สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ชาญชย ชยสขโกศล

สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา

มหาวทยาลยมหดล

FES Thailand Office

www.fes-thailand.org

B

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

สารบญ

ภาคสอง : ทขดแยงกน

1. นำาเรอง .........................................................................................................................................................1

2. ความแตกแยกระหวางภมภาค & สงคมการเมองไทยแตเดม .......................................................2

3. ความเปลยนแปลงของสงคมไทย .........................................................................................................43.1. ความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม .................................................................................................................... 43.2. สำานกทางการเมองทเปลยนไป ...................................................................................................................................... 53.3. ความรสกเรองความยตธรรม.......................................................................................................................................... 6

4. การตอบสนองตอความเปลยนแปลง ............................................................................................................................ 6 4.1. กระแสความไมพอใจตอรฐบาลทกษณ .................................................................................................................... 6 4.2. การตอบสนองของกลมพลงอำานาจเดม .................................................................................................................... 7

ภาคสอง : ทขดแยงกน

5. สมมตฐาน 4 แบบวาดวยวกฤตการเมองไทย ................................................................................ 10

6. วาทกรรมและคขวขดแยง .................................................................................................................... 12

ภาคสาม : ทางขางหนา

7. แนวโนมภาพใหญในการเมองไทย ..................................................................................................... 16 7.1. การเคลอนตว 3 ประการในการเมองไทย ............................................................................................................16 7.2. ความขดแยง 2 ชนในวกฤตการเมองไทย..............................................................................................................18

8. เกณฑพนฐานกำากบการทะเลาะกนของเรา .....................................................................................20 8.1. เกณฑพนฐานเชงหลกการ .............................................................................................................................................20 8.2. เกณฑพนฐานเชงวธการ .................................................................................................................................................21

9. สญญาประชาคมใหม ............................................................................................................................23 9.1. สรางความไววางใจกน : เงอนไขแรกสด ................................................................................................................23 9.2. เวทรวม (platform) ทมทงอำานาจหนาท (authority) & รวมทกฝาย (inclusive) ............................ 24 9.3. กระบวนการสรางสญญาประชาคมใหม .................................................................................................................26 9.4. ตวอยางเนอหา ...................................................................................................................................................................28

10. ทายเรอง ................................................................................................................................................30

FES Disclaimer : This article represents the views of the author only, but not necessarily the views of Friedrich-Ebert-Stiftung

1

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ภาคแรก : ทางทผานมา1

1. นำาเรอง

ในรอบ 6-7 ปมาน สงคมการเมองไทยปจจบนผานความ ขดแยงรนแรงทางการเมองระดบวกฤต ยอมๆ มาเปนจำานวนมาก ไมวาจะเปนความรนแรงทเกดจากมวลชนของทงสองกลมเสอเหลองและเสอแดง และความรนแรงทเกดจากรฐบาลแตละชดกระทำาตอมวลชนทงสองกลม ความขดแยงรอบใหมครงนราวลกถงขนทกำาลงกอใหเกดการเปลยนแปลงขนานใหญตอสงคมการเมองไทย ปญหาเชงโครงสรางและเชงวฒนธรรมมากมายหลายประการทถกหมกหมมไวใตพรม มาอยางตอเนองไดถกเปดเผยออกมาอยางไมรอมชอมยอมความใหกวาดกลบเขาไปใตพรมไดใหมอกครงหนงอยางงายดาย

ความขดแยงครงนเกยวของกบทกสถาบน/องคกร และคนทกภาคสวนของสงคมการเมองไทย เทาทผานมา มความพยายามใชกลไกเครองมอทางการเมองทกชนดเทาทระบบการเมองของไทยในขณะนม รวมถงสถาบนพเศษและแบบไมเปนทางการทงหลายกถกนำามาใชทงหมด แตกไมอาจทำาใหปญหาครงนคลคลายลงไปได หลากหลายสถาบน/องคกร/ภาคสวน ถกผลกไสใหกลายเปนคขดแยงไปดวย หรอไมไดรบการยอมรบใหมบทบาทนำาอะไรมากนก ทงหมดนแสดงใหเหนอยางชดเจนวา สงคมการเมองไทยทยดโยงกนอยดวยสญญาประชาคมฉบบเดมกำาลงเสอมคลายลงไป และกำาลงจะเปลยนผานทางการเมองไปสสงคมการเมองชนดใหมทตองมการจดปรบความสมพนธเชงอำานาจของ ทกฝายกนใหมทงหมด

ทางออกจากความขดแยงครงใหญรอบนจงดไมงายเลย ถาเราไมสามารถมองใหเหนถงสภาวะการเสอมความชอบธรรมลงของสญญาประชาคมฉบบเดม ทผานมา ยงเราทงหมด

1 เนอหาหลกในงานเขยนชนนมพนฐานมาจากการบรรยายของนกคด

นกวชาการไทยหลากหลายทาน ทไดรบการเชญใหมาบรรยาย

ในโครงการ Deliberative Focus Group on “A New Social

Contract : The Way Out of the Transformation Crisis” จด

โดยมลนธฟรดรค เอแบรท รวมกบสถาบนสทธมนษยชนและสนต

ศกษา มหาวทยาลยมหดล ขาพเจาไดเสรมเนอหาบางสวนดวยงาน

เขยนอนๆ และการบรรยายของนกวชาการในกจกรรมอนๆ เพอ

ความสมบรณของประเดนขออภปรายตางๆ คณประโยชนอนใด

ทเกดขนจากเนอหาในขอเขยนชนน ขอยกใหแกผทเปนเจาของ

ความคด สวนความผดพลาดประการใดทอาจเกดขน ขาพเจาขอรบ

ไวแตเพยงผเดยว

ขดแยงทะเลาะกนมากเทาใด กยงทำาใหความขดแยงขยายวงถงผคนใหเกยวของมากขนเทานน และยงบานปลายทำาใหปญหารนแรงหนกหนวงมากยงขน จนกลายเปนความโกรธแคนเกลยดชงกนชนดทสามารถทำารายกนไดในทางกาย หรออยางนอยกในทางวาจา หยงรากลกลงไปในจตใจจนเราไมสามารถไววางใจกนไดอกตอไป แทบจะไมอยากแมแตจะอยรวมแผนดนเดยวกน

สงทเอกสารชนนพยายามทำา คอ ชกชวนใหหนกลบมา ทบทวนและตงคำาถามอยางหนกหนวงตอตวเราเองทงหมดในสงคมไทย วา ภายใตภาพใหญของสงคมการเมองไทยทเปนมาในอดตนน จรงแลวเราแตละฝายสมพนธกนในเชงสงคม การเมอง เศรษฐกจ และวฒนธรรม อยางไรกนแน? ราวสบปมาน สงคมการเมองไทยเราเปลยนแปลงไปมากนอยขนาดไหน? ลกๆ แลว พวกเราแตละฝายรสกถงสภาวะทผานมาในอดตและสภาวะทกำาลงเปลยนแปลงไปในปจจบนอยางไรกน จงไดแสดงออกทางการเมองไดกาวราวรนแรงมากถงเพยงน? คำาถามเหลานจะไดคอยๆประมวลความคดเหนของนกคดนกวชาการตางๆ เพอคลคลายขยายความหาคำาตอบ เปนเนอหาในภาคแรกของเอกสารชนน หวขอตอหวขอ

ในภาคทสอง จะพจารณาถงประเดนทวา วาทกรรมทเราแตละฝายสรางขนเพอใชเรยกฝายตรงขาม ใชอธบายสงคมการเมองไทย ใชอธบายแนวทางการตอสทางการเมองของตนเอง รวมถงขอเสนอทางออกทางการเมองของเราทกฝายนน มจดออน จดแขง และจดรวมในเชงพนฐานความคดหรอในเชงเปาหมายเชงอดมการณอยางไร? และสดทาย ในระหวางทเราทกฝายตอสหำาหนกนอยางเดอดดาลในหลายปมาน “เราไดสรางปญหาใหมๆ และทำาลาย “ของด” ทางการเมองของเราเองไปมากนอย เพยงใด?”

เมอพอจะตอบโจทยเกยวกบการทำาความเขาใจตวเราเองทกฝายในสงคมการเมองไทยแลว กนาจะพอทกาวเดนกนตอไปขางหนาไดบางวาจะไปสทางออกไดอยางไร ซงจำาเปนตองทำาความเขาใจและตอบตคำาถาม 3-4 ประการตอไปนใหได คำาถามเหลาน ไดแก ภายใตภาพกวางของประวตศาสตรการเมองโลกและการเมองไทยแลว เราแตละฝายเชอ หรอมฐานคตวาปญหาวกฤตการเมองไทยทเกดขนในปจจบน เปนเพราะอะไร? เรากำาลงขดแยงกนเรองอะไรกนบาง? ในระหวางทเราทะเลาะขดแยงกนนน ไมวาเราจะเหนตางกน มากเพยงใด แตมทางเปนไปไดไหมทเราทกฝายจะหา

2

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

กฎเกณฑพนฐานรวมกนบางประการ ทเปนตวกำากบไมใหความขดแยงของเราเดนไปสแนวโนมของการทำาลายลางทกสงทกอยางจนสนซาก? สดทาย คอ เราจะทำาอยางไรไดบางเพอใหสงคมการเมองไทยสามารถสรางพนทกลางทเปนพนทรวมกนระหวางความคดความเชอทแตกตางหลากหลายทมอทธพลอยในสงคมการเมองไทย (ไมวาจะตางกนอยางสดขวเพยงใดกตาม) ใหสามารถพดคยตกลงรวมกนในการสรางสญญาประชาคมฉบบใหมขนมา? ชด

คำาถามเหลานจะไดตอบในภาคหลงของเอกสารชนน

ไมมใครสามารถรไดวาสงคมการเมองไทยชนดใหมหลงการเปลยนผานครงน จะมหนาตาออกมาเปนอยางไร และไมมใครมอำานาจเตมในการกำาหนดชะตากรรมการเมองไทยได ไมมใครหรอสถาบนใดทเราสามารถพงพาใหเราออกจากวกฤตครงนไดดงในอดตอกแลว ดงนน ตวพวกเราเองทงหมดจงตองลกขนมาพงตนเองใหได “พวกเราทงหมด” ในทนหมายรวมถงทงคขดแยงทงสองฝาย ทงทเปนระดบมวลชน และระดบชนชนนำา ตวแสดงทงทอยในเวทการเมองแบบเปนทางการและตวแสดงทอยในพนทแบบไมเปนทางการ ทง ผมอำานาจ ผมอทธพล และผมบารม ทงภาคการเมอง ภาคธรกจ/เศรษฐกจ และภาคชมชน/ประชาสคงม ฯลฯ ไมมใครไดหรอสญเสยมากเกนทฝายอนๆจะยอมรบได ไมมทางทเราจะหลกเลยงการเผชญกบความเปนจรงทางสงคมการเมองของไทยไดอกตอไป ไมมใครสามารถกดปราบความเปลยนแปลงทเกดขนใหกลบนงเงยบอยในความสงบเรยบรอยไดดงอดต และไมมใครสามารถกำาจดฝายใดใหสญสนไปจากสงคมการเมองไทยไดอยางเบดเสรจเชนกน ดงนน เราทงหมดเหลานจงจำาเปนตองมาออกแบบ และตกลงรวมกนใหมอกครงวาเราจะอยรวมกนอยางไร โดยทไมทำาใหฝายใดฝายหนงรสกถกเอาเปรยบหรอรงแกกนมากเกนไป

2. ความแตกแยกระหวางภมภาค & สงคมการเมองไทยแตเดม

ผลการเลอกตงเมอวนท 3 กรกฎาคม 2554 นน พรรค เพอไทยไดคะแนนเสยงมากกวาเดมทพรรคพลงประชาชนไดรบเมอวนท 23 ธนวาคม ป 2550 ราว 3-4 ลานเสยง ในขณะทพรรคประชาธปตยไดนอยลงเกอบ 1 ลานเสยง ผลการเลอกตงลาสดน สะทอนความเปลยนแปลงทาง การเมองไทยไปสการเมองทขดแยงแยกขวกนระหวางภมภาค อยางชดเจน คะแนนเสยงปรากฏอยางชดเจนวา

พรรคเพอไทยไดคะแนนเสยงขาดรอยในภาคเหนอและอสาน ในขณะทภาคใตลงคะแนนเสยงใหกบพรรคประชาธปตยอยางชดเจนเชนกน เหตผลทภาคอสานและเหนอเทคะแนนใหพรรคเพอไทยเปนดงทจะกลาวตอไปขางหนา ถงสงท พ.ต.ท.ทกษณและพรรคไทยรกไทย (เดม) ไดสรางไวสมย

อยในอำานาจ

ปรากฏการณทคะแนนเสยงทแตละพรรคการเมองใหญของประเทศไดรบน สะทอนใหถงความจำาเปนทการเมองไทยจำาเปนตองหนกลบมาพจารณาและใหความกบลกษณะหรออตลกษณทางการเมองของแตละภมภาคกนใหมอกครงหนง อตลกษณทางการเมองเหลานเปนผลมาจากหลากหลายปจจย นบตงแตปจจยสภาพภมประเทศ ภมอากาศ สภาพความสมพนธทางเศรษฐกจกบภมภาคอนๆ ตลอดจนวฒนธรรมและความรสกนกคดตอตวเองและตอผคนในภมภาคอนๆ อตลกษณดงกลาว แมจะไมไดมนคง คงท ถาวร ตายตว แตกลาวไดวามทมาทไปและมการปรบตวบนพนฐานความรสกเดมอย และยงคงสงผลตอการจดรปความสมพนธและความขดแยงทางการเมองทมอยในปจจบนมใชนอย โดยผานตวแปรสำาคญทางการเมอง 2 ตวแปร คอ นกการเมอง (ทองถน/ระดบชาต) และขาราชการ

เมอมองภาพยอนหลงไปในประวตศาสตรความสมพนธ เชงอำานาจและทางการเมองของแตละภมภาคของไทยแลว ทางเหนอ (พนทลานนาเดม) และอสาน (ลาว) มประวตศาสตรในอดตทมปญหากบกรงเทพฯ และสามารถยอนกลบไปไดถงปลายครสตศกราชท 19 สมยรชกาลท 5 ทำาการปฏรประบบภาษและการปกครองทองทเลย ทเดยว แตเดมสมยนน เจาเมองทองถนเปนผเกบภาษ ถกเปลยนมาเปนเกบโดยกระทรวงการคลง และเกบไวทหอรษฎาพพฒน มการเกบภาษหว ตองจายเงนสดคนละ 4 บาท ซงหาไดยากมากในสมยนนทผคนยงมวถเกษตรแบบยงชพอย ความไมพอใจตออำานาจการเมองจากกรงเทพฯมอยมากจนกระทงเกดเหตการณกบฏผบญขนในภาคอสาน เปนตน นอกจากน การเปลยนไปสระบบเทศาภบาล ทกรงเทพฯเปนผแตงตงและสงผวาราชการจงหวด (ซงสวนใหญลวนเปนเชอพระวงศ) ไปปกครองเมองตางๆ ทำาใหเจาเมองทองถนทมอำานาจอยเดมและ ราษฎรในพนทเกดความไมพอใจอยไมนอยเชนกน1

เดมท สงคมการเมองไทยไมไดมแนวคดเรองสทธ เสรภาพ และประชาธปไตยอยางเปนรปธรรมดงทไดรบอทธพลจากตะวนตกในปจจบน แตจดการความสมพนธเชงอำานาจ

3

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ระหวางกนและกนผานระบบอปถมภภายใตกลมศกดนาในระดบทองถน สมยทรชกาลท 5 ปฏรประบบบรหารบานเมองเขาสศนยกลางทกรงเทพฯ เพอรวบอำานาจมาอยในมอพระเจาแผนดน จำาเปนตองสรางระบบราชการขนมาเปนเครองมอชนดใหมในการชวยบรหารอำานาจของตน แมระบบราชการจะถกออกแบบใหซอยยบยอยมากเพยงพอทจะไมกลบมาตอกรกบอำานาจของพระเจาแผนดน และไมสามารถกดขขมเหงประชาชนไดอยางเปนระบบ แต “อำานาจ” ทเกดขนในกลมขาราชการเหลานกมมากเพยงพอทจะนำาไปใชหาประโยชนหรอเบยดเบยนชาวบานในพนทภมภาคตางๆไดตามสะดวก สวนกลมศกดนาทองถนกปรบตวไปในลกษณะทปจจบนเรยกกนวากลม “อทธพล” ระดบทองถน และตอมากคอยๆผนตวเองมาเปน “นกการเมอง” ในระบอบการปกครองสมยใหมทเปดกวางมากขนหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 นกการเมองทองถนและผมอทธพลทองถนเหลานยงคงมบารมอยไมนอยในการเปนทพงหรอยดโยงของผคนในยานทองถนนนๆ บางคนยงคงวางตวเองอยในระดบทองถนหรอภมภาคใกลเคยง ในขณะทบางคนกผนตวเองเขาสวงการการเมองในระดบชาต ตลอดระยะเวลาหลายสบปทผานมา ทองถนในทกภมภาคของไทยลวนมความขดแยงในความสมพนธเชงอำานาจและผลประโยชนระหวางกลมขาราชการกบประชาชนอยเปนนจ และเมอเกดเหตการณเชนนขน ประชาชนกจะตอรองกบ “อำานาจ” ของขาราชการ โดยใช “อทธพล” ของนกการเมองทตนเองรจกหรอมสายสมพนธอยดวย2

หากวเคราะหยอนหลงกลบไปในเชงภมรฐศาสตรของแตละภมภาคของไทยนน จะเหนไดวาภมภาคตางๆของประเทศไทย ลวนมลกษณะทางสงคมการเมองและสมพนธเชงอำานาจกบกรงเทพฯในลกษณะทแตกตางกนออกไป ลกษณะทางสงคมการเมองโดยทวไปของแตละภมภาคของประเทศไทย อาจบรรยายไดดงตอไปน3

ทางภาคเหนอตอนบนนน มภมประเทศในลกษณะภเขาสง ยากแกการเขาถงของอำานาจจากสวนกลาง ทงมศลปวฒนธรรมและประวตศาสตรเฉพาะแบบลานนาของตนเอง ระบบเศรษฐกจไมมนคงนก โดยเฉพาะภาคเกษตรอาจไดรบผลกระทบจากอทธพลทางเศรษฐกจจากประเทศจนไดงาย

ในทำานองเดยวกนภาคอสานของไทยกมลกษณะภมประเทศเปนทราบสง ระบบเศรษฐกจภาคเกษตรขนอยกบสภาพดนฟาอากาศอยางมาก ในอดตมความสมพนธกบสวนกลางหรอกรงเทพฯนอย เพราะภเขาและดงพญาไฟขวางกน ม

ศลปวฒนธรรม ภาษา และประวตศาสตรการเมองเฉพาะในภมภาคของตนเอง ซงสมพนธกบพนททางทศตะวนออกและทศเหนอ มากกวาทศตะวนตกเฉยงใต คอ กรงเทพฯ ประชาชนในทงสองภมภาคนจงไมไดสมพนธใกลชดหรอไดรบประโยชนอะไรมากมายนกจากระบบราชการ ดงนน เมอเกดความขดแยงกบขาราชการ จงรจกตอรองหรอหวงไดรบประโยชนจากนกการเมองมากกวา

สวนภาคกลางและบางสวนของภาคเหนอตอนลางนน มลกษณะภมประเทศเปนพนทราบ งายแกการเขาถงของอำานาจสวนกลาง ทงยงมศลปวฒนธรรม ภาษา และประวตศาสตรการเมองทสมพนธกบอำานาจสวนกลางอย เสมอๆ ระบบเศรษฐกจภาคเกษตรกรรมผกพนใกลชดกบสวน กลาง ไดรบประโยชนจากการชลประทานคอนขางมาก ดงนน ภมภาคนจงเปดรบอดมการณจารตนยมจากสวนกลางไดมากกวาภมภาคอนๆ แมประชาชนจะรจกหรอหวงไดรบประโยชนจากนกการเมองบาง แตกไมไดรสกวาตองพงพามากนก เพราะคดวาตนเปนหนงเดยวกบระบบราชการพอสมควร

สวนภาคใตนน ลกษณะภมประเทศมความยาวมาก ในการคมนาคมทางนำาในการตดตอระหวางกนเปนสำาคญ มศลปวฒนธรรม ภาษา และประวตศาสตรการเมองเฉพาะเชนกน มความสมพนธกบอำานาจสวนกลางมาโดยตลอด แตเปนไปในลกษณะลมๆ ดอนๆ เพราะมการขดขนตอระบบศกดนาสวนกลางอยพอสมควร คอนขางมทศนคตตอขาราชการวามแตเอาเปรยบตน ในขณะทระบบเศรษฐกจมลกษณะคอนขางมนคงและพงตนเองสง โดยเฉพาะเศรษฐกจทไดจากการปลกไมยนตนและการประมง ประชาชนในภมภาคน แมจะขดแยงกบระบบราชการอยเนองๆ แตกไมไดหวงไดรบประโยชนจากนกการเมอง หรอใชนกการเมองในการ ตอรองกบขาราชการมากนก ทศนคตคอนขางเปนไปในลกษณะคอยควบคมตรวจสอบนกการเมองเสยดวยซำา

สวนกรงเทพฯนน เปนเมองใหญและเปนศนยกลางในมตตางๆ ทงดานอำานาจ ศลปวฒนธรรม ภาษา และประวตศาสตรการเมอง เปนศนยกลางของระบบศกดนามา แตเดม จงมลกษณะเปนจารตนยมสงมาก แมในบางชวงเวลา จะตองรจกใช “ความฉลาดในการประสานประโยชน”4

เพอผอนปรนและเปดรบคนตางชาต โดยเฉพาะพอคาชาวจน และชาวตะวนตกในฐานะทเปนปจจยทำาใหเศรษฐกจของภมภาคดำาเนนไปได ระบบเศรษฐกจคอนขางมนคงเนองจากเปนศนยกลางในหลายๆ ดาน ประชาชนนยมระบบราชการ

4

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

มากกวานกการเมอง และไวตอกระแสความเปลยนแปลงของอำานาจทางการเมอง ดวยอดมการณจารตนยม เมอการเมองไทยเปดสระบอบประชาธปไตยมากขน ประชาชนในภมภาคนจงมกฝากความหวงไวกบนกการเมองทด มคณธรรม เพอมาแกปญหาของประเทศ แมจะผดหวงอยเสมอกตาม

ผลการเลอกตงเมอวนท 3 กรกฎาคม 2554 ซงแสดงออกมาเปนความขดแยงแยกขวระดบภมภาคนน ทำาใหเราจำาเปนตองเลกคดถงภาพสงคมไทยอนสมครสมานสามคคเปนหนงเดยวกนดงทเขาใจผดกนมาเสมอ แตจำาเปนตองหนมา ยอมรบและทบทวนถงลกษณะความแตกตางทมอยในสงคมการเมองไทยตลอดมา อรรถาธบายโดยสงเขปวาดวยสงคมการเมองโดยใชหนวยภมภาคเหนอ อสาน กลาง ใต และกรงเทพฯ ขางตน เปนสภาพพนฐานของสงคมการเมองไทยทมมาตลอด และปะทเปนวกฤตความขดแยงทางการเมองในรอบน เนองดวยความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมและสำานกทางการเมองทเกดขนอยางมาก โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอและอสานของไทยดงจะกลาวถงในสวนถดไป

3. ความเปลยนแปลงของสงคมไทย

3.1. ความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม5

หลงป 2501 เปนตนมา สงคมไทยเรมเปลยนเปนสงคมอตสาหกรรมใหมอยางรวดเรวมาก ทงน เมอเปรยบเทยบรายไดเฉลยตอหวประชากรแลว ประชาชนมรายไดเพมขนมากกวา 3 เทา กลาวคอ เมอกอนประชาชนมรายไดราว 1,000 ดอลลารเศษ/คน/ป ปจจบนเพมเปน 3,000 ดอลลารเศษ/คน/ป (คดจากรายไดจรง โดยตดเรองคาเงนเฟอออกไปแลว) เมอกอนไทยมคนยากจนราว 40-60% แตปจจบนเหลอเพยง 8% กลาวอกนยหนง คอ คนรนปจจบนรวยกวาคนรนพอแมปยา โดยเฉลยแลว ทกคนรวยขน

อยางไรกตาม แมโดยเฉลยแลว ทกคนจะรวยขน แตในแงของความเหลอมลำากปรากฏขนมากเชนกน กลาวคอ มคนเพยง 20% ทมรายไดเพมมากขนอยางมากนบเปนสดสวนราว 53-54% ของผลตภณฑมวลรวมประชาชาต ในขณะทคนอก 20% มรายไดเพมนอยมาก คอ เพยง 4% ของผลตภณฑมวลรวมประชาชาต หรอหากมองทดชนอกประการหนง เงนสดในธนาคารของไทยทงหมดนน มคนเพยง 60,000

คนเทานนทเปนเจาของเงนจำานวนมากถง 40% ของธนาคารไทยทงหมด เมอเกดความเหลอมลำามากถงเพยงน ในขณะทคนชนบทไดเหนลกษณะความเปนอยแบบหรหราของคนในเมองผานละคร (ทนางเอกอยในวงตระการตา เวลาวางกเลนขมา เปนตน) หรอรายการโทรทศนตางๆ (เชน รายการทมกไปสมภาษณดความเปนอยในบาน บกไปถงหองนำา/หองนอน ของคนรวยและดาราทงหลาย เปนตน) แลวยอนกลบมาดตวเอง จงทำาใหเกดความคาดหวงวาในอนาคตของตวเองและลกหลานนน ไมอยากใหเปนชาวนาชาวไรอกตอไปแลว แตอยากใหเปนขาราชการหรอทำางานสายอาชพอนๆ

ในขณะเดยวกน เศรษฐกจทองถนกเปลยนเชนกน โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอและอสาน มกระบวนการเปลยนแปลงไปสการเปนเมอง (urbanization) เกดขนอยางรนแรงในสงคมไทย จำานวนคนชนบทนอยลง จำานวนคนเมองมากขน ปจจบน หางสรรพสนคามอยทวไป ในชนบทมปรากฏการณทเรยก วา “deagrarianization”6 คอ ปจจบนผคนเปนชาวนากนนอยลง คนไทยเพยง 40% เทานนทยงมองวาตนเองเปนเกษตรกรอย และในสดสวน 40% นเกษตรกรทใชเวลา 100% กบภาคเกษตรกรรมมนอยลง คนชนบทสวนใหญทำางานทงในเมองและชนบท เขาเมองมารบจางทำางานในโรงงาน เมอวางกกลบบานทำานา ดงนน คนเหลานจงเปนเกษตรกรทมรายไดมาจากภาคการเกษตรเพยง 1/3 ของรายไดทงหมด สวนทเหลออก 2/3 มาจากแหลงอน ใน ภาพรวมระดบประเทศ ผลตภณฑมวลรวมประชาชาต (GDP) ของไทยปจจบน มาจากภาคเกษตรเพยง 10% เทานน ในขณะทมาจากภาคอตสาหกรรม 40% และภาคบรการ 50%

ปจจบน อาชพของคนในชนบทคนหนงๆ มคอนขางหลากหลาย ทงเปนชาวนาในชนบท คนขบรถแทกซในเมอง คาขายเลกๆ นอยๆ หรอเปนพอคาระดบกลางถงระดบใหญ เปนคนงานอพยพไปตางประเทศ โดยเฉพาะอาชพหลงสดน ถอเปนแหลงรายไดใหญมากของคนชนบท และเปนสวนททำาใหโลกทศนของตนเปลยนแปลงไปมาก เพราะไมไดเพยงไปทำางานทกรงเทพฯ ปกษใต หรอเชยงใหม แตไปถงนอรเวย สวเดน ญปน เปนตน หรอแมแตชนกลมนอยในแถบภเขา อยางในเชยงราย กไมไดผลตสนคาขายเฉพาะใหกบในเมองเทานน แตอยในระบบการขนสงและคาขายสนคากบทวโลก เนองจากมคนตางประเทศมาตดตอโดยตรงถงในหมบานบนภเขาหรอทๆ หางไกล ดงนน ความคดเรอง ชาวบานคอชาวนาชาวไรนน จงไมสอดคลองกบความเปนจรงอกตอไป ชาวบานปจจบนอาจเรยกไดวาเปน “ชนชนกลาง

5

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ใหม” หรออาจเรยกอยางศพทแสงทางวชาการยคหลงวา “ชาวนาโพสทโมเดรน”7 ซงมความสมพนธกบทงในตวเมองและในตางประเทศผสมปนเปกนหมด นถอเปนปรากฏการณสวนหนงของโลกาภวตนนนเอง

ทามกลางสภาวะการตดตอกบทงในเมองใหญและตางประเทศ กอใหเกดการสงขาวสารไปมาระหวางถนทตางๆกบคนในทองถนเดม แมปจจบน คนตามหมบานจะใชอนเทอรเนตไมมากนก แตกรวมตวกนไปดโทรทศนผานดาวเทยมทบานหลงหนงๆ ทมฐานะเพยงพอทจะตดตงระบบนได ดงนนขาวสารขอมลจงมการไหลเวยนไปมาไมนอย สามารถรบรเรองราวทงทเกดในกรงเทพฯ ลอนดอน หรออเมรกา ไปในขณะเดยวกนไดดวย ในอกทางหนง วทยชมชนกมบทบาทสงมากขน เมอมการอภปรายในรฐสภา ชาวบานหลายสวนกจะหยดงานเพอฟงการอภปรายวาสมาชกสภาผแทนฯ ของตนพดอยางไรบาง

ดงนน หากพจารณาในทางการเมองแลว การใชเสนแบงเมอง/ชนบทอยางชดเจนอาจไมมประสทธผลอกตอไปแลว กลมคนเสอแดงทเคลอนไหวแสดงพลงทางการเมองอยางมากในชวงป 2552-2553 นน ไมรสกวาตวเองเปน “ไพร” อกตอไป และอยากเรยกรองสทธพเศษแบบทคนเมองไดรบ ใหแกตนเองบาง8

3.2. สำานกทางการเมองทเปลยนไป9

ปจจยสำาคญอกประการทสงผลกระทบตอสำานกทางการเมอง คอ เรองการกระจายอำานาจหลงรฐธรรมนญ 2540 และพ.ร.บ.การกระจายอำานาจ ป 2542 กลาวคอ กอนหนานน การเลอกตงม 3-4 ป/ครง แตกระบวนการกระจายอำานาจสทองถนนน ทำาใหการเลอกตงเกดถมากขน เพราะตองมการเลอกตงสมาชกสภาจงหวด (สจ.), องคการบรหารสวนตำาบล (อบต.), สมาชกสภาผแทนราษฎร (สส.), วฒสมาชกฯ (สว.) เปนตน นบจนถงปจจกระบวนการเลอกตงทกระจายไปทวประเทศทำาใหเกดหวคะแนน ธรกจทโยงกบหวคะแนน เชอมโยงกนเปนเครอขายหวคะแนนทวประเทศ ทำาให ชาวบานเหนผลประโยชนจากการเลอกตงและเหนความ แตกตางระหวางนายอำาเภอ (ทมาจากการแตงตง) กบนกการเมอง (ทมาจากการเลอกตง) ในหลายกรณทนกการเมองไมเปนทพอใจของชาวบาน กจะถกเดนขบวนปลดออกจากตำาแหนง กระบวนการเหลานทำาใหชาวบานไดเรยนรเรองสทธทางการเมองของตนเอง และเปลยนความคาดหวงทมตอ

รฐบาล ทงหมดนเรมกอตวขนมาตงแตกอนทพรรคไทยรกไทยจะมาเปนรฐบาลแลว

กระนนกตาม แมกระบวนการกระจายอำานาจ จะทำาใหอำานาจการตดสนใจหลายอยางถกกระจายไปสสวนทองถน แตโครงสรางพนฐานทางอำานาจของการเมองไทยและอำานาจรฐ ยงคงกระจกตวอยทศนยกลางในกรงเทพฯ การตดสนใจหลากหลายประการ โดยเฉพาะนโยบายหรอโครงการพฒนาขนาดใหญยงคงสทธขาดมาจากศนยกลางแตเพยงฝายเดยวเปนสำาคญ ดงนน อตลกษณทางการเมองของแตละภมภาคจงไมอาจทดทานกระแสความเขมแขงกวาของอำานาจสวนกลางได ประเดนปญหาทเกยวของกบความรสกนกคดทางการเมองและอตลกษณทองถน จงประหนงเหมอนถกละเลยและถกปดใหตกเปนเรองรองบอนไป นกการเมองทองถนทเคยพากนเขามาอยในศนยกลางอำานาจทางการเมองทกรงเทพฯ ยงคงกระจกตวและชงไหวชงพรบในทางอำานาจกบนกการเมองและขาราชการในกรงเทพฯ เปนสำาคญเชนกน

ในบรบทรวมการเมองของไทย ทมลกษณะทงเปนการกระจายอำานาจออกไปบางสวน แตอำานาจหลกๆ สำาคญๆ ยงคงกระจกอยทศนยกลางดงกลาวขางตนน พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร และพรรคไทยรกไทย กถอเปนตวเรงปฏกรยาไมนอยเชนกน หลงวกฤตเศรษฐกจ ป 2540 นน ผคนทกภาค สวนของไทยไดรบผลกระทบมากมาย กลมคนรวยนน ทรพยสนเสยหายไปหลายสวน แตกยงมเงนสดไวใชจาย กลมคนทไดรบผลกระทบหนกทสด คอ คนทมรายไดแบบรายวน แรงงาน และชาวนาชาวไรทไมสามารถขายขาวและพชผลได ในบรบทเชนน พรรคไทยรกไทยสามารถผลตนโยบายใหมๆทถกใจกลมคนทไดรบผลกระทบอยางหนกเหลานได ทงนโยบายปลดหน 3 ป, นโยบายกองทนหมบาน, นโยบาย 30 บาทรกษาทกโรค, นโยบาย SML ในขณะทพรรคประชาธปตยไมสามารถเสนอนโยบายทนาสนใจได และเมอไดเปนรฐบาลแลว พรรคไทยรกไทยยงสามารถทำาทกอยางตามทสญญาไวไดภายใน 2 ปอกดวย

ชวงทพรรคไทยรกไทยเปนรฐบาล จำานวนเมดเงนทลงไปในพนทชนบทนนมอยอยางมหาศาลเมอเทยบกบชวงกอนหนานน และแมจะกลาววานโยบายของไทยรกไทยประสบความสำาเรจเพยง 20-30% กยงถอไดวาเปนปรมาณทมากอยด เมอเทยบกบเมดเงนทลงไปถงชมชนทองถนในยคกอนหนานนทงหมดทตองเสยไปกบการคอรรปชนระหวางทาง ดงนน กลาวไดวา พ.ต.ท.ทกษณและพรรคไทยรกไทยเขามาเปน

6

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

รฐบาลในชวงทชาวบานกำาลงเรมตระหนกถงความสำาคญของการเมองและการเลอกตงทองถน และ พ.ต.ท.ทกษณยงเปนตวเรงสำานกทางการเมองของคนชนบทอกดวย โดยสามารถทำาใหผคนเหนวา นโยบายทสญญากนไวสามารถทำาไดจรง กนได เหนผล และกอใหเกดการเปลยนแปลงไดจรง

กลาวอกนยหนง ปญหาวกฤตความขดแยงทางการเมองของไทยทขยายตวนบจากป 2548 มาจนถงปจจบนนน ความเหลอมลำาเชงเศรษฐกจ ไมใชเรองสำาคญทสด เพราะไดมการแกปญหาความเหลอมลำาไปอยมากแลวในยครฐบาลทกษณ ประเดนปญหาปจจบน เปนเรองเรยกรองใหมสทธอยางเสมอภาคกนมากกวา10

3.3. ความรสกเรองความยตธรรม11

แมวาตามเจตนารมยเดมของหลกการเรองกฎแหงกรรมทพระพทธเจาสอนนน จะเปนไปเพอการปฏเสธระบบวรรณะทมอยอยางเหนยวแนนในอนเดย แลวเปลยนมาเปนการพยายามทำาใหคนทวไปเขาใจวาชวตมนษยเราจะเปนเชนไร ยอมขนอยกบผลแหงการกระทำา ไมใชผลแหงชาตกำาเนดหรอวรรณะ แตเมอพทธศาสนาแพรเขามาในเอเชยตะวนออกเฉยงใต หลกการขอนกลบถกอธบายใหมเพอเสรมความเขมแขงของระบบการแบงชนชนวาเปนเรองทยตธรรมแลว เพราะเปนผลกรรมทแตละคนกระทำามาตงแตชาตปางกอน

เดมทเดยว แนวคดเรอง “ชวตทด” และวฒนธรรมความคดเรองความยตธรรมนน รฐไทยเคยนยามไวโดยอางองกบหลกกฎแหงกรรมของพทธศาสนา และมเรองเลาอยาง พระเวสสนดรชาดกทเนนการเสยสละสงตางๆ เพอสงสมบญไวสำาหรบชาตหนายำาหลกการเรองน ทำาใหคนไทยทเปนชนชนลางรสกวาเราไมสามารถแกไขอะไรไดในชาตน ตองรอชาตหนา เปาหมายเรอง “การหลดพน” ทถกลดลงใหเหลอ “ขนสวรรค” และตอมาลดเหลอการมกษตรยชาวพทธผทำาหนาทลงมาอปถมภตอชนชนลาง และชนชนลางไมตองลงมอทำาอะไรเลย เพยงแตรอรบทกอยางจากกษตรยหรอคนอนๆในกลมชนชนนำาเทานน “ไตรภมพระรวง” กเปนเรองเลาอกเรองหนงททำาใหพทธศาสนาถกเขาใจเปนการสงเสรมสงคมแบบมชวงชน และสอสารกบสงคมไทยผานจตรกรรมฝาผนง การฟงเทศน และพธกรรมตางๆ โครงขายความหมายเหลานถกสรางขนและกำากบสงคมไทยตลอดมาอยางมเสถยรภาพ แมวาจะมความพยายามสรางเรองเลาชดใหม คอ “มหาชนก” ขนมาเปลยนความหมายจากการเสยสละและรอรบ (ตามเวสสนดรชาดก) ไปสความเพยรพยายามไป

ใหถงเปาหมายดวยตวเอง แตกไมประสบความสำาเรจมากนก เพราะไมสามารถสรางสสนและอารมณความรสกไดมากเทา พระเวสสนดรชาดก

กอนยครฐบาลทกษณ โครงขายความหมายดงกลาว ทำาใหจดอางองความรสกยตธรรมอยทชนชนเดยวกน กลาวคอ เมอจะตดสนวาชวตตนเองดเพยงใด คนในชนชนลางจะเปรยบเทยบอางองกบชนชนลางดวยกน แตรฐบาลทกษณทำาใหจดอางองนเปลยนไปอยทชนชนกลาง โดยทไมใชชนชนกลางในเมองใหญหรอในกรงเทพฯ แตเปนการอางองกบชนชนกลางตามตวเมองในตางจงหวด ชนชนลางเรมรสกวาชวตตนเองสามารถเปลยนแปลงไปในทางทดขนไดจรง จากนโยบายตางๆดงกลาวขางตน อาทเชน คนขบรถแทกซ จากเดมตองเชารถขบ นโยบายกองทนหมบานทสามารถใหกยมได 200,000 บาทของ พ.ต.ท.ทกษณทำาใหเขาสามารถรวมหนกบญาตพนองและเปนเจาของรถแทกซทงหมด 6 คน กลาวคอ พฒนาตวเองกลายเปนเจาของอรถแทกซขนาดเลกนนเอง

อกตวอยางหนง คอ โครงการ 1 อำาเภอ 1 ทน ซงสงลกหลานหวคะแนนจำานวนมากไปเรยนในตางประเทศนน แมในเชงคณภาพของโครงการและการดแลดานสวสดการนกเรยนทสงไปจะยงเปนคำาถามอย แตกมผลมากเพยงพอทจะทำาใหครอบครวชนชนลาง รสกวา ความฝนทอยแสนไกลทตนไมเคยคดวาจะเปนไปได กเปนไปไดจรงดวยนโยบายของ พ.ต.ท.ทกษณ ทงหมดนทำาใหเหนวาคณภาพชวตทดขน สามารถเปนไปไดในชาตน ไมจำาเปนตองสงสมบญเพอรอชาตหนา ดงนน ในสายตาของคนไทยสวนน พ.ต.ท.ทกษณจงเปนผททำาใหเขา “ลมตาอาปาก” ได

4. การตอบสนองตอความเปลยนแปลง

4.1. กระแสความไมพอใจตอรฐบาลทกษณ12

เมอขนมาอยในตำาแหนงผนำาประเทศแลว ดเหมอนวาตวของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เองกเรยนรเรองการเปนผนำาประเทศไดอยางรวดเรว โดยจบเรองอารมณความรสกรวมของผคน แลวนำาเสนอตวเองวาเปนผนำาททำาเพอชาวบาน เปนผนำาทชาวบานจบตองได และทำาใหชาวบานรสกวา พ.ต.ท.ทกษณเปนพวกเดยวกบตน พ.ต.ท.ทกษณนำาเสนอตวเองวาจะสกบกลมคนทประกอบดวยชนชนสง นกธรกจใหญและระดบกลาง ขาราชการ ทหาร ฯลฯ เพอเปลยนการเมองแบบชนชน

7

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

นำาใหไปสชาวบาน แตเดมมา คนกลมดงกลาวไดถกรอยโยงเขาดวยกน โดยระบบลำาดบชน ยดโยงกนดวยแนวคดความเปนเอกภาพ (unity) ตามอดมการณชาต ศาสน กษตรย และใชเครอขายชวยเหลอกนในเรองธรกจและผลประโยชนอนๆ เครอขายเหลาน ไมไดเกาะตวกนแนนหนาหรอแขงตว แตมความยดหยนสง มการเชอชวนนกธรกจใหมๆ เขามาอยในเครอขายดวย แตเดมกเปนกลมนกธรกจในกรงเทพฯ ตอมากรวมนกธรกจในตางจงหวด ขยายตอมาเปนขาราชาการ ทหาร ศาล ฯลฯ พ.ต.ท.ทกษณนำาเสนอตวเองวาจะสกบคนเหลาน ทเปนอปสรรคขวางกนการพฒนาของประชาชนตามแนวทางทควรจะเปน

อยางไรกตาม นโยบายประชานยมของ พ.ต.ท.ทกษณนน มความเสยงสงในระยะยาว เพราะจำาเปนตองหาเงนมาใชจายในครอบคลมเมดเงนทจะลงไปในชนบท เพอปองกนไมใหเกดหนสาธารณะขน ทมงานในพรรคไทยรกไทยรวาจะตองขนภาษ จงไดจดการใหรฐมนตรกระทรวงการคลงเรยกเกบภาษจากกลมธรกจทเลยงภาษ ทำาใหสรางศตรไวจำานวนมาก ในระหวางน องคกรธรกจใดทอยในเครอขายระบบพรรคพวกทโยงกบ พ.ต.ท.ทกษณไดประโยชน ในขณะทธรกจทโยงกบพรรคประชาธปตยถกกดกนออกไปจากวงผลประโยชน เชน ชวงเลอกตง ผทไมมาบรจาคหรอสวามภกดใหกบพรรคไทยรกไทยกจะมกระบวนการทางการเมองไปจดการกบ หวคะแนน ดงกรณกำานนเปาะ เปนตน

แมในภาพรวมแลว ชาวบานรสกวาตนไดรบประโยชนจากนโยบายของ พ.ต.ท.ทกษณและไทยรกไทยอยางมาก แตในทางตรงกนขาม กลมคนราว 15% ททำางานสายวชาชพ (professional) ในตวเมองนน ไมรสกวาไดรบอะไรเปนชนเปนอน นอกจากมการลงทนจากตางประเทศมากขน เศรษฐกจโดยรวมดขน จงทำาใหตนยงมงานทำาอย ในขณะเดยวกน ภาพลกษณของ พ.ต.ท.ทกษณและพรรคไทยรกไทยในสายตาของชนชนกลางในเมอง คอ คอรรปชน มนโยบายแกปญหาจงหวดชายแดนภาคใตโดยใชความรนแรง ทงยงมความอหงการของ พ.ต.ท.ทกษณทอาสาจะไปตอกรกบกลม “คณาธปไตย” โดยเฉพาะทหารและอำานาจนอกรฐธรรมนญ

กระแสความไมพอใจ พ.ต.ท.ทกษณนถกสงสมไวมากขนเรอยๆ ตลอดเวลาทรฐบาลไทยรกไทยจดการเปลยนแปลงโครงสรางเศรษฐกจและโครงการเมองไทยมากมาย จนกระทง พ.ต.ท.ทกษณเขาไปแทรกแซงการแตงตงทหาร ทงน ดวยรตววาสงทพรรคไทยรกไทยทำามาตลอด เปนการทาทายกลมเครอขายอำานาจเดมอยางมาก จนอาจเกดการรฐประหารโตกลบ

ได จงจำาเปนตองไปจดการควบคมกองทพใหไดเสยกอน แตการแทรกแซงครงนไมไดทำาอยางสขมเพยงพอ จงทำาใหเกดแรงตานกลบ โดยไปรวมตวกบกระแสความไมพอใจเดมทมอยแลว โดยเฉพาะรวมกบกลมของสนธ ลมทองกล

4.2. การตอบสนองของกลมพลงอำานาจเดม

นบแตเรมแรกของการเคลอนไหวตอตานรฐบาลทกษณราวกลางป 2548 นน ประเดนเรองพฤตกรรมของตวอดตนายกฯทกษณทหมนเหมตอการจาบจวงพระราชอำานาจ การแตงตงสงฆราชสองพระองค กรณผวาการสำานกงานตรวจเงนแผนดน (สตง.) ฯลฯ ลวนเปนปจจยอยางดททำาใหประเดนเกยวกบพระราชอำานาจและสถาบนกษตรยเขามาของเกยวกบความขดแยงทางการเมอง สถาบนกษตรยถกทาทายเรอยมา โดยเฉพาะนบตงแตการเปดประเดนโดยพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย และมกระแสววาทะอยางจรงจงเรองการขอนายกรฐมนตรพระราชทาน โดยใชมาตรา 7 แหงรฐธรรมนญ 2540 เมอเดอนมนาคม 2549 ซงมผทไมเหนดวยออกมาถกเถยงมากมาย

ปญหาการจดการพระราชอำานาจวาควรมขอบเขตมากนอยเพยงใด ไมเคยหาขอยตไดอยางลงตวเลย หากพจารณายอนกลบไปในประวตศาสตรนบแตการเปลยนแปลงการปกครองป 2475 เปนตนมา เหตการณ 14 ตลาคม 2516 ถอเปนครงแรกทการเมองไทยมนายกรฐมนตรมาจากการแตงตงโดยไดรบพระราชทานมาจากสถาบนกษตรย หลงจากนนเรอยมา ธรรมเนยมปฏบตทนายกรฐมนตรจะตองไดรบการยอมรบตามมาตรฐานคณธรรมทางการเมอง โดยมสถาบนกษตรยเปนหมดหมายหลก กดเหมอนจะเกดมขนมาและดำารงสบเนองมากระทงปจจบน

พลงดานคณธรรมดงกลาวของสถาบนกษตรยเกดขนจากการไดรบการยอมรบโดยประชาชนทเหนถงการเสยสละเพอบานเมอง ทำางานอยางหนก ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ผานโครงการอนเนองมาจากพระราชดำาร ทดำาเนนมาตลอดราว 50 ป นบแตเสดจนวฒนพระนครเปนการถาวรในป 2494 กระทงหลงวกฤตเศรษฐกจป 2540 โดยเฉพาะงานพฒนาชนบทในพนทหางไกลตามภมภาคตางๆ จนกระทงแมสถาบนกษตรยจะไมมอำานาจทางการเมองโดยทางการเทยบเทากบสมยสมบรณาญาสทธราช แตกสามารถสถาปนาพระราชอำานาจนำาขนมาจนกลายเปนศนยรวมจตใจและหมดหมายแหงคณธรรมของผนำาประเทศในปจจบน13

8

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

กลาวโดยใชภาษาของ ธงชย วนจจะกล คอ สถาบนกษตรยซงหลงการเปลยนแปลงการปกครองป 2547 เคยถกทำาให “อยเหนอการเมอง” ในลกษณะทถกกดกนออกไปไมให มบทบาททางการเมองแบบรฐสภานน หลงป 2516 เปนตนมา สถานะ “อยเหนอการเมอง” ถกแปรสภาพใหกลายเปนขนไปมอำานาจอยเหนอระบบการเมองแบบรฐสภา แตไมไดรบความสนใจนำามารวมวเคราะหในฐานะกลมพลงทางการเมองทสำาคญอกกลมหนงนอกเหนอจากกลมทหารและกลมธรกจ14

เมอขนไป “อยเหนอการเมอง” ในความหมายแบบหลงนแลว กระแสความคดทวา “เปนประชาธปไตยหรอไม อาจไมสำาคญเทากบการไดคนดมาปกครอง” กเกดมขนตามมาดวยเชนกน ดงมผเหนวา ผนำาทมาจากการแตงตง คอ ผนำาทเปนคนด ซงแตกตางจากนกการเมองทมาจากการเลอกตงอนสกปรก เตมไปดวยการซอสทธขายเสยง15 อยางไรกตาม ในมมมองของกลมทใหความสำาคญกบการเปนผนำาทดนน นายกรฐมนตรทมาจากการเลอกตงดงกลาว อาจพอยอมรบได หากไมกาวเลยขอบขายคณธรรมทสถาบนกษตรยไดแสดงเปนตวอยางไว

ดงนน นายกรฐมนตรทมาจากการเลอกตงอยาง พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ทมบคลกแขงกราว มฐานอำานาจทางเศรษฐกจอยางหนาแนน และคอยๆสงสมอำานาจทางการเมองมากขนเรอยๆ ในหลากหลายแงมม ทงในแงของการแทรกแซงและเปลยนแปลงโครงสรางสถาบนทางการเมองดานตางๆ ทมอยเดมอยางมาก ในแงการไดรบความนยมจากมวลชน คนไทยจำานวนมาก แตมความคลมเครอเรองความไมโปรงใสและการมผลประโยชนทบซอน ลกษณะการเปนผนำาของ ตวนายกฯ พ.ต.ท.ทกษณ นน หมนเหมนผนำามาตลอด จน กระทงในทสดกไมสามารถไดรบการยอมรบไดอกตอไป เมอมาถงประเดนพฤตกรรมทไมชดเจนตอสถาบนกษตรย

เมอนำาประเดนดงกลาวมาพจารณาควบคกบปญหาการเมองภายในสถาบนกษตรยและสภาวะทพระมหากษตรยทรงมพระชนมายมากขน ดงนน การตอบโตตอพลงอำานาจใหมทมศนยกลางอยทรฐบาลทกษณจงกอเกดขน โดยเรมแรกไมไดคาดวาจะบานปลายมามากถงเพยงน อยางไรกตาม พลงทางการเมองของกลมอำานาจเกาไดเขาปะทะกบกลมอำานาจใหมทงในระดบชนชนนำา และระดบมวลชนในเวลาตอมา เนองดวยพลงการสอสารและการระดมมวลชนในระดบตางๆ การปะทะกนระหวางอำานาจเกากบใหมน ไดแผขยายไปถงระดบมวลชนคนไทยทยดมนอยกบอดมการณของทงสองอกดวย

การทำารฐประหารเมอวนท 19 กนยายน 2549 เปนหมดหมายสำาคญยงของการเมองไทยทแสดงถงสภาวะความกระอกกระอวนใจทมอยระหวางการเปลยนผานทางการเมอง การดงสถาบนกษตรยมาเกยวของ โดยใชเปน “อาวธทางการเมอง” ดวยขอกลาวหาเรอง “หมนพระบรมเดชานภาพ” ในวกฤตการเมองชวงทผานมา รวมถงปญหาการเมองและความขดแยงภายในสถาบนกษตรย ทามกลางความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมและการเมองอยางทวดานของประเทศไทยในยคโลกาภวตนน ยงทำาใหสถาบนกษตรยเกดภาวะทไมสามารถเปนหมดหมายแหงการเปนศนยรวมความหลากหลายของคนในชาต เพอสรางความมเอกภาพและความมนคงของชาตไดอกตอไป

แมสวนหนงในสถาบนกษตรยและกลมกษตรยนยมจะตระหนกในขอจำากดของตวเองวาไมสามารถทำาอะไรแบบเดมทเคยทำามาในชวง 30-40 ปนไดอกแลวเชนกน แตอกสวนหนงกดจะพยายามใชมาตรการและวธคดแบบเดม โดยทยงคงพยายามผลกดนวธการแกปญหาในกระบวนทศนเดม ทเนนเรองการทำาใหผทอยในอำานาจตองเปน “คนด” เพอรบมอกบความเปลยนแปลง หลกการเรองความเปนเอกภาพและความมนคงของชาตทผกโยงกบ “ชาต ศาสน16 กษตรย” ทไดรบการบญญตไวโดยรชกาลท 6 จงยงคงเปนอดมการณสำาคญของผคนในปกนในการพยายามสรางสนตสขในสงคมไทย โดยมเครอขายกลมพลงทางการเมองเดมทงระบบราชการ สถาบนตลาการ กองทพ เครอขายธรกจจำานวนหนง ฯลฯ เปนทงกลไกและพนธมตรหลก

ในกระบวนวธคดของกลมพลงอำานาจเดม วธรบมอกบความเปลยนแปลงเปนไปในแนวทางเดยวกบการทำารฐประหารยดอำานาจและทำาให พ.ต.ท.ทกษณไมสามารถกลบมาบรหาร บานเมองไทยอกตอไป อกทงใชกระบวนการตลาการภวตนททำาใหนายกรฐมนตรจากพรรคพลงประชาชนตองพนสถานภาพลง แลวได อภสทธ เวชชาชวะ ขนมาเปนนายกรฐมนตรแทน ทงทมาจากพรรคการเมองเสยงขางนอยกวา โดยเชอกนวากองทพมสวนผลกดน ชดเหตการณดงกลาวน สงผลใหกลมพลงอำานาจใหมและผคนท “ลมตาอาปาก” ไดจากนโยบายของรฐบาลทกษณรสกโกรธมาก เพราะรสกวาสทธของตนถกทำาลายลงไป จงเกดการเคลอนไหวทางการเมองจนกลายมาเปนขบวนการคนเสอแดง ป 2552-2553 ซงมขนาดใหญและตอเนองกวาขบวนการประชาชนในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516

9

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ในขณะเดยวกน วธคดของกลมพลงอำานาจเดมทปรากฏ ผลชนหลงสดเปนแนวคดเรอง “ความปรองดอง” หลงเหตการณเมษายน-พฤษภาคม 2554 นน ยงคงตงอยบนฐานคดเรองความมเอกภาพแบบเดมดงกลาว มแนวโนมไปสความหมายของการททกคน “ตองคดเหมอนกน” และเชอมนในชาต ศาสน กษตรย เหมอนๆ กน ในขณะทสงคมการเมองไทยในปจจบน เตมไปดวยความแตกตางหลากหลายของความคดทางการเมอง ในเรองทวาสงคมควรเปนไปในทศทางใด โดยทหลายสวนมความเหนคลอยตามกลมความคดใหญ 2 กลมทเกาะกนแบบหลวมๆ มอทธพลโดดเดนขนและแสดงออกมาเปนกลมเสอเหลองและกลมเสอแดง ปญหาเรองการคดเหมอนกนหรอคดตางกนไดน เปนมลเหตฐานรากททำาใหสงคมการเมองไทยอยในภาวะชะงกงนเดนหนาถอยหลงกลบไปกลบมาในชวง 6-7 ปทผานมาน17

สงทเกดขนจากความพยายามรบมอความเปลยนแปลงอยางรวดเรวดวยกระบวนวธคดแบบเดมทเนนเรองความเปนเอกภาพแบบชาต ศาสน กษตรย น สงผลใหมการใชมาตรการทางกฎหมายเพอบงคบผคนจำานวนมาก บทบาทของทหารทปรากฏขนหลงรฐประหารและการใชมาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชมากขนในสงคมไทย ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสถาบนอยไมนอย กระทงมกฎหมายรองรบและทำาใหนายกรฐมนตรไมสามารถมอำานาจเหนอกองทพไดอยางเตมท กลาวคอ ในพรบ.กลาโหมฯ ฉบบใหมนน นายกรฐมนตรไมสามารถปลดผบญชาการทหารบกได เพราะองคประกอบคณะกรรมการพจารณาการปลด ผบ.ทบ.นนมสดสวนเปนบคลากรในสายทหารจำานวนมาก และมตำาแหนงรฐบาลพลเรอนเพยง 1-2 คนเทานน ปรากฏการณเหลานเปนการโยกยายอำานาจการเมองไทยใหกลบมาเออตอกลมอำานาจเดมมากขน และใหความสำาคญกบรฐสภาและประชาชนนอยลง จงทำาใหเกดแรงตานจากกลมคนเสอแดงเปนอยางมาก18

วกฤตการเมองไทยทเกดขนใหมในรอบน เกดจากการสงสมอณหภมและพลงทางการเมอง จากการหลกเลยงความ ขดแยงไมใหเขาถงแกนกลางมาเปนเวลานาน สงคมการเมองไทยถกทำาใหเชอวามความเปนหนงเดยว เหมอนกนในทกภมภาค ลกษณะโครงสรางการตดสนใจทางการเมอง กไมเออใหอตลกษณทองถนในระดบภมภาคสามารถแสดงตวตนและบทบาทขนมามสวนรวมในการกำาหนดความเปนไปของการเมองไทยในภาพใหญได

สามจงหวดชายแดนภาคใตของไทยเปนตวอยางทดยงสำาหรบการทอตลกษณทองถนแบบมลายมสลมไมสามารถมทมทางอยในการเมองไทยในระดบประเทศไดมากเทาทควร จงเกดการปะทขนมาของความรนแรงในรอบใหมนบตงแตเหตการณปลนปนในวนท 4 มกราคม 2547 เรอยมาจนปจจบน กยงไมมททาวาจะจบลงไปไดอยางงายดายเลย ในขณะทภาคใตตอนบนของไทย กกำาลงเปนพนทใหมทจะประสบปญหาสงแวดลอมจากโครงการพฒนาตางๆ โดยเฉพาะทเกยวของกบพนทชายฝง ทกำาลงผนตวจากชายฝงแถบภาคตะวนออก มาลงทภมภาคแถบน ซงกไมไดรบความยนยอมใหรกเขาทำาลายทรพยากรธรรมชาตในพนทไดอยางงายๆ สวนหนงนาจะเปนเพราะ สำานกทางการเมองของผคนในพนทนตางไมรสกวาออนดอยกวาคนในศนยกลางแตอยางใด ทงยงมทศนคตไมหวงพงใคร ไมวาจะเปนขาราชการ นกการเมอง หรอแมแตองคกรพฒนาเอกชนเองกตาม

ภาคเหนอและภาคอสานของไทยแตเดมนน อย ในภมประเทศทอำานาจจารตไมสามารถแผอทธพลไปถงไดงายนก และไมไดมสมพนธใกลชดกบระบบราชการ ศรทธาท ใหตอผนำาประเทศจะมกแตเฉพาะพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เมอครงททรงมโครงการหลวงเขาไปทงสงคราะหและพฒนาพนทหางไกลบนภเขาสง (ซงกเพลาลงไปมากในระยะหลงเนองดวยพระชนมายทมากขน) ไมสามารถมแตการยอมรบดงกลาวไมไดขยายมาถงขาราชการ ในทางตรงขาม ทงสองภมภาคนมกหวงพงนกการเมองมากกวาในแงทใชตอรองกบขาราชการ กระนน ทผานมานกการเมองของไทยกมกทำางานแบบขาราชการมากกวา กลาวคอ ไมมนโยบายเปนชนเปนอน ทจะสามารถชวยพฒนายกระดบประชาชนไดอยางจรงจง กระทงเมอรฐบาลทกษณเขาถงคนในภมภาคนและนำาเสนอตววาจะจดการกบระบบราชการทเปนอปสรรคตอการพฒนาผคนพรอมกบนโยบายมากมายททำาใหผลประโยชนตกมาถงประชาชนอยางเปนจรงเปนจงและจบตองได จงทำาใหเขาไดรบการตอบรบ หรอกระทงเทใจให เปนอยางด

ในบรรดาภมภาคตางๆ น ดเหมอนจะมเพยงภาคเหนอตอนลางและภาคกลาง ทยงมสมพนธใกลชดและไมมความขดแยงชนดแยกขวเขากนไมไดกบศนยกลางทางการเมองในกรงเทพฯมากนก กระนนกตาม ภมภาคดงกลาว กไมไดหวงพงเพยงระบบราชการแตเพยงอยางเดยว หากแตในบางครง กยงมความใกลชดกบนกการเมองใหมๆ ในพรรคการเมองขนาดกลาง ถงขนาดเลกของการเมองไทยดวยเชนกน

10

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

กระนนกตาม ดงทกลาวแลววา โครงการการตดสนใจทางการเมอง และโครงสรางอำานาจรฐไทยนน ยงไมไดกระจายตวออกไปใหพนททองถนและภมภาคมบทบาทหลกในการสวนรวมตดสนใจ จงทำาใหไมวาความขดแยงชนดใดเกดขน พลงความขดแยงจงตองผนตวเขามาสทศนยกลางประเทศ ความขดแยงทางการเมองของไทยในรอบน ถอเปนความขดแยงทใหญมากในระดบประเทศ เมอผนตวเขามาสศนยกลางประเทศ จงกอตวเปนขบวนการเคลอนไหวทางการเมอง 2 ขบวนการหลกๆ และเนองจากโครงการการเมองเปนแบบรวมศนยและผกขาดคอนขางมาก ทำาใหเปาหมายของทงสองฝายอยทการแยงชงอำานาจรฐ ยงทำาใหความขดแยงมการเดมพนทสงมาก ชนดใครพลาด กถงคราวหมดสน ดงนน จงทำาใหสภาวะแยกขวของความขดแยงยงเกดขนอยางหนกหนวง เพราะตางฝายลวน “ขหลงเสอ” กนมาไกลเกนกวาทจะลงจากหลงเสอ หนหลงกลบกนไดงายๆ อกตอไป

ในภาวะดงกลาวน ความเสยงตอวกฤตความรนแรงและการนองเลอดขนานใหญของมวลชน กยงมความเปนไปไดวาจะเกดมากขนเรอยๆ ดงทไดเกดขนประปรายบางแลวในระหวางป 2551-2553 ดงนน กระบวนการแกไขปญหาวกฤตความขดแยงทางการเมองของไทยในชวงตอไป จงจำาเปนตองคำานงถงการใหทใหทางแกอตลกษณทางการเมองของทองถนและภมภาคไดมบทบาทมากขน พยายามลดระดบความตงตวของโครงการอำานาจรวมศนยใหมากขน เพอลดความตงเครยดของการปะทะกนระหวางภมภาคตางๆ และเออใหการเมองไทยสามารถเปลยนผานไปสสภาวะใหมไดอยางราบรนมากทสดและสญเสยชวตเลอดเนอนอยทสดเทาทจะเปนไปได

ภาคสอง : ทขดแยงกน

5. สมมตฐาน 4 แบบวาดวยวกฤตการเมองไทย

สาเหตของวกฤตการเมองไทยในรอบ 6-7 ปทผานมา อาจอธบายไดดวยสมมตฐาน 4 แบบ19 ไดแก

สมมตฐานแบบแรก นบแตคณะราษฎรทำาการปฏวตเปลยนแปลงการปกครอง เมอป 2475 มากระทงปจจบนนน สถาบนกษตรยยงไมไดอยภายใตระบอบรฐธรรมนญจรง

สมมตฐานแบบทสอง คอ ระบอบประชาธปไตยของไทยยงขยายตวไมสมบรณถงทสด กลาวอกนยหนง สมมตฐานแบบนถอวา ระบอบกษตรยภายใตรฐธรรมนญ (consitutional monarchy) นนเปนระยะเปลยนผานจากระบอบสมบรณาญาสทธราช ไปสระบอบสาธารณรฐ ดงนน แมจะเปนระบอบกษตรยภายใตรฐธรรมนญแลว กจะตองพฒนาตอไปกระทงถงระบอบสาธารณรฐ

สมมตฐานแบบทสาม ปญหาวกฤตการเมองไทยนน อนทจรงแลว เปนเรองทจรตคอรรปชนและวงจรอบาทวทางการเมองเทานน แตผทเกยวของพยายามดงเอาสถาบนกษตรยมาเกยวของดวย โดยกลาววาสถาบนกษตรยยงไมอยภายใตรฐธรรมนญจรง

สมมตฐานแบบทส คอ ไมวาจะอยภายใตระบอบการปกครองแบบทมกษตรยอยภายใตรฐธรรมนญ แบบประธานาธบด หรอเปนประชาธปไตยแบบเนนเสยงขางมาก หรอประชาธปไตยทเนนคณธรรม กตาม แตความขดแยงระหวางคนกลมตางๆ นน ไมมวนหมดสญสนไปไดอยางแนนอน กลาวอกนยหนง ประชาธปไตยเปนระบอบทไมเคยลงตวและเปนโครงการทไมมวนสนสด

เปนไปไดวาปญหาวกฤตการเมองไทย อาจมสาเหตใดสาเหตหนง หรออาจมาจากทง 3 สมมตฐานแรกรวมกน แตในเอกสารชนนมแนวโนมความเหนไปในทางสมมตฐานแบบทสมากกวา และถาเปนเชนนนจรงแลว การตงเปาหมายใหสงคมการเมองไทยทเผชญวกฤตอยในปจจบนจะตองสงบและสนตดงเดมในอดต ยอมเปนการคาดหวงทไมมทางเปนจรงไปไดเลย ตรงกนขาม การตงเปาวาจะตองเปลยนแปลงกาวหนาไปโดยแตกหกกบจารตในอดต เพอสโลกใหมสงคมใหมชนดหนามอเปนหลงมอเลยนน กยอมเปนไปไมไดเชนกน (เพราะกลมอำานาจเกาคงไมยอมงายๆ เวนแตวาจะมการตดคอหรอนองเลอดกนเหมอนการปฏวตใหญของบรรดาประเทศประชาธปไตยปจจบน ทงองกฤษ อเมรกา และฝรงเศส เปนตน)

นอกจากน การรบรอนลมลางบางสถาบนอนเปนทยดเหนยวจตใจรวมกนของคนในสงคม และสรางความมนคงใหกบรฐชาตและประชาชนพลเมองไดระดบหนงนน อาจนำามาซงสภาวะอนาธปไตย จนในทสด กจะเกดสถาบนเผดจการชนดใหม โดยอางเหตผลเพอการรกษาความมนคงของประเทศและความปลอดภยของประชาชนอกครงหนง ดงทหลายๆประเทศประสบมา ดงเชนกรณนโปเลยนทขนมามอำานาจ

11

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

หลงยคแหงความสยดสยอง (the age of terror) อนสบเนองมาจากการปฏวตฝรงเศส ดงนน การพฒนาไปสสภาวะสงคมการเมองแบบประชาธปไตยนน จงอาจเปนโครงการทไมมวนสนสด หรอไมมทางสรางความเปนประชาธปไตยบรสทธสมบรณแบบใหกบทกสถาบนในสงคมนนๆ ได แตเรากจำาเปนตองกาวเดนตอไปโดยหนทางทมอารยะ อนหมายถงไมใชความรนแรงตอกน

สำาหรบการพฒนาการเมองประชาธปไตยของไทยนน แมจะไมถงกบตดแตงกนจนกลายเปนอะไรกไดตามแตบญญตของผมอำานาจ ไมเหลอหลกการพนฐานของความเปนประชาธปไตยกนอยเลย ดงทเกดกบการนยามคำาวา “ประชาธปไตยแบบไทย” ในอดตยคเผดจการทหารเรองอำานาจในประเทศไทย แตประชาธปไตยทเขากนไดพนภมวฒนธรรมการเมองในประเทศไทย อาจไมจำาเปนตองเหมอนกนกบทอน เพราะแตละประเทศแตละสงคมลวนมปญหาเกยวกบมประชาธปไตยในแบบของตวเอง อาทเชน ออสเตรเลย เยอรมนและอกหลายประเทศประชาธปไตยในยโรป ซงแมเนนหลกเสรภาพในการแสดงความคดเหนเชนกน แตการแสดงความคดเหนคดคานวาไมเคยมการฆาลางเผาพนธชาวยวเปนเรองตองหาม ถงม “กฎหมายตอตานการทำาใหอาชญากรรมทกระทำาโดยไรซทสามเหลอนอยทสด” (Law against the minimization of crimes committed by the Third Reich) เลยทเดยว20 ดงนน สงคมไทยจงจำาเปนตองพฒนาประชาธปไตยแบบทมหลกการพนฐานของประชาธปไตยไว โดยทยงสามารถตอบโจทยสำาคญๆ ของสงคมการเมองไทยไดอยางสรางสรรคอกดวย

กลาวอกนยหนง เรานาจะจำาเปนตองสรางใหประชาธปไตยของไทยเปน “ประชาธปไตยแบบถกแถลง” (deliberative democracy) กลาวคอ เปนประชาธปไตยทเอออำานวจใหความคดเหนและอดมการณทางการเมองทแตกตางหลากหลายกนมากๆ ไดมพนทถกเถยงแลกเปลยน ชแจงแถลงไข กนอยางกวางขวางในระดบสาธารณะ ตงแตการถกเถยงในระดบชวตประจำาวน ผคนในระดบรากหญา ชนชนกลาง เรอยไปถงระดบชนชนนำา และภายในรฐสภา เพอสงเสรมใหเกดความรความเขาใจในความแตกตางแตละชนดในระดบทลกซงเพยงพอทจะตดสนใจแสวงหาฉนทามตรวมกนได มากกวาจะระดมเสยงขางมากมาอยในฝายของตนเพยงเทานน โดยไมสนใจนำาพาหรอใหความสำาคญและรบฟงตอความมเหตมผลของฝายทคดเหนแตกตางออกไป

ดงนน หากพจารณาเปาหมายโดยทไปพนจากเพยงสองเปาหมายของทงผทตองการเปลยนแปลงและผทตองการรกษาสภาพเดมดงกลาวแลว หากเราตงเปาหมายวา ใหผคนในสงคมการเมองไทยสามารถมความคด ความเหน ความเชอ หรออดมการณทแตกตางกนได แลวสามารถถกเถยงแลกเปลยนกนอยางสรางสรรคและใหเกยรตใหความเคารพในกนและกน ในประเดนตวอยางเชนวา สถาบนกษตรยควรมบทบาทและขอบเขตอำานาจในระดบใด โดยไมมการฆา ทำาราย หรอใชความรนแรงตอกน การ คาดหวงในลกษณะเชนน ดจะเปนไปไดมากกวา เพราะเราไมสามารถกำาจดความขดแยงและความแตกตางทางความคดความเชอใหหมดสนไปจากสงคมมนษยได และเราไมสามารถอยในสภาวะทสนตสขไดอยางยงยนหากความคดเหนทแตกตางของคนกลมใดกลมหนงไมไดมททางอยในสงคมการเมองนนๆ

ขอสำาคญทสด คอ ไมวาสดทายแลว สงคมไทยจะมการปกครองในระบอบแบบใด แตผลลพททปรากฏขนหลงวกฤต ความขดแยงในครงน ยอมไมมความคมคาเลย หากตองมการเสยชวตเกดขน ไมวาจะเปนชวตของฝายใดกตาม เพราะไมสามารถมใครรบประกนไดวาอดมการณหรอเปาหมายปลายทางสดทายทใฝฝนจะไปถงกนนน จะเปนของจรงและเปนสงทถกตองหรอไม21 ดงนน สงคมไทยจำาเปนตองเปลยนทาทกนเสยใหมวา ความขดแยงเปนสงทเปนปกตของสงคม สงทไมปกตในสงคม คอ การใชความรนแรงในการแกไขความขดแยง ซงเปนสงทตองกำาจดออกไป และหาทางแปลงพลงงานทเกดขนจากความขดแยงทมเปนปกตนน ใหไปอยในรปทสรางสรรคและกอเกดสงใหมๆ ตอสงคมไทยใหไดมากกวา

เมอมความเชอมนพนฐานทวาความขดแยงไมใชเรองผดแปลกแตอยางใด แตเปนเรองปกตของสงคม และจำาเปนตองหาทางผนแปรพลงความขดแยง ไมใหนำาไปสการใชความรนแรงไมวาจะจากฝายใด และกอเกดเปนพลงความขดแยงเชงสรางสรรคขนมาได ดงนน จงอาจมองไดวาวกฤตความขดแยงการเมองไทยรอบใหมน อาจถอเปนโอกาสอนดทจะมาทบทวนเรองราวตางๆ ในการเมองไทยกนอกครงหนง วาจะสามารถออกแบบและสรรหาหนทางใหสามารถอยรวมกนไดอยางเทาเทยม เปนธรรม เปนระบบการเมองทประกอบไปดวยทงคณธรรมและประชาธปไตยไดอยางไร กอนถงขนนน เราจำาเปนตองทำาความเขาใจวาทกรรมตางๆทคขดแยงทงสองขวนำามาใชถกเถยงแลกเปลยนกนเสยกอน

12

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

เพอมองใหเหนทงจดออนและจดแขงของแตละฝาย และมองหาหนทางทจะสามารถสงเคราะหทงสองสงนเขาดวยกน หรออาจเกดการกามพน (transcendence) ความขดแยงแยกขวอนลกซงทเกดขนในปจจบนได

6. วาทกรรมและคขวขดแยง22

วกฤตความขดแยงของการเมองไทยครงน แมวาจะไมไดเปนการแยกขวแบบแขงกระดางและตายตวกตาม แตกปฏเสธไมไดวาเกดความแตกแยกออกเปนสองขวกลมพลงทางการเมองและทางความคดอยางชดเจน ทงในระดบชนชนนำาทขดแยงกนระหวางกลมอำานาจเกากบกลมอำานาจใหม และบานปลายขยายตวสระดบมวลชนทแสดงออกผานกลม “เสอเหลอง” หรอพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (พธม.) กบกลม “เสอแดง” หรอแนวรวมประชาธปไตยขบไลเผดจการแหงชาต (นปช.) การตอสกนทางความคดระหวางสองขวขดแยงน พจารณาจากขอววาทะแลวกดจะมสวนถกและสวนผดอยทงค ดงนน จะทำาความเขาใจความขดแยงครงใหญของการเมองไทยในรอบนได กจำาเปนตองทำาความเขาใจวาทกรรมทถกนำามาใชและหลกการทเปนฐานรองรบขอถกเถยงของแตละฝายดวยเชนกน

ความขดแยงทางการเมองของไทยรอบน ถอวาเรมปรากฏอยางชดแจงเมอป 2548 และขยายตวตอมาอก 6-7 ป กระทงเกดเปนความขดแยงแยกขวสองสสองอดมการณระหวาง “ขบวนการเสอเหลอง” กบ “ขบวนการเสอแดง” ปจจบนนน เปนการสะทอนใหเหนถงระบบคณคาทางศลธรรม 2 ชนดซงอนทจรงขดแยงกนอยเนองๆ มาตลอด แต ปรากฏชดเปนวาทกรรม 2 ชดทปะทะกนอกครงในวกฤตการเปลยนผานทางการเมองของไทยในครงน และเปนการปะทะกนอกครงอยางไมยอมประนประนอมใหกนงายๆ ดงในอดต วาทกรรมทงสองชดนถกผลตขน เพอเปนจดรวมความคดวาดวยกลมคนทเปนเปาหมายทางการเมองทกลมตนตองการ ตอตานหรอลมลาง วาทกรรมแรก คอ วาทกรรม “การเมองแบบทนสามานย” ฝายหนง ทผลตโดยกลมมวลชนขนาดใหญทเรยกตวเองวา “พนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย” (พธม.) วาทกรรมทสอง คอ วาทกรรม “อำามาตย-ไพร” และ “อำามาตยาธปไตย” หรอ “คณาธปไตย” ทผลตโดยกลมมวลชนขนาดใหญอกกลมทรวมตวกนอยางหลวมๆ ภายใตการขนานนามตนเองวา “แนวรวมประชาธปไตยขบไลเผดจการ แหงชาต” (นปช.) (โปรดดตารางท 1 ประกอบ)

อยางไรกตาม วาทกรรมดงกลาวเปนคำาเรยกแบบเนนลกษณะของบคคลผถออำานาจอนเปนสงทฝายตนตอตาน ซงกรงแตจะทำาใหประเดนไขวเขวไปจากทควรจะเปน เพราะลวนมแนวโนมเปนเผดจการอำานาจนยมไดทงสองแบบ แตหากพจารณาฐานคด สมมตฐาน เปาหมาย ฯลฯ อกหลายประการทอยขางใตระบบความคดของคนทงสองกลมน ทตางมตรรกะเหตผลระดบหนงรองรบอยทงค กนาจะพอทำาใหเราเหนอะไรไดมากกวาเพยงแคกนดาประณามอกฝายกนไปมาดงทเปนอยในปจจบน

ในแงระบบคณคาทางการเมองทแตละฝายยดถอแลว ความขดแยงทางการเมองครงน อาจกลาวไดวาเปนการปะทะกนระหวางการเมอง “คณธรรมทไมคอยเนนเรองประชาธปไตย” ของฝายแรก กบ การเมอง “ประชาธปไตยทไมคอยเนนเรองคณธรรม” ของฝายหลง ระบบคณคาทงสองชนดนกลาวไดวาอยในจตใจของผคนมากมายทแมไมไดเขารวมกบกลมขบวนการเคลอนไหวทงสองขวดงกลาว แตกมจตใจใหการสนบสนนตอขบวนการทเชดชคณคาชนดเดยวกบทตนยดถอเชนกน

กลมคนทยดถอในคณคาการเมองแบบแรกนน รสกอดรนทนไมไดกบการไดรบรถงความเสอมคณธรรมจรยธรรมของนกการเมอง ทเตมไปดวยความสกปรกชวราย โกหกใหรายปายส กำาจดคแขงทางการเมองอยางเปนเรองปกต ซอเสยงเพอใหตนไดเขามามอำานาจบรหารประเทศ แลวคอรรปชนโกงกนภาษของประชาชนไปอยางเปนระบบโดยไมมความละอายเกรงกลวตอบาป ทำาไดถงขนเปลยนกฎกตกาเพอยงประโยชนใหแกตนเองและพวกพอง วธแกปญหาของกลมคนทยดถอคณคาแบบแรก คอ ตองหา “คนด” มาปกครองบานเมอง กำาจดคนชวออกไปอยางแผนดนเสย หรออยางนอยถาไมสามารถกำาจดไดทงหมด กตองทำาใหไมสามารถขนเขาสอำานาจได และตองหา “คนด” มาควบคมพฤตกรรมคนเหลาน คณคาลกษณะนฝงรากอยในประวตศาสตรการเมองและวฒนธรรมการเมองของไทยมายาวนานยง เรยกไดวาเปน “คณคาแบบจารต” ซงเนนคณธรรมของตวบคคลทเปนผปกครอง (และบรรดาคณะผปกครอง) วาจะสามารถสรางสงคมการเมองทดได ดงนน จงสามารถยอมรบการทำา รฐประหารได หากรฐประหารแลวทำาใหบานเมองดขน กำาจด “คนชว” ไมใหขนมามอำานาจได

สวนกลมคนทยดถอในคณคาทางการเมองแบบทสองนน ไมเชอวาจะมใครทสามารถรไดวาใครดกวาใคร หรอแมวาจะรไดโดยพฤตกรรมและมาตรฐานทางศลธรรมสวนบคคล

13

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ของแตละคน แตคนทดนน กเปนการดโดยสวนบคคล ไมจำาเปนทเมอมาปกครองบานเมองแลว จะสามารถพฒนาระบบการเมองใหดได เพราะเปนคนละเรองกน กลาวอกนยหนง “ความดทางศลธรรม” สวนบคคลนน เปนคนละเรองกบ “ความดทางการเมอง” ซงเนนทการมระบบทางการเมองทด โดยทไมวาผนำาเปนใคร ระบบทางการเมองนนๆ กยงสามารถ “ด” ไดอย23 ในขณะทคณคาแบบแรกเนนใหตองเฟนหา “คนด” มาปกครองบานเมอง เพอเปลยนแปลงใหสงคมนนดขน คณคาแบบทสองจะเนนวาจำาเปนตองใหประชาชนพลเมองรบผดชอบตวเอง และไดมโอกาสลองผดลองถกกนเอง ไมถกแทรกแซงหรอบงคบดวยอำานาจทเหนอกวาของ “คนด” คนใดคนหนงหรอกลมใดกลมหนงเทานน เพอใหพลเมองทวไปสามารถ “คดเองเปน” ระบบการเมองทสอดรบกบคณคาแบบทสองน จงเปนการเลอกตงตามระบอบประชาธปไตย

จากเรองระบบคณคาทางการเมองขางตน หากกลาวอกนยหนง ความแตกตางระหวางทงสองกลมน โดยรวบยอดแลว คอ เรองทมาของผปกครอง ในขณะทคณคาแบบแรกเนนทระบบการแตงตง “คนด” โดยใช “คนด” ทเปน “เสยงสวนนอย” จำานวนหนงมาเปนผคดสรร คณคาแบบทสองเนนทระบบการเลอกตงโดยคนทงหมดของประเทศเปนผออกเสยงเลอกสรรเพอเปนตวแทน “เสยงสวนใหญ” เขามาปกครองประเทศ ดงท เกษยร เตชะพระ เคยกลาวไววา สาระสำาคญทเปนแกนกลางวกฤตความขดแยงทางการเมองของไทย

ในปจจบนไมใชเรองทจะเลอกระหวางระบบสาธารณรฐหรอระบอบอนทพระมหากษตรยเปนประมข แตเปนความขดแยงทยงหาจดสมดลลงตวไมไดระหวางวธแตงตงกบวธการเลอกตงตางหาก

ความแตกตางระหวางระบบทงสองน เมอพจารณายอนกลบไปทเรองกลมผไดอำานาจกไมแตกตางไปจากทวาทกรรมทงสองฝายสรปรวบยอดเอาไว กลาวคอ ในทางหนง การทใชเสยงสวนนอยเปนผตดสนใจคดสรรผทเหนวา “เหมาะสม” เขามาเปนผปกครองนน ปจจบนอำานาจเหลานอยในมอของเครอขายขาราชบรพาร ซงครอบคลมถงทงบคคลในสถาบนกษตรย (ซงรวมถงองคมนตรดวย) ตลาการ และกองทพบางสวน รวมทงนกธรกจอกจำานวนหนงทสรางสายสมพนธและปรบตวกนมาอยางตอเนอง ในทางกลบกน คณคาแบบทสองทเนนทมาของผปกครองจากเสยงสวนใหญในปจจบนกหนไมพนการปลอยใหอำานาจอยในมอเครอขายธรกจการเมองทนนยมโลกาภวตนเชนกน

พจารณาในแงประเดนการตอสแลว ฝายแรกเนนการตอสกบกระบวนการคอรรปชนและโกงกนบานเมองของนกการเมอง ดงนนในแงหลกการปกครองแลว ฝายนจงเนนทการจำากดอำานาจรฐโดยผานการสรางสถาบนการตรวจสอบถวงดลตางๆ ขนอยางสลบซบซอน บนฐานหลกการปกครองโดยกฎหมายหรอหลกนตธรรม โดยมรฐธรรมนญเปนหลกมนสำาคญในการธำารงระบอบไว นอกจากน ปกกาวหนา

ตารางท 1 : วเคราะหวาทกรรมของคขดแยงในการเมองไทย (ชวง 2548-2554)

วาทกรรม (ทถกเรยกโดยฝายตรงขาม)

อำามาตยาธปไตย, อำามาตย-ไพร, คณาธปไตย ทนนยมสามานย

ระบบคณคา คณธรรมทไมคอยเนนเรองประชาธปไตย ประชาธปไตยทไมคอยเนนเรองคณธรรม

ทมาผปกครอง แตงตง เลอกตง

กลมทไดอำานาจ เครอขายขาราชบรพาร, องคมนตร, ศาล, กองทพ ฯลฯ

เครอขายธรกจการเมองทนโลกาภวตน

ประเดนตอส คอรรปชนโกงกนบานเมอง เผดจการโดย “คณพอรด”

หลกการปกครอง เสรนยม/จารตนยม ประชาธปไตย

การจดการอำานาจ จำากด/ตรวจสอบถวงดลอำานาจของผปกครอง กระจายอำานาจไปใหประชาชน

จดเนน สทธเสรภาพเหนอรางกาย ชวตและทรพยสนของพลเมองและหลกนตธรรม

ความเสมอภาคและอำานาจอธปไตยเปนของประชาชน

14

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ของฝายแรก (ทเปนภาคประชาสงคม) เพมเตมการเนนเรองการคมครองสทธและเสรภาพของพลเมองจากอำานาจรฐเชนกน แรกเรมเดมทปกกาวหนาของฝายนเนนการตรวจสอบอำานาจและการคมครองปกปองสทธและเสรภาพของพลเมองใหอยในบทบาทของภาคประชาสงคม แตเมอภาคประชาสงคมไมมความเขมแขงเพยงพอจะทานกบอำานาจรฐได จงยนยอมใหปกจารตนยมมบทบาทมากขนในการใชอำานาจอน (เชน ตลาการ ทหาร หรอสถาบนกษตรย เปนตน) เขาถวงดลกบอำานาจรฐแทนไดเปนครงคราว แตเปาหมายทงหมดนเปนไปโดยมนยถงการปกครองเพอประชาชน

อยางไรกตาม ในทางทฤษฎแลว วธคดนเรยกไดอกแบบวาเปนไปในลกษณะยดมนหลกการเสรนยม (ผสมผสานกบจารตนยม) เหนอ (หรอละเลย) หลกการประชาธปไตย ซงถาเนนหนกสดโตง กจะมผลทำาใหประชาชนเฉอยเนอยทางการเมอง หมกมนเรองสวนตวมากขน เพราะมระบบหรอสถาบนทดคอยตรวจสอบถวงดลอำานาจรฐแลว ทำาใหความสำาคญของการเลอกตง การเขารวมทางการเมอง และหลกอำานาจอธปไตยเปนของประชาชน ดอยความสำาคญลง บทบาททางการเมองยายไปอยกบสถาบนทไมไดมาจากเสยงขางมากและไมไดมาจากพรรคการเมองหลายพรรคแขงขนกนอยางเสรและเปนธรรมเพอเขาสอำานาจรฐ

ตรรกะวธคดดงกลาวนมงหนาสระบบการปกครองทเรยกไดวาเปน “ประชาธปไตยทปลอดประชาชน” (Democracy without the Demos) หรอกลายเปนประชาธปไตยทประชาชนเปนเพยงผชม (Audience Democracy) และมนกการเมองคอยเลนการเมองผานสอตางๆ เหมอนการแสดง หนงๆ เทานน (video politics) ปรากฏการณทเนนหลกเสรนยมมากกวาหลกประชาธปไตยน สะทอนใหเหนคอนขาง ชดเจนในรฐธรรมนญ 2550 ทเพมเนอหาสวนทเกยวกบเสรภาพเปนจำานวนมาก แตโดยภาพรวมแลว อำานาจไมไดอยทประชาชน หากอยทสถาบนพเศษตางๆ เชน สถาบนตลาการ เปนตน ทเขามามบทบาททางการเมองมากขนมากกวา และเปนปรากฏการณรวมลกษณะทำานองเดยวกนทเกดขนในประเทศยโรปตะวนตกตางๆ เชนกน

ในทางกลบกน ประเดนตอสของอกฝายหนงนน เนนศนยรวมอยทเผดจการโดย “คณพอรด” ไมวาจะเปนสถาบนกองทพ (ททำารฐประหารเมอป 2549 อนเปนจดเรมตนททำาใหความคดและคนทยดมนในความคดเชนนสามารถรวมตวกนได) สถาบนตลาการ ทเขามามบทบาทตดสนคดความดานการเมองและบทบาททางการเมองในดานอนๆ

มากขนอยางตอเนอง หรอสถาบนอนๆ ทงนเพราะบทบาททถกผกขาดไวโดยกลมสถาบนดงกลาว เทากบทำาใหบทบาทของประชาชนลดนอยถอยลง หลกสำาคญของกลมคนในฝายน ไมไดเนนจำากดอำานาจเพอตอตานคอรรปชนและคมครองสทธและเสรภาพดงกลมแรก แตเนนทการกระจายอำานาจไปใหประชาชนจำานวนมาก เพราะยดมนในความเสมอภาคและหลกอำานาจอธปไตยเปนของประชาชน ซงเนนใหประชาชนไดเปนเจาของอำานาจและใชอำานาจรฐดวยตวเองอยางเสมอภาคกน โดยเนนบทบาทความตนตวของประชาชนในการเขารวมทางการเมองในลกษณะตางๆ อยางสมำาเสมอ รวมทงการรวมตวจดตงพรรคการเมองและสงเสรมการเลอกตงอยางเสรและเปนธรรม ทงหมดนเปนไปโดยนย คอ เพอกอใหการปกครองโดยประชาชน

วธคดดงกลาวนเรยกไดวาเปนการเนนยำายดมนหลกการประชาธปไตย และถาเนนอยางหนกหนวงสดโตง กอาจละเลยไมเหนความสำาคญของหลกการเสรนยม จนอาจกอใหเกดลกษณะทางการเมองทมการเลอกตงเสร แตมการจำากดสทธและเสรภาพของพลเมอง แทรกแซงหรอปดกนสอมวลชน เลนงานพรรคการเมองฝายคาน และสถาบนตลาการ ตลอดจนระบบการถวงดลอำานาจตางๆ ฯลฯ ตลอดจนการใชอำานาจของฝายบรหารไปในทางทมชอบ กอเกดตวละครใหมทมลกษณะเปน “จอมบงการประชาธปไตย” (Democrators) สภาพการปกครองในลกษณะดงกลาวเรยกในทางวชาการไดวา “ระบอบประชาธปไตยไมเสร” (Illiberal Democracy) ดงการปกครองในรสเซยและละตนอเมรกาหลายประเทศ

ในอดตทผานมา บรบทประวตศาสตรการเมองในตะวนตกไดหลอหลอมใหหลกการเสรนยมและหลกการประชาธปไตยสามารถอยรวมกนได เปนระบอบการเมองท เรยกวา “ประชาธปไตยเสรนยม” (Liberal Democracy) แตหลงจากผานความเปลยนแปลงทางสงคมเศรษฐกจการเมองและวฒนธรรมในยคโลกาภวตน ชวง 20 ปทผานมาน โดยเฉพาะกระแสการทำาใหเศรษฐกจเปนแบบเสรนยมใหม (economic neo-liberalization) และกระแสการทำาใหการเมองเปนประชาธปไตย (political democratization) หลกการทงสองประการนกเรมฉกออกจากกน และเรมขดแยงกนเอง ปรากฏใหเหนในประเทศตางๆ ทวโลก โดยมกลมประเทศยโรปตะวนตกเปนตวอยางของการยดมนในหลกการเสรนยมหรอองคประกอบดานรฐธรรมนญเปนสำาคญ และกลมประเทศละตนอเมรกาเปนตวอยางของการยดมนในหลกประชาธปไตยหรอองคประกอบดานประชาชนเปนสำาคญ

15

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

การเมองไทยในขณะนอยในสภาวะความผนผวนทงสองกระแสสบเนองกนไป กลาวคอ ผลจากรฐธรรมนญฉบบประชาชนป 2540 ทเนนองคประกอบดานประชาชนเปนสำาคญ โดยออกแบบใหมพรรคการเมองทเขมแขง ทำาใหเกดรฐบาลทกษณทประสบความสำาเรจในการยงประโยชนใหแกประชาชนจำานวนมาก แตตอมารฐบาลนกละเมดสทธและเสรภาพของประชาชนอกจำานวนมากเชนกน รวมทงการแทรกแซงสอมวลชนและระบบตรวจสอบถวงดลตางๆหลายระบบ ทำาใหการเมองไทยกลายเปนประชาธปไตยทไมเสร จากนน การเมองไทยกถกทำารฐประหารเมอวนท 19 กนยายน 2549 ตามมาดวยการลงประชามตและประกาศใชรฐธรรมนญป 2550 ทมบทบญญตวาดวยสทธเสรภาพของประชาชนไวมาก แตอำานาจสวนใหญอยกบสถาบนและระบบตรวจสอบถวงดลตางๆ ตอมากมการออกกฎหมายความมนคงภายในและกฎหมายอนๆ จำานวนมากทจำากดบทบาทนกการเมอง พรรคการเมอง และการเมองภาคประชาชนใหออนแอลง โดยเพมอำานาจใหกบสถาบนกองทพ ฯลฯ จนทำาใหประชาธปไตยทไมเสรอยแลวของไทย กลายเปนประชาธปไตยปลอดประชาชนไปดวยอกโสตหนง โดยเปนประชาธปไตยทอยภายใตกำากบของกองทพ ตลาการ ระบบราชการ เทคโนแครต และองคกรอนๆ ทไมไดมาจากการเสยงขางมาก กลาวอกนยหนง การเมองไทยถกดงสวนทเปนหลกการเสรนยมออกไปในยครฐบาลทกษณ และตอมากไมไดรบการแกไขใหถกจด แตกลบถกดงสวนทเปนหลกการประชาธปไตยออกไปอกครงหนงหลงรฐประหารเปนตนมา การเมองไทยปจจบนจงประสบปญหาพรอมกน 2 ประการ คอ กลายเปน “ประชาธปไตยทไมเสรและปลอดประชาชน”

ในทำานองเดยวกน หากพจารณาประเดนการตอสทเกดขนในความขดแยงแยกขวของการเมองไทยปจจบน จากภาพระยะยาวในประวตศาสตรการเมองไทยแลว เกษยร เตชะพระ ประมวลแนวทางการตอสเพอประชาธปไตยออกเปน 3 แนวทาง (โดยใชชอเดอนทตรงกนระหวางอดตกบปจจบนเปนตวแบง) แนวทางแรก แนวทางตลาคม ของขบวนการนกศกษาประชาชนชวงป 2516-2519 พลงหลกทางการเมองไทยเคยรวมตวกนตอตานทงรฐราชการเผดจการ (อำามาตยาธปไตย) และตานอำานาจทน (สามานย) ควบคกนไป หลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เปนตนมา ในพนททองถนตางๆ อำานาจประชาชนในระดบชมชนทถกลดทอนมาตลอด พยายามทจะขนมาจดการตนเองมากขนเรอยๆ โดยไมปลอยใหอำานาจอยในมอของทงรฐและทน โดยเฉพาะหลงป 2540 เปนตนมาทรฐธรรมนญกำาหนดใหมการ

กระจาย อำานาจจากศนยกลางไปสทองถนใหมากขน ทำาใหเกดการตอสกนในระดบการเมองทองถนมากขนดวยเชนกน (local politics) เกดกระแสความคดทำานองนจำานวนมาก จนปจจบนเกดกระแสลาสดทเรยกกนวา “จงหวดจดการตนเอง” เปนตน24

แนวทางนไดถกปรบเปลยนและแยกสลายกลายเปน 2 แนวทาง คอ แนวทางทสอง แนวทางพฤษภาคม ของ นปช. (โดยมเหตการณเดอนเมษายน-พฤษภาคม 2553 เปนหมดหมายสำาคญ) ทเปนไปในลกษณะเดยวกบขบวนการเดอนพฤษภาคม 2535 คอตานรฐราชการเผดจการและศกดนาดานเดยว และแนวทางทสาม แนวทางกนยายน ของ พธม. ทตานอำานาจทนสามานยเพยงดานเดยว และมเหตการณรฐประหารเดอนกนยายน 2549 เปนหมดหมายสำาคญ

สงทนาเสยดาย คอ ในชวง 6-7 ปมาน การตอสทางการเมองในระดบทองถนนน แทนทจะเปนการตอสเพอกอใหเกดการเปลยนแปลงเชงระบบหรอเชงโครงสราง ตามหลกการของการเมองแบบกระจายอำานาจ (decentralized politics) ซงออกแบบระบบใหผลประโยชนมขนาดเลกลง เพอใหสามารถสรางระบบทมความโปรงใสและมธรรมาภบาลไดงายขน แตกลบถกวกฤตความขดแยงทางการเมองภาพใหญพดพาใหมงเปาการตอสทางการเมองไปทการตอตานหรอสนบสนนบคคลหรอผนำากลมการเมอง และเนนการยดอำานาจของผนำาทางการเมอง25

ขอทเหมอนกนระหวางแนวทางพฤษภาคมกบแนวทางกนยายน คอ ตางมประเดนสำาคญทเคยรวมกนตอตานในอดตทถกหลงลมไปในความขดแยงครงน แนวทางกนยายนทเชดช “คนด” และหลกเสรนยมนน ดเหมอนจะไมยอมกลาวถงความเปนจรงทวาเหลา “อำามาตยาธปไตย” (ใชคำาของแนวทางพฤษภาคม) ลวนรบใชหรอเกยวพนใกลชดกบทนนยมโลกาภวตนอยางลกซง สวนแนวทางพฤษภาคมนน กดเหมอนจะหลกเลยงไมพดถงลกษณะอนเปนเผดจการและอำานาจนยม ลดรอนสทธเสรภาพ และซอขายสมปทานอำานาจรฐ ทปรากฏในระบอบประชาธปไตยของกลมทน โลกาภวตน กลาวอกนยหนง ทงแนวทางกนยายนและแนวทางพฤษภาคม ลวนมงสนบสนนผนำาหรอชนชนนำาในฝายของตนเอง โดยทหลงลมความเปนจรงของลกษณะเผดจการอำานาจนยมของชนชนนำาทงสองแบบ (เผดจอำานาจโดยรฐราชการ/อำามาตย และเผดจอำานาจโดยทนนยม) ทเกดขนอยตลอดเวลา

16

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ดงนน ในแงการตอสทางการเมองแลว แนวทางของกลมเคลอนไหวทตอสกบทงรฐราชการเผดจการหรออำามาตยาธปไตย พรอมกนไปกบตอสกบทนสามานยดงในอดต กลบถกฉกเปนสองแนวทางทตอตานอำานาจเพยงดานเดยว ทงยงเขาหำาหนกนเอง แทนทจะกลบเขารวมมอกนตอตานอำานาจทงสองดานควบคกนไปดงในอดต โดยเหนถงความจรงอกดานททงสองฝายไมยอมกลาวถง ในขณะเดยวกน ระหวางการตอสของคนทงสองกลมอดมการณน หลกการสองประการทควรหนนเสรมกน คอ หลกเสรนยมและหลกประชาธปไตย กถกแตละฝายผลดกนเพกถอนออกจากระบอบการเมองไทยทงค ผลรวมทงหมด จงกลายเปนระบอบประชาธปไตยไมเสรและปลอดประชาชน ทงยงไมสามารถควบคมกำากบใหอำานาจแบบรฐราชการเผดจการหรออำามาตยาธปไตย และอำานาจทนธรกจการเมอง อยในรองในรอยทเหมาะสม และไมใชอำานาจเกนดล จนลวงลำาทำาใหประชาชนไทยไมสามารถพอทจะอยรวมกนไดอยางสนตสขและเปนธรรมเพยงพอ

สงทเกดขนในการเมองไทยกลบกลายเปนวา มวลชนและภาคประชาชนทงหลายถกแบงแยกโดยอดมการณและกลมพลงการตอสทางการเมองทงสองฝาย แลวเขาประหตประหารกนเอง โดยไมเคยตระหนกถงความเปนเผดจการอำานาจนยมของทงกลม “อำามาตย” และกลม “นายทนใหญ” ซงเปนหวขบวนผสนบสนนหลกของทงสองฝาย และขอสำาคญคอ ความใกลชดของกลมพลงทงสองนทอาจตกลงตอรองผลประโยชนกนลงตวเมอใดกได

ภาคสาม : ทางขางหนา

7. แนวโนมภาพใหญในการเมองไทย

7.1. การเคลอนตว 3 ประการในการเมองไทย

ทามกลางความขดแยงในการเมองไทยระหวางกลมคนไทย 2 กลมทมขนาดใหญพอๆกน และตอสกนทงทางโครงสราง ทางวาทกรรม ทางความคด และทางกายภาพ ดงกลาวมาทงหมดนน สามารถสรปเปนภาพใหญของแนวโนมความเปลยนแปลงได 3 ประการ ความเปลยนแปลงดงจะกลาวถงน กำาลงอยในชวงการจดปรบกระบวนตางๆ และยงไมเปนทลงตวเรยบรอยด26

ประการทแรก การกำาหนดนโยบาย แตเดม ชนชนลางผมหนาทเพยงรอรบความชวยเหลอจากเบองบน ไมได

เปนปจจยหรอมอทธพลในการกำาหนดนโยบายแตอยางใด กระบวนการกำาหนดนโยบายอยในอำานาจของบรรดาเทคโนแครตทงหลาย โดยมสภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เปนอาท ชวงกวาสบปทผานมา อำานาจในการกำาหนดนโยบายกเคลอนยายไปสฝายการเมองเปนหลกแทนเชนกน ทงน โดยมพรรคไทยรกไทย (เดม) ทเปนปจจยกระตนสำาคญ กระทงตอมาพรรคการเมอง อนๆ ของไทย ซงกอนหนานน ไมเคยมนโยบายวาหากไดมาเปนรฐบาลแลวจะบรหารและพฒนาประเทศอยางไรบาง กจำาเปนตองผลตนโยบายใหถกใจประชาชนผลงคะแนนเสยงเชนกน แมวาพรรคการเมองอนๆจะไมสามารถคดคนนโยบายใหมๆ ไดแหวกออกไปจากกรอบนโยบายประชานยมทบกเบกโดยพรรคไทยรกไทยกตาม อยางไรกตาม ในความเปลยนแปลงน กยงคงจำาเปนตองตอบโจทยเรองการควบคมวนยทางการเงนการคลง ภาครฐใหไดเปนอยางดใหได รวมถงโจทยการสรางความเขมแขงหรอสรางภาวะการพงพงใหกบประชาชนผบรโภคนโยบายประชานยมอกดวย

ประการทสอง ทตงของอำานาจ มการเปลยนยายทตงของอำานาจ จากชนชนนำาผไมไดมาโดยการเลอกตง มาเปนการเมองแบบแบบทใหความสำาคญกบการเลอกตงอยางยง โดยเฉพาะหลงรฐประหาร 2549 เปนตนมา ทมกระแสการตอตานเผดจการและไมยอมรบอำานาจทไมไดมาจากการเลอกตงเปนอยางมาก อยางไรกตาม สภาพการณปจจบนของสงคมไทยนน กลาวไดวา ในทางหนง กำาลงเผชญกบภาวะทระบบคณคาแบบเดมไมเปนทศรทธาของคนในชนชนลางทเกดความเปลยนแปลงทงทางเศรษฐกจและสำานกทางการเมอง จากแบบสงตำาไปสแบบแนวราบ และความเปลยนแปลงกำาลงดเหมอนจะเปนไปในทศทางแบบประชาธปไตยมากขน แตในอกทางหนง วฒนธรรมตางๆ ทเกยวของกบประชาธปไตยในสงคมไทยกยงงอนแงนออนแออยางมาก

ตวอยางเชน ความคดเรองสทธ ซงมรากฐานอยในตะวนตกนน มกำาเนดมาจากความคดของครสตศาสนาฝายโปรเตสแตนท ทวาทกคนมสทธเขาถงพระเจาไดเทาๆ กนทงหมด โดยไมจำาเปนตองผานพระหรอนกบวชคาโธลค ดงทเปนในยคกลางของยโรป ดวยรากฐานน สทธของตะวนตกจงเหนความสำาคญของ “สทธของผอน” และ “สทธของฉน” ไปพรอมๆ กน ในแงทเปนตวกำากบสภาพความสมพนธของคนในสงคมใหเปนธรรรม (fair) ตอทกฝาย กลาวอกนยหนง คนอนกสามารถทำาในสงเดยวกบทเราทำาไดเชนกน และเราไมควรกระทำาในสงทไมอยากใหคนอนกระทำาเชนกน เมอ

17

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

สงคมไทยรบเอาเรองสทธและประชาธปไตยเขามา กรบมาเฉพาะเพยงแคเรองรปแบบ ไมไดรบเอาระบบคณคาและความหมายพนฐานซงเชอมโยงกบเรองพระเจาในลกษณะดงกลาวมาดวย ทงยงไมสามารถเปนเนอเดยวกบจารตทมอยเดมในสงคมไทยได เราเพยงแคนำาเอาเรองสทธมาใชในลกษณะทคอนขางเนนไปท “สทธของฉน” ในการทำาสงตางๆ ไดตามปรารถนาตราบเทาทไมไปละเมดสทธของ ผอน มากกวา ดงนน แนวคดเรองสทธจงไมสามารถทำางานไดอยางมประสทธภาพในสงคมไทย27

นอกจากน วฒนธรรมการถกเถยง ซงมนยของอำานาจทไมแตกตางกนมากนกระหวางคสนทนา กมอยไมมากในสงคมไทย สงเกตไดจากคำาศพทเกยวกบการถกเถยงในภาษาไทยมอยนอย เมอเทยบกบในภาษาองกฤษ (เชน conversation, debate, discussion, dialogue, deliberation, talk เปนตน) เปนทนาสงเกตวาวฒนธรรมการพดคยของไทย จะเนนไปทการบอก การสงสอน การเทศน ซงมลำาดบชนความสงตำาระหวางคสนทนา และเปนการสอสารทางเดยวมากกวาการสอสารสองทาง ในทำานองเดยวกน การรวมกลมของคนไทยสมยกอน กเปนการรวมกลมกนผานเจานายคนเดยวกน มากกวาจะเปนการรวมกลมกนเอง28

ดงนน ในชวงเปลยนยายทตงของอำานาจไปสกระบวนการเลอกตงน จงมความตงเครยดกบความรสกทวาควรมการแตงตง “คนด” มาปกครองบานเมองและสงสอนผคนในระดบหนง ไมควรปลอยใหการเมองไทยทงหมดตกอยในมอ “นกการเมองชวราย” ทมาพรอมกบ “นายทนสามานย” ซงเหนแกประโยชนสวนตนมากกวาประโยชนของประเทศชาต โกงกนบานเมอง ตราบเทาทไมมใครจบได แตเพยงเทานน

ประการทสาม ระดบและวธการเปลยนแปลงทางการเมอง มการเคลอนจากการเมองแบบชนชนนำา สการเมองแบบมวลชน แตยงคงถอคต “เปาหมายสำาคญกวาวธการ” อยเชนเดม กลาวคอ มลกษณะเปนการเปลยนแปลงเชงปรมาณคอนขางมากในทงฝายเสอเหลองและฝายเสอแดง เนนตวเลขจำานวนมวลชนผเขารวมกบฝายตนใหมาก เพอสรางแรงกดดนทางการเมองทงตอฝายตรงขามและตอสงคมโดยรวม แตยงไมมการพฒนาในเชงคณภาพทเนนความหนกแนนมเหตมผลและยดมนการไมใชความรนแรงในการเคลอนไหวมากนก ดงทปรากฏมการใชวธการกอการรายในฝายมวลชนและการลอมปราบมวลชนโดยเจาหนาทรฐ มเพยงการสงสมและเรยกรองปรมาณมวลชนมากขนเรอยๆ ดจดงจะรอวนปะทใหญ ซงกอผลไดสองทาง คอ การปฏวต

เปลยนแปลงขนานใหญ หรอกลายเปนการแตกสลายของบานเมองทไมสามารถปกครองกนไดอยางมขอมแป

ทเปนเชนน เนองมาจากเสถยรภาพของระบบคณคาเดมถกสนคลอน ในขณะทระบบคณคาใหมกยงไมลงตว ผคนทงสองระบบคณคาตางปกปองจดยน อดมการณ และเปาหมายของตนเองโดยใชทกวถทางและอยางสดแรงเกด ปจจบน สภาพการเมองไทยจงเปนเหมอนสภาวการณท ในปกหนง กเปนอนรกษนยมอยางรนแรง ปกปองระบบคณคาเดมทตนยดถอไวอยางเหนยวแนน ในอกปกหนงกเลยตองสดโตงสดขวไปอกดานหนงอยางรนแรงเชนกน29 เพอพยายามสรางการเปลยนแปลงอยางเตมกำาลงเชนกน ดงนน ประเดนทสำาคญยงทยงคงไมมความเปลยนแปลงในการเมองไทยและตามตดมาในชวงเหตการณครงนอกเชนเคย คอ การยดมนในเปาหมายปลายทางของการเปลยนแปลง มากกวาวธการเปลยนแปลง (end justified mean) ซงปรากฏใหเหนเปนความพยายามใชทกวถทางเพอใหฝายตนชนะหรอเปนฝายไดเปรยบ ไมวาจะเปน การดงเรองสถาบนกษตรยลงมาใชสรางความชอบธรรมใหฝายตนและเปนเครองมอโจมตและลดทอนความชอบธรรมของฝายตรงขาม การทกลมชนชนนำาเดมกใชวธนำามวลชนเขามาเปนฐานสนบสนนความชอบธรรมของฝายตน และพรอมจะประจนหนากบฝายตรงขามตลอด ฯลฯ

ในบรรดาวธการตางๆ เหลาน สงทสำาคญทสด คอ การใชความรนแรงในการจดการกบความขดแยงทางการเมอง ทงฝายรฐทมลกษณะเปนอำานาจนยม (authoritarian of the state) มากขนเรอยๆ มการใชอำานาจพเศษนานาประการเพอบบบงคบสทธและเสรภาพของประชาชน กระทงการใชกำาลงเขาปราบปราม ในขณะเดยวกน ฝายประชาชนผเคลอนไหวมวลชนกใชทกวถทางเพอเรยกรองและสรางแรงกดดนทางการเมอง รวมถงการปองกนตนเองจากการถกปราบปรามดวยเชนกน จนเรยกไดวาเกดภาวะอนาธปไตยบนทองถนน (anarchism of the street)

ในทำานองเดยวกน เกอบสบปมาน เทคโนโลยการสอสาร โดยเฉพาะอนเทอรเนตของไทย พฒนาขนมาก ทงลกษณะอำานาจนยมของรฐและอนาธปไตยบนทองถนนนน เกดขนบนโลกไซเบอรดวยเชนกน สงทอาจเรยกไดวาเปน “อำานาจนยมของรฐไซเบอร” (authoritarian of the cyber-state) ปรากฏขนเปนความพยายามของฝายรฐทจะปดกนเวบไซตและดำาเนนคดกบผทแสดงความคดเหนเขาขายเปนภยตอความมนคงแหงรฐจำานวนมาก โดยใช พ.ร.บ.การกระทำาความ

18

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ผดทางคอมพวเตอร พ.ศ. 2550 เปนสำาคญ ในขณะเดยวกน เทคโนโลยสอใหมทำาใหผคนทวไปสามารถแสดงความคดเหนทางการเมองหรอเปนผผลตเนอหาความคดความเหนเพอเผยแพรในสอประเภทตางๆ ไดอยางงายดาย ประชาธปไตยไทยในยคแหงวกฤตความขดแยงน กใกลเคยงเตมทกบ “อนาธปไตยบนทองถนนไซเบอร” (anarchism of the cyber-street) ทเตมไปดวยถอยคำาหยาบคาย กนดา แสดงความโกรธแคน เกลยดชง และอารมณรนแรง เปนจำานวนมาก ผใชอนเทอรเนตทงในระดบปจเจกบคคลทวไปและผทมสวนสนบสนนหรอมบทบาทนำาในกลมการเมองทงสองฝายลวนใชภาษาในการสอสารทกาวราว รนแรง และหลายครงหยาบคาย แบงฝกแบงฝาย สอสารเฉพาะกบคนทคดเหมอนกน กนดาสาดเสยเทเสยกบฝายทเหนตางหรอฝายตรงขาม จนอาจเรยกไดวา การสอสารทางการเมองในอนเทอรเนตไทยทควรจะเปดใหมเสรภาพในการแสดงความคดเหนอยางเตมภาวะเชนนเกดขนอยางเขมขน โดยเฉพาะในชวงวกฤตการเมองทมเหตการณความรนแรงใหญๆ หลายครง ทงเหตการณการสลายการชมนมของพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตยทหนารฐสภา เมอ 7 ตลาคม 2551, เหตการณสลายการชมนมของแนวรวมประชาธปไตยขบไลเผดจการแหงชาต เมอเดอนเมษายน 2552 ทอนสาวรยชยสมรภมและแยกดนแดน รวมทงการปะทะกนระหวางกลมคนเสอแดงกบทหารทสแยกคอกวว เมอวนท 10 เมษายน 2553 ตลอดจนการสลายการชมนมคนเสอแดงครงใหญเมอวนท 19 พฤษภาคม 2553 ทสแยกราชประสงค ทงสองฝายของขวขดแยงในแตละเหตการณลวนแตแสดงขอมลขาวสารและหลกฐานตางๆ ทงทเปนขอความ คลปเสยง และคลปวดโอ โดยเฉพาะทเกยวกบการทฝายตนถกใชความรนแรงกระทำา เปนจำานวนมาก สมรภมขอมลขาวสารดงกลาวเปนไปในทศทางทกอใหเกดการปลกเราอารมณความรสกของแตละฝายใหยงโกรธแคนเกลยดชง เตรยมเขาหำาหนกนมากขนไปอก กลาวอกนยหนง ประชาธปไตยไทยในโลกไซเบอรนน อยในขนทมวฒภาวะตำามาก ถงขนทอาจเรยกไดวาเปน “ประชาธปไตยทอนำาทง”30 หรอเปน “ประชาธปไตยแหงความโกรธแคนเกลยดชง” เลยทเดยว

แนวโนมทงสามประการดงกลาว ยงไมเปนทลงตว และยงคงตองอาศยเวลาอกระยะหนง เพอใหสงคมไทยสามารถพฒนาวฒภาวะทางการเมองใหมมากเพยงพอทจะอยรวมกนระหวางความแตกตางได โดยเฉพาะอยางยง การหาจดทพอจะยอมรบรวมกนไดระหวางกลมผทตองการเปลยนแปลงกบกลมผทตองการรกษาสภาพเดม (รวมถงกลมยอยตางๆ

ทขดแยงกนภายในคนกลมใหญทงสองกลมนดวย) โดยไมมฝายใดไดหรอเสยทงหมดแตเพยงฝายเดยว อยางไรกตาม ในระหวางทการเปลยนแปลงขนานใหญ 3 ประการดงกลาวยงไมเปนทลงตวนน การเผชญหนากนในความขดแยงของเรา ไดกอเกดสภาพเปนความขดแยง 2 ชนไปพรอมๆ กนดงจะกลาวในหวขอถดไป

7.2. ความขดแยง 2 ชนในวกฤตการเมองไทย

ทามกลางวกฤตความขดแยงทเกดขนระหวางชวงเปลยนผานทางการเมองของไทยน เรากำาลงเผชญปญหาความขดแยง 2 ชนพรอมๆกน ปญหาชนแรก คอ ความขดแยงอนเนองมาจากปญหาพนฐานทฝงแนนอยในระดบโครงสรางและสถาบนของสงคมไทยทพอกพนสงสมจนปะทระเบดเปนวกฤตการเมองครงน ปญหาชนทสอง คอ ความขดแยงอนเนองดวยวธการเรยกรอง วธการสอสาร วธการผลกดนใหเกดเปลยนแปลง รวมถงวธการฉดรงรกษาสภาพเดม ของแตละฝายทเกยวของกบปญหาในชนแรก กลาวคอ ในขณะทผเกยวของพยายามจะทำาใหเกดการนำาประเดนปญหาชนแรกมานงใครครวญ ถกเถยง อภปรายสนบสนนและคดคาน เหนดวยหรอเหนตางอยางตรงประเดน เพอแกไขปญหาทเกดขน สงคมการเมองไทยกลบเลอกใชวธการสอสารและวธเผชญประเดนปญหาในชนแรกน ในลกษณะททำาใหเราตองมาใชพลงทะเลาะขดแยงกนอยางเอาเปนเอาตายกบเรองวธการเรยกรองทางการเมองอกชนหนงดวย กลาวอยางรวบรด สงคมการเมองไทยกำาลงเผชญความขดแยงวาดวยวธการทเราจะขดแยงกน พรอมกนไปกบความขดแยงเกยวกบประเดนพนฐานเชงโครงสรางของสงคมไทย อนเรยกไดวาเปนเนอหาของความขดแยงในเบองแรกเรมสด

ปญหาพนฐานททำาใหเราตองมาขดแยงกนในเชงเนอหานน ไมไดเปลยนแปลงแกไขใหตกกนไดงายๆ ในขณะทปญหาเรองวธการทเราทะเลาะขดแยงกนกยงแกกนไมตก นบวนมแตจะยงลกลามบานปลายขนเรอยๆ กฎเกณฑและคณคา พนฐานหลายประการถกทำาลายลงไปในการหำาหนกนทางการเมองรอบใหญรอบน ตางฝายตางยดหลกทำานองวา ในการทจะตอสหรอรบมอกบคนทไมมหลกการนน เราไมสามารถยดมนในหลกการทางศลธรรมอยางใดอยางหนงได ตางฝายตางอางหลกศลธรรมทพลวพรายผนแปรไปไดนานาประการตามแตสถานการณจะเออ นจงเทากบวาหลกการพนฐานหลายประการตองถกสงเวยไป เพอให “ฝายเรา” สามารถเอาชนะฝายตรงขามได นอกจากน เรายงเผชญสภาวะทหลายๆ ฝายทเกยวของกบความขดแยงครงน

19

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ถกแบงสอยางไมลมหลมตา คนทไมอยขวการเมองสใดเลยกถกยดเยยดใหตองอยทสใดสหนง สวนคนทเคยประกาศเขารวมกบสใดสหนงไปแลว กถกยำาตรงใหตองอยกบสนนๆอยางตายตว ไมเหลอททางใหเปลยนใจหรอพฒนาความคดเหนทางการเมองหรอตงโจทยทางการเมองใหลมลกมากขนหรอเปนไปในแนวทางอนได

ทามกลางสภาวะทสงคมการเมองไทยกำาลง “เมาหมดทางศลธรรม” จากการ “ตะลมบอนทางการเมอง” กนอยางตอเนองมาตลอดน กอนทจะเรมตนพจารณาหาทางออกใหแกบานเมองไดนน จงจำาเปนตองฟนคนสตกนเลกนอย มขอทควรตระหนกไวในเบองตน คอ เราไมจำาเปนตองบงคบใหทกคนตองมความจรงใจหรอเปนของจรงกนทงหมด เพราะ คณภาพทางศลธรรมอนดงามทงหลายของบคคลทงทอยในชวตสวนตวหรอชวตสาธารณะนน เปนสงจำาเปนสำาหรบทกภาคสวนกตอเมอทกคนเหนรวมกนวาการ “แสรง” (pretention) ทำาตวใหมคณลกษณะทางศลธรรมเชนนน จะกอใหเกดประโยชนตอทกคนในสงคม31 ตวอยางเชน ในเรองวธการเผชญความขดแยง เราไมจำาเปนตองรอจนกวาผคน ทงหลายจะม “ความทนกนได” (toleration) จรงๆหรอยดถอหลกการนอยางจรงใจ เพราะเพยงแคเราทกฝาย “แสรง” ทำาตวใหเปนผมความทนกนได และยดมนการ “แสรง” นไวไดอยางมนคงไมวาจะเปนในสถานการณใดๆ กตาม เพยงเทานกสามารถบรรเทาปญหาความไมสามารถอยรวมโลกกบคนทมความคดความเชอแตกตางกนไปไดบางสวนแลว

ในแงเนอหาของความขดแยงนน โจทยลกๆ ของความขดแยงทางการเมองของไทยครงน ในหลายๆ ประเดนนน เปนเรองการเมองระหวางภมภาค ไมใชการเมองเรองสเสอ การมงเนนอยเพยงเรองความขดแยงทางการเมองระหวางเสอเหลองหรอเสอแดง หรออำามาตยกบไพร หรอจารตนยมกบประชาธปไตย ลวนแตทำาใหเราตกกบดกหรอหลงลงแรงไปในผดทศผดทาง ทงยงทำาใหหลายคนทอยากออกมาจากความเปนเหลองหรอความเปนแดง ไมสามารถออกมาได ในขณะเดยวกน คนทไมสงกดตวเองอยในคายสใด กกลบจะถกผลกไสใหไปอยขวใดขวหนงโดยไมจำาเปนอกดวย ดงนน “การแสรงทำาเปนวาผมไมสนใจวาคณเปนสอะไร” กนาจะเปนความคดทดกวา ทงนโดยไมจำาเปนตองพดถงวา “การแสรง” นน เปนเรองผดหรอถก แลวมาใหความสนใจปญหาหลายอยางทผกตดมาอยในกระบวนความขดแยง ตวอยางเชน ปญหาเรองความเหลอมลำานน เราจะแกไขกนอยางไร? กลไกการแกไขปญหาน จะทำาอยางไรไดบางโดยไมจำาเปนตองเปนแนวนโยบายแบบประชานยม? ความรนแรง

เชงโครงสรางแสดงตวออกมาเปนรปธรรมอยางไร? ปญหาเรองสองมาตรฐานนน จะจดการอยางไร? ผคนรสกถกกดขอยางไร? จะแกไขปญหาเหลานอยางไรด?32

เมอสามารถถอดสลกการยดเยยดผคนฝายตางๆใหตองเลอกขางใดขางหนงของขวขดแยงและอยเชนนนอยางตายตวไดแลว กพอจะเหนพนทเพยงพอใหสามารถขบคดพจารณาหาทางออกใหกบความขดแยงเชงเนอหาในชนทหนงตอไป อยางไรกตาม ขอทตองพงระวงประการถดไป คอ แนวทางการเผชญปญหาวกฤตการณใหญๆทมเนอหาประเดนครอบคลมหลายเรองอยางทการเมองไทยกำาลงเผชญอยน มอยางนอย 2 แนวทางใหญ ๆ33 ไดแก

แนวทางแรก คอ การสรางภาพความคดขนาดใหญทสามารถอธบายและตอบโจทยไดทกชนด แนวทางนมปญหาทงในแงความเปนไปไดและปญหาเรองการสรางคายความคดใหมขนมากลายเปนขวขดแยงอกหนงขวเทานน เพราะในสภาวะทสงคมกำาลงเปลยนผานขนานใหญนน การเสนอความคดรวบยอดครอบคลมทกเรองทงหมด รงแตจะยงเพมเงอนไขความขดแยงใหมากยงขน แทนทจะเปนการคลคลายหรอบรรเทาความขดแยงใหนอยลง ทงนเปนเพราะแนวทางชนดแรกน จำาเปนตองขบคดลงไปในระดบรายละเอยด และจะตองเผชญปญหาวาหลายเรองขดแยงกบความคดของคนกลมนนกลมนอยเปนจำานวนมาก

แนวทางทสอง ซงเปนแนวทางทเอกสารชนนจะเลอกเดน คอ แทนทจะเนนทเนอหาของภาพสงเคราะหทางความคดขนาดใหญ สงคมการเมองไทยอาจเรมจากแนวทางทเปนไปไดมากกวา กลาวคอ เปนแนวทางท “ตอบใหนอยทสด” จากคนๆเดยวหรอกลมๆ เดยว เพราะปญหาขนาดใหญเชนน จำาเปนตองอาศยหลายๆกลมหลายๆภาคสวนชวยกนคนหาคำาตอบ ซงจำาเปนตองคดใครครวญออกแบบกนเรองกระบวนการททำาใหคนจากหลากหลายภาคสวน ทงระดบชนชนนำา เรอยลงมาถงชนชนรากหญา ทงสวนทเปนคขดแยงและไมใชคขดแยงแตไดรบผลกระทบจากหรอเกยวของกบความขดแยงครงน ไดมาอยรวมในเวท (platform) เดยวกนและสามารถสรางขอตกลงรวมกนและรวมไมรวมมอกนออกแบบวธการแกปญหาครงนไปได รายละเอยดเกยวกบสวนนซงเปนความพยายามเผชญกบเนอหาของความขดแยงครงน จะไดกลาวถงในสวนทวาดวย “กระบวนการสรางสญญาประชาคมใหม” ในสวนถดไป จะขอกลาวถงปญหาความขดแยงในชนทสองวาดวยเรองวธการเสยกอน

20

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

8. เกณฑพนฐานกำากบการทะเลาะกนของเรา

ประเดนปญหาเรองวธเผชญกบปญหาพนฐานของสงคมไทย หรอเรยกสนๆ วา “วธทเราทะเลาะกน” ไมวาจะเปนวธแกปญหา วธเปลยนผานของสงคมไทย วธสนทนาหรอแสดงออกทางความคดเหนของคนในสงคมไทย ฯลฯ ลวนเปนโจทยทสำาคญไมแพปญหาพนฐานทมอยเดมในสงคมไทยเลย เหตการณความรนแรงครงใหญๆหลายครงทผานมาในหลายปน เปนประจกษพยานอยางดถงความสำาคญของประเดนวธการเปลยนแปลงและวธการเผชญกบการเปลยนแปลงทางการเมองดงกลาวน คำาถามสำาคญ ณ จดน คอ “ไมวาเราจะคดตางกนอยางไร แตอะไรคอเกณฑพนฐานทเรายอมรบรวมกนได?” เปนตน34 สาระสำาคญของคำาถามน ไมใชการแกไขปญหาความขดแยงทางการเมองของไทยในเชงเนอหา แตเปนควบคมกำากบความขดแยงยดเยอครงนในเชงวธการ ไมใหผเกยวของกบความขดแยงฝายตางๆ ใชความรนแรงเปนวธการเผชญกบปญหา หรอกาวลำาเสนเกณฑพนฐานบางประการทเปนสงททำาใหสงคมยงพออยรวมกนได และเชนกน คำาตอบตอคำาถามนกไมจำาเปนทจะตองเรยกรองใหทกฝายมความจรงใจตอ “กระบวนการพนฐานทยอมรบรวมกนได” น ขอเพยงแค “แสรง” ทำาตามกชวยทเลาวกฤตไปไดมากแลว

ตวอยางระยะใกลของการรวมกนกำาหนดเกณฑพนฐานเพอใหทกฝาย “แสรง” ดำาเนนตามเกณฑนโดยไมลำาเสนนน ไดแก การรณรงคใหพรรคการเมองทกพรรคลงนามใหสตยาบรรณการมจรรยาบรรณการเลอกตง (electoral justice) กอนการเลอกตงเมอวนท 3 กรกฎาคม 255435 ทงน เราไมจำาเปนตองคาดหวงใหนกการเมองทกคนหรอทกพรรค ตองจรงใจตอการมศลธรรมจรง เพยงหวงใหทกพรรคการเมองแสดงตวตอหนาสาธารณชนไทยผทจะออกเสยงเลอกตง วาจะปฏบตตามหลกการทระบไวในจรรยาบรรณ ซงมเนอหาขอทสำาคญทสดขอหนง คอ จะยอมรบผลการเลอกตงไมวากรณใดๆ ทงสน กระบวนการดงกลาวนกเพยงพอแลวทจะทำาใหการเมองไทยสามารถตอบโจทยเรองวกฤตหลงเลอกตงทอาจเกดขนและนำาไปสการรฐประหารอกครงไดอยางพอทำาเนา (หากไมนบวาอาจเปนไปไดทจะมโจทยใหมอกขอ คอ การลมการเลอกตง เสยกอน)

8.1. เกณฑพนฐานเชงหลกการ

สำาหรบภาพใหญของความขดแยงทางการเมองของไทยนน ในระหวางการเปลยนผานทางการเมอง ทปจจบนมแนว

โนมการเมองแบบมวลชนอยมาก และหลายสงหลายอยางยงไมลงตวนน จำาเปนตองมเกณฑพนฐานในเชงหลกการทเปนตวกำากบความขดแยงไมใหลกลามเกนขอบเขตและ นาจะยอมรบไดรวมกนอยางนอย 4 ประการ ไดแก36

ประการแรก ความขดแยงเปนเรองปกตของสงคม สงคมไทยไมไดมลกษณะพเศษแตกตางจากสงคมอนๆ และจำาเปนตองยอมรบและตระหนกใหเหนไดวา การมความขดแยงไมใชเรองผดปกตแตอยางใด หากแตเปนเรองปกตอยางยงสำาหรบสงคมการเมอง โดยเฉพาะในสงคมไทยเองทมกถกเนนยำาวาเปนสงคมแหงความสงบสขมาตลอด ไมมและไมควรมความขดแยง อนทจรงแลว การทสงคมหนงๆ ไมมความขดแยงปรากฏใหเหนนน ไมไดแปลวาสงคมนนไมมความ ขดแยง สงคมนนยงคงมความขดแยงอย เพยงแตปรากฏในรปทเรยกวา “ความขดแยงแฝงเรน” (latent conflict) รอวนทเหตปจจยเหมาะสมจงจะสามารถปรากฏขนมาใหผคนทวไปไดเหน

ประการทสอง หลกเลยงเปาหมายสดโตง สงคมไทยจำาเปนตองหลกเลยงการยดมนถอมนในเปาหมายทางการเมองชนดสดโตง เพราะเปาหมายทางการเมองประเภทนมกเรมตนขบเคลอนความคดผคนดวยเปาหมายทดงามประการหนง แตเมอเขาสสถานการณความขดแยงหรอสถานการณวกฤตจรงในทางปฏบต เปาหมายทำานองนจะเปนเหตใหสงดงามทงหลายในบานเมองถกทำาลายลงไป เพยงเพอจะนำาพาสงคม นนๆ ไปใหถงเปาหมายอนดงามทยดมนถอมนกนเอาไว ซงในทสดแลว สงคมทปรากฏขนเมอไปถงเปาหมายแลว กไมมความดงามอะไรเหลออยใหเปนสงคมทนาพงปรารถนาเลย

ประการทสาม การยดมนหลกการทใหความสำาคญกบวธการเหนอเปาหมาย กลาวคอ ไมมเปาหมายทดงามสงสดชนดใดทจะยอมรบไดเลย หากการไปใหถงเปาหมายนน ใชวธการใดๆ กได โดยไมคำานงถงความดงามหรอหลกการใดๆ เลย หลกการขอน กลาวอกนยหนง เปาหมายปลายทางทแตละกลมตองการจะเปนอยางไร กยงไมสำาคญเทากบวาแตละกลมทคดเหนแตกตางกนนน ใชวธการชนดใด ม หลกการ มความอารยะมากนอยเพยงใด เพอไปใหถง เปาหมายทตนเองตองการ

ประการทส การเคารพอยางหนกแนนในศกดศรแหงความเปนมนษยทมอยในตวของทกคน ไมเวนแมแตคนทมความคด ความเหน ความเชอ และอดมการณทางการเมองทแตกตางไปจากตวเรา และเราไมสามารถและไมสมควรอยางยงท

21

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

จะใหรายคนทคดเหนเชอตางจากเรา ชนดประหนงวาเขาผนนไมเปนมนษย ทงนเพราะไมวาเราทงหมดจะคดเหนแตกตางกนมากมายเพยงใด ความคดเหนของอกฝายดไมเขาทาหรอนารงเกยจเดยดฉนทเปนทสดเพยงใด แตเราทงหมดลวนแตเปนมนษยทมศกดศรอนพงไดรบการเคารพทงสน ความคดเหนทแตกตางกนนน สมควรไดรบการถกเถยงแลกเปลยนและตอสกนในทางความคด ดวยหลกการและเหตผล มากกวาทจะหำาหนกนชนดทเหนอกฝายหมดความเปนมนษยลงไปแลว

8.2. เกณฑพนฐานเชงวธการ37

แมจะกลาวไวในหวขอกอนหนาวาเรานาจะเรมถอดสลกวกฤตความขดแยงครงนโดยการ “แสรงทำาเปนไมรวาคณอยสอะไร” แลวมารวมกนพจารณาถงปญหาพนฐานอนเปนความขดแยงเชงเนอหาทอยเบองลกจรงกตาม แตในหวขอนตองการพจารณาถงวธการแสดงออกหรอสอสารทางการเมองเกยวกบปญหาพนฐานดงกลาว ดงนน จงจำาเปนตองยอนกลบมาพจารณาปฏบตการและเหตการณในชวงตางๆทคนทงสองกลมเสอสทำาการเคลอนไหวอย และมาตรการรบมอของรฐบาลแตละชด

เมอพจารณาถงวธการแสดงออกทางการเมองแลว ถอไดวาเปนเรองนาเศราทวธการแสดงออกทางการเมองของ ชาวบานอยางสมชชาคนจน ถกทำาลายลงไป โดยการเคลอนไหวของขบวนการทงสองเสอสในชวงทผานมาน ความชอบธรรมของวธการทขบวนการเคลอนไหวของทง 2 ฝายทจดชมนมปดกนสถานทสำาคญตางๆ นน หมดสนไปแลวโดยสนเชง เพราะไมมใครสามารถยอมรบวธการดงกลาวไดอกตอไป ไมวาจะเปนการปดสนามบนสวรรณภมหรอปดแยกราชประสงค ดงนน วธการชมนมแบบทพฒนาขนโดยกลมคนชายขอบเพอเรยกรองความเปนธรรมในลกษณะทไมทำาลายลางใคร จงตดรางแหไมสามารถใชการไดอกตอไปแลวเชนกน

อนทจรงแลว การขวางกน (blockade) โดยสนตวธนน ตองเปดทางเลอกใหคนอนเลอกได แตวธการของทงขบวนการเคลอนไหวทงสองเสอสนน ทำาใหคนอนทไมใช ฝายตน รวมทงผทไมอยในฝายใดๆ เลยไมมทางเลอก ตวอยางเชน การชมนมปดถนนนน ปกตจะปดเพยงแค 1-2 วน ไมใชปด 2 เดอน เปนตน วธแบบนเปนการทำาลายความชอบธรรมของขบวนการเคลอนไหวทางสงคมการเมองของคนกลมอนๆแบบเดยวกนนทงหมด ปญหาตางๆยงคงมอยเหมอนเดม แตวธแสดงออกถงปญหาเหลาน ไดถกทำาลายไปแลว โจทยใหมทเกดขน คอ สงคมไทยจะแสดงออก

ทางการเมองถงปญหาเหลานไดอยางไร โดยไมถกบดไปเหมารวมเปนขวใดขวหนง? เพราะชวง “ตะลมบอนทางการเมอง” ทผานมานน วาทกรรมตางๆ ทเคยใชกำากบการชมนมและการแสดงออกทางการเมอง ไดถกนำาไปบดใชเสยจนหมดพลงไปแลว ไมวาจะเปน “สนตวธ” “อหงสา” “สงครามประชาชน” ฯลฯ

ดงนน สงคมการเมองไทย จงจำาเปนตองกลบมาตกลงรวมกนในการกำาหนดเกณฑพนฐานวาดวยวธการแสดงออกทางการเมองกนใหมอกครง ในลกษณะทเปนกฎ กตกา มารยาท เพอรอฟนใหการเคลอนไหวทางการเมองยงคงเปนวธการทมความชอบธรรมและยอมรบไดอยตอไป ประเดนพนฐานในทน คอ การแสดงออกซงขอเรยกรองของตนเอง หรอมการแสดงจดยนทางการเมองครงๆ หนงนน เราจำาเปนตองสนใจใหความสำาคญวา “วธการเรยกรองนน มความชอบธรรมหรอไม” ใหมากขนกวาทผานมา ทเรามกใหความสนใจเฉพาะเพยงวา “สงทเรยกรองนน มความชอบธรรมหรอไม” คำาถามสำาคญ คอ ภายใตกรอบของสทธเสรภาพ ลกษณะของการเคลอนไหวโดยสนตวธคออยางไร? อะไรทำาได? อะไรทำาไมได? อะไรไมนาทำา? (Dos & Don’ts)

ตวอยางความคดจากทฤษฎธรรมยทธ (Just War Theory) หรอความชอบธรรมในการทำาสงครามนน อยางนอยประกอบดวย 2 เรอง ไดแก (1) จะทำาสงครามไดตองมความชอบธรรมเพยงพอ และ (2) จะตองมความเปนธรรมในระหวางททำาสงครามกนอย เชนวา คนทเปนพลเรอนจะตองไดรบการละเวน ไมถกทำาราย หามทำาลายหรอเขาไปใชโรงพยาบาลหรอโรงเรยน การปลอมตวเปนผหญง หรอใหผหญงเดนนำาหนาขบวนทพนน เทากบเปนการจงใจใชบางอยางเปนเครองมอ ซงกระทำาไมไดและไมควรกระทำา

สำาหรบกรณการเมองไทย คำาถามทนาถาม ไดแก คำาถามแรก เมอใดจงจะมความชอบธรรมเพยงพอในการเคลอนไหวทางการเมอง? อะไรเปนเหตผลรองรบสำาหรบใชอธบายปฏบตการการเคลอนไหวแตละครง การเคลอนไหวปดสถานทตางๆ นน จะสามารถอธบายเหตผลรองรบอยางเพยงพอไดอยางไร? คำาอธบายทวา “แลวแตมมมอง” นน เทากบไมบอกอะไร ประเดนสำาคญในทนอยทวา มมมองทสอดคลองกนคออะไร? กลาวอกนยหนง เราจะสามารถมมมมองทคงเสนคงวา และใชพจารณาทกเรองไดอยางสอดคลองกน ไมบดเบอนตรรกะอยางทเปนอยในความขดแยงทางการเมองของไทยทผานมา ไดหรอไม?”

22

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

คำาถามทสอง เมอเรมตนเคลอนไหวทางการเมองไปแลว จะเคลอนไหวกนอยางไรโดยทยงรกษาความชอบธรรมไดอย? วธคดแบบ “ทใครทมน” นน ไมนาจะมความชอบธรรมเพยงพอ เราจำาเปนตองตกลงเกณฑทคงเสนคงวารวมกน เราทกฝายจำาเปนตองตระหนกวา ถาคณทำาได คนอนกทำาไดเชนกน และถาคนอนทำาแบบเดยวกบสงทเราเคยทำา แตครงน เราเปนผเสยประโยชนจากสงทคนอนทำา เรากตองพดอะไรไมไดเชนกน หรอถาใหดกวานน สงคมการเมองของเราควรมมาตรฐานถงขนทวา “ขาพเจากสามารถทำาอยางททานทำาได แตขาพเจาจะไมทำา!”

เราควรมเกณฑทสามารถใชระบไดวา นพนขอบเขตการเปนสนตวธทยอมรบกนไดแลว แมจะไมไดมการทำารายใคร แตเลยพนขอบเขตไปสการทำาลายผลประโยชนของสาธารณะ หรอหลกการคณคาบางประการของสาธารณะแลว วธการทไปปดโรงพยาบาล เพราะกลวจะถกคนซมยงนน เขาใจได แตตองหาวธการอน ถาเราทกฝายสามารถมขอตกลงรวมกนไดวา วธการเคลอนไหวทางสงคมการเมองควรเปนอยางไร ตอไป เมอเราเคลอนไหวกน กจะไมทำาใหปญหาบานปลายออกมามากขน เพราะฉะนน จำาเปนตองชวยกนคดตอไปวา มกลไกหรอชองทางอะไรบาง อะไรทพอจะยอมรบเปนระเบยบ/แบบแผนได ขอตกลงทจะกลายมาเปนกฎ กตกา มารยาท ของการแสดงออกทางการเมองน ตวอยางเชน

(1) การจดตงเวบไซตขนมาเพอดาทอบพการหรอพฤตกรรมสวนบคคลของผอนไมอาจทำาไดในฐานะการเคลอนไหวทางการเมองทชอบธรรม ในขณะเดยวกน รฐเองกไมมสทธปดกนการแสดงความเหนและการเขาถงขอมลขาวสารของพลเมอง ทผานมา ฝายทรวาถาแสดงออกในลกษณะหนงๆ จะตองไดรบตอบโตจากรฐแนนอน จงเลอกใชวธการแบบสดโตง เชน วจารณสถาบนกษตรยชนดสาดเสยเทเสย เพอใหรฐมาเลนงาน (เรยกไดวา “เลนเพอใหถกเลน”) เพอใหเปนขาวเปนวาระ การใชสอในการเรยกรองหรอแสดงออกทางการเมองอยางเสร (free speech) นน ตองเปนไปในลกษณะของการแสดงออกทเปนธรรมดวย (fair expression)

(2) การเคลอนขบวนชมนมขนาดใหญโดยใชรถมอเตอรไซคหรอรถยนตมาแลน (ดวยความเรวปกต ไมใชแลนอยางชาๆเฉอยๆ) นน ไมอาจยอมรบไดเชนกน เพราะเทากบเปนการคกคามสาธารณะ เนองจากเกนขอบเขตการเรยกรองไดอยางชอบธรรมไปแลว

(3) การเดนถอไมไวในมอแลวตพนไปอยางตอเนอง โดยอางวาเปนสนตวธ เพราะไมไดไปตใคร กไมสมควรกระทำา เพราะไมตางกบการเคลอนขบวนดวยรถยนตหรอมอเตอรไซต แลวกลาววาไมไดไปชนใคร

(4) การชมนมโดยเขายดสถานทตางๆ นน ทำาไดเพยงสถานททเปนสญลกษณของการเรยกรองเทานน ไมสามารถเขาไปชมนมในสถานทตางๆ ไดตามใจชอบ ดงในสหรฐอเมรกา มลานหนาทำาเนยบขาวเอาไวใหสำาหรบชมนมทางการเมองกน แตถาผชมนมขามรวพนทชมนมทจดไวให แลวจะไปยดทำาเนยบขาว นเทากบหมดความชอบธรรมแลว ในทำานองเดยวกน การยดทำาเนยบรฐบาล กไมอาจทำาไดเชนกน เพราะเทากบเปนการรฐประหารไปแลว

(5) ระยะเวลาของการชมนม ตวอยางจากการชมนมในองกฤษ การชมนมจะดำาเนนไปไดถงเพยงแค 18.00 น. หลงจากนน ตองกลบบาน แลวจงคอยกลบมาชมนมกนใหมในตอนเชา จะไมมการชมนมยดเยอ เพอใหคนไดมโอกาสพกผอนกน เปนตน ทงนเปนไปภายในตรรกะทวาการชมนมในทสาธารณะแบบทไปยดสถานทนนๆ ไวตลอดเวลานน เทากบเรมจะเปนการจบผลประโยชนของสาธารณะเปนตวประกน

(6) ถาจะมการทำาอารยะขดขนนน จะตองทำาใหครบ 3 องคประกอบ คอ หนง ประกาศลวงหนาใหสาธารณะ รวมถงฝายตรงขามไดรบทราบ สอง ตองเปนการกระทำาทเปดเผย ไมซมแอบทำาในทลบ สาม ซงเปนขอทสำาคญทสดทไมเกดขนในชวงการเคลอนไหวทางการเมองของทงสองเสอส คอ ผกระทำาอารยะขดขนจะตองยอมรบการลงโทษตามกฎหมาย

เหลานเปนเพยงตวอยางของกฎ กตกา มารยาท ในการแสดงออกทางการเมองลกษณะตางๆ ซงจำาเปนตองไดรบการออกแบบและกำาหนดตกลงรวมกนอยางเปนทเหนพรอมของทกฝาย ดงนน เราจำาเปนตองมเวท (platform) เพอสรางขอตกลงรวมกนวาวธการเคลอนไหวทางการเมองทผานมา มอะไรบางทเปนปญหา? ในเวทน แตละฝายมเปาหมายอยางไร ไมใชประเดนทจะใหเนนหนก แตประเดนทจะใหความสำาคญ คอ อะไรเปนชองทาง พนท หรอวธการทนำาไปสการแสดงออกหรอสทางออกทยอมรบรวมกนไดวาเปนสนตวธในบรบทของสงคมไทย? สงทจะตรวจสอบกน อาทเชน จะทำาการแสดงออกทางการเมองดวยวธการแบบไหน ดวยพนทแบบใด หรอดวยชองทางชนดไหน

23

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

เรองชองทางควรเปนชองทางทเปดเผยตอสาธารณะ สอสามารถตดตามตรวจสอบได ถาจะใชเวบไซต ตองเปนเวบไซตทระบตวตนผใชได ไมใชเปนเวบไซตใตดน สวนเรองพนท มทงทเปนพนทรปธรรม และพนทนามธรรม พนทรปธรรม เชน ตองมานงคยกนวา วธการปดถนน จะยงยอมรบใหใชไดกนอกหรอไม? ถาวธนกลายเปนกลยทธททกคนใช สงคมจะยอมรบไดไหม? และถายงใชไดอย ควรมกตกามารยาทกำากบวธการปดถนนอยางไรบาง? เปนตน สวนพนทเชงนามธรรม เชน เรองการใหคำาอธบายหรอเหตผลรองรบ เพราะถาการใหเหตผลในเรองหลกการพนฐานสำาคญๆ บางประการเลอนหายไป ทกคนในสงคมจะเดอดรอนกนหมด เปนตน เหลานเปนเรองทตองมานงคยตกลงกนวา จะแสดงออกอยางไรใหไมเกนเลย ยงเปนทยอมรบกนไดอย

เกณฑพนฐานเชงหลกการและเชงวธการดงกลาวขางตน เปนมาตรการตอบโจทยการควบคมกำากบไมใหการแสดงออกทางการเมอง การชมนมและการรกษาความสงบเรยบรอยของบานเมอง การเผชญและหาทางออกจากความขดแยง ฯลฯ ของสงคมการเมองไทย ผนแปรไปสแนวทางของการใชความรนแรงตอกนและกน ไมวาจะเปนกลมการเมอง กลมเคลอนไหวมวลชน หรอรฐบาลของฝายใด หรอมอดมการณแบบใดกตาม ทงหมดนอยบนฐานความคดทวา ปญหาความขดแยงทางการเมองของไทยในรอบน ไมสามารถแกไขใหตกไปไดงายๆและอยางรวดเรว เพราะเปนความขดแยงทราวลกและมมลเหตมาจากปญหาเชงโครงสรางหลากหลายประการทซอนทบหมกหมมกนอยภายใต “ผนพรมแหงความสงบสนตสข” ของไทยมาเปนเวลาชานาน อกทงยงเกยวของกบผคนหลากหลายภาคสวนมากมาย สงทนำาเสนอในหวขอน จงเปนตวอยางของขอตกลงรวมกนวา “เราจะทะเลาะกนอยางไร” โดยไมทำาใหความขดแยงบานปลายกลายเปนความรนแรงเชนทเกดขนตลอดหลายปนมาอก

อยางไรกตาม กลาวใหชดขน สงทกลาวในหวขอนคอการรกษาบรรเทา “อาการ” ทปะทขนมาไมใหลกลามไป เมออาการของโรคหยดการลกลามแผขยายแลว หลงจากนน จงจะสามารถวนจฉยหา “มลเหต” ของโรคเพอจดการเยยวยารกษาและปองกนไมใหเกดสภาวะเชนนขนอกในอนาคตไดอยางยงยน กระบวนการนตองอาศยเวลากนอกไมนอย และตองรวมผคนทเกยวของกบความขดแยงครงนทงหมดเขามาชวยกนคดและออกแบบกระบวนการหาทางประคบประคองใหเราทงหมดสามารถผานพนวกฤตการเปลยนผานทางการเมองครงนไปไดโดยไมใชความรนแรงตอกนและกน และ

สามารถสรางสรรคเงอนไขสภาพแวดลอมใหมใหแกปญหาตางๆ ทหมกหมมกนมาน จนกระทงเกดความเปนธรรมตอทกฝาย หรออยางนอยกไมเกดการเอาเปรยบหรอมความเหลอมลำากนมากจนเกนไป และทกฝายพอจะยอมรบวานาจะอยรวมกนในสภาพแวดลอมใหมของสงคมการเมองไทยนตอไปได เนอหาในสวนนจะกลาวถงรายละเอยดในหวขอถดไปจากน

9. สญญาประชาคมใหม

9.1. สรางความไววางใจกน : เงอนไขแรกสด38

ทกๆ สงคมการเมองจะอยรวมกนไดอยางไมฆาแกงกนนน ลวนแตตองมความรสกถงความมนคงแนนอนบางประการ ความรสกนจะเกดขนไดกตอเมอม “สญญาประชาคม” (social contract) รวมกน สญญาประชาคมนเปนไดทงในแบบทเขยนกนไวเปนลายลกษณอกษร หรอแบบททกฝายยอมรบรวมกนโดยจารต ธรรมเนยม หรอวฒนธรรม โดยไมจำาเปนตองเขยน หรอเปนทงสองแบบพรอมกน

ทกๆ การเปลยนผานทางสงคมการเมองนน เกดขนในลกษณะทสงคมการเมองในประเทศดงกลาวมกจะตองเผชญกบความแตกแยกราวลกกนวงกวางระดบประเทศ มกลมความคดทางการเมองสองกลม (หรอมากกวานน) ทไมสามารถเหนพองตองกนไดในประเดนพนฐานทางการเมองสำาคญๆ และไมยอมรบกลไกการตดสนใจทางการเมองปกตทงหลายทมอย (เชน การตดสนโดยเสยงสวนใหญในรฐสภา เปนตน) ในขณะเดยวกน กมการใชวธการตางๆนานาเพอกำาราบฝายทไดชยชนะ (เชน การเดนขบวนเคลอนไหวมวลชน หรอการแทรกแซงทางการเมองรปแบบอน เปนตน)

ปรากฏการณเหลานคอเครองบงชอยางชดเจนยงวาสญญาประชาคมฉบบเกานน ไมสามารถเปนทยอมรบรวมกนไดอกตอไป และจำาเปนตองรวมกนทำาสญญาประชาคมฉบบใหมขนมา เพอใหทกฝายสามารถรสกถงความมนคงแนนอนและคาดการณไดระดบหนงวา ใครควรทำาอะไร มขอบเขตเพยงใด หรอใครควรตอบสนองใครในเรองใดเพยงใด การกระทำาแตละอยางจะเกดผลลพธอยางไร เปนตน

เนอหาของสญญาประชาคมบางสวนอาจอยในฉบบทเปนลายลกษณอกษร แตเนอหาบางสวนอาจอยในสญญาประชาคมฉบบวฒนธรรมไดดวยเชนกน39 เนอหาในสญญา

24

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ประชาคมนมไดหลากหลาย ในทน พจารณาอยางนอย 2 ระดบ คอ ระดบทวาดวยเกณฑพนฐานวาดวยหลกการและวธการททกฝายนาจะเหนตรงกนไดไมยากนก วาจะละเมดมได และจะตองชวยกนยดมนรกษาไว มฉะนนทกคนจะเดอดรอนกนทวหนา เนอหาในระดบน ไดกลาวไปแลวพอสมควรในหวขอทแลว

ในหวขอนจะไดกลาวถงเนอหาในอกระดบหนง คอ ในระดบของการตกลงรวมกนเกยวกบเนอหาหรอขอประเดนปญหาตางๆทเกยวกบมลเหตแหงความขดแยง ขนตอน/กระบวนการ/วธการในชวงเปลยนผานทางการเมอง เปาหมายปลายทาง การออกแบบใหมในเรองเชงโครงสรางและเชงสถาบนของสงคม ฯลฯ ซงแสวงหาความเหนพองตองกนไดยาก เพราะเกยวของกบสทธ อำานาจ และผลประโยชนของสถาบนตางๆ และผคนฝายตางๆ ทเกยวของ และจะเปนสงทกำาหนดวาสงคมการเมองนนๆ จะสามารถอยรวมกนไดอยางสนตและเปนธรรมมากนอยเพยงใด หรอจะมความเหลอมลำามากนอยเกนความยอมรบกนไดมากนอยเพยงใด

หลกการสำาคญประการแรกสดของกระบวนการสรางสญญาประชาคมฉบบใหม คอ จะตองรวมฝายตางๆ ทเกยวของกบวกฤตความขดแยงเขามาอยในกระบวนการดวยกนทงหมด โดยเฉพาะอยางยง จำาเปนตองมการทำาสญญาพรอมๆ กน ขวขดแยงฝายตางๆนนตอง “วางอาวธ” พรอมๆ กน จะทำาเชนนนได กจำาเปนตองมความไววางใจกนระดบหนงเสยกอน ปญหาสำาคญสำาหรบการเมองไทยทผานเหตการณความรนแรงมากมายจากทกฝาย และโดยเฉพาะอยางยงหลงเหตการณเดอนเมษายนและพฤษภาคม 2553 คอ จะทำาอยางไรใหความไววางใจกนและกนทสญสนไปแลวนน สามารถฟนคนกลบขนมาไดอกครงหนง? จะทำาอยางไรเมอความไววางใจในกระบวนการตลาการจางคลายลงไปอยางมากจากความรสกของคนจำานวนมากฝายหนงของไทยทรสกวาถกปฏบตดวยมาตรฐานสองหนา?

คำาตอบประการหนง คอ การจะฟนฟหรอสรางความไววางใจในกนและกนขนมาใหมไดนน จำาเปนจะตอง “ยอมเสยง” กลาวคอ ฝายใดฝายหนงหรอทงสองฝาย จะตองยอมเสยงทจะสรางความสมพนธชนดใหมกบผทเราเลกไววางใจเขาไปแลว เพอทจะสามารถไววางใจเขาไดใหมอกครง ดวยลกษณะและชดกตกาของความไววางใจชนดใหมเชนกน ทสามารถทำาเชนนได เพราะแมจะเลกความไววางใจไปแลว แตฝายตางๆยงคงจำาเปนตองมการปฏสมพนธทางสงคมกน

อย ดงนน คำาถามสำาคญ คอ เราจะสามารถอยรวมกบสงทไมเชอใจ โดยไมเกลยดสงนน ไดหรอไม?

อยางไรกตาม ในกรณสงคมการเมองไทยทขณะน ความไมไววางใจในกนและกนมอยมากจนอาจไมสามารถมใคร “ยอมเสยง” ไววางใจอกฝายหนงกอน ดงนน จงจำาเปนอยางยงทจะตองมการกระทำาบางประการ เพอใหการ “ยอมเสยง” สรางความไววางใจชนดใหมขนมานน ไมถงกบเปนการเสยงมากจนเกนไป อาทเชน ประการแรก ตองมการแสดงความรบผดชอบหรอหาตวผทจะตองรบผดชอบจากทงสองฝายออกมาใหได เมอมผรบผดชอบแลว จะมการนรโทษกรรมหรอไม กเปนอกเรองหนงทมาพจารณากนภายหลง ประการทสอง ตองรอถอนโครงสรางพนฐานของการฆาหมในเมองไทยออกไปจากอาณาบรเวณของการตอสหรอการขดแยงกนทางการเมองไทยใหทงหมด เพอใหมหลกประกนมนคงวา ไมวาคนไทยจะขดแยงทางความคดความเชอกนมากเพยงใด กจะไมถงขนทถกอกฝายฆาหรอใชความรนแรงตอบกลบมาได โครงสรางพนฐานดงกลาวรวมถงระบบกฎหมายตางๆและระบบบงคบบญชาตางๆทเกยวของกบการทำาใหเกดการใชความรนแรงไดอยางชอบธรรมดวยเชนกน เปนตน

เมอเงอนไขทพอจะเออใหมการยอมเสยงใหความไววางใจกนมากขนปรากฏแลว และแตละฝายคอยๆใหความไววางใจอยางใหมตอกนทละเลกทละนอย สวนทสำาคญทจะทำาใหสามารถเดนตอไปขางหนาดวยกนได คอ พนทหรอเวทรวมทจะสามารถทำาหนาทใหความแตกตางทางความคด ทางอตลกษณการเมอง และความหลากหลายดานอนๆ ไดมทยนปรากฏอยดวยกนไดอยางยอมรบในกนและกน พรอมกบเปนเวททมอำานาจหนาทพอสมควรทจะสามารถผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงไดอยางเหนผลจรง ดงจะอภปรายในหวขอถดไป

9.2. เวทรวม (platform) ทมทงอำานาจหนาท (authority) & รวมทกฝาย (inclusive)

ปญหาความขดแยงการเมองไทยปจจบนมลกษณะเชงซอน 2 ประการพรอมๆ กน กลาวคอ ในแงหนงกเปนปญหาระดบชาต แตในอกแงหนง กเปนปญหาระดบทองถนทกพนท ทถกทอประสานกนขนมาเปนปญหาระดบชาตอกทอดหนงดวย ดงนน ปญหาการเมองไทยปจจบน จงเปนทงปญหาระดบชาตและระดบทองถนพรอมกนไปในขณะเดยวกน ทเปนเชนน เพราะเรากำาลงอยในชวงเวลาอนยาวนานของการเปลยนผานระบบการเมองทงระบบ

25

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

สถานะการเมองไทยขณะปจจบน คอ อยระหวางชวงทโครงสรางอำานาจหนาท (authority) ของระบบการปกครองเดม ซงอยบนฐานแบบรวมศนย (centralism) กำาลงคอยๆหมดความชอบธรรมลงไป ในขณะทลกษณะการปกครองแบบกระจายศนย (decentralism) กำาลงเรยกรองตองการพนทมากขน อนทจรง การกระจายอำานาจนกเรมมาตงแตหลงการประกาศใชรฐธรรมนญ ป 2540 แลว แมจะประสบความสำาเรจพอสมควรในหลายๆ พนททองคกรปกครองสวนทองถนสามารถมบทบาทเชงรกและเปนตวแทนหรอเจาภาพสำาหรบการจดการปญหาตางๆ และดแลกนเองภายใน ทองถนไดดงทมความพยายามผลกดนตอเนองในแนวคดเรอง “จงหวดจดการตนเอง” แตขณะเดยวกน ในอกหลายพนท กยงประสบปญหาในทางปฏบตทแทนทจะเปนการกระจายอำานาจจรง กลบกลายเปนการ “ขยายอำานาจ” จากศนยกลางใหสามารถยนมอออกไปสทองถนไดมากยงขน

อยางไรกตาม ปญหาในทางทฤษฎของหลกการกระจาย อำานาจ คอ อำานาจหนาท (authority) ทองคกรสวนทองถนมอยนน จำากดขอบเขตเฉพาะอยภายในพนทของตนเอง ไมสามารถจดการกบปญหาทใหญเกนกวาพนทของตนเองได รวมทงในกรณทตองจดการปญหาในลกษณะทขามพนท หรอเปน “จดชายขอบ” ระหวางหนวยพนททองถนตนเองกบทองถนอน จดออนในทางทฤษฎนยงรวมถงการจดการกบปญหาทมขนาดใหญระดบชาตดงทเรากำาลงเผชญกบวกฤตการเปลยนผานทางการเมองไทยทงระบบแบบทเปนมาตลอด 6-7 ปมาน

ในทางกลบกน ระบบการบรหารจดการแบบรวมศนยอำานาจ (centralism) นน แมจะเหมาะสมกบการจดการกบปญหาระดบชาตและปญหาระดบยอยลงมาไดอยางมประสทธภาพ แตกเปนทแนชดวา ไมสามารถเผชญกบปญหาทเกยวของกบคนทกภาคสวนและในทกพนททองถน และเปนเรองความสมพนธกนเองระหวางผคนขามพนท ขามภมภาคของไทยดวยเชนกน โดยเฉพาะกรณทมความขดแยงกนระหวางอำานาจศนยกลางกบอำานาจทองถนเปนทนเดมอยแลว เพราะมใชระบบทสามารถทำาใหคนทกกลม ทกภาคสวน และในทกพนท สามารถเขามาอยรวมรวมกน (inclusive) ทศนยกลางอำานาจได

รปแบบการบรหารทงสองแบบ ลวนมทงจดแขงและจดออนทงค กลาวคอ การปกครองแบบรวมศนย มจดแขงดานการมหนวยรองรบเชงอำานาจหนาท (authority) อยางชดเจน แตขาดมตดานการเปดใหผคนหลากหลายภาคสวนเขามา

มสวนรวม (inclusiveness) อยในหนวยอำานาจตรงกลางนดวย ในขณะทรปแบบการกระจายอำานาจ แมจะมขอดตรงทเปดตอการรวมผคนหลากหลายใหเขาสอำานาจการตดสนใจหนงๆ แตมขอออนดานหนวยอำานาจทมอำานาจหนาทในการจดการปญหาใหญๆ ได

ขณะน สงคมการเมองไทยเรากำาลงอยกงกลางของความตงเครยดระหวางรปแบบการบรหารจดการทงสองน ทำาใหเรากำาลงเผชญกบสภาวะอนเปนจดออนของรปแบบการบรหารทงสองประเภทไปดวยพรอมกน กลาวคอ สำาหรบกลมทสามารถเขาสตำาแหนงทมอำานาจหนาทได ไมวาจะเปนฝายอำานาจเกาหรอฝายอำานาจใหม ในยครฐบาลทกษณ รฐบาลสรยทธ รฐบาลสมคร รฐบาลสมชาย รฐบาลอภสทธ และรฐบาลยงลกษณ ลวนแตไมสามารถหรอไมยนยอมเปดพนทใหรวมผคนทเหนตางหรอมความคดความเชอทอย ตรงขามคนละขว ใหเขามาอยรวมกนในองคกรบรหารจดการระดบประเทศได

สวนกลมพลงการเมองตางๆทตนตวทงกลมเกาและกลมใหม ซงกระจายกนอยตามทองถนตางๆทงในเมองและในชนบท แมอยากมสวนรวมแกปญหาของประเทศ แตกไมมอำานาจหนาทมากเพยงพอทจะจดการกบปญหาระดบใหญขนาดนได ทำาไดเพยง “สงเสยง” แสดงความคดเหนของตนเสนอตอฝายตางๆ เทานน สวนผมอำานาจหนาทจะรบไปทำาหรอไมกเปนอกเรองหนง ดงนน กระบวนการสรางสญญาประชาคมฉบบใหมน จงไมสามารถใชรปแบบทงสองนได

นอกเหนอจากรปแบบการบรหารแบบรวมศนยและกระจายศนยดงกลาวแลว ยงมรปแบบการบรหารอกชนดหนง ทเรยกเปนภาษาองกฤษวา “centripetalism” ซงสามารถปดจดออนของทงสองรปแบบแรกได เพราะเนนใหเปดพนทรวบรวมคนทกภาคสวนทแตกตางกนในดานตางๆ ใหเขามามสวนอยในองคกรทมอำานาจหนาทตดสนใจและรบผดชอบในการบรหารบานเมอง กลาวคอ เนนสรางองคกรหรอตวกระทำาการ (agency) ททงใหทกภาคสวนทเกยวของไมวาจะมความคดเหนแตกตางกนเพยงใด ไดเขามามสวนรวมในการตดสนใจ รวมถงมบทบาทในดานอนๆดวย ในขณะเดยวกน กเปนองคกร/ตวกระทำาการทมอำานาจหนาททชอบธรรมเพยงพอทจะตดสนใจสงการและดำาเนนการดานตางๆ ไดและรบผดชอบกบผลทเกดขนได40 ลกษณะและรปแบบขององคกรทแบบ centripetalism สำาหรบชวยหาทางออกแกการเปลยนผานทางการเมองของไทยจะไดเสนอในหวขอถดไปน

26

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

9.3. กระบวนการสรางสญญาประชาคมใหม

อนาคตการเมองไทย ชนชนนำาและกลมอำานาจเดมจะยงคงรกษาอำานาจทางการเมองตอไปดวยวถทางตางๆ แมวากลมอำานาจใหมจะสามารถเขาถงอำานาจหนาทไดบางในบางครง ความขดแยงและผลผลตอนเกดจากความขดแยงจะยงคงดำารงอยตอไป จนกวาแตละฝายจะเกดความรสกวาสามารถเปลยนผานไปขางหนาไดอยางราบรน กลาวคอ ถาการปฏรปโครงสรางสงคมการเมองเปนไปโดยไมกระทบถงแกนแกนอำานาจของแตละกลมชนชนนำา ถงระดบททำาใหกลมอำานาจเหลานนไมมทเหลออยในสภาวะใหมของการเมองไทยหลงจากนตอไป เขากพรอมทจะรวมมอทำาดวย41 กลาวอกนยหนง วกฤตการเปลยนผานทางการเมองครงนจะไมสามารถผานพนไปไดโดยสนต หากชนชนนำาของทงสองฝายไมสามารถตกลงกนได (no elite settlement)42

อยางไรกตาม การเมองไทยปจจบนมทงสวนทเปนการเมองแบบชนชนนำาสกนเองอย และการเมองแบบมวลชน ทถกตดแบงเปนสองฝายแลวเขาหำาหนกนเอง ดงนน หากรอคอยหวงเพยงใหชนชนนำาตกลงกนเองได โดยทการเมองระดบมวลชนยงไมเขมแขงและทนความแตกตางกนไดมากเพยงพอ สงทเกดขน คอ เปนไปไดทอาจเกดการ “ฮว” กนเอง แลวมาอธบายหาความชอบธรรมหรอสรางการมสวนรวมเลกๆนอยๆ จากมวลชนทเปนฐานสนบสนนของฝายตน ปญหาวกฤตความขดแยงทางการเมองของไทยกอาจจบลงได แตทไมกอใหเกดการเปลยนแปลงขนานใหญในระดบโครงสรางทางสงคมการเมองใดๆ

กระนนกตาม หากเกดการตกลงกนเองของชนชนนำา โดยทมวลชนชนกลางและชนรากหญาของแตละขวขดแยงไมไดมสวนรวมดวยหรอมสวนรวมเพยงพอเปนพธ (ดงทชวงหลายเดอนทผานมา มสญญาณหลากหลายประการทบงชสภาวะดงกลาว) และหากมวลชนทงสองกลมนมความเขมแขง เพยงพอจนสามารถจดการกบประเดนปญหาทตนเองหวงใยได (ทงเรองการคอรรปชน ความเหลอมลำา ระเบยบเศรษฐกจ การกำาหนดวถการจดการทรพยากรธรรมชาตดวยตนเอง ความรสกนกคดทางการเมองในแตละทองถน/ภมภาค) โดยไมถกชนำาจากชนชนนำาแลว กอาจทำาใหเกดแรงตานยอนกลบไปจากมวลชน โดยไมยอมรบขอตกลงของชนชนนำาทงสองฝายได จนอาจทำาใหความขดแยงพลกแกนจากเดมเปนความขดแยงกงแนวตงกงแนวนอน (ผสมผสานทงการขดแยงกนระหวางชนชนนำาทงสองฝาย ระหวางมวลชนทงสองฝาย และระหวางมวลชนฝายหนงกบชนชนนำาอกฝายหนง) กลาย

เปนความขดแยงแนวตงระหวางชนชนนำากบมวลชนอยางเตมรป และอาจเกดเปนการปฏวตประชาชนและอาจมการเสยเลอดเนอของชนชนนำาฝายตางๆ ได

ดงนน ถาตองการใหการเมองไทยสามารถเปลยนผานไปไดโดยไมยดเยอมากนกและไมมคนฝายใดๆ ตองบาดเจบลมตายกนเปนจำานวนมาก ชนชนนำาของทงสองฝายกจำาเปนจะตองตกลงกนใหได และกระบวนการสรางสญญาประชาคมฉบบใหมน กจำาเปนจะตองเปดตอการถกเถยงแลกเปลยนและชแจงแถลงไขในเรองอตลกษณและประเดนปญหาตางๆในระดบทองถนอยางจรงจงและแตะรากของประเดนปญหา ใหกระบวนนสามารถรวมเอาตวแทนของมวลชนทงสองฝาย และรวมถงชนชนรากหญากลมอนๆ ทไมไดอยในทงกลมเสอเหลองหรอเสอแดง ใหเขามามบทบาทรวมถกแถลงอยในเวทดงกลาวดวยตงแตแรกเรม ไปจนตลอดกระบวนการ43

ความพยายามแกปญหาการเมองไทยหลงเหตการณเดอนเมษายนและพฤษภาคม 2553 โดยการตงคณะกรรมการชดตางๆ ขนมาถง 5 ชดภายใตรฐบาลอภสทธนน นบเปนความตงใจทด แตยงขาดความเหนพองยอมรบจากคขดแยงและฝายตางๆทเกยวของมากเพยงพอ ทำาใหแมจะมอำานาจหนาทอยบางตามคำาสงแตงตงของนายกรฐมนตร แตในแงการเปดใหบคคลหลากหลายสวนของความขดแยงเขามามสวนตดสนใจแลว นบวายงพรองไปมาก ทำาใหเปนอปสรรคสำาคญทไมสามารถบรรลเปาหมายแหงการปรองดองไดอยางทตงใจไว ในทางกลบกน แนวทางการทำางานของสมชชา เพอการปฏรปประเทศไทย ทม นพ.ประเวศ วะส เปนประธานนน แมจะพยายามเปดใหเสยงของผคนหลากหลายภาคสวนของความขดแยงและของประเทศไทยไดมสวนรวมอยในกระบวนการปฏรปประเทศไทย โดยจดใหเกดเวทสมชชารบฟงความคดเหนจากผคนมากมายในทกจงหวด แตมจดออนอยทไมสามารถนำาเสยงอนหลากหลายเหลานนไปกอใหเกดปฏบตการการเปลยนแปลงจรง เพราะเกนขอบเขตอำานาจหนาททระบไวในคำาสงแตงตง44

อนทจรงแลว ภาคทจำาเปนตองมสวนรวมอย ในเวท (platform) กระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมครงน อยางนอยนาจะตองประกอบดวยตวแทนจากสถาบนกษตรย (ซงรวมถงสภาองคมนตร สำานกพระราชวง สำานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ฯลฯ) สถาบนตลาการ กองทพ ทหาร ตำารวจ ขาราชการพลเรอน พรรคการเมองใหญทกพรรค (อาจรวมถงกลม “บานเลขท 111” และผทลภยการเมองในตางประเทศทยงมอทธพลตอการเมองไทย

27

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

ในปจจบนอย) กลมคนเสอเหลอง กลมคนเสอแดง กลมนยมเจา กลมทวพากษวจารณสถาบนกษตรยอยางมเหตผล สถาบนการเงนและเศรษฐกจ ภาคธรกจทงกลมทผกตดอยกบกลมอำานาจเกาและทอยในเครอขายของกลมอำานาจใหม (หรอเรยกสนๆ วา “ทนเกา” และ “ทนใหม”) สถาบนวชาการ สอมวลชนทงทมาจากสายทสนบสนนกลมเสอเหลองและมาจากสายสนบสนนกลมเสอแดง และสายทไมสนบสนนทงสองกลมเสอส องคกรพฒนาเอกชน กลมเคลอนไหวประชาสงคม กลมอาชพตางๆ เชน เกษตร, แรงงาน ฯลฯ กลมผหญง กลมผนำาศาสนา ผนำาเยาวชน ตวแทนจากองคกรชมชนในพนทภมภาคตางๆทวประเทศไทย เปนตน

ความหลากหลายของผทเกยวของกบความขดแยงทางการเมองครงน เปนปจจยทสำาคญยงยวดทจะเปนตวตดสนเรมแรกวาเวทกระบวนการสรางสญญาประชาคมนจะประสบความสำาเรจลลวงในการนำาพาการเมองไทยฝาขามวกฤตการเปลยนผานไปไดอยางสนตและเปนทยอมรบจากทกฝาย หรอไม ดงนน การออกแบบกระบวนการตางๆ จงเปนเรองสำาคญมาก “เจาภาพ” หรอผรเรมดำาเนนการเรองนจงรบรอนไมได (แตกเตะถวงรอชาไมไดเชนกน) โดยอาจม การตง “คณะทำางานเตรยมการ” ซงเปนชดเลกขนมากอน เพอกำาหนดเปาหมาย วตถประสงค และออกแบบความหลากหลายของภาคหรอระบกลมผทจะเขามารวมอยในกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมนอกทอดหนง โดยทจำาเปนตองออกแบบใหผเขารวมในกระบวนการนเปนตวแทนมาจากภาคสวนตางๆในสดสวนทเหมาะสมและไดดลในเชงอำานาจและสดสวนระหวางกนดวย ไมมการครอบงำาโดยคนกลมใหญกลมใดกลมหนง

กระบวนการสรางสญญาประชาคมฉบบใหมน โดยเนอแทแลวเปนกระบวนการทางการเมองและการตอสตอรองทางอำานาจระหวางฝายตางๆ ดงนน ทกรายละเอยดขนตอนจงเตมไปดวยมตทางการเมองและแนนอนยอมตองมความขดแยงระดบยอยเกดขนอยบางเปนธรรมดา ในหลายประเทศทเกดปญหาความขดแยงรนแรงและยดเยอ กระทงมการแบงแยกราวลกในระดบทวประเทศ และใชกระบวนการทำานองน ลวนแตประสบปญหาความไมเหนพองนบตงแตในชวงคณะทำางานเตรยมการกนเลยทเดยว โดยเฉพาะประเดนเรองจะรวมหรอไมรวมใคร จากภาคสวนใด กลมใด เขามาอยในกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมน ขนตอนนจำาเปนตองมการปรกษาหารอกนอยางกวางขวางกบกลมผมสวนไดสวนเสยทกฝาย ไมเวนแมแตผทไมไดอยในอำานาจปจจบน

เพอใหสมาชกของกระบวนการนเปนตวแทนการมสวนรวมจากทกฝายและไดรบการยอมรบจากทกกลมอยางแทจรง

นอกจากน45 พจารณาในเชงรปธรรมแลว เนองจากตองทำาใหกระบวนการเปดตอคนทกภาคสวนทเกยวของกบความขดแยง ดงนน จำานวนคณะทำางานและผเขารวมในกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมจงมอยไมนอยเชนกน ตวอยางเชน ประเทศเบนน (Benin) ในตอนกลางของทวปแอฟรกา ไดมการตงเวทกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมทเรยกวา “ทประชมแหงชาต” (national conference) ขนในทศวรรษท 1980s โดยมสมาชก 500 คน อนเปนตวแทนมาจากรฐบาลปจจบน กองทพ ศตรทางการเมองของรฐบาลปจจบนทลภยอยในตางประเทศ สหภาพแรงงาน ผนำาศาสนา องคกรอาสามคร กลมผหญง รวมถงอดตผนำาแหงรฐและผมอทธพลทางความคดอกจำานวนหนง สวนในประเทศไนเจอร (Niger) ซงรเรมกระบวนการทเรยกวา “ทประชมแหงชาต” นในป 1991 ไดมการแตงตงคณะทำางานเตรยมการจำานวน 68 คน มการถกเถยงววาทะกนในระดบสาธารณะถงองคประกอบของทงคณะทำางานเตรยมการและทประชมแหงชาต ในทสด ไดสมาชกทประชมแหงชาตทงหมด 1,204 คนซงเปนตวแทนมากจากพรรคการเมอง สหภาพแรงงาน กลมวชาชพ และองคกรประชาสงคมตางๆ รวมถงขบวนการนกศกษา อกดวย ในประเทศมาล (Mali) มสมาชก “ทประชมแหงชาต” มากถง 1,800 คน ซงเปนตวแทนมาจากพรรคการเมองทเพงกอตงขนใหม กลมศาสนา สหภาพแรงงาน กลมผหญง กลมนกศกษา และกลมชาวนา เปนตน

กระบวนการขบเคลอนการสรางสญญาประชาคมใหมนน แมจะตองการไดรบความเหนพองจากทกฝาย แตแรงจงใจทางการเมองททำาใหแตละฝายเขารวมในกระบวนการนนน กอาจแตกตางกนไปไดเชนกน ดงตวอยางในกลมประเทศอาหรบทเพงเกดการเปลยนแปลงทางการเมองตอเนองอนเรยกวา “ฤดใบไมผลแหงอาหรบ” (Arab Spring) กมกระบวนการคลายๆ กนนเปนทกลาวขานถงมากในนาม “การสานเสวนาแหงชาต” (national dialogue) กระบวนการสานเสวนาแหงชาตทเกดขนในกลมประเทศอาหรบดงกลาวนน บางฝายเขารวมเพราะตองการชะลอชวงแหงการเปลยนผานใหเนนชาออกไป และเปนการปกปองระบอบเดมใหนานทสดเทาทจะเปนไปได ในขณะทอกฝายเหนวากระบวนการนเปนการประกนวาสงคมการเมองของประเทศนนๆจะเปลยนผานระบอบอยางถงราก ไปสสภาวะทเปนประชาธปไตย มากขน ไดโดยสนต

28

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

เงอนไขสำาคญอกประการของกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมทเกดขนในประเทศเหลาน รวมถงควรจะมในประเทศไทยดวยเชนกน คอ รฐบาลจะตองไมใชอำานาจควบคมกำากบเหนอกระบวนการเหลาน แตตองเปนเพยงสวนหนงและมบทบาทในระดบเดยวกบภาคสวนอนๆทเขารวมในกระบวนการน

ในแงระยะเวลาการทำางานของกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมน แมในบางกรณอาจมทำางานยาววาวาระของรฐสภารอบหนงๆ แตกจำาเปนจะตองระบไวในชดเจนวาจะเสรจสนลงเมอใด เพอปองกนไมใหกระบวนการนกลายเปนสถาบนเผดจการชนดใหมทครองอำานาจตดตอกนยาวนานเหมอนในหลายๆประเทศ อยางไรกตาม ระยะเวลาการทำางานตองไมสนเกนไปเชนกน และควรกำาหนดสอด สอดคลองกบเปาหมายหลกๆททำาใหเปนจรงได เพอใหสามารถบรรลถงไดจรง โดยไมปลอยเวลาใหคอยๆหมดไปกบความไมชดแจงของพนธกจทรบผดชอบ

ขนตอนอกประการทสำาคญของกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหม คอ การเขยน “แผนทนำาทาง” (roadmap) เพอใหสามารถระบจงหวะกาวและขนตอนตางๆทจำาเปนตอการเดนหนาไปสเปาหมายทตงไวได รวมทงเพอระดมการมสวนรวมจากผมสวนไดสวนเสยทกฝายในการใหการสนบสนนดานตางๆ ทงทรพยากรบคคล ความรความเชยวชาญ และเงนทนงบประมาณอกดวย สำาหรบปญหาความขดแยงทางการเมองของไทยน เนองจากมการแตงตงคณะกรรมการชดตางๆเพอแสวงหาความปรองดองและแกไขวกฤตการเมองใหลลวงไปได ดงนน “เจาภาพ” หรอผรเรมผลกดนกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมน จงควรทำาการปรกษาหารอกบคณะกรรมการชดตางๆ เหลานดวยเชนกน

9.4. ตวอยางเนอหา

สำาหรบเนอหาในกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมน เปนไปไดหลากหลายแนวทางและกลมประเดน ประเดนสำาคญประการหนง คอ การสรางกระบวนการประชาธปไตย (democratic process) ทมคณภาพ ซงประกอบดวยอยางนอย 4 ประเดนหลก46 ไดแก (1) การถกแถลง (deliberation) ของผคนทกภาคสวนทเกยวของกบความขดแยงครงน วาดวยเรองทวาเราทงหมดอยากจะอยอาศยรวมกนไดสงคมนอยางไร? สงคมการเมองไทยควรมงไปสทศทางใด? อะไรเปนประเดนสำาคญยงยวดสำาหรบปจจบน

และอนาคต? (2) ความชอบธรรม (legitimacy) ของผมอำานาจหนาท ซงจำาเปนตองพดคยรวมกนทงหมด ถงเรองทวาวธการเขาสตำาแหนงหนาทของทผบรหารบานเมองชนดใดทยอมรบรวมกนได (เชน การแตงตง (selection) การเลอกตง (election) หรอการเลอกตงแบบแยกระหวางฝายนตบญญตกบฝายบรหาร หรอการเลอกตงแบบกำาหนดสดสวนใหไดตวแทนทมาจากกลมองคกรทแตกตางหลากหลาย (proportional election) เปนตน)? (3) วาดวยกระบวนการตดสนใจ (decision-making) ซงนาจะตองหารอกนเกยวกบวาจะแกไขปญหาผลประโยชนทบซอนไดอยางไร? จะแกไขปญหาหลกๆของบานเมองไดอยางไร? จะจดสรรทรพยากรดานตางๆ อยางไร? ทงยงเกยวของกบระดบการกระจายตวของกลไกอำานาจการตดสนใจอกดวย (4) วาดวยการควบคมกำากบ (control) กลาวคอ ตองถกเถยงกนถงเรองวากลมผตดสนใจนน ทำาตามขอบเขตอำานาจหนาททเหมาะสมของตนหรอไม? และกระบวนการตดสนใจนนเปนไปตามกฎกตกาหรอไม?

ประเดนวาดวยกระบวนการประชาธปไตยทมคณภาพทงสนน สามารถแตกประเดนยอยออกมาเปนวาระถกเถยงแถลงไขกนออกมาเปนวาระถกเถยงแถลงไขกนสำาหรบบรบทสงคมการเมองไทยได47

ถดจากนน กนาจะตามมาดวยประเดนคำาถามเชนวา สงทเรยกวา “ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข” นน โดยรปธรรมแลว เปนอยางไรกนแน? ดงนน ประเดนทควรพจารณากน คอ สถาบนกษตรยควรปรบตวอยางไรในบรบทปจจบน? พระราชอำานาจจะมขอบเขตมากนอยเพยงใด? เรองใดอยในพระราชอำานาจ เรองใดไมอยในพระราชอำานาจ? บทบาทของสถาบนกษตรยในระบอบประชาธปไตยควรเปนอยางไรทงในสภาวะปกตและสภาวะวกฤต? การวพากษวจารณสถาบนกษตรยสามารถทำาไดหรอไม หากอยภายใตหลกการแสดงออกอยางเปนธรรม (fair expression)? มาตรการในการปกปองสถาบนกษตรยในระดบสถาบนและในระดบบคคล ควรจะมความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร? เปนตน ประเดนคำาถามดงกลาวขางตนลวนเปนสงทจำาเปนอยางยงทจะตองนำามาพจารณากนอยางเปดเผยในทสาธารณะ อยางตรงไปตรงมาและดวยความเคารพใหเกยรตตอกนและกน

ในหลายปทผานมาน มงานเขยนหลายชนทไดเปดประเดนขอถกเถยงทำานองใกลเคยงกนนอยพอสมควร อาทเชน งานเขยนเรอง “พระราชอำานาจ” ของประมวล รจนเสร48 กถอวา

29

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

เปนงานชนหนงททำาใหเกดการสนทนาในทสาธารณะ ตามมาอกมาก โดยเฉพาะบทความวพากษงานของประมวลชนน จากสมศกด เจยมธระสกล49 และธงชย วนจจะกล50 หรองานเขยนเรอง “ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ของสนธ ลมทองกล” โดยเกษยร เตชะพระ51 กเปนความพยายามรวบรวมความคดและคำาพดของแกนนำาพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย เพอสรางแนวคดทฤษฎในเรองนอยางเปนระบบ พรอมกบการแสดงความเหนของเกษยรเองในทายบทความ เปนตน งานเหลานลวนเปนงานทนาสนใจตอการชกชวนใหสาธารณะมาขบคดรวมกนวาทฤษฎหรอหลกการวาดวยระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมขควรเปนอยางไร

ขอสำาคญ คอ ตองพจารณาถงสถาบนกษตรยในความหมายทกวางกวาความเขาใจปจจบน วาสถาบนกษตรยมไดหมายถงตวบคคล แตเปนตวสถาบน (institution) ทมหลกการบางประการกำากบอย ไมวาผใดมาเปนกษตรยในสงคมการเมองไทย กจำาเปนตองปฏบตใหสอดคลองกบหลกการนนๆ เชน กษตรยของไทยในอดตทกพระองคในยคสมบรณาญาสทธราช ตองประพฤตปฏบตตามหลกทศพธราชธรรมและหลกจกรวรรดวตร52 ดงนน ในระบอบการปกครองทเรยกวา “ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข” นน เรากจำาเปนตองพฒนาทฤษฎหลกการใหมๆ ขนอกเชนกน เพอใหองคพระมหากษตรยและ ตวสถาบนกษตรยมหลกการไวสำาหรบยดถอปฏบต และโดยเฉพาะอยางยง เพอปองกนไมใหผอนชวงใชประโยชนจากสถาบนกษตรยไปอยางไรหลกการใดๆคอยปกปองคมครอง

สำาหรบเนอหาทนาจะทำามาพดคยกนเกยวกบสถาบนอนๆทเกยวของกบความขดแยงทางการเมองของไทย อาทเชน สถาบนกองทพ : จะทำาอยางไรใหสถาบนกองทพยอมรบทจะอยภายใตพลเรอนทมาจากการเลอกตง? งบประมาณสามารถตรวจสอบได? ไมถกปจจยตางๆไมวาจะจากฝายการเมองหรอฝายใดๆ กตาม ทำาใหตองเขามาแทรกแซงทางการเมองอกตอไป?

สถาบนตลาการ : จะปองกนไมใหปจจยทางการเมองเขาแทรกแการพจารณาคดไดอยางไร? จะปฏรปกระบวนการยตธรรมใหทกคนเขาถงไดโดยเทาเทยมกน และเปนการใหความยตธรรมอยางทนทวงทไดอยางไร?

สถาบนเศรษฐกจ การคา และธรกจ : จะลดปญหาความเหลอมลำาไดอยางไร? จะฉดรงพลงเสรนยมไมใหเลยเถดจนกลายเปน “มอใครยาวสาวไดสาวเอา” จนไมสนใจใหความสำาคญและใหเกยรตกลมคนทดอยอำานาจและดอยโอกาสมากกวา รวมถงไมเบยดเบยนธรรมชาตมากเกนไปไดอยางไร?

สถาบนการเมอง : จะทำาการเลอกตงเปนไปอยางเทยงธรรม (fair) ไดอยางไร? จะทำาใหอยางไรใหพรรคการเมองมความเปนสถาบน มอดมการณและนโยบายทชดเจน เปนตวแทนของประชาชนไดอยางมประสทธภาพ? จะทำาใหโครงสรางการกำาหนดและการตดสนใจเชงนโยบายกระจายตวไปอยในระดบทองถน/ภมภาคไดอยางไร? จะทำาอยางไรใหวฒนธรรมทางการเมองของไทย เปดกวางยอมรบความแตกตางในเชงอตลกษณทางการเมองของแตละภมภาค? 53

เหลานเปนเพยงตวอยางของสถาบนหลกๆ ของสงคมไทย และประเดนขอเสนอเกยวกบเนอหาวาระทควรนำามาพดคยพจารณากนอยางจรงจง เพอใหการเปลยนผานทางการเมองของไทยสามารถผานพนวกฤตครงนไปไดโดยสนตและไมมความสญเสยเลอดเนอและชวตไมวาจะเปนจากคนกลมไหนหรอฝายใดๆ อยางไรกตาม สถาบนหรอภาคสวนอนๆ เชน วชาการ สอมวลชน ฯลฯ ทเปนพลงทางสงคมการเมองสำาคญๆ ของไทย กควรไดรบการหยบยกขนมาพจารณาเพมเตมจากเอกสารชนนดวยเชนกน แตในทนไมประสงคทจะลงรายละเอยดทกสถาบน/ภาคสวน เพราะเปนสงทผมสวนเกยวของทกฝายทจะไดเขามาอยในกระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมน ควรจะเปนผเสนอวาระและประเดนมากกวา

วกฤตความขดแยงทางการเมองของไทยในรอบน นบวา ราวลก ยดเยอและหนกหนาสาหสไมนอย เราไมสามารถหลกเลยงหรอเพยงแตจดการปญหาอยางขอไปทไดอกตอไป แตจำาเปนตองเผชญกบปญหาอยางยอมรบความจรงและเปดกวางมากเพยงพอทจะรวมทกฝายทเกยวของเขามา ใหสทธและพนทแสดงออกทางการเมองสำาหรบทกฝายอยางเทาเทยมกน เพอหาทางออกรวมกนอยางทไมกดทบพลงการเปลยนแปลง ในขณะเดยวกน กไมปลอยใหกลมอำานาจเดมถกพลงการเปลยนแปลงโหมซดจนไมเหลอทยนอยในสงคมการเมองไทยอกตอไป กระบวนการสรางสญญาประชาคมใหมทนำาเสนอในทน เปนความพยายามทจะสรางพนทเวทดงกลาว เพอใหผคนทกฝายทเกยวของไดเขามาทำางาน

30

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

รวมกน (และขดแยงกนอยางมกตกา) เพอสรางขอผกมด หรอกฎ กตกา มารยาท ชดใหม ใหเราทกฝายสามารถอยรวมกนไดในสงคมการเมองไทยยคใหมหลงการเปลยนผาน ครงน โดยไมมใครไดเปรยบหรอเสยเปรยบกนมากจนเกนทอกฝายจะยอมรบได ซงเปนหวใจของการอยรวมกนอยางสนต54

10. ทายเรอง

ความขดแยงทางการเมองของไทยในครงน แสดงออกถงความหนกหนาสาหสมากถงขนทดจะกลายเปนความแตกแยกระหวางภมภาคเลยทเดยว ทงนกไมนาแปลกใจอะไรมากนก เนองจากสงคมการเมองในแตละภมภาคของไทยลวนมลกษณะเฉพาะตว และมพลวตความสมพนธเชงอำานาจระหวางกนและกน ทแตกตางกนมาตลอดในอดต รวมทงยงมความขดแยงแฝงเรน (latent conflict) ภายใตผนพรมแหงความสงบสนตอยเนองๆ สงคมการเมองไทยในระดบภาพรวมทงประเทศมการปรบตวตอบสนองตอความเปลยนแปลงตางๆ เรอยมามากบางนอยบาง โดยเฉพาะในชวงจดตดทางประวตศาสตรการเมองไทยครงใหญๆ หลายครงหลายรอบ

ความขดแยงรอบนถอเปนรอบความเปลยนแปลงครงใหญอกครงหนงทมการเปลยนแปลงอยางรอบดาน ทงทางเศรษฐกจ ทางสงคม อนเปนผลมาจากพฒนาการภายในของประเทศไทยเอง และเปนผลมาจากความเปลยนแปลงในระดบโลกยคโลกาภวตน สงผลตอการเปลยนแปลงดานจตสำานกทางการเมองและโครงสรางความรสกเกยวกบเรองชวตทดและจดอางองความยตธรรม ของชนชนรากหญาในหลากหลายพนทของไทยใหลกขนมา ขอมสวนรวมแบงปนอำานาจในการบรหารจดการหรอดแลตนเองและสวนแบงในการเปนเจาของประเทศ ไมตางไปจากเมอครงเหตการณพฤษภาคม 2535 ทชนชนกลางรกขนมาขอแบงปนอำานาจในการเปนเจาของประเทศเชนกน55

ทามกลางความเปลยนแปลงมากมายรอบดานดงกลาว กเปนธรรมดาอยเองทกลมผคน/สถาบน/ภาคสวนทเคยมสวนรวมอยในการแบงสรรอำานาจจดการตนเองและดแลประเทศแตเดม ยอมรสกถงการถกคกคามมากขนเรอยๆ จนอาจเปนไปไดวาจะไมมทยนอยอกตอไปในอนาคต ดงนน จงทำาใหมการปกปองสทธ อำานาจ และผลประโยชนในสวนของตนเองและตอบโตฝายกลมพลงความเปลยนแปลงอยางเตมกำาลง

จากเดมเพยงแคเปนกระแสไมพอใจรฐบาลทกษณ ความผนผวนของเหตการณนานาประการในการเมองไทยรอบน กพาใหเราทกฝายยงหมนวนขนสงขยายวงผเกยวของกบความขดแยงครงนมากขนเรอยๆ จนในทสดกลายความขดแยงระหวางมวลชนสองฝาย สองส สองอดมการณ ทเชอมดวย “เฉดส” ความคดความเชอทออนแกแตกตางกนไปในระหวางขวสความขดแยงทงสองฝาย เราทกฝายไดระดมทรพยากรและเครองไมเครองมอกนมามากมาย รดเคนความรกนจนแทบจะหมดคลงสมอง พยายามนำาสถาบนทกสถาบนเทาทพอจะมอยและใชการไดในอดต มาใชในการเผชญความขดแยงครงนกนจนเรยกไดวาแทบจะไมมสงใดยงไมถกใชเลย

ในขณะเดยวกน เมอความขดแยงแฝงเรนปรากฏตวขนอยางชดเจน (manifest conflict) และพฒนาไปมากขน เรา ทกฝายลวนผลตวาทกรรมขนมาโตแยงและใชอธบายความชอบธรรมของฝายตนเองและความไมชอบธรรมของฝายตรงขามกนมากมาย จนหลกการหลากหลายประการทใชเวลาหลายปในการพฒนาขนและพอจะลงหลกปกฐานในสงคมการเมองไทยบางแลว ตองสญเสยศกยภาพและหมดพลงในการประคบประคองสงคมใหสามารถอยรวมกนไดอยางสนตและเปนธรรมลงไป ในขณะเดยวกน ประเดนปญหาพนฐานในระดบทองถน ทงเรองความเหลอมลำา ปญหาการจดการทรพยากรธรรมชาตทไมเปนธรรมและไมยงยน ปญหาคอรรปชนในระดบตางๆ ฯลฯ กถกปดปายบดบงดวยขอกลาวหาวาดวยพฤตกรรมทแตละฝายซดสาดใสกนในระหวางทพลวตความขดแยงบดเกลยวหมนควางสงขนไปเรอยๆ

แนวโนมความขดแยงกนของเราทงหมด ดจะยงกลายเปนสภาวะททกฝายไมวาจะเปนมวลชนของทงสองกลมเสอสและรฐบาลภายใตการนำาของพรรคใดๆ กตาม ลวนแตใชความรนแรงตอบโตหรอปองกนความรนแรง และใชวธการใดๆ กได เพอใหตนเองบรรลเปาหมาย มากขนเรอยๆ วกฤต ยอยๆ แตครงทเกดขน แทบจะทำาใหบานเมองอยในสภาวะไรขอไรแป เรมเหนแสงรำาไรแหงภาวะอนาธปไตยโดยเฉยบพลนสวางจามากขนเรอยๆ

ความขดแยงรอบใหญรอบนนาจะกนเวลายาวนานมากกวาสบป เพราะราวลกถงขนทแตะรากมลฐานของเสาหลกตางๆในสงคมการเมองไทย เราจงไมอาจหลกเลยงไปไดงายๆ กอนแกไขปญหาครงนดวยททาใหม เราควรจะตองมองใหเหนฐานคตวาดวยปญหาวกฤตครงนของทกฝายวาแตกตางกนอยางไร และจะสามารถหาจดรวมในฐานคตเหลาน เพอ

31

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

เปนพนดนใหเหยยบยนกาวตอไปดวยกนไดอยางไร เอกสารชนนเสนอวา หมดหมายแรกของการกาวเดน คอ การมองใหเหนรวมกนวาประชาธปไตยเปนโครงการทไมมวนจบสน และเปนเรองของการขดแยงกนอยางมอารยะและเปนธรรม เราตองเผชญกบสภาวะความขดแยงอยเปนนตย ดงนน เราจงจำาเปนตองหาทางอยรวมกบความขดแยงทางการเมองเหลานใหไดโดยไมทำาใหฝายใดสญสนไป

วกฤตการเมองครงใหญในรอบน เราขดแยงกนใน 2 ระดบพรอมกนไป คอ ขดแยงกนในระดบมลเหตพนฐานทแฝงฝงอยในโครงสรางของสงคมการเมองไทย กลายเปนปญหาความเหลอมลำาและความไมเทาเทยมกนในหลากหลายประการ ในขณะเดยวกน เมอจะแสดงออกถงปญหามลฐานดงกลาวและหาทางแกไขเยยวยากน เราทกฝายกลบเผชญปญหาความขดแยงในระดบวธการแสดงออกของแตละฝาย ทไมมเกณฑอางองทยอมรบรวมกนได แตกลบกลายเปน “มงทำาได กกทำาไดเหมอนกน” มากขนเรอยๆในลกษณะสดขวทงสองฝาย (mutual extremism) ดงนน วกฤตความขดแยงในรอบหลายปทผานมาน จงกลายสภาพเปนการ “ตะลมบอนทางการเมอง” พรอมไปกบการ “เมาหมดทางศลธรรม” จนไมรจะเรมจากจดใดกอนด

ความขดแยงระหวางอดมการณประชาธปไตยทเนนการเลอกตง กบประชาธปไตยแบบทเนนคณธรรมเปนสำาคญ ดงทเปนอยในสงคมไทยนน อาจไมสามารถมฝายใดฝายหนงชนะขาดกนไดอยางเรงรบ หรออาจไมมทางเปนไปไดเลยกได เรานาจะจำาเปนตองสรางสงทเรยกไดวา “ประชาธปไตยแบบถกแถลง” (deliberative democracy) ขนมาในชวงเวลาเปลยนผานทางการเมองของไทยไปสยคใหม กลาวอกนยหนง เราจำาเปนตองสรางประชาธปไตยทเนนใหมการถกเถยงแลกเปลยนกนเพอสรางความเขาใจในระดบสาธารณะอยางถงรากถงโคน (radical) วาเนอหา สาระ จดออน จดแขง ของระบบการเมองแบบททงสองฝาย และฝาย อนๆ เสนอขนมานน เปนอยางไร มใชเพยงการผกขาดขอถกเถยงอยเพยงสทธขาดของการมคณธรรมหรอสทธขาดของการไดเสยงขางมากมาไวในครอบครองแตเพยงเทานน

เอกสารชนนเสนอวา เราจำาเปนตองแกปญหาสองชนไปพรอมๆกน กลาวคอ ทางออกของปญหาความขดแยงระดบวธการทเราทะเลาะหรอขดแยงกนนน จำาเปนตองมการวางเกณฑพนฐานทงในเชงหลกการและวธการ เพอเปนการประกนไดวา เราจะสามารถทะเลาะกนไดอยางสรางสรรค

ไมทำารายกนและกน และแมมลเหตของปญหาททำาใหตองมาทะเลาะกนนน จะยงไมไดรบการแกไข แตการทะเลาะกนของเรานน กจะไมบานปลายขยายตวจนเกดความสญเสยมากมายและยากจะฟนฟใหกลบคน

สวนการหาทางออกจากปญหาระดบมลเหตของความขดแยง อนเปนเรองปญหาเชงโครงสรางของสงคมการเมองไทยทเกยวของกบคนแทบจะทกฝายนน หลายปทผานมา สถาบนหรอบคคลทพอจะเปนคนกลางใหกบความขดแยงครงนลวนถกใชไปแลวจนหมดสน ดงนนทางออกจากความขดแยงครงน จงไมสามารถหวงพงคนอนไดอกตอไป กลาวอกนยหนง คอ เราไมสามารถใชวธการหาคนกลางมาไกลเกลยไดอกตอไป แตจำาเปนตองพงตนเอง หรอกคอใชวธเจรจาตอรองพดคยกนเอง โดยมการออกแบบวธการ กระบวนการ และผทจะตองมสวนเขามาพดคยกนใหด พรอมกบ “ปลดชนวนระเบด” ตางๆ และสรางเงอนไขใหแตละฝายคอยๆมความกลามากเพยงพอทจะ “ยอมเสยง” มอบความไววางใจใหกนและกนทละเลกทละนอย จนความไววางใจกนทสญสนไปแลวจากเหตการณความรนแรงกลางเมองทเกดขนอยางตอเนองในรอบหลายปมาน คอยๆ ฟนคนกลบมามากเพยงพอทเราทกฝายจะพรอมมารวมกนคดแกปญหากนอกครงหนง

ในกระบวนการแกปญหาครงน ประเดนสำาคญ คอ สญญาประชาคมฉบบเดมทเคยกำากบความสมพนธของเราทกฝายในชวงทผานมา ไมสามารถใชการไดแลว เราจงจำาเปนตองมารวมกนสรางสญญาประชาคมฉบบใหมขน โดยอาศยเวทรวมทเปนพนทกลาง ซงมทงอำานาจหนาท (authority) ทชอบธรรมเพยงพอทจะตดสนใจเกยวกบรปแบบและลกษณะการอยรวมกนของเราทกฝายในอนาคต และเปนพนททรวมทกฝายทเกยวของกบความขดแยง (inclusive) ไมวาจะเปนฝายทตองการเปลยนแปลง ฝายทตองการคงสภาพเดม หรอฝายอนๆทไมใชทงสองฝายน รวมทงคนกลมตางๆ ทเปนตวแทนอตลกษณอนแตกตางกนไปในแตละภมภาคของไทย ใหสามารถเขามาพดคยและเจรจาตอรองกนในประเดนตางๆ ไดอยางจรงจงและชดเจน

ความหลากหลายของตวแทนองคประกอบสมาชกในเวทรวมแหงน เปนสาระสำาคญพนฐานทจะทำาใหสญญาประชาคมฉบบใหมน ไดรบการยอมรบจากทกฝายและเปนทางออกใหกบความขดแยงหรอไม ดงนน จงจำาเปนอยางยงทจะตองออกแบบใหองคประกอบสมาชกเปนตวแทนทครบตามภาคสวน/สถาบนตางๆ ทเกยวของกบความขดแยงครงน

32

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

อยางแทจรง ไมวาภาคสวน/สถาบนนนๆ จะอยในสวนหนา สวนหลง สวนทเปนทางการ หรอไมเปนทางการ สวนทมอำานาจ หรอสวนทมอทธพล กตามท ถดจากนน เปนเรองกระบวนการทำาใหเกดการพดคย เจรจา ตอรอง กนไดอยางเปนธรรมตอทกฝาย โดยไมมการครอบงำาจากฝายใดฝายหนงมากเกนไป และเพอใหทกฝายสามารถเสนอวาระเนอหาของตนเอง กอนทจะมการพจารณาแตละประเดนปญหากนไดอยางมฐานขอมลความรทางวชาการรองรบหนกแนน

กระบวนการดงกลาวน ไมงาย เตมไปดวยอปสรรคและอาจถก “ปวน” ไดตลอดเวลา จากการขดแยงกนในเชงชงสทธ อำานาจ และผลประโยชนของแตละฝายทเกยวของ ดงนน จงจำาเปนตองอาศยเวลาและความอดทนมงมน สามารถประคบประคองกระบวนการทงหมดนใหดำาเนนไปไดอยางสบเนอง พรอมกนไปน จำาเปนตองยดถอหลกความมใจกวางเปนสำาคญ โดยมองเหนความตางเปนปจจยเสรมในสวนทเรามองไมเหน เพอให “โครงการ” ทเราทงหมดกำาลงชวยกนออกแบบและลงมอขนรปกอสราง มความสมบรณและเปนธรรมตอทกฝายอยางเทาเทยมกนโดยแท

33

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

(Endnotes)

1 ประเดนนไดมาจากการบรรยายของ ผาสก พงษไพจตร ใน Deliberative Focus Group ครงท 5 (จากนไปจะใชตวยอวา DFG#5), 3 สงหาคม 2554 ณ โรงแรมอารยาศรม

2 เนอหาในยอหนานไดรบอทธพลความคดจาก นธ เอยวศรวงศ, “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย,” ชาตไทย เมองไทย แบบเรยนและอนสาวรย : วาดวยวฒนธรรม, รฐ และรปการจตสำานก. กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม.

3 การวเคราะหลกษณะความเปนมาทางสงคมการเมองของแตละภมภาคของไทยน เรยบเรยงจาก โคทม อารยา, “สงคมการเมองไทย,” เอกสารอเลคทรอนคส ไดรบจากผเขยนโดยตรง, เมอวนท 7 มถนายน 2554

4 ดงทกรมพระยาดำารงราชานภาพ ทรงนำาเสนอคณธรรม 3 ประการของ “ชนชาตไทย” ซงเปนเอกลกษณของชนชาตไทย คอ ความจงรกในอสรภาพของชาต ความปราศจากวหงสา และความฉลาดในการประสานประโยชน สายชล สตยานรกษ, ชาตนยมทางเลอก, มหาวทยาลยเทยงคน [http://www.midnightuniv.org/ชาตนยมทางเลอก-2] เขาถงเมอวนท 25 เม.ย.2555

5 เนอหาหลกๆ ในหวขอน ไดมาจาก ผาสก, DFG#5, อางแลว.

6 คำาของ โสรจจ หงศลดารมย, DFG#2, 21 เมษายน 2554

7 ผาสก, DFG#5, อางแลว.

8 ดคำาอธบาย “ชนบทไทย” อกแนวทางหนงทคลายๆกน จาก อภชาต สถตนรามย “เสอแดงคอใคร: มอบเตมเงน ไพร หรอชนชนกลางใหม กบทางแพรงสงคมไทย” ใน Red Why: สงคมไทย ปญหา และการมาของคนเสอแดง, (กรงเทพฯ : ออนโอเพน, ธนวาคม 2553)

9 ผาสก, DFG#5, อางแลว.

10 ประเดนนเปนประเดนความเหนทตรงกนทงจาก ผาสก (DFG#5) และ นวลนอย ตรรตน, DFG#2, 21 เมษายน 2554

11 เนอหาหลกๆ ในหวขอน ไดมาจากการบรรยายของ สวรรณา สถาอานนท, DFG#4, 29 มถนายน 2554 ณ โรงแรมอารยาศรม

12 เนอหาหลกๆ ในหวขอน ไดมาจาก ผาสก, DFG#5, อางแลว.

13 ชนดา ชตบณฑตย, โครงการอนเนองมาจากพระราชดำาร : การสถาปนาพระราชอำานาจนำาในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว, (กรงเทพฯ : มลนธโครงการตำารา, 2550)

14 ธงชย วนจจะกล, ขามใหพนประชาธปไตยแบบหลง 14 ตลา. กรงเทพฯ : ฟาเดยวกน, 2550

15 สธาชย ยมประเสรฐ, DFG#1, 18 มนาคม 2554.

34

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

16 อนทจรงแลว ในเหตการณครงน สถาบนพทธศาสนา กเสนอทางออกไมได ทงยงกลายเปนคขดแยงเสยเองดวย ดงทเราเหนกนวามทงพระทขนเวทคนเสอเหลองและพระทขนเวทคนเสอแดง สาเหตททำาใหสถาบนพทธศาสนาไมมคำาตอบใหตอสภาวะวกฤตนน เพราะเหตการณในปจจบนเปนสถานการณคนละชนดกบทพทธศาสนาในเชงสถาบนของไทยไดถกหลอหลอมขนมา ซงเปนสงคมแบบเกา ปจจบน พทธศาสนาแบบใหมกำาลงเกดขนและมแนวโนมคอนขางชดเจนมาขนในอนาคต มรปแบบทไมตดยดเชงสถาบน ผกตดกบสถาบนกษตรยและรฐนอยลง แตผกโยงอยกบชวตประจำาวนและอาณาบรเวณสวนตวมากขน มการคาดการณกนวาพระตามวดนาจะนอยลง ฆราวาสจะมบทบาทในทางธรรมและการสงสอนมากขน. (โสรจจ หงศลดารมย, DFG#2, 21 เมษายน 2554)

17 ผาสก, DFG#5, อางแลว.

18 ผาสก, DFG#5, อางแลว.

19 เสนอโดย ไชยนต ไชยพร ในโครงการฝกอบรม “การแปลงเปลยนความขดแยง” (Conflict Transformation) ในโมดลท 5เรอง “สมมนาความขดแยงทางสงคมการเมอง”, 28-30 เม.ย.2554 ณ หองประชม ศ.เกยรตคณ นพ. นท รกษพลเมอง ชน 5 ตกสำานกงานอธการบด มหาวทยาลยมหดล ศาลายา

20 Warburton, Nigel Free Speech: A Very Short Introduction, Oxford : Oxford University Press. 2009, pp. 32-35

21 ประเดนของ เกษยร เตชะพระ ซงกลาวไวหลากหลายครงในวาระและสถานทตางๆ รวมทงในงาน Open Forum “A new social contract” Side-Event of the 1st ICIRD, 19-20 May 2011, อางแลว

22 เนอหาสวนน โดยหลกๆ ประมวลมาจาก เกษยร เตชะพระ 2 เลม คอ สงครามระหวางส : กอนถงจดทไมอาจหวนกลบ และ สงครามระหวางส : ในคนวนอนมดมด, กรงเทพฯ : openbooks, 2553 และเสรมบางสวนจาก สนย เศรษฐบญสราง, ขอเสนอการเมองสสงคมสนตสข, เอกสารอดสำาเนาไดรบจากผเขยน, 2554.

23 สธาชย ยมประเสรฐ, DFG#1, อางแลว. และ ใบตองแหง (นามปากกา), “คนดผดระบอบ,” ประชาไท, 23 เม.ย.2553 [http://prachatai.com/journal/2010/04/29094] เขาถงเมอวนท 28 เม.ย.2555

24 ลดดาวลย ตนตวทยาพทกษ, DFG#1, 18 มนาคม 2554.

25 ลดดาวลย, DFG#1, อางแลว

26 แบงตามการประมวลของ เกษยร เตชะพระ ทเสนอในงาน Open Forum “A new social contract: The way out of the transformation crisis?” Side-Event of the 1st ICIRD, 19-20 May 2011ทมหาวทยาลยธรรมศาสตร (ทาพระจนทร)

27 สนย, ขอเสนอการเมองสสงคมสนตสข, อางแลว

28 สวรรณา สถาอานนท, DFG#4, อางแลว

29 ขอสงเกตของ นวลนอย ตรรตน, DFG#2, 21 เมษายน 2554.

30 คำาของสวรรณา สถาอานนท, DFG#4, อางแลว

35

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

31 ถอยคำาและประเดนจาก วระ สมบรณ ในการสนทนาสวนตวเพอขอคำาปรกษาหารอเกยวกบการดำาเนนโครงการ DFG ครงน เมอวนท 6 มกราคม 2554. ความขอนเปนจรงทงจากการพจารณา “การแสรง” ในฐานะทเปนกฎกตกาหรอมารยาทสำาหรบการอยรวมกน หรอสำาหรบการขดแยงกน วาจะตองไปลำาเสนเกนไปจากขอบเขตทกำาหนดเอาไว และทงจากตวอยางคตเตอนใจของเนลสน แมนเดลลา ผนำาคนสำาคญททำาใหแอฟรกาใตสามารถเปลยนผานทางการเมอง จากยคเหยยดสผวทอำานาจอยในเมองคนผวขาวเทานน ไปสยคทคนผวขาวและคนผวสสามารถอยรวมกนได โดยไมเกดสงครามกลางเมอง ดงทแมนเดลลาใหสมภาษณไววา การทเขาแสรงทำาตวเปนคนกลาหาญ กทำาใหในทสดเขาเปนคนกลาหาญขนมาจรงๆ (รชารด สเตงเกล (Richard Stengel), เขยน. ธดา ธญญประเสรฐกล, กานต ยนยง แปล, วถแมนเดลา, กรงเทพฯ : โพสตบกส, 2553)

32 วระ สมบรณ, การสนทนาสวนตวเพอขอคำาปรกษาหารอฯ, 6 มกราคม 2554. อางแลว

33 แนวทางใหญทงสองแนวทาง เสนอโดย วระ สมบรณ, DFG#3, 24 พฤษภาคม 2554, โรงแรมปทมวนปรนเซส. สวนรายละเอยดของแตละแนวทางโดยเฉพาะแนวทางทสอง ขาพเจาเปนผเขยนเพมเตมลงไป

34 เสนอโดย วระ สมบรณ, DFG#3, อางแลว

35 ขอสงเกตของ วระ, DFG#3, อางแลว

36 เกษยร, Open Forum “A new social contract” Side-Event of the 1st ICIRD, 19-20 May 2011, อางแลว

37 วระ สมบรณ, การสนทนาสวนตวเพอขอคำาปรกษาหารอฯ, 6 มกราคม 2554. อางแลว

38 ประเดนนนำาเสนอหวขอและรายละเอยดโดย ชยวฒน สถาอานนท และ เกษยร เตชะพระ ทเสนอในงาน Open Forum “A new social contract” Side-Event of the 1st ICIRD, 19-20 May 2011, อางแลว

39 แนนอนวา แนวคดเรอง “สญญาประชาคมฉบบวฒนธรรม” นน ขาพเจาไดรบอทธพลโดยตรงมาจากแนวคดเรอง “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรม” ของ นธ เอยวศรวงศ และไดรบการเนนยำาอกครงจาก เกษยร เตชะพระ ทเสนอขนในงาน Open Forum “A new social contract” Side-Event of the 1st ICIRD, 19-20 May 2011, อางแลว

40 รปแบบการปกครองทง 3 ชนดน ไดความคดมาจากสไลดการบรรยายของ Aurel Croissant แหง Institut für Politische Wissenschaft, University of Heidelberg, Germany. เรอง “Alternative Governance? Models of Governance and Implications for Thailand” ทบรรยายในงาน Policy Roundtable “A new social contract” Side-Event of the 1st ICIRD, 19-20 May 2011, อางแลว

41 ความเหนของ วระ สมบรณ, ในการสนทนาสวนตวเพอขอคำาปรกษาหารอฯ, 6 มกราคม 2554. อางแลว

42 ประเดนนถกกลาวถงอยางชดถอยชดความโดย Prof.Dr. Merkel Wolfgang แหง Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung แหง Humboldt-Universität Zu Berlin ประเทศเยอรมน เรอง “Transformation and Democratic Consolidation under Stress” ระหวางวนท 6-9 ตลาคม 2554 ณ Bird & Bee Resort, พทยา.

43 ขอสรปประการหนงจากงานสานเสวนา “กาวพนความอดอดขดของในชวงเปลยนผาน” (Transcending Transformation Malaise) ระหวางวนท 6-9 ตลาคม 2554 ณ Bird & Bee Resort, พทยา.

36

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

44 ขอสงเกตของ สนย เศรษฐบญสราง ในงานสานเสวนา “กาวพนความอดอดขดของในชวงเปลยนผาน”, อางแลว

45 รายละเอยดสวนถดไปของหวขอน ไดมาจาก Norbert Roper, “Lessons Drawn from National Dialogue Mechanisms in Transitional Countries,” Berghof Support for Peace. เอกสารอเลคทรอนคสไดรบจากผเขยน เมอวนท 7 มถนายน 2554

46 Marc Saxer, เอกสารอดสำาเนา. ไดรบจากผเขยนในสานเสวนา “กาวพนความอดอดขดของในชวงเปลยนผาน”, อางแลว

48 ประมวล รจนเสร, พระราชอำานาจ, [power.manager.co.th]

49 ดร. สมศกด เจยมธรสกล “บทวจารณหนงสอเรอง พระราชอำานาจ”, มหาวทยาลยเทยงคน, 10 กนยายน 2548 [http://61.47.2.69/~midnight/midnight2545/document9554.html]

50 ธงชย วนจจะกล, “วาทกรรมพระราชอำานาจหรอประชาธปไตยแบบคดสน,” มหาวทยาลยเทยงคน, 1 ตลาคม 2548 [http://61.47.2.69/~midnight/midnight2545/document9555.html]

51 เกษยร เตชะพระ, “ประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ของสนธ ลมทองกล,” สงครามระหวางส : กอนถงจดทไมอาจหวนกลบ, (กรงเทพฯ : โอเพนบคส, 2553)

52 หลกจกรวรรดวตร 12 ไดแก 1) ควรอนเคราะหคนในราชสำานก และคนภายนอก ใหมความสข ไมปลอยปละละเลย 2) ควรผกไมตรกบประเทศอน 3) ควรอนเคราะหพระราชวงศานวงศ 4) ควรเกอกลพราหมณ คหบด และคฤหบดชน คอเกอกลพราหมณและผทอยในเมอง 5) ควรอนเคราะหประชาชนในชนบท 6) ควรอนเคราะหสมณพราหมณผมศล 7) ควรจกรกษาฝงเนอ นก และสตวทงหลายมใหสญพนธ 8) ควรหามชนทงหลายมใหประพฤตผดธรรม และชกนำาดวยตวอยางใหอยในกศลสจรต 9) ควรเลยงดคนจน เพอมใหประกอบการทจรต กศลและอกศลตอสงคม 10) ควรเขาใกลสมณพราหมณ เพอศกษาบญและบาป กศล และอกศลใหแจงชด 11) ควรหามจตมใหตองการไปในททพระมหากษตรยไมควรเสดจ และ 12) ควรระงบความโลภมใหปรารถนาในลาภทพระมหากษตรยมควรจะได (ทมา : “จกกวตตสตร” ใน ทฆนกาย ปาฏกวรรค พระสตตนตปฎก เลม ๓)

53 เนอหาในยอหนาน อางจาก โคทม อารยา, “สงคมการเมองไทย,” เอกสารอเลคทรอนคส ไดรบจากผเขยนโดยตรง, อางแลว

54 ในทน ไมประสงคจะลงรายละเอยดรปธรรมเกยวกบกระบวนการ ขนตอน และเนอหาของการสรางสญญาประชาคมใหมมากนก เนองจากตองการเปดพนทใหทกภาคสวนไดชวยกนเสนอและแลกเปลยนถกเถยงในระดบสาธารณะมากกวา อยางไรกตาม สามารถพจารณาขอเสนออยางเปนรปธรรมชดเจน เกยวกบทางออกคลายๆ กนนไดอยางนอยจาก 2 แหลง ไดแก โคทม อารยา, การสานเสวนาเพอความปรองดองแหงชาต, สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา มหาวทยาลยมหดล [http://www.peace.mahidol.ac.th] ทเขยนขนเสนอตอรฐบาลยงลกษณในชวงหลงประกาศผลการเลอกตง 3 กรกฎาคม 2554 ใหมๆ; หรออกตวอยางขอเสนอทเปนรปธรรม คอ บทความ 6-7 ตอน ของ สนย เศรษฐบญสราง, ขอเสนอการเมองสสงคมสนตสข, อางแลว.

55 ขอสงเกตของ สมบต บญงามอนงค, ในโครงการฝกอบรมฯ เรอง “สมมนาความขดแยงทางสงคมการเมอง”, 28-30 เม.ย.2544, อางแลว

38

ชาญชย ชยสขโกศล | สญญาประชาคมใหมทางออกจากความขดแยงชวงเปลยนผานการเมองของไทย

มลนธฟรดรค เอแบรท อาคารธนภม ชน 23 1550 ถนนเพชรบรตดใหม แขวงมกกะสน เขตราชเทวกรงเทพฯ 10400

www.fes-thailand.org

เกยวกบผเขยน

ชาญชย ชยสขโกศล สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา มหาวทยาลยมหดล

FES Thailand Office