยางยงยน

๑.๗ กรอบแนวคดการทาวจย ( Conceptual framework )

แผนภาพท ๑ แสดงกรอบแนวคดในการทาวจย

๑. ศกษาหลกเกษตรกรรมเชงพทธ

ตามคมภรทางพระพทธศาสนา

พระไตรปฎก อรรถกถา และ

ตาราทางวชาการทเกยวของ

๒. ศกษาเกบขอมลจากกลม

ประชากรทคดเลอก ดวยวธ

สงเกต สมภาษณเชงลก แจก

แบบสอบถาม นามาวเคราะห

สงเคราะห บรณาการ

๓. เสนอผลการวจย ใหผทรงคณวฒ

พจารณา แกไขปรบปรง

๔. เสนอสรปผลการวจย องคความร

ใหม ขอเสนอแนะ

- พระสงฆกบการสอนเกษตรกรรม

- ปญหาของเกษตรกร

๑. ปญหาดานพนทดนทากน

๒. ปญหาดานทรพยากรการผลต

๓. ปญหาดานหนสน

๔. ปญหาดานความร

๕. ปญหาเรองการตลาด

๖. ปญหาเรองสขภาวะ

เกษตรกรรมเชงพทธบรณาการ

๑. ความร ความเขาใจในหลก

เกษตรกรรมและหลกธรรม

๒. คณคาชวตทางจรยธรรม

๓. คณภาพชวตทด

๔. ความสาเรจทางอาชพ

๕. เศรษฐกจ ดขน

๖. สงคม อยดมสข

๗. สงแวดลอม ปลอดมลพษ

ประเมน

สาเหต

ปจจยภายใน

ปจจยภายนอก

OUTPUT

Input

๑.จดแขง -รกษาไว

๒. จดออน - ปรบปรง

๓. ปญหา อปสค- แกไข

๔. โอกาส –สงเสรม ตอ

ยอด

Process

๒๗

๑.๗ วธดาเนนการวจย

การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ/ภาคสนาม (Qualitative Research) ซงม

วธดาเนนการวจยโดยศกษาขอมลจากเอกสาร ตามลาดบความสาคญ จากขอมลปฐมภม (Primary

sources) พระไตรปฎก อรรถกถา และขอมลทตยภม (Secondary sources) จากเอกสาร บทความ

ตางๆ ทเกยวของ และการวจยภาคสนาม กลมประชากรทสอนเกยวกบเกษตรกรรมและประชากรท

ประกอบอาชพการเกษตรโดยใชวธแบบสมเจาะจง (Purposive Sampling) โดยระบคณสมบตของ

ประชากรตรงกบวตถประสงคการวจยทตงไว การจดเกบขอมลจะใชการสมภาษณเชงลก (In-Depth

Interview) บนทกขอมลทงเอกสาร ภาพถายและบนทกเสยง เพอนาผลมาวเคราะหสงเคราะห

ประกอบดษฎนพนธใหสมบรณตอไป โดยมขนตอนการดาเนนการ ดงตอไปน

ขนตอนท ๑ ศกษาหลกธรรมทางพทธศาสนาและศาสตรสมยใหม

ผ วจยจะทาการศกษาความหมาย หลกการ และความสาคญของหลกธรรมเกยวกบ

การเกษตร เชน หลกมชฌมาปฏปทา หลกไตรสกขา หลกอทธบาท ๔ หลกพรหมวหาร ๔ หลกอทป

ปจจยตา หลกปฏจจสมปปบาท หลกสงคหวตถ หลกศล ๕ หลกกรรมบถ ๑๐ หลกทศ ๖ หลกกรรม

แบบองครวมในพระไตรปฎก อรรถกถา และแนวคดของนกปราชญทางพระพทธศาสนาทปรากฏตาม

คมภรตางๆ รวมทงแนวคดทฤษฏเกยวกบแนวคดการสอนธรรมแบบตางๆ แนวคดการเกษตรเชงพทธ

เปนตนจากเอกสารบทความ หรองานวจยทเกยวของ จากแหลงขอมลและหองสมด เชน หองสมด

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หอสมดแหงชาต หองสมดธรรมศาสตร หอสมด

มหาวทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนตน และการสบคนจากอนเทอรเนตเวบไซตทเชอถอได

นามาเรยบเรยงวเคราะหสงเคราะห ตความ ขยายความ อธบายความ และใชเปนฐานขอมลในลาดบ

ขนตอนตอไป

ขนท ๒ การศกษาขอมลจากพนทการศกษา

การศกษาจากการสมภาษณผเกยวของ ผวจยสรางเครองมอ คอแบบสมภาษณ โดยกาหนด

รางเครองมอ และรางรปแบบทเหมาะสมตามสมมตฐานการวจยทผวจยตงไว กาหนดประเดนการวจย

และนาเสนออาจารยทปรกษา เพอตรวจสอบความถกตอง หาความเทยงตรงทงเชงเนอหา ภาษา

ความเปนไปได และโครงสราง นาไปปรบปรงแกไขใหถกตอง และนาไปปรกษาอาจารยทปรกษาและ

ผทรงคณวฒ เมอถกตองดแลว แลวจงนาไปเกบขอมลดวยวธการสงเกต สมภาษณเชงลกพระภกษ

จานวน ๔ รป และเกษตรกรจานวน ๑๐ คน ทเปนผรบแนวปฏบตจากพระสงฆทง ๔ รปนน

ก. วธการวเคราะหผลการสมภาษณผเกยวของในขนท ๒

๒๘

ผวจยจะทาการเกบขอมลทไดรบนามาสรป แลววเคราะห สงเคราะหบทสมภาษณ แยกแยะ

ประเดน จดกลมหลกธรรมตางๆ ทได ใชหลกทฤษฏ SWOT เพอวเคราะห ขอด ขอดอย โอกาส ความ

เปนไปได รวมทงหลกการบรหารจดการตางๆ ออกมา เพอสรปสรางเปนโมเดลสอนธรรมะผาน

การเกษตรเชงพทธใหม

ขนท ๓ การสรางรปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมเชงพทธบรณาการ

ผวจยจะนาขอมลทไดศกษามา ทงทเปนหลกธรรม หลกการของพทธศาสนาและหลกแนวคด

ทฤษฏสมยใหม มาวเคราะหขอมลทไดจากการลงพนท นามาจดกลม แยกหมวด จดหลกธรรมตางๆ

สรปผลการวจย นาเสนอรปแบบการพฒนาเกษตรกรรมตามแนวพทธเกษตรบรณาการ สาหรบพฒนา

ชมชน และเสนอเปนผลงานการวจยตอไป

๑.๙ ประโยชนทไดรบจากการวจย

๑.๙.๑ ไดหลกเกษตรกรรมตามแนวพทธและวทยาการสมยใหม

๑.๙.๒ ไดทราบการทาเกษตรกรรมของเกษตกรทงปญหาและแนวทางแกปญหา

๑.๙.๓ ไดรปแบบพทธเกษตรกรรมอนนาไปสการพฒนาเกษตรกรรมทยงยน เพอพฒนาคณภาพ

ชวตทดของเกษตรกรในสงคมและประเทศตอไป

บทท ๒

แนวคดเกษตรกรรมเชงพทธและวทยาการสมยใหม

การทาเกษตร หรอเกษตรกรรมเปนการหาเลยงชพอยางหนงของมนษยมมาชานานมากกวาพนป ตามคมภรทางพทธศาสนามบนทกไวในพระไตรปฎกอคคญญสตรวาเปนอาชพแรกของมนษยตงแตยคตนกป๑ กลาวถงการเพาะปลก ขาวสาลเปนอาชพแรกของการหาเลยงตนเองโดยสจรต เมอมนษยววฒนาการเปนสงคมมความซบซอนขน กมหลากหลายอาชพ เชน กสกรรม โครกขกรรม วาณชกรรม เปนตน จงกลาวไดวาการทาเกษตรเปนอาชพทใชเลยงชพของมนษยมาคกบโลก ในบทนจะไดทาการศกษาถงความหมายของเกษตรกรรม ความเปนมา ความสาคญ ทงการเกษตรแบบพทธ และการเกษตรสมยใหมเพอใหทราบขอมลพนฐานของทงสองแบบ กอนจะลงในรายละเอยดเกษตรกรรมในปจจบนและพระสงฆเขาไปเกยวของกบเกษตรในดานใดบาง

๒.๑ ความหมายของเกษตรกรรม

เกษตรกรรม ความเขาใจโดยทวไปในภาษาองกฤษวา“Agriculture” ซงมรากศพทมาจากภาษากรกโบราณวา “Agri” หรอ “Ager” แปลวา ทงหรอดน เมอรวมกบคาวา “Culture” จงแปลวา การปลกหรอการปฏบต แปลรวมกนวา “การปฏบตกบทดนเพอใหเกดผลผลต”๒ เกษตรกรรม (กะ-เสด-ตระ-กา) เปนภาษาสนสกฤตและเปนคาสมาส ประกอบดวยคาวา “เกษตร” (ทดน, ไร, นา) กบ “กรรม” (การกระทา) คาวา “เกษตรกรรม” พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ไดใหความหมายวา เปนการใชทดนเพาะปลกพชตาง ๆ รวมทงการเลยงสตว การประมง และการปาไมและเกษตรกร หมายถง ผประกอบอาชพเกษตรกรรม โดยไดแบงเกษตรกรรมออกเปน ๔ ประเภท ดงน

๑) กสกรรม หมายถง การเพาะปลกพช ไดแก การทานา การทาไร การทาสวนไมยนตน ไมผลและพชผก

๒) ปศสตว หมายถง การประกอบอาชพเลยงสตว ไดแก โค กระบอ สกร สตวปกและนกทงหลาย

๓) ประมง หมายถง การประกอบอาชพเพาะเลยงสตวนาและจบสตวนา ไดแก ปลา กง หอย กบ ทงในนาจดและนาทะเล

๔) ปาไม หมายถง การประกอบอาชพทเกยวกบปาไม ไดแก การปลกปาไมเศรษฐกจการเกบผลผลตจากปามาแปรรปใหเกดประโยชนทางเศรษฐกจ๓

๑ ท.ปา.(ไทย)๑๑/๑๒๕/๙๒. ๒ ความหมายของคาวา “เกษตรกรรม” ในสถาบนแพทยแผนไทยเพญนภา [ออนไลน] แหลงทมา:

http://www.thaitechno.net/home.php?uid=43758 [๒๕ สงหาคม ๒๕๕๗]. ๓ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ เฉลมพระเกยรต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๗ รอบ,

๓๐

ในคมภรพระพทธศาสนา ไดกลาวถงเกษตรกรรมเปนการเลยงชพของวรรณะแพศยซงปรากฏในพระไตรปฎก โดยเอสการพราหมณไดกราบทลพระพทธเจาเกยวกบทรพย ๔ ชนดทพราหมณในสมยพทธกาล กาหนดไววา ทรพยของวรรณะแพศย คอ กสกรรมและโครกขกรรม๔

คาวา กสกรรม มาจากคาบาล กส + กมม เปน กสกมม แปลวา การทานา,หรอการทางานทเกยวของกบการไถ สวนคาวา โครกขกรรม มาจากคาบาล โครกขา แยกคาสมาสเปน โค + รกขา การเลยงสตว๕

ในสงคมอนเดยทงกอนสมยพทธกาลและในสมยพทธกาล มการแยกประเภทอาชพการงานของผคนออกเปน ๒ ประเภท ทงยงเปนการจดระดบมลกษณะแตกตางกนมสงมตาซงการจดแบงคนโดยองกบระบบวรรณะสง-ตา มดงน

๑) หนาทการงานชนตา หนาทการงานชนตาเปนการงานของคนชนลางทรบใชคนชนสง ไดแก งานชางถากไม งานเทขยะ และการงานทถกเยยหยน เหยยดหยาม เกลยดชง ดหมน ไมนบถอกนในทองถนนน จดเปนการงานชนตา

๒) หนาทการงานชนสง หนาทการงานชนสงในสมยพทธกาล ไดแก ทานา คาขาย เลยงโค และงานทไมถกเยยหยน เกลยดชง ดหมน นบถอกนในทองถนนนจดเปนการงานชนสง๖

เกษตรกรรมสมยพทธกาลทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา จงนาจะหมายถง กสกรรม และโครกขกรรม คอ การใชทดนเพาะปลกพชพนธธญญาหาร โดยเฉพาะทานาปลกขาวและเลยงสตว แตใหความสาคญกบการทานาเปนอยางมากวาเปนกจของผครองเรอนและเปนงานชนสง แมกษตรยแหงศากยวงศซงตองปกครองบานเมองและดแลประชาราษฎร จาเปนตองทราบและเรยนรวธการทานาของพลเมอง เรมตงแตการไถนา หวานขาว จนถงการเกบเกยวขาว และเกบใน ยงฉาง ซงภารกจน ปรากฏในการสนทนาระหวางเจามหานามศากยะกบเจาอนรทธศากยะ๗

๒.๒ ความสาคญของเกษตรกรรม

เกษตรกรรมเปนกจกรรมพนฐานของมนษยทมความสาคญ เพราะผลผลตของเกษตรกรรม เปนอาหารหลอเลยงชวต และเพอการสนองปจจย ๔ ซงเปนความจาเปนขนพนฐานของมนษย เพอความมนคงของสงคม และความสงบเรยบรอยในการเมองการปกครองของแควน และเพอการปฏบตธรรม ดงจะกลาวตอไปน

๑) เปนแหลงกอใหเกดปจจย ๔ ในการดารงชพของมนษยสงทจาเปนตองใชสอยในชวตประจาวนประกอบดวยปจจย ๔ อยางคอ อาหารเครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค ซงอาหารเปนปจจยสาคญทสดทมนษยใชในการดารงชพ อาหารไดมาจากขาว พชผก ผลไม และนาดม ขาวหรอพชผลผลตอนๆทเปนคารโบไฮเดรส ไดมาจากการทาเกษตรกรรม สวนเครองนงหมไดมาจาก

(กรงเทพมหานคร : บรษท ศรวฒนาอนเตอรพรนท จากด (มหาชน), ๒๕๕๖), หนา ๑๔๖ - ๑๔๗.

๔ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๔๔๐/๕๕๑. ๕ พระมหาสมปอง มทโต แปลและเรยบเรยง, คมภรอภธานวรรณนา, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

ธรรมสภา, ๒๕๔๒), หนา ๕๕๑. ๖ ว.มหา. (ไทย) ๒/๑๕/๒๐๓. ๗ ดรายละเอยดใน ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๐/๑๖๗ - ๑๖๘.

๓๑

ผลผลตของพชเสนใย จาพวกฝาย ทอยอาศยทามาจากไม หญามงหลงคาและยารกษาโรคมาจากพชสมนไพรและพชทใชบารงรกษาโรค

๒) เกษตรกรรม มความสาคญตอเศรษฐกจ การเมองการปกครองของดนแดนอาณาจกรและประเทศ เนองจากผลผลตทใชไปเพอตอบสนองความตองการบรโภคและอปโภคของผคน ทาใหเกดการผลต การคาขาย และการครอบครองพนแผนดนทาเกษตรกรรมและสรางรายไดใหกบดนแดน อาณาจกรและประเทศใหมทรพยสนความเจรญเตบโตและมงคง ซงคนในโลกนและคนในชมพทวปยงตองบรโภคขาวเปนอาหาร๘

๓) สรางอาชพใหกบคนในชมพทวป ไดแก คนวรรณะแพศย และคนในวรรณะอนทดารงชพดวยเกษตรกรรมและกจกรรมทเกยวเนองกบเกษตรกรรม โดยการประกอบกจการงานการเพาะปลก การเลยงสตว และคาขายผลผลตจากเกษตรกรรม จนสามารถสรางรายไดเปนเศรษฐและมหาเศรษฐ หากแควนใดมเกษตรกรรมและพาณชยกรรมจานวนมาก เปนคนฉลาดขยน กจะสรางความเจรญมงคงใหกบแควนนนได โดยเฉพาะเกษตรกรรมเปนงานทไดรบการสรรเสรญวาเปนงานชนสง๙

๔) เปนแหลงรกษาความสมดลของธรรมชาต เพราะพนทเกษตรกรรม ทาใหเกดสภาพตนไมสเขยวคลมดนและเหนอดนมการสงเคราะหแสงของใบไม สรางความชมชน อดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตบนดนและใตดนใหมวฏจกรวงจรชวตคงอยตอไป และทาใหเกดความรมรนรมเยนของผคนทอยอาศย และในคราวพระพทธเจาตรสร ไดทรงจารกไปในมคธชนบท รมฝงแมนาเนรญชรา ตาบลอรเวลาเสนานคม เปนพนทราบรน แนวปาเขยวสด มแมนาไหล มหมบานทอาศยตงอยใกลโดยรอบเปนทเบกบานใจ สงบในการปฏบตความเพยร๑๐

๕) เปนปจจยพนฐานชวยสงเสรมการปฏบตธรรม การเกษตรกรรมทาใหไดผลผลตทมาใชในการดารงชพ นกบวชหรอผทปฏบตเพอพนทกข จาเปนตองไดอาหารหรอปจจยอนๆ อาจจะโดยการขอหรอปลกเองกตาม ถาการไดมาซงปจจยเหลานน ถกตองชอบธรรมตามหลกมรรคมองค ๘ โดยเฉพาะขอสมมาอาชวะ ยอมกอใหเกดผลในการปฏบตธรรมเพอพนทกขได

ความสาคญของเกษตรกรรมในสมยพทธกาลกบสมยปจจบนมความสาคญตามทไดกลาวมา ยงคงมความสาคญอยตอไป เพราะเกษตรกรรมยงเปนแหลงอาหารเลยงพลเมองโลก มผลผลตสรางมลคาทางเศรษฐกจใหแกเกษตรกรและสงคม เกยวของกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและมอทธพลตอการบรหารกจการบานเมอง ถาเมอใดเกดภยพบตทางธรรมชาต ทาใหผลผลตของเกษตรกรรมขาดแคลน จะสงผลตอการเมองการปกครองเปนอยางมาก รวมทงชวยรกษาความสมดลของธรรมชาตไว เพราะพนทเกษตรกรรมเปนพนทสเขยวททาใหเกดความชมชนของพนดนและดนฟาอากาศใหตกตองตามฤดกาล

๘ ดรายละเอยดใน ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๕/๑๖๓. ๙ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๑๕/๒๐๓, ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๙/๒๒๘. ๑๐ พนทเหมาะแกการบาเพญสมณธรรมเรงความเพยรในการปฏบตตามทศนะของพระโพธสตว มพนธไม

หลากหลาย อยใกลฝงแมนาเนรญชรา, ว.ม. (ไทย) ๔/๑/๑-๓.

๓๒

๒.๓ เกษตรกรรมแนวพทธ

เกษตรกรรมในสมยพทธกาล ซงแบงออกเปนกสกรรมและโครกขกรรม หรอการเพาะปลกพชและเลยงสตวขนกบลกษณะสภาพภมประเทศและภมอากาศ เนองจากอนเดยมอาณาเขตกวางใหญมาก เรยกวา ชมพทวป๑๑ ประกอบดวย พนทปาไม แหลงนา สระขนาดใหญ มพนทเปนทดอนราบสง และทราบลม ลมนา ทาใหเปนแหลงกาเนดพชพนธ สตวทเกดบนบกและสตวทเกดในนาจานวนมาก ในถนทเปนเขตมชฌมชนบท และเขตปจจนตชนบท๑๒ ประกอบดวย แควนหรอชนบทใหญ ๑๖ แควน คอ องคะ มคธะ กาส โกสละ วชช มลละ เจต วงสะ กร ปญจาละ มจฉะ สรเสนะ อสสกะ อวนต คนธาระ กมโพชา๑๓

คมภรพระพทธศาสนาไดมขอความกลาวถงพราหมณทงหลายไดมการแบงสถานะของคนในสงคมอนเดยออกเปนวรรณะตามชาตกาเนด และบญญตทรพยของ ๔ วรรณะ ดงน

๑) กษตรย ทรพยของกษตรยคอ แลงธน ๒) พราหมณ ทรพยของพราหมณ คอ การเทยวไปเพออาหาร ๓) แพศย ทรพยของแพศย คอ กสกรรมและโครกขกรรม ๔) ศทร ทรพยของศทร คอ เคยวและไมคาน๑๔

สภาพเกษตรกรรมในสมยพทธกาลตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ไดมขอความปรากฏไดดงน

๒.๓.๑ โครงสรางพนฐานทางเกษตรกรรมในสมยพทธกาล ไดแก ดนทดน แมนา ทราบลม สาหรบเพาะปลกพชทากสกรรม และภเขาทราบสงสาหรบทากสกรรมและโครกขกรรม เปนตน ๑) ดนและทดน

ก. กามสตตนเทส ไดมนยามความหมายของ “ทดน” และ “ไรนา” ซงพระสารบตร ไดนยามไวในมหานเทศ ดงน

คาวา “ทดน” ไดแก ทปลกเรอน ทสรางยงฉาง ทหนาเรอน ทหลงเรอน ทสวน ทอย คาวา “ไรนา” ไดแก นาขาวสาล นาขาว นาถวเขยว ไรถวราชมาส นาขาวเหนยว

นาขาวละมาน ไรงา๑๕ ข. เขตตสตร ไดแสดงถงสภาพและคณลกษณะของทดนเพอการเกษตร วาดวย นาดและนา

ไมด โดยพระผมพระภาค ไดตรสอปมาอปไมยเกยวกบสภาพดนและพนทนา ประกอบดวยลกษณะ ๘ ประการ ยอมไมใหผลมาก ไมเกดความชนใจมาก และไมมความเจรญมาก นาทประกอบดวยลกษณะ ๘ มดงน ๑) เปนทลมและดอน ๒) เปนทมหนและกรวด ๓) เปนทดนเคม ๔) เปนทไถลงลกไมได ๕) เปนทไมมทางนาเขา ๖) เปนทไมมทางนาออก ๗) เปนทไมมเหมอง ๘) เปนทไมมคนนา

๑๑ ดรายละเอยดใน อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๓๒๒/๔๒. ๑๒ ดรายละเอยดใน อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๓๒๓/๔๒. ๑๓ ดรายละเอยดใน อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๗๑/๒๘๘. ๑๔ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๔๔๐/๕๕๑. ๑๕ ข.ม. (ไทย) ๒๙/๔/๑๔.

๓๓

พระพทธเจาทรงเปรยบเทยบสภาพดนและพนทนาในการเกษตรกรรมทมลกษณะ ๘ ประการดงกลาว หากทาการเพาะปลกพชจะทาใหผลผลตตา ไมตรงกบความประสงคของเกษตรกรทตองการผลผลตมากและคณภาพด ไมสามารถสรางโภคทรพยมากขน

ซงในธรรมของพระพทธศาสนา พระพทธองคนาเปรยบกบสมณพราหมณผมมจฉาดวยองค ๘ ประการ คอ ๑) เปนผมมจฉาทฏฐ (เหนผด) ๒) เปนผมมจฉาสงกปปะ (ดารผด) ๓) เปนผมมจฉาวาจา

(เจรจาผด) ๔) เปนผมมจฉากมมนตะ (กระทาผด) ๕) เปนผมมจฉาอาชวะ(เลยงชพผด) ๖) เปนผมมจฉาวายามะ (พยายามผด) ๗) เปนผมมจฉาสต (ระลกผด) ๘) เปนผมมจฉาสมาธ (ตงจตมนผด) ดงนน ฆราวาสหรอคฤหสถทปรารถนาผลของทานทใหแกพระภกษในพระพทธศาสนาดวยความดงามเปนกศล เปรยบไดกบพชทหวานลงในนาทประกอบดวยองค ๘ประการ ทมผลมาก เกดความชนใจมาก และมความเจรญมาก นาทประกอบดวยองค ๘ ประการเปนสภาพดนและพนทนา ดงน

๑) เปนทไมลมและดอน ๒) เปนทไมมหนและกรวด ๓) เปนทไมมดนเคม ๔) เปน ทไถลงลกได ๕) เปนททางนาเขา ๖) เปนททางนาออก ๗) เปนทมเหมอง ๘) เปนทมคนนา ซง เปรยบไดกบบคคลทมมรรคดงามเปนมรรคมองค ๘ และดาเนนชวตแบบมชฌมาปฏปทา

ดงน ๑) เปนผมสมมาทฏฐ (เหนชอบ) ๒) เปนผมสมมาสงกปปะ (ดารชอบ) ๓) เปนผ มสมมาวาจา (เจรจาชอบ) ๔) เปนผมสมมากมมนตะ (กระทาชอบ) ๕) เปนผมสมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) ๖) เปนผมสมมาวายามะ (พยายามชอบ) ๗) เปนผมสมมาสต (ระลกชอบ) ๘)

เปนผมสมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ)๑๖ ๒) แหลงเกษตรกรรมทสาคญ ไดแก ก. กาฬทายเถรคาถา มความวา ชาวนาหรอเกษตรกรหวานพชตามฤดกาลทเหมาะสม เมอฝน

ตกตองตามฤดกาลจะไถหวานขาวเพอใหไดผลผลตเปนขาวเปลอก และขาวเปลอกนนจะนาสงใหรฐหรอบานเมองเปนประจา ซงแสดงถงธรรมเนยมการจายโภคทรพยของชาวนาใหแกบานเมองเปนขาวเปลอก๑๗

รวมทงพระสตรอนในพระไตรปฎก แสดงวา การทานาในสมยพทธกาล ไดใช โคและผาลสาหรบไถนา อกทงยงแสดงวาชนบทซงนาจะเปนแหลงเกษตรกรรมททาให

บานเมองมงคงสมบรณ๑๘ ข. นาลปปผยเถราปทาน มขอความแสดงถงบรเวณลมแมนาสนธ เปนแหลง ปลกขาวและเปนชมชนชาวนาหรอชมชนการเกษตร๑๙ ค. สงขพราหมณจรยา ไดมความปรากฏเปรยบเทยบวา ชาวนาเหนทนาสาหรบ

๑๖ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๓๔/๒๘๙-๒๙๒. ๑๗ ดรายละเอยดใน ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๕๓๑/๔๓๓. ๑๘ ดรายละเอยดใน ข.ชา.ทสก. (ไทย) ๒๗/๓๕๒/๕๙๑, ๒๗/๓๓๖/๕๘๙. ๑๙ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๔๗/๔๘๐.

๓๔

ปลกขาว ยอมมความยนด เพราะนานนถอเปนอขาวอนาของชาวนา และหากไมปลกขาวในนานนจะไมไดขาวเปลอก นอกจากนไดปรากฏขอความวา การใหทานของพระราชาและอามาตยแกชนชาวเมอง มทงใหเปนทรพยและขาวเปลอก๒๐

ง. เภสชชขนธกะ มขอความปรากฏในปญจโครสาทอนชานนา ไดแสดงถงแควน องคะ ในเมองภททยะ มการเลยงโคและคนเลยงโคจานวนมาก โดยเมณฑกคหบดทราบวา พระพทธเจาเสดจออกจากเมองภททยะ แควนองคะ ไปยงเขตองคตตราปะ พรอมดวยภกษ

สงฆจานวน ๑,๒๕๐ รป เมณฑกคหบด ไดสงใหทาสและกรรมกร บรรทกเกลอ นามน ขาวสาร ลงในเกวยนและใหพวกคนเลยงโค ๑,๒๕๐ คน ตอนแมโคจานวน ๑,๒๕๐ ตวไปดวยเพอเลยงพระสงฆดวย นานมสดรดใหม๒๐ ซงแสดงวาในเขตองคตตราปะของแควนองคะ เปนแหลงเลยงปศสตวขนาดใหญเทาทปรากฏในพระไตรปฎก และในแควนทพระพทธเจาเสดจจารกไป มกพบเจอพวกคนเลยงโค พวกคนเลยงปศสตว พวกชาวนา อยปะปนรวมกน อยางเชน ในสราปานสกขาบท๒๑

เมอพระพทธเจาเสดจไปในแควนเจตย ผานไปทางหมบานภททวด มทงพวกคนเลยงโค พวกคนเลยงสตวอนและพวกชาวนาอยรวมกน เปนตน ซงแหลงเกษตรกรรมจงมอยในพนทของทกแควน

ในจฬโคปาลสตร๒๒ ไดแสดงถงแควนทอยรมฝงแมนาคงคา คอ แควนวชช แควนวเทหะ และ แควนมคธ เปนพนทเกษตรกรรม รวมทงในโคปาลวมาน๒๓ ไดแสดงใหเหนวา อาหารของโคเปนธญพช เชน ถวราชมาส เปนตน ทาใหคาดไดวาพนทปลกขาว พนทปลกอาหารเลยงสตวและแหลงเลยงสตว อยในเขตพนทใกลเคยงกน

๒.๓.๒ กจกรรมของเกษตรกร ไดแก ขนตอนวธการเพาะปลก ดแลรกษา และเกบเกยวผลผลตของคนในวรรณะแพศย และวรรณะอนททานาปลกขาว

ก. พระวนยปฎก จฬวรรค มความปรากฏทแสดงถงภารกจของเจาศากยะ ในการเรยนรกรรมวธทานา ซงพระญาตฝายพระราชกนฎฐภาดา ของพระเจาสทโธทนะ คอ พระเจาสกโกทนะ มโอรสองคหนง นามวา อานนทะ อมโตทนศากยะ มโอรส ๒ องค นามวาเจามหานามศากยะ และเจาอนรทธศากยะ เปนพระญาตกบพระพทธเจา ปกครองแควนสกกะ

มชวงหนงของการสนทนาหารอเพอตกลงกนวาเจาองคใดจะออกบวชตามพระพทธเจา และผไมบวชจะตองปกครองบานเมอง เจามหานามไดทรงอธบายถงภารกจของการปกครองแควนสกกะ

มสงทพงกระทาในการครองเรอนหรอปกครองบานเมอง เปนเรองวธการทานา ยกขนมาอธบายแกเจาอนรทธ วาอนดบแรกตองไถนา แลวจงหวานขาว ทาการไขนาเขานา การระบายนาออก

การถอนหญา การเกยวขาว การขนขาว การตงลอม การนวดขาว การสางฟางออก การฝดขาวลบออก การฝดละอองออก และการขนเกบขาวในฉาง เมอถงฤดฝนกตองทาอยางนตอไป และเมอเจาอนรทธศากยะไดฟงวธการทานาจากเจามหานามศากยะ จงทลเจามหานาม และพระมารดาเพอ

๒๐ ข.จรยา. (ไทย) ๓๓/๑๔-๑๖/๗๒๙. ๒๑ ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๒๖/๔๖๒. ๒๒ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๕๐/๓๘๔. ๒๓ ข.ว. (ไทย) ๒๖/๑๑๖๔/๑๔๕.

๓๕

ขอออกบวชเปนบรรพชต ซงแสดงวา ในสมยพทธกาล วงศศากยะถอวาการทานาเปนงานชนสง และกษตรยทรงทานา หรอตองรวธการทานาและเกษตรกรรมมความสาคญกบการปกครอง๒๔

ข. กสภารทวาชสตร เปนกรรมวธทานาของกสภารทวาชพราหมณในหมบานพราหมณ ชอเอกนาลา ทกขณาครชนบท แควนมคธ ซงกสภารทวาชพราหมณประกอบไถจานวน ๕๐๐ ในฤดหวานขาว เมอพระพทธเจาเสดจประทบบณฑบาต ในครงนน พระพทธเจาไดแสดง

ธรรมเพอตอบขอซกถามเพอใหกสภารทวาชพราหมณมความเขาใจในหลกธรรมของพระพทธองค จงไดตรสเปนอปมาเปรยบเทยบกบเครองมอและอปกรณการไถนาของกสภารทวาชพราหมณวา ๑) พช

เปรยบไดกบความศรทธา ความเชอถอ ๒) ฝน เปรยบกบความเพยร เปนความมงมน พยายาม ไมลดละ ๓) แอกและไถ เปรยบเปนปญญา ความหยงรคณโทษ ๔) งอนไถ เปนหร ความ

ละอายแกใจในการกระทาบาปทงปวง ๕) เชอกผกโคและคนไถ เปนใจ ความนกคด ความคด ๖) ผาลและประตก เปนสต ความไมเผลอ การคมใจไวกบกจนน และคมครองอนทรย ทงกาย วาจา การบรโภคอาหาร เปนโภชเนมตตญตา ความสารวมรจกประมาณการบรโภคอาหาร พระพทธเจาทรงยาวาความเพยรทาใหพระพทธองคสาเรจสมมาสมโพธญาณ และหาก

เปรยบเทยบกบการทานากเปนผลผลตอนอดมสมบรณของขาว ทาใหชาวนาไมทกข ไมอดอยาก ขาดแคลนกจวตรของกสภารทวาชพราหมณ คอ กจของการทานา ทากสกรรม และกจวตรของพระพทธเจา และพระภกษในพระพทธศาสนาคอการแสดงธรรม เผยแผหลกธรรมใหแกผไมร ไดรและเขาใจ เกดปญญา๒๕

เมอพจารณาหลกธรรมแลวเปนไปไดวาพระพทธเจาทรงประสงคจะใหกสภารทวาชพราหมณผยดการกสกรรมเปนอาชพ มความรและเขาใจธรรมสมมาอาชวะในการเลยงชพชอบ ทงยงสามารถนาหลกธรรมชนสงไปฝกฝนปฏบตไดดวยตนเอง เพราะหลกธรรมเหลานน ไดแก ศรทธา ศล วรยะ ปญญา หร สตมตตญตา เปนตน ถกยดโยงอยกบเครองมอทานาและเปนกจวตรของการดาเนนชวตและดารงอาชพของกสภารทวาชพราหมณใหมความเจรญมนคง และเมอประมวลหลกธรรมดงกลาวมาแลวสรปโดยรวมไดใจความสาคญวาทรงประสงคใหกสภารทวาชพราหมณเปนเกษตรกรทด ตงมนอยในคณธรรมหรอเปนสปปรสบคคล ดานกสกรรม

ค. เขตตปมสตร มเนอหาแสดงหลกธรรมเปรยบเทยบกบการหวานพชในนา ๓ ชนด วาดวยอปมาดวยนาทมความแตกตางกน กลาวคอ ในครงนน พระพทธเจาไดแสดงธรรมเพอ

ตอบขอซกถามของอสพนธกบตร ผใหญบานในเขตเมองนาลนทา เกยวกบประเภทนา ม ๓ ชนด คอ (๑) นาด เพาะปลกพชไดเจรญงอกงามและสมบรณ เพราะมดนด (๒) นาปานกลาง เพราะม

ดนพอใชปลกพชพนธธญญาหารไดผลผลตพอสมควร (๓) นาเลว เพราะมดนแขง ดนเคม ดนเลวซงคหบดชาวนา ซงเปนผมความมงคง มกจะเลอกหวานขาวในนาดกอน แลวหวานในนาดนปานกลางและนาดนเลว ตามลาดบ หรออาจจะไมหวานในนาชนดเลว เพราะไมคมคาและไมกอประโยชน ในทสดจะเปนอาหารโค โดยพระพทธเจา ไดเปรยบการหวานพชในทนาทมสภาพดน กบการแสดงธรรม การประกาศพรหมจรรยดวยคาพยญชนะและความหมาย การแปลความใหแกพทธบรษท มความสมบรณ ครบถวน และ

๒๔ ว.จ. (ไทย) ๗/๓๓๐/๑๖๗ – ๑๖๘. ๒๕ ดรายละเอยดใน ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๙๗/๒๘๓-๒๘๕.

๓๖

เปนความงามในเบองตน มความงามในทามกลางและมความงานในทสด แมผรธรรมจะเปนชนชนวรรณะ อยในลทธใดกตาม หากไดรธรรมจะพงเปนประโยชนเกอกลและเพอความสขของเขาเหลานน๒๖

ง. อจจายกสตร เปนหลกธรรมวาดวยกจเรงดวนของชาวนาเปรยบเทยบกบกจเรงดวนของภกษ พระพทธเจาแสดงธรรมวากจของชาวนาในการทากสกรรมตองใหสาเรจ ดงน (๑) ขนเตรยมการเพาะปลก โดยตองเรงรบไถคราดนาและเตรยมทนาใหเรยบรอย (๒) ขนการปลก โดยตองเรงรบเพาะปลกพชลงไปในนาตรงตามฤดกาลทเหมาะสม (๓) ขนดแลรกษาผลผลตขาวในนาโดยตองเรงรบไขนาเขานาและระบายนาออกจากนาในชวงการเพาะปลกอยางถกวธ เพอใหขาวเจรญเตบโต ออกรวง เกบเกยวและหงเปนขาวสกเพอบรโภค เปรยบไดกบอจจายกกรณของภกษคอ (๑) การสมาทานอธสลสกขา (๒) การสมาทานอธจตตสกขา (๓) การสมาทานอธปญญาสกขาซงตองอาศยความเหมาะสมของเวลาจงจะหลดพนอาสวะได๒๗

กลาวโดยรวมไดวา ในสมยพทธกาล กจกรรมของเกษตรกรทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ไดใหความสาคญกบการกสกรรม โดยเฉพาะการทานา อาจเนองดวยเปนกจกรรมพนฐานของการดารงชวตทเปนประโยชนและไมเบยดเบยนสงมชวตดวยกน สาหรบกจกรรมโครกขกรรมหรอการเลยงสตว เปนกจกรรมทปรากฏอยแลวควบคกบสงคมเกษตรกรรมแตในหลกธรรมเรองศล มบญญตเปนขอแรก คอ การไมเบยดเบยนสตวและหามฆาสตวแสดงวาทรงไมประสงคการเลยงสตวเพอการฆาเนอเพอการบรโภคหรอบชายญ ทาใหเชอไดวากจกรรมของเกษตรกรในหลกธรรมของพระพทธองค มงไปทกจกรรมในการใชทดนเพาะปลกพช เพราะกอใหเกดประโยชนเกอกลมวลมนษยชาต ใหชาวนา ประพฤตสงด เชน รกจของตนเอง รเหตผลความมงหมาย เปนสตบรษ เปนตน

๒.๓.๒ ภยธรรมชาตทสงผลตอเกษตรกรรม

การเกดภยธรรมชาต ไดสงผลเสยหายตอพชผลการเกษตร ซงพระพทธเจาไดทรงนาการ เกดภยดงกลาวใชเปนขออปมาอปไมยกบกเลสและมาร ดงน

ก. สธาโภชนชาดก ไดกลาวถงโกสยดาบส กลาวกบอาสาเทพธดา ตอนหนงวาชาวนาทงหลายมความหวง จงไถนา หวานพชกระทาตามวธการ แตเพราะศตรพชลงบางฝนแลงบาง พวกเขาจงไมไดประสบผลอะไร อนจะมมาจากขาวกลานน นรชนทงหลายผแสวงหาความสข มใจมงหวงทจะไปสวรรค จงสละธญชาต ทรพยสมบต และเครอญาตบาเพญตบะอนเศราหมอง แมตลอดกาลนาน ขนสทางผด จงแลนไปสทคต๒๘

ในชาดกดงกลาว เปนการอปมาอปไมยชาวนากบนรชน แตเมอเกดภยแลง ศตรพชระบาด ขาวกลาเสยหาย ไมไดผลผลตตามหวง หากบาเพญแผดเผากเลสตณหาดวยความเศราหมองกไมไดมรรคผลเชนกน

๒๖ ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๓๕๙/๔๐๔-๔๐๕. ๒๗ อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๙๓/๓๒๔-๓๒๕. ๒๘ ข.ชา.อสต. (ไทย) ๒๘/๒๔๕, ๒๔๗/๑๒๕.

๓๗

ข. มหากาลเถรวตถ พระผมพระภาคตรสพระคาถาน แกภกษทงหลาย ความวา “มารยอมไมครอบงาบคคลผไมพจารณาเหนความงาม สารวมอนทรยดแลว รจกประมาณในการบรโภค มศรทธา และปรารถความเพยร เหมอนพายพดโคนภเขาศลาไมได ฉะนน”๒๙

ซงลมพายหรอวาตภยเปนภยธรรมชาตทางการเกษตร ในหลกธรรมไดเปรยบเทยบ พายคอกรรมทยงเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฎ คมภรหลายเลมทปรากฏในพระไตรปฎกพระพทธเจาไดนาเหตการณภยธรรมชาต อปมาอปไมยกบเหลามาร กเลส เปนกรรม วนเวยนอยในสงสารวฎ

๒.๓.๓ ผลผลตทางการเกษตรกรรม

สงคมเกษตรกรรมสมยพทธกาล มการกลาวถงประเภทและชนดของผลผลตการเกษตร ไดแก ก. สกขาบทวภงค มขอความวา พชพนธหรอภตคามม ๕ ชนด คอ ๑) พชพนธเกดจากเหงา ไดแก ขมน ขง วานนา วานเปราะ ขา แฝก เปนตน ๒) พชพนธเกดจากลาตน ไดแก ตนโพ ตนไทร ตนดปล ตนมะเดอ ตนมะขวด เปนตน ๓) พชพนธเกดจากตา ไดแก ออย ไมไผ ไมออ เปนตน ๔) พชพนธเกดจากยอด ไดแก ผกบงลอม แมงลก เถาหญานาง เปนตน ๕) พชพนธเกดจากเมลด ไดแก ขาว ถว งา เปนตน๓๐

ผลผลตทปรากฎหลายชนดยงพบเหนไดในสงคมการเกษตรสมยปจจบน ข. พราหมณธมมกสตร มขอความเกยวกบผลผลตของสตวเลยง โดยเฉพาะโควา “ผลผลต

ปญจโครส หมายถง ผลผลตเกดจากโค ม ๕ อยางคอ นมสด นมเปรยว เปรยง เนยใสและเนยขน๓๑ นอกจากนนแลวคมภรพระพทธศาสนามขอความแสดงถงการไดผลผลตทางเกษตรหลาย

อยางหมนเวยนในเมองสาคญ เชน กรงสาวตถ๓๒ แควนโกศล มขาวสาร ถวเขยว ถวราชมาส งา โคเปนตน และสภาพตลาดกรงมถลา๓๓ มความรงเรอง เปนระเบยบเรยบรอย

๒.๔ สภาพชมชนเกษตรกรรม

ชมชนในสมยพทธกาล เปนลกษณะของความเปนคามและนคม และคนในชมชนเปนชาวนคม เชน นคมแหงหนงในเขตกรงสาวตถ มกตกาภายในนคมวา ผมาประชมลาชาตองถกปรบ ๕๐ กหาปณะ๓๔ ซงแสดงถงสงคมทมบานเรอนมาอาศยอยรวมกน และมความสมพนธเกยวของทงดานเศรษฐกจ สงคมและการปกครองของสมาชกภายในชมชน จาเปนตองมกฎกตการวมกน ใหมความสงบเรยบรอยและปลอดภยมนคง จากลกษณะดงกลาวยงไดแสดงถงการมสวนรวมของสมาชกภายในชมชนและความสามคคพรอมเพรยงกนของหมคณะ

๒.๔.๑ ผนาชมชน ชมชนหรอหมบานจะตองมผนาชมชนปกครองใหสมาชกอยรวมกนอยางเปนสข ซง

๒๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๘/๒๖. ๓๐ ว.มหา. (ไทย) ๒/๙๑/๒๗๘ – ๒๗๙. ๓๑ ดรายละเอยดใน ข.ส. (ไทย) ๒๕/๒๙๙/๕๖๙. ๓๒ ข.ส. (ไทย) ๒๕/๑๐/๑๘๓-๑๘๗. ๓๓ ดรายละเอยดใน ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๑๕๑/๒๐๗. ๓๔ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๓๗/๖๔.

๓๘

ในสมยพทธกาลมตวอยางของผนาชมชนซงเปนหมบานพราหมณ ไดแก หมบานพราหมณแควนโกศลชอสาลา และหมบานพราหมณแควนโกศลชออจฉานงคละ๓๕

ก. กฎทนตสตร๓๖ พราหมณกฏทนตะ เปนผนาปกครองหมบานขาณมตในแควนมคธ โดยพราหมณกฏทนตะ

ไดรบพระราชทรพยทพระเจาพมพสารพระราชทานเปนพเศษ ทาใหมจานวนชาวนคมมากและมสตวเลยง มพชพนธธญญาหาร และนาหญาอดมสมบรณ เชน โคเพศผ ลกโคเพศผ ลกโคเพศเมย แพะ และแกะ และอาหารอนเปนผลผลตเกษตรกรรมอยางมงคงมทรพยและโภคะมาก ซงแสดงถงความสขและมนคงของชมชนขาณมตในคราวนน พระพทธเจาทรงแสดงธรรมเรองยญของพระเจามหาวชตราช ซงเปนหลกการปกครองบานเมองใหอยเยนเปนสข ดงน

๑) พระเจามหาวชตราชพระองคทรงเปนผมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มพชพนธธญญาหารเตมทองพระคลง ประสงคจะบชามหายญทเอออานวยประโยชนสขแกพระองคตลอดกาลนานจงหาวธปราบปรามโจรไมใหเบยดเบยนบานเมองของพระองคในภายหลง โดยอาศยวธการ ดงน

๑.๑) ใหพระราชทานพนธพชและอาหารใหแกพลเมองผขะมกเขมนในเกษตรกรรม ๑.๒) ใหพระราชทานตนทนใหแกพลเมองผขะมกเขมนในพาณชยกรรม ๑.๓) ใหพระราชทานอาหารและเงนเดอนแกขาราชการทขยนขนแขงเมอทรงดาเนนการแลว

ทาใหบานเมองรมเยน มกองราชทรพยอยางยงใหญ ไมมเสยนหนาม ไมมการเบยดเบยน ประชาชนชนชมยนด มความสขกบครอบครว อยอยางไมตองปดประตบาน หลกธรรมทเออเฟอตอการปกครองสงคมหรอชมชนของกฏทนตพราหมณ ไดแก พละ ๔ และสงคหวตถ ๔ เพราะเปนธรรมททาใหกฏทนตพราหมณมกาลงและพลงใจในการปกครองหมบานขาณมตดวยความมนใจ และไมหวนตอภยทกอยาง

๒) ผรบทาน ซงเปนทงพลเมองและขาราชการทขจดความเดอดรอนพระทยของพระเจา มหาวชตราชดวยอาการ ๑๐ อยางกอนบชายญ ไดแก

๒.๑) พวกผฆาสตว และพวกผไมฆาสตวทมาขอรบทาน ใหพระองคเจาะจง บรจาคเฉพาะพวกผไมฆาสตวเทานน และพวกผฆาสตวจะไดรบผลกรรมของเขาเอง

๒.๒) พวกทถอเอาสงของทเจาของไมให และพวกทถอเอาสงของทเจาของใหทมา ขอรบทาน ใหบรจาคเฉพาะพวกทเวนขาดจากการถอเอาสงของทเจาของไมใหเทานน

๒.๓) พวกทประพฤตผดในกาม และพวกทเวนขาดจากการประพฤตผดในกาม ทมาขอรบทาน ใหบรจาคเจาะจงเฉพาะพวกทเวนขาดการประพฤตผดในกามเทานน

๒.๔) พวกทกลาวคาเทจ และพวกทเวนจากการกลาวคาเทจ ใหบรจาคเฉพาะ พวกทเวนขาดจากการกลาวคาเทจเทานน

๒.๕) พวกทกลาวคาสอเสยด และพวกทเวนขาดจากการกลาวคาสอเสยด ใหบรจาค เฉพาะพวกทเวนขาดจากการกลาวคาสอเสยดเทานน

๒.๖) พวกทกลาวคาหยาบ และพวกทเวนจากการกลาวคาหยาบ ใหบรจาค เฉพาะพวกทเวนขาดจากการกลาวคาหยาบเทานน

๒.๗) พวกทกลาวคาเพอเจอ และพวกทเวนจากการกลาวคาเพอเจอ ใหบรจาค

๓๕ ดรายละเอยดใน ส.ม. (ไทย) ๑๙/๓๗๐/๒๑๔, อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๔๒/๔๙๔. ๓๖ ท.ส. (ไทย) ๙/๓๒๓-๓๕๗/๑๒๕ – ๑๕๐.

๓๙

เฉพาะพวกทเวนขาดจากการกลาวคาเพอเจอเทานน ๒.๘) พวกทเพงเลงอยากไดของคนอน และพวกทไมเพงเลงอยากไดของคนอน

ใหบรจาคเฉพาะพวกทไมเพงเลงอยากไดของคนอนเทานน ๒.๙) พวกทมจตพยาบาท และพวกทไมมจตพยาบาท ใหบรจาคเฉพาะพวกทไมม

จตพยาบาทเทานน ๒.๑๐) พวกทเปนมจฉาทฏฐ และพวกทเปนสมมาทฏฐ ใหบรจาคเฉพาะพวกท

เปนสมมาทฏฐเทานน ยญสมบตซงพระพทธเจาทรงแสดงเปนกศลกรรมบถ ๑๐ ทางแหงกศลธรรม เปนธรรมด อนเปนทางนาไปสความสขความเจรญ จนพราหมณกฏทนตะเหนธรรมขอเปนอบาสก

ผถงสรณะจนตลอดชวต๓๗ หากพจารณาแลวเปนเรองของสมมาทฏฐและสมมาปฏบต ทางกายวาจา และใจของคนดในสงคม โดยเฉพาะอยางยงบทบาทของผนาชมชนทตองปกครองหมบานของกฏทตพราหมณ เพราะตองดแลชาวนคมจานวนมาก และโภคทรพยทไดรบพระราชทานจาก พระราชาใหการกสกรรมและโครกขกรรมเจรญงอกงามและมงคงขน เพอความผาสกของชมชน และเปนทพอพระทยของพระเจาพมพสาร จะเหนไดวาหลกธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงใหผนาชมชนและชาวนคมฟง จงเปนการประกาศคณลกษณะทดและพงประพฤตปฏบตใหแกกฏทนตพราหมณไดแก การบรจาคใหทานและเออเฟอแกชาวนคมภายใตการปกครอง ทงพชพนธธญญาหาร เงนลงทนประกอบกจกรรม เงนตอบแทนแกพนกงาน เปนตน และชาวนคมผสมควรไดรบทาน สมควรเปนผประพฤตด เปนกศลกรรมบถ ๑๐ และผประพฤตดงกลาวดวยความสจรตทางกาย วาจา และใจเพอไปสเปาหมายของความสขความเจรญ เรยกวา กามโภคสข

๒.๔.๒ เกษตรกรในชนชนเกษตรกรรม

ชมชนเกษตรกรรมในสมยพทธกาลมปรากฏในพระพทธศาสนา เปนลกษณะหมบาน พราหมณ ซงผนาหมบานไดรบการแตงตงปนบาเหนจทรพยจากกษตรย เชน หมบานพราหมณชาวโกศล ซงมพราหมณโปกขรสาต๓๘ เปนผปกครองอยในเมองอกกฏฐะทมประชากรและสตวเลยงมากมาย มพชพนธธญญาหารและนาหญาอดมสมบรณ เปนพระราชทานทรพยทพระเจาปเสนทโกศลพระราชทานให ซงเปนตวอยางเชนเดยวกบหมบานพราหมณทมพราหมณกฎทนตะเปนผปกครองอาจกลาวไดวา เกษตรกรรมในชมชนหรอหมบานในอนเดยสมยพทธกาลอยในชมชนเกษตรกรรมทมพราหมณเปนผปกครอง และสมาชกในชมชนประกอบดวยวรรณะ ไดแก วรรณะพราหมณวรรณะแพศย และวรรณศทร โดยมหนาทความรบผดชอบแตกตางกนไปตามชนชนวรรณะ แตไมไดจาเพาะวาวรรณะแพศยเทานนทประกอบอาชพเกษตรกรรม ยงมวรรณะพราหมณททาหนาททานาไดแก กสภารทวาชสตร วาดวยภารทวาชพราหมณผเปนชาวนา๓๙

ก. กสภารทวาชสตร ภารทวาชพราหมณเปนชาวนาหรอประกอบอาชพกสกรรมอยในหมบานพราหมณ ชอ เอกนา

ลา ทกขณาครชนบท แควนมคธ ในฤดหวานขาว กสภารทวาชพราหมณประกอบไถจานวน ๕๐๐

๓๗ ท.ส. (ไทย) ๙/๓๕๔/๑๔๙. ๓๘ ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๒๕๕/๘๗. ๓๙ ดรายละเอยดใน ข.ส. (ไทย) ๒๕/๗๖/๕๑๘.

๔๐

เตรยมไถนา พระพทธเจาเสดจบณฑบาตเขาไปในพนทนาของภารทวาชพราหมณทกาลงเลยงอาหารเชาแกคนไถนา ๕๐๐ คน พระองคประทบยนและภารทวาชพราหมณผอาศยกสกรรมเลยงชพ ภารทวาชพราหมณเหนพระพทธเจาบณฑบาตในงานวปปมงคลจงเกดความไมพอใจพระพทธเจาตรสตอบในเรองการไถ การหวานขาวกอนบรโภค ความวา

(๑) พชเปนมลกสกรรมของพราหมณ แยกออกเปนสองสวนคอ รากกบหนอ เปรยบกบศรทธาเปนมลกสกรรมของพระองค มศลเปนราก มสมถะและวปสสนาเปนหนอ (๒) พชรบรสปฐวธาต (ดน) อาโปธาต (นา) ดวยรากยอมเตบโตเพอรบความแกสก แหงธญญชาต ศรทธารบรสสมถะและวปสสนาดวยรากคอศล เตบโตเพอรบความแกกลาแหง ธญญชาตคออรยผล ดวยกานคออรยมรรค พชตงอยบนดนทดเจรญงอกงามไพบลยดวยราก

หนอ ใบกานและใบ ใหเกดนานมเปนรวงขาวสาลเตมไปดวยเมลดขาวสาลเปนอนมาก ศรทธาตงมนอย ในจตสนดาน เจรญงอกงามดวยวสทธ ๖ ใหเกดนานมคอญาณทศนะวสทธ สาเรจเปนพระ

อรหนตผล ศรทธานนเปนมลเหตแหงกศลธรรมทงปวง ธรรมทงหลายมศลเปนตน (๓) นาทหวานไปแลว ถามฝนเปนการด ถาไมมตองใหนาเปรยบกบการใชเชอก คอ ใจผกแอกและไถ ซงมงอนเปนหรใหตดกน เทยมโคคอความเพยร ประตกคอสต เมอหวาน

พช คอ ศรทธา ลงในนามคอจตใจของคน เมอฝนไมมใหใชตบะคออนทรยสงวรเปนนจ เปนนาฝน (๔) กสภารทวาชพราหมณมแอกและไถ พระพทธเจาทรงมปญญา ๒ อยาง ใน ๒ อยางนน แอกเปนทอาศยของงอนไถ และอาศยเชอกผกตดดวยงอนไถทาใหโคงานไถนาได

ปญญาเปนทอาศยแหงธรรมทงหลาย มหรเปนประธาน ปญญาประเสรฐทสด ปญญาเนองดวยหรดจ งอนไถ อาศยเชอกเปนสมาธคอใจ ยอมทาใหโคงานคอวรยะเดนไปพรอมกน (๕) สต ระลกถงความมกจททาไว สตทประกอบดวยวปสสนาและมรรคของ พระพทธเจา เปรยบเหมอนผาลและประตกของพราหมณ สตคนหาคตของกศลธรรมทงหลาย ใหปรากฏในอารมณ ยอมรกษาไถคอปญญา เหมอนผาลรกษาไถ ปญญามสตอยหนาทาให ไมหลงลม ประตกแสดงภยคอการแทงโคงาน ไมใหเกยจคราน ปองกนเดนนอกทาง โคงานคอ วรยะ ไมใหเกยจคราน ปองกนอโคจรคอกามคณ แลวประกอบไวในกมมฏฐาน (๖) การคมครองดวยกายสจรต ๓ วจสจรต ๔ สารวมในปจจย ๔ คอ สงวรศล อาชวปารสทธศล สารวมอาหารคอบรโภคพอประมาณ รจกประมาณในการบรโภค พราหมณ หวานพชแลวลอมรวหนามรวตนไมหรอกาแพง เพอรกษาขาวกลา ฝงโคกระบอเขาไปแยงขาว

กลาไมได เหมอนการหวานพชคอศรทธา ลอมรว ๓ ชน ไดแก ควบคมกาย ควบคมวาจา และควบคมอาหาร เพอรกษากศลธรรม ฝงโคกระบอเปรยบเปนอกศลธรรมมราคะ เปนตน

(๗) สจจะ การดายหญา (คอ วาจาสบปลบ) ดวยคาสตย ขาวกลาคอกศล การตด เกยว ถอนขนโดยใชทาสหรอกรรมกร เปนการตดสงทควรตด เกยวสงทควรเกยว ดวย

สจจะ (๘) ศล คอการไมลวงละเมดทางกาย ทางวาจา การเทยมโคงานคอความเพยร ไถคอปญญา ตราบใดทยงไมบรรลสมมาสมโพธญาณ จกไมระงบความขวนขวายทกอยาง (๙) วรยะ เปนการปรารถความเพยรทางกายและจต เหมอนไถทพราหมณชกไป

๔๑

และดงไปในธระ ยอมทาลายแผนของดนและมลดน ไถคอปญญาทพระพทธเจาชกมาดวยความเพยรยอมทาลายเผากเลสและการสบตอแหงกเลส การไถดวยโคงาน ๔ ตวของพราหมณ ทาความสมบรณใหกบขาวกลา เปรยบกบความเพยรคอสมมปปธาน ๔ เมอนามายอมกาจดอกศลทเกดขนแลวและทาความสมบรณแหงกศลใหสาเรจ๔๐

การเปรยบเทยบกจกรรมการทานากบหนทางสอรยผล สรปวา เมอพชคอศรทธา นาฝน คอตบะ เชอกคอใจผกแอก ไถคอปญญาและงอนคอหรไวดวยกน ใชไถคอปญญา ตอกผาลคอ

สต ยดประตกคอสตคมครองดวยการควบคมกาย วาจา และอาหาร ใชสจจะเปนเครองดายหญานาธระคอความเพยรใหเกดโสรจจะมงตรงตอพระนพพานอนเปนแดนเกษม ไถใหถงสามญญผล ๔ อยาง ซงเปนทสดแหงงานยอมมผลอมตะ ใคร ๆ จะเปนกษตรย พราหมณ แพศย และศทร หรอคฤหสถ และบรรพชตกตาม ไถอยางนแลวยอมพนทกขทงปวง และผบรโภคผลแหงการไถนา ยอมหวในวนรงขน แตคนบรโภคผลแหงการไถทเปนอมตะยอมพนทกขทงปวง

ข. โคปาลสตร ในโคปาลสตร มขอความเปรยบเทยบหลกธรรมกบการเลยงฝงโค ประกอบดวย องค ๑๑ ประการ ไดแก (๑) รรปโค เปรยบกบ ความรชดรปในมหาภตรป ๔ และอปาทายรป ๔ ตาม ความเปนจรง (๒) ฉลาดในลกษณะโค เปรยบกบ ความรชดในลกษณะคนพาล มกรรมเปนลกษณะ และ

ลกษณะบณฑตมกรรมเปนลกษณะ (๓) กาจดไขขางโค เปรยบกบ การไมรบกามวตกทเกดขน ละ บรรเทา ทาใหสนสด ไมรบ

พยาบาลวตก ไมรบวสงหาวตก และไมรบบาปอกศลธรรมทเกดขนแลวเกดขนอกละ บรรเทา ทาใหสนสด

(๔) ปกปดแผลโค เปรยบกบ สารวมในจกขนทรยและมนนทรย รแจงธรรมารมณทางใจแลวไมรวมถอ ไมแยกถอ ปฏบตเพอสารวมในมนนทรย

(๕) สมไฟใหโค เปรยบกบ การแสดงธรรมตามทฟงมาแลว ตามทเลาเรยน มาแลวแกคนอนโดยพศดาร (๖) รทานาทจะชาระลางโคและคาขาย เปรยบกบ ผเปนพหสต ทรงธรรม ทรง วนย ยอมเปดเผยธรรมทยงไมไดเปดเผย ทาใหงายและบรรเทาความสงสยหลายอยางแกภกษ ทงหลาย (๗) รวาโคดมนาแลว เปรยบกบ ความปลาบปลมองอรรถในธรรมทพระพทธเจาประกาศแลว (๘) รทาง เปรยบกบ รอรยมรรคมองค ๘ ตามความเปนจรง (๙) ฉลาดในโคจร เปรยบกบ รสตปฏฐาน ๔ ตามความเปนจรง (๑๐) รดนมใหเหลอ เปรยบกบ รจกประมาณในการรบปจจย ๔

๔๐

รายละเอยดใน ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๙๗/๒๘๓-๒๘๕.

๔๒

(๑๑) บชาโคผทงหลายทเปนพอโค เปนจาฝงดวยการบชาอยางยง หมายถงเอาใจใสรกษาและปองกนอนตรายใหแกฝงโค เปรยบกบเขาไปตงเมตตากายกรรม เมตตาวจกรรม เมตตามโนกรรมทงตอหนาและลบหลงผเปนเถระ๔๑

หากพจารณาแลวจะพบวา พระพทธเจาทรงใชหลกการแสดงธรรมใหกบภกษและ ฆราวาส โดยอาศยพนฐานความเขาใจของผสนทนาจากความคนเคยและประสบการณตามสภาพความจรงทปรากฏหรอดารงชพมากอน เชน ผสนทนาทดารงชพกสกรรม ๒.๕ พทธธรรมเพอเกษตรกรรม

เกษตรกรรมในคมภรพระพทธศาสนา พบวา มความหมายสองอยางรวมกน ทงหมายถง กสกรรม (การเพาะปลก) และโครกขกรรม (การเลยงสตว) ซงมความสาคญตอบรบทสงคมเศรษฐกจการเมองและการปกครองในสมยพทธกาล มเกษตรกรเปนผประกอบอาชพกสกรรมและโครกขกรรม ซงปรากฏอยในทกแควนของชมพทวปหรออนเดย โดยสภาพสงคมวรรณะของชนชนไดกาหนดบทบาทหนาทเกษตรกรรมเปนวรรณะแพศย แตยงไดพบวาไมเฉพาะวรรณะแพศยเทานนททาเกษตรกรรม ยงมวรรณะพราหมณในหมบานพราหมณททาหนาทดงกลาวดวย โดยหลกธรรมของพระพทธเจา ม งสอนใหบคคลประพฤตปฏบตอย ในศลธรรม ดงนน เกษตรกรรมในคมภรพระพทธศาสนาทเปนพทธธรรมเพอการเกษตร ในท นหมายถงพทธเกษตรกรรม (Buddhist Agriculture) จงเปนเฉพาะความหมายของกสกรรม คอการเพาะปลกพช ทานา ทาไร ทาไมผลและพชผก ไมไดหมายรวมไปถงโครกขกรรม (การเลยงสตว) เนองจากไมสอดคลองกบหลกศล พระพทธเจาไดเสดจจารกไปในดนแดนทงในเขตคามและนคม ทงในชนบทและเมองใหญเพอเผยแผหลกธรรมคาสอนใหกวางขวางออกไป ในคราวผานหมบานและชมชนทประกอบอาชพเกษตรกรรมยอมตองทรงพบเหนสภาพเกษตรกรรมอยบอยครง คมภรพระพทธศาสนาโดยเฉพาะพระไตรปฎก มขอความวา พระพทธเจาทรงสนทนาแลกเปลยนความคดและเปรยบเทยบลกษณะ รปแบบ และวธการของการกสกรรมและโครกขกรรมกบธรรมวนยทพระองคทรงตรสรและบญญตไวสาหรบพระภกษสงฆและคฤหสถไดประพฤตปฏบต อกทงไดแสดงธรรมทควรประพฤตปฏบตของการทาการเกษตรใหเจรญกาวหนาในหลายพระสตรและหลายชาดก ดงทไดศกษามาแลวนน ไดเหนวา พทธธรรมซงเปนหลกธรรมคาสอนของพระพทธเจา ทสมพนธสอดคลองกบสงคมคฤหสถทดารงชวตและประกอบอาชพเกษตรกรรมพงพจารณานาไปประพฤตปฏบตเพอความสขและความเจรญ มดงน

๒.๕.๑ สปปรสธรรม ๗ เปนธรรมของความประพฤตตนทดหรอสปปรสบคคล ทเรยกวา “สปปรสธรรม” ในธมมญสตร๔๒ ดงน

(๑) ธมมญตา เปนความรจกธรรม รหลกหรอรเหต รหลกความจรง รหลกการรหลกเกณฑ รกฎแหงธรรมดา รกฏเกณฑแหงเหตผล และรหลกเกณฑทจะทาใหเกดผล เชน เกษตรกรรวาการพงพาตนเอง ชวยตนเองใหมากทสด แบบพออยพอกนกอน และดาเนนชวตแบบเรยบงาย ไมฟมเฟอย ประหยด เกบออม จะทาใหชวตตนเองและครอบครวมนคงและเปนสข

๔๑

อง.เอกาทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗/๔๓๒ – ๔๓๘. ๔๒ อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๘/๑๔๓-๑๔๖, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๓๐/๓๓๓.

๔๓

(๒) อตถญตา ความรจกอรรถ รความมงหมาย หรอรจกผล คอรความหมาย รความมงหมาย รประโยชนทประสงค รจกผลทเกดขนสบเนองจากการกระทาหรอความเปนไปตามหลก เชน ชมชนประกอบดวยคนทอยอาศยและดาเนนกจกรรมเกยวของสมพนธกน ดงนน การทคนในชมชนมาอยรวมกนและรวมคด วางแผน ปฏบตงานจะรวมรบผลประโยชนรวมกน จงยอมดกวา ตางคนตางอย

(๓) อตตญตา ความรจกตน รวาเรานนโดยฐานะ ภาวะ เพศ กาลง ความรความสามารถ ความถนดและคณธรรม เปนตน เปนอยางไร แลวประพฤตใหเหมาะสมและรทจะแกไขปรบปรงตอไป เชน ผนาชมชนตองใฝรใสใจกบการแกไขปญหาและพฒนาชมชนและเกษตรกร ตองหมนแสวงหาความรและประกอบอาชพเกษตรกรรมอยางขยนและถกวธ

(๔) มตตญตา ความรจกประมาณ ความพอด เชน เกษตรกรรจกประมาณในการลงทนเพาะปลก และทาใหมรายจายนอยกวารายได มการออม บรโภคปจจย ๔ และใชจายในชวตประจาวนอยางเหมาะสม ไมฟมเฟอย ไมอดอยาก

(๕) กาลญตา ความรจกกาล รกาลเวลาอนเหมาะสม และระยะเวลาทควรหรอ จะตองใชในการประกอบกจ ทาหนาทการงานหรอปฏบตกาลตาง ๆ เชน รวาฤดกาล

เพาะปลกขาว ทเหมาะสม อยในชวงเดอนใด และชวงเกบเกยวอยในชวงเดอนใด และในชวงเดอนใดเปนชวงฤดแลง

(๖) ปรสญตา ความรจกบรษท รจกชมชน และรจกทประชม รกรยาทจะประพฤต ตอชมชนนนวา การพฒนาชมชนตองมาจากคนในชมชนรวมมอรวมใจกน มการชวยเหลอ

เอออาทร สามคคและแบงปนกน มความไวใจและมสจจะกน (๗) ปคคลญตา ความรจกบคคล ความแตกตางแหงบคคลวาโดยอธยาศยความสามารถและ

คณธรรม รทจะปฏบตตอบคคลนนดวยด รจกรกษานาใจ เคารพและใหเกยรตกนในวถแหงประชาธปไตย

๒.๕.๒ ทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม ๔ เปนหลกธรรมเพอประโยชนสขในปจจบนของการประพฤตความดงามในการดารงชวตของบคคลในกจกรรมเศรษฐกจและความสมพนธในสงคม ในทตยสมปทาสตร๔๓ ดงน

(๑) อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมนเพยรในอาชพเกษตรกรรมอยางสจรต ม ความชานาญ รจกใชปญญาเพอใหไดผลด เปนหลกของความขยน ซอสตย สจรต อดทน ม ความเพยร มปญญา (๒) อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา รจกคมครองเกบรกษาโภคทรพย เชน เรอกสวนไรนา เงนทน เครองมออปกรณ และรกษารายไดใหมนคงดวยความขยนหมนเพยร โดยชอบธรรม ดวยกาลงของตนไมใหเกดอนตรายหรอเสอมเสย เปนหลกของการรจก

แสวงหารจกรกษา ดารงทรพยสนใหยนยาว (๓) กลยาณมตตตา คบคนดเปนมตร รจกกาหนดบคคลในถนทอาศย เลอกเสวนาศกษา

เยยงอยางผทรงคณวฒทมศรทธา ศล จาคะ ปญญา เปนหลกของการดารงตนทด มความเออเฟอ แบงปน มความเปนมตรสามคคกน มความไววางใจซงกนและกน

๔๓ อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๗๖/๓๘๙, พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลธรรม, พมพครงท๑๙, (กรงเทพมหานคร : บรษท เอส.อาร.พรนตง แมส โปรดกส จากด,๒๕๕๓), หนา ๑๑๖.

๔๔

(๔) สมชวตา มความเปนอยเหมาะสม รจกกาหนดรายไดและรายจายเลยงชวตแตพอด ไมฝดเคองหรอฟมเฟอย มประหยดเกบออมไว

๒.๕.๓ โภควภาค ๔ เปนหลกธรรมของพระพทธศาสนา วาดวยการแบงโภคทรพยออกเปนสวน รวม ๔ สวน ปรากฏในสงคาลกสตร เรยกวา โภควภาค ๔ คอ แบงทรพยทแสวงหามาโดยชอบธรรมออกเปน ๔ สวน โดย

(๑) นาหนงสวน ใชจายเลยงตน เลยงคนทควรบารง และทาประโยชน (๒) นา สองสวน ใชลงทนประกอบการงาน การลงทนในอาชพเกษตรกรรมและกจกรรมอน (๓) นาอก ๑ สวน เกบไวในคราวจาเปนและเปนการออมการแบงโภคทรพยออกเปน ๔ สวน

ดงกลาว พระพทธเจาทรงประสงคใหคฤหสถสะสมโภคทรพยใหเพมพนดจดงรวงผงสรางรง และจอมปลวกทตวปลวกกอขน โดยในสวนท ๔ เกบไวจะใชในยามมอนตราย หรอไวชวยเหลอเกอกลมตร ทาใหผกมตรไวได๔๔

๒.๕.๔ กามโภคสข ๔ ผลของการประพฤตปฏบตของเกษตรกร จะไดรบผลสข ๔ ประการ ดงปรากฏในอานณยสตร วาดวยสขเกดจากความไมเปนหน เรยกวา กามโภคสข ๔ ดงน

(๑) อตถสข สขเกดจากความมทรพย คอ ความภมใจ อมเอมใจ วาตนมโภคทรพย ทไดมาดวยความสามารถ กาลงแรงงาน ความขยนหมนเพยรของตนเอง และโดยชอบธรรม (๒) โภคสข สขเกดจากการใชจายทรพย คอ ความภมใจ อมเอมใจ วาตนไดใช ทรพยทไดมาโดยชอบนน เลยงชพตนเองและเลยงผควรเลยง และบาเพญประโยชน (๓) อนณสข สขเกดจากความไมเปนหนสน คอ ความภมใจ อมเอมใจ วาตนเปนไท ไมมหนสน (๔) อนวชชสข สขเกดจากความประพฤตไมมโทษ คอ ความภมใจ อมเอมใจ วา ตนมความประพฤตสจรต ไมบกพรองเสยหาย ใคร ๆ ตเตยนไมได ทงทางกาย ทางวาจา และ

ทางใจ โดยความสขอนเกดจากอนวชชสข มสขทสดมากกวาความสขจากภายนอก๔๕

สรปความ เกษตรกรรมในคมภรพระพทธศาสนามความหมาย ความสาคญ และสภาพชมชนเกษตรกรรม รวมทงพทธธรรมเพอเกษตรกรรม ดงกลาวมาน เกยวของกบการประกอบอาชพเพอเลยงตนเองและครอบครว การลงทนเพอความมนคงในอาชพ การใชจายทางสงคม และเกยวของกบการปฏบตธรรมในแงการแสวงหาการบรโภคบนพนฐานทางดานศล และเปนสมมาอาชวะตามหลกมรรคมองค ๘ ประการ การเกษตรแนวนจงสงเสรมใหชวตดงาม สงคมดงามเปนการเกษตรแนวพทธ ตอไปจะไดกลาวถงการเกษตรตามหลกวชาการสมยใหมทเกดขนในสงคมปจจบน

๔๔ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๖๕/๒๑๒, พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร

ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๒๘. ๔๕ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๖๒/๑๐๕ – ๑๐๗, พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธ

ศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๗.

๔๕

๒.๖ เกษตรกรรมตามแนววชาการสมยใหม

แนวคดทฤษฎการเกษตรแผนใหม การเกษตรกรรมไดเปลยนจากการใชแรงงานมาสยคทมความเปลยนแปลงครงใหญถอเปนการพฒนาทางเกษตรทเปนความเจรญของมนษยโดยการปฏบตใชทงหลกแนวคดทฤษฏและเทคโนโลยเขามาเปนเครองมอ ทวโลกไดเกดการปฏวตครงใหญเรยกวาการปฏวตเขยวของโลกตะวนตก ในสวนประเทศไทยเกดขนในชวงป พ.ศ. ๒๕๐๐ เปนตนมา อาศยความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาใชในการเพมประสทธภาพการผลต เชน พนธขาว พนธพช พนธสตว และพนธสตวนาทใหผลผลตสงการใชเครองจกรกลทางการเกษตร การจดระบบทดนและการจดการฟารมสมยใหม รวมทงการใช ปยเคมและสารเคม เพอใหไดผลผลตสงขน ในการลงทนเทาเดมหรอลดลงและในเวลาสนขน มวตถดบปอนโรงงานอตสาหกรรมและประหยดแรงงาน มสนคาอปโภคและบรโภคสนองความตองการหลากหลายมากขนตลอดระยะเวลา ๓๕ ป ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตรวม ๖ ฉบบ (พ.ศ. ๒๕๐๔ – ๒๕๓๔) การทาการเกษตรแผนใหมนาไปสการปลกพช เชงเดยว และการขยายพนททาการเกษตรเพอเพมผลผลตขาวของประเทศ ทาใหประเทศไทย เปนผผลตและสงออกอาหารสาคญของโลก สรางรายไดทเปนเงนตราตางประเทศจานวนมหาศาลแตทาใหเกดปญหาการบกรกพนทปาธรรมชาตทเปนแหลงกาเนดตนนาและพนธพช พนธสตวปาจานวนมาก ซงเปนลกษณะเดยวกนกบทกประเทศทกาลงพฒนาความเจรญดานอตสาหกรรมโดยใชฐานการผลตจากการเกษตรทาใหพนทปาของโลกลดลงอยางมากมายจนถงปจจบน

๒.๖.๑ ความเปนมาของเกษตรกรรมแนวใหม การพฒนาการเกษตรแผนใหม ทมการนาความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ของประเทศผชนะสงครามโลกครงทสอง เพอตองการผลตอาหารใหเพยงพอเลยงพลเมองโลก จงเกดการพฒนาพนธขาวจากสถาบนวจยขาวนานาชาตทเปนผลตพนธขาว IR8 แพรกระจายไปทวโลก แตมการใชสารเคมสงเคราะห เชน ปยเคม สารเคมปองกนกาจดศตรพช รวมทงเครองจกรกลทางการเกษตรเพอทาใหประหยดแรงงาน กลายเปนแนวคดหลกในผลตทางการเกษตรของทกประเทศทวโลก สงผลใหพนทปาไมธรรมชาตถกบกรกเพอทาการเกษตรและทาวตถดบในอตสาหกรรมจานวนมาก สงผลใหระบบนเวศของชมชนการเกษตรในระดบฐานรากของสงคมจนถงระดบโลก เกดความเสอมโทรมและเกดการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมและภมอากาศในระดบโลก

นกวทยาศาสตร นกเศรษฐศาสตรและนกนเวศวทยาไดเหนผลกระทบจากการพฒนาการเกษตรแผนใหม และเรมตระหนกถงความหวงใยของการดารงชวตของมวลมนษยชาตในอนาคต หากแนวคดดงกลาวยงคงดาเนนการอยตอไป อาจนาไปสวฎจกรธรรมชาตทวาเมอมนษยทาลายธรรมชาตรอบตว ธรรมชาตรอบตวกจะหวนกลบมาทาลายมนษยในทสด ทาใหแนวคดทจะปกปอง อนรกษ คมครองดแล และรกษาความยนยาวของสภาพแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตใหกบอนชนรนตอๆ ไป จงเกดขนในการประชมระดบโลก ในแนวคดทจะใหโลกและประเทศตางๆ ไปสการพฒนาทยงยน (Sustainable Development) รวม ๔ ครง ดงน

๑) การประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมมนษย ในป พ.ศ. ๒๕๑๕ ณ กรงสตอคโฮลม ประเทศสวเดน

๔๖

๒) การประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา ในป พ.ศ. ๒๕๓๕ ณ กรงรโอ เดอ จาเนโร สหพนธสาธารณรฐบราซล และเหนชอบแผนปฏบตการ ๒๑

(Agenda 21) ในการประชมครงน ๓) การประชมสดยอดวาดวยการพฒนาอยางยงยน ในป พ.ศ. ๒๕๔๕ ณ นครโยฮนเนสเบอรก

สาธารณรฐอฟรกาใต ๔) การประชมคณะกรรมาธการเพอการพฒนาทยงยนของสหประชาชาต ครงท ๑๑ (UN

Commission on Sustainable Development หรอ CSD ๑๑) ในป พ.ศ. ๒๕๔๖ ณ เมองนวยอรค สหรฐอเมรกา

ทมาของการประชมในแตละครงดงกลาวมาจากคณะกรรมาธการโลกวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา ไดเผยแพรเอกสารชอ Our Common Future หรอหลกการวาดวยอนาคตรวมกนของพวกเรา เรยกรองใหประชาชนในโลกเปลยนแปลงวถการดาเนนชวตทฟมเฟอยไปสการพฒนาทไมทาลายสงแวดลอม พรอมทงไดนยามความหมายของการพฒนาทยงยนวาเปน การพฒนาทสนองตอบตอความตองการของคนรนปจจบน โดยไมทาใหคนในรนอนาคตตองประนประนอมยอมลดทอนความสามารถในการทจะตอบสนองความตองการของตนเอง๔๖

การประชมทถอวามความสาคญตอแนวคดการพฒนาทยงยน เพอใหผลการพฒนาลงไปถงสงคมระดบฐานรากคอชมชนการเกษตร มาจากการประชมในป พ.ศ. ๒๕๓๕ ของสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (UN Conference on Environment and Development : UNCED) ณ กรงรโอ เดอ จาเนโร สหพนธสาธารณรฐบราซล ซงประเทศสมาชกสหประชาชาตรวม ๑๗๘ ประเทศ รวมทงประเทศไทยไดรวมลงนามรบรองปฏญญารโอวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา และแผนปฏบตการ ๒๑ (Agenda 21) ซงเปนแผนแมบทเพอการพฒนาอยางยงยนของโลก โดยครอบคลมการพฒนาทสมดลทง ๓ ดาน ประกอบดวย ดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

๒.๖.๒ หลกการพฒนา แนวคดในการพฒนาการเกษตรโดยอาศยการพฒนาทยงยนมงเนนการใช ทรพยากรทาง

ธรรมชาตและสงแวดลอมเพอการพฒนาทยงยน อนเปนผลมาจากการเกดสภาวะความเสอมโทรมของทรพยากรทนบวนจะทวความรนแรงมากขน และไดสงผลกระทบตอมนษยมากขนตามลาดบ ดงนนหลกการของแนวคดการพฒนาชมชนการเกษตร คอการนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมาใชพฒนาคณภาพชวตของมนษย เพอใหมมาตรฐานคณภาพชวตทด โดยไมทาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนน ดอยประสทธภาพลงหรอกระทบกระเทอนตอคนรนหลง หลกการของการพฒนาชมชนการเกษตร ซงเปนผลมาจากการพฒนาทยงยนในแผนปฏบตการ ๒๑ ซงเปรยบเสมอนแผนแมบทเพอการพฒนาทยงยนของโลก แบงออกเปน ๔ สวน คอ

สวนท ๑ มตดานสงคมและเศรษฐกจ สวนท ๒ การอนรกษและการจดการทรพยากร สวนท ๓ การสงเสรมบทบาทของกลมในสงคม

๔๖ ชยอนนต สมทวณช, ประชารฐกบการเปลยนแปลง, (กรงเทพมหานคร : บรษทสขมและบตร

จากด, ๒๕๔๑), หนา ๕๗ – ๖๑.

๔๗

สวนท ๔ วธการในการดาเนนงานเพอการพฒนาทยงยน หลกการพฒนาการเกษตรมแนวทางสาคญตามกรอบการพฒนาทยงยน ไดแก

๑) การพฒนาเศรษฐกจ จะตองผสมผสานและคานงถงผลกระทบดานสงคมและสงแวดลอมดวย

๒) การใชพลงงานจานวนมากและฟมเฟอย การปลอยของเสย กากของเสยและมลพษ เปนสาเหตทสงผลตอการทาลายสงแวดลอมใหเสอมโทรม สมเสยงตอการสญพนธของพชและสตว

๓) มนษยทกคนในโลกน ทกวย ทกสถานภาพ ไมวาจะยากจนหรอรารวย มสทธ เทาเทยมกนในการดารงชวต และความเปนอยในสงแวดลอมทด ๔) ปญหาสงแวดลอมเปนเรองสาคญทตองแสวงหาหนทางแกไข เนองจากมผลกระทบ อยางเฉยบพลน และสะสมตอสขภาพและความเปนอยทดของมนษย สาหรบประเทศไทย

แนวคดการพฒนาชมชนการเกษตรมาจากกรอบการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๗ (พ.ศ. ๒๕๓๕– ๒๕๓๙) เปนตนมา โดยทกภาคสวนของสงคมเหนพรองตรงกนวา การพฒนาทผานมาตามแนวคดการพฒนาชมชนการเกษตรแผนใหม ทาใหเกดความไมสมดลระหวางการพฒนาเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดแก

๑) ความตองการบรโภคสนคาและบรการทไมสมเหตผลและฟมเฟอย ทาใหคณภาพ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรม ขาดสมดล แมจะสงผลใหเกดการขยายตวทางเศรษฐกจกตาม

๒) การทชมชนไมเขมแขง รบวฒนธรรมและแนวคดผดมาจากตางประเทศเกยวกบความฟมเฟอย วตถนยมและบรโภคนยม

๓) การเคลอนยายทนจากตางประเทศ ทาใหการพฒนาเศรษฐกจพงพงอยกบทนตางประเทศ โดยขาดรากฐานทมนคงภายใน นาไปสการลมสลายของระบบเศรษฐกจแนวทางการพฒนาชมชนการเกษตรในประเทศไทย จงมจดมงหมายของการพฒนาใหคนเปนศนยกลางการพฒนา เพอใหการพฒนาเกดดลยภาพของเศรษฐกจ สงคม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพอการอยดมสขของทกคนภายในชมชนการเกษตร โดยแบงเปน ๔ ดาน คอ

๑) ดานเศรษฐกจ เปนการพฒนาเศรษฐกจทมรากฐานมนคง มขดความสามารถใน การแขงขน และความสามารถพงตนเองได ยดหลกเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชดาร

ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เปนแนวคดหลก ๒) ดานสงคม ใหรวมหมายถงวฒนธรรมและภมปญญาทองถน ทเปนระเบยบวถชวต ของ

ชมชนและสงคม ททาใหมนษยปรบตวและดารงชวตอยไดกบสงแวดลอม โดยไมทาลายสงแวดลอม รวมถงศาสนธรรมและศาสนาสถาน ซงเปนระเบยบจตใจของคนในสงคม ทาใหสงคมอยไดโดยสงบสข

๓) ดานทรพยากรธรรมชาต หมายถงทรพยากรของประเทศ ทงทสามารถหมนเวยนกลบมาใชใหม เชน นาและฝงปลาในทะเล และทไมสามารถหมนเวยนกลบมาใชไดใหม เชนกาซธรรมชาตและถานหน

๔๘

๔) ดานสงแวดลอม เปนทกสงทกอยางทอยรอบตวมนษยทงทมชวตและไมมชวตเกยวโยงสมพนธกนเปนระบบนเวศ ทสามารถใหคณและใหโทษตอมนษยได ขนกบความสมดลหรอไมสมดลของระบบนเวศ๔๗

นอกจากนแนวทางพฒนาประเทศไปสการพฒนาทยงยน โดยมงไปทชมชนการเกษตร เพราะเปนโครงสรางสงคมทเลกทสดและเปนปญหาใหญของสงคม โดยรวมในเรองความยากจนและความไมมนคงดานอาหาร ไดคนพบสาเหต ปจจย ดงน

๑) การบรโภคสนคาและบรการทเกนพอด เปนตนเหตของการทา ลาย ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๒) การแกไขปญหาความยากจนและเพมทนทางสงคม ทาใหสงคมเกดการมสวนรวม และลดความขดแยงในสงคม ลดการบรโภคเกนพอด ๓) การเพมขดความสามารถในการแขงขน และการปรบปรงแกไขกฎหมายและ ทบทวนนโยบายการพฒนา ทาใหการผลตและการบรการมประสทธภาพ ๔) การพฒนาชมชนการเกษตร จะเปนผลสาเรจได ตองเกดจากการพฒนาตงแต ระดบชมชมการเกษตรทยงยนและทวทงหมบาน ตาบล และจงหวด จงจะทาใหประเทศมการ พฒนาทยงยนได

๒.๖.๓ แนวทางการพฒนาเกษตรกรรมสมยใหม

แนวคดการพฒนาการเกษตรโดยมงเนนการพฒนาชมชนเกษตรเพอใหเกดการเปลยนแปลงไปทงระบบไดเรมแพรหลายในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๗ (พ.ศ. ๒๕๓๕ – ๒๕๓๙) ซงเปนชวงทประเทศไทย เรมเกดวกฤตฟองสบมการพฒนาอยางรวดเรวจนนาอศจรรย และถกใหเปน “Economic Miracles” (มหศจรรยทางเศรษฐกจ) ดวยอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมากกวารอยละ ๗ เปนเวลา ๒๕ ปอยาง ตอเนองในชวงหลงสงครามโลกครงท ๒๔๘ แตอยางไรกตาม จากหลกฐานทแสดงถงการเจรญเตบโตทผานมาดเหมอนไดละเลยสงแวดลอมรอบดานในระหวางทมการพฒนาและเตบโตอยางรวดเรวนน ไดกอใหเกดความไมสมดลในหลายมต ไดแก ความไมสมดลดานการกระจายรายได ความไมสมดลในการใชและการดแลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ความไมสมดลของการพฒนาเมองและชนบท ปญหาคานยม คณธรรมและศลธรรมทเสอมลง จนในป พ.ศ. ๒๕๔๐ ไดเกดวกฤตเศรษฐกจทเรยกวาวกฤตเศรษฐกจตมยากง สาเหตเกดจากการเปดเสรทางการเงน โดยไมเตรยมระบบปองกนรองรบทสมดลกบกตกาทผอนคลาย ซงนาไปสพฤตกรรมการบดเบอนการใชทรพยากร และพฤตกรรมการบรโภครวมทงการลงทนทเกนตว และไมสมเหตสมผล จนนาไปสวกฤตเศรษฐกจแบบฟองสบทมธรกจการเงนและอสงหารมทรพยจานวนมากขาดทนและลมละลายปดตวลง

๔๗ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, กรอบแนวทางการพฒนาท

ยงยน [ออนไลน]. แหลงทมา : http : // www. Nesdb.go.th [๑ ส.ค. ๒๕๕๖]. ๔๘ จราย อศรางกร ณ อยธยา, แนวคดการพฒนาและการทรงงานเชงพฒนาของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว, (กรงเทพมหานคร : จดพมพโดยศนยศกษาเศรษฐกจพอเพยง สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๕๔), หนา ๑.

๔๙

ในชวงแผนพฒนาฯ แหงชาต ฉบบท ๘ (พ.ศ. ๒๕๔๐ - ๒๕๔๔) จงถอเปนการเปลยนแปลงแนวความคดของการพฒนาประเทศแนวใหม เพอรองรบแนวคดการพฒนาทยงยนทดแทนแนวคดการปฏวตเขยวในอดต โดยแนวทางการพฒนานบจากวกฤตเศรษฐกจ ป ๒๕๔๐ จนถงแผนพฒนาฯ แหงชาต ฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๙) จงเปนจดเปลยนกระบวนทศนของการวางแผนทยด “คนเปนศนยกลางการพฒนา” ตามแนวพระราชดารส “เศรษฐกจพอเพยง” ม “การพฒนาแบบองครวม” ไดนอมนาหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเพอประโยชนสขทยงยนของสงคมไทย๔๙

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง นบเปนแนวทางปฏบต เพอใหชวตดาเนนไปในทางสายกลาง ทเหมาะสมและสอดคลองกบวถความเปนอยของคนไทยอนเรยบงาย ซงสามารถนาไปประยกตใชใหเหมาะสมกบสงคมไทยในทกระดบ ทงระดบบคคล ครอบครว ชมชน องคกรและประดบประเทศได โดยองคประกอบของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มลกษณะทสาคญ ดงน

๑) ความพอประมาณ หมายถง ความพอดตอความจาเปนและเหมาะสมกบฐานะ ของตนเอง สงคม สงแวดลอมและวฒนธรรม ในแตละทองถน ไมมากเกนไป ไมนอยเกนไป และตองไมเบยดเบยนตนเองและผอน

๒) ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจดาเนนการเรองตางๆ อยางมเหตผลตามหลก วชาการ หลกกฎหมาย หลกศลธรรม จรยธรรมและวฒนธรรมทดงาม คดถงปจจยทเกยวของ อยางถวนถ โดยคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานนๆ อยางรอบคอบ

๓) ภมคมกนในตวทด หมายถง การเตรยมตวใหพรอม รบผลกระทบและการเปลยนแปลงในดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรม เพอใหสามารถปรบตวและรบมอได อยางทนทวงท เงอนไขสาคญเพอใหเกดความพอเพยง การตดสนใจและดาเนนกจกรรมตาง ๆ ตองอาศยทงเงอนไขคณธรรม หลกวชา และเงอนไขชวตเปนพนฐาน ดงน

(๑) เงอนไขคณธรรม เสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาต ใหมความซอสตยสจรต รรก สามคค ไมโลภ ไมตระหน และรจกแบงปนใหผอน

(๒) เงอนไขหลกวชา อาศยความรอบร รอบคอบ และระมดระวงอยางยง ในการนา วชาการตางๆ มาใชวางแผนและดาเนนการทกขนตอน

(๓) เงอนไขชวต ดาเนนชวตดวยความอดทน มความเพยร มสต และปญญา บรหารจดการใชชวต โดยใชหลกวชาและคณธรรมเปนแนวทางพนฐาน๕๐

กลาวโดยสรปปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง จะมองคประกอบและคณลกษณะ ดงรปภาพ ดงน๕๑

๔๙ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, (ราง)แผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๙) เอกสารประกอบการประชมประจาป ๒๕๕๔ แผนฯ ๑๑...สการพฒนาทยงยน, (กรงเทพมหานคร : จดพมพโดยสานกงานคณะกรรมการพฒนาการ เศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ๒๕๕๔), หนา ๑๕.

๕๐ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ ๒๑ เซนจร, ๒๕๕๐), หนา ๑๓ – ๑๖.

๕๑ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, การประยกตใชหลกเศรษฐกจ

๕๐

หลกปฏบตในการดาเนนชวตตามแบบเศรษฐกจพอเพยง ตอง “ระเบดจากขางใน” คอ การเกดจตสานก มความศรทธา เชอมน เหนคณคา และนาไปปฏบตดวยตนเอง แลวจงขยายไปสครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาตตอไป๕๒

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทาน แนวทางพฒนาภาคเกษตรกรรมอยางยงยน ทเรยกวา “เกษตรทฤษฎใหม”๕๓ เพอพฒนาทศนคตและวถปฏบต ของครอบครวและชมชนในภาคเกษตร อยางเปนขนตอน ใหมความเขมแขงมนคง และพรอมทจะกาวสกระแสการแขงขนในยคโลกาภวฒน เกษตรทฤษฎใหมจงถอเปนตวอยางของการประยกตใชปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงทเหนเดนชดมากทสด เพราะเปนแนวทางปฏบตทไมสลบซบซอน คนทวไปสามารถเขาใจได และนาไปปฏบตเหนผลไดจรง

แนวทางพฒนาชมชนการเกษตรตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ดานเกษตรกรทฤษฎใหมมการพฒนาอยางเปนขนตอน ดงน

ขนท ๑ ความพอเพยง เลยงตนเองไดบนพนฐานของการพงตนเอง การประหยด ลดการใชจายในการบรโภคและการเกษตร ใหพออย พอกน พอใชในเบองตนกอน แลวจงคอยพฒนาในระดบสงขนตอไป

ขนท ๒ การรวมพลงในรปแบบกลม วสาหกจ สหกรณ โดยมการผลตสนคาการเกษตรและปจจยการผลตเพอใชกนเองภายในชมชน การแปรรป การจดการดานตลาดและรานคาชมชน รวมทงดานสวสดการชมชน การศกษา และการพฒนาทนทางสงคม เพอพงพากนเอง พอเพยง, (กรงเทพมหานคร : จดทาโดยคณะอนกรรมการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยง, ๒๕๕๐), หนา ๘.

๕๒ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, นานาคาถามเกยวกบปรชญา ของเศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพดอกเบย , ๒๕๕๐), หนา ๙.

๕๓ เรองเดยวกน, หนา ๑๔.

๕๑

ขนท ๓ สรางเครอขายกลมอาชพ และขยายกจกรรมทางเศรษฐกจใหหลากหลายการสรางงานในชนน เนนการพฒนาดานการบรหารจดการ ดานการตลาดและการแขงขนในระบบการคาเสรได โดยประสานความรวมมอกบภาคธรกจ ภาคองคกรพฒนาเอกชน และภาคราชการ เชน ดานการเงน การตลาด การจาหนาย และการพฒนาระบบความรบผดชอบตอสงคม การพฒนาชมชนการเกษตรในสงคมไทย มฐานแนวคดจากการพฒนาทยงยน (Sustainable Development) และการพฒนาการเกษตรแบบเศรษฐกจพอเพยง ซงเปนแนวทางและกระบวนการทาการเกษตร ทนาไปสผลลพธคอการพฒนาการเกษตรทยงยนในสงคมไทยเกษตรกรและชมชนการเกษตรทนอมนาการทาการเกษตร ตามกระแสพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงพระราชทานแกคณะบคคลทไดเขาเฝาถวายชยมงคลเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา เมอวนท ๔ ธนวาคม ๒๕๔๑ วา “...ความพอเพยงนกแปลวา ความพอประมาณและความมเหตผล...”๕๔ แสดงวาความพอประมาณและความมเหตผลเปนหลกธรรมสาคญในปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและในการปฏบตตนตามแนวปรชญาของ เศรษฐกจพอเพยง ยงไดขยายความถงวธการดารงชวต ดงตอไปน

๑) ยดความประหยด ตดทอนคาใชจายทไมจาเปน ละความฟมเฟอยในการดารงชวตอยางจรงจง ดงกระแสพระราชดารส ความตอนหนงวา “...ความเปนอยทตองไมฟงเฟอ ตองประหยดไปในทางทถกตอง...”

๒) ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตองสจรต แมจะตกอยในภาวะขาดแคลนในการดารงชพกตาม ดงกระแสพระราชดารส ความตอนหนงวา “…ความเจรญของคนทงหลายยอมเกดจากการประพฤตชอบและการเลยงชพชอบเปนสาคญ...”

๓) ละเลกการแกงแยงผลประโยชนในทางการคาขาย การประกอบอาชพแบบตอสอยางรนแรง ดงกระแสพระราชดารส ความตอนหนงวา “…ความสขความเจรญอนแทจรงนนหมายถงความสข ความเจรญ ทบคคลแสวงหาไดดวยความเปนธรรมทงในเจตนาและการกระทาไมใชไดมาดวยความบงเอญหรอดวยการแกงแยงเบยดบงมาจากผอน...”

๔) ไมหยดนงทใฝหาความรอยางสมาเสมอ ใหเกดมรายไดเพมพนขนจนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายสาคญ ดงกระแสพระราชดารสตอนหนงทใหความหมายชดเจนวา “...การทตองการใหทกคนพยายามทจะหาความรและสรางตนเองใหมนคงนเพอตนเอง เพอจะใหตนเองมความเปนอยทกาวหนา ทมความสขพอมพอกนเปนขนหนง และขนตอไปกคอใหมเกยรตยนไดดวยตวเอง...”

๕) ปฏบตตนในแนวทด ลดละสงชวใหหมด ทงนดวยสงคมไทยทลมสลายลงเพราะยงมบคคลจานวนมใชนอย ทดาเนนการโดยปราศจากความละอาย ดงกระแสพระราชดารสความตอนหนงวา “...พยายามไมกอความชวใหเปนเครองทาลายตว ทาลายผอน พยายามลดพยายามละความชวทตนเองมอย พยายามกอความดใหแกตวอยเสมอ พยายามรกษาและเพมพนความดทมอยนน ใหงอกงามสมบรณขน...”๕๕

๕๔ มลนธพระดาบสและคณะอนกรรมการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยง, คาพอสอน : ประมวล

พระบรมราโชวาทและพระราชดารสเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรงเทพ, ๒๕๕๑), หนา ๒๙.

๕๕ เรองเดยวกน, หนา ๑๘-๑๙.

๕๒

เหนไดวา การปฏบตตนตามแนวทางของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนไปในหลกพทธธรรมทงหมด ทาใหวธการประยกตปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงกคอการประยกตหลกพทธธรรมเขามาสการประพฤตปฏบตของการพฒนาตนและชมชน หรอสามารถกลาวไดวาหลกปฏบตแบบเศรษฐกจพอเพยง กคอการประยกตหลกพทธธรรมในพระพทธศาสนา โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวซงทรงพระราชทานใหแกประชาชนทกหมเหลา โดยเฉพาะเกษตรกรและชมชนการเกษตรในสงคมไทยการพฒนาชมชนเกษตรแบบเศรษฐกจพอเพยง เปนการประกอบกจกรรมการเกษตรของเกษตรกร โดยนาปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาประยกตใช โดยใหความสาคญกบการพฒนาจตใจใหเปนผมความพอประมาณ ความมเหตผล และภมคมกนตวทด และใชคณธรรม หลกวชาความร ดาเนนชวตดวยความอดทน มความเพยร มสตและปญญาบรหารจดการชวตและอาชพการเกษตรใหมนคงกาวหนา

การพฒนาชมชนการเกษตร โดยยดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนการทาการเกษตรผสมผสาน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงนาหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชปรบรปแบบการผลตการเกษตรแนวใหม เปนการทาแบบจาลอง “ทฤษฎใหม” ในการแบงพนทในการผลตทางการเกษตร และถอวาเปนรปแบบหนงของการทาการเกษตรทเหมาะสม และเปนทยอมรบวาสามารถแกไขปญหาความยากจนใหกบเกษตรกรไดอยางยงยนแนวทางพฒนาชมชนการเกษตรในชวงหลงวกฤตเศรษฐกจป ๒๕๔๐ เปนตนมาจนถงแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๙) เปนการผสมผสานแนวคดการพฒนาทยงยนทมาจากโลกตะวนตกกบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยยดหลกการสรางและรกษาภมคมกนของภาคเกษตรใหเขมแขงและยงยน เพอใหภาคเกษตรเปนฐานการผลตทมนคงและเตบโตอยางมประสทธภาพ ทาใหเกษตรกรและชมชนการเกษตรมความเขมแขงสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน ดวยระบบเกษตรกรรมยงยนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เชน เกษตรอนทรยเกษตรผสมผสาน เกษตรทฤษฎใหม วนเกษตร เปนตน โดยอาศยกจกรรมผานกระบวนการพฒนาชมชนการเกษตร

๒.๖.๔ เปาหมายทพงประสงค

การพฒนาชมชนการเกษตร โดยยดเกษตรกรและชมชนการเกษตรเปนศนยกลางและพฒนาตามแนวพระราชดารสเศรษฐกจพอเพยง มการพฒนาแบบองครวม มปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางปฏบตนน การพฒนาในภาพรวมทาใหประเทศไทยสามารถปรบตวรบกนภาวะวกฤตเศรษฐกจโลกไดอยางมประสทธภาพ เศรษฐกจเรมเตบโตอยางมคณภาพระบบนเวศมความอดมสมบรณมากขน เกษตรกรมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบการปรบปรงดนดานอนทรยวตถ เพอลดการใชปยเคมและสารเคม ครวเรอนเกษตรกรมฐานะความเปนอยดขน เกดการพฒนาและเสรมสรางความเขมแขงตามแนวเศรษฐกจพอเพยงอยางตอเนองโดยถายทอดความรผานศนยเรยนรปราชญชาวบาน ทาใหเกษตรกรกวา ๒๕๐,๐๐๐ ราย มการทาการเกษตรแบบทฤษฎใหม เกดวสาหกจชมชนและเครอขาย รวม ๗๐,๐๐๐ แหงทวประเทศ มสถานภาพอยในกลมด รอยละ ๓๑ ระดบปานกลางและตองปรบปรงพฒนา รอยละ ๔๙ และ ๒๐ ตามลาดบ๕๖

๕๖ สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, นทรรศการเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธนวาคม ๒๕๕๔, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

๕๓

การพฒนาชมชนการเกษตร โดยใชกระบวนการพฒนาตามหลกเศรษฐกจพอเพยงและไดถกนามาประยกตใชกบครอบครว ชมชนและสงคมการเกษตรของไทยแลว ไดสงผลใหเกษตรกรและชมชนการเกษตร มภมคมกนพรอมรบกระแสการเปลยนแปลงในทกดาน ทงดานชวตเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอมและเทคโนโลย อนนาไปสความอยเยนเปนสข และการพฒนาการเกษตรทยงยนรวมกนในสงคมไทย ซงนาไปสเปาหมายทพงประสงค ดงน

๑) โครงสรางของสงคมการเกษตรเปนแบบแนวราบ เรมตงแตชมชนการเกษตรในระดบฐานรากของสงคมไทย มโครงสรางทมสมพนธภาพระหวางบคคลภายในสงคมใกลเคยงหรอเทาเทยมกน มโอกาสการเขาถงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไมแตกตางกน สงผลใหเกดความรก ความสามคค ความรวมมอและการมสวนรวมของชมชนอยางกวางขวาง

๒) รปแบบการผลต การบรโภค การสะสมและกระจายสวนเกนภายในชมชนการเกษตร มรปแบบเนนการพออย พอกน ผลตสนคาเกษตรทมคณภาพ รคณคาระบบนเวศ และใชทรพยากรธรรมชาตอยางทะนถนอม ไมใชฟมเฟอย ไมทาลายธรรมชาต มการแบงปน เออเฟอ เผยแผ

๓) รจกคณคาและเคารพตอธรรมชาตทมอยภายในชมชนการเกษตร มคานยมจากหลกธรรมของศาสนา มวถชวตและอดมคตการใชชวต อยางสอดคลองกบหลกธรรม และเพอใหเกดความเจรญงอกงามในการดารงชวตอยางรคณคา

๔) มกระบวนการเรยนรเพอชวต เพอทองถน การสบสานภมปญญาดงเดมจากครอบครว วด เรอกสวนไรนา มการสงเกต ฟง ถาม ทดลอง แลกเปลยนการเรยนรทนามาปฏบตจรง

๕) ระบบความสมพนธภายในชมชนการเกษตรอยางแนบแนน ทเปนรปธรรม ไดแกการชวยเหลอเกอกลกนในชมชน ทาใหมความเปนปกแผน มนคง และมพลงในการจดการแกไขปญหาไดอยางด ไดแก เครอขายปราชญอสานและเกษตรกรรมยงยน ปราชญเรยนรเศรษฐกจพอเพยง เครอขายกลมออมทรพยเพอการผลต เครอขายธนาคารชมชน / หมบาน เปนตน ๒.๗ แนวคดทฤษฎการพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน

แนวคดและหลกการพฒนาชมชน มงใหความสาคญกบคนเปนสงสาคญทสดของการพฒนา เชอมนและศรทธาในความเปนมนษยซงตดตวมานบตงแตเกดจงควรยอมรบสทธทเทาเทยมกน และควรไดรบโอกาสในการเขาถงความรและปจจยพนฐานของการดารงชวตอยางเสมอภาคกน แนวคดและทฤษฎการพฒนาชมชนมฐานความคดมาจากตะวนตกและพฒนาแพรหลายในทกประเทศทวโลก โดยเหนความสาคญของการพฒนาคนเปนลกษณะมวลชนหรอกลมคน จะกอใหเกดผลดแกสวนรวมในทกระดบชนสงคมแทนการพฒนาเปนปจเจกบคคล ซงตองใชงบประมาณและปจจยการดาเนนงานสนเปลองมากกวา การพฒนาชมชนจงเปนกระบวนการพฒนาการเกษตรทชวยประหยดงบประมาณและกาลงบคลากรภาครฐในการเขาไปสงเสรมและสนบสนนใหเกดประสทธภาพและบรรลเปาหมายทพงประสงคไดอยางมพลงสรางสรรคตอเนองมากกวา เพราะเปนพลงกลมบคคลรวมกน เมอนาแนวคดและหลกการพฒนาชมชนมาเปนกรอบการพฒนาสมพนธเชอมโยงกบหลกการและแนวทางการพฒนาการเกษตรทยงยนแลว จะสงผลดตอประสทธภาพของการพฒนาการเกษตรซงยดปรชญาของ

ชมนมการเกษตรแหงประเทศไทย, ๒๕๕๔), หนา ๑๘๐.

๕๔

เศรษฐกจพอเพยงเปนหลกคดชนาทางมาตลอด นบตงแตประเทศไทยเกดวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. ๒๕๔๐ เปนตนมา ดงนน การพฒนาชมชนการเกษตรทยงยนจงเปนแนวทางและกระบวนการทางานทสาคญของการพฒนาการเกษตรตามหลกเศรษฐกจพอเพยง

๒.๗.๑ หลกการพฒนา กระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงเปนหนวยงานหลกทมบทบาทในการพฒนาการเกษตรของ

ประเทศ เพอใหเกษตรกรมชวตความเปนอยดานเศรษฐกจดขนทดเทยมกบผประกอบอาชพในสาขาอน ๆ ในสงคมไทย และประเทศไทยผลตสนคาเกษตรและอาหารทมปรมาณเพมขนเพยงพอกบการบรโภคอปโภคในประเทศ หากมจานวนผลผลตการเกษตรเหลอจงสงออกไปจาหนายตางประเทศ ซงในอดตทผานมาจนถงปจจบน ประเทศไทยจดเปนประเทศทมความมนคงทางอาหารในลาดบตนของโลก ขณะเดยวกนผลผลตทางการเกษตรจะตองผลตไดมาตรฐานความปลอดภยตอผบรโภคและผลตโดยไมทาลายสงแวดลอม ไมเกดการสะสมของสารพษตกคางในดนและนาจนเปนอนตรายตอชวตของเกษตรกร ชมชนการเกษตร รวมถงผบรโภคในประเทศและตางประเทศ หลกการพฒนาการเกษตรจงอยบนฐานความคดของความมนคงและความปลอดภยดานอาหารตอเกษตรกร ผบรโภคและสงแวดลอม และคานงถงหลกคดเรองภมปญญาทองถน

๒.๗.๒ หลกคดเรองภมปญญาทองถน เปนกระบวนการเรยนรของคนในสงคมหรอชมชน ผานความคดรวมกนอยางเปนระบบ กลายเปนองคความรทสอดคลองกบวฒนธรรม จารตประเพณ เพอตอบสนองความตองการของมนษยใหปรบตวดารงชวตอยางสอดคลองกบสภาพแวดลอม ภมปญญาเปนคณลกษณะทไมคงท มความหลากหลาย และเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) หมายถง องคความรทมเอกลกษณ ซงเกดและพฒนาขนตามกระบวนการสะสม สบทอด ปรบปรง และประยกตใชตอเนองกนเปนระบบคณคาดงเดมของชมชนทองถนในสงคมไทย เปนระบบคดทเปนองครวม (Holistic) สะทอนใหเหนในชวตประจาวน แสดงถงพฤตกรรมและวถชวตของคนในชมชนในแตละชวงเวลา ซงเกยวของกบความเชอ คานยม ศลปะ พธกรรม คาสอน วรรณกรรม ประเพณคณลกษณะสาคญของภมปญญาทองถน ประกอบดวย ๒ ลกษณะ คอ

(๑) องคความรสวนทจบตองไดหรอสวนทเปนรปธรรม ไดแก ผลผลตของภมปญญาทองถน เชน ผาไหมผาฝายทอ เครองจกสาน สมนไพรรกษาดแลสขภาพ อาหารแปรรป รปแบบการทาการเกษตร

(๒) องคความรสวนทจบตองไมไดหรอสวนทเปนนามธรรม ไดแก ระบบคด ความเชอ ทศนคตคานยม วถดาเนนชวต ดงนน ภมปญญาทองถน จงเปนองคความรทมาจากระบบคดทมศกยภาพของคนในชมชนทองถนในแตละชมชน เชอมโยง ตความและแสดงพฤตกรรมทแปรระบบคดออกมาใหอยในรปของผลผลตทมความสอดคลองกบคานยม และวถการดารงชวตของคนในชมชน เมอตองเผชญกบเหตการณและวกฤตการณในชมชนและสงคมไทย ภมปญญาทองถนจงเปนสงทสงคมไทยเหนวาดงาม มการใชปรบเปลยน ประยกต และสบทอดตอกนมา โดยอาศยกระบวนการขดเกลาทางสงคมออกมาเปนอตลกษณ (Identity) ทางวฒนธรรมของกลมคนในชมชน ซงบางชมชนเรยกวา ภมปญญาดงเดม (Traditional Wisdom) หลกคดเรองภมปญญาทองถนเปนสงไมคงทมความเปนพลวตและเปลยนแปลงตลอดเวลา ทาใหไมควรจากดภายใตกรอบคดของความเปนรฐหรอตามลกษณะพนทการ

๕๕

ปกครองเพราะภมปญญาทองถนสามารถพฒนา สรางสรรค และผลตองคความรทมอยในรปของนวตกรรม การแพรกระจายทางวฒนธรรมและความรเปนสงทเกดขนตลอดเวลาไรพรมแดน

การถายทอดภมปญญาทองถน ม ๒ วธ คอ (๑) การถายทอดโดยตรง เปนการบอกเลาจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง โดยใชภาษาพด

และภาษาเขยนเปนลายลกษณอกษร เชน การเลานทาน การเขยนจารกในใบลาน (๒) การถายทอดโดยทางออม ทาไดหลายวธ เชน การสอดแทรกภมปญญาไวในรปความ

บนเทง คารองลเก ลาตด ซงอางถงคตธรรมคาสอนในพระพทธศาสนา จารตประเพณภาพวาดตามผนงโบสถ๕๗

๒.๗.๒. หลกคดเรองชมชนการเกษตรทยงยน หลกคดชมชนการเกษตรทยงยนมหลกคดชนาตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และให

ความสาคญกบการพฒนาการเกษตรในรปแบบเกษตรทฤษฎใหมซงหลงจากวกฤตเศรษฐกจป พ.ศ. ๒๕๔๐ กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดดาเนนโครงการเกษตรทฤษฎใหมตามแนวพระราชดาร รวม ๗๗๖ แหงในทกอาเภอทวประเทศ ในชวงป พ.ศ. ๒๕๔๒ – ๒๕๔๕ เพอสรางเกษตรกรตนแบบถายทอดเทคโนโลยการเกษตรทฤษฎใหมในระดบพนท และใหเปนการเรยนรศกษาดงานของเกษตรกร ชมชน และสถานศกษาในทองถนนน ในป พ.ศ. ๒๕๔๗ ไดดาเนนการตามแผนสงเสรมเกษตรอนทรยเปนวาระแหงชาตในลกษณะการบรณาการหนวยงานในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ตามกระบวนการปฏบตของเกษตรอนทรย ซงเปนรปแบบหนงของการพฒนาการเกษตรทยงยน ทไมใชสารเคมในกระบวนการผลตตงแตการเตรยมดนเพาะปลก การปลกและดแลรกษาจนถงชวงเกบเกยวผลผลต จดเปนรปแบบและวธการผลตทใหความปลอดภยกบสภาพแวดลอมและตวเกษตรกร จนถงผบรโภค เพราะผลผลตการเกษตรจะเปนสนคาเกษตรอนทรยหรอปราศจากสารพษ และในป พ.ศ. ๒๕๕๐ – ๒๕๕๔ กระทรวงเกษตรและสหกรณไดจดทาโครงการพฒนาการเกษตรตามแนวทฤษฎใหม โดยยดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และโครงการพฒนาศนยเครอขายปราชญชาวบาน รวมทงจดตงศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชนรวมกบหนวยงาน ไดแก กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศกษาธการ เปนตน

การพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๙) ไดกาหนดกรอบการพฒนาใหการพฒนาทกภาคสวนทเกยวของกบดานเศรษฐกจและดานสงคม พฒนาและบรหารตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และขบเคลอนใหเกดผลในทางปฏบตทชดเจนในทกระดบ โดยยดคนและชมชนเปนศนยกลางของการพฒนาใหความสาคญกบการพฒนาคนและพฒนาชมชนไปพรอมกน และสรางกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม รวมทงเคารพสทธทเทาเทยมกนของการมสวนรวมในการตดสนใจของคนในชมชน ซงในสวนของการพฒนาการเกษตรในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๙) ไดจดทาแผนพฒนาการเกษตรโดยนอมนาปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกคดของการพฒนาไปสความสมดลในทกมตอยางบรณาการและเปนองครวม

๕๗ พชรนทร สรสนทร, แนวคด ทฤษฎ เทคนค และการประยกตใชเพอการพฒนาสงคม, หนา ๔๒๕-๔๓๗.

๕๖

๒.๗.๓ แนวทางการพฒนา การพฒนาชมชนการเกษตรทยงยนโดยอาศยแนวทางการพฒนาแบบเศรษฐกจพอเพยง ซง

ประกอบดวยแนวทาง ดงน ๑) หลกการพงตนองและลดการพงพาภายนอก การดาเนนงานและกระบวนการปฏบตของ

เกษตรกรเนนการผลต โดยใชทรพยากรและปจจยภายในครวเรอนและชมชนเปนเบองตนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เพอผลตอาหารใหเพยงพอกบการบรโภคในครวเรอนยดความพอมพอกนกอน

๒) หลกการอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน การพฒนาการเกษตรแบบเศรษฐกจพอเพยงในรปแบบเกษตรทฤษฎใหมภายในชมชนเนนไปทการสรางความสมดลของการจดการทรพยากรดนและนาใหเหมาะสมกบความตองการบรโภคในครวเรอนและเหลอแบงปนใหผอนในชมชน โดยคานงถงสภาพทรพยากรทมอยในชมชนและสภาพแวดลอมทสรางความอดมสมบรณใหกบการดารงชวตและอาชพเกษตรกรรม ไดแก ปาไม แมนา ภเขา และความหลากหลายทางชวภาพ เปนตน ซงเปนระบบนเวศของชมชนใหยงยน

๓) หลกการพฒนาทสอดคลองกบพนฐานทางกายภาพ สงคม สงแวดลอม และพนฐานเดมของชมชน เพอใหการพฒนาชมชนการเกษตรสอดคลองเหมาะสมกบพนฐานของชมชน ภมนเวศและภมสงคม วฒนธรรมทองถน การพฒนาทเกดขนจงเปนการเปลยนแปลงทไมขดแยงกบรากฐานทรพยากรทมอยแลวในชมชน และเปนการดารงรกษา รวมทงสงเสรมความเจรญงอกงามของชมชนการเกษตรใหมคณคาเพมมากขน

๔) หลกการพฒนาเศรษฐกจ เพอความเปนอยทดขนและสรางคณภาพชวตการพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน ไมไดมงเนนสงเสรมการเกษตรกรรมเชงเดยวหรอการผลตสนคาเกษตรอยางใดอยางหนงชนดเดยวเพอการขายใหกบตลาดภายนอกชมชน และนารายไดจากการขายผลผลตเกษตรมาซออาหารบรโภคในชมชนและครวเรอน แตมงเนนสรางมนคงดานอาหารตามวถการผลตผสมผสานหลากหลายชนดไวในครวเรอนและชมชน เพอบรโภคและซอขายแลกเปลยนกนเองภายในชมชนกอน ซงเปนการสรางมนคงดานเศรษฐกจและสรางความสมพนธทดของสมาชกภายในชมชน

๕) หลกการมสวนรวมของเกษตรกรในชมชน เปนการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมบนพนฐานการร รก สามคค และการเขาใจ เขาถง พฒนา ซงเปนแนวการทรงงานการเกษตรของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว โดยใหเกษตรกรมสวนรวมกบหนวยงานภาครฐ เปนกระบวนการแกไขปญหาของเกษตรกรและแกไขปญหาของชมชน มงใหชมชนพงตนเองและแกไขปญหาของชมชนรวมกน ใหความสาคญกบการพฒนาชมชนการเกษตรทเกดจากความตองการของชมชนเอง

๖) หลกการพฒนาเทคโนโลยทเหมาะสม เปนเทคโนโลยทประหยด คมคา และเรยบงาย ไมยงยากซบซอน และสอดคลองเหมาะสมกบสภาพภมประเทศและภมปญญาทองถนเกษตรกรและชมชนสามารถนาองคความรและเทคโนโลยทเปนวทยาการสมยใหมไปประยกตใชไดเองหรอตอยอดภมปญญาทองถน เชน การพฒนาพนธพช พฒนาพนธสตว การผลตปยอนทรยการผลตแกสชวภาพจากมลสตว การแปรรปผลตผลเกษตรและบรรจภณฑ เปนตน

๗) หลกการทางานอยางเปนขนเปนตอน เปนการพฒนาทละขน จากเลกไปหาใหญจากระดบบคคลหรอครวเรอน พฒนาไปสระดบกลม ชมชน และระดบประเทศ โดยเรมจากขนแรกการผลตการเกษตรแบบพออยพอกน ขนสองเพมการรวมกลมผลตและจดการผลผลตรวมกนเพอสรางรายได

๕๗

พฒนาจนเปนขนสามคอสรางเครอขายธรกจกบองคกรพฒนาสงคมและองคกรธรกจเปนเครอขายกวางขวางขน

๘) หลกการพฒนาความรวทยาการสมยใหมควบคกบภมปญญาทองถน ในการพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน จาเปนตองอาศยหลกวชาการเปนสวนสาคญในการปฏบตงานเพราะตองพฒนาศกยภาพของผนาชมชน เกษตรกร รวมทงสมาชกทงหมดภายในชมชนใหมความรและความเขาใจแนวทาง กระบวนการ รปแบบและวธการพฒนาชมชนการเกษตร แนวคดการพฒนาทยงยน ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง หลกการพฒนาชมชน และองคความรดานการบรหารจดการ เชน การทาบญชครวเรอน วสาหกจชมชนการสหกรณ การปฏบตทางการเกษตรทด (Good Agricultural Practice : GAP)

๙) พฒนากลมและวสาหกจชมชน เพอสรางชมชนใหเขมแขง โดยการสรางกระบวนการรวมกลมของเกษตรกร และสมาชกภายในชมชน ซงเปนการสรางเสรมศกยภาพและเพมขดความสามารถในการผลตและการจาหนายใหกบชมชนการเกษตร ยกระดบสเกษตรแปรรปเปนฐานรองรบการพฒนาจากสงคมภายนอกชมชนการเกษตร ซงขนกบความพรอมของแตละชมชน

๑๐) หลกการพฒนาเพอเปนตนแบบแหงการเรยนร การพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน โดยนาปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและรปแบบการเกษตรทฤษฎใหม เปนแนวทางการพฒนาทชมชนการเกษตรในสงคมไทยจาเปนตองเรยนรและเขาใจอยางเปนกระบวนการและลาดบขนตอนของการพฒนา โดยอาศยองคประกอบสาคญในการขบเคลอนคอผนาชมชนและเกษตรกรในชมชน เพอทาใหกระบวนการปฏบตตามการพฒนาชมชนการเกษตรทยงยนบรรลวตถประสงคและเปาหมายทพงประสงคใหเกดชมชนการเกษตรทมความสข สงบและยงยน ซงกระบวนการปฏบตจาเปนตองตอเนองแบบเรยนร ทดลอง และศกษาจากชมชนการเกษตรทประสบผลสาเรจในระดบทสงคมสวนใหญใหการยอมรบ และถอเปนตนแบบตวอยางทด (Best Practice) โดยในการศกษา เรยนรของชมชนการเกษตรเพอใหผนาชมชนและเกษตรกรซงมาจากแหลงอน นาไปประยกตใชตามความเหมาะสมและตามความตองการของสมาชกทกคนในชมชนการเกษตรแหงอนตอไป๕๘

๒.๗.๔ รปแบบการพฒนา การพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน มลกษณะรปแบบของการพฒนาและกระบวนการ

ดาเนนงาน ซงเปนตวอยางของชมชนการเกษตร ดงน ๑) การสงเสรมผนาชมชนการเกษตรและเกษตรกรในชมชนทเปนสมมาอาชพ เปนประโยชน

ตอตนเอง ครวเรอน ชมชน และไมเปนภยตอสงคม รวมทงเปนมตรตอสงแวดลอม ๒) การสงเสรมการทางานของผนาชมชนการเกษตร กลมเกษตรกร วสาหกจชมชนและ

เกษตรกร ทกอใหเกดการมสวนรวม การรวมกลมวางแผน รวมคดและตดสนใจรวมกน เพอนาไปสการพงพาตนเองและสรางชมชนการเกษตรเขมแขง

๕๘สานกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ, ยทธศาสตรการพฒนาการเกษตรตามหลกเศรษฐกจ

พอเพยง (พ.ศ. ๒๕๕๖ – ๒๕๕๙), (กรงเทพมหานคร : กองนโยบายเทคโนโลยเพอการเกษตรและเกษตรกรรมยงยน, ๒๕๕๕), หนา ๑๖ – ๒๐.

๕๘

๓) การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเปนระบบนเวศชมชนการเกษตรเปนการรวมกนจดการ ดแลรกษา มสานกของความเปนเจาของรวมกน เชน การปลกปาชมชนการสรางเหมองฝายเกบชะลอนา การดแลรกษาคณภาพนา การจดการขยะ การอนรกษโบราณสถานและศาสนสถาน

๔) การสงเสรมองคความร ศลปะ วฒนธรรมในชมชนการเกษตรมาถายทอดและรกษา เชน การลงแขกขาว การทาบญขาวเปลอก การรกษาฟนฟสขภาพดวยสมนไพรและตารบยาโบราณพนบาน การทอผา การทาเสอ

๕) กจกรรมทรวมเปนกลมและชมชนเพอทดแทนการจดหาจากสงคมภายนอก เชน กลมไบโอดเซลชมชน ธนาคารโคกระบอ กลมสะสมทรพย กลมผลตปยชวภาพ๖) กจกรรมทสรางความร ความเขาใจในสถานการณโลกทงดานเศรษฐกจ สงคมการเมองการปกครอง และสงแวดลอม เชน การเตอนภยพบตการเกษตร การเปลยนแปลงสภาพดนฟาอากาศ การพฒนาการเกษตรในสงคมโลก

๗) การศกษาวจยชมชนการเกษตรเพอวางแผนพฒนาชมชนการเกษตรใหเกดความเขมแขง มนคง และยงยน เชน การจดทาแผนพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน

สรปแนวคดทฤษฎการพฒนาการเกษตรของชมชน ดงน ๑) แนวคดทฤษฎการพฒนาสงคม มแนวคดพนฐานวา คนมความสาคญทสดของสงคม เพราะเปนตวขบเคลอนปจจยทางกายภาพใหบรรลเปาหมายทพงประสงคของสงคม โดย

ชมชนเปนสงคมทเลกทสด คอการพงพาตนเอง ความเปนชมชนเขมแขง สงบสขและยงยน การพฒนาชมชนเปนทงกระบวนการ วธการและกจกรรม เนองจากชมชนมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาเปนสงคมมชวตไมหยดนงการพฒนาสงคมจงใหความสาคญกบชมชนมากยงขน เพราะชมชนมความเปนเอกลกษณ และประสงคดารงวถชวต วฒนธรรม และภมปญญาพนบานใหสบตอไป จงมหลกธรรมของศาสนาสอดแทรกเขาไปในกระบวนการและวธการพฒนาชมชน เพอเปาหมายของชมชนพงประสงค พงพาตนเอง และชวยเหลอเกอกลกน อกทงยงมมตเศรษฐกจพอเพยงเพอใหเกษตรกรในชมชนชนบท สามารถพงพาตนเองไดแบบพออยพอกนเปนลาดบแรก มการดาเนนชวตเรยบงาย ไมฟมเฟอย ใหรจกประหยดเกบออม เพอเปาหมายใหเกษตรกรยดทางสายกลางบนพนฐานจตใจดงาม สงคมเกอกลกน จดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางชาญฉลาด ยดหลกการความยงยน นาเทคโนโลยมาใชในชมชนอยางเหมาะสมและสอดคลองกบภมปญญาพนฐานในชมชนของตนเอง และสรางเศรษฐกจในฐานความคดใหมคอลดรายจายกอนเพมรายไดโดยองคประกอบของชมชนสาหรบการพฒนา ไดแก คนในชมชน ทนของชมชน การสนบสนนชวยเหลอจากรฐบาลและภาคเอกชน กระบวนการพฒนาและบรหารจดการทด และทสาคญคอ ผนาชมชน

การพฒนาชมชนเปาหมายสาคญม ๒ ประการคอ ๑) การพฒนาคนในชมชนใหมความสข เปนคนมคณภาพและคณธรรม มความสขทงกายและใจ ๒) การพฒนาชมชนให เขมแขง มจตสานกและจตวญญาณชมชน เปนชมชนแหงการเรยนร มภาวะผนาและมเครอขายชมชน เปนชมชนพงตนเองได สงบสขและยงยน ซงชมชนทเปนตนแบบการพฒนาชมชน ไดแก ชมชนพงตนเองแบบเศรษฐกจพอเพยง

๒) แนวคดทฤษฎการพฒนาการเกษตร มเปาหมายสงสดในการแกไขปญหาความยากจน ความอดอยากและหวโหยของมวลมนษยชาต อนเปนผลจากการพฒนาทไมสมดลของการพฒนาอตสาหกรรมจนเกดมลพษตอระบบนเวศของโลก สงผลกระทบตอความมนคงดานอาหารและชมชน

๕๙

การเกษตรทสญเสยภมคมกนและภมปญญาทองถนไป ชมชนการเกษตรออนแอลงและถกกระแสบรโภคนยมครอบงา ในประเทศไทย นบจากวกฤตเศรษฐกจป ๒๕๔๐ เปนตนมา แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๘ (พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๔) จนถงแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ (พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๙) แนวคดการพฒนาทยงยนกยงคงเปนกรอบใหญของเปาหมายการพฒนาชมชนการเกษตรของประเทศ โดยผสมผสานกบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ททรงพระราชทานใหกบสงคมไทยเพอหลดพนจากวกฤตเศรษฐกจ และนาไปสการพฒนาทยงยนโดยมปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกยด ซงการพฒนาชมชนการเกษตรนาไปสเปาหมายทพงประสงค ดงน (๑) โครงสรางสงคมการเกษตรเทาเทยมกนในการเขาถงโอกาสการเรยนรและมสวนรวมวางแผน รวมคดและดา เนนการใหมการพฒนาและจดการดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมรวมกน (๒) รปแบบการผลต การบรโภค การสะสมและการกระจายสวนเกนของผลผลตมงเนนคณคา คณธรรมและคณภาพชวต (๓) ศรทธา เคารพในการอนรกษดแลรกษาวฒนธรรม คานยมจากหลกธรรมของศาสนาใหเจรญงอกงามสบไป (๔) มกระบวนการเรยนรเพอชวตและเพอทองถนแบบเศรษฐกจพอเพยงอยางรเทาทนสถานการณโลก (๕) ระบบความสมพนธเปนรปธรรมเชงแนนแฟน ชวยเหลอเกอกลกนภายในชมชน เปนพลงสามคคของชมชน

๓) แนวคดทฤษฎการพฒนาชมชนการเกษตรทยงยน ยดหลกการ แนวคด และกจกรรม เพอมงเปาหมายพฒนาชมชนการเกษตรแบบเศรษฐกจพอเพยงใหเขมแขง มนคง และยงยน บนรากฐานของเทคโนโลยและภมปญญาทองถน มการอนรกษและจดการสงแวดลอมรวมทงวฒนธรรมในชมชนใหยงยน ในสงคมไทยมชมชนทดารงวถการผลตการเกษตรแบบเศรษฐกจพอเพยง รวม ๗๐,๐๐๐ แหงทวประเทศ และสามารถยกระดบการพฒนาตงแตเปนชมชนการเกษตรแบบพออยพอกนอยางมความสข มนคงจนพฒนาขนเปนระดบชมชนการเกษตรแบบรวมกลมทากจกรรมภายในชมชน และมเครอขายกบชมชนและสงคมภายนอก รอยละ ๓๑ หรอประมาณ ๒๑,๐๐๐ แหงในระดบด อกประมาณรอยละ ๖๙ หรอประมาณ ๕๐,๐๐๐ แหง ยงตองการพฒนาและปรบปรงทงกระบวนการและวธการเพอไปสเปาหมายทพงประสงค คอ ความสขในชมชนอยางยงยน โดยยดหลกพงตนเองดาเนนชวตและอาชพตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง และกจกรรมภายในชมชนการเกษตร ซงตองเรมจากการวางแผนเตรยมความพรอมของชมชนการเกษตร แบบเศรษฐกจพอเพยง โดยใหความสาคญกบมตการพฒนาแบบพงตนเองพอมพอกนกอนเปนลาดบแรกและยกระดบเปนการรวมกลมเปนวสาหกจชมชนจนถงเปนเครอขายธรกจการผลต การแปรรปและการตลาด การรวมกลมเปนวสาหกจชมชนจนถงเปนเครอขายธรกจการผลต การแปรรปและการตลาดกบภาคธรกจภายนอก รวมกลมกจกรรมโดยสรางจตอาสาและอาสาสมคร การสรางความสมพนธทดภายในชมชน โดยอาศยวฒนธรรมและพทธธรรมหลอหลอมชมชนใหเขมแขงและเปนสข ๒.๘ สรปความ

ผวจยไดนาเสนอความหมายของเกษตรกรรม ความสาคญของเกษตรกรรม เกษตรกรรมเชงพทธ สภาพของชมชนเกษตรกรรมในสมยพทธกาล พทธธรรมเพอเกษตรกรรม การเกษตรกรรมสมยใหม และแนวคดทฤษฎการพฒนาชมชนเกษตรกรรมทยงยน สรปไดวา เกษตรกรรม หมายถงกจกรรมทเนนการใชทดนเพอการเพาะปลก และกจกรรมอนๆ ทเกยวกบการเกษตร เชน การปศสตว

๖๐

ประมง การปาไม เปนตน ความสาคญของเกษตรกรรมของเกษตรกรรม มหลายอยาง เชน ในฐานะเปนแหลงทมาของปจจย ๔ เปนแหลงสรางอาชพแกคนในชมชน สรางความสมดลแกธรรมชาตและสงแวดลอม เปนตน เกษตรกรรมเชงพทธ เปนการเพาะปลกและการเลยงสตว ซงเปนหนาทของคนในวรรณะแพทยและศทรเปนหลก เกษตรกรรมในสมยพทธกาล เปนกจกรรมทใหความสาคญกบการกสกรรม โดยเฉพาะการทานา อาจเนองดวยเปนกจกรรมพนฐานของการดารงชวตทเปนประโยชนและไมเบยดเบยนสงมชวตดวยกน สาหรบกจกรรมโครกขกรรมหรอการเลยงสตว เปนกจกรรมทควบคกบสงคมเกษตรกรรม แตในเกษตรกรรมเชงพทธ มหลกธรรมเรองศลกากบอยดวย เชน มบญญต คอ การไมเบยดเบยนสตวและหามฆาสตว แสดงวา การเลยงสตวนนมพระประสงคเพอใชเปนแรงงานและมลของสตว เพอบารงดนและเพมผลผลตเทานน ไมประสงคใหการเลยงสตวนน เปนไปเพอการฆา เนอบรโภคหรอการบชายญ ดงนน สภาพของชมชนเกษตรกรรมในสมยพทธกาล จงเปนสงคมทพงพาอาศยกนระหวางคน สตวและสภาพแวดลอมทเอออานวยตอการทาเกษตรกรรม โดยมหลกพทธธรรมเพอเกษตรกรรมทสามารถประยกตในการประกอบอาชพเกษตรกรรมได เชน สปปรสธรรม ๗ ทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม ๔ โภควภาค ๔ เปนตน

ในขณะทการเกษตรกรรมสมยใหม ไดใหความสาคญตอมตตางๆ ในสงคมอยางสมดลกน ไดแก มตดานเศรษฐกจและสงคม มตดานการอนรกษและการจดการทรพยากร มตการสงเสรมบทบาทของกลม และการสงเสรมการพฒนาอยางยงยน โดยมแนวคดเศรษฐกจพอเพยง และแนวคดทฤษฎการพฒนาชมชนเกษตรกรรมทยงยน เปนฐานในการดาเนนการกจกรรมเกษตรกรรมสมยใหมในสงคมไทยปจจบน โดยมหลกการพฒนาเกษตรเปนแนวทางสาคญในการดาเนนตามกรอบแนวคดการพฒนาทยงยน ไดแก

๑) การพฒนาเศรษฐกจ ตองผสมผสานและคานงถงผลกระทบดานสงคมและสงแวดลอม ๒) การใชพลงงานจานวนมากและฟมเฟอย การปลอยของเสย กากของเสยและมลพษ เปน

สาเหตทสงผลตอการทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๓) มนษยในโลก มสทธเทาเทยมกนในการดารงชวต และความเปนอยในสงแวดลอมทด ๔) ปญหาสงแวดลอม เปนเรองสาคญทตองแสวงหาหนทางแกไข เนองจากมผลกระทบตอทก

ภาคสวนในสงคม แผนภาพท ๑ ตารางแสดงเปรยบเทยบ เกษตรทง ๓ แบบ

เกษตรกรรมแบบเกา เกษตรกรรมสมยใหม เกษตรกรรมเชงพทธ

ทามาหากนเลยงครอบครว ทาเกษตรหลากหลายแบบ ทงเทคโนโลยเขาชวย

คานงถงมตทางเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม

ไมคานงถงดานจรยธรรม คานงถงดานเศรษฐกจมากกวา และใชหลกธรรมเขาไปควบคม เกดผลเสยกบสภาพแวดลอม

เกดปญหาสขภาวะ ไมใหการเกษตรออกนอกเสนทางธรรม

พชเชงเดยว พชหลากหลาย สรปการเกษตรทง ๓ แบบตามทกลาวมาในบทท ๒ นพอใหเหนภาพ การเกษตรแบบเกาทมง

ทามาหากนเลยงครอบครว พฒนามาสการเกษตรแบบใหม ทเปลยนไปกบยคสมย มงไปดานเศรษฐกจ

๖๑

และการใชเทคโนโลยดานการผลตหลายอยาง เปนการสนเปลองและกอเกดปญหาดานสงแวดลอมและสขภาวะ ทาใหเกษตรกรจานวนมากประสบปญหาหนสน จงมการหาทางออกโดยกลบมาแกปญหาเรองหนสน ปญหาทางเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และจตใจควบคกนไป ตอไปจะไดศกษาถง กลมพทธเกษตรทนาแนวคดทงหลกทฤษฎสมยใหมเขามาใช ควบคกบหลกธรรม

บทท ๓

รปแบบเกษตรเชงพทธในสงคมไทย

รปแบบการทาเกษตรเชงพทธในสงคมไทยโดยพระสงฆเปนผนา เปนการนาเสนอขอมลจาก

วด และชมชนหรอกลม ทผวจยไดใชเปนพนทกรณศกษา ไดศกษาเกบขอมลในแบบการสมภาษณเชง

ลก (In-depth interview) จากพระสงฆทเปนผนาและบคคลทเปนตวแทนกลม เพอใหเหนภาพรวม

เกยวเกษตรเชงพทธของ ๔ สานก ผวจยจะไดเสนอประเดนสาคญเกยวกบ แนวคดทฤษฏ (Concept)

หลกการ (Principles) วธการ (Method) และเปาหมาย (goals) ของเกษตรเชงพทธอยางเปน

รปธรรม ดงตอไปน

๓.๑ รปแบบเกษตรของสนตอโศก (สมณะเสยงศล ชาตวโร)

๓.๑.๑ แนวคดการทาเกษตร

แนวคด (Concept) การทาเกษตรกรรม ของสานกสนตอโศก สาขาปฐมอโศก มหลก

ความเชอวา ปจจบนนคนไทยในสงคมภาคเกษตรกรรม ยากจนเปนหนสน ตดอบายมข นบวนยงจน

ลง พนฐานเดมทบรรพบรษเคยทามาคอการหาเลยงชพดวยการเกษตรกรรม จะพฒนาชมชนสงคม

ตองเรมทการสอนใหเขายนอยบนลาแขงของตนเองใหได ดวยการมศลธรรม ลดละเลกอบายมข ขยน

ประหยด ซอสตย อดทน ดงนนการเกษตรจงมสวนสาคญสานกพทธสถานปฐมอโศก กอตงขนเมอป

พ.ศ.๒๕๒๓ โดยสมณะโพธรกษ โพธรกขโต เปนสถานทอยของสมณะและคฤหสถ สละบานเรอน

ทรพยสมบตมาอยรวมกนเปนชมชนทพงตนเองดานปจจย ๔ มกจกรรมรวมกนเพอพฒนาพฤตกรรม

ของตนใหดงามดานคณธรรมจรยธรรม จากความเปนปถชนผหนาแนนดวยกเลส สความเปนอารยชน

ได ดวยความเสยสละ มงการทางานเพอชมชนและสงคม และไมสะสมทรพยสมบตสวนตน มการ

เออเฟอแบงปนกนทาใหชมชนเขมแขงและเปนตนแบบของสงคมทดงามได ปจจบนมผมาเยยมชม

ศกษาดงานดานการทาเกษตร อยางตอเนองตลอด ๒๐ กวาปทผานมา ซงความเขมแขงของชมชนเปน

จดหนงทนาสนใจ การเกดขนขององคกรซงมวตถประสงค ๑๐ ประการดงตอไปน๑ เปนเหตใหเกด

ความสามคคกนรวมกนพฒนาชมชน

๑. เพอรวมกลมผปฏบตธรรมทประสงคจะเขาพกอาศยอยใกลพทธสถานปฐมอโศก

๑ สมภาษณ สมณะเสยงศล ชาตวโร, ปฐมอโศก นครปฐม, ๕ มนาคม ๒๕๖๑.

๖๓

๒. เพอฝกฝนการดาเนนชวตอยางเรยบงาย ประหยด มกนอย ลดความฟมเฟอยทเกนความ

จาเปนของชวต และอยในกรอบของศล ๕ หรอ ศล ๘ และศลทสงขนไปตามฐานะของ

บคคล

๓. เพอฝกพฒนาจตวญญาณของตนเองใหมความขยน สรางสรรค เออเฟอ เสยสละ สามคค

มความเมตตา และเหนใจซงกนและกน และตอมนษยชาตทงหลาย

๔. เพอรวมกลมกนใหมชวตทอยในสงคม สงแวดลอมธรรมชาตทด มมตรด สหายด สามารถ

พงกน พงแก พงเจบและพงตายกนไดดวยญาตทางธรรม

๕. เพอใหชมชนสามารถพงตนเองไดในดานปจจยส และอนๆ โดยการทสรางและผลต

สงจาเปนในการดาเนนชวตขนใชเอง

๖. เพอจดใหมกองกลางสาหรบผลตปจจยสของชมชน

๗. เพอใหทกคนไดเสยสละแรงงาน สงของ เปนงาน “บญนยม” และชวยกองกลาง ผลต

ปจจยสไวใชในชมชนใหเพยงพอ ถาสามารถผลตไดเหลอเฟอ เกนความจาเปนของคนใน

ชมชน กใหนาออกจาหนายแจกจาย สชมชนอนได

๘. เพอพฒนาชมชนใหเกดความสมดลของธรรมชาตและความสมดลของชวต

๙. เพอเผยแพรศาสนาทงในดานรปธรรม ดวยสอสา สอชวยตางๆ และดานนามธรรมทาง

จตวญญาณ ทสามารถสมผสผรไดในลกษณะของชมชนทเปนอรยะ

๑๐. เพอความเจรญ ความประเสรฐ (อรยชน, อารยชน) สงสดสมทไดเกดมาเปนมนษยอน

เปนสตวประเสรฐทสดในโลกอยางแทจรง๒

หลกการ ๑๐ ขอทกลาวมานเปนหลกการรวมกลมกนอยโดยอาศยธรรมสรางความเขมแขงให

ชมชน โดยใชการเกษตรเปนตวขบเคลอนกองทพธรรม ซงจะไดกลาวถงหลกการทาเกษตรใน

หวขอตอไป

๓.๑.๒ หลกการทาเกษตร (Principles)

ในการดาเนนชวตของชมชนกลมสนตอโศก จะใชหลกการทางธรรมะผสมทงในวถชวตและ

การทางาน หลกการใหญๆ พอสรปได คอ หลกความสนโดษ พอเพยง หลกสาธารณโภค ซงเปน

หลกธรรมของพระพทธเจา สานกเรยกวา “วรรณะ ๙” จะมแตความสขความเจรญไมลาบากยากจน

ดงน

๑. เปนคนเลยงงาย (สภระ) คอกนอยงาย ไมจาเปนตองกนของแพง เลอกกนของทเปน

ประโยชน เชนดมนาผลไมททาเองแทนนาอดลม กนอาหารไทยๆ แทนอาหารทมาจากตางประเทศ

๒. เปนคนบารงงาย (สโปสะ) คอ เปนอยอยางเรยบงาย มความสขอยกบธรรมชาตมากกวา

เครองปรงแตงทไมจาเปน

๒ ระเบยบชมชนปฐมอโศก, (กรงเทพมหานคร : มลนธธรรมสนต, ๒๕๓๕), หนา ๑๒-๑๔.

๖๔

๓. มกนอย (อปปจฉะ) คอ ขยนใหเตมทแมจะหาทรพยสนไดมาก แตเอาไวนอยๆ ทเหลอเจอ

จนสงคมชวยเหลอผอน (ไมใชมกนอยแลวขเกยจ)

๔.สนโดษ (สนตฏฐ) คอ มใจทพอ พอใจในความมนอยๆ ของเราแมจะสามารถหามาไดมาก

หรอหามาไดนอยกตาม

๕.ขดเกลา (สลเลขะ) คอ รจกขดเกลาตวเองไมตามใจตวเอง

๖.มศลเครง(ธตะ) คอรจกสงวร ระวงไมทาชวทงกายและใจ

๗.มอาการทนาเลอมใส (ปสาทกะ) คอเปนคนทเทยงตรงและเทยงธรรม

๘.ไมสะสม (อปจยะ) คอไมขโลภเอาแตกกตนไมยอมแบงปนใหใร

๙. ยอดขยน (วรยารมภะ)คอตวตองรจกใชเวลาทกนาทอยางมคณคา๓

หลกการทง ๙ ขอนเรยกวา หลกสนโดษ ทางสานกสนตอโศกใชหลกการนในการดาเนน

กจกรรมการเกษตร เพอใหคนไมโลภ และเสยสละ แบงปนกนในชมชน สรางความเขมเขงใหสงคม

๓.๑.๓ วธการทาเกษตร

การทาเกษตรของกลมสนตอโศกไดนาแนวคดการพงพาตนเองเขามาใชเพอประหยด

ตนทนการผลต นาหลกการทางศลเขามาใชใหทกคนถอศล ๕ ศล ๘ ในการทาเกษตรไมฆาสตวไม

เบยดเบยนธรรมชาต การทาเกษตรตองใชจอบเสยมอาจเปนการเบยดเบยนสตวใหตาย จงผลตจอบ

แบบใหมเพอใชตะกยดนไมใหเปนอนตรายตอสตวจาพวกไสเดอน การจดแบงพนททาเกษตรมหลาย

แบบทงแบบผสมผสาน เกษตรตามทฤษฏเศรษฐกจพอเพยง ซงการเกษตรทงหมดเปนเกษตรอนทรย

ปลอดสารพษ ไมใชสารเคมในการทาเกษตร นอกจากนยงมการศกษาวจยผลต นามนมะพราวหลอ

เยน นายางกลวยกาจดเชอรา นาสมควนไมใชแทนยากาจดศตรพช แทนยาฆาแมลง ปยอนทรย นา

หมกชวภาพสตรตางๆ ทงใชกบดนเพอเปนปยปรบสภาพดนเพอใหเหมาะกบการเพาะปลก และยงม

สตรทนามาใชดมเพอเปนยาปรบสภาพรางกายใหแขงแรง กระบวนการมการจดการอยางเปน

กระบวนการ เปนศนยอบรมสอนการทาการเกษตรแบบตางๆ เพอใหคนมาเรยนรและนาไปใช

ประโยชนไดจรง โดยเฉพาะปยอนทรยทผลตมคณภาพสงขายทวประเทศ มโรงงานการผลตเปนของ

ตนเอง๔

ก. ผลตภณฑของกลมสนตอโศก พชผกผลไมปลอดสารพษ ขาว

ผลผลตทคดคน นาสมควนไม Wood Vinegar วธการผลตโดยไดจากกระบวนการเผาถานไม

ทาใหเกดการควบแนน จะเกบเอาในชวงทอณหภม ๘๐-๑๕๐ องศาเซยลเซยส นามาเกบไวในภาชนะ

๓ สมณะเสยงศล ชาตวโร, วถชวตเศรษฐกจพอเพยง ทสามารถนาไปใชไดจรงอยางเปนรปธรรม, พมพ

ครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : ฟาอภย จากด, ๒๕๕๖), หนา ๑๗-๑๘.

๔ สมภาษณ สมณะเสยงศล ชาตวโร

๖๕

พลาสตกตงทงไวประมาณ ๓ เดอนเพอใหสารทเปนนามนดนตกตะกอน หลงจากนนผานกระบวนการ

กรองจงจะไดนาสมควนไมทมคณภาพ มคณสมบตเปนสารประกอบทมฤทธเปนกรด ใชประโยชนใน

๓ ทาง คอ

(๑) ดานการเกษตร ปองกนโรครากและโคนเนาจากเชอรา เรงการเจรญเตบโตกระตนความ

ตานทานโรคปองกนศตรพช ขบไลแมลงทกชนด ปองกนมดปลวก

(๒) ดานปศสตว ขบไลเหบหมด รกษาโคเรอนของสตว, กาจดกลนและขบไลแมลงในคอก

สตว,กาจดกลนขยะ และปองกนไมใหแมลงมาวางไข

(๓) ดานยารกษาโรค ใชฆาเชอโรค แกปวดฟน แกผดผนคนและลางแผลได๕

นวตกรรม นามนราขาว จมกขาว แบบบบเยน(Extra Virgin Rice Bran & Germ Oil) เปน

อาหาเสรม ลดความเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด, อมพฤษ-อมพาต, ความจาเสอม, โรคอวน,

เบาหวาน, โรคมะเรง, รดสดวง ชวยเสรมภมตานทานและชวยสรางเซลลใหแขงแรง ทาใหผวพรรษม

นามนวล นอนหลบสนท ไมออนเพลย

นามนมะพราวบบเยน (Extra Vigin Coconut Oil) มกรดไขมนอมตวสงแตเปนกรดไขมน

ขนาดกลาง ทาใหมคณสมบตพเศษในดานการแพทยและโภชนาการ มขอดคอ เปลยนแปลงเปน

พลงงานไดอยางรวดเรว ไมกอใหเกดไขมนสะสมในรางกาย

นามนงาบบเยน Extra Virgin Sesame Oil) มสดสวนของกรดไขมนเชงเดยวและเชงซอน ท

สมดลด มสารอาหารทเปนกรดอะมโน วตามน เกลอแร ชวยบรรเทาอาการในโรคบางชนด เชน เหนบ

ชา ปวดตามขอ ฯลฯ

๓.๑.๔ เปาหมายการทาเกษตร

การทาเกษตรของกลมสนตอโศก มเปาหมาย ๒ ประการคอ (๑)เปาหมายทางโลก เพอ

เลยงดตนเองและครอบครว รวมทงสมาชกกลมใหดารงชพอยได และเปนพนฐานสมมาอาชวะ พช

ผลผลตทไดแบงปนกนในชมชน เปนสาธารณโภค และทเหลอนาออกจาหนายดวยราคาตนทนไมหวง

ผลกาไรมากนก เพอใหคนทไมไดผลตไดมโอกาสบรโภคของทมคณภาพและนารายไดเขามาบรหาร

(๒)เปาหมายทางธรรม กลมสนตอโศกเชอวา ชวตทประเสรฐตองดารงชพโดยสจรต เปาหมายสดทาย

สาคญทสดคอการไดบรรลธรรม สนกเลส ดงนนการทาเกษตร จงตองประกอบไปดวยศลธรรม ม

คณธรรมไมเอาเปรยบสงคม ลดละเลกอบายมข และกเลสใหมากทสดจงจะเขาถงความพนทกขได๖

๕ สมณะเสยงศล ชาตวโร, วถชวตเศรษฐกจพอเพยง ทสามารถนาไปใชไดจรงอยางเปนรปธรรม, พมพ

ครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : ฟาอภย จากด, ๒๕๕๖), หนา ๓๗.

๖ สมภาษณ สมณะเสยงศล ชาตวโร, ปฐมอโศก นครปฐม, ๕ มนาคม ๒๕๖๑.

๖๖

แผนภาพท ๒ แสดงสมภาษณและแปลงเกษตรของกลมสนตอโศก

เพอใหเหนภาพกจกรรมการทาเกษตรของกลมสนตอโศก ซงเปนทงอาคารกและอนาคารก

ขอนาภาพการทาเกษตรเชงพทธของกลม สมณะเสยงศล ชาตวโร ทเนนพอกน กาญจนบร และทปฐม

อโศก นครปฐม มลกษณะครบวงจร เนนการพงพาตนเอง ภาพบางสวนโดยไดรบอนญาตจากพระ

สมณเสยงศลชาตวโร สามารถนาภาพกจกรรมการเกษตรทกอยางทเกยวของกบงานวจยไปใชได

สรป การทาเกษตรของกลมสนตอโศก เปนรปแบบแนวทางการใชชวตทประเสรฐเปน

สมมาอาชวะ ตามแนวทางพระพทธศาสนา พยายามหาเลยงชพดวยความขยนหมนเพยร เปนอทธ

บาท ไมเบยดเบยนสงมชวตไมวาคนหรอสตวเลกสตวนอย ตรงกบหลกศล ๕ สรางสานกใหเปนแหลง

เรยนรวทยาทาน เผอแผแบงปนกนทงในชมชน และใชเปนกลอบายวธในการเผยแผแนวคดทฤษฏ

รวมทงหลกธรรมทางพระพทธศาสนาเขาไปดวย ทาใหเกดประสทธภาพ มผคนมาศกษาดงานรบ

แนวทางเอาไปปฏบต

๓.๒ รปแบบเกษตรเชงพทธของพระราชธรรมนเทศ (พยอม กลยาโณ)

พระราชธรรมนเทศ หรอพระพะยอม กลยาโณ แหงวดสวนแกว จงหวดนนทบร เปนพระสงฆ

ทมบทบาท ชวยเหลอสงคมทโดดเดนรปหนง ใชการเกษตรเพอแกปญหาความยากจนมากวา ๓๐ ป

๓.๒.๑ แนวคดการทาเกษตร

พระราชธรรมนเทศ มแนวคดชวยเหลอสงคม ประชาชนทยากจนขาดโอกาส ทานมองวา

ปจจบนคนในสงคมไทยสวนมากประสบทกข ๓ อยาง คอ (๑) ทกขไมมทอยอาศย ไมมททามาหากน

เพราะนายทน นกการเมอง ฮบทดนไวหมด เกงกาไรจนคนจนแย ขาดแคลน (๒) ทกขไมมงานทา เมอ

ตกงานไมมทอยอาศยจงกลายเปนปญหาสงคม ทพระสงฆตองเขามาชวยเหลอเพอนมนษย (๓) ทกข

ไมมเงนใช ทานมปณธานวา จะชวยเหลอชาวบานทมทกข ๓ อยางน การบรหารวดจงแปลกไมเหมอน

วดอน วดสวนแกวไมสรางโบสถ ไมสรางเจดย มงชวยเหลอชาวบานโดยซอทดนเพอทาเกษตรและท

อยอาศย ทาเกษตรเพอเลยงดประชาชนทมาขออาศยวดกวา ๑,๕๐๐ คน ซงปจจบนมพนททา

๖๗

เกษตรกรรมทวดสวนแกว นนทบร และสาขาวดสวนแกวตางจงหวดม ๗ สาขา คอ ทจงหวดกบนทร

บร จนทบร ระยอง บรรมย ตาก กาญจนบร สราษฏรธาน อยธยา พนททาการเกษตรกวา ๑,๙๐๐

ไร นอกจากการทาเกษตรยงมโครงการอนทใชการเกษตรเปนฐานในการใหความเหลอประชาชน๗

(๑) โครงการรมโพธแกว เปนโครงการชวยเหลอผตกงาน โดยจดหาทพก ใหอาหาร และฝก

อาชพ ใหออกไปสสงคมภายนอกไดอยางเขมแขง เปนการชวยเหลอเพอนมนษยอบรมปลกฝง

คณภาพชวต สรางจตสานกทดแกผเขารวมพกอาศย ดวยหลกธรรมในพระพทธศาสนา ผทดอยโอกาส

จะมาจากภมลาเนาทวไป

(๒) สลบมาฟนไป เปนโครงการชวยเหลอผประสบภยตางๆ ไฟไหมบาน นาทวม ถกไลท ไมม

ทพกอาศยทานจงเปด โครงการสลบมา พนไป โดยรวมกบกรมประชาสงเคราะหใหการอนเคราะหแก

คนเดอดรอนทวไป จดมงหมายเพอสงเคราะหคนทถกไฟไหมนาทวม โดยรวมมอกบกรม

ประชาสงเคราะหจดตงเปนบานพกฉกเฉนทผประสบเคราะหกรรมสามารถขอความชวยเหลอไดตลอด

๒๔ ชวโมง ซงพระพยอมจะอนเคราะหดวยอาหาร ทพก เครองใชทจาเปนพรอมธรรมะทอบอนแกผ

ประสบเคราะหกรรม จนกวาจะมกาลงกาย กาลงใจพรอมทจะออกไปตอสกบการทามาหากนของการ

ดาเนนชวตตอไป

(๓) กระบอกสารอกกเลส เปนโครงการชวยบาบดผตดยาใหเลกเสพได พระพยอมไดวางแผน

ใหผตดยา เกบออมทรพยทจะนาไปใชในทางทผด โดยใหนาเงนทจะไปซอเหลา ยา บหร เกบเขา

กระบอกไมไผ ททานนาแจกแกคนทวไป เปนการออมทรพย เมอกระบอกเตมยงสามารถนาไปใชกบ

ตนเอง หรอนาไปทาบญแกผเดอดรอนทวไป คอ โครงการกระบอกสารอกกเลส เปนอกโครงการท

พระพะยอม ไดวางแผนสกดกน กลมคนทมกจะหลงผดตดอบายมขเมอทานไดใหการอนเคราะหเรอง

ทพก อาหาร และสวสดการทจาเปนแกกลมผประสบเคราะหกรรม เปนการปองกนการใชเงนทไดรบ

จากคาแรงไปในทางทผด โครงการนไมใชเปนการเรยไร หากแตเปนการสอนใหรจกเกบออมทรพย ท

หามาได อนจะเปนทางทชวยตนเองและผอน ซงเปนวธทแยบยล กนใจไดอยางลกซง

(๔) อนรกษพนธกรรมพช เปนโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร สมเดจพระเทพ

รตนราชสดาฯ ใหเกบรวบรวมพนธกรรมพช ของจงหวดนนทบร เชน ไมผล ไมดอก ไมประดบ

สมนไพร พนธไมโบราณ พนธไมหายาก พชผลไมบางชนดสญพนธไปจะไดมแหลงรกษาไว วดสวนแกว

จงมภารกจเปนเหมอน หองทดลองทางชววทยา มพนธไมหลากหลายพนธทพระพะยอมแสวงหามา

เพาะปลกไวเปนการอนรกษพนธพชไวไมใหสญสน

(๕) ชวยนองทองหว ในชวงปดเทอม พระพยอม ไดใหโรงเรยนตาง ๆ ตามตางจงหวดท

ยากจน สงเดกนกเรยนทยากจนประสงคจะหารายไดพเศษเปนทนการศกษาในวนหยด และไดจดหา

๗ สมภาษณ พระราชธรรมนทเทศ, เจาอาวาสวดสวนแกว, ๕ มนาคม ๒๕๖๑.

๖๘

งาน ทเหมาะสมใหเดกนกเรยนทา และตดตอหาสถานทนาสนคาไปจาหนายซงเดกนกเรยนเหลานจะ

ไดรบทนการศกษากลบไปศกษาตอ เปนการผอนปรนภาระของพอแมไดอยางมาก คอ โครงการเพอ

นองทองหว เปนโครงการทใชการเกษตรเปนตวฝกใหเดกรจกหารายไดพงพาตนเอง สรางความ

รบผดชอบตอตนเองใหกบเยาวชน๘

๓.๒.๒ หลกการทาเกษตร

ในการทาเกษตรกรรม ปยและสารเคมเปนปจจยทใชในการเพาะปลกซงมราคาสง ทาให

เปนภาระเกษตรกร ตามมาดวยหนสน การจะพงตนเองไดตองลดตนทนการผลตใหได วดสวนแกวจง

มหลายโครงการเพอทาใหการเกษตรลดตนทน เชน บอหมกชวภาพ ทาปยอนทรยขนเอง ผลตยาไล

แมลงจากพชบางชนด จากสมนไพร หลกการเกษตรใช ๒ หลกการ คอ (๑) หลกเกษตรอนทรย กอนน

การทาเกษตรใชสารเคมเหมอนชาวบานทวไป ปจจบนไดตระหนกรและเปลยนจากเคมมาเปนอนทรย

ลวน ดวยเหตผลสองประการคอ ลดคาใชจายหนสนเปนการพงพาตนเอง และเปนมตรตอสงแวดลอม

ไมทาลายสภาพดน นา อากาศใหเสยไป (๒) หลกเกษตรแปลงใหญ การทาเกษตรเชงเดยวไมสามารถ

อยรอดได หลกของพระพะยอมจงใชหลกรวมกนทาเกษตรเพอลดตนทนการผลต และสรางอานาจ

การตอรองกบผซอ ในอนาคตเกษตรทจะอยรอดไดตองเปนเกษตรแปลงใหญ ชวยเหลอกนรวมกลม

กนแบบองคกร ทงการผลต การจาหนายสนคา ตองใชหลกการบรหารจดการเขามาใหเกด

ประสทธภาพ๙

๓.๒.๓ วธการทาเกษตร

การศกษาเรองเกษตรผทาตองเขาใจอยางเปนระบบ มความรความเขาใจใน ๕ อยาง คอ

(๑) ดน สภาพดน (๒)นา (๓) พช (๔) ปย และ(๕) การดแล ในสวนพนททาเกษตรมการจดแบงโซน

อยางเปนระบบ หลายหลายพชพนธเพอจะไดมผลผลตขายอยางตอเนอง พนดนตองปรบสภาพดนให

เหมาะกบพช เชน การทาเกษตรอนทรยตองใชดนมลไสเดอน ซงจะชวยเพมประสทธภาพใหกบดน

เปนอยางด ตองเรยนรจกการทาปยอนทรยขนเอง ในวดสวนแกวมพนทสาธต ทดลองใหประชาชนเขา

มาชมและเรยนรอยางเปนระบบ๑๐

๓.๒.๔เปาหมายการทาเกษตร

๘ “เกษตรเชงพทธกบพระพะยอม” [ออนไลน] แหลงทมา :

https://www.kanlayano.org/projects/projects_06.php ( ๒๑ มนาคม ๒๕๖๑). ๙ สมภาษณ พระราชธรรมนทเทศ, เจาอาวาสวดสวนแกว, ๕ มนาคม ๒๕๖๑. ๑๐ สมภาษณ พระราชธรรมนทเทศ, เจาอาวาสวดสวนแกว, ๕ มนาคม ๒๕๖๑.

๖๙

การทาเกษตรของวดสวนแกว มงแกปญหาใหกบประชาชน ปญหาไมมทดนทากน ไมมงาน

ไมมเงน โดยใชพนทวดเปนทเพาะปลกนาผลผลตทไดมาบรโภคและจาหนายหารายไดเขามาบรหาร

ปจจบนขยายสาขาวดสวนแกวในตางจงหวดกวา ๗ จงหวดเพอทาการเกษตรกรรมโดยใชหลกเกษตร

อนทรย เปาหมายทางโลกคอความกนดอยด สวนเปาหมายทางธรรม คอผทาเกษตรกรรมตองมความ

ขยน ประหยด ซอสตยอดทน การทาเกษตรเชงพทธ หรอพทธเกษตรกรรมน จะมคณธรรมทกอยาง

ขนในจตใจ การทาเกษตรกเทากบเปนการพฒนาคณธรรมในตวเอง มทง ศล สมาธ ปญญา หลก

สมมาอาชวะ หลกเมตตา กรณา แบงปนกนบรโภค หลกสามคค นอกจากนน พระราชธรรมนเทศมอง

วาศาสนาจะอยรอดกตอเมอชวยเหลอประชาชนใหอยดกนด เปนทพงของประชาชนได หากศาสนาใด

ไมเหลยวแลประชาชนปลอยใหอดอยากไมชานานกจะสญสนไปจากสงคม๑๑

เพอใหเหนภาพของกจกรรมการทาเกษตรของกลมวดสวนแกว ขอนาภาพมาประกอบพอให

เหนรายละเอยดเดนชดของพทธเกษตร วดสวนแกว ซงประกอบไปดวยการปลกพชผก ผลไมนานา

ชนด การทาปยอนทรย ยาปราบหรอไลแมลงจากสมนไพร ฟารมวว ฟารมเพาะไสเดอนสาหรบ

ปรบปรงคณภาพดนใหดขน ดงน

แผนภาพท ๓ แสดงภาพการทาเกษตรของวดสวนแกว การเตรยมปยมลไสเดอน

ภาพการทาเกษตรของพระราชธรรมนทเทศ การใหสมภาษณ ผอ.ฝายการเกษตร ดแลฟารม

ไสเดอน ดนปยไสเดอน พระเปนผนาในการทาการเกษตรภายในพนทวด คนวดกวา ๑,๕๐๐ คนไดรบ

มอบหมายจากพระราชธรรมนทเทศให รบผดชอบสวนตางๆ การเกษตรแบบนาแปลงใหญของสานก

วดสวนแกว มพลงขบเคลอนแกปญหาใหคนดอยโอกาสไดมาฝกฝนตนเองใหมคณธรรมจรยธรรม พระ

ราชธรรมนทเทศเปนเหมอนพอใหทกสงทกอยาง และคอยอบรมธรรมะใหมจตทพรอมสาหรบ

๑๑ สมภาษณนกล แซลม, ๕ มนาคม ๒๕๖๑.

๗๐

ชวยเหลอผอน แบงปนกน การเกษตรมลกษณะสงคมสงเคราะห ฝกคนใหมวรยะอตสาหะ เปนคนดม

ศลธรรม

๓.๓ รปแบบเกษตรเชงพทธของกลมสจจะสะสมทรพย พระสบน ปณโต

กลมสจจะสะสมทรพยเพอพฒนาคณธรรมครบวงจรชวต เปนกลมออมทรพยทเกดขน

จากแนวคดของพระอาจารยสบน ปณโต ทประสบปญหาในการเผยแผธรรมะสประชาชน เพราะ

เลงเหนวาการเผยแผธรรมแนวจารตแบบเดมๆ ไมไดชวยแกปญหาใหกบชาวบานทลวนแลวแตเปน

เกษตรกรทมปญหาในชวต มหนสนลนพนตว ปญหาความยากจน ปญหาคนไมมทพง ปญหาคนทงถน

ฐานไปขายแรงงานในชมชนเมอง ดงนนจงเกดแนวคดทจะเผยแผธรรมโดยใชหลกธรรมเขามาสราง

ระบบกลยาณมตรรวมมอกนในสงคม

กลมสจจะสะสมทรพย ประกอบดวยสมาชกของกลม และคณะกรรมการกลม ทาหนาท

ในการสงเสรมการออมของสมาชกในกลม ระดมเงนออมจากสมาชกเขาเปนกองกลางของกลมโดยแต

ละเดอน คณะกรรมกากลมทตงขนจะทาหนาทในการบรหารจดการเงนกองทน ดวยการใหสมาชกก

เงนจากกองทนไปเพอนาไปดาเนนการในกจการตางๆ ในครอบครวของตนเอง โดยมขอสญญาท

สาคญตอกลมคอ การมสจจะ คอความจรงใจ ความซอสตยสจรตตอกลม ในดานการชาระเงนคนแก

กลมตามระยะเวลาทกาหนดและตกลงกนไว

ปจจบนกลมทอยเครอขายในจงหวดตราดและจงหวดอนๆ ตามจานวนขอมลสมาชกและ

สนทรพยดงน

กลมทงหมด จานวน ๑๖๗ กลม

สนทรพยรวมทงเงนหนสะสมและเงนสวสดการทงหมด จานวน ๑,๑๑๕,๖๖๖,๐๒๐ บาท

สมาชกของกลมทงหมด จานวน ๖๒,๗๘๑ คน

ปจจบนกจกรรมกลมยงคงดาเนนไปอยางตอเนอง ทงในดานการจดตงกลม การระดมเงน

ออม การปลอยก และการพยายามเขาไปชวยเหลอสนบสนนสมาชกทประสบปญหาดานการเงนและ

หนสน ตลอดจนการเขาไปขอเชาซอโรงงานเกาทประสบปญหาในการดาเนนธรกจมาทาเปนโรงยาง

แผนรมควน เพอจาหนายในนามของกลมโดยตรง๑๒

๓.๓.๑ แนวคดการทาเกษตร

กลมสจจะสะสมทรพยฯ เปนกลมทตงขนโดยใชหลกธรรมะคอสจจะความซอสตยเขามา

ดาเนนการใหกลมลดละเลกอบายมขและหนเขาหาธรรมะโดยมสจจะเปนหลกยดมน คนทกอาชพ

๑๒“กลม สมาชกและสนทรพยรวมของกลม”, แหลงทมา : สมภาษณพระอาจารยสบน ปณโต [๑๐

มนาคม ๒๕๖๑] และในคลนสนตภาพ ปท ๑๑ ฉบบพเศษ (พฤษภาคม ๒๕๕๕), (กรงเทพมหานคร : มลนธ

การศกษาเพอสนตภาพ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ๒๕๕๕), หนา ๒๕.

๗๑

สามารถเขารวมกลมสจจะฯได แตสมาชกสวนใหญมอาชพเกษตรกรรม ดงนนระบบของกลมคอนขาง

ยดหยน โดยมวตถประสงคการตงกลม ๓ ขอ คอ

๑. พฒนาคนใหมคณธรรม และยอมรบการปกครองตามระบอบประชาธปไตยอนม

พระมหากษตรยเปนประมข

๒. พฒนาจต เศรษฐกจ สงคม จรรโลงวฒนธรรมไทย เนนอาชพการงานขนพนฐานเพอ

ความมนคงของสงคมไทย

๓. พฒนาคนใหมสขภาพอนามยสมบรณ ปราศจากโรคภยไขเจบทกชนด เนนอนามยสวน

บคคลและสงแวดลอม๑๓

ในเรองเกษตรกรรมของกลมสจจะสะสมทรพย จงยดตามวตถประสงคของการจดตงกลม ใน

ขอ ๒ และขอ ๓ คอ มงพฒนาจต เศรษฐกจ สงคม จรรโลงวฒนธรรม เนนประกอบอาชพเกษตรให

มนคง โดยการลดละเลกอบายมข เพอลดรายจาย มความขยนทามาหากนเกบออมทรพยกบกลมเพอ

เพมพนรายไดสรางความมนคงใหกบชวต รวมทงการทาเกษตรทกลมสจจะฯ รวมกนศกษาแนวทางม

แนวโนมเปลยนไปเปนเกษตรอนทรยลดสารเคมทงปยและยากาจดศตรพชและยาฆาแมลงกม๑๔

กระบวนการผลตแบบพงพาตนเอง

๓.๓.๒ หลกการทาเกษตร

กลมสจจะสะสมทรพย ใชกระบวนการกลมเขามาทาเกษตรกรรม ปญหาของเกษตรกรสวน

ใหญคอมหนสนจากทงลกษณะสวนตวของเกษตรกรทเสพอบายมขสงเสพตด และในการทาเกษตร

มกใชสารเคม ปยเคม ยาฆาแมลงในปรมาณมากซงมราคาแพง บวกกบเมอผลผลตออกสทองตลาด

พรอมกนจงทาใหสนคาราคาถกขายไมไดราคา เพอแกปญหาหนสนดงกลาว การรบสมาชกเขากลมม

ขอแมวาตองรกษาศล ๕ โดยเฉพาะการไมเสพสงเสพตดและรกษาคาสตย และมหลกการพนฐานใน

การปรบทศนคตคานยม ๕ ประการ คอ

๑.การพงพาตนเอง ขยนหมนเพยร มความรบผดชอบ

๒.ความประหยดอดออมทรพยทหามาได

๓.การมระเบยบวนยและเคารพกฎหมาย

๔.การปฏบตตามคณธรรมทางศาสนา

๕.ความรกชาต ศาสนาและพระมหากษตรย๑๕

๑๓ วตถประสงคของกลม”, แหลงทมา : สมภาษณพระอาจารยสบน ปณโต ณ วดทางกลาง ตาบลดานชม

พล อาเภอบอไร จงหวดตราด [๑๐ มนาคม ๒๕๖๑]

๑๔ พระสบน ปณโต, ผชวยเจาอาวาสวดไผลอม ตราด, ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑.

๑๕ คลนสนตภาพ ปท ๑๑ ฉบบพเศษ, หนา ๑๗.

๗๒

กระบวนการกลมในการแกปญหาเพอลดตนทนการผลต มการลดการใชปยเคม สารเคม

เปลยนมาเปนการทาปยชวภาพ ปยอนทรยแทน และใชสมนไพรหรอสารสกดจากพชบางชนดแทน

การใชยาฆาแมลง นอกจากนนในการนาสนคาออกจาหนายมการหาตลาดใหมๆ รวมกลมกนขายเพอ

ราคาสนคาทด

๓.๓.๓ วธการทาเกษตร

การทาเกษตรของกลมสจจะสะสมทรพย เหมอนชาวเกษตรทวไปทเปลยนวถจากการทา

เกษตรเชงเดยวเพอการพานชย มาเปนการเกษตรแบบพงพาตนเองแบงปนในสมาชก และใชอนทรย

เพอลดตนทน นอกจากนยงมกระบวนการกลมทเดนชด ๒ ประการเขามาแกไขปญหาของการทา

เกษตรแลวเปนหนสน คอ (๑) การจดทาบญชรายรบรายจาย ทงสวนตวและของกลมเพอใหเกด

สตปญญาในการดาเนนชวต (๒) การออมทรพยทหามาไดในทกๆเดอน เพอเปนการสรางความมนคง

ใหแกตนเอง โดยยดหลกธรรม ๔ ประการ คอ๑๖

๑. อฏฐานสมปทาน ถงพรอมดวยความหมนเพยร คอขยนหมนเพยรในการทางาน การ

ประกอบอาชพแสวงหาราได เพอเลยงตนเองและครอบครวใหมความพรอมดานปจจย ๔

๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการเกบรกษา คอรจกเกบไวใชในคราวจาเปนและเพอการ

ลงทน ฉลาดในการใชสอย ในการบรหารจดการทรพยสมบตทหามาไดดวยวธการท

เหมาะสม สวนนคอการนาเงนออม มาใชในการลงทนกบสมาชกไมใหเงนออมนงอยกบท

โดยไรประโยชน

๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนทดงาม คอการคบหาสมาคมกบคนดมศลธรรม มพฤตกรรม

ทดงาม ประกอบอาชพสจรต และตนเองกตองเปนเพอนทดใหกบบคคลอนดวย

๔. สมานตตตา ความมตนสมาเสมอ คอการดารงตนเองอยางพอเหมาะพอสมถกตองชอบ

ธรรม ตามสถานภาพของตนเอง ตามขนบธรรมเนยมประเพณ ตามกฎระเบยบกตกา

สงคมและหลกธรรมทางศาสนา

๓.๓.๔ เปาหมายการทาเกษตร

เปาหมายในการทาเกษตรของกลมสจจะสะสมทรพยโดยใชหลกธรรมเขามาแกปญหาตว

หลกธรรมทใชแกปญหากเปนเปาหมายหนง คอการพงพาสงเคราะหกนในกลม หลกสงคหวตถ ๔๑๗

ฆราวาสธรรม ๔๑๘ และทฏฐธมมกตถประโยชนเปนสงททกคนมงหวง การตงตนอยในศล เลอกคบหา

กลยาณมตรและรจกใชจายอยางประหยด คอแนวทางของสมมาอาชวะในพระพทธศาสนา

๑๖ พระสบน ปณโต, ผชวยเจาอาวาสวดไผลอม ตราด, ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑. ๑๗ ส.ส.(บาล) ๑๕/๒๔๖/๓๑๖, ส.ส.(ไทย) ๑๕/๒๔๖/๓๕๔. ๑๘ ท.ปา.(บาล) ๑๑/๒๖๗/๒๔๔, ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๒๖๗/๒๙๕.

๗๓

แผนภาพท ๔ แสดงกจกรรมของกลมสจจะสะสมทรพยในการประชมดาเนนกจรรม

การใหสมภาษณขอมล ภาพกจกรรมการประชม เพอปรกษาหารอสมาชกกลมสจจะสะสม

ทรพย ในทกเดอนเพอทาบญช และแนวทางการทางาน

ลกษณะการเกษตรของกลมสจจะฯ ยดหยนมเปาหมายเพอแกปญหาหนสน ดวยการสราง

กลมคณธรรมขนมาขบเคลอน ออมทรพย ใหเงนกแกสมาชกดแลสมาชกภายในเครอญาต ตรงกบ

หลกธรรมการคบหากลยาณมตร เออเฟอแบงปน (จาคะ) แนวคดเรองการทาเกษตรกรรม มงไปเรอง

การประหยดตนทนการผลตใหมากทสด ใชปยอนทรยทผลตเอง หรอกลมจดหามาบรการสมาชก และ

รวมกนทาการตลาดเพอขายไดในราคาทเหมาะสม สรางการตอรองทมประสทธภาพ ตรงกบ

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา สมมาอาชวะ สมมากมมนตะ ศล สจจะ หรโอตตปปะ เปนตน

๗๔

๓.๔ รปแบบเกษตรเชงพทธของโรงเรยนชาวนา พระมหาวฒชย วชรเมธ

พระมหาวฒชย วชรเมธเปนพระสงฆรปหนงทสอนในเรองการทาเกษตรกรรมใหแกประชาชน

โดยเหนวาชาวบานสวนมากมปญหาใหญในชวตเกยวกบเรองอาชพททาอยไมประสบความสาเรจเปน

หนสน เมอพระสงฆสอนธรรมะเขาไมสามารถปฏบตไดหรอแมแตสนใจตงใจฟงธรรมจงหนมาสอน

ธรรมะเขาไปในวถชวตเปดมหาวชชาลยพทธเศรษฐศาสตรหรอโรงเรยนชาวนา เพอใหเปนแหลงศกษา

อบรมความรแกชาวเกษตรกร ทกวนเสารตลอดระยะเวลา ๕ ป ไดรวมมอกบผวาราชการจงหวด

เชยงราย กรมสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม ภาครฐและภาคเอกชน โดยมหาวทยาลยแม

โจรวมกนรางหลกสตรขนมา เชญผเชยวชาญดานการเกษตรมาสอนอบรม และกจกรรมนไดรบการ

สนบสนนจากธนาคารกสกรไทยและหนวยงานเอกชนอนๆ เพอขยายความรวมมอใหครอบคลมกลม

เกษตรกรในภาคเหนอ ปจจบนมศนยการเรยนรในทตางๆแลวกวา ๗๐ ศนย๑๙

๓.๔.๑ แนวคดการทาเกษตร

แนวคดเรองการทาเกษตรของกลม พระมหาวฒชย วชรเมธมหลกแนวคดวา ปญหาท

ชาวบานเผชญอยเปนปญหาทพระสงฆตองเขาไปเกยวของเพอสอนธรรมะ ทกขทเกดจากการดาเนน

ชวตไมถกตองจะไดหมดไป เกษตรกรสวนใหญมหนสนจากอาชพเกษตรกรรม และการทาเกษตรใน

ปจจบนใชสารเคมมากทาใหเกดปญหาสงแวดลอมและสขภาพของเกษตรกร เรองปากทองกบธรรมะ

ตองอยดวยกน สอนธรรมะระดบชาวบานตองเปนธรรมะระดบเศรษฐกจธรรมะทกขอตองนามาใชได

กบทกเรองแมแตเรองเกษตรกไมมยกเวน ทามาหากนตองควบคกบทามาหาธรรม เมอทองไมอมธรรม

กไมอน พทธเศรษฐศาสตร คอหลกการทามาหากนตามรอยพทธธรรมของพระพทธเจา โดยนา

หลกธรรมมาเปนแกนของการกาหนดหลกสตรเพอสอนประยกตหลกทฤษฏพทธเศรษฐศาสตรเขากบ

การพฒนาสงคมไทย และแกไขวกฤตการณของมวลมนษยชาตโดยบรณาการพทธรรมเขากบศาสตร

รวมสมย จดการอบรมเชงปฏบตการ ผสมผสานกบการเขารวมคอรสภาวนาใหแกผสนใจทงชาวไทย

และชาวตางชาต ในสาขาวชาตางๆ ซงลวนเปนหวใจหลกของพระพทธศาสนา อนไดแก พทธศาสนา

กบการศกษา พทธศาสนากบสงแวดลอม พทธศาสนากบสนตภาพ พทธศาสนากบสขภาวะองครวม

และพทธศาสนากบพทธเศรษฐศาสตร จากทฤษฎ “พทธเกษตร” จงกลายเปนมหาวชชาลยพทธ

เศรษฐศาสตร๒๐

๓.๔.๒ หลกการทาเกษตร

๑๙ “หลกสตรโรงเรยนชาวนา”, แหลงทมา : สมภาษณ พระมหาวฒชย วชรเมธ ณ ไรเชญตะวน จงหวด

เชยงราย, [๑๔ มนาคม ๒๕๖๑], และสรปผลโรงเรยนชาวนามออาชพ ครงท ๑, หนา ๑๑. ๒๐ สมภาษณ พระมหาวฒชย วชรเมธ, เจาสานกไรเชญตะวน, ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑.

๗๕

หลกสตรของโรงเรยนชาวนาสอนเกยวกบเรองการทาเกษตรกรรม โดยมงไปทการฝก

ทกษะ(Learning by doing) ผถายทอดลวนเปนผเชยวชาญประสบความสาเรจในอาชพการเกษตร

โดยเฉพาะในการทานา ดงปราชญชาวบานสานมอนกวชาการ มบคคล ๔ กลม คอ

๑. พระสงฆ นาโดยพระมหาวฒชย วชรเมธ เนนสอนเกยวกบธรรมะ

๒. ปราชญชาวบานซงประสบความสาเรจและเปนชาวนามออาชพ

๓. อาจารยจากสถาบนการศกษาตางๆ ตลอดจนหนวยงานภาครฐและเอกชนท

เกยวของ เชน มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยแมโจ ธนาคารเพอ

การเกษตรและสหกรณการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร และเจาหนาทของ

จงหวดเชยงรายมาสนบสนน

๔. อาจารยพเศษ คอ เกษตรกรรนพทประสบความสาเรจจากวถเกษตรอนทรย

การตงโรงเรยนชาวนาไมไดสอนเรองการทานาเพยงอยางเดยว แตสอนเรองหลกการใชชวต

เชน หลกการบรหารทเรยกวาหวใจเศรษฐ นามาใชสอนชาวเกษตรกรใหตระหนกร คอ “ขยนหา

รกษาด มกลยาณมตร ใชชวตพอเพยง”

ขยนหา คอ การสอนทกษะวชาชพ โดยใชปราชญชาวบานทประสบความสาเรจจากากร

ประกอบอาชพกสกรรมมาชวยถายทอดองคความร

รกษาด คอ สอนทกษะในการใชเงน โดยจะจดหาเจาหนาทจากหนวยงานทเกยวของ เชน ธ.

ก.ส. มาสอนการทาบญชครวเรอน

มกลยาณมตร คอ นกเรยนทมาเรยนตองหางจากอบายมขโดยสนเชง มมาตรฐานทางธรรมสง

ถามาแลวมพฤตกรรมทเกยวของกบอบายมข คงตองใชคาวา “ผดจากนไมใชเรา”

ใชชวตพอเพยง คอ สอนเรองการรจกประมาณตน การอยในโลกของความเปนจรง รจกใช

เงนใชทอง๒๑

ความรบผดชอบตอสงคมเรมตนจากขาวเมลดเดยว เปนวลทสรางความรสกรบผดชอบตอ

สงคม ใหคณคาตอการทาอาชพเกษตรกรรมทตองรบผดชอบตอสงคมในฐานะผผลตอาหารอนเปน

ปจจยสาคญหนงในสของการดารงชพ

๓.๔.๓ วธการทาเกษตร

การทาเกษตรใหชาวบานมาเรยนรจากผเชยวชาญทมาถายทอด ในเรอง ๓ อยาง คอ

เศรษฐกจ ธรรมะ และพทธเศรษฐศาสตร ซงในเนอหาสาระ ม ๔ คอ พทธธรรม พทธเกษตร พทธ

๒๑ พระมหาวฒชย วชรเมธ, สรปผลโรงเรยนชาวนามออาชพ ครงท ๑, หนา ๑๓.

๗๖

เศรษฐศาสตร และพทธวฒนธรรม การทาเกษตรกรรมตองเรยนรจกอนทรย ๑๐ อยางเพอเปนพทธ

เกษตรอนทรยอยางสมบรณ คอ๒๒

๑. คนอนทรย (Organic people)

๒. เกษตรอนทรย (Organic Agricultures)

๓. ผลผลตอนทรย (Organic Products)

๔. อาหารอนทรย (Organic Food)

๕. สขภาพอนทรย (Organic Healthy)

๖. สงแวดลอมอนทรย (Organic Environments)

๗. ชมชนอนทรย (Organic Community)

๘. เศรษฐกจอนทรย (Organic Economics)

๙. ความสขอนทรย (Organic Happiness)

๑๐. ประเทศอนทรย (Organic Country)๒๓

๓.๔.๔ เปาหมายการทาเกษตร

การทาเกษตรอนทรยตามแบบของโรงเรยนชาวนา มงแกปญหาปากทองของประชาชน ดวย

การสอนใหเขาปฏบตธรรมโดยการเรยนรเขาใจในอาชพ ใหเปนสมมาอาชพ ในระหวางเรยนใหคนหา

ตวเอง คอแสวงหาความสข ในทนกคอเรยนรจกธรรมะ สนทรย ทานมหาวฒชย มองวาเกษตรกรไทย

ในอดตมความสขกบการทาเกษตรกรรมเมอผลผลตงอกงาม ความสาเรจนทาใหเกดความภาคภมใจด

ใจ เกดความสข แตงบทกลอนขบรองเพลง คอความสขทชวยเสรมเตมเตมใหแกชวต นกเรยนชาวนา

ตองเรยนรจกความสขทเปนศลปะ ดนตร เพอจะใหชวตงดงาม นอกจากนนยงวางเปาหมายของ

เกษตรกร มอย ๓ ระดบ เพออธบายคาวา “พอเพยง” หรอ อตตา ห อตตโน นาโถ ซงเปนคาสอน

ของพระพทธเจาใหชดเจนยงขน ความพอเพยงจากการไดพงพาตนเอง ม ๓ ระดบคอ

๑. อยรอด หมายถง ความสามารถทรจกทามาหากนเปน เอาตวรอดได เลยงตวเองได

๒. อยได หมายถง ระดบท สามารถลดรายจาย เพมรายได ยนดวยขาของตนเอง

๓. อยด หมายถง ระดบทเปนวทยากร เดนสายขยายความร กลายเปนครของแผนดน เอา

ตวรอดไดแลวกใหคนอนพงพาไดดวย เปนผนาของสงคม

๒๒ สมภาษณ พระมหาวฒชย วชรเมธ, เจาสานกไรเชญตะวน, ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑.

๒๓ “หลกการทาเกษตรอนทรย”, แหลงทมา : สมภาษณผจดการโรงเรยนชาวนา ณชชารย นธรรม ณ ไร

เชญตะวน อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย, [๑๔ มนาคม ๒๕๖๑].

๗๗

ภาพกจกรรมการเกษตรของกลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ของพระมหาวฒชย วชร

เมธ มผประสบผลสาเรจอยางมากทงในดานอาชพ และมชวตทด

แผนภาพท ๕ แสดงภาพกจกรรมการเกษตรโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ภาพกจกรรมโรงเรยนสอนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร เปนศนยการเรยนรดานการเกษตร สอน

เกษตรกรดวยหลกทฤษฎการเกษตร หลกเศรษฐศาสตร และหลกธรรมะ มการประยกตใชทงศาสตร

และศลป มดนตร สนทรยะ การนาลกทเรยนมาแทนลกนมตร เปนสญญะไวสาหรบอธบายแนวทาง

ของพทธเกษตรวา อาหารคอสงทมคณคาสาคญตอชวต สงคม เมลดขาวเพยงเมลดเดยวของชาวนา

เปนความรบผดชอบตอสงคม

๓.๕ สรป

สรป เกษตรเชงพทธของ ๔ สานก ทสอนชาวเกษตรกรใหนาไปใชพฒนาอาชพ เปน

สมมาอาชวะในทางพระพทธศาสนามใจความสาคญ ดงน

๑. เกษตรเชงพทธ ของสานกสนตอโศก หมายถง การทาเกษตรกรรมทผทาตองมหลกศล

อยางมนคง เปนเกษตรอนทรยไมเบยดเบยนทาลายสงแวดลอม ไมใชสารเคม ไม

๗๘

เบยดเบยนผอน เลยงตนเองได มเปาหมายทางธรรม แบงปนกนบรโภค(สาธารณโภค)ใน

สงคมเปนเกษตรทไมเหนแกตวไมเอาเปรยบผบรโภค เสนแบงคอความมเมตตากรณาตอ

เพอนมนษย

๒. เกษตรเชงพทธ สานกวดสวนแกวของพระราชธรรมนเทศ หมายถง การเกษตรทพงพา

ตนเอง ลดรายจายเพมรายไดแกปญหาความจนได และตองเปนเกษตรอนทรยเปนมตร

ตอสงแวดลอม แบงปนกนในสงคม

๓. เกษตรเชงพทธ ของกลมสจจะสะสมทรพย ของพระสบน ปณโต หมายถง การทา

เกษตรกรรมทใชหลกศลธรรมสจจะเขาบรหารองคกร สรางเครอขายของกลยาณมตรให

เขมแขงเกบออมทรพยชวยเหลอกนระหวางญาตมตร รจกการทาบญชรายรบรายจาย

ประเมนตนเอง ใชกระบวนการกลมแบบประชาธปไตยธรรมมาธปไตย รวมแรงรวมใจกน

บรหาร ในเชงปจเจกเนนหลกขยน ประหยด ซอสตย อดทน การเกษตรไมไดกาหนดวา

ตองเปนแบบอนทรยหรอแบบผสมผสาน ขอใหเลยงตนเองและครอบครวได ไมมหนสน

ถอวาใชได

๔. เกษตรเชงพทธ ของกลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ของพระมหาวฒชย วชรเมธ

เปนการใชการเกษตรเปนเงอนไขในการสอนธรรมะใหแกประชาชน เพอขจดทกขคอ

หนสน ความยากจน โดยมแนวคด กนอมธรรมจงอน มการศกษาอบรมอยางเปนระบบ

ทาวดใหเปนศนยการเรยนร ทดลอง ใชแนวหลกวชาการสมยใหมเขารวมผสมหลกพทธ

หลกศล หลกทฏฐธมมกตถประโยชน ภายใตหลกการพงพาตนเอง ๓ ระดบ อยรอด อย

ได อยด และขยายขอบเขตเกษตรเชงพทธบรณาการผลตผลผลตทางการเกษตรสราง

แบนดของตนหาตลาดวางขายจาหนายในระบบออนไลนเพอแกปญหาผลผลตราคา

ตกตา เสนแบงเกษตรเชงพทธจงเปนการพงพาตนเองได

บทท ๔

รปแบบเกษตรกรรมเชงพทธบรณาการ

ในบทน ผวจยจะไดบรณาการหลกการทางพทธศาสนาเขากบการทาเกษตรกรรม และ

ศาสตรสมยใหมเพอใหการเกษตรเปนการแกปญหาในทกมต ทงเชงปจเจกบคคล ในดานสงคม

สงแวดลอมและเศรษฐกจไปในตว หลกเกษตรเชงพทธสามารถเขาไปผสมผสานไดอยางลงตว โดย

ผวจยไดเขาไปศกษาขอมลเกบรวบรวมจากสานกใหญทใชหลกพทธเขาไปประยกตกบการเกษตร

จานวนทงสน ๔ กลม ตอไปจะเปนการบรณาการระหวางหลกเกษตรเชงพทธ กบหลกวชาการ

สมยใหมในหลกการ วธการ และเปาหมาย โดยสรปใน ๓ ประเดน คอ เชงอนรกษและพฒนา เชง

พงพาตนเองและเชงเขมแขงของชมชน

๔.๑ รปแบบเชงอนรกษและพฒนา

ในการทาเกษตรเชงพทธทกสานกมความสอดคลองเหมอนกนมองในแงของการอนรกษ

และพฒนา ขอแบงออกเปน ๔ อยาง ตามลาดบความสาคญมากไปหาสาคญนอย ดงน

๑.อนรกษสงแวดลอม 23 (Environment) การเกษตรเชงพทธใชหลกการทางศล ๕

เปนพนฐานในการประกอบสมมาอาชพ ในอดตกอนการปฏวตเขยวสภาพสงแวดลอมยงคงมคณภาพด

หลงการปฏวตเขยวมการใชสารเคมเขามาทาการเกษตรเพอเพงผลผลต กอใหเกดผลกระทบตอ

สงแวดลอมอยางมาก แมพชผลทางการเกษตรจะเตบโตอยางรวดเรวแตสตวทอาศยอยในนาพนดน

อากาศม มสารพษตกคาง ปลาและสงมชวตอนๆไมอาจอยในนาไดเปนแผลเนาตาย ดนมสภาพเปน

กรดดางกระดาง สารพษลอยไปในอากาศกลายเปนฝนตกลงมากมความเปนกรดดาง สภาพโดยทวไป

มลภาวะเปนพษ การใชหลกศลคอ ไมเบยดเบยนผอนสตวอนตามหลกกรรมทางพระพทธศาสนา คอ

หยดยงการสรางกรรม มเมตตากรณาตอสรรพชวต จงเปนการชวยรกษาสภาพสงแวดลอมใหคงสภาพ

ดเหมอนแตกอน เปน Green Environment สภาพแวดลอมทเปนมตร ตอสรรพชวต กลมพทธ

เกษตรของพระมหาวฒชย วชรเมธ อาจใชคาตางออกไปเปน Organic Environment (สงแวดลอม

อนทรย) เพอใหเกดชดความคดในการดแลสงแวดลอม

ในแงของการพฒนา เกษตรเชงพทธไดทาใหสงแวดลอมมคณคา นอกจากการใชประโยชน

เพอการเกษตรหลอเลยงชวตแลว ยงคานงถงความสาคญของสงแวดลอมทเปนตนทนของทกคนใน

สงคมรวมทงระบบนเวศน การใชสารเคมจะทาใหสภาพแวดลอมสญเสยไปใหเกดสงแวดลอมทเปนพษ

๘๐

ตอทงคนและสตว การใชปยอนทรยตางๆ กเพอทาใหสภาพ สงแวดลอม ดน นา อากาศ มความ

สะอาดบรสทธ ปจจบนพนททาเกษตรสามารถใชทากจการเชงทองเทยวและอนรกษไดดวย เกษตรกร

ปลกบานไวเปนทพกผอนใหบรการแกนกทองเทยวไปพกสดอากาศบรษท เปนธรกจโรงแรมทสามารถ

นามาจณเจอหารายไดเขาอกทาง

๒. วฒนธรรมไทยประเพณ (Culture and tradition) วฒนธรรมประเพณแบบไทย

ทมเกยวกบเกษตรกรรมแบบดงเดม คอการพงพาอาศยแบงปนอาหารกนในสงคมเดยวกน คนปลก

ขาวเอาขาวไปแลกพรกหรอเกลอไมตองซอขาย แมไมมเงนกสามารถมชวตอยได แตการเกษตรเชง

พานชยไดทาลายวฒนธรรมอนดงามทมมาชานานน การผลตทมงขายแสวงหากาไรตงอยบนพนฐาน

ความโลภสภาพสงคมเปลยนไป ทกอยางตองขายเปนเงนแลวนาเงนไปซอของจงทาใหเกษตรกรตอง

ทาการเกษตรมงขาย ในขณะทผลผลตทางเกษตรราคาตกตาจงทาใหเกดหนสนตามมา พระสงฆทสอน

ธรรมะเขาไปในการเกษตรไดสอนเรองทานโดยการแบงปนกนทาใหวฒนธรรมพงพาอาศยกนกลบมา

นอกจากนนประเพณดงเดมของไทยทอยคกบการเกษตรกรรมมความงดงาม เคารพตอขาว นา พช

พรรณธญญาหาร เสมอนมชวต ปฏบตดวยความยาเกรง สอนเรองการกตญโดยกอนทาเกษตรกจะม

พธไหวขอพรตอแมพระโพสกสงศกดสทธประจาพนททาเกษตรกรรม เมอตองการเกบเกยวกขอ

อนญาตและมการฉลองทาบญเมอเกบเกยวสาเรจทงหมดนเปนวฒนธรรมประเพณอนดงามทอยคกบ

การทาเกษตรกลบมาใหมจากการสอนธรรมะผานเกษตรของพระสงฆเพอใหทกคนไดใหคณคาตอ ผน

ดน นา ฝน อากาศ และพชพรรณทเพาะปลก สอนเรองบาปบญเมอทาเกษตรอนทรยไดผลตสงทม

คณคาไมเปนพษเปนภยตอผบรโภค กอใหเกดความเชอในเรองความดงาม สรางจตสานกตอสงคม

การพฒนาแนวคาสอนเกยวกบวฒนธรรมประเพณการทาเกษตรกรรมโดยการผกโยงเรองการทา

เกษตรกบวทยาการสมยใหมกลมเกษตรทง ๔ กลม ไดพฒนาสนคาทางเกษตรใหมอตตลกษณบงบอก

ถงวฒนธรรมอนดงามของตนเขาไปในหบหอบรรจภณฑอยางสวยงามเพอเพมมลคาใหแกสนคา เชน

กลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร สอนเรองการผลตแบรนดของตวเอง ใชลวดลาย ตวหนงสอ

แสดงถงความงดงามทางวฒนธรรม ทาใหเกดมลคาเพมของสนคาเปนตน

๓. ภมปญญาไทย (Thai Wisdom) ภมปญญาไทยทองถนทมอยกบการเกษตรแต

โบราณไดเลอนหายไป ในอดตชาวนาอยกบธรรมชาต สามารถสงเกต คาดการณสภาพดนฟาอากาศ

ฝนไดอยางแมนยา ทาใหการเพาะปลกไดผลผลต การศกษาดวยการสงเกตสภาพความเปนไปของ

กจกรรมเกษตรทาใหเกดความรทจะชวยใหไดผลผลตมาก การรวมกลมทาเกษตรกรรมเชงพทธได

แลกเปลยนเรยนรศกษาภมปญญาตางๆใหทกคนไดสบทอดและพฒนาตอยอดอนจะเปนการสะสม

องคความรในการเกษตรมากยงขน การพฒนาภมปญญาไทยเชน การผลตนาควนไมมาทายาไลแมลง

เหบหมด และปองกนเชอราอยางไดผล การนาหญาดอกขาวมาสกดทานาหมกฉดพนเพอใหพชผลดก

๘๑

หรอออกลกขามฤด นบวาพระสงฆไดเปนจดศนยกลางแหลงเรยนรดานเกษตร รกษาภมปญญาไทย

และพฒนาองคความรใหมประสทธภาพมากยงขน

๔. อาชพเกษตรกรรมของไทย (Thai farmers) ประเทศไทยสวนใหญกวา ๘๐

เปอรเซนต มอาชพเกษตรกรรม หลงการปฏบตเขยวการเกษตรเปลยนไปเปนการทาเกษตรแบบ

เชงเดยวและพานชย ทาใหเกษตรกรเปนหนสนจานวนมาก มแนวโนมทจะละทงอาชพเกษตรกรรมไป

ทางานในเมองใหญ ในขณะเดยวกนมกลมนายทนทงในประเทศและตางประเทศตางกวานซอทดน

จานวนมากเพอปลกพชผลทางเกษตรและสงขายทากาไรมหาศาล พระสงฆกลมทสอนเรอง

เกษตรกรรมเพอใหชาวเกษตรกรไมละทงอาชพเกษตรกรรมทมมาแตบรรพบรษใหคงอยได โดย

เลงเหนวาจดแขงของประเทศไทยคอมพนดนทอดมสมบรณเหมาะแกการเพาะปลก ไมวาจะปลกพช

ใดกเจรญเตบโตและใหผลผลตได สภาพพนดนและภมอากาศมความเหมาะสมกบการทาเกษตร หาก

ประชาชนละทงอาชพนไปทาอาชพอนกอาจไมมนคงเทากบอาชพเกษตรกรรม แตปญหากคอหนสนท

มลนพน ดงนนจงเกดกระบวนการสอนธรรมะเขาไปในอาชพเกษตรกรรมเพอใหผทาเกษตรม

คณลกษณะทด นอกจากนนการตงกลมขนมาเพอชวยเหลอพงพาแบงปนความรกนและกนประสบ

ผลดอยางมาก วดบางแหงจงกลายเปนพนททดลองเพาะปลกพชผลเกษตรตางๆ โดยใชทฤษฏเชงพทธ

และศาสตรสมยใหมเขามาใหการทาเกษตรเปนการพฒนาทงทางดานจตใจ และอาชพ สงคมไปในตว

แผนภาพท ๖ : รปแบบเกษตรในเชงอนรกษและพฒนา

การเกษตรทมงไปในดานอนรกษสงแวดลอม สอดคลองกบหลกพรหมวหาร เมตตากรณา ท

คานงถงคณคาชวตของสรรพสตวทอยในพนทเกษตรกรรม สอดคลองกบหลกไตรสกขา หลก

ดน

อากาศ

สงแวดลอม

สงมชวต

Green Environment

นา

วรยะ

๘๒

ศล ๕ หลกจฬศล มชฌมศล มหาศล ท ไม เบยดเบยนสตวเลกสตวนอย รวมถงหลก

สมมาอาชวะ ในมชฌมาปฏปทา มองในแงของการพฒนาทางดานกายและจต ผทาเกษตรเชง

พทธจะมสขภาวะทด เพราะไมใชสารเคมในการทาเกษตร ไดสงแวดลอมทดเปนประโยชนตอ

ชมชนสงคม

๔.๒ รปแบบเชงพงพาตนเอง

การบรณาการเกษตรเชงพทธในแงของการพงพาตนเอง โดยหลกการ วธการและเปาหมายแนวปฏบต

ของเกษตรเชงพทธทง ๔ สานกเนนในเรองการพงพาตนเองใหมากทสด เปนจดเรมตนและจดแขงท

สอนใหสมาชกรจกพงตนเอง การพงพาตนเองในทน มองในเรอง ๓ ประการ คอ

ประการแรก การพงพาปจจยสทผลตขนมา หรอกลมผลตขนมา ทงอาหาร เครองนงหม

และยารกษาโรค ลวนจาเปนในการดารงชพ หากพงตนเองไดมากเทาไหร ยอมเปนการลดรายจายท

จาเปนลงไดมากเทานน กรณกลมสนตอโศกเหนไดชดเจน มงผลตและใชสอยเฉพาะกลม แทบไม

จาเปนตองใชจายซอของปจจยจากภายนอกเลย โดยเฉพาะการกนมงสวรต กนแตผกเทานน ทาให

ปลกกนเอง สวนเครองนงหมกออกแบบตดเยบเองใสชดเหมอนกนไมมการแตงเตม ในขณะทกลมอน

ไมไดเขมขนมากเทาน แตแนวคาสอนในเรองการพงตนเองเปนประโยชนมากทาใหลดภาระคาใชจาย

ลง ในสวนสานกโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตรสอนการผลตสนคาปจจยสขนมาใหมคณภาพและ

ใชสอยเอง

ประการทสอง การพงพาปจจยการผลต ในการทาเกษตรอนทรย เกอบจะทกสานกมงให

สมาชกทาปยชวภาพ ปยอนทรยขนใชเอง รวมทงยาไลศตรพชสามารถเรยนรและผลตรวมกนแบงปน

กนไปใช ทาใหปจจยการผลตลดลง ผลทไดคอเกษตรอนทรย ทไมมตนทน งายตอการแบงปนแจกจาย

กนบรโภค ทาใหเกดความเออเฟอเผอแผกน

ประการทสาม การพงธรรม องคความรตางๆทมทงหลกธรรม ทฤษฏ หรอศาสตรตางๆ

การเกษตรทงแนวพทธผสมกบทฤษฏใหมเพอทาใหการเกษตรเปนอาชพทเปนทพง แกไขปญหาความ

ยากจน หนสน ปญหาสภาพสงแวดลอม เศรษฐกจ สงคม มงไปสความอยดกนดซงเปาหมายใน

ระดบโลกยะ การเกษตรทจะยงยนมงคงนนคอการเกษตรทนาพาผคนไปสความพนทกขเขาถงธรรม

ระดบสงท พทธเกษตรของพระพะยอม และของกลมสจจะสะสมทรพยมเพยงระดบโลกยะตอบสนอง

ความตองการเพยงแคการหมดพนจากความยากจน ไมไดสอนขามไปถงความหลดพน ในขณะทสานก

สนตอโศกและโรงเรยนชาวนาสอนไปถงระดบโลกตระ ใหไดเรยนรวปสสนาหรอความปลอยวางไมยด

มนถอมน ไมตกเปนทาสของกเลส เปนเกษตรแบบโลกตระ เปนมตใหมของการนาเอาคาสอนใน

หลกการทางพระพทธศาสนาทพระพทธเจาไดแสดงแกพราหมณภารทวาชะ ในกสภารทวาชสตร และ

แสดงแกพราหมณชาวนาคนหนงในพหธตสตร และพราหมณชาวนาคนหนงในธนยะสตร การสอน

๘๓

ธรรมะขนโลกตตระเขาไปในเกษตรเปนการยดหลกคาสอนชนสงในพระพทธศาสนาสอนในเรองการ

ทาเกษตรถอวาไดสรางคาสอนเรองเกษตรเชงพทธแนวใหมทยงยนอยางแทจรงใหกบประชาชน

แผนภาพท ๗ : รปแบบเกษตรเชงพทธสการพงพาตนเอง

หลกเกษตรทยดโยงกบหลกพทธธรรมคานงถงการไดปจจยสโดยถกตองตามหลกมชฌมาปฏปทา ไมม

การเบยดเบยนตนเองและผอนใหเดอดรอน เปนการเกษตรสขาว

๔.๓ รปแบบเชงเขมแขงของชมชน

ความเขมแขงของเกษตรเชงพทธไดสรางความเขมแขงใหใน ๓ ระดบ คอ ระดบปจเจก

บคคล ระดบองคกร และระดบชมชน ซงเปนเปาหมายในการใชเกษตรเชงพทธเขามาแกปญหา

เกษตรกร ดงมรายละเอยดดงตอไปน

๑. ปจเจกบคคลเขมแขง เกษตรเชงพทธสามารถแกปญหาบคคลได โดยสามารถจาแนก

ออกเปน ๔ ทาง คอ

(๑) หนสน คอทกขทมเกดจากการทาเกษตร ไมวาจะเปนปยเคม ยาฆาแมลง ยากาจด

วชพช สารเคมตางๆทใชในการเกษตรมราคาแพง เกษตรกรมกกยมมาใชกอนเปนการ

พงพาปจจยภายนอก เปนทางเสอมเมอใชการพงพาตนเองทาปยอนทรยขนใชเอง นา

ธรรมะ

ปจจยสปจจยการ

ผลต

ยดหลกพทธเกษตรกรรม

๘๔

หมกชวภาพใชเอง ทาใหรายจายซงเปนตนทนการผลตลดลงมาก การทาเกษตรกรรมเชง

พทธโดยใชหลกการนจงลดรายจายลงไป ในขณะทตองขยน ประหยดอดออมเปนการฝก

ในเรองขนตความอดทน กลมเกษตรสานกสนตอโศกมความสามารถผลตปยอนทรย

ชวภาพมาก นอกจากเปนจดเขมแขงทผลตใชไดเองแลว ยงสามารถจาหนายมรายได

มหาศาล กลมเกษตรสจจะสะสมทรพยกพบวาภายในระยะเวลา ๔ ป สามารถปลดหน

ใหกบสมาชกได ดงนน เกษตรกรรมเชงพทธจงสามารถลดหนสนได

(๒) มรายไดเพม เกษตรเชงพทธเปนหลกวธการทาเกษตรโดยมงการพงพาตนเองลด

รายจายในสวนทเปนความสนเปลองการการทาเกษตรกรรม และใชผสมกบหลกทฤษฏ

เกษตรแบบผสมผสานหรอเกษตรแนวใหม หรอหลกพทธเศรษฐศาสตร เพอใหม

ประสทธภาพในดานการบรหารจดการทรพยากร การเพมขนของรายไดมาจากสอง

สาเหตคอ การลดลงของตนทนจากการผลต และการมรายไดเพมมากกวาเดมจากการ

จาหนายผลผลตทางเกษตรทมคณภาพ กรณนสานกสนตอโศก และสานกโรงเรยน

ชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ผลผลตทางเกษตรแบบ Organic ปลอดสารพษ ทาใหเมอ

จาหนายมราคากวาผลผลตทใชสารเคมในการเพาะปลก ประกอบกบโรงเรยนชาวนา ม

การจดตงกลมองคกรแผนกหนงเพอหาตลาดเฉพาะ สรางแบรนดเนมของตนเอง ทาให

ผลตภณฑมความหลากหลาย และมราคาด อาจกลาวไดวา เปนการใชหลกปญญาเขามา

บรหารจดการเพอใหเกดมลคาเพมของผลตภณฑ

(๓)อาชพมนคง เมอรายจายลด มรายไดเพมเทากบเพมความมนคงใหกบอาชพ

เกษตรกรรม ในกลมทาเกษตรเชงพทธพบวา โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร สามารถ

แกปญหาไดอยางเปนระบบจรง เดมทคนหนมสาวเขาเมองหางานทาสงมาใหพอแมเดอน

ละสองสามพนไมพอคาใชจาย แตพอหนมาทาเกษตรเชงพทธลดตนทนการทาเกษตร ลด

รายจายลง ปลกพชแบบผสมผสานทาใหมรายไดเหลอเฟอมากกวา เงนรายไดของบตร

หลานทไปทางานในเมอง ทาใหชาวเกษตรกรเกดความเชอมนในเกษตรเชงพทธสามารถ

แกปญหาหนสน และเพมรายไดจรง

(๔) มความสข จากการ แบงปนผลผลตแกเพอนบาน ชมชน มความสขจากการใชสอย

ทรพยอยางภาคภมใจวา เงนทองทไดเกดจากนาพกนาแรงความขยนหมนเพยง อนเปน

สมมาอาชวะอาชพสจรตจนประสบความสาเรจ ความสขทเกดจากอาชพทสจรตจะ

กอใหเกดความสขอยางถาวร ไมมความวปฏสารเดอดเนอรอนใจในภายหลง ซงอาชพ

บางอาชพแมสรางความมงคงใหกจรงแตเปนอาชพททจรตเอารดเอาเปรยบเบยดเบยน

ผอนมาแมมความสขกเจอไปดวยความวตกกงวลใจ ไมใชความสขสมบรณ สวนผทา

๘๕

เกษตรเชงพทธแลวประสบความสาเรจมความสข ไมวาจะนกถงการทางาน หรอขณะ

ทางาน นกถง ผลผลต ความสาเรจ การใชสอย จตใจกจะเกดปตสขเบกบานใจ

๒. องคกรเขมแขง

ความเขมแขงขององคกรททาเกษตรเชงพทธผวจยจะใชทฤษฏ SWOT Analysis มาวเคราะห

ทง ๔ กลม เพอใหเหนความเขมแขง จดออน โอกาส อปสรรคขององคกรททาเกษตรเชงพทธวาแตละ

แหงมมากนอยแตกตางกนอยางไร

๑.กลมปฐมอโศก

ความเขมแขง มจดแขง (Strengths) : จดเดน หรอ ขอไดเปรยบ เปนผลมาจากปจจย

ภายใน เปนขอดทเกดจากสภาพแวดลอมภายใน (๑)ดานเทคโนโลย (Technology) มการใช

เทคโนโลยในการทาเกษตรปยชวภาพเปนโรงงาน (๒) ดานคน (Human) มทรพยากรบคคลจานวน

มาก มหลายสาขา คนททาเกษตรมความชานาญ มทกษะ มประสบการณ รวมทงมผนาทเกงม

วสยทศน อยางทานสมณะโพธรกษ สมณเสยงศล และทานจนทร (๓) ดานสภาพแวดลอม

(Environment) ทตงองคกร มสภาพแวดลอมทด มพนทแปลงทสามารถทาเกษตรกรรมไดมากพอ

เลยงดสมาชกในองคกรได แตไมมากพอทจะนาออกสตลาดในปรมาณทมากได (๔) โครงสรางการ

ทางาน (Structure) โครงสรางการทาเกษตรกรรมแบงงานกนเปนระบบในระดบทด ทาใหการเกษตร

มคณภาพไดผชานาญในการทางาน (๕) เงน (Economy) งบประมาณจากองคกรมมากพอทจะ

จดการเรองเกษตรกรรมไดอยางมหาศาลโดยประมาณการวาปละ ๕๐๐ ลาน (๖) จงหวะ (Timing)

จงหวะโอกาสทจะทาการเกษตร ผลตภณฑจาพวกปยอนทรยใหกบกลมเกษตรกรอนทสนใจมมาก (๗)

ระบบ (System) ระบบบรหารองคกรมคณภาพ ผานชวงเวลามามากกวา ๓๐ ปสามารถยนหยดอยได

ดวยระบบทด

จดออน (Weaknesses) : จดดอยหรอจดออน คอขอเสยเปรยบเปนผลมาจากปจจย

ภายใน เปนปญหาหรอขอบกพรองทเกดจากสภาพแวดลอมภายในตาง ๆ หากพจารณาดจากจดแขง

ทง ๗ ทผานมาพบวาสานกปฐมอโศก มจดออนอยอยางเดยว ไมมบคลากรใหม คนรนใหมเขามาสบ

สานงาน คงมแตคนแกอาย ๖๐-๗๐ ทงนนทเปนผนา ซงหากหมดยคคนรนบกเบกแลว อาจเปนไปได

วาสานกอาจคงอยไมได การทสานกอยไดเพราะศรทธาทมตอตวผนาเปนปจจยพนฐาน หากขาดผนา

กจกรรมการเกษตรเชงพทธอาจไมเหลออยกได ในดานเทคโนโลย การทาเกษตรสานกนเนนความพอ

อยพอเพยง สนคาผลตภณฑทางการเกษตรจงไมถกแปรรปไปเปนสนคามแบรนด มหบหอใหเหนนก

นอกจากวางขายเปนสนคาสด

โอกาส (Opportunities) : เกดจากปจจยภายนอก เปนผลจากการทสภาพแวดลอม

ภายนอกของสานก โอกาสในการทาเกษตรเชงพทธของสานกปฐมอโศกทจะแพรหลายขนอยกบสถาน

การการเมอง ทศนคตของสงคมทมองสานก จากการทเขาไปมสวนสนบสนนทางการเมองฝายเสอ

๘๖

เหลอง ทาใหมผลตอความรสกของเกษตรกรทเปนฝายเสอแดงซงอยตางจงหวดทงภาคอสานและ

ภาคเหนอ โอกาสทจะจาหนายปยอนทรยจากทางโรงงาน ซงนาจะเปนรายไดหลกไปสกลมเกษตรกร

อนๆ เปนไปไดยาก ในขณะเดยวกนสนคาอปโภคบรโภคทไดจากผลผลตทางเกษตรเชงพทธของทาง

สานกกไมเปนทแพรหลาย ไมมนวตกรรมใหมทนาสนใจเหมอนทาง สานกโรงเรยนชาวนา ไรเชญ

ตะวน ดวยปจจยทางการเมอง ทมผลตอทศนคตเปนลบและความตองการของตลาดตอผลตภณฑอย

ในวงจากด จงมโอกาสคอนขางนอยทจะกาวไปสการพฒนา

อปสรรค (Threats) : เกดจากปจจยภายนอก เปนขอจากดทเกดจากสภาพแวดลอม

ภายนอกทสงผลเสยตอสานก สนคาและผลตภณฑ เปนเรองความขดแยงทางการเมอง ทสานกนม

อดมคตทางการเมองและเขาไปมสวนรวมจนเกดความขดแยง สงผลตอกลมคนทชอบอกฝายซงอยใน

ภาคเกษตรกรรมจานวนมาก ไมยอมรบสนคา แตสามารถมาอบรมเอาความรในดานการเกษตรตางๆ

ไปพฒนาตอยอดได ซงทาใหเกดคแขงมากตามมา สนคามการลอกเลยบแบบ และไมมการสงวน

ลขสทธเปนสนคาเฉพาะ เปดใหสาธารณชนไดเรยนรจงกลายเปนอปสคขวางกนไมใหผลตภณฑทาง

เกษตรตางๆของสานกนเปนทแพรหลาย

๒. กลมวดสวนแกว

ความเขมแขง มจดแขง (Strengths) : จดเดน หรอ ขอไดเปรยบ เปนผลมาจากปจจย

ภายใน เปนขอดทเกดจากสภาพแวดลอมภายใน มความเขมแขงอยางยงในดานสภาพแวดลอม พนท

ทาเกษตรมทงในเมองหลวง และในตางจงหวดรอบนอกซงมดนและนาเหมาะสาหรบทาเกษตรกวา

๑,๙๐๐ ไรสามารถทาการเกษตรแบบแปลงใหญไดอยางมประสทธภาพ บคลากรมจานวนมากกวา

๑,๕๐๐ คน ในขณะทเปนผตกทกขไดยากไรโอกาสแมมบคคลกรมากแตคนทมประสทธภาพในการ

ทางานนอย มขดความสามารถนอยในดานการพฒนาการเกษตร นอกจากนนยงมเรองเงนทเปนจด

แขง สานกวดสวนแกวมรายไดกวาปละ ๑๐๐ ลาน สามารถนามาบรหารจดการได

จดออน (Weaknesses) : จดดอยหรอจดออน คอขอเสยเปรยบเปนผลมาจากปจจย

ภายใน เปนปญหาหรอขอบกพรองทเกดจากสภาพแวดลอมภายในตาง ๆ จดออนม ๔ ดาน คอ (๑)

ดานเทคโนโลย ไมมการนาเทคโนโลยการเกษตรมาใช ทงในการเพาะปลก การเกบผลผลตหรอแปรรป

ทาบรรจภณฑ ผลผลตทวางจาหนายมลกษณะเปนวตถดบทมขอจากดดานเวลา ไมสามรถเกบไวได

นาน เหมอนสานกโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ทาใหผลผลตมมลคานอย ตองผลตจานวนมาก

(๒)บคลากร โดยเฉพาะผนา วดสวนแกวมพระพะยอมเปนผนาบรหารงานเปน CEO ทมคณภาพ แต

วดสวนแกวไมมพระรปอนคงมแตพระพยอมหรอเพยงไมกรป หากหมดพระพะยอมโครงการตางๆ จะ

อยไมได ซงเปนจดออนในเรองผนา

โอกาส (Opportunities) : เกดจากปจจยภายนอก เปนผลจากการทสภาพแวดลอม

ภายนอกของสานกวดสวนแกว มโอกาสดานการเกษตรเชงพทธมากเพราะมพนทเพาะปลกผลไมชนด

๘๗

ตางๆ เกอบจะทกชนดซงพระพะยอม มความเขาใจดานการตลาดวางกลยทธปลกพชผลทางเกษตรได

อยางเหมาะสมเปนทตองการของตลาดและมตลาดเปนของตวเอง ทวดสวนแกวเปนใจกลางเมองทา

ใหเปนตลาดจาหนายผลผลตทางการเกษตรไดอยางเปนระบบ

อปสรรค (Threats) : เกดจากปจจยภายนอก เปนขอจากดทเกดจากสภาพแวดลอม

ภายนอกทสงผลเสยตอสานก วดสวนแกวเผชญปญหาททาใหเกอบถงความลมสลาย เพราะการเขาไป

เกยวของทางการเมอง การทพระพะยอมแสดงทศนะคตเอนเอยงไปทางฝายเสอแดง ทาใหเกดตอตาน

จากกลมคนเสอเหลองซงเปนชนชนกลางและชนชนสงในเมอง พบวากจนมนตหายไปจากปละ ๙๐๐

เหลอเพยง ๑๐๐ งาน รายไดสวนหนงมาจากกจนมนตทพระพะยอมไปเทศนและถอโอกาสนาสนคา

ไปจาหนายดวย เมอถงจดเสอมถงทสดพระพยอมสามารถฟนไดเพราะเกษตรกรรมททาอยมผลผลตท

นารายไดเขาสานก เชน ผลผลตทางเกษตรอนทรย ปยอนทรย นาหมกชวภาพ ปยดนมลไสเดอน ซง

อยางหลงนกาลงไดรบความนยมมากในกลมเกษตรกรหรอผปลกพชประดบตามบานเรอน และมราคา

ด จะเหนไดวาเมอเผชญปญหาอปสรรค สามารถผานวกฤตไปไดดวยเกษตรกรรมซงเปนการพงพา

ตนเองในระดบพนฐาน เปนตวอยางทยนยนไดวา อาชพเกษตรกรรมเปนอาชพทสามารถเลยงชพไดใน

ทกสถานการณ

๓. กลมสจจะสะสมทรพย

จดแขง (Strengths) เมอพจารณาองคกรเพอประเมนจดแขงขององคกรแลวพบวา กลม

สจจะสะสมทรพยมจดแขง ๓ ประการ คอ (๑) บคลากร ทมคณภาพ พระสบน ปณโตไดเปนผนากลม

ในการทากจกรรมมความเปนผนาสงและสามารถจดการกบปญหาตางๆโดยกระบวนการแบบกลม

หรอประชาธปไตยได และเปนทยอมรบของสมาชกในองคกรใหความเคารพศรทธา ในสวนสมาชกท

เขามารวมกลมกเปนเกษตรกรทวไปเขามาสระบบททานวางเอาไว สามารถฝกสอนการทาหนาทตางๆ

เชน การทาบญชรายรบรายจายสมาชก ทกคนมหนาทเปนจดแขงอยางหนงทกลมอนไมม (๒) เงนทน

เงนในกลมสจจะสะสมทรพยมมากกวาพนลาน และนบวนจะมากขนเรอยๆ การทมเงนมากทาใหการ

บรหารมประสทธภาพมาก จดเดนของกลมนคอการมเงนสะสมมวลรวมจานวนมากกวาทกกลม

นบเปนจดแขงทเดนเรองการออมเงน (๓) ระบบ ระบบบรหารจดการกลมสจจะสะสมทรพย มความ

เปนระเบยบเรยบรอยมาก ทาใหการดาเนนกจกรรมสามารถขยายไปในหลายจงหวดมแนวโนมทจะ

อยตอไปไดนาน

จดออน (Weaknesses) : จดดอยหรอจดออน คอขอเสยเปรยบเปนผลมาจากปจจย

ภายใน ไมมเทคโนโลย ไมมกระบวนการถายทอดเรยนรเทคโนโลยทใชในการเกษตรอยางเปนระบบ

ปลอยใหสมาชกขวนขวายหาเอง ดานบคคลากรมความแตกตางกนมากลวนมปญหาในอาชพอยแลว

เมอมารวมกนมากเขาหากขาดการจดการทดกจะขาดประสทธภาพ แตเมอใชระบบประชาธปไตย

๘๘

เสยงสวนมากในการประชมปรกษาหารอกยงพบทางออกดวยกระบวนการกลม ในระยะยาวหรอหลง

สนผนาอาจมปญหา

โอกาส (Opportunities) : เกดจากปจจยภายนอก เปนผลจากการทสภาพแวดลอม

ภายนอก กลมสจจะสะสมทรพยเปนกลมทรวมกนเพอนชวยกนเกบออมทรพย ในความหมายของการ

เกบออม พระอาจารยสบน ปณโต ไดอธบายวาคอ อารกขสมปทาแตมความหมายแตกตางไปจาก

ความหมายโดยทวไป การเกบออมไวหมายถงเกบรวมไวแลวทาใหเกดประโยชนตอสมาชกในองคกร

ขณะเดยวกน หากเกบแลวไมไดใชจะไมมประโยชนดงนนจงเนนฝากไวสงเคราะหสมาชกทมปญหาให

ไดกยมมาใชในอตราดอกเบยตามาก การอธบายความและใชแนวปฏบตโดยยดหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาโดยใสความหมายเพมเตมน กอใหเกดผลด พบวาผทมาเขากลมสวนมากตองการหยบ

ยมเงนจากสมาชกในอตราดอกเบยตาซงเปนภาพลกษณทดขององคกร เปนการชวยเหลอพงพาอาศย

กน ทาใหองคกรแผขยายตวไปไดเรอยๆ

อปสรรค (Threats) : เกดจากปจจยภายนอก เปนขอจากดทเกดจากสภาพแวดลอม

ภายนอกทสงผลเสยตอองคกร อปสรรคขององคกรจากปจจยภายนอกในการแขงขนกบคแขง เกดจาก

สถาบนทางการเงน คอธนาคาร ซงมนอยมาก

๔. โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

จดแขง (Strengths) ขององคกรม ๕ ดาน คอ (๑) ดานเทคโนโลย มการนาเทคโนโลย

สมยใหมมาเรยนรและใชในการเกษตรอยางเหมาะสม ทงการทาเกษตร การดแลรกษาการเกบเกยว

ผลผลต การแปรรปและการสรางแบนดเพอวางจาหนายไดรบการฝกอบรมเชงปฏบตการโดยเชญ

ผเชยวชาญดานตางๆมาใหความร ทาใหสมาชกเกดทกษะ เปนการใชหลกพทธคอปญญาเขามาผสม

กบการใชศาสตรสมยใหมในการบรหารจดการ (๒)ดานบคคล มผนาทมวสยทศน และสมาชก

เครอขายมเปนจานวนมาก มการรวมกลมศกษาเปนรนปจจบนม ๕ รน ขยายศนยเรยนรใหสมาชกทา

เกษตรเชงพทธอนทรยแลวเปดเปนศนยการเรยนรเครอขาย ๗๐ แหงทงในจงหวดและจงหวด

ใกลเคยง คอการใชหลกพทธคอสรางเครอขายกลยาณมตรขนเพอสรางความเขมแขงองคกร ผสมกบ

หลกการบรหารจดการสมยใหม แผขยายแนวคดออกไปตามพนทตางๆใหคนเหนเปนแบบอยางพทธ

เกษตรทประสบความสาเรจเปนการประชาสมพนธตวเองอยางเขาถงกลมคน (๓) ดานสภาพแวดลอม

โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ณ ศนยวปสสนาสากลไรเชญตะวน ต.หวยสก อ.เมอง จ.เชยงราย

มพนทตงโรงเรยน สภาพโดยรอบมความงดงาม กอสรางอยางลงตว อาคารสไตลพทธศาสนา

นกายเซนของญปน มภเขาแหลงนาตงอยโดยรอบ มความงดงามทางศลปะ เหมาะแกการเลาเรยน

ศกษาอบรมทงทางอาชพเกษตรกรรม และอบรมธรรมะ ทานมหาวฒชยไดนาเอาหลกแนวคดทางพทธ

เขามารวมในการออกแบบอาคาร จดวางตาแหนงตางๆ อยางลงตว แปลงสาหรบทาเกษตร จงนบวา

โดดเดนเปนจดแขงหนงใหกบสถานท ผมาเยอนหรอมาอบรมจะไดเกดความรสกทด (๔) ดาน

๘๙

โครงสรางการทางาน (Structure) มการจดวางตาแหนงงานบรหารชดเจนเปนระบบแบบสมยใหม

เนนการทางานเปนองคกรขบเคลอนเกษตรกรรมเชงพทธใหมประสทธภาพ มความรวมมอกบทางรฐ

มหาวทยาลย และภาคเอกชน คอยสนบสนนกจกรรม นบเปนองคกรทมโครงสรางเขมแขงมาก (๕)

เงน เปนปจจยทมความสาคญมากอยางหนง องคกรนมแหลงเงนสนบสนนจากสวนตางๆมากพอ แม

ในระยะแรกไมอาจหารายไดเองแตกยงไดรบการสนบสนนจากภาคสวนตางๆ ถอวามกลยาณมตรทด

(๖) ระบบการทางาน มระบบทนาเชอถอมประสทธภาพ ภายในระยะเวลา ๕ ปสามารถปรบปรง

เปลยนแปลงตนเองมาถงจดทประสบความสาเรจในระดบแถวหนาดานทาเกษตรกรรมเชงพทธได

จดออน (Weaknesses) : จดออน สมาชกเปนกลมคนรนใหมซงกาลงเกดเปนกระแสคน

มชอเสยงดาราหนไปทาเกษตร อาจไดรบความนยมแตการเกษตรจะอยรอดได ตองสามารถเลยง

ตนเองไดซงจะแตกตางจากงานดานเกษตรกรรมของทง ๓ สานกทเจาสานกคอนขางมประสบการณ

และอทศทงชวตทาเกษตรหรอเผยแผทางดานน สงสมประสบการณจาการทางานมากวา ๓๐ ปจงทา

ใหสมาชกเชอศรทธาตอแนวคด หลกการ วธการอยางเตมใจ ในขณะททานมหาวฒชย อาจไมเขาใจ

ปญหาของการทาเกษตรอยางเพยงพอทาใหอาจดาเนนนโยบายผดพลาดหลงทาง ซงจะทาใหสมาชก

เกดความเสอศรทธา ซงตองแกโดยใชหลกศล เมตตากรณา อตถจรยา สมานตตตา เขามาเสรมจะชวย

ใหความผนาทมคณธรรมเดนชดขน

โอกาส (Opportunities) : เกดจากปจจยภายนอก เปนผลจากการทสภาพแวดลอม

ภายนอก นบเปนโอกาสของทางโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ในภาวะทเศรษฐกจถดถอย ผคน

หนมาพงตนเองมากขนดวยการเกษตรทางเลอก เกษตรอนทรย ทงแนวคดทฤษฏ หลกสตรทเปดสอน

ทาใหคนอยากเขามาเรยน การเผยแผในทางสอออนไลนทงเฟชบค ยทป ทาใหเกดการรบรจากสงคม

ตนตวกบปรากฏการณนกเรยนชาวนาทประสบความสาเรจอยางมาก มโอกาสทงการไดเครอขาย

นกเรยนเพมขน และจาหนายผลตผลทางการเกษตรในวงกวาง จงนบวามโอกาสกวาทกกลม

อปสรรค (Threats) : เกดจากปจจยภายนอกทสงผลตอองคกรโรงเรยนชาวนาพทธ

เศรษฐศาสตร โดยทศนคตของผคนในสงคมใหญยงเหนวาเกษตรกรรมเปนอาชพทลาบากตองใชความ

ขยนหมนเพยรอยางมากแลกมาดวยรายไดพอเลยงตวเองและครอบครว ซงคนในยคใหมทเปนบรโภค

นยมมกจะไมสนใจอาชพเกษตรกรรม ทาอยางไรจะใหคนรนใหมหนมาสนใจทาเกษตรมากขน อาจจะ

วางกลยทธใหเกษตรเปนทางเลอกสาหรบคนรนใหม เปนอาชพเสรมทพอสรางรายไดหรอจดแขงพง

ตวเองเลยงตนเองไดกอน แลวคอยพฒนาไปสอยางอนตอไป

๓. ความเขมแขงระดบชมชน

หลกเกษตรเชงพทธสรางความเขมแขงใหกบชมชนโดยนามาบรณาการ หลกการ วธการ และ

เปาหมายเขาไปมสวนเปลยนแปลงวธคด เขาไปเปลยนทศนคต คานยม ในดานอาชพทาใหเกด

กระบวนการพฒนาตนเองจากกระบวนการกลมทรวมตวกนเปนกลยาณมตรทางธรรม สงเคราะห

๙๐

แบงปนกนในเครอญาตและชมชน ทาใหเกดความสขความเจรญตามมา พอสรปการบรณาการ

ออกเปน ๓ ประการไดดงน

ประการแรก การสรางหลกธรรมประจาใจ ในการเกษตรเชงพทธไดนาหลกการคดเขามา

ใชในการเกษตรใหผทาเกษตรไดเขาใจถงความสาคญของอาชพเกษตรกรรม มความสาคญตอเพอน

มนษยในฐานะผใหชวต หลอเลยงสรรพชวตในสงคม ดงคากลาวทวา “ความรบผดชอบตอสงคม

เรมตนทเมลดขาวเพยงเมลดเดยว” หรอคาทวา “ขาวทปลอดสารพษแตละเมลดนน คอหลกประกน

สขภาพทปลอดภยของผบรโภค ทงสงคมการรบผดชอบตอสงคมจงเรมตนไดแมจากคนเลกๆ อยาง

ชาวนา...เราไมจาเปนตองมตาแหนงใหญโต กรบผดชอบตอสงคมตอประเทศของเราได ขอเพยงแตเรา

ดแลขาวแตละเมลดในมอของตวเองใหเปนขาวปลอดสารพษกพอแลว” เปนการนาหลกแนวคดทาง

พทธเขามาสอนชาวบานใหตระหนกรถงคณคาชวตมนษยทผทาเกษตรกรรมควรมสวนรบผดชอบ การ

ใหสตและใหเกดเมตตากรณาในการทาเกตษรเปนการสรางหลกธรรมประจาใจ นอกจากนนยงม

หลกทฏฐธมมกตถประโยชนมงสอนใหรจกสรางความเขมแขงใหตนเองและชมชนดวยการขยนหา

รกษาด มกลยาณมตร ใชชวตสมดลเปนแนวทางสอนการดาเนนชวตพอเพยง เพอจะไดไมเสยง การใช

หลกฆราวาสธรรม ๔ สงคหวตถ ๔ ชวยใหชมชนเกดความเออเฟอเผอแผกนสรางความรกความ

สามคคในชมชน และการสอนในเรองสมมาอาชวะเปนคาสอนทมงใหคนประกอบแตอาชพทสจรตไม

เบยดเบยนกน เมอองคกรเขมแขงมคณธรรม ชมชนกจะเขมแขงตาม ประเทศชาตเจรญกาวหนา

ประการทสอง การสรางอาชพใหมนคง ดวยการทาเกษตรเชงพทธเปนการเกษตรแบบ

Green Agriculture ซงเปนมตรตอสงแวดลอม กระบวนการทาเกษตรทกอยางตองใชหลกศลธรรม

เขามาชวย คานงถงสรรพชวตลวนรกสขเกลยดทกข ผทาเกษตรกไมควรทาลายสงแวดลอมใหเสย

สภาพไปไมวา ดน นา อากาศ ใชหลกศลเขามากากบเพอใหการเกษตรเปนมตรตอสงแวดลอม ในกา

ระบวนการผลตคานงถงตนทนทใชตองไมมรายจายมากใชหลกการสนโดษเขามาจดการ ลดรายจาย

โดยพงตนเองไมใชปยเคม สารเคม แตใชปยอนทรยทไดจากมลสตวเลยง หรอทาขน ในการเกบเกยว

ผลผลตและบรโภคยดหลกแบงปนทาน จาคะเสยสละ ไมมงไปเรองการพานชยสรางความสขใหกบ

ชมชนไดมอาหารเพยงพอแกความตองการ เมออาชพมนคงการวางแผนรจกใชจายแตพอเหมาะสม

หนสนกลดลงดงจะเหนไดจากกลมททาเกษตรอนทรยเชงพทธมการบรหารจดการการเรยนรการทานา

แบบไมใชสารเคม และการดารงชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง เรยนรทงทฤษฎและการปฏบตทาให

เหนชดเจน ผลผลตไดเทาเดมแตลดตนทนไดเกนกวารอยละ ๕๐ ปจจบนลงทนทานาไรละ ๓๐,๐๐๐

บาททานาปละ ๒ ครง จาหนายขาวไดครงละ ๒๐๐,๐๐๐ บาท จากทมหนสนอย ๓๐๐,๐๐๐ บาท

สามารถชาระหนได เปนการสรางความเขมแขงใหกบชาวเกษตรกรทมปญหาหนสนไดอยางเปน

รปธรรม

๙๑

ประการทสาม ดานเปาหมาย การเรยนรเกษตรเชงพทธโดยใชหลกการเกษตรผสมหลก

แนวคดหลกธรรมเขาไปไวในทกสวนของการเกษตรทาให ประชาชนไดเรยนรเขาใจหลกการทางธรรม

โดยการลงมอปฏบต และพฒนาตนเองไป การไดเรยนรหลกธรรมไปดวยชวยใหเกดทศนคตใหมทาง

ธรรม คอเปาหมายทางธรรมเกดขน แตเดมการเกษตรมงใหเกดผลผลตรายไดมาเลยงตนเองและ

ครอบครวซงตกอยภายใตของกเลสความโลภจงทาเกษตรแบบใชเคมสารพษเพยงเพอใหไดผลผลต

มาก ทงตนทนการผลตกมากปญหาสขภาพและราคาสนคาตกตาทาใหทายทสดการเกษตรทไมม

ธรรมะกากบ พลาดเปาหมายและไดกอใหเกดความทกขคอหนสน สขภาพ สงแวดลอมตามมา กลม

สอนพทธเกษตรทง ๔ กลม ไมวาจะเปนปฐมอโศก วดสวนแกว สจจะสะสมทรพย และโรงเรยน

ชาวนาพทธเกษตร ลวนมจดหมายทางธรรมในหลากหลายระดบ เชน ระดบเศรษฐกจสงคม การได

ผลผลตมาแลวแบงปนกนเปนทาน เออเฟอตอกน เปนความสขสงคมอยางหนงทมสขรวมกน การม

อาชพทมนคงขายผลผลตเกษตรทมตนทนนอยแตไดกาไรมากทาใหเกดความเขมแขงครอบครวมงคง

สามารถใชสอยเงนทองอยางมความสข และเปาหมายระหวางทางอกอนทโรงเรยนชาวนาสอน คอ

สนทรยะทเปนดนตรและศลปะ ททกคนตองเขาใจทาใหเกดความสขเมอไดเหนผลผลตขาวกลางอก

งาม หรอสมบรณการแสดงออกทางดนตรหรอศลปะชวยใหพบกบความสขไดอยางลกซง และ

เปาหมายสดทายคอการเขาถงธรรมะชนสง เมออาชพบรสทธ เกษตรเชงพทธไมไดเบยดเบยนใครผ

เปนเกษตรกรกจะพบกบความสงบสขทางใจ ความอมอกอมใจ ปตยนด ความสขเหลานมพนฐานมา

จากศลธรรมจงทาใหจตเขาถงสมาธหรอเกดวปสสนา เหนความจรงของสจธรรมไดงายกวาคนทไมม

สมมาอาชวะ ดงนนทงหมดทกลาวมานเปนเปาหมายของเกษตรเชงพทธทนาความสขรมเยนมาส

ตนเอง องคกร และชมชน

ตอไปจะไดนาเสนอรปแบบชดคาสอนพทธเกษตรทแตละสานกม และภาพรปแบบการใช

หลกเกษตรเชงพทธเปนมรรควถในการแกปญหาทกข ซงผวจยไดสรปรวมปญหาของเกษตรกร คอ

ความทกขใน ๓ ระดบ ทเกดจากอกศลกรรมเกาและอวชชา ไดแก ระดบทหนง ความยากจน หนสน

ระดบทสองความมทรพยแตไมพอใช ระดบทสามไมมความสขเพราะมมากแตไมรจกพอ ทงสามระดบ

นสามารถเปลยนแปลงดวยพทธเกษตรทสรางอปนสยใหมใหเกดม ความขยนหมนเพยร อดทน มศล

คบกลยาณมตร ดแลสมาชกในสงคม จะพบทางออกความดบทกข มความสข เขมแขง จงบรณาการ

พทธเกษตรออกรปแบบพทธเกษตรแบบใหม ซงเปนองคกรกลยาณมตรของชาวพทธทใชการเกษตร

เปนเครองมอในการพฒนาคนโดยพระสงฆเปนผนา

๔.๔ รปแบบเกษตรเชงพทธบรณาการ

การนาหลกธรรมไปสอนประชาชนในการทาเกษตรโดยประยกตหลกการเกษตรแบบ

ตางๆ ทงหลกเกษตรพอเพยง หลกเกษตรอนทรย เกษตรสมยใหม โดยการทาเกษตรเชงพทธน มงเนน

การพฒนาจตใจของเกษตรกรเพราะเชอวา ตนเหตของความทกขทงมวลนนลวนมาจากจตใจท

๙๒

ปราศจากธรรม การสอนธรรมะหมวดตางๆโดยใชการเกษตรเปนเครองมอ กอใหไดผล ๒ ประการคอ

การเกษตรทมประสทธภาพ และความสขทเกดจากการพฒนาคนเพอเขาหาธรรม รปแบบแนวคาสอน

ของแตละสานกพอจะถอดขอความออกมาไดดงน

แผนภาพตารางท ๘ แสดงชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของสนตอโศก

ทาน คบมตร ศล วรยะ ธรรมะ

แบงปนกนบรโภค เวนจากคบคนชว รกษาศล ๘ ขยน ประหยด ไมโลภ

เออเฟอเผอแผกน คบแตคนดมศลธรรม มระเบยบวนย ซอสตยอดทน ไมโกรธ

ทาพออยพอกน นาพาชวตเจรญ ละเวนอบายมข ไมหลง

เมตตาตอเพอนมนษย ละกเลส

แผนภาพตารางท ๙ แสดงชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของสานกสวนแกว

ทาน คบมตร ศล วรยะ ธรรมะ

-เกษตรแบงกนกน

-รวกนได

-การเกษตรใน

อดตมไวแบงกน

กน แตปจจบนมไว

ขายจงตกอย

ภายใตความโลภ

-ไมคบคนชว

-ใหเหลาเทากบ

แชง ใหขาดสต

-ซอกนไมหมด

คตกนไมนาน

-ซอกนไดยาว

เหมอนบวบ

ถาขโกงสน

เหมอนนาเตา

ทาเกษตรตองไม

เบยดเบยนสตว

และธรรมชาต

ไมใชสารเคมยา

ฆาแมลง

ขยนใหเหงอออก

ทางขมขน ดกวา

ขเกยจแลว

ยากจนจนนาลน

ออกทางตา

จาคะ

เมตตา กรณา

อทธบาท, ขนต

หรโอตตปปะ

-สอนไมใหทจรต

ตอตวเองตอหนาท

ประเทศชาต

แผนภาพตารางท ๑๐ ชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของกลมสจจะสะสมทรพย

ทาน คบมตร ศล วรยะ ธรรมะ

เลยงดครอบครว ไมคบคนชว มศล ๕ ขยนทามาหากน ขยน ประหยด

แบงปนกนในสงคม ไมเสพอบายมข มสจจะ ซอสตย อดทน

ออมไวเผอญาตมตร มวนยกลม

๙๓

แผนภาพตารางท ๑๑ แสดงชดคาสอนพทธเกษตรสอธรรมของพระมหาวฒชย วชรเมธ

ทาน คบมตร คณคา ศล ศลปะ ธรรม

-เมอทองอม

ธรรมจงอน

-แบงปนกน

ขยนหา

รกษาด

มกลยาณมตร

ใชชวตสมดลย

ขาวเมลด

เดยวเปน

ความ

รบผดชอบ

ตอเพอน

ความมนคง

ทางอาหาร

สาคญกวา

ความมนคง

ทางทหาร

-สอนดนตร

ศลปะใหคน

พบความสข

พทธเกษตร

อนทรย

พอเพยง

ไมตกอย

ภายใตกเลส

-โลกทงผอง

พนองกน

เอาใจเขามาใส

ใจเรา

ฆาเวลาบาป

กวาฆาคน

อยาเอายาพษ

(อาหารทม

สารพษ)ให

ผอน

-เงนอยในนา

คาอยในดน

เมตตากรณา

ความเพยร

สมมาอาชวะ

จากชดคาสอนเรองการทาเกษตรกรรมทสานกทง ๔ สอน สอดคลองกบหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนา หลกทาน ศล เมตตากรณา อทธบาท สมมาอาชวะ เปนการนาคาสอนทมอยมาใชใน

การเกษตรเพอใหเกษตรกรไดตระหนกรถงหนาท ความรบผดชอบ ในการทาเกษตร โดยใชธรรมะเขา

ไปเปนหลกยด การเกษตรททาชวยพฒนาจตใจใหสงขน และมเปาหมายชวตทดงาม ตอไปจะได

ประยกตหลกเกษตรแนวใหมทใหความสาคญกบการพฒนาจตใจดานธรรมะมากกวาการพฒนาใน

ดานอน

๙๔

แผนภาพท ๑๒ : รปแบบเกษตรเชงพทธบรณาการ

การบรณาการเกษตรเชงพทธเขาไปแกปญหาชาวบาน สามารถใชหลกธรรม (๑)หลกการ

พงตนเอง (สนโดษ,ประหยด) (๒)ไมเบยดเบยน (ศล ๕) (๓)แบงปนกนในชมชน (สาธารณโภค) (๔)

พรหมวหาร (มคณธรรมในใจ) (๕) สปปรสธรรม ๗ เขาไปแกปญหา ๓ ระดบ คอความทกขจากหนสน

ความมไมพอใช และความไมมความสข เมอเกษตรกรทาเกษตรกรรมตามแนวคาสอนทเรยกวาพทธ

เกษตรแลว จะพบกบทางออก หมดหนสน มความสข ตนร และสงคมดงาม การเกษตรเชงพทธ คอ

การคนพบตวเอง ใหมความสข

เกษตรอนทรย

พทธเศรษฐศาสตร

พทธวธการสอน

ดนตรศลปะ

ทานา ทาสวน ทาไร

สงคมดงาม

เขมแขง

๑)หลกการพงตนเอง (สนโดษ,ประหยด)

๒)ไมเบยดเบยน (ศล ๕)

๓)แบงปนกนในชมชน (สาธารณโภค)

๔)พรหมวหาร (มคณธรรมในใจ)

๕) สปปรสธรรม ๗

ความสขทางโลก

และความสขทาง

ธรรม

๑)ความยากจนหนสน

๒)ไมพอใช

๓)ไมมความสข(มไมพอ)

สมทย

อบายมขสงเสพตด

ความเกยจคราน

ขาดกลยาณมตร

อวชชาไมร

ทกข ๓ ระดบ นโรธ

พทธเกษตร/มรรค

พทธบตร

มสตตนร

บทท ๕

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

ปจฉมบทในงานวจยเรอง “รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมตามแนวพทธเกษตร

บรณาการ” ผวจยเสนอเนอหาโดยแยกเปน ๒ หมวด คอ ๑) สรปผลการวจย และ ๒) ขอเสนอแนะ

ดงตอไปน

๕.๑ สรปผลการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพแบบผสมผสาน ประกอบดวยการวจยภาค

เอกสาร และการวจยภาคสนาม โดยมวตถประสงค ๓ ประการ คอ (๑) เพอศกษาแนวคดเกยวกบ

เกษตรกรรมเชงพทธและวทยาการสมยใหม (๒)เพอศกษารปแบบการเกษตรกรรมในสงคมไทย

ปจจบน (๓)เพอนาเสนอรปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมเชงพทธเกษตรบรณาการ ผวจย

ทาการศกษาโดยอาศยขอมล ดานเอกสารในพระไตรปฎก คมภรอรรถกถาฏกา หนงสอ เอกสาร

รวมทงงานวจยท เกยวของตางๆ ทงเกยวกบพทธศาสตร เศรษฐศาสตร และศาสตรทางดานการ

บรหาร รวมกบการสมภาษณเชงลก พระสงฆทสอนเกยวกบเกษตรกรรมเชงพทธ ๔ กลม คอ สนต

อโศก วดสวนแกว กลมสจจะสะสมทรพย และโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร รวมทงเกษตรกรท

รบแนวปฏบตจากกลมสานกทง ๔ เหลานจานวน ๑๐ คน การวเคราะหขอมลใชการ วเคราะหเชง

เนอหาแลวนามาบรณาการสงเคราะห เปนองคความรใหม สรปผลการวจยเรยงตามลาดบ

วตถประสงค ไดดงน

๕.๑.๑ แนวคดเกษตรกรรมเชงพทธและวทยาการสมยใหม

จาการศกษา แนวคดเกษตรกรรมเชงพทธและวทยาการสมยใหม พบวา

“แนวคดเกษตรกรรมเชงพทธ” เปนคาศพทวชาการสมยใหมทถกใชเพออธบายความหมาย

การทาเกษตรโดยใชหลกการ แนวคดทางพระพทธศาสนา ซงในสมยพทธกาลไมมการเกษตรเชงพทธ

การทาเกษตรมมากอนครงพทธกาลและมความสาคญอยางมาก มาจากคาวา กส – กมม แปลวาการ

ไถนา โดยใจความหมายถงการเพาะปลกพช ไดแก การทานา การทาไร เปนตน ในอนเดยมระบบ

๙๖

วรรณะ แบงชนชนออกตามหนาทการงาน กสกรรมจงเปนการงานของชนชนสง วรรณะกษตรยและ

พราหมณ กมอาชพทานา อาชพเกษตรกรรมจงเปนอาชพพนฐานทสจรตซงสงคมยอมรบ เมอ

พระพทธเจาเสดจไปเทศนาสอนประชาชนกมกจะอธบายธรรมะมความหมายลกซงโดยเปรยบเทยบ

กบการทานา ทาใหผฟงสามารถเขาใจไดชด เชน เขตตสตร กสภารทวาชสตร ธนยสตร พหธตสตร

เสดจไปสนทนากบชาวนาสอนชาวนา ในลกษณะอปมาเปรยบเทยบใหเขาใจธรรมจนไดบรรลธรรม

ดงนนพระพทธองคทรงใชการทานาเปนเครองมออธบายธรรมเพอโปรดชาวเกษตรกรซงเปนชนสวน

ใหญใหเขาถงธรรมได หลกธรรมตาง ๆ ถกสอดแทรกไวในเนอหาซงเปนการสอนทมประสทธภาพ

เพราะพดจากสงทเขาเขาใจไดงายกวา

แนวคดเกษตรกรรมเชงพทธ จงหมายถง การนาเอาหลกธรรม หลกแนวคดตาง ๆ ทงในเรอง

เกษตรโดยตรงทพระพทธเจาตรสสอน และทไมเกยวกบเกษตรโดยตรงแตมเนอหาสาระทควรนามา

ประยกตเขากบการทาเกษตรเพอใหเกดเปนการเกษตรทดงาม เชน หลกศลนามาใชในเรองการไม

เบยดเบยน หลกความสนโดษนามาใชในเรองความพออยพอเพยงไมตกเปนทาสของกเลส หลกความ

ขยน ประหยด ซอสตยอดทน นามาสรางความเขมแขงทศนคตทดตอการทางาน หลกทฏฐธมมกตถ

ประโยชนนามาเปนกรอบในการทาเกษตรกรรมและดาเนนชวต หลกพรหมวหารนามาใชเพอปรบ

ทศนคตในการทาเกษตรแบบอนทรยใหมจตเออเฟอเผอแผตอผบรโภคและรกษาสภาพแวดลอม

ธรรมชาต หลกสมมาอาชวะนามาเปนกรอบการทาอาชพใหสจรตมคณคา หลกอทธบาทสงเสรมให

เกษตรกรเกดพลงความขยนมมานะ หลกไตรสกขานามาเปนกรอบในการดาเนนทาอาชพใหไปสความ

พนทกข

แนวคดเกษตรตามหลกวทยาการสมยใหม เปนหลกเกษตรทฤษฎใหมทมใชอยในปจจบน

เปนการทาเกษตรมงใหผลผลตมาก เพอการพานชย ซงเมอนามาเปนขอมลเปรยบเทยบกบเกษตรเชง

พทธแลว การทาเกษตรตามวทยาการสมยใหมกอใหเกดผลเสยใหกบเกษตรกร เศรษฐกจ สงคม

สงแวดลอมมากกวา เพราะมงใหไดผลผลตในขณะท เกษตรกรมปญหาหนสนจนละทงอาชพ

เกษตรกรรมไปทาอาชพอยางอนแทน

๕.๑.๒ รปแบบการเกษตรกรรมในสงคมไทยปจจบน

จากการศกษา “รปแบบการเกษตรกรรมในสงคมไทยปจจบน” พบวา

รปแบบการทาการทาเกษตรในสงคมไทยทเปนกลมเปาหมายม ๔ กลม คอ กลมสนตอโศก

กลมวดสวนแกว กลมสจจะสะสมทรพย และกลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ทง ๔ กลมนทา

๙๗

เกษตรเชงพทธ หรอพทธเกษตร มบางอยางเหมอนกน และบางอยางแตกตางกน ดงจะสรปเปนสานก

ดงน

กลมสนตอโศก ใชหลกเกษตรเชงพทธ โดยมหลกการทาเกษตรอนทรย เพอการบรโภคใน

ชมชน กลมเกษตรกรเปนนกบวช สมณะ หรอฆราวาสทมงทางปฏบตธรรม ดาเนนชวตตามหลกศล

อยางเครงครด ไมฉนเนอสตว แตทาเกษตรกรรมเพอเลยงตว ซงเปนหลกพอเพยง ผลตผลทางเกษตร

ทงปยอนทรยและผลตผลอนๆ คดคนทดลองและพฒนาจนไดผล เปนผนาการทาเกษตรอนทรยมา

กอนทกสานก ใหบรการอบรมเชงปฏบตการแกผสนใจ มระบบสงคมแบบคอมมนสมาชกไม

ครอบครองทรพยสนสวนตว มงเพอสวนรวม จดแขง มผนาทเปนจดรวมศรทธา มสาขาอยหลายแหง

สมาชกมความประพฤตดงาม เสยสละ คณธรรมสง มพนททาเกษตรพอเลยงตวได เปนผนาดานวทยา

การเกษตรอนทรย มเงนงบประมาณมหาศาล จดออน ไมมคนรนใหมเขารวม มแตกลมผสงอาย ไมม

แนวคดใหมๆ มพนททาเกษตรนอยเมอเทยบกบกลมอน ปญหาอปสรรค มความนยมทางการเมอง

เคลอนไหวทางการเมอง ทาใหประชาชนอกฝายไมเหนดวยเกดอคต สงผลตอผลตภณฑการเกษตร

จากสานกน พทธเกษตร หรอ เกษตรเชงพทธ ในความหมายของกลมสนตอโศก คอเกษตรทตงอยบน

พนฐานทางศลธรรมไมเบยดเบยน และแบงปนกนบรโภค แนวคาสอน เกษตรแบบอรยะ

กลมวดสวนแกว ใชหลกเกษตรเชงพทธ โดยหลกการทาเกษตรอนทรย บางสวนจาหนาย

บางสวนเพอเลยงดสมาชกองคกรซงมจานวนถง ๑,๕๐๐ คน ใน ๘ สาขากระจายตวอยในหวเมอง

ใหญ สมาชกลวนเปนคนไรโอกาส ตกงาน เปนการเกษตรเพอการสงเคราะห และมการแบงหนาทการ

ทาเกษตรอยางเปนระบบ กลมหนงทาปยชวภาพ ปยอนทรย ปยไสเดอน บางกลมทาหนาทเพาะพนธ

พช บางกลมดแลผลผลต บางกลมทาหนาทการตลาด บางกลมบรหารเงน เปนตน การเกษตรมความ

เขมแขงมากเพราะมเนอททาเกษตรในครอบครองถง ๑,๙๐๐ ไร ผลผลต ๑๐๐ ลานบาทตอป

บรหารงานในรปแบบบรษทจากด แตมงสงเคราะหผยากไร จดแขง ผนามวสยทศน เสยสละ ม

ประสบการณ เปนจดรวมศรทธาของสมาชก มความรอบรประสบการณการเกษตรอยางมาก ม

บคลากรจานวนมากแตขาดทกษะในอาชพ มเงนงบประมาณมหาศาล จดออน ขาดเทคโนโลย ใช

แรงงานมากกวา บคลากรทมทกษะนอย พทธเกษตร หรอ เกษตรเชงพทธ หมายถงเกษตรท

แกปญหาความยากจน พงตนเองได และไดมศลธรรม มเมตตากรณา แบงปนกน ไมเบยดเบยนสรรพ

ชวตใหเดอดรอน

กลมสจจะสะสมทรพย ใชหลกเกษตรทวไป โดยกลมสจจะสะสมทรพยฯ เปนกลมทรวมกน

เปนองคกรทางธรรมโดยใชหลกสจจะเปนเงอนไข ใหทกคนมความจรงใจตอกน ในการขยนทามาหา

๙๘

กน เนนการออมทรพยไวเพอความมนคงและเพอสมาชกไดกยมในคราวจาเปนในอตราทถก สมาชกม

จานวนมาก สวนมากเปนชาวเกษตรกรซงมปญหาหนสน การสอนธรรมของพระสบน ปณโต สอน

ธรรมะแทรกเขาไปในวถชวต ทงอาชพ กจกรรมททารวมกนในรปแบบองคกร เพอสรางกลม

กลยาณมตรขนมาชวยเหลอพงพากน เกษตรกรรมปจจบนหนมาใชแบบอนทรยสวนมาก เพอลด

ตนทนการผลต ผลทไดจากการสอนธรรมผานกจกรรมทาใหสมาชกมความซอสตยตอกนในองคกร

ลดละเลกอบายมขได มศล ๕ มความขยน ประหยด ซอสตย อดทน จดแขง ของกลม มผนาท

เสยสละ มประสบการณ วธการบรหารจดการอยางเปนระบบมประสทธภาพ มสมาชกจานวนมากม

ทกษะในการทาบญช มเงนในระบบจานวนพนลานมากกวา จดออน ระบบการทาเกษตรทไมแนนอน

ยงหาแนวทางชดเจนไมได ขนอยกบความเหนของสมาชกในแตละพนทวาควรทาแบบใด แตสวนมาก

หนมาสนใจดานเกษตรอนทรย เพราะชวยลดตนทนเรองปยเคมและยาฆาแมลง ยากาจดศตรพชได

อกอยางหนงทเปนจดออน คอ การไมมองคกรทมผเชยวชาญมาใหคาแนะนาและชวยเหลอ ใช

กระบวนการแบบประชาธปไตยพงพากนเอง ทาใหไมเกดการพฒนาตอยอดอยางเปนระบบ พทธ

เกษตรหรอเกษตรเชงพทธ ของกลมมความหมายถงการทาเกษตรทไมใชสารเคม อนเปนการ

เบยดเบยนสงมชวตและสงแวดลอม แนวคาสอนทสาคญ คอการมคณธรรม มสจจะตอกน

กลมโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ใชหลกเกษตรอนทรยในการขบเคลอนการเกษตร

เปนการจดตงกลมขนมาโดยวตถประสงคเพอแกปญหาความยากจนของเกษตรกรในพนท และขยาย

ไป จดตงเปนศนยการเรยนร อบรม ทดลองทาเกษตร โดยมผเชยวชาญมาใหความร ทงภาคทฤษฎ

และปฏบต แนวคดจะสอนธรรมะแกประชาชนเขาตองมความพรอมกอน หากยงมความทกขอยพระก

ไมอาจสอนธรรมไดเขาใจ เกษตรกรมความรบผดชอบตอสงคมในฐานะเปนผผลตอาหารทปลอดภย

จดแขง ผนาทมวสยทศน มความเปนผนา มปณธาน มความเสยสละ สมาชกมจานวนมากกระจายตว

อยตามพนทตางๆ มโครงสรางการทางานทดมาก วางระบบบรหารจดการอยางครบวงจร ตงแตตนนา

กลางนา ปลายนา สรางนวตกรรมทางการเกษตรใหมๆ จดออน ผนามประสบการณดานการบรหาร

การเผยแผ แตขาดประสบการณดานเกษตร ไมลงมอปฏบตเองเหมอนกลมทผานมา เปนเพยงผวาง

นโยบาย บรหาร ในระยะยาวอาจอยไมรอด เพราะการเกษตรตองมความรจากการปฏบตและชอบ

งานดานน พทธเกษตร หรอ เกษตรเชงพทธ ของกลมนหมายถง การเกษตรทรบผดชอบตอสงคม ไม

เบยดเบยนทาลายสงแวดลอม เปนพทธเกษตรอนทรย ทรวมเอาเรองการเกษตร เรองธรรมะเขาไว

ดวยกน

๙๙

๕.๑.๓ รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมเชงพทธเกษตรบรณาการ

จากการศกษาวจย “รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมเชงพทธเกษตรบรณาการ”

พบวา

รปแบบการพฒนาเกษตรกรรมแบบใหมเชงพทธเกษตรบรณาการ เปนรแบบเกษตรกรรมท

ยนอยบนฐานแนวคดพงของตนเอง แกปญหาเรองหนสน สรางความเขมแขงใหชมชน บรณาการเขา

กบศาสตรสมยใหมทงในเรองของการบรหาร การจดการองคกร เทคโนโลยอยางมประสทธภาพ

หลกการ คอไมเบยดเบยนสงแวดลอม สรรพชวต วธการเปนการเกษตรทเปนสมมาอาชวะผทายนอย

บนฐานของศลอยางมนคง มจดมงหมายดาเนนไปสความพนทกขดบทกข

รปแบบพทธเกษตรโดยใชหลกเกษตรเชงพทธเปนมรรควถในการแกปญหาทกข ซงผวจยได

สรปรวมปญหาของเกษตรกร คอความทกขใน ๓ ระดบ ทเกดจากอกศลกรรมเกาและอวชชา ไดแก

ระดบทหนง ความยากจน หนสน ระดบทสองความมทรพยแตไมพอใช ระดบทสามไมมความสข

เพราะมมากแตไมรจกพอ ทงสามระดบนสามารถเปลยนแปลงดวยพทธเกษตรทสรางอปนสยใหมให

เกดม ความขยนหมนเพยร อดทน มศล คบกลยาณมตร ดแลสมาชกในสงคม จะพบทางออกความดบ

ทกข มความสข เขมแขง การสรางรปแบบพทธเกษตร ผวจยไดสรางเปน ๔ รปแบบ โดยรปแบบแรก

เปนการสรปรวมเกษตรเชงพทธททง ๔ สานกมาบรณาการเปนรปแบบพทธเกษตรแบบใหม

รปแบบพทธเกษตร ระดบท ๑ มงแกปญหาทกขทรนแรงอนเกดจากความยากจน ใหกบประชาชน

ระดบลางทมอาชพเกษตรกรรมเปนหลก มงปรบเปลยนอปนสย พฤตกรรมทจะทาใหยากจน ดวยชด

คาสอนพทธเกษตรพนฐาน

รปแบบพทธเกษตร ระดบท ๒ มงแกปญหาใหกบชนชนกลางทมฐานะแตไมพบความสข การใชพทธ

เกษตรเขาไปแกปญหาทกขทเกดจากความโลภ เพราะดนรนแสวงหาผดทาง ปรบเปลยนใหคบหา

กลยาณมตร รกษาศลเพอใหชวตมนคง หมนเจรญภาวนา เนนการเจรญสมาธ คาภาวนาทกแหงแมแต

ขณะทางาน กใหภาวนา “พทธง สะระณง คจฉาม” เพอเปนพทธานสสต จตใจจะมความสขกบการ

ทางาน

รปแบบพทธเกษตร ระดบท ๓ มงแกปญหาความทกขใหกบชนชนสง ผนาสงคม เศรษฐ คฤหบด

นกปราชญ ดารา นกรอง นางแบบ ศลปน ผมชอเสยงตางๆ โดยหลกคาสอนเรองสมาธภาวนา และ

วปสสนาภาวนา บนฐานของศล ๕ และศล ๘ เพอคนหาความสขทางโลกและความสขทางธรรม

๑๐๐

๕.๒ ขอเสนอแนะ

๕.๒.๑ เชงนโยบาย

องคกรหรอหนวยงานรฐควรเขามาสนใจพทธเกษตรใชหลก พทธเกษตรบรณาการ

ไปแกไขปญหา เกษตรกรรมทกาลงมปญหา ใหการสนบสนน เรยนร รปแบบพทธเกษตรจาก ๓ สานก

เพอเปนแนวทางปฏบต ไมควรบงคบใหเกษตรกรละทงอาชพบบใหไปทาอาชพอนทตนไมมความ

ชานาญ ซงเปนการละทงจดแขงทประเทศไทยม คอ มพนดนอนอดมสมบรณ สามารถเพาะปลก

พชผลตางๆ ไดมาก และควรใหเปนวาระแหงชาต โดยพระสงฆหรอองคกรสงฆควรใหความสนใจ

เปลยนวธเผยแผธรรมแบบจารตหนมาสอนธรรมะเขาไปในอาชพเกษตรกรรมดวยชดคาสอนทสามารถ

นาไปปฏบตไดและประเมนผลไดดวยกจกรรมเชงเกษตรแบบครบวงจร

๕.๒.๒ ขอเสนอแนะในการนาผลวจยไปใช

แนวปฏบตสาหรบพทธเกษตรพระสงฆควรนาชดคาสอนเรองพทธเกษตรไปสอน

ประชาชน โดยใชวดเปนศนยการเรยนรในชมชน จดอบรมเชงปฏบตการ เปนศนยศกษาวจยทางการ

เกษตรพรอมกนนนกขอความสนบสนนจากหนวยงานภาครฐเขามารวมมอในดานขอมลวชาการตางๆ

๕.๒.๓ สาหรบการวจยครงตอไป

ในการวจยครงนไดผลจากการศกษาเปนองคความรใหมเปนรปแบบการทาเกษตร

เชงพทธทมหลากหลายนาสนใจและสอดรบวตถประสงคทถกจากดขอบเขตเอาไว อยางไรกตาม

ผวจยมขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป ๒ ประการ ดงตอไปน

๑) พทธเกษตรกรรมสมยใหมในประเทศกลมอาเซยน เนองจากการทาเกษตรมความกาวหนา

เปลยนไปเรอย หลกวชาการทจะเขามามสวนในการแกปญหากพฒนาตามไปดวย แมแตหลกพทธเอง

กมการปรบเปลยนแนวคดเพมเตมอยเสมอ งานวจยนไดพฒนาตอยอดในเรองเกษตรเชงพทธจาก

พระสงฆททาทง ๔ สานก อาจจะยงไมครอบคลมในประเดนอนทนาสนใจ เชน การใชพทธเกษตรเพอ

ในกลมประเทศอาเซยน ซงในประเทศอนๆทนบถอพระพทธศาสนาจะมแนวทางนาหลกคาสอนไปใช

ในการเกษตรอยางไร

๒) กระบวนการสรางเกษตรเชงพทธในสงคมไทย การสรางเกษตรเชงพทธมกรอบแตกตาง

กนในสงคมไทย งานวจยชนนสนใจนาเสนอขอมลแตเฉพาะกลมพระสงฆททาพทธเกษตร ยงมกลม

ฆราวาสกลมอนๆททาพทธเกษตรแลวประสบความสาเรจมจานวนมาก นาศกษาวจยทงสองกลมทง

พระและฆราวาส

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย :

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

___________. พระไตรปฎกภาษาไทย. ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

___________. อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ- ราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

พระพทธโฆษาจารย. ธรรมบททฏฐกถาแปล ภาค ๒. กรงเทพมหานคร : มลนธมหามงกฎราชวทยาลย ในพระบรม

ราชปถมภ, ๒๕๔๖.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร : บรษท พมพสวย จากด, ๒๕๔๖.

___________. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๑. กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

___________. นตศาสตรแนวพทธ. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : บรษท สหธรรมกจากด, ๒๕๔๑.

___________. วนยเรองทใหญกวาทคด. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรราชวทยาลย, ๒๕๔๒.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๓. กรงเทพฯ : บรษท เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส จากด, ๒๕๔๘.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธวธในการสอน, กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา จดพมพ, ๒๕๔๗.

___________. พทธธรรม. พมพครงท ๑๕. กรงเทพฯ : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จากด, ๒๕๕๒. ____________. ทศวรรษธรรมทศนพระธรรมปฎก. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๓.

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พระกบปามปญหาอะไร. นนทบร : ภาพพมพ, ๒๕๓๕.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), การพฒนาทยงยน. กรงเทพมหานคร: โกมลคมทอง, ๒๕๓๑.

พระมหาสมบรณ วฑฒกโร. การศกษากบความเปนพลเมองโลกมมมองพระพทธศาสนา.บณฑตศกษาปรทรรศน ปท ๙ ฉบบพเศษ ๒๕๕๖, กรงเทพมหานคร: เซนจร จากด, ๒๕๕๖.

๑๐๒

พระมหาวฒชย วชรเมธ. เศรษฐศาสตรแหงความสข. สมทรปราการ: ออฟเซทพลส จากด, ๒๕๕๘.

พระสบน ปณโต. สจจะสะสมทรพย : สะสมทนสงคม. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: สถาบนชมชนทองถนพฒนา, ๒๕๔๑.

ผศ.ดร.นนทยา หตานวตร และ รศ.ดร.ณรงค หตานวตร. SWOT : การวางแผนกลยทธธรกจชมชน.

กรงเทพมหานคร: พมพลกษณ, ๒๕๔๕.

ผศ. เตมศกด คทวณช, จตวทยาทวไป. กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน จากดมหาชน, ๒๕๔๖.

ทนพนธ นาคะตะ. พระพทธศาสนากบสงคมไทย. กรงเทพมหานคร: สหธรรมก, ๒๕๓๙.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพฯ : ศรวฒนาอนเตอรพรนท, ๒๕๔๖.

สรานนท ใยบารง และคณะ, ขาวนอกนา นวตกรรมการปลกขาวแนวใหม. กรงเทพมหานคร: สานกพมพ

เกษตรกรรมธรรมชาต, ๒๕๕๗.

วฑรย ปญญากล แปล, เกษตรยงยน วถการเกษตรเพออนาคต (Farming for the Future). กรงเทพมหานคร:

มลนธสายใยแผนดน, ๒๕๕๖.

อภชย พนธเสน, พทธเศรษฐศาสตร : ววฒนาการ ทฤษฏ และการประยกตกบเศรษฐศาสตรสาขาตางๆ.

กรงเทพมหานคร: อมรนทรพรนทตง แอนด พบลชชง จากด. ๒๕๕๘.

(๒) วทยานพนธ :

พระมนส ธมมรโต (มมณ). “ศกษาวธสรางแรงจงใจจากพทธวธการสอน”. วทยานพนธพทธศาสตร-

มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔.

พระยทธนา นรเชฏโฐ, “หลกการพงตนเองเชงพทธบรณาการในสงคมไทย”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฏบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

พระเทพรตนมน (สายพงศ อโนมปโญ). “การเกษตรแนวพทธเพอแกปญหาเศรษฐกจชมชน”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฏบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

ภทรพร สรกาจน. “บทบาทพระสงฆในงานพฒนาชนบท”. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๙. นพดล พรหามณ. “การเปลยนแปลงวถชวตของชาวบานชาโสม ตาบลกบนทร อาเภอกบนทรบร จงหวดปราจนบร:

กรณศกษาประเพณฮต ๑๒ คอง ๑๔”. วทยานพนธมหาคณะรฐศาสตรและนตศาสตร บณฑตวทยาลย:

มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๕๓.

นายสมโภชน ยงสงข. “ศกษาวเคราะหเกษตรแนวพทธทปรากฏในชมชนเกษตรยงยนจงหวดขอนแกน”. วทยานพนธพทธศาสตรดษฏบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

สน พนธพนจ. รายงานการวจย เรองกลยทธการสงเสรมการเกษตรตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสาหรบ

เกษตรกรรายยอยภาคตะวนตกของประเทศไทย, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. ๒๕๔๓.

๑๐๓

ศรสาร เหมอนโพธทอง. “การกลปนาในจารกสโขทย อยธยา และธนบร-รตนโกสนทร”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต,

บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๙.

(๓) เวบไซต ทานเจาคณ, แหลงทมา “พระอาจารยสบน ปณโต ๑๗ ป แหงการกอตงกลมสจจะสะสมทรพยแบบชวตพอเพยง”[

ออนไลน] แหลงทมา: http://www.oknation.net/blog/print.php?id=192217 [๒/๗/๒๕๕๗]

“ทาเกษตร แบบพทธเศรษฐศาสตร”. http://www.thaipost.net/sunday/100313/70678 [ สบคนเมอ ๒

กรกฎาคม ๒๕๕๗].

(๔) สมภาษณ

สมภาษณ สมณะเสยงศล ชาตวโร, เจาสานกปฐมอโศก (นครปฐม) วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พระราชธรรมนทเทศ, เจาอาวาสวดสวนแกว (นนทบร), ๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พระสบน ปณโต, ผชวยเจาอาวาสวดไผลอม (ตราด), ๙ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พระมหาวฒชย วชรเมธ, เจาสานกไรเชญตะวน (เชยงราย), ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ พดชา ชาวเหรฟา, เกษตรกร สานกปฐมอโศก (นครปฐม), ๕ มนาคม ๒๕๖๑. นายยทธนา สระมณอนทร, ผอานวยการดานเกษตรกรรม วดสวนแกว, ๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายนกล แซลม, ผเชยวชาญดานเกษตรกรรม วดสวนแกว, ๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางอนงค ชวนแพ, เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด, ๙ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางบญเพง ปาทะคณ, เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด, ๙ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางสาว อดมลกษณ ทวทรพย, เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด,๙ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางสาวณฐฐน นธรรม, ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร จงหวดเชยงราย, ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางขนษฐา มะโนสมบต, เกษตรกรดเดน โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร, ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายวชยเจรญ แสนชยรง, เกษตรกรดเดน โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร, ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายลอชย นาไพรวรรณ, เกษตรดเดน โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร, ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑.

๒. ภาษาองกฤษ :

George D.Bond, Engaged Buddhism: Buddhist Liberation Movements in Asia, ed. By

Christopher S. Queen, New York: State University of New York Press, 1996.

Damien Keown, A Dictionary of Buddhism, New York: Oxford University Press, 2003.

Wangari Maathai, The Green Belt Movement, New York: On Union Square West Press, 2006.

ภาคผนวก

รายนามผทรงคณวฒตรวจเครองมอวจย

๑๐๖

ภาคผนวก ก

รายนามผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอ

ผทรงคณวฒ สงกด

พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร. คณบดบณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ผศ.ดร.แมชกฤษณา รกษาโฉม อาจารยประจาบณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ผศ.ดร.วฒนนท กนทะเตยน ประธานหลกสตรปรญญาโท ศาสนากบการพฒนา

มหาวทยาลยมหดล

๑๐๗

ภาคผนวก ข

รายนามผเชยวชาญในการใหขอมลสาคญ

พระผสอนทาเกษตรกรรม สงกด

สมณะเสยงศล ชาตวโร กลมสนตอโศก สานกปฐมอโศก พระราชธรรมนเทศ (พะยอม กลยาโณ) เจาอาวาสวดสวนแกว อาเภอบางใหญ จงหวดนนทบร พระสบน ปณโต ประธานกลมสจจะสะสมทรพย ผชวยเจาอาวาส

วดไผลอม อาเภอเมอง จงหวดตราด พระมหาวฒชย วชรเมธ ผอานวยการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ศนยวปสสนาสากล ไรเชญตะวน อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย

ผรบแนวทางปฏบต สงกด

นางพดชา ชาวหนฟา เกษตรกร สานกปฐมอโศก นครปฐม นายยทธนา สระมณอนทร ผอานวยการดานเกษตรกรรม วดสวนแกว นายนกล แซลม ผเชยวชาญดานเกษตรกรรม วดสวนแกว นางอนงค ชวนแพ เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด นางบญเพง ปาทะคณ เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด นางสาว อดมลกษณ ทวทรพย เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด นางสาวณฐฐน นธรรม ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ศนยวปสสนาสากล ไรเชญตะวน จงหวดเชยงราย นางขนษฐา มะโนสมบต เกษตรกรดเดน โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร นายวชยเจรญ แสนชยรง เกษตรกรดเดน โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร นายลอชย นาไพรวรรณ เกษตรดเดน โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

๑๐๘

ภาคผนวก ค

แนวคาถามทใชในการสมภาษณ และขอมลจากการสมภาษณ

๑) พระสงฆทสอนเกษตรกรรมเชงพทธ

๑. เกษตรกรรมททานสอนมหลกทฤษฎอยางไร มอดมการณ ?

๒. มกระบวนการทาเกษตรอยางไร ใหคาแนะนาชาวบาน ทาเปนตวอยาง คาสอนมมมอง ฯลฯ เปนแนวพทธอยางไร ?

๓.ในการทาเกษตร/สอนการทาเกษตรของทาน พบปญหา/อปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

๔.ทานมหลกการและเหตผลในการทาเกษตรอยางไร ?

๕.มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร และผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ หรอคณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

๘. วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

๒) คาถามเกยวกบผรบแนวปฏบตทาเกษตรเชงพทธจากพระสงฆ

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

๓.ในการทาเกษตรของทาน พบปญหาหรออปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

๔. ทานมหลกการและเหตผล การทาเกษตรอยางไร ?

๕. มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร และผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ หรอคณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

๘.วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

๑๐๙

ขอมลจากการสมภาษณ

ผวจยใชการสงเคราะหขอมลจากการสมภาษณแบบจบประเดน โดยนาขอมลทไดมา รวบรวมจดประเภท ไวดงน

๑. เกษตรกรรมททานสอนมหลกทฤษฎอยางไร มอดมการณ ?

การเกษตรของกลมสนตอโศก ใชหลกเกษตรอนทรย หลกภมปญญาทองถน ใชความรเกษตรจากปยาตายาย

มาทาการเกษตรทพงพาตนเอง เพอแกปญหา ความยากจน การจะพนจากความยากจน ตองอดรรวซงมมาก

ทงกนเหลา เลนการพนน ดมวย ดบอล สมหวมวอบายมข ใหเหนโทษภยของอบายมข ไมเสพตด สรายาเมา

ไมเอาแตเทยว การเกษตรเปนเครองมอแกปญหาความยากจนได วดหรอพระสงฆเองกเปนตนเหตหนงททาให

ชาวบานตดอบายมข จดงานวด มมหรสพ รองราทาเพลง มอมเมาชาวบาน บอกใบใหหวย

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ทฤษฎการทาเกษตรของพระราชธรรมนทเทศ ทาเกษตรแบบเกษตรอนทรย ไมใชปยเคม ไมเบยดเบยน

ธรรมชาตสงแวดลอม ใชหลกเศรษฐกจพอเพยง และตองเปนเกษตรแปลงใหญ เกษตรสามคคกนทา เพอ

เอาชนะอปสรรคตางๆ มผลดสามอยางคอ (๑) เอาชนะหนสน (๒) การเพมผลผลต (๓) ไดครบวงจร การทา

เกษตรของสานกสวนแกวมการแบงหนาทกนทา ครอบครวใหญ เชน แผนกหนงทาหนาทปลก ดแลแบงตาม

ประเภท พชผกผลไม แผนกหนงวจยปย แบบตางๆ ปยอนทรย ปยดนมลไสเดอน ปยหมกชวภาพ

การใชปยอนทรย ชวภาพ ปยทกวนนตองคานงถงผลกระทบตอสงแวดลอม ตองเปนมตรตอสงแวดลอม วด

สวนแกวหนมาทาเกษตรอนทรย ปจจบนทา ปยมลไสเดอน เปนฟารม สรางรายไดดกวาทานา สามารถขายได

ตนละ ๑๕,๐๐๐ ใสถงวางขายขนหางถงละ ๓๕ บาท คนตองการมาก

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

การทาเกษตรของกลมสจจะสะสมทรพยมทฤษฏมงแกปญหาความยากจนดวยหลก ขยน ประหยด อดออม

รกษาทรพยไวใหเกดประโยชนตอมวลสมาชกอยางสงสด โดยใชสจจะเปนตวขบเคลอน และใชระบบการ

บรหารจดการ การออม การดแลรกษากนเอง รวมทงการประกนความเสยงจากการบรหารการประกนภยอนๆ

ดวย

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

การทาเกษตรของโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตรมหลกการ คอ ใชหลกธรรมเขาไปสอนชาวบาน เมอชาวบานสวนใหญไมสนใจธรรมะเพราะเขากาลงทกขจากปญหาหนสน พระจะไปสอนเขาปฏเสธ ดงนนการสอนชาวบานจงตองสอนเรองเศรษฐกจกอน เมอกนอม ธรรมจงอน จงไดเปดโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร โดยสอนทงในเรองของการทานา ทาเกษตรกรรมเชงพทธ และสอนในเรองเศรษฐศาสตร เชญผเชยวชาญ

๑๑๐

ทางดานการทาเกษตรมาสอน และในสวนของธรรมะ ทานมหาวฒชย จะเปนคนสอนธรรมะ สอนทงวปสสนา และศลปะดนตร เพอใหเขาคนหาความสข ไมจาเปนตองรอใหขายผลผลตไดจงจะมความสข การใหชาวบานมการอย การกนทด พอมพอกน ในการดารงชวต และลดการใชสารเคมในการทาการเกษตรกรรมตางๆโดยใชหลกของหวใจเศรษฐ ธตธรรม นตธรรม เปนหลกสตรแกนกลาง แลวจงแตกออกเปนอาชพตางๆ มากมายกวา ๒๐ อาชพ การสอนธรรมโดยใชการเกษตรเปนตวกลาง

พระมหาวฒชย วชรเมธ ผอานวยการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร จงหวดเชยงราย ใหสมภาษณ วนท ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๒. มกระบวนการทาเกษตรอยางไร ใหคาแนะนาชาวบาน ทาเปนตวอยาง คาสอนมมมอง ฯลฯ เปนแนว

พทธอยางไร ?

ใชภมปญญาชาวบานในการลดรายจายเพมรายได และใชเทคโนโลยการเกษตรสมยใหม เขามาชวยแกปญหา

ปญหาของเกษตรกรไทย คอ ทาการตลาดไมด ไมรจกการทาบญช จงเขามาแกปญหาใหชาวบาน โดยแบง

หนาทเปนแผนกๆใหทา

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ใชภมปญญาชาวบานในการลดรายจายเพมรายได และใชเทคโนโลยการเกษตรสมยใหมเขามาชวย ปญหาของ

เกษตรกรไทยคอ ทาการตลาดไมด ไมรจกการทาบญช จงแกปญหาใหโดยแบงหนาทกนทาเปนแผนกๆ

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ใชหลกทฏฐธมมกตถประโยชน โดยการปาฐกถา เทศน การเขยนหนงสอ โดยแนะนาชาวบานในเรองการขยน

หา รจกรกษาเกบออม

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

ใชผเชยวชาญมาสอนในเรองตางๆ พระกสอนในเรองธรรมะ เชน หวใจของเศรษฐ สอนอรยสจกบการวเคราะห

ปญหาชาวไรชาวนาทาไมถงเปนน เอาอรยสจมาเปนกรอบในการวเคราะห สอนโภคะอรยะหลกของการใชเงน

ของพระพทธเจา ของคหปฏบต ทศทง ๖ อบายมข ๖ พดงายพระสอนธรรม แตพอมาเปนธรรมะทเกยวกบ

อาชพ เราตองใชผเชยวชาญในการสอน นคอการแกปญหาของเรา เราเชญผเชยวชาญทประสบความสาเรจใน

ดานตาง ๆมาสอน ถาเปนเกษตรใชอาจารยจากมหาวทยาลยแมโจ เปนหลกปราชญชาวบาน ฉะนนครบา

อาจารยเราม ๓ สวน คอ

๑. ถาเปนธรรมะเราใชพระสงฆ

๒. ถาเปนอาชพเราใชผทประสบความสาเรจในดานตาง ๆมาสอน

๑๑๑

๓. ถาเปนเกษตรกรรมเราใชอาจารยจากมหาวทยาลยแมโจ หรอปราชญชาวบาน เชนคณยกษ คณ

โจรจนได เปนตน

และสอนในเรองของการออม คอ เจาหนาทจากธนาคารออมสน โดยใชหลกอรยทรพย ๗ มาเปนแกนกลาง

พระมหาวฒชย วชรเมธ โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร ไรเชญตะวน

ใหสมภาษณวนท ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๓. ในการทาเกษตร/สอนการทาเกษตรของทาน พบปญหา/อปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

ความเกยจคราน มวสมอบายมข ไมทาจรงจง ไมขยน ไมดาเนนชวตตามหลกสมมาอาชวะ เรองของจตใจของ

ชาวนาชาวไร ททาเกษตรแบบเคม มานาน เพราะการทาเกษตรอนทรยตองใจเยน เพราะคณตองทาปยชวภาพ

เอง และอกอยางปยชวภาพมนเหนผลชา หรออาจจะไมเหนผลเลยเพราะ ดนมนเสย เพราะฉะนนตองคอ

สภาพดน นา อากาศ สงแวดลอมใหด ผลของการทาเกษตรอนทรยจะใหผลด ในระยะเวลา ๓ ป

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม

ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ความขเกยจ ไมอดทน ไมมความขยน เปนอปสรรคใหญหลวงของเกษตรกร ตองใจสเอางานเปนเกณฑ จะทา

แบบขาราชการตามเวลาไมได ไมเสยสละไมสามารถทาเกษตรกรรมใหประสบผลสาเรจได พระสงฆเองตอง

เสยสละเปนผนา ศาสนาทปลอยใหศาสนกชนของตนอดอยากยากจน ศาสนานนจะอยไมได ไปไมรอด

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร

ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

อปสรรคสาคญ คอ ความยากจน ซงมปจจยมาจากหลายอยาง เชน อบายมข ราคาพชผลตกตา ภยธรรมชาต

ลงทนแลวไมมประสบการณ มาจากปญหาปจจยการผลต เชนปย โรค ยา ตางๆ ลกเรยนหนงสอไมจบ

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

การขาดความรความเขาใจในอาชพ พงตนเองไมได จงใหชาวบานมาเขาเรยนโรงเรยนชาวนาพทธ

เศรษฐศาสตร เพอจะไดรจกการทาเกษตรแบบครบวงจร ทงหลกวชาการเกษตรสมยเกา สมยใหม หลกการ

บรหารจดการ การทาบญชรายรบรายจายเปนตน ตลอดจนการจดตงองคกรขนมาเพอนาผลผลตขายไดราคา

สอนใหรจกความสข สนทรยะ ศลปะดนตร เพอจะไดพบความสข

๑๑๒

พระมหาวฒชย วชรเมธ ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ใหสมภาษณ ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๔.ทานมหลกการและเหตผลในการทาเกษตรอยางไร ?

ใชหลกเกษตรอนทรย หรอหลกพทธเกษตรในการทาเกษตร เหตผลคอตองสรางความเขมแขง พงพาตนเองให

ไดกอน อาชพเกษตรกรรมเปนอาชพทตองพงตนเองในการทาเกษตร ปยหมก ปยชวภาพ นาหมก ตองทาเอง

เพอลดรายจาย และตองอาศยความขยนหมนเพยร เปนอาชพทสจรต เหนตวอยาง คนทสนตอโศก ปลก

พชผกปลอดสารพษ แลวสามารถเกบกนคาตนไดเลย จงเกดความประทบใจ อยากทาเกษตรแบบนบาง เพราะ

ไมเบยดเบยนคนและสตว เปนผลดตอสขภาพ เปนการเลยงดตนเองตามแบบสมมาอาชวะ

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

หลกการทาเกษตรปจจบนนตองเปนเกษตรแปลงใหญ รวมกลมกนทา แบงหนาทกนทาจงจะอยรอด จดโซนง

แบงพชผก ผลไม ทเพาะพนธ ททาปยอยางเปนระบบ และการใชเกษตรอนทรยทาใหลดตนทนการผลตลงได

มากกวาครง ตองใชความขยนหมนเพยรอดทนไมเกยจคราน หนกเอาเบาส จงจะประสบผลสาเรจ

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

การบรหารจดการดวยธรรมะทเคลอนตวไปในภาคปฏบต เชน การหมนเงนดวยดอกเบยตา การเกบเงน ก

เทากบเปนเงนตาย ตองบรหารจดการใหเปนโดยจดสรรเงนเปน ๔ สวน คอ (๑) กน ใช (๒) ลงทน หากาไร (๓)

เสยภาษ (๔) เกบไวยามมภยพบต แกชรา ซงขอ ๔ หาทางออกดวยระบบประกนภย แตระบบประกนกนเอง

ของชาวบานใชระบบสจจะ จรงใจตอกน แทนระบบธนาคาร เชน การกยมกตองใชคนในกลมของตน

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

๕.มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร ผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

มระบบการพงพากนเอง เพอใหเกดการชวยเหลอเกอกลกน เชน ในกลมใครชอบอยางไรกทาอยางนน ใครไม

เกงกซอกบคนในกลม เชน คนทาปยเปนกทาปยขายคนทาไมเปน แตคนทจะมาใหชวยคนนนตองมความดเปน

หลก เชนคนกนเหลาเมายา ตองจายดอกเบยแพงกวาคนดอน

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

๑๑๓

ชาวบานอยดกนด เศรษฐกจด มอยมกนพอเพยง พงพาตนเองได ไมเปนหนสน

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ประสบความสาเรจกนดมาก จากเดมทจดตงกลมสจจะสะสมทรพย ทนนดหนอยปจจบนจานวนสมาชกมมาก

ขนขยายตวไป ซงผลสมฤทธทเกดขน เหนเปนรปธรรมคอ เงนกองทน เพมขน จากหลกพนเปนหลกลานบาท

โดยมาจากการฝากของแตละกลม จากสองรอยคนเปนหลกหกหมนคน เกษตรกรลดรายจายจากการซอปยเคม

ยาฆาแมลง พอหนมาทาเกษตรอนทรย กมเงนเหลอ ไดสขภาพด ผลผลตด

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

มการตอบรบทดมาก ตอนนมคนมาเขาเรยนแลว ๕ รน และขยายไปทวทงจงหวดเชยงราย เกษตรกรมชวตทด

ขน บางคนกลายเปนปราชญชาวบาน นอกจากพงตนเองไดแลวเปนทพงคนอนไดดวย ผลผลตทางเกษตรม

หลายอยาง มขาว ผลไม พชผก เหด ผลผลตมคณภาพดรสชาตด ไมเปนพษเปนภยตอผบรโภค สรางความ

มนคงใหชาวบาน อาชพเกษตรกรรมแตกอนมแตหนสน พอชาวบานมาเรยนโรงเรยนชาวนาปรากฏวาเปลยน

ระบบการทาเกษตรแบบใชสารเคมไปใชอนทรย รจกการทาปยใชเอง ลดตนทน ไดสขภาพ อาหารปลอด

สารพษ สงแวดลอมดขน จตใจคนทาเกษตรกดขน ไดเรยนรจกการทาเกษตรแบบครบวงจร พงพาตนเองได

เขาถงแกนธรรมเปาหมายชวตทถกตอง

พระมหาวฒชย วชรเมธ ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ใหสมภาษณ ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ คณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

มคณธรรมอยางมาก มศล คานงถงชวตผอนไมเบยดเบยนสตว และคนทบรโภคไมไดรบสารพษ ชวยพฒนา

จตใจดานเมตตากรณา เออเฟอแบงปนกน เปนทาน ผทาเกษตรตองมอทธบาท ๔ ขยนหมนเพยร อดทน เอา

ใจใส และเปนสมมาอาชวะ

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม

ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

พระสงฆทสอนการเกษตรกคอการสอนธรรมะทกอยาง สามารถพฒนาจตใจคนได พระถาใหความรใหโอกาส

ในอาชพ ชวยเหลอเขา กคอการสอนใหทาน โดยทากอน แลวชาวบานกจะรสกอยากตอบแทน กตญ เคารพ

๑๑๔

ศรทธา พระนาผลไมไปแบงปนญาตโยม ทาใหโยมรสกปลาบปลม ปต เปนยา เปนโอสถ กชวยใหชาวบานรสก

ดกบพระ พฒนาจตใจเรองทาน เรองความขยนหมนเพยรไดมาก ลดละเลกอบายมข มศลธรรม

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ในสงคมคนด จะพงตนเองไดมากขน โดยกลมไปชวยในการซอทรพยทขายทอดตลาด แลวใหสมาชกในกลมท

เกดปญหาซอทรพยสนกลบคนได โดยการพงพาระหวางกลม โดยมพระเปนศนยกลาง ในการใหระดมเงนจาก

กลมอนไดงายขน บางคนหลงจากมสจจะแลวสามารถมเงนเกบ เมอเรมมเงนเกบจงรบเขากลมได และเกดการ

พงพาตนเองได โดยชมชนชวยเหลอกนเอง เมอไดรบการชวยเหลอ คนทด กจะละอายในการทาบาป พฒนา

ทกดาน ทงจตใจ ความสามคค และเมตตาเปนทตง ทงศล สมาธ ปญญา อรยสจ ๔ อบายมข หวใจเศรษฐ

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

ผทาเกษตรตองรบผดชอบตอสงคม ขาวเมลดเดยวคอความรบผดชอบตอสงคม ถาเอาพชผลทมพษใหคนอน

กนกเทากบใหยาพษ การทาเกษตรแบบพทธเกษตรจะคานงถงใจเขาใจเรา พงพาตนเองไดและตองไมทาลาย

สงแวดลอมหรอสงคม ประกอบดวยเมตตา กรณา เออเฟอแบงปนกน

พระมหาวฒชย วชรเมธ ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ใหสมภาษณ ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

เปนเกษตรทตงอยบนพนฐานของมความเมตตากรณา มศล เปนสมมาอาชวะ รจกแบงปนกนกนใช ไมกอ

หนสน พงพาตนเองได เปนไท ไมเปนทาสของกเลสตณหา ไมเอาเงนเปนตวตง

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

การเกษตรแบบพทธ ตองไมเบยดเบยนสตว ไมฆาสตว ไมใชยาฆาแมลง หรอสารเคมททาใหสงมชวตเดอดรอน

แตตองใชวธอนแทน เชน สารสกดจากสมนไพร เพอไลแมลง หรอปลกพชบางชนดเพอปองกน พทธเกษตร คอ

พทธเกษตรเปนเกษตรแหงความเมตตา ผมเรยกวาเกษตรเมตตากบเกษตรสงหาร เกษตรสงหาร ลางผลาญทกอยางใชความโลภเปนตวนา เงนเปนเปาหมาย เกษตรเมตตาใชปญญาเปนตวนาแลวมความสขสาราญสบายใจแลวมความอดมสมบรณของสงแวดลอมเปนเปาหมาย

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

๑๑๕

พงพาตนเองได ไมเบยดเบยนตนและผอน มกนมใชเจอจานกนในหมญาต ในระบบปฏบตการเลอกสมาชกเขา

รวมกลมสจจะฯ จะรบกอนขบออกทหลง จะเรยนรเมอเหนการทาตววาไมดสมาชก กตองลงโทษขบออกจาก

กลม เปนการใชระบบธรรมะพจารณาบรหารคน ใหมแตกลยาณมตร คนดๆจะชวยเหลอกน

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

พงพาตนเองได ไมเปนหนสน ไมเบยดเบยนตนเองและสงแวดลอม มความเมตตากรณาตอสรรพชวต ใชชวต

ถกตองตามธรรม ไมตกเปนทาสของกเลสตณหา

พระมหาวฒชย วชรเมธ ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ใหสมภาษณ ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๘. วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

ภาครฐควรใหความสาคญ ใหประชาชนชาวเกษตรกรไดศกษาและทาเกษตรแบบน เพอจะไดลดหนสน และ

สรางความมนคง พงพาตนเองได

สมณะเสยงศล ชาตวโร ปฐมอโศก จงหวดนครปฐม ใหสมภาษณ วนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ควรสงเสรมใหชาวบานรวมตวกนทาเกษตรแปลงใหญ ไมอยางนนจะสกลมทนไมได และมการแบงหนาทกนทา

อยางเปนระบบ หาตลาดรองรบ และพฒนาทางดานจตใจ

พระราชธรรมนทเทศ วดสวนแกว จงหวดนนทบร ใหสมภาษณวนท ๕ มนาคม ๒๕๖๑

ใหรจกวธบรหารใหมกาไร ใหเรยนรบญช บรหารคน หลายชวต เรยนรคนสจรตทเปนสมาชกจากเดม ใหกนอย

กอนคอยๆเรยนรขยายวงเงนกไปเรอยๆ ใหกลมสจจะในการชวยเหลอของคนในสมาชก ชวยการเรยนรและ

การตดสนใจ สงเคราะหกน กลมสจจะสะสมทรพย รวมกลมกนเพอพฒนาคณภาพชวต โดยเหนวาชาวบาน

ประสบปญหาความยากจน หนสน ตดอบายมขตางๆ คนทจะเขาสกลมไดตองละเลกอบายมขเสยกอนให

สมาชกรบรอง การทาเกษตรของกลมใชหลกการพงพาตนเองเปนหลก คอ ลดตนทนการผลต ไมวาจะเปนปย

ยาฆาแมลง ยาปราบวชพช ลวนมราคาแพง และเปนการเบยดเบยนตนเองและสตว การทาเกษตรแบบอนทรย

จงชวยลดตนทนการผลตลงไปไดมาก และทาใหสามารถลดหนสนลงไปได

พระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย วดไผลอม จงหวดตราด

ใหสมภาษณวนท ๙ มนาคม ๒๕๖๑

๑๑๖

สงเสรมใหคนมาเรยนร การทาเกษตรแบบใหม สอนทงการทาเกษตร เรองเศรษฐกจ พทธธรรมควบคกนไปจะ

ไดชวยพฒนาสงคมใหอยรอด พนจากความยากจน โดยใชหลกธรรมะเขาไปขบเคลอน

พระมหาวฒชย วชรเมธ ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

ใหสมภาษณ ๑๓ มนาคม ๒๕๖๑

๒) คาถามเกยวกบผรบแนวปฏบตทาเกษตรเชงพทธจากพระสงฆ

คาสมภาษณ พชชา ชาวเหนฟา ตวแทนผทาเกษตรปฐมอโศก นครปฐม (สมภาษณ ๕ มนาคม ๒๕๖๑)

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

ใชหลกศล ๕ ในการทาเกษตร ไมฆาไมเบยดเบยนสตว หนอน หอย แมลง ทมากนใบพช สมยกอนใชวธจบไปปลอยทอนตอมาใชนาสมควนไมฉดพนตามพช ใชการไมเบยดเบยนสตว อดมการณ นาผลผลตทได พช ผก ไปถวายพระเปนของทาบญ บรโภคในครอบครว ไดความสข และแจกกนในสงคม ไมขาย

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

ในสวนการปลกพชสงทตองใชคอปย ผกเขยว ผกบง กวางตง ผกช หอม ขาวโพด ใชกระบวนการทางธรรมชาต เศษพชทางมะพราว ไมมาหมก ดนผลตปยอนทรย สาหรบลดคาใชจายในการทาเกษตรกรรม การเตรยมดน ใชจอบแบบเปนซ เพอขดดน ไมทาอนตรายสตว ไมใชยาฆาหญา อดตใชภมปญญาทองถน เชนเอากระสอบปานปทบหญาใหมนเฉาตายแทนทจะใชยาฆาแมลง ทาพอกนพอใช ไมทามาก แบงหนาทกนทา ปลกพชผกทสามารถทาอาหารไดเอง การเกษตรแนวพทธอยางไร ? ใชศลเปนตวกากบในการทาเกษตร ทาไมมากจนเกนไป เพยงพอแกการ

บรโภค

๓. ปญหาอปสรรคในการทาเกษตร พบปญหาอะไร

พบปญหาในการทาเกษตร เชน การเตรยมดน ดนแขง ดนกระดาง ตองใชกรรมวธหลายอยางเพอปรบ

สภาพดนใหเหมาะแกการเพาะปลก ซงตองใชความเพยรอยางมาก ปลกพชบางชนดเพอใหดนมคณภาพด

ใชจอบเสยมคยงดดนขนเพอปรบหนาดน

๕.ผลสมฤทธ อยางไร ทางดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะ จตใจ ?

มผลการเลยงตนเองไดอยางพอเพยง การทาเกษตรไดผลผลตมหลายระดบ ตงแตการทาปยจลนทรย ปยหมกทมคณภาพ ใชในการเกษตร ปลกพชดแลอยางไรใหงามในกลมททาเกษตรอนทรยแบบน กมคนมความสามารถแตกตางกน จากความเอาใจใส มฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา ทาใหผลออกมาตางกน สงแวดลอมดขน สขภาพดกวาเดมมาก การปลกไวรบประทานเอานอกจากชวยประหยด ยงสามารถนามาบรโภคไดอยางปลอดภย สขภาพด

๑๑๗

ดานธรรมะ ไดความเพยร ความอดทนจากการทางาน ไดทานแบงปนกนในชมชน ไดทาบญถวายพระเปนกศล

ผลผลต ทางเกษตรของสนตอโศก มคณสมบต คอ สด รบประทานไดทนท มรสชาตอรอย หวานกรอบเปนตน ไดความสด สะอาด ปลอดภย เปนผลมาจากคณสมบตของผททาเกษตรมจตใจทดงาม

๖.การเกษตรชวยพฒนาจตใจอยางไร ?

เกดความขยนหมนเพยรอยางมาก ตองดแลเอาใจใสอยางดจงจะใหผลผลตทด ไดความเยอกเยน ความ

สงบของจตใจ มขนต ความอดทนในการทางานและใชชวต

๗.การเกษตรแบบพทธ มจดแบงคอ

มศลเปนตวตง การเกษตรแบบโลกๆ นกถงความโลภเปนทตง ความเอาใจใสอยางไร

๘.จะมวธการสงเสรมเกษตรเชงพทธอยางไร

การคดคนนวตตกรรมใหมดานเกษตร เพอเพมประสทธภาพ ใชพนทนอย ใชระยะเวลานอย ไดผลผลต

มาก เชนการใชถวเนามารองกนหลม ปลกพชเพอใหพชเจรญเตบโตดขนกวาเดม

คาสมภาษณ นายนกล แซลม และนายยทธนา สระมณอนทร ผจดการเรองเกษตรวดสวนแกว

(๕ มนาคม ๒๕๖๑)

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

เกษตรกรรมของวดสวนแกว ทฤษฎทาเกษตรแบบเกษตรอนทรย ไมฆาแมลง ใชสมนไพรในการทาเกษตร รวมกลมกนทาเปนเกษตรแปลงใหญ เพอลดตนทนปจจยการผลต และมคณภาพสงสด สอนอาชพใหคนทวางงาน ตกทกขไดยาก มาฝกงาน อดมการณแกปญหาความยากจน ไมมอยไมมกน ไมมททากน แนวคาสอนของหลวงพอพระพยอม ม ๔ ขอ สอนใหคนทจะมาอย ให ๑.เตมใจ ๒.ตงใจ ๓.แขงใจทา ๔.เขาใจทา

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

ฝกใหลงมอทาเกษตรเลย อนไหนททาไมเปนกไปดเขา หรอเชญนกวชาการทางการเกษตรมาใหความร คอยๆพฒนาไป การทาเกษตรตองมพนทดนเตรยมดน มปยหมกปยชวภาพ ตองทาเอง เรยนรกระบวนการวธการ มสตรทา ทดลองทาแลวปรบปรงใหดขนอยเสมอ มการจดโซนนงแยกประเภท ผก ผลไม พชอน ทงใชกน ขาย กระบวนการ ฝกอาชพใหชาวบาน สลบมาฟนไป ใหโอกาสคน สอนชาวบานใหรจกวางแผนในการใชเงน ใหมกน มใช และมเกบ หลวงพอทาใหด สอนใหรจกแบงปน ใหทานกอน เสยสละ เอาชนะใจชาวบาน

๓.ในการทาเกษตรของทาน พบปญหาหรออปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

๑๑๘

เรองของการเกษตร ม ดน นา แมลง วชชพช เจอสภาพธรรมชาตทเปลยนไป เชน นาเคมหนน พนททาให

ตนไมตาย ตองแกดวยการเจาะบอบาดาลแทนเพอแกปญหา

๔. ทานมหลกการและเหตผล การทาเกษตรอยางไร ?

การใชเคมปจจบนมนอนตรายตอสขภาพ ทงผปลกเองและ แนวโนมปจจบนนเปลยนมาทางเกษตรอนทรย

เพราะตระหนกรพษภยของการใชสารเคม และเพอลดตนทนการผลต เกษตรตองพงพาตนเองใหไดจงจะ

อยรอด

๕. มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร ผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

การลดรายจายจากการใชจายในการทาเกษตรไดมาก สวนคนกลดละเลกอบายมขสรายาเสพตด ฝกจตใจ

ใหเขมแขง

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ มคณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

มความขยน ใจเยน รกสมครสมานสามคคตอเพอนรวมงาน เออเฟอเผอแผ มเมตตาตอกน มศลธรรม ตรง

ตอเวลาในการทางาน

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

ไมเบยดเบยนธรรมชาต ไมกอหนสน ไมเกยวของกบอบายมข ลดรายจายเพมรายได ฝกคนใหพงพาตนเอง

ได เกษตรอนทรย ไมใชสารเคม ไมเบยดเบยนธรรมชาต ทาใหสขภาพด สภาพแวดลอมดขน

๘.วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

ใหชาวบานมสวนรวม รณรงคในการทาเกษตรอนทรย ภาครฐหาตลาดให แตสวนวดสวนแกวสามารถ

พงพาตนเองได สรางตลาดเองได สวนชาวบานทวไป ภาครฐควรสงเสรมหาตลาดรองรบ หรอสงเสรม

ปจจยการผลต หนมาใชอนทรย การรวมกลมกนทาเพอใหเปนระบบยงขน และมเปาหมายชวตทดงาม

คาสมภาษณ นางอนงค ชวนแพ, นางบญเพง ปาทะคณ, นางสาว อดมลกษณ ทวทรพย

เกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพยฯ จงหวดตราด (๑๑ มนาคม ๒๕๖๑)

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

ใชทฤษฎ เกยวกบการทาเกษตร สงเสรมใหปลก ปาลม ทเรยน เงาะ มงคด ลาไย ยางพารา

ทาเกษตรอนทยชวภาพ แบบธรรมชาต ใหใชพวกปยชวภาพ เนนการใชอนทรย หามใชปยเคม เพอลด

ตนทนการผลต และพงตนเอง รวมกลมแสวงหา ทานาหมก ปยชวภาพเอง เพอใหผลผลตทด เปนมตรตอ

สงแวดลอม เกษตรกร ปลกพชผลเหลาน สามารถทาเองและใชได ทดลองทาด ยาไลแมลง พอใชอนทรย

กตองขยนขน สงแวดลอมดขน ในการทาเกษตร ไมประสบปญหาดานสขภาพ เหมอนกอน ทฉดยาเคม

แลววงเวยนศรษะ มการใหชวยสตวจากโรงฆาสตว รวบรวมเงนกนปละครงไปไถชวตโคกระบอ เพอใหเขา

๑๑๙

พนทกข ชาวบานกเชอและปฏบตตาม ทาใหไดกศล สงผลมาถงหนาทการงานดวย การงานราบรนไมม

อปสรรคปญหามาก

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

เปนกศลเขามารวมทกสวน มคณธรรม ความสามคคในหมคณะ มสจจะ มความจรงใจตอกน บรหาร

กนเอง ทางานแบบเปดเผย ไมปกปด

๓.ในการทาเกษตรของทาน พบปญหาหรออปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

การจดรวมกลมกนเพอหาตลาดใหม ผลไม ยางพารา จดหาโรงงานเฉพาะเพอรบซอของกลมเกษตรสจจะ

สะสมทรพย

๔. ทานมหลกการและเหตผล การทาเกษตรอยางไร ?

ใชเหตผลในเรองการพงพาตนเอง พงกนในสงคมในการทาเกษตร ลดรายจาย พอเพยง ประหยดคาใชจาย โดยเฉพาะการใหสมาชกเรยนรการทาบญช ลดสงทไมจาเปน คาเหลา บหร ปหนงเสยไปกบอบายมข ประเมนบรหารจดการ สงใดมากไมจาเปนกใหลดลง เรยนรโดยใชปญญา ในการดาเนนชวต การเกษตร มกลมสจจะเขามาชวยกนดแลสมาชก ใหการทาเกษตรไดผลมากยงขน

๕. มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร ผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

กลมสจจะ มการทาเกษตรทลดคาใชจายดานตนทนการผลต และการดารงชพ เหนไดชดเจน สมาชกมรายจายลดลงจากการงดเวนอบายมข และการทาบญช ปยโตโยก ทสมาชกคดคนทากนและขาย ใหสมาชก กผอนไปทละนอย ปลดหนนอกระบบจะหายไป เพราะระบบเขมแขงขน สามารถกกนเองได ผลผลตทางการเกษตร ผลไมททางกลมสจจะฯ ปลก ทาใหไดรสชาตอรอยกวาทกแหง ทเคยนาไปประกวด

เงาะทปลกรสชาตดมาก เมอใชปยหมก ปยชวภาพ ทาใหรสชาตด คณภาพด

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ คณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

เปนการเกษตรแบบเผอแผกน เจอจานกนในชมชน เปนการแบงปนกน สามคคกน ไมทจรตโกงกนในกลม

สมาชก มความรกสมครสมานสามคค หางไกลอบายมข ไมดมเหลา ตดยาเสพตด ไมเกยจครานทางาน ม

ความขยนหมนเพยรมาก

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

มความรบผดชอบตอกลมสมาชก มความรกซอสตยตอสมาชกสงคม มสจจะมคณธรรม มความสามคคกน

ไมเบยดเบยนกน

๘.วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

๑๒๐

ทเปนอยกนบวาดมากแลว ระบบออมทรพยทาใหมเงนทนมาก ชวยเหลอสมาชกในกลม และระหวาง

สมาชกกลมหนงกบสมาชกอกกลม มการตดตอประสานชวยเหลอกน

คาสมภาษณ นางสาวณฐฐน นธรรม ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

(สมภาษณ ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑)

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

หลกทฤษฎทนามาใชคอการพงพาตนเองในการทาเกษตรแลวมความสข เอาความสขเปนเปาหมายของการทาเกษตรหรอการทางาน และพงพอใจในสงทมอย แลวใชหลกธรรมทพระอาจารยสอนมาดาเนนชวต

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

กระบวนการในการทาเกษตรทพระอาจารยทานสอนไมมอะไรมากคอการทาเกษตรอนทรยเราตงชอวาพทธเกษตร บวกกบคางายๆใหชาวบานเขาใจงาย คอพทธะ คอในเรองของธรรมะ คอเราตองไมฆา ไมเบยดเบยนเรากจะเอามาแทนของการทาเกษตรเชงพทธ ยกตวอยางถาคณไมฆาคณจะทอยางไรจากเกษตรแบบเดมคอใชสารเคมในการฆาแมลง แลวลองเปลยนจากการฆาเปนไล หรอปองกนดกวาไหม สรปงายๆวาคอตองใชหลกของศล ๕ ในการดาเนนพทธเกษตรนนเอง

๓.ในการทาเกษตรของทาน พบปญหาหรออปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

ปญหาและอปสรรคในการทาเกษตร ไมวาจะเปนตวดนฉนเองหรอชาวบาน นนคอองคประกอบของความรใน

การทาเกษตร เพราะใครบอกใหใชกใชไป การแกไขคอการใหความรชาวบาน ชาวสวน ชาวไร ชาวนา อยางท

พระอาจารยทานไดสอน และเปลยนวธการทาเกษตรแบบเคมมาเปนแบบอนทรย เหมอนอยางสมยกอนทไมม

ยาเคม

๔. ทานมหลกการและเหตผล การทาเกษตรอยางไร ?

คอทาแลวมความสข และไมเบยดเบยนผอนหรอแมกระทงสตวตวเลกใหเดอดรอน

๕. มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร และผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

เขาสามารถอยกบอาชพเกษตรกรรมได เปนแหลงเรยนรของคนในสงคม หรอประเทชาต ไดทงสงแวดลอมทด

กลบคนมาผลผลตกมคณภาพตอตนเองละผบรโภค

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ หรอคณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

พฒนาในทกดานของตนเอง ไมวาจตใจ หรออะไรกตาม และมคณธรรมในเรองของความซอสตย ฉะนนผทา

เกษตรเชงพทธความมคณธรรมในเรองของความซอสตยเปนหลกสาคญ

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

๑๒๑

คาวา เกษตรแบบพทธ มเสนแบงคอ ใจของคนทา ในการทาการเกษตรแบบเชงพทธ

๘.วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

ในแนวทางการขบเคลอน คอ ในสวนของจงหวดตองสงเสรมใหประชาชนหนมารจกเกษตรแบบเชงพทธ เพอ

การพฒนาคณภาพชวตทดของเราและชมชนเปนหลก

คาสมภาษณ วชยเจรญ แสนชยรง ชาวครสตทหนมาศกษาพทธเกษตร นกเรยนดเดนโรงเรยนชาวนาพทธ

เศรษฐศาสตร (๑๕ มนาคม ๒๕๖๑)

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

การไดพงพาตนเองในการทาเกษตร ทาแลวมการแบงบนผอนโดยยดหลกความเมตตาธรรมในการทาเกษตรอนทรย ตามทพระอาจารยทานไดสอน

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

เรมจาการศกษาหาความรจากทเราเรยนมา และลงมอปฏบตใหเกดผลตองใชความอดทนในการทา และมหลกธรรม คอขนต ความอดทน วรยะ ความเพยร

๓.ในการทาเกษตรของทาน พบปญหาหรออปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

ปญหาในการทาเกษตรอนทรยแบบเชงพทธเกษตรนน คอความไมเชอของชาวบาน บอกจะไดผลดเหมอนกบ

การใชสารเคมหรอวธเดมๆไหม ทาไปกไมเหนผล การแกปญหาคอการทาอยางจรงจง ทาใหเขาเหนวาสงทเรา

ทามนใหผลด แตตองใชระยะเวลาในการพนสภาพดน นา ตางๆ เมอมนเหนผลแลวความเชอถอจากชาวบานก

จะตามมา ปญหาตอมาคอปญหาของชาวไร ชาวนาจากการทาเกษตรคอเรองปยเคมราคาคอนขางสงไมคมตอ

การลงทน การแกปญหาคอตองหาสงมาทดแทนในการทาปย ซงกหาจากธรรมชาต มาเปนปยชวภาพเพอเปน

การลดตนทนใหกบเกษตรกร

๔. ทานมหลกการและเหตผล การทาเกษตรอยางไร ?

คอการพงพาตนเองได มกนมใช เหลอกนแลวบงบน แลวจาหนายเปนรายไดใหกบครอบครว และยงทาให

สงคมมความสามคค ปรองดอง รจกซงความเมตตา เออเฟอ ตอกนละกน

๕. มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร และผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

เปนอาชพทยงยนตอตนเองและครอบครว ใหมกนมใช ในดานสงคมทาใหคนในสงคมมอาชพและทาใหสงคมม

ความเมตตารจกแบงบนกน พรอมกบความสามคคตอกน ในดานสงแวดลอมทาให อากาศกลบมาบรสทธ

สภาพสงแวดลอมทดขน และทาใหสงคมรจกหลกธรรมมากขนคอความเมตตา ความสามคคซงกนละกน

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ หรอคณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

๑๒๒

พฒนาใหมความรกซงกนละกน มความเมตตาความเออเฟอ การใหแบบไมหวงสงผลตอบแทน จรงๆเรองของ

คณธรรม จรยธรรมเปนสงสาคญทคนทกคนควรม ถงจะประสบความสาเรจในดานนนๆ ถาเรามหลกของ

คณธรรมและจรยธรรมหรอแมแตจตสานกมนกไมมความภมใจ ฉะนนคณธรรมทควรม คอจรยธรรมและ

จตสานกในการทาพทธเกษตร

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

การยดหลกของคณธรรมจรยธรรมและจตสานกในการทาเกษตรแบบพทธ

๘.วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

คอการใหความรกบชาวบาน และภาครฐหนวยงานทเกยวของใหความสนใจ และประชาสมพนธใหชาวบาน

รบรรบทราบในขอดของการทาเกษตรอนทรยแบบเชงพทธ และทาใหชาวบานเขาหาธรรมะมาขน

คาสมภาษณ อายลอ นกเรยนชาวนาดเดน โรงเรยนพทธเศรษฐศาสตร

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

ทฤษฎทใชคอใชหลกของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในหลวงรชกาลท ๙ คอ ตองรวา ดน นา พช เปนอยางไร และมนสยอยางไรกเมอรแลว ดนตองพกตว พชกตองพกตว ไมงนไมออกดอก ตองพกตว ฝนจงจะตก เรากนไมเลกไมไดกนไมโต

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

กใชวธของในหลวง รชกาลท ๙ คอตองรวาพชแตละชนดทางานอยางไร จงจะสาเสรจ ทไมสาเรจเพราะไมรวาพชอะไรอยแบบไหนถารกสาเรจ

๓.ในการทาเกษตรของทาน พบปญหาหรออปสรรคอะไรบาง มวธแกไขอยางไร ?

ปญหาทวชพชตางๆ การแกไขปญหาคอการใชวธการถอนแรงนอย แตพนทกวาง แตกตองมเทคนคในการ

ปองกนวชพช คอการเอาแกลบมากลบหลงจากถอนไปแลว สามารถอยได ถง ๖ ป แถมไดทงปยอก ๑ป

สามารถลดการถอดไปไดถง ๔ ครง ปญหาตอมาคอแมลงทเปนศตรพช การแกไข คอการใชหวงโซอาหารของ

ธรรมชาตในการจดการ เชน นกกนหนอน หน เปนตน ลดการใชสารเคม แถมไดระบบนเวศกลบคนมา

๔. ทานมหลกการและเหตผล การทาเกษตรอยางไร ?

หลกการ และเหตผลคอตองการลดตนทนของการผลต และปลดหนในการทาเกษตรแบบเดม

๕. มผลสมฤทธ ดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะอยางไร และผลผลตทางเกษตรของทานมลกษณะใด ?

สรางอาชพทยงยน ทาใหมความสามคค มสงแวดลอมหรอระบบนเวศทด และไดมความเมตตา เออเพอตอกน

ละกน สงคมกนาอยขน ผลตกมคณภาพมากกวาทอนอก

๑๒๓

๖. การทาเกษตรแบบนชวยพฒนาดานจตใจ หรอคณธรรมอะไรบาง ผทาเกษตรแนวพทธควรมคณธรรมใด ?

ทาใหจตใจสงบ มความเมตตา มขนต

๗. การทาเกษตรแบบพทธ (พทธ+เกษตร) มเสนแบงอะไร เปนตวตดสนชวดคออะไร ?

เสนแบงคอคณธรรมและจรยธรรม จตสานกของการทาเกษตรแบบพทธ

๘.วธการสงเสรมเกษตรกรรมแนวพทธควรจะเปนอยางไร ?

สงเสรมวถชวตแบบดงเดม และหนวยงานตางประชาสมพนธในการทาเกษตรเชงพทธ ใหมากขนเพอสงคมจะ

ไดมธรรมะใหมากขน

คาสมภาษณ นางขนษฐา มะโนสมบต เกษตรกรดเดน นกเรยนดเดนโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

(๑๕ มนาคม ๒๕๖๑)

๑.ทานใชหลกแนวคดทฤษฎ/หลกธรรมอะไร ทาการเกษตร ? มอดมการณอยางไร ?

ทาเกษตรแบบอนทรย เกษตรตามทฤษฎของในหลวง เพอหาทางออกในการดารงชพ ลดคาครองชพ และแก

เครยด เปนโรคซมเศรา ปวดหว พอหนมาทาเกษตรเอง จงเกดความดมดา มความสขจากการไดทางาน เหน

พชผลเจรญเตบโตเผลดผลกมแตความสข ผลผลตมผก กบ ปลา หม ไก

๒.มกระบวนการทาเกษตรอยางไร (เรมตนลงมอทาฯลฯ) เปนแนวพทธอยางไร ?

ทาตามทไดไปศกษาอบรมมา เตรยมดนใหมคณภาพ เตรยมปยคอก ซงตองหาวว ควายมาเพอไดมลมาทาปย

ปยหมก ทาใกลๆพนทจะไดสะดวก สวนการทางานในขณะทางานจะเกดอารมณอนไปกบงานมความสข รอง

เปนเพลงออกมา และตอมาไดเขาไปอบรมทโรงเรยนชาวนา ทไรเชญตะวน หนงป ไดเหนเปาหมายในชวตทาง

ธรรม ทาการเกษตรแบบพทธ ทมเปาหมายใหชวตไดเรยนรจกธรรมะ ไมตกเปนทาสของกเลส

๓. ปญหาอปสรรคในการทาเกษตร พบปญหาอะไร

พนททาเกษตรมจากด ตองจดการใหด ใชพนทใหคมคา ไดพชผลเกษตร ปลกพชใหเออตอกน เชน ปลกกลวย

นาตนกลวยมาใหอาหารเปด หม

ปญหา หลกของการทาเกษตร คอ ตลาด ไมมทรบซอ หรอถกกดราคามาก การแกปญหาคอทาไวพอกน เลยง

ตวเองกอน และรวมกลมกน รวมผลผลตไปขายไดมอานาจในการตอรอง ไมเสยเปรยบ

๔.เหตผลของการทาเกษตรกรรมแนวพทธ เพราะอะไร ?

๑๒๔

มเหตผล คอการ พยายามพงตนเองในการเลยงชพ การทาเกษตรตองเตรยมปย เตรยมดน มเวลากอนจะลงทา

เกษตร ตองเตรยมลวงหนา เหตผลทชาวเกษตรเสยคาใชจายไปกบการทาเกษตร คาปย คายาปราบศตรพช

เพราะเขาไมเตรยมปย พอถงชวงหนานา กจะไปหาซอทาใหตองมคาใชจายแพง

๕.ผลสมฤทธ อยางไร ทางดานอาชพ สงคม สงแวดลอม ธรรมะ จตใจ ?

ไดพงตนเอง เลยงตวเอง สามารถยนดวยลาแขงของตนเองได อาชพมนคง ของกนเตมบาน ภายนอก

สงแวดลอมอากาศบรสทธ สรางความเขยวชอมใหพนทบรเวณ ไมทาลายสงแวดลอม มสตวตางๆ พวกนกเขา

มาอาศยอยใกลๆ เกดเปนสภาพแวดลอมทเปนธรรมชาต พชผกทไดมความหวาน อรอย เกบรกษาไดนาน ให

คณคาทางอาหารสง ไมมสารพษตกคาง ไดสขภาพ

๖.การเกษตรชวยพฒนาจตใจอยางไร ?

การเกษตรแบบพทธ ไดพฒนาดานจตใจหลายอยาง ไดฝกความขยนหมนเพยร ความอดทน ความรจกอดออม

รจกแบงปนใหเพอนบาน ใหญาตพนอง ใหคนอนไดสะดวกเพราะไมมตนทน รจกแบงปนกน ในเรองสนทรยะ

ดนตรศลปะมสวนชวยหลอหลอมจตใจใหพบกบความสข ในสมยกอนหลงเสรจการทานา ชาวนาจะรองเพลง

แตงเพลงอยางมความสข ปจจบนพอเปลยนการทาเกษตรมาใชสารเคมความสขตรงนหายไป คนเครยดจาก

ตนทนการทาเกษตร โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตรจะสอนเรอง ดนตร ศลปะ ใหไดเรยนรความสขอกแบบ

หนงทเกดจากนาพกนาแรง ความขยน ความสขจากการทไดเหนพชผลเจรญงอกงาม ทาใหไดพบความสข

ทางดานจตใจอกแบบหนง

๗.การเกษตรแบบพทธ มจดแบงคอ

การเกษตรแบบพทธะคอการรจกพงพาตนเอง สวนมากไปอบรมทโรงเรยนชาวนา ชาวเกษตรจะพงตนเองเปน

หลก ไดความชวยเหลอจากสวนภาครฐมนอยมาก ซงกคอความอยแบบพอเพยง

๘.จะมวธการสงเสรมเกษตรเชงพทธอยางไร

ภาครฐมความจรงใจตอประชาชน เขามาสงเสรมใหชาวเกษตรกรดาเนนชวตตามแบบเศรษฐกจพอเพยง ใน

การรวมกลมกน หาตลาดขายสนคาทเปนธรรม สรางความมนคงทางอาหาร สรางความสามคคใหเกดขนใน

การทาเกษตรอนทรย มหลายหมบานมาดงานทนแลวนาไปทาแบบเปนกลมกอน ทาใหเกดความเขมแขงไดด

มาก

๑๒๕

ภาคผนวก ง

ภาพกจกรรมการสมภาษณ และหนงสอออกในการดาเนนการวจย

สมภาษณสมณเสยงศล ชาตวโร ผนาเกษตรปฐมอโศก และพระราชธรรมนทเทศ เจาอาวาสวดสวนแกว

สมภาษณพระสบน ปณโต ผนากลมสจจะสะสมทรพย จงหวดตราด

สมภาษณพระมหาวฒชย วชรเมธ ผจดการโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

๑๒๖

สมภาษณ และดการทาเกษตร นกล แซลม และยทธนา สระมณอนทร ผทาเกษตรของวดสวนแกว

สมภาษณเกษตรกร กลมสจจะสะสมทรพย จงหวดตราด

สมภาษณพชชา ชาวเหนฟา ตวแทนผทาเกษตรสนตอโศก

๑๒๗

สมภาษณ

นางสาวณฐฐน นธรรม ผจดการ

โรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

สมภาษณ วชยเจรญ แสนชยรง

เกษตกรดเดนโรงเรยนชาวนา

สมภาษณ ลอชย นาไพรวรรณ

เกษตรกรดเดนโรงเรยนชาวนา

สมภาษณ ขนษฐา มะโนสมบต

เกษตกรดเดน นกเรยนดเดนโรงเรยนชาวนาพทธเศรษฐศาสตร

๑๒๘

หนงสอขอตรวจสอบเครองมอ

พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร.

๑๒๙

หนงสอขอตรวจสอบเครองมอ

ผศ.ดร.แมช กฤษณา รกษาโฉม

๑๓๐

หนงสอขอตรวจสอบเครองมอ

ผศ.ดร.วฒนนท กนทะเตยน

๑๓๑

หนงสอขอสมภาษณ ๑

๑๓๒

หนงสอขอสมภาษณ ๒

๑๓๓

หนงสอขอสมภาษณ ๓

๑๓๔

หนงสอขอสมภาษณ ๔

๑๓๕

หนงสอขอสมภาษณ ๕

๑๓๖

หนงสอขอสมภาษณ ๖

๑๓๗

หนงสอขอสมภาษณ ๗

๑๓๘

หนงสอขอสมภาษณ ๘

๑๓๙

หนงสอขอสมภาษณ ๙

๑๔๐

หนงสอขอสมภาษณ ๑๐

๑๔๑

หนงสอขอสมภาษณ ๑๑

๑๔๒

หนงสอขอสมภาษณ ๑๒

๑๔๓

หนงสอขอสมภาษณ ๑๓

๑๔๔

ประวตผวจย

ชอ/ฉายา/นามสกล : พระมหาวฒนา ปญาทโป (คาเคน)

วน/เดอน/ปเกด : วนท ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๑๗ ณ บานเลขท ๑๒ หมท ๑๐

ตาบลสรางป อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ

บรรพชา : วนท ๒๖ มกราคม ๒๕๓๓ ณ วดบานไผ ตาบลไผ อาเภอราษไศล

จงหวดศรสะเกษ โดยม พระครวบลยกลยาณวตร เจาคณะตาบลไผ

เปนพระอปชฌาย

อปสมบท : วนท ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๓๗ ณ วดบานไผ ตาบลไผ อาเภอราศไศล

จงหวดศรสะเกษ โดยมพระครวบลยกลยาณวตร เปนพระอปชฌาย

ประวตการศกษา : พ.ศ. ๒๕๓๗ จบ นกธรรมชนเอก สานกเรยนวดหาดใหญสตาราม

ตาบลควนลง อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

: พ.ศ. ๒๕๔๔ จบปรญญาตรพทธศาสตรบณฑต สาขาพทธศาสตร

วชาเอกบาล (เกยรตนยมอนดบหนง) มหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตบาฬศกษาพทธโฆส จงหวดนครปฐม

: พ.ศ. ๒๕๔๕ จบเปรยญธรรม ๙ ประโยค สานกศาสนศกษา วดตนสน

จงหวดอางทอง

: พ.ศ. ๒๕๕๓ จบปรญญาโท สาขาพระพทธศาสนา มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย

ประวตการทางาน : พ.ศ. ๒๕๔๔ ครสอนปรยตธรรมแผนกสามญ และแผนกนกธรรมบาล โรงเรยนศร

เมองทองวทยา สานกเรยนวดตนสน จงหวดอางทอง

: พ.ศ. ๒๕๔๕ ครใหญโรงเรยนพระปรยตธรรมศรเมองทองวทยา

วดตนสน จงหวดอางทอง

: พ.ศ. ๒๕๔๗ ครสอนปรยตธรรมแผนกบาล สานกเรยนวดมหาธาต วดมหาธาต

ยวราชรงสฤษฏ กรงเทพมหานคร

: พ.ศ. ๒๕๕๙ เปนผชวยเจาอาวาสวดสนตธรรมาราม

ปจจบน : วดสนตธรรมาราม ถนนสมเดจพระเจาตากสน ๒๓ แขวงบคคโล เขตธนบร

กรงเทพมหานคร ๑๐๖๐๐