apompa, filtre vb. tesisat ekipmanları imalat ve ithalatı; soyuk odalar, a : in spite of the...

Tesisat Mühendisliği - Sayı 137 - Eylül/Ekim 2013 49

Makale

ÖZETTürkiye iklimlendirme, soğutma, klima endüstrisi ülkemiz açısından yükseköneme, teknik alt yapı ve bilgi birikimine, örgütlülüğe, nitelikli insan kaynağına,her yıl artan ulusal ve uluslararası pazar payına rağmen, teknoloji geliştirme(Ar-Ge) ve yeni ürün geliştirme (ürün inovasyonu) faaliyetlerinde olması gere-ken düzeyin altında olduğu görülmektedir.

“İklimlendirme, Soğutma, Klima Endüstrisindeki Firmalarda Yeni ÜrünGeliştirme Faaliyetlerinin Yönetimi Üzerine Öneriler” başlıklı bu makale,endüstri içerisinde kendi markası ile üretim yapan; araştırma, ürün geliştirmeve yenilik faaliyetlerine ayırdıkları kaynakları göreceli olarak kısıtlı olan firma-ların ürün geliştirme bölümlerinde, verimli ve çok yönlü faaliyet yürütülebilme-leri için, bu bölümlerin yönetim süreçlerine ve çalışma kapsamına yönelik öne-rileri içermektedir. Makalede ele alınan konular, farklı sektörel kurumlarca oluş-turulmuş istatistikler, raporlar, anketler, işletme uygulamaları ve ürün geliştirmefaaliyetleri içerisinde kazanılmış deneyimler ile desteklenmiş olup, ilgili litera-tür çalışmaları ile birleştirilerek meslektaşlarımız ile paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Teknoloji Geliştirme, Araştırma Geliştirme (Ar-Ge), YeniÜrün Geliştirme (Ür-Ge), Yenilik (inovasyon)

1. GİRİŞEn genel yaklaşım ile “İklimlendirme, Soğutma, Klima” (İSK; ingi-lizce kısaltma olarak HVAC & R) olarak isimlendirilen endüstri/sek-tör, oldukça fazla sayıda farklı ürün ve hizmet çeşidine sahip altgruplardan oluşmaktadır. Sektörde kullanılan cihaz, makina veaksamların üretici firmalarını, tesisat proje tasarım ve uygulayıcıtaahhüt firmalarını, ithalatçı ve servis firmalarını kapsamaktadır.Sektörün en geniş aralıkta içerdiği ürün ve hizmetler, endüstriyel veticari soğutma, derin dondurma, ısıtma, iklimlendirme, klima cihaz-ları ve aksamları imalat ve ithalatı; havalandırma, buhar, proses, ısıt-ma-soğutma mekanik tesisat projelendirme, uygulama ve servisi;pompa, filtre vb. tesisat ekipmanları imalat ve ithalatı; soğuk odalar,

Abs tract:

In spite of the growing national andinternational market share, importantposition, qualified human resources,high level knowledge and well organ-ized assosiations, level of researchand development (R&D) and newproduct development (product innova-tion) activities of Turkish heating, cool-ing, air conditioning and refrigeration(HVAC&R) industry is not sufficientand not on the desired stage.

This paper intended give suggestionson management of R&D and productinnovation activities to TurkishHVAC&R industry companies andcovers the topics as new product strat-egy, new product portfolio manage-ment, new product process, npd toolsand metrics, new product marketresearch, teams, people, and organi-zational issues.

Hasan ACÜL

Key Words:

Technology Development, Researchand Development (R&D), New ProductDevelopment (NPD), Innovation

İklimlendirme, Soğutma, KlimaEndüstrisindeki Firmalarda YeniÜrün Geliştirme FaaliyetlerininYönetimi Üzerine Öneriler

49-68 Hasan Acul:Sablon 30.10.2013 17:15 Page 49

Makale

yalıtım, sektörel yazılımlar, test, otomasyon vb. sis-temlerdir.

İklimlendirme, soğutma, klima sektörü, ülkemizdeve dünya genelinde hız kesmeksizin yükselen ciddibir teknolojik ve ticari gelişim-değişim içerisindedir.Sektörün kapsadığı ürün ve hizmet çeşidi zengin,uluslar arası ve ulusal örgütlülüğü geniş ve etkin,endüstriyel standartları, teknik ve teorik bilgi biriki-mi yüksek bir yapıdadır. Bu özellikleri itibari ileönde gelen sektörlerden bir tanesidir.

Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı’nın koor-dinatörlüğünde ilgili tüm kurum ve kuruluşlarıngörüşleri alınmak suretiyle “2023 Türkiye İhracatStratejisi ve Eylem Planı” [1] hazırlanmış, 2023 yılıiçin 500 milyar dolarlık ihracat hedeflenmiştir. Buhedefin 100 milyar dolarlık kısmının makina veaksamları imalat sektörü tarafından gerçekleştirilme-si beklenmektedir. Makina ve aksamları sektörüaltında yer alan iklimlendirme, soğutma, klima sek-törü bu ihracatın %15’ini gerçekleştirmeyi hedefle-mektedir. 2010 yılında, Türkiye iklimlendirme paza-rı ticaret hacmi yaklaşık 10 milyar dolardır. 2023yılında hacmin 2,5 kat büyüyerek 25 milyar dolarlıkbir seviyeye çıkması öngörülmektedir. 25 milyardolarlık pazarın %60’ının (15 milyar dolar ihracatolarak) Türkiye’deki sektör firmaları tarafından kar-şılanması beklenmektedir [2].

2012 yılında yayınlanan “TOBB Türkiye İklimlen-dirme Meclisi Sektör Raporu 2011” çalışmasında ve30 Kasım-02 Aralık 2012 tarihleri arasında İSİB(İklimlendirme Sanayi İhracatçıları Birliği) tarafın-dan Antalya’da düzenlenen çalıştayda, belirtilenihracat hedefinin gerçekleştirilebilmesi için çeşitlialanlarda stratejiler belirlenmiştir. Bu stratejiler,insan kaynakları, enerji verimliliği, standartlarınoluşturulması ve uygulanması, yerli markalarınküresel oyuncu haline gelebilmesinde tasarım firma-ları ile işbirliği, Ar-Ge, üniversite-sanayi işbirliği,bölgesel merkez olma, müteahhitlerle işbirliği, teda-rik zincirinin geliştirilmesi, kümelenme geliştirme,sektörel stk’lar, müteahhit-standart ikilemi, küreselmarka oluşturmak, yabancı sermayeli firmalarınTürkiye’de yatırım yapması, devlet teşvikleri, kamu

kurumlarının bilinçlendirilmesi, kurumsallaşma,esneklik, yurt dışından firma satınalma, kalifiyeişgücü desteğidir [2].

Enerji verimliliği, standartların oluşturulması veuygulanması, yerli markaların küresel oyuncu halinegelebilmesinde tasarım firmaları ile işbirliği, Ar-Geve üniversite-sanayi işbirliği stratejileri ürün geliştir-me ve inovasyon süreçleri ile doğrudan bağlantılıolan stratejilerdir. Bu süreç, kuşkusuz, sürdürülebilirve sistematik teknoloji geliştirme (Ar-Ge) ve yeniürün geliştirme (ürün inovasyonu) faaliyetlerininyürütülmesini zorunlu kılmaktadır.

Araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin “neden” yapıl-ması gerekliliği üzerinde çokça durulmasına karşın;firmaların teknolojik üretim düzeyi, ürün katma değerniteliği, çalışan sayısı, finanssal büyüklükleri, kurum-sal yapıları vs. ile ilişkili olarak geliştirme faaliyetle-rin “nasıl” yapılması gerektiği konusuna yönelik yapı-lan nitelikli araştırma ve çalışma göreceli olarak azdırve eksikliği hissedilmektedir [3].

İklimlendirme, soğutma, klima sektöründeki işlet-melerde yeni ürün geliştirme faaliyetlerinin yönetimsüreçleri ve çalışma kapsamı üzerine öneriler içerenbu çalışma temel iki bölümden oluşmaktadır. Birincibölümde sektör Ar-Ge durumu incelenmekte; ikincibölümde, sektörde faaliyet gösteren işletmelerdeürün geliştirme faaliyetlerinin yönetimi üzerine öne-riler tartışılmaktadır.

2. İKLİMLENDİRME, SOĞUTMA, KLİMASEKTÖRÜ Ar-Ge VE ÜRÜN GELİŞTİRMEÇALIŞMALARINA BAKIŞ

İklimlendirme, soğutma, klima sektörü ülkemiz açı-sından yüksek sektörel seviyeye, öneme, teknik altyapı ve bilgi birikimine, örgütlülüğe, nitelikli insankaynağına ve pazar payına sahip olmasına rağmenaraştırma, ürün geliştirme ve yenilik (inovasyon)faaliyetlerinde istenen düzeye ulaşamamıştır. YeterliAr-Ge yatırımının yapılmaması sektörün zayıf yönüolarak ortaya çıkmaktadır [2,4].

TOBB 2011 Türkiye İklimlendirme Meclisi SektörRaporu’nda, 2023 yılında 15 milyar dolar ihracat

50 Tesisat Mühendisliği - Sayı 137 - Eylül/Ekim 2013


Makale

hedefine ulaşmak için belirtilen stratejilerden Ar-Gestratejisi şu biçimde açıklanmaktadır [2]:

• “Sektördeki firmalar, Ar-Ge’yi çoğu zaman, mev-cut ürünlerin hatlarının iyileştirilmesi olarak gör-mektedirler. Birçok firma, Ar-Ge bölümüne sahipolmakla birlikte yeni teknoloji üretimi yapılma-maktadır. Teknoloji geliştirilmesi için, üniversiteişbirliği önemli bir kaldıraç sağlayacaktır.Dolayısıyla, sektör firmalarının üniversite işbirlik-lerini, özellikle, Ar-Ge bölümlerinin doğal biruzantısı olarak görmeleri gerekmektedir.

• Türkiye’nin gittikçe önem kazanan bir üretim üssüolması, doğal olarak Ar-Ge ihtiyacına ciddi birzemin oluşturacaktır. Yerli firmalara ek olarakyabancı firmaların Türkiye’yi üretim üssü olarakseçmeleri, iklimlendirme sektörü kümelenmeleri-nin gelişmesini sağlayacaktır. Bu sayede, ürün veüretim bazlı Ar-Ge çalışmalarına önem verilmesi-nin önü açılacaktır.

• İklimlendirme sektörünün Ar-Ge kabiliyetiningelişmesinin en önemli basamaklarından birisi,özel sektörün üniversiteler ile işbirliğini artırması-dır. Özel sektör firmaları, bu işbirliğinden elde ede-cekleri katma değerin farkında olarak, üniversiteile yapılacak işbirliğini, firmasının bir ihtiyacınıdüşük maliyetle çözdürebilme yolu olarak görme-meli, bunun yanı sıra, üniversite işbirliği projeleri-ne yeterli bütçeleri ayırmalıdırlar.”

Sektörde Ar-Ge faaliyetleri ile yakından ilgilenensivil toplum kuruluşları mevcuttur. İklimlendirmeSoğutma Klima İmalatçıları Derneği (İSKİD) 2006yılından bu yana sektör firmalarının cirolarının %3ile %5’ini ürün geliştirme çalışmalarına ayırmalarıiçin çağrı yapmakta; üniversite lisans, yüksek lisansve doktora tezlerinin sektör firmalarının ürün geliş-tirme çalışmalarına yönelik ve uygulamalı olarakyapılması için çeşitli üniversiteler ile birlikte çalış-maktadır [5].

Nisan 2008 tarihinde, İSKİD Üniversite Sanayiİşbirliği ve Burs (ÜSİB) Komisyonu tarafından sek-törümüzde araştırma ve ürün geliştirme çalışmaları-nın gelişmesi amacı ile “İSKİD ÜSİB Ar-Ge Paneli”düzenlenmiştir. Panele sektörde imalat yapan firma

temsilcileri, Ar-Ge ve Ür-Ge faaliyeti yürüten firma-lardan mühendis ve yöneticiler, üniversitelerden aka-demisyenler ve destek- teşvik veren kurumların tem-silcileri, vs. davet edilerek konunun daha kapsamlıtartışılması ve gündemde tutulması sağlanmıştır. Buçalışmaya ek olarak 2008 yılında İSKİD tarafından“Ar-Ge Kılavuzu” kitapçığı da yayınlanmıştır [5].

Ekim 2007 tarihinde düzenlenen VIII. Ulusal TesisatMühendisliği Kongresi-TESKON 2007 kapsamında“Tesisat Sektöründe Yapılan Ar-Ge Çalışmaları” baş-lığıyla bir panel düzenlenerek, ulusal düzeyde etkin-liği ve etkisi yüksek böylesi bir kongrede, konu ilgi-li tüm paydaşların tartışmasına açılmıştır. 0cak 2008tarihinde yayınlanan TESKON 2007 KongreBülteninde sektörün Ar-Ge alt yapısına yönelik şutespitlerde bulunulmuştur: “Sektörde Ar-Ge altyapı-sı gelişmemiştir. Ciro üzerinden Ar-Ge ve inovasyo-na ayrılan harcamalar toplamın %0,6'sı oranındadır.TÜBİTAK ve TTGV desteklerinden (hibe ve kredi)yararlanan tesisat sektörü firma sayısı çok az olup,desteklenen firma toplamından ancak %2 pay almak-tadır. Tesisat sektörünün aldığı toplam “hibe/kredi”miktarı ise değer olarak toplamın %1,6'sıdır [4].”

2.1. Eurovent Sertifikası Verileri ve Pazar PayıOranlarının Ar-Ge Faaliyetleri ile İlişkisininDeğerlendirilmesi

Eurovent sertifikası, iklimlendirme, soğutma, klimaalanında kullanılan belli başlı ürün gruplarına yöne-lik isteğe bağlı alınan, uluslararası “performansispat” belgesidir. Ürünlerin kapasite ve performansdeğerlerinin, Avrupa ve diğer uluslararası standartla-ra göre bağımsız test laboratuarlarında doğrulandığı-nı ispat eden; merkezi Paris’te bulunan EuroventSertifikasyon Firması tarafından verilen ürün perfor-mans ispat sertifikasıdır [6]. Geçerlilik gördüğütemel pazar Avrupa’dır. Eurovent sertifikası bir kali-te veya güvenlik sertifikasyonu olmayıp, yalnızcaimalatçıların yazılımlarında ve teknik ürün katalog-larında yayınladıkları/belirttikleri ürün performansve kapasite değerlerinin doğruluğunu onaylamaktave sertifikalamaktadır. Eurovent Sertifikasyon firma-sının kurucusu ve sahibi Brüksel merkezli Eurovent(isim değişikliği öncesi Eurovent-Cecomaf)Derneği’dir.



Makale

Sayısı on sekiz olan Eurovent Sertifikasyon program-ları, plakalı tip hava-hava ısı eşanjörleri (AAHE),döner tip tip hava-hava ısı eşanjörleri (AARE), has-sas klimalar (CC), konfor klimaları (AC), klima sant-ralleri (AHU), soğuk tavan üniteleri (CB), kanatlıborulu tip ısıtma ve soğutma eşanjörleri (COIL),soğutma kuleleri (CT), damla tutucular (DE), fancoilüniteleri (FCU), M5-M9 sınıfı hava filtreleri (FIL),oda soğutucu evaporatörler (HE-COOL), hava soğut-malı kondenserler (HE-COND), kuru soğutucular(HE-DCOOL), likit soğutma grupları ve ısı pompala-rı (LCP-HP), çatı tipi klima üniteleri (RT), soğutmalıteşhir dolapları (RDC) ve hazırlık aşamasında olandeğişken akışkan debili klimalar (VRF) ürün grupla-rını kapsamaktadır. Katılımcı firmalar birden fazlasertifikasyon programına dahil olabilmektedir.Eurovent Sertifikasyon Programlarına Ürün GrubuBazında Katılımcı sayıları Tablo 1’de verilmiştir.Klima Santralleri, fancoiller ve likit soğutma grupla-rının sırasıyla en fazla sayıda katılımcıya sahip prog-ramlar oldukları görülmektedir [6].

Ürünler için sertifikayı bir kez almak yeterli olma-maktadır. Her program için farklı periyotlarda tekrartestleri yapılması zorunludur. Sertifika alma süresi,

programın yapısına bağlı olarak değişmekle birlikte-Eurovent’teki bürokratik süreçlerin ve test merkezi-nin yoğunluğunun da etkisiyle yaklaşık 1-1,5 yılıbulabilmektedir. Sertifika bedeli programda uygula-nacak testlerin sayısına bağlı olarak değişmektedir.Bunun yanı sıra, Eurovent tarafından yıllık üyelikbedeli alınmaktadır.

Eurovent Sertifikasyon programlarına farklı kıtalar-dan olmak üzere toplam 38 ülkeden 203 adet katı-lımcı firma mevcuttur. Ülkelere göre sertifikalı firmasayılarının gösterildiği Tablo 2’de, katılımcı sayısınagöre ilk üçte İtalya (41), Fransa (26), veAlmanya’nın (20) yer aldığı görülmekte;Türkiye’nin 16 katılımcı ile ilk üç ülkeden hemensonra gelen 4. en fazla sertifikaya sahip ülke olduğugöze çarpmaktadır [6]. Son dört yıldır bu ülkelersıralarını korumaktadır. Türkiye’de 2009 yılında 13olan sertifikalı firma sayısının 2013 yılının başında16 firmaya çıktığı görülmektedir.

Açıklama:1. Aynı Sayıda katılımcıya sahip ülkeler alfabetik

olarak sıralanmıştır.2. Aynı firmanın farklı ticari markası (yada markala-


Tablo 1. Eurovent Sertifikasyon Programlarına Ürün Grubu Bazında Katılımcı sayıları [6]


Makale

rı) Eurovent tarafından farklı markalar olaraknitelenebilmektedir. Bu duruma uygun olaraksayım ve tablolama yapılmıştır.

3. Kaynak Eurovent web sayfası, Erişim tarihi Ocak2013. Yukarıda belirtilen sayılar bilgilerden derle-nerek, tablo haline getirilmiştir.

Ülkemizde, İstanbul’da 5 adet, Kocaeli’nde 1 adet,Sakarya’da 1 adet, İzmir’de 5 adet ve Ankara’da 4adet olmak üzere Eurovent sertifikası olan toplam 16firma vardır. Firmalarımız, klima santralleri (10 katı-lımcı), kanatlı borulu tip ısıtma ve soğutma eşanjör-leri (3 katılımcı), fancoil üniteleri (2 katılımcı), havafiltreleri (1 katılımcı) ve çatı tipi klimalar (1 katılım-cı) olmak üzere 5 farklı program kapsamında sertifi-kalanmıştır [6]. Eurovent sertifikası olan işletmesayımızın önümüzdeki yıllarda artacağı tahmin edil-mektedir. Klima santralleri programında Türk firma-

larının oranı %12,6 ile dikkate değer seviyede yük-sektir. Bunun yanı sıra, ısıtma ve soğutma eşanjörüprogramının 5 katılımcısından 3’ü Türk firmalarıdır.Eurovent sertifikalı firma bilgilerinden derlenen buveriler İSKİD 2011 yıllık istatistikleri ile birliktedeğerlendirildiğinde ortaya oldukça önemli sonuçlarçıkmaktadır. Türk Firmalarının Eurovent Sertifikasısahip oldukları ve olmadıkları birkaç örnek ürün gru-bunun imalat, ihracat ve ithalat durumu incelendi-ğinde, Eurovent sertifikasına sahip olduğumuz ürüngruplarında ithalatın ihracata oranla çok daha gerideolduğu görülmektedir.

Eurovent sertifikası alımı sürecinin belirli bir yazı-lım ve ürün geliştirme çalışması gerektirdiği düşünü-lürse, ürün geliştirme faaliyeti yürüten ve bunu ürün-lerine aldığı performans sertifikası ile ortaya koyansektör firmalarımızın pazar paylarını nasıl artıracağı


Tablo 2. Ülkelere Göre Sertifikalı Firma Sayısı [6]

49-68 Hasan Acul:Sablon 30.10.2013 17:15 3

Makale

çok açık bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Bu durumürün geliştirme çalışmalarının, firmaların satış vepazar payının artırılmasında önemli bir gösterge ola-

rak ortaya çıktığının bir ispatı olarak da düşünülebilir.Grafik 1 ve Grafik 2’den görüldüğü üzere ülke ola-rak ağırlıklı biçimde Eurovent sertifikasına sahip


Grafik 1. Klima Santrali Hücreleri İmalat-İthalat-İhracat-İç Satış verileri (adet) [7]

Grafik 2. Kanatlı Borulu Isı Değiştirici Eşanjörler İmalat-İthalat-İhracat-İç Satış verileri (adet-m2) [7]


Makale

olduğumuz klima santrali ve kanatlı borulu ısı eşan-jörlerinin imalat, ihracat ve iç satış miktarı ithalürünlerin çok daha üzerindedir.

Grafik 3’te ise likit soğutma grupları ürün grubundaithalat ağırlıklı bir durum olduğu açıktır. Eurovent’inLikit Soğutma Grupları (LCP-HP) programında ülke-mizden hiçbir firma yer almamaktadır. Bu durumunİmalat-İthalat-İhracat-İç satış dengesini etkileyenönemli faktörlerden bir tanesi olarak yorumlanabilir.

2.2. TÜBİTAK-TEYDEB Desteklerinden YararlananSektörel Firma Sayısı Verilerinden Ar-Ge Çalışmaları Durumunun Değerlendirmesi

Araştırma ve ürün geliştirme faaliyetlerine yatırımyaparak daha ileri düzeye ulaşmak isteyen işletme-ler, Ar-Ge çalışmaları kapsamında yapacakları har-camalarda farklı finansman kaynakları kullanabilir-ler. Bunlar işletmenin öz kaynakları, halka açık ser-maye artırımı, banka kredileri, girişim (risk) serma-yesi, uluslararası fonlar ve son yıllarda ülkemizdeoldukça ciddi miktarlarda ve yaygın bir biçimdeverilen kamu destek ve teşvikleri olabilir.

Ülkemizin uluslararası düzeyde rekabet gücünüartırmak; sürdürülebilir teknolojik, sosyal ve ekono-mik gelişimi sağlayarak refahı yükseltmek en önem-li ulusal amaçlardan bir tanesidir [8]. Bu amaç doğ-rultusunda kamu ya da kamu ile ilişkili kurumlar

(TÜBİTAK, TTGV, KOSGEB, Kalkınma Ajansları,Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, vs.) tarafından araştır-ma ve ürün geliştirme faaliyetleri desteklenmekte veteşvik edilmekte; bu amaçla kaynaklar ve bu kay-naklardan yararlanan firma sayısı her geçen yıl arttı-rılmaktadır (bkz. Grafik 4) [9].

Ülkemizde araştırma kurumlarına, üniversitelere,araştırmacı ve girişimcilere, kamu kurumlarına veözel işletmelere yaygın olarak Ar-Ge desteği sağla-yan ve Ar-Ge faaliyetleri için ulusal düzeyde yön-lendirici olan en önemli kurum TÜBİTAK’tır [11][12]. Endüstriye yönelik TÜBİTAK Ar-Ge destekfaaliyetleri TÜBİTAK-TEYDEB (Teknoloji veYenilik Destek Programları Başkanlığı) tarafındanyürütülmektedir.

Bu makale kapsamında TÜBİTAK-TEYDEB des-teklerinden yararlanan firma sayısı verileri kullanıla-rak iklimlendirme, soğutma, klima sektörü içerisindearaştırma ve ürün geliştirme çalışmalarının seviyesitahmin edilmeye çalışılmıştır. TÜBİTAK-TEYDEBbünyesinde yürütülen destek programlarına ilişkinistatistikler her yıl güncellenmektedir. 2012 yılındayayınlanan en güncel istatistiklerde 1995-2012 yılla-rı arasında TÜBİTAK-TEYDEB tarafından destekle-nen kuruluş sayısının 6204 olduğu belirtilmektedir[10]. Bu kuruluşların içerisinden sektörümüzdeki fir-maların sayısı tespit edilmeye çalışılmıştır.


Grafik 3. Soğuk su üretici grup İmalat-İthalat-İhracat-İç Satış verileri (adet) [7]


Makale

1995-2012 yılları arasında TÜBİTAK-TEYDEBtarafından desteklenen 6204 adet kuruluşu içeren lis-teden sektörümüzün anahtar kelimeleri ile aramayapılmıştır. Seçilen sekiz anahtar kelime şunlardır:

1. Isıtma2. Soğutma3. İklimlendirme4. Termik5. Klima6. Havalandırma7. Dondurma8. Buhar

Belirtilen arama kelimelerine istinaden –mükerrerolmaksızın yapılan sayımda- 72 adet sektörel firmatespit edilmiştir. Bu rakam 6204 adet kuruluş içeri-sinde %1,15’e karşılık gelmektedir. TÜBİTAK-TEYDEB’e ek olarak KOSGEB destekleri ve diğerdesteklerden faydalanma oranlarını bu orana eşitkabul edersek, toplamda %2,3 gibi bir orana ulaşırızki bu da fikir vermesi açısından önemlidir.

Daha önceki bölümlerde de belirtildiği üzere, bu ko-nuya yönelik olarak Teskon 2007 Kongre Bültenindeşu tespitlerde bulunulmuştur: “TÜBİTAK ve TTGVdesteklerinden (hibe ve kredi) yararlanan sektörelfirma sayısı çok az olup, desteklenen firma topla-

mından ancak %2 pay almaktadır. Tesisat sektörününaldığı toplam “hibe/kredi” miktarı ise değer olaraktoplamın %1,6'sıdır [4].” Görüldüğü üzere rakamlarbirbiriyle uyumludur. Sektörün devlet desteklerindenyararlanma oranı yaklaşık %2 mertebelerindedir. Buhali ile de Ar-Ge alt yapısının gelişmiş olduğunuiddia etmek güçtür.

3. TÜRKİYE İKLİMLENDİRME SOĞUTMAKLİMA SEKTÖRÜNDEKİ İŞLETMELER-DE ÜRÜN GELİŞTİRME VE YENİLİKFAALİYETLERİNİN YÖNETİMİ ÜZERİNEÖNERİLER

Temel iki bölümden oluşan bu makalenin birincibölümünde sektörel endüstrinin ürün geliştirmeçalışmalarının düzeyi üzerinde durulmuştur. Takipeden ikinci bölümde ise sektörde faaliyet gösterenişletmelerde Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin yöneti-mi üzerine öneriler tartışılacaktır.

3.1. Araştırma, Geliştirme ve Yenilik Üzerine Temel Tanımlar ve Tanımların Önemi

Ortak bir algılama ve anlayış yaratmak için, araştır-ma, ürün geliştirme ve yenilik üzerine ulusal ve ulus-lararası literatürde kullanılan temel kavramlarıntanımlarını bilmek, gerek işletmelerde gerekse diğeraraştırma kurumlarında yürütülen faaliyetler içinterimleri doğru kullanmak oldukça önemlidir.


Grafik 4. 2000-2011 Yılları Arasında Araştırma Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Destek Programları KapsamındaSağlanan Destek Tutarının Yıllara Göre Dağılımı [10]


Makale

Araştırma ve ürün geliştirme faaliyetleri içerisindevar olan araştırmacı ve kurum yöneticileri de dahilolmak üzere bir çok profesyonelin bu alanda kabuledilmiş temel kavramların tanımlarını bilmediklerive faaliyet tanımlamalarında doğru kullanmadıklarısıklıkla gözlemlenmektedir. Tanımlar kişiye ve kuru-ma özel anlamlar yüklenerek kullanılmakta böylelik-le de fark edilmeden önemli bir hata yapılmaktadır.Kurum içi iyileştirme faaliyetleri yenilik faaliyetleriile; ürün albenisinin arttırılması amaçlı tasarım faali-yetleri ürün geliştirme faaliyetleri ile; maliyet düşü-rücü veya standart yükseltici ürün geliştirme faali-yetleri araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile karıştı-rılmaktadır.

Üniversiteler, enstitüler, araştırma kurumları ve sis-temli Ar-Ge çalışmaları yürüten büyük işletmelerde,araştırma ve ürün geliştirme faaliyetlerine yönelikçalışmalar çoğunlukla temel tanımlarda ifade edilençerçevede olmaktadır. Buna karşın, küçük ve ortabüyüklükteki işletmelerde yürütülen araştırma veürün geliştirme faaliyetleri işletmenin kısıtlı kaynak-ları nedeni ile daha farklı yapılanabilmektedir. Budurum kendisini “Ar-Ge ve kalite kontrol şefi”, “üre-tim ve Ar-Ge sorumlusu”, “pazar / Ar-Ge sorumlu-su”, “satın alma ve Ar-Ge sorumlusu” vb. tarzında“birleştirilmiş” görevlendirmeler ile belli etmektedir[13]. Belirtilen tarzdaki görevlendirmelerin tek biruzmana verilmesi veya tek bir bölüm çatısı altındayürütülmeye çalışılması işletme olanakları ile doğru-dan bağlantılıdır. Ancak bu çeşit birleştirilmiş görevtanımlarının, Ar-Ge çalışmalarının doğası gereği,“satış ve pazarlama”, “üretim ve planlama”, “finans-man ve muhasebe” vb. birleştirilmiş görevlendirme-lere benzemeyeceği; bu durumda geliştirme faaliyet-lerine ayrılması gereken araştırma, düşünme, tasarla-ma, detaya inme, test etme vs. zamanlarının olmasıgereken düzeyin çok altında olabileceği; diğergörevlendirmenin geliştirme faaliyetleri için zamanve konsantrasyon kaybı yaratıp böylelikle de araştır-ma ve ürün geliştirme çalışmalarından beklenen iş veverimin alınamayabileceği riski hesaba katılmalıdır.İşletmelerde bu biçimde organize edilen yapıların,Ar-Ge faaliyetlerinde sistemli çalışma yapısınınoluşmasını ve uzmanlaşma süresini geciktirebilece-ğinden dolayı işletmelerin araştırma, geliştirme ve

yenilik kültürünü kazanmasında negatif etkide bulu-nabileceği ihtimali de gözden kaçırılmamalıdır.

Yukarıda da belirtildiği üzere farklı yorumların oluş-maması ve ortak algının yaratılması amacı ile ulusalve uluslar arası düzeyde kılavuzlar, dokümanlar hazır-lanmıştır. Aşağıda araştırma, ürün geliştirme ve yeni-lik üzerine çeşitli kaynaklardan derlenmiş temeltanımlar mevcuttur. Makalemizin içerisinde kullanı-lan kavramlar için de ilgili tanımlar referans alınmış-tır.

OECD üyesi ülkelerdeki ulusal Ar-Ge verilerini top-layan, yayımlayan ve OECD Ar-Ge taramalarınacevaplar veren ulusal uzmanlar tarafından Ar-Geverilerinin derlenmesi ve yorumlanması ile ilgiliöneriler ve ilkelerin yer aldığı, referans çalışmasıolarak tasarlanmış teknik bir belge olan FrascatiKılavuzu [14]; OECD üyesi ülkelerdeki yenilik tara-maları ve yenilik verilerinin toplanması ile yorum-lanması için ilkelerin belirlendiği Oslo Kılavuzu[15]; bilim ve teknolojiye ayrılmış insan kaynakları-nın sınıflandırılması ve ölçümü hakkında CanberraKılavuzu [16], araştırma ve ürün geliştirme üzerineulusal ve uluslararası literatürde kullanılan temelkavram tanımlarının temel alındığı kılavuzlardır.Oslo Kılavuzu’na benzer bir çalışma olan, LatinAmerika ve Karayip ülkelerindeki teknolojik yenilikgöstergelerinin standardize edilmesine yönelikBogota Kılavuzu [17] 2000 yılında yayınlanmış birdiğer kaynaktır.

Frascati Kılavuzu’na göre “Araştırma ve deneyselgeliştirme (Ar-Ge), insan, kültür ve toplumun bilgi-sinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve budağarcığın yeni uygulamalar tasarlamak üzere kulla-nılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratı-cı çalışmalardır. Ar-Ge terimi üç faaliyeti kapsamak-tadır: Temel araştırma, uygulamalı araştırma vedeneysel geliştirme.

Temel araştırma, görünürde herhangi bir özel uygu-laması veya kullanımı bulunmayan ve öncelikle olguve gözlemlenebilir gerçeklerin temellerine ait yenibilgiler edinmek için yürütülen deneysel veya teorikçalışmadır. Uygulamalı Araştırma da yeni bilgi edin-



Makale

me amacıyla yürütülen özgün araştırmadır. Bununlabirlikte uygulamalı araştırma, öncelikle belirli birpratik amaç veya hedefe yöneliktir. Deneysel geliş-tirme, araştırma ve/veya pratik deneyimden elde edi-len mevcut bilgiden yararlanarak yeni malzemeler,yeni ürünler ya da cihazlar üretmeye; yeni süreçler,sistemler ve hizmetler tesis etmeye ya da halen üre-tilmiş veya kurulmuş olanları önemli ölçüde geliştir-meye yönelmiş sistemli çalışmadır. Ar-Ge kavramıhem Ar-Ge birimlerindeki düzenli Ar-Ge'yi, hem dediğer birimlerdeki düzenli bir şekilde olmayan ya daara sıra yapılan Ar-Ge faaliyetlerini kapsamaktadır[14].”

Oslo Kılavuzu yenilik tanımlamalarının temel kabulgördüğü yayındır. Oslo Kılavuzunda “Yenilik, işlet-me içi uygulamalarda, işyeri organizasyonunda veyadış ilişkilerde yeni veya önemli derecede iyileştiril-miş bir ürün (mal veya hizmet), veya süreç, yeni birpazarlama yöntemi ya da yeni bir organizasyonelyöntemin gerçekleştirilmesidir [15].

“Bir yenilik için asgari koşul, ürün, süreç, pazarlamayöntemi veya organizasyonel yöntemin firma içinyeni (veya önemli derecede iyileştirilmiş) olmasıdır.Bu, firmaların ilk defa geliştirdikleri ve diğer firmaveya organizasyonlardan uyarlamış oldukları ürün-ler, süreçler ve yöntemleri kapsar. Yenilik faaliyetle-ri, yeniliklerin uygulanmasına yol açan veya yolaçması öngörülen tüm bilimsel, teknolojik, organi-zasyonel, finansal ve ticari adımlardır. Bazı yenilikfaaliyetleri kendi başlarına yenilikçi iken, diğerleriyeni faaliyetler olmamakla birlikte yeniliklerin ger-çekleştirilmesi için gereklidir. Yenilik faaliyetleriaynı zamanda, özel bir yeniliğin geliştirilmesi iledoğrudan ilişkili olmayan Ar-Ge’yi de içermektedir[15].

Dört tür yenilik tanımı yapılmaktadır: Ürün yenilik-leri, süreç yenilikleri, pazarlama yenilikleri ve orga-nizasyonel yenilikler: Ürün yeniliği, mevcut özellik-leri veya öngörülen kullanımlarına göre yeni ya daönemli derecede iyileştirilmiş bir mal veya hizmetinortaya konulmasıdır. Bu; teknik özelliklerde, bile-şenler ve malzemelerde, birleştirilmiş yazılımda,kullanıcıya kolaylığında ve diğer işlevsel özellikle-

rinde önemli derecede iyileştirmeleri içermektedir.Süreç yeniliği, yeni ya da önemli derecede iyileştiril-miş bir üretim veya dağıtım yönteminin gerçekleşti-rilmesidir. Bu yenilik; teknikler, teçhizat veya yazı-lımlarda önemli değişiklikler içerir. Organizasyonyeniliği, girişimin bilgi kullanımını, mal ve hizmetkalitesini ya da iş akış verimliliğini artırmak amacıy-la firma yapısında ya da yönetim biçiminde yenilikya da belirgin değişiklik yapılmasıdır. Pazarlamayeniliği, mal ve hizmetlere olan ilgiyi artırmak ya dayeni pazar yaratmak amacıyla ürün tasarımı, amba-lajlaması, tanıtımı veya fiyatlandırmasında önemlideğişiklikleri kapsayan yeni pazarlama yöntemleri-nin uygulanmasıdır [15].”

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (2005/7) Kararıuyarınca “Frascati, Oslo ve Canberra Kılavuzları’nıntüm kamu kurum ve kuruluşlarında Ar-Ge istatistik-lerinin toplanması, Ar-Ge ve Ar-Ge desteği kapsamı-na giren konuların belirlenmesi ve ilgili diğer husus-larda referans olarak kullanılmasına ve kılavuzlarıntoplumun ilgili kesimleri tarafından benimsenmesiiçin yaygınlaştırma çalışmaları yapmak üzereTÜBİTAK’ın görevlendirilmesine karar verilmiştir.[18]”.

3.2. Ar-Ge Faaliyetlerinin Sistematik ve Ölçülebilir Yönetiminin Önemi

Türkiye iklimlendirme, soğutma, klima sektöründefaaliyet gösteren firmaların bir çoğu kobi niteliğin-dedir. Bu nedenle çalışma kobi niteliğindeki işletme-lerin genel karakteri üzerine yoğunlaşmaktadır.Küçük ve orta ölçekli işletmelerde Ar-Ge faaliyetle-rinin bilimsel bir yaklaşım ile ele alınması, araştırmave ürün geliştirme bölümlerinde sistematik ve ölçü-lebilir çalışma yapısının oluşturulması, işletmeninkarakterine göre yapılandırılmış iyi bir araştırma vegeliştirme yönetimi modelinin kurulması ve işletil-mesi ile mümkündür [19].

Ölçek olarak büyük kabul edilen ve kurumsal işleyi-şini yapılandırmış işletmelerin oturmuş ve sistemati-ze edilmiş yönetim anlayışları araştırma, ürün geliş-tirme, yeniliklik ve iyileştirme faaliyetlerinin yapısı-nı da olumlu yönde etkilemektedir. Büyük ölçekliişletmelerde şirketin uzun vadeye yönelik stratejik



Makale

hedeflerinin varlığı ile geliştirme ve iyileştirme faa-liyetlerinin bağımsız bütçeli bölümler tarafındanyürütülüyor olması bu faaliyetlerin bilimsel temelli,sistematik ve ölçülebilir yapıda örgütlenmesinizorunlu kılmaktadır. Kısaca Kobi olarak adlandırılanküçük ve orta ölçekli işletmelerde ise yürütülengeliştirme ve iyileştirme çalışmalarının yapısı vedüzeyi organizasyonun kurumsal yapısının gelişmiş-liği ile doğrudan ilişkili olup birçok yönü ile büyükölçekli işletmelerden farklı bir karakterdedir. Küçükve orta ölçekli işletmelerde yapısal ve yönetselsorunlara ek olarak, geliştirme ve iyileştirme faali-yetlerinin ölçeği daha büyük işletmelerin yapabilece-ği yüksek maliyetli çalışmalar olduğu düşüncesi,araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetlerinin yürü-tülmesi ve firma kültürüne dönüştürülmesi önündekien önemli engellerden bir tanesidir.

Araştırma ve ürün geliştirme çalışmalarının işletme-nin yetenek, olanak, ihtiyaç ve hedeflerine uygunyapılandırılması, kaynakların en verimli biçimdekullanılabileceği modelin oluşturulması ve yönetil-mesi sayesinde küçük ve orta ölçekli işletmelerehakim olan “geliştirme çalışmalarının yüksek mali-yetli” çalışmalar olduğu düşüncesinin ortadan kalka-bileceği iddia edilebilir. (Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) tarafından 2004-2006 yıllarını kapsayacakşekilde yapılan “Yenilik Araştırması” sonuçlarınagöre, girişimlerin %69.2’si yenilik faaliyetlerini etki-yen en önemli faktör olarak maliyetlerin çok yüksekolmasını göstermiştir. Bunu %65.7 ile nitelikli per-sonel yetersizliği ve %65.3 ile girişim veya girişimgrubunun parasal kaynak yetersizliği takip etmekte-dir [20].) Araştırma ve ürün geliştirme faaliyetlerin-de iyi uygulama örneklerinin çoğalması ve bu alanayönelik devlet destek ve teşviklerinin de artması ilebirlikte geliştirme faaliyetlerinin tabana yayılmasıivme kazanacaktır [21].

İlgili literatür incelendiğinde, araştırma ve geliştir-me, ürün geliştirme, yenilik, yeni üretim tekniklerive proses geliştirme faaliyetlerinin makro perspektif-ten bakıldığında ülkelere, mikro perspektiften işlet-melere sağladığı faydalar üzerine gerçekleştirilmişbir çok istatistik çalışması ve örnek olay incelemesiolduğu görülmektedir [22]. Çalışmaların hemen

tümü bize şunu göstermektedir ki, yenilik ve ürüngeliştirme faaliyetleri tüm organizasyonların büyü-me ve varlıklarını devam ettirebilmeleri açısındanoldukça önemlidir [23]. Mevcut çalışmalar kapsa-mında geliştirme faaliyetlerinin “neden” yapılmasıgerekliliği üzerinde çokça durulmasına karşın, fir-maların teknolojik üretim düzeyi, ürün katma değerniteliği, çalışan sayısı, finanssal büyüklükleri,kurumsal yapıları vs. ile ilişkili olarak geliştirme faa-liyetlerin “nasıl” yapılması gerektiği konusuna yöne-lik yapılan nitelikli araştırma ve çalışma göreceliolarak azdır ve eksikliği hissedilmektedir [24].

3.3. Ürün Geliştirme ve Yenilik FaaliyetleriÜzerine Öneriler

Devam eden bölümde, Ar-Ge faaliyetleri için kısıtlıimkanlara sahip ISK sektörü işletmelerinde, Ar-Geve Ür-Ge bölümlerinin verimli ve çok yönlü yapı-landırılması için önerilen on temel konu üzerindedurulmaktadır.

3.3.1. Ürün Geliştirme Stratejisi Sahibi OlmakGenellikle askeri ve devlet yönetimi ile ilgili bir kav-ram olarak kullanılan strateji, “önceden belirlenmişbir amaca ulaşmak için izlenen yol, izlem” [25] ola-rak tanımlanmaktadır. İş dünyası literatürü ile de iliş-kilenen strateji kavramı, “işletme ile çevresi arasın-daki ilişkileri analiz ederek işletmenin istikametininve amaçlarının belirlenmesi, bunları gerçekleştirecekfaaliyetlerin tespiti ve örgütün yeniden düzenlenerekgerekli kaynakların tahsis edilmesi” [26] olarak datanımlanmaktadır.

“Stratejik bakış özellikle, ülke, bölge veya işletmedüzeyinde yenilik, Ar-Ge, teknoloji ve yeni ürün(mal/hizmet) geliştirme faaliyetleri yürüten veyapolitika ve strateji geliştiren kuruluşlarda faaliyetleriyönlendiren önemli unsurların başında gelmektedir”[27]. Geleceğin yönlendirilmesi ve yönetilmesi süre-cinin yarının değil bugünün işi olduğunu ortayakoyan stratejik yönetim yaklaşımı kendisini1980’lerden sonra hissettirir olmuştur [28]. Stratejikyönetim anlayışı, imkânları oldukça kısıtlı kobi nite-liğindeki işletmelerin kaynaklarını verimli kullan-malarının en önemli adımlarından bir tanesi olarakkabul edilebilir. Ürün geliştirme faaliyetlerinin stra-



Makale

tejik yönetim anlayışı içerisinde ele alınması ve kay-nak planlamasının hedeflere uygun yapılıp uygula-maya geçirilmesi ile birlikte orta ve uzun vadederekabet avantajı kazanabilmek işletmeler için olası-dır [29].

Firmaların geliştirme faaliyetleri sonrasında ortayakoyacakları ürünlerin yenilik kategorisi firmanınstratejileri ile doğrudan bağlantılıdır. Belirgin biryeni ürün stratejisi ürünün ve sonuçlarının başarısıiçin en önemli gerek şartlardan bir tanesidir [30].

Stratejik yönetim kavramının işletmelerin süreçleri-ne nasıl girebileceği konusunu sektörümüzden birkonu ile örneklersek; günümüzde küresel iklim deği-şikliği ve buna karşı alınacak önlemler konusu tümDünya’da devletler düzeyinde tartışılan ciddi birkonudur. Avrupa Birliği de bu konuda üzerine düşe-ni yapmaya çalışmakta ve küresel iklim değişikliğinioluşturan faktörleri kendi coğrafyasında kısıtlamayave yok etmeye çalışmaktadır. Avrupa BirliğiParlamentosu tarafından, araç klimalarına yönelikolarak Mayıs 2006 tarihinde “2006/40/EC AraçKlimaları Direktifi” [31] yayınlanmıştır. İlgiliDirektife göre 2011 yılından itibaren üretilen tümyeni araçların ve 2017 yılından itibaren de var olantüm araçların klima sistemleri içinde kullanılansoğutucu gazların “Küresel Isınma Potansiyeli”belirli bir değerinin altında olmalıdır. Bunun anlamıteknik olarak şudur: araçlara daha önce uygulananklima sistemlerinin tasarımı değişmelidir; yeni akış-kanlar ve bunlara uygun yeni ekipmanlar gerekmek-tedir. Bu durum, araç klimaları sektörü içerisindefaaliyet gösteren işletmeleri etkilemektedir ve herbiri için, işletmenin içinde bulunduğu dış çevre ana-lizi noktasında, stratejik yönetime konu olabilecekniteliğe sahiptir. Önümüzdeki 4 yıl içerisinde yasalgerekliliğe uygun teknoloji ve ürün değişimini ger-çekleştirmeyen firmalar (pazarda ürün satamayacak-ları için) hiç şüphesiz silineceklerdir. Buna karşın,firmalar pazardan silinmemek için yeni durumauygun ürünlerini bir an önce geliştirerek pazara gir-mek; alt yapı, üretim, zaman, insan vb. kaynaklarınıiyi planlamak; pazarda eğitim, satış sonrası hizmet-ler vb. organizasyonlarını kurmak zorundadırlar.

Firmaların yeni ürün stratejileri kurumsal düzeydeaşağıdaki temel yapılanmaları ve işleri etkilemekte-dir:

• Yeni Ürün Portföy Yönetimi• Ürün Geliştirme Süreçleri• Ürün Geliştirme Araçları• Ürün Geliştirme Performans Ölçüm Metrikleri• Yeni Ürün Pazar Araştırmaları• Ürün Geliştirme Takım Organizasyonları

3.3.2. Kurumsal Bir Alt Yapıya Sahip OlmakKurumsallaşma, en genel hali ile “örgütlü durumagelme, süreklilik kazanma” [25]; “işletmeleri işlerinyürütülmesinde ve sorumlulukların belirlenmesindebireylerden uzaklaşmış örgütlere dönüştürmeyeyönelik yönetsel çabalar” [32] olarak tanımlanmak-tadır. Ürün geliştirme süreci de işletmenin yönetselhedef ve çabalarından bağımsız tekil bir süreç değil-dir. İşletme aktiviteleri, ürün geliştirme sürecininöncesinden başlayarak, yönetim, finans, üretim,kontrol, pazarlama, satış sonrası hizmetler vs. birdizi birlikte süreci kapsar. Ürün geliştirme şirket içisüreçler için kurumsal gelişimi tamamlamada gerek-li çerçeveyi oluşturur [33].

Araştırma ve ürün geliştirme faaliyetlerinin disiplin-li ve sistemli bir yapıda yürütülüyor olması işletme-nin birçok bölümünün çalışma yapısını kurumsallaş-ma yönünde olumlu olarak etkileyebilir. Bu görüşüntam aksine, işletme bünyesinde kurumsal yapınıngeliştirilmemesinin olumsuz etkilerini en ağır biçimiile işletmenin araştırma ve ürün geliştirme faaliyetle-rinin görmesi olasıdır. Ar-Ge faaliyetlerin kurumsalolmayan işletmelerde yürütülmemesinin veya azsayıda olanların da varlıklarını kısa zaman içerisindekaybetmelerinin temel nedenlerinden bir tanesikurumsallaşamama olarak düşünülebilir. Bu nedenlefirmada oturmuş bir kalite güvence sisteminin olma-sı oldukça önemlidir.

Günümüzde birçok işletme tasarım, üretim, satış vepazarlama, finans, satış sonrası hizmetler vs. tümbölümlerinde yapılan etkinliklerini kapsayan vesürekli gelişmeyi hedefleyen kalite yönetim sistemi-



Makale

ni uygulamaktadırlar. ISO 9000 serisi standartlarınamacı etkili bir yönetim sisteminin nasıl kurulabile-ceği ve sürdürülebileceği konusunda yol göstermek,firmalar arasında güven ortamı yaratmak, proseslerinyönetilmesiyle ürün/hizmet kalitesini sürekli olaraksağlamak, süreç içerisindeki sistemleri iyileştirmek,müşteriye ürün ve hizmet tutarlılığının güvenini ver-mektir [34].

İşletmelerin ürün geliştirme faaliyetlerin tümünde–İşletmenin Toplam Kalite Yönetim sistemi uygula-yıp uygulamamasından bağımsız olarak- ISO 9001:2000 standardının “7.3 Tasarım ve Geliştirme” mad-delerine uygun hareket edilmesi ve “DokümantasyonŞartlarının”, “Dokümanların Kontrolü” ile “Kayıtla-rın Kontrolü” maddelerinde belirtilen kayıtlarıntutulması ve izlenmesi konularına özel önem göster-melidir. İşletmenin ürün geliştirme faaliyetlerini,süreçlerini, akışlarını ve sorumluluklarını tanımla-yan prosedür, talimat, kitapçık vb. detaylı dokümanıolmalıdır. Örneğin, Tübitak-Teydeb sanayi Ar-Geprojelerini destekleme programı kapsamında öneri-len Ar-Ge projeleri değerlendirilirken kurumun kali-te güvence sistematiği olup olmadığı sorgulanmakta-dır. Gerçekleştirilen çalışmalara ilişkin “kurumsalhafıza” (sistematik ve sürekli dokümantasyon gibi)varlığı ve bunun yönetilme becerisi üzerinde durulandiğer önemli noktadır [34].

3.3.3. Proje Yönetimi Metodolojisini Uygulamakİşletmeler için rekabette öne geçmenin önemli yolla-rından biride kaynakların etkin ve verimli kullanımı-dır. Bu amaçla yapılan çalışmalar temelde zamanın,maliyetin ve (insan ve maddi) kaynakların verimlikullanımına yöneliktir. Proje olarak adlandırılankontrollü ve organize edilmiş çalışmalar içinde,“kapsam, zaman, maliyet, kaynaklar ve risk” [35]perspektifinden kurum kaynaklarının verimli kulla-nımı gerçekleştirilebilir, tüm süreçler denetlenebilirve ölçülebilir.

Kuruluşun, Ar-Ge faaliyetlerini başarıyla yürütüle-bilmesi ve sonuçlandırılabilmesi için kaynaklarınıetkin ve verimli bir biçimde kullanılmasına yönelikplana, proje organizasyona ve yönetimine sahip

olması oldukça önemlidir [34]. İşletmelerde yürütü-len her bir araştırma ve ürün geliştirme faaliyeti,ölçeğine bakılmaksızın proje olarak ele alınmalı veproje yönetimi sistematiği içinde “kapsam, zaman,maliyet, kaynaklar ve risk” boyutları ile değerlendi-rilmeli, denetlenmeli ve ölçülmelidir. Örneğin,Tübitak-Teydeb sanayi Ar-Ge projelerini desteklemeprogramı kapsamında önerilen Ar-Ge projelerideğerlendirilirken kaynakların etkin ve verimli birbiçimde kullanılmasına yönelik olarak iş paketleri veçıktı tanımları, zaman ve maliyet planlaması, projeorganizasyonu ve proje yönetimini oldukça önemse-mektedir [36].

Proje planlama sürecinde ana aşamaların ve aktivite-lerin tanımlanması, sürelerinin tahmin edilmesi,gerekli kaynakların belirlenmesi, bütçe ve maliyetlerile proje riskinin tanımlanması gibi faaliyetler yeralır. Proje değerlendirmede ise Projenin Para Akışı,Net Bugünkü Değer, Yıllık fayda-Yıllık MasrafOranı, Toplam Fayda-Toplam Masraf Oranı ve İçKarlılık Oranı gibi değerlere başvurulur. Proje yöne-timinde kullanılan temel araçlar, İş Ayrım Çizelgesi,Gannt diyagramı, CPM ve PERT’dir. Günümüzde,proje yönetimi için geliştirilmiş bir çok yazılım yay-gın olarak kullanılmaktadır.

Proje yönetiminin belirli başlı yararları şunlardır:Sermaye ve işgücü daha verimli kullanılır; projelerbazında şirket karlılığı artar; izlenebilirlik ve ölçüle-bilirlik sağlanır; oluşan bilgi birikimi ile sonrakiçalışmalarda daha doğru kararlar alınabilir; olası riskve krizlere karşı daha hazırlıklı olunur; benzeri işlertekrar tekrar yapılmaz; yatırımcılar attıkları adımla-rın ekonomik sonuçlarını değerlendirebilir; pazarkaybı ve müşteri memnuniyetsizliği en aza indirilir;ekip üyelerinin sonuç alıcılık, proje geliştirme;uygulama ve tahmin yeteneklerinin gelişmesi sağla-nır [36, 37].

3.3.4. Sistematik Teknoloji İzleme SürecineSahip Olmak

Rekabetin oldukça yoğun yaşandığı günümüzde Ar-Ge faaliyetlerinin en önemli unsurlarından bir taneside teknoloji izleme sürecidir. Teknoloji izleme süre-



Makale

ci, stratejik yönetim yaklaşımında iç ve dış çevreanalizi içerisinde düşünülebilir. Bu süreç aynızamanda teknoloji yönetiminin alt başlıklarından birtanesidir. Teknoloji izleme süreci ve öngörü yetene-ği işletmelerin faaliyet gösterdikleri sektördeki deği-şimler ile gelişmeleri izleme ve değerlendirmeyikapsamaktadır [38].

Teknoloji izleme süreci, yeni geliştirilen üretim veürün geliştirme teknolojilerinin, yazılımların, tedarikmalzemelerindeki teknolojilerin, hızlı prototiplemeteknolojilerinin, rakiplerdeki yeni geliştirilen tekno-lojilerin vb. değişimlerin tümünün izlenmesi, değer-lendirilmesi ve gerekirse adapte edilmesi süreçleriniiçerir diye düşünülebilir. Ar- ge yapısını kuvvetlen-dirmek isteyen her işletmede sistematik olarak işle-yen teknoloji izleme sistemi kurulmalı; buna uygunortam ve araçlar sağlanmalıdır.

3.3.5. Araştırma ve Ürün Geliştirme Kaynaklarına Sahip Olmak ve İyi Yönetmek

İşletmenin sahip olduğu rekabet avantajlarını uzunvadede sürdürebilmesi için bilgiyi ve onu üretenaraştırma ve ürün geliştirme organizasyonunun kay-naklarını etkin ve etkili yönetmesi gereklidir [39].Kurumların araştırma ve ürün geliştirme organizas-yonları üç temel kaynağa sahiptir [40, 41, 29].

1. Uzman insan kaynağı2. Ar-Ge yapılabilmesi için gerekli alt yapı kaynağı

(yerleşim yeri, laboratuarlar, teknoloji merkezlerivb.)

3. Donanım kaynağı (test üniteleri, ölçüm cihazları,bilgisayar ve yazılımlar, vb.)

Geleneksel işletme ve insan kaynakları yönetimininötesinde farklı yönetim yaklaşımları izlenmesinigerektiren Ar-Ge yönetimi anlayışı, yukarıda işaretedilen üç temel kaynağın verimli ve etkin kullanımı-

nı içermektedir. Özellikle Ar-Ge bölümlerinde uygu-lanacak insan kaynakları politikasının satış-pazarla-ma, üretim, finasman vb. bölümler için uygulananpolitikalaradn mutlaka farklı olması gerekmektedir[39].

3.3.6. Sistematik Yeni Ürün Geliştirme Sürecine Sahip Olmak

Şirketlerin hedeflerine ulaşmak için izledikleri yeniürün stratejileri ürün fikrinden pazara çıkışa kadarolan süreçler üzerinde etkili olmaktadır [42, 43].Literatürde, yeni ürüne giden sürecinin hangi aşama-ları kapsadığına yönelik yapılmış birçok araştırma vemodelleme mevcuttur. Booz, Allen ve Hamilton tara-fından ortaya konan model bunlar içerisinde en fazlakabul görenlerden bir tanesidir [44,45,46].

Şekil 1’de özet olarak verilen Booz, Allen veHamilton’un modellemesine göre yeni bir ürününortaya çıkma süreci birbiri ardınca takip eden sekizaşamadan meydana gelmektedir. Bu aşamalar yeniürün stratejisi, ürün fikrinin ortaya çıkması, ürün fik-rinin değerlendirilmesi, ürün kapsamının geliştiril-mesi ve kapsamın test edilmesi, ticari iş analizininyapılması, ürünün geliştirilmesi ve testleri, pazardeneme testleri ve son olarak da ürünün ticari olarakpazarda satışına başlanmasıdır [44,45,46].

Cooper ve Kleinschmidt tarafından 1985 yılında 123adet firma ve 252 adet proje üzerinde yapılan araş-tırma sonucunda yeni ürün sürecinin, geliştirilecekürün fikrinin oluşumundan sonra on üç belirgin aşa-madan meydana geldiği öne sürülmüştür. Bu aşama-lar ilk değerlendirme, ön pazar değerlendirmesi, önteknik değerlendirme, detaylı pazar araştırma veincelemesi, iş/finansal analiz, ürün geliştirme, firmaiçi ürün testleri, müşteri ürün testleri, deneme satışı,deneme üretimi, ticarileşme öncesi iş analizi, üreti-


Şekil 1. Yeni Ürün Süreci için Booz, Allen ve Hamilton’un Modellemesi [44,45]


Makale

min başlaması, ürün satışının başlaması aşamalarıdır[42].

Şekil 2’de yeni ürün süreci için Ürün GeliştirmeEnstitüsü (Product Development Institute Inc.,Canada) firmasının beş adımlı “aşama-eşik” model-lemesi görülmektedir. Tanımlanmış aşamalara sahipsüreç, fikrin ortaya çıkmasından ürünün pazara girişsonrası değerlendirilmesine kadar gitmektedir. Herbir aşama içerisinde farklı mesleki disiplinlerdengelen uzmanlardan oluşan ürün geliştirme takımıtarafından yapılması gereken belirli çalışmalar mev-cuttur. Eşik olarak adlandırılan karar verme noktala-rında süreçler detaylıca değerlendirilmektedir. Birsonraki aşamaya geçilip geçilmeyeceği, projenindevam ettirilip ettirilmeyeceği vb. kararlar bu eşik-lerde alınır. İlerleyen aşamalarda proje maliyetleriarttığından dolayı aşamalar çok detaylı yürütülmek-tedir [47].

Şekil 3’de Cooper ve Kleinschmidt tarafından ortayakonulan yeni ürün süreci faaliyetlerinin uygulanmaoranları verilmektedir. Literatürde yaygın olarak

vurgulanan detaylı pazar araştırma ve incelemesi,deneme satışı, deneme üretimi, ticarileşme öncesi işanalizi aşamalarının gerçekte uygulanma oranlarının%50’nin altında olduğu görülmektedir. Aşamalarıniçerisinde en zayıf olan ikisinin, detaylı pazar araş-tırma ve incelemesi ile deneme satışı aşamalarınınpazarlama ile ilgili olduğu göze çarpmaktadır. Yeniürün fikrinin ilk değerlendirilmesi, ürün geliştirilme-si ve firma içi ürün testleri aşamalarının en fazlauygulanan aşamalar olduğu dikkat çekmektedir [42].

Araştırma sonuçlarından çıkan en önemli sonuçlar-dan bir tanesi de yeni ürüne giden yolda kritik aşa-maların belirlenmiş olduğudur. Başarılı bir ürün içinilk değerlendirme, ön pazar değerlendirmesi, detaylıpazar araştırma ve incelemesi, iş/finansal analiz,ürün geliştirme, firma içi ürün testleri, ürün satışınınbaşlaması aşamaları kritik öneme sahip aşamalardır.Kritik aşamalardan bir kısmı ürünün pazar öncesideğerlendirmelerini ve incelemelerini içerirken, ürüngeliştirme ve ürün testleri aşamaları ise mühendislikdisiplininin kapsamına giren aşamalardır [42].


Şekil 2. Yeni Ürün Süreci İçin Ürün Geliştirme Enstitüsü Firmasının Modellemesi [47]


Makale

3.3.7. Üniversite-Sanayi İşbirliği İçerisinde OlmakAraştırma ve ürün geliştirme çalışmalarının mümkün-se üniversiteler ile işbirliği dahilinde yürütülmesi Ar-Ge faaliyetlerinin etkisinin arttırılması yolunda iyi biradım olacaktır. Üniversitelerimizde yaratılan teoriktemelli tecrübe ve bilgi birikimini uygulamaya veürüne dönüştürmenin en etkin yöntemlerinden biriüniversitelerimiz ile sanayi firmalarımız arasındakurulan işbirliği çalışmalarıdır. Bu işbirliği yoluylasanayinin ihtiyacı olan teknolojik bilgi üniversiteler-den ihtiyacı olan firmalara aktarılmaktadır. Üniversi-te-sanayi işbirliği (üsib), sanayinin teknoloji ihtiyacı-na cevap verirken, sanayi de üniversitelere pratikuygulama imkanı sağlamaktadır. Kıt kaynakların ras-yonel kullanılması açısından bu kuruluşların işbirliği-ne ihtiyaçları vardır. Bu karşılıklı işbirliği ülkelerinekonomik gelişmesini de hızlandırmaktadır [41].

Üniversite-Sanayi işbirliği içinde yürütülecek çalış-malar için günümüzde birçok yol vardır: San-Tezprojeleri, doktora, yüksek lisans ve lisans bitirmetezleri, danışmanlık, eğitim hizmet alımı, laboratuar,test, deney çalışmaları, staj faaliyetleri işbirliği çalış-malarındandır. Örneğin son dönemde, SanayiBakanlığı tarafından üniversite-sanayi-kamu işbirli-ğinin kurumsallaştırılması ve kobi'lerin teknoloji ve

Ar-Ge kültürü edinmelerine destek olmak amaçlıyürütülen sanayi tezleri destekleme programı kapsa-mında, 2006-2011 arasında toplam 401 proje destek-lenmeye değer bulunmuştur [48].

Sektörümüzde de üniversite sanayi işbirliği yapıl-maktadır. Ancak düzeyi istenilen yerde değildir.Bukonuda sektörümüzde aktif olarak çalışan derneklermevcuttur. İSKİD tarafından bu sürecin daha verim-li yürütülmesi için ÜSİB komisyonu kurulmuştur[5]. TTMD içerisinde üniversite sanayi işbirliğineyönelik bir yapılanma mevcuttur. TTMD’ninCLIMA 2010 kongresi için yapmış olduğu Ar-Geprojeleri duyurusuna sanayiden toplam 57 proje öne-risi gelmiştir. Bu öneriler üniversitelerce dikkatedeğer bulunmuş ve işbirlikleri oluşmuştur [49].İSEDA, mesleki üsib alanında oldukça aktif dernek-lerimizdendir. Son dönemde gerçekleştirmekte oldu-ğu AB destekli sektörel sürekli öğrenme programla-rı ile sektörümüze bu alanda çok önemli hizmetleriolmaktadır [50].

3.3.8. Firma İçin Tasarım ve Seçim Yazılımlarına Sahip Olmak

İşletmeler için yeni ürünlerin geliştirilmesi ya da varolan ürünlere yeni fonksiyonlar kazandırılması


Şekil 3. Yeni Ürün Süreci Aşamalarının Uygulanma Oranı [42]


Makale

günümüzün rekabetçi dünyasında rakiplerden biradım daha öne geçmek için tek başına yeterli olma-maktadır. Müşterilerine ürün ile birlikte daha iyi des-tek ve hizmet sunan firmalar rekabette kendilerinidiğerlerinden ayırmaktadırlar. Yazılım faaliyetlerininönemi de kendini bu noktada göstermektedir.Firmanın ürünlerine ve müşterilerine özel olarakgeliştirilen çeşitli amaçlara uygun sektörel yazılımlarişletmeyi bir adım daha rekabette öne taşımaktadır.

Örneğin, bazı kargo firmalarının, gönderilerin inter-netten yada cep telefonlarından takip edilebilmesiiçin yaptıkları yazılımlar onları müşterileriningözünde diğer kargo firmalarından farklılaştırmış vebu firmalar için ciddi bir kazanç olmuştur (TNT,DHL, Yurtiçi Kargo vd.). Sektörümüzden örnek ver-mek gerekirse çeşitli iklimlendirme cihazlar üretenbir firmaların , ürünün kullanılacağı yerin kapasitesi-ne ve diğer teknik ihtiyaçlarına uygun olarak hemfiyat hem de kapasite açısından optimum ekipmanıseçen yazılımı geliştirmeleri firmalara rekabette çokönemli avantajlar sağlamaktadır (Örn.: Friterm A.Ş,VEAB A.B, Erbay Soğutma Ltd., HSK, Trane Co.,Danfoss, Sporlan, vd. ürün programları).

3.3.9. Ürün Standardizasyonu ve Sertifikasyonu Çalışmaları

Ürünün tasarım aşamasından başlayarak, müşterininkullanımına ve ürün ömrünün sonlanmasına kadarolan süreçte ürünü takip eden bir başka süreç dahamevcuttur: ürün ve hizmet standartlarına uygunlukve sertifikasyonlar. Son yıllarda müşterinin ürünütercihinde ön plana çıkan standartlara uygunluk vesertifikasyon konusu ürün geliştirme çalışmalarınınen önemli kriterlerinden bir tanesidir ve üzerindeciddi bir biçimde durmayı gerektirmektedir. Yasalaçıdan uyulması zorunlu olan standartlar mevcutolmakla birlikte yasal zorunluluk olmamasına rağ-men rekabet nedeni ile yaygın olarak uyulan standart(ve bunlar için alınan sertifika) sayısı da oldukçayüksektir. Her sektörde, sektörel bazlı ürünlerin vehizmetlerin ilgili ulusal ve uluslararası standartlarauygun bir süreçte yürütülüp yürütülmediğinin takip-çisi, denetçisi ve yönlendiricisi olan birçok profes-yonel resmi, yarı resmi veya özel nitelikli sertifikas-yon kurumu vardır. Bu kurumların ilgili standartların

şartlarını sağlayan işletmelere verdiği sertifika bel-geleri işletmenin müşterilerinin gözünde belirli birsaygınlığa ulaşmasını ve tercih edilebilirliğini arttır-maktadır.

Sektörümüzde bu konuya ilişkin en önemli ürün ser-tifikası Eurovent (ek olarak da AHRI) sertifikasıdır.Önceki bölümde açıklaması yapılan sertifikanınişletmeye çok yönlü katkısı olmaktadır. Euroventsertifikası, sektörde üretim yapan firmalarda Ür-Gebölümünün kurulması veya var olan Ür-Ge faaliyet-lerinin kurumsallaştırılması için de etkin bir araç ola-rak da düşünülmelidir. Sertifika alınması sonucundaürün karlılığı, satış miktarı ve firma prestiji gözlegörülür bir biçimde artacağı için, firma üst yönetimi-nin Ür-Ge faaliyetlerine ilgisi ve desteği daha daartacaktır.

Eurovent, AHRI vb. Sertifikasyon Süreci ve Ür-Ge Organizasyonuna EtkileriEurovent, AHRI, vb. ürün sertifikası almak içinkarar veren bir firmanın ilk yapması gereken işlerdenbir tanesi, zamanının büyük çoğunu bu konuya ayı-racak ve süreçlerin tümünü takipten sorumlu olacak–başvurulan programın yoğunluğa bağlı olarak enaz- bir makina mühendisi kadrosunu bu işle görev-lendirmek olmalıdır. Atanan kadroları işletmede birAr-Ge bölümü yapılandırarak, burada istihdametmek en doğru harekettir. Hali hazırda firma bünye-sinde Ar-Ge yapılanması olan işletmeler için deönemli bir süreç olan Eurovent sertifikasyonu, Ür-Ge faaliyetleri için yeni hedefler oluşmasını sağlaya-cak, faaliyetlerinde seviyenin yükselmesine yardım-cı bir rol üstlenecektir. Sertifika sürekliliği ile Ar-Georganizasyonunun kendisini disiplinli, sürekli güncelve kurumsal tutmasını sağlayacaktır.

Eurovent, sertifika için katılımcı firmanın yazılımla-rında ve teknik ürün kataloglarında yayınladıkları /belirttikleri ürün performans ve kapasite değerlerinindoğruluğunu test ettirerek sertifikalamaktadır. Buanlamda firmada bir yazılım sürecinin başlatılmasıgerekecektir. Yazılım süreçlerinin Ar-Ge yeteneğiningelişmine olumlu etkileri düşünüldüğünde firmanınrekabette ön plana çıkabileceği bir faaliyeti dahabünyesine katmış olacaktır. Eurovent Sertifikası



Makale

süreci sürekli bir faaliyet olduğu için, kurumsallaş-mayı, oturmuş bir kalite güvence sisteminin varlığı-nı gerekli kılmakta; katılımcı firmalardan düzenliaralıklarla kalite güvence belgelerini talep edilmek-tedir. Sertifikanın kurumsallaşmanın sürdürülebilirli-ği adına da oldukça etkinli olduğu görülmektedir.

Firma sertifika süreci ile birlikte, ürünlere yöneliktestleri daha yoğun uygulamaya başlayacaktır. Testsüreci ile birlikte son dönemde yaygınlaşmaya başla-yan bilgisayar destekli simülasyon yazılımlarınınkullanımı da gündeme gelecek; katılımcı firma, test,laboratuar, simülasyon süreçlerine yönelik yetenek-ler kazanmaya başlayacaktır. Sertifika almak içinçalışmalara başlayan firma, üniversiteler ile işbirliğifaaliyetlerini gündemine alabilir. Bu da firmanın üni-versiteler ve diğer araştırma kurumları ile işbirliğifaaliyetlerine adım atmasını ve Ar-Ge faaliyetlerininetkisinin arttırılması yolunda iyi bir adım olabilir.Eurovent sertifikasının küçük ve orta büyüklüktekifirmalara maliyeti, bu maliyeti en düşük seviyeyeçekebilecek satış ve pazarlama faaliyetleri ile birleş-tirilebilirse, kısa sürede geri ödenebilecektir. Buradasertifikasyonun ürün geliştirme sürecinde önemli biradım olduğu, Ür-Ge çalışmalarında sürükleyici biretki yarattığı ve pazar payını önemli ölçüde büyüttü-ğü (Bkz. Bölüm 2.1) unutulmamalıdır.

3.3.10. Destek Kurumları ile ÇalışmalarAraştırma ve ürün geliştirme faaliyetlerine yatırımyaparak daha ileri düzeye ulaşmak isteyen işletmeler,Ar-Ge çalışmalarında yapacakları harcamaları kendiöz kaynaklarından sağlamalarının yanı sıra, ülkedüzeyinde gelişmişliğin artması ve küresel rekabetteavantaj sağlanması amacı ile çeşitli ulusal ve uluslararası resmi, yarı resmi veya özel kurum ve kuruluştarafından Ar-Ge, teknoloji, yatırım, eğitim, danış-manlık, sektörel araştırma vb. olmak üzere pek çokaçıdan desteklenmektedirler. Özellikle çevreci tekno-lojilerin ve ürünlerin geliştirilmesine ön ayak olanuluslararası destek fonları da destekler arasındadır.

Destek kurum ve kuruluşlarının desteklerinden fay-dalanmak öncelikle işletmede kurumsal ve sistema-tik işleyen bir Ar-Ge ve Ür-Ge organizasyonununolması ile mümkündür. Araştırma ve ürün geliştirme

yeteneği tam olarak oluşmamış işletmelerin desteksüreçlerinin olumlu ve verimli bir biçimde sonuçlan-ması ihtimali çok güçtür. Tübitak-Teydeb sanayi Ar-Ge projelerini destekleme programı kapsamındaönerilen Ar-Ge projeleri değerlendirilirken, kurulu-şun Ar-Ge alt yapısı kapsamlı olarak değerlendiril-mektedir [36].

SONUÇTemel iki bölümden oluşan bu çalışmada, araştırmave ürün geliştirme faaliyetlerine ayırdıkları kaynak-ları göreceli olarak kısıtlı kobi niteliğindeki sektörelişletmelerimizde, Ar-Ge bölümlerinin verimli ve çokyönlü yapılandırılması üzerinde durulmakta; kay-nakların etkin nasıl kullanılabileceği hususunda biryönetim yaklaşımı -modeli tartışılmaktadır. Önerilenmodelde, on temel konu mevcuttur.

Bu çalışma esnasında sektörel düzeyde bir takımeksiklikler gözlemlenmiştir. Sektör firmalarımızınAr-Ge düzeyinin, Dünya pazarındaki durumumuzagöre, beklentinin altında bir durumda olduğu göz-lemlenen önemli noktalardandır.

Sektörü oluşturan alt grupların temsilci dernekleritarafından ayrı ayrı yapılmış Ar-Ge ve Ür-Ge araştır-maları olsa da, yapılan araştırmaların bir arada topar-landığı merkezi bir eşgüdüm kurumun olmaması bir-çok verinin ve bilginin farklı kurum ve kuruluşlardaolmasına yol açmış durumdadır. Bu durum bir takımuyumsuzlukları da beraberinde getirmektedir.

Bu çalışma kapsamında önerilebilecek konulardanbir tanesi, devlet destekli olarak Eurovent, AHRI, vb.ürün sertifikası alımının teşvik edilmesi gerekliliğihususudur. Sertifikasını alan ulusal firmalarımızınsayısının artışı ile ihracatımızın artması ve ithalatı-mızın azalması konusunda bir ilişkinin mevcut oldu-ğu ikinci bölümde açıklanmıştır. Bu konuda sektördernekleri Eurovent, AHRI, vb. ürün sertifikasınınalınması için bir kampanya ile firmalara destek ver-melidir.

KAYNAKLAR[1] Yüksek Planlama Kurulu, T.C Ekonomi

Bakanlığı, “2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve



Makale

Eylem Planı (Tarih: 6/6/2012, Karar No:2012/8)”, T.C Resmi Gazete, 13 Haziran 2012ÇARŞAMBA, Sayı: 28322, Ankara

[2] TOBB, BIYIKOĞLU A., “TOBB Türkiyeİklimlendirme Meclisi Sektör Raporu 2011”,TOBB Yayın Sıra No: 2012/164, Aralık 2011,Ankara

[3] DAVILA T., EPSTEİN M.J., MATUSİK S.F,“Innovation Strategy And The Use OfPerformance Measures”, Advances inManagement Accounting”, Volume 13, 2004,Pages 27-58

[4] VIII.TESKON 2007 Kapanış Bildirgesi, KongreBülteni, TMMOB MMO, Ocak 2008

[5] İSKİD web sayfası (www.iskid.org.tr; erişimtarihi 15.01.2013)

[6] Eurovent web sayfası (www.eurovent-certificati-on.com; erişim tarihi 15.01.2013)

[7] İSKİD 2011 İstatistikleri (www.iskid.org.tr; eri-şim tarihi 15.01.2013)

[8] TÜBİTAK-TEYDEB Amaçları (www.tubitak.gov.tr; erişim tarihi 15.01.2013)

[9] Türkiye Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 18.Toplantısı, 24 Aralık 2008

[10] TÜBİTAK-TEYDEB İstatistikleri, son güncel-leme 2012 yılı (www.tubitak.gov.tr; erişim tari-hi 15.01.2013)

[11] TÜBİTAK Mevzuatı, Kanun ve Yönetmelikleri[12] Türkiye Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu

11.Toplantısı Kararları, 10 Mart 2005[13] kariyer.net, secretcv, insankaynaklari.com web

sayfaları (kariyer.net, www.secretcv.com,insankaynaklari.com) ve diğer insan kaynakla-rı şirketlerinin web sayfaları

[14] Araştırma ve Deneysel Geliştirme Taramalarıiçin Önerilen Standart Uygulama - FrascatiKlavuzu, Ekonomik İşbirliği ve KalkınmaTeşkilatı (OECD), 2002

[15] Teknolojik Yenilik Verilerinin Toplanması veYorumlanması için Önerilen İlkeler - OsloKılavuzu Ekonomik İşbirliği ve KalkınmaTeşkilatı (OECD), 2005

[16] Bilim ve Teknolojiye Ayrılmış İnsan Kaynakla-rının Ölçümü - Canberra Kılavuzu, Ekonomikİşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), 1995

[17] Bogota Manual - Standardisation of Indicatorsof Technologica Innovation in Latin Americanand Caribbean Countries, RICYT / OAS /CYTED, 2000

[18] Türkiye Bilim ve Teknoloji Yüksek KuruluKararı (2005/7)

[19] BOLY V., MOREL L., RENAUD J., “Towardsa constructivist approach of technological inno-vation management” Shavinnia L.V. (Eds), TheInternational Handbook of Innovation, pp.790-801, 2003

[20] Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Yenilik araş-tırması 2004–2006,TÜİK Haber Bülteni, Sayı:23,14.02.2008 (http://www.tuik.gov.tr)

[21] FANG-MİNG HSU, DER-JUİNN HORNG,CHAO CHİH HSUEH, “The effect of govern-ment-sponsored r&d programmes on additio-nality in recipient firms in Taiwan”,Technovation, In Press, 24 June 2008

[22] JERALD H., MARİUS M., EDQUİST C.,“Innovation, Science, and Institutional Change:A Research Handbook”, Oxford UniversityPress, 2006

[23] DRUCKER, P., “Innovation and entrepreneurs-hip: Practice and Principles”, London,Heinemann. , 1985

[24] DAVILA T., EPSTEİN M.J., MATUSİK S.F,“Innovation Strategy And The Use OfPerformance Measures”, Advances inManagement Accounting”, Volume 13, 2004,Pages 27-58

[25] TÜRK DİL KURUMU (TDK) Güncel TürkçeSözlük ve Türkçe’de Batı Kökenli KelimelerSözlüğü, Erişim tarihi 15.09.2008

[26] DİNÇER, Ö. (1998). Stratejik Yönetim Veİşletme Politikası. İstanbul, Timaş Matbaası

[27] ZAİM M., “Yenilikçilik, Teknoloji Ve YeniÜrün Geliştirme Perspektifinden StratejikYönetim”, KALDER, Ekim 2006

[28] GÜÇLÜ N.,“ Stratejik Yönetim”, G.Ü. GaziEğitim Fakültesi Dergisi Cilt 23, Sayı 2 (2003)61-85

[29] MATHESON D., MATHESON J., “AkıllıÖrgüt: Stratejik Ar-Ge ile Değer Yaratma”,Boyner Holding Yayınları, İstanbul, 1999



Makale

[30] COOPER, R.G., Winning at New Products:Accelerating the Process from Idea to Launch,3rd edition. Perseus Publishing, 2001,Cambridge, Massachusetts, USA, p.57-58,95-97.

[31] Avrupa Birliği Parlamentosu tarafından, araçklimalarına yönelik olarak Mayıs 2006 tarihin-de “2006/40/EC Araç Klimaları Direktifi.

[32] Ulukan, C. (2005) “Girişimcilerin ve Profes-yonel Yöneticilerin Kurumsallaşma Perspek-tifi” Anadolu Üniversitesi Sosyal BilimlerDergisi, 5 (2), 29–41 (2005).

[33] FİLİZ A., “Ürün Geliştirme”, http://www.kali-tekontrol.org/urun-gelistirme.html, Erişim tari-hi 15.09.2008.

[34] DOĞAN M., “ISO 9000 Kalite Yönetimi veKalite Güvencesi Standartları”, http://www.ikademi.com/toplam-kalite-yonetimi/381-iso-9000-kalite-yonetimi-ve-kalite-guvencesi-stan-dartlari.html

[35] PROJECT MANAGEMENT INSTİTUTE(PMI), “Project Management Body ofKnowledge (PMBOK)” 3rd Edition, 2004 PA,USA.

[36] TÜBİTAK TEYDEB, Sanayi Ar-Ge ProjeleriniDestekleme Programı, Ar-Ge ProjeleriDeğerlendirme AGY 200-1 Formu).(http://www.tubitak.gov.tr)

[37] Sayisalyontemler.com, Proje Yönetiminin fay-daları (www. sayisalyontemler.com), ErişimOcak 2009.

[38] AKYOS M., “Sürekli Yenilikçilik (İnovasyon)İçin Teknolojik Yetenek Değerlendirmesi(Technology Audit)” TMMOB MMO EndüstriMühendisliği Dergisi,Sayı: 2006-2 Nisan-Mayıs-Haziran 2006.

[39] MILLER B. D., “Managing Professionals inResearch And Development”, Jossey-BassWiley, San Francisco, 1986.

[40] ÖNER M.A, “ArGe Yönetimi”, Boğaziçi Üni-versitesi Yayınları,4.Basım, İstanbul, 2006.

[41] YÜCEL İ.H., “Bilim-teknoloji politikaları ve21. yüzyılın toplumu-Üniversite Sanayi İşbir-liği”, http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/, DevletPlanlama Teşkilatı Sosyal Sektörler ve Koor-dinasyon Genel Müdürlüğü Araştırma DairesiBaşkanlığı, Temmuz 1997, Ankara.

[42] COOPER, R.G. AND KLEİNSCHMİDT, E.J.An Investigetion Into The New ProductProcess: Steps, Deficincies, And Impact. 1986,Journal of Product Innovation Management,3:71-85.

[43] TZOKAS, N., HULTİNK, E.J. AND HART, S.,“Navigating The New Product DevelopmentProcess”, 2004, Industrial MarketingManagement, 33:619–626.

[44] BOOZ, ALLEN, & HAMİLTON, “New pro-ducts management for the 1980s”, 1982, NewYork: Booz, Allen & Hamilton

[45] HART, J. S. AND BAKER, J. M., TheMarketing Book. Elsevier, 2008, Oxford, UK,p: 315-341.

[46] Cengiz, E., Ayyıldız, H. ve Kırkbir, F., “YeniÜrün Geliştirme Sürecinde Aşama-EşiğiYöntemiyle Süreç Performans Değerlemesi”,2006, Atatürk Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Dergisi.

[47] Cooper, R.G., “Winning at New Products:Accelerating the Process from Idea to Launch”,3rd edition. Perseus Publishing, Cambridge,Massachusetts, 2001, USA, p. 57-58, 95-97.

[48] T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı San-Tez BilgiDökümanı (www.sanayi.gov.tr; erişim tarihi15.01.2013).

[49] TTMD web sayfası (www.ttmd.org.tr)[50] İSEDA web sayfası (www.iseda.org.tr)



apompa, filtre vb. tesisat ekipmanları imalat ve ithalatı; soyuk odalar, a : in spite of the...

Documents