คสรางคสมชวตคในอดมคต

พระพรหมคณาภรณ

(ป. อ. ปยตโต)

วนทนา �ธวชชย๑๘ พฤศจกายน ๒๕๕๕

คสรางคสม ชวตคในอดมคต© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

พมพครงแรก กอนพทธศกราช ๒๕๒๕

พมพครงท ๒๘ ตลาคม ๒๕๕๕

งานฉลองมงคลสมรสนางสาววนทนา ณ บางชาง และ

นายธวชชย พภพลาภอนนต ๑๘ พฤศจกายน ๒๕๕๕

(ขอมลสถตการพมพอยระหวางการรวบรวมขอมลเกา

ตวเลขทใชเปนจำนวนขนตำเทาทปรากฏหลกฐานในปจจบน)

พมพเผยแผเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ

หากทานใดประสงคจดพมพ

โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน

ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐

http://www.watnyanaves.net

พมพท

อนโมทนา

ในโอกาสงานฉลองมงคลสมรสของ

นางสาววนทนา ณ บางชาง และ นายธวชชย

พภพลาภอนนต ทจะจดขน ในวนอาทตยท ๑๘

พฤศจกายน ๒๕๕๕ ทจะถงน คบาวสาว พรอม

ทงบดามารดาเหนเปนโอกาสทจะทำบญสราง

มงคลดวยการเผยแพรความรความเขาใจทจะ

เสรมสรางคณธรรมและสตปญญา เพอใหเกด

ประโยชนสขทแทจรงแกชวตและสงคม จงได

ขออนญาตจดพมพหนงสอ คสรางคสม ชวตค

ในอดมคต ของ พระเดชพระคณพระพรหม-

คณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) เพอเปนทระลกใน

วนมงคลสมรส และเปนธรรมทานแจกมอบ

ตอบแทนนำใจใหแกญาตมตรทมารวมงาน

การมอบหนงสอธรรมะใหเปนของขวญ

เปนการบำเพญบญจรยา ทพระพทธเจาทรง

สรรเสรญวาเปนทานอนเลศ ชนะทานทงปวง

เปนการสรางกศลเสรมความเปนมงคลแกวน

สำคญแหงชวตครงนยงขนไป

ขออาราธนาค ณพระศร ร ตนตร ย

อำนวยพรให นางสาววนทนา ณ บางชาง และ

นายธวชชย พภพลาภอนนต ผ เปนเจาของ

มงคลวารแหงงานมงคลสมรส และญาตมตรทก

ทาน เจรญดวยจตรพธพรชย ประสบสรสวสด

พพฒนมงคล รมเยนงอกงามในธรรมตลอด

กาลนาน

วดญาณเวศกวน

๒ ตลาคม ๒๕๕๕

อนโมทนา

ในโอกาสงานฉลองมงคลสมรสของ

นางสาววนทนา ณ บางชาง และ นายธวชชย

พภพลาภอนนต ทจะจดขน ในวนอาทตยท ๑๘

พฤศจกายน ๒๕๕๕ ทจะถงน คบาวสาว พรอม

ทงบดามารดาเหนเปนโอกาสทจะทำบญสราง

มงคลดวยการเผยแพรความรความเขาใจทจะ

เสรมสรางคณธรรมและสตปญญา เพอใหเกด

ประโยชนสขทแทจรงแกชวตและสงคม จงได

ขออนญาตจดพมพหนงสอ คสรางคสม ชวตค

ในอดมคต ของ พระเดชพระคณพระพรหม-

คณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) เพอเปนทระลกใน

วนมงคลสมรส และเปนธรรมทานแจกมอบ

ตอบแทนนำใจใหแกญาตมตรทมารวมงาน

การมอบหนงสอธรรมะใหเปนของขวญ

เปนการบำเพญบญจรยา ทพระพทธเจาทรง

สรรเสรญวาเปนทานอนเลศ ชนะทานทงปวง

เปนการสรางกศลเสรมความเปนมงคลแกวน

สำคญแหงชวตครงนยงขนไป

ขออาราธนาค ณพระศร ร ตนตร ย

อำนวยพรให นางสาววนทนา ณ บางชาง และ

นายธวชชย พภพลาภอนนต ผ เปนเจาของ

มงคลวารแหงงานมงคลสมรส และญาตมตรทก

ทาน เจรญดวยจตรพธพรชย ประสบสรสวสด

พพฒนมงคล รมเยนงอกงามในธรรมตลอด

กาลนาน

วดญาณเวศกวน

๒ ตลาคม ๒๕๕๕

สารบญ

สมชวกถา ๑เมอมคครองกมทรพยสน

และญาตมตรเพมทว ๒

แมบานด ผกใจสามได

และทำใหทงบานรมเยน ๔

สามภรรยาทดเอาใจใสทำหนาทตอกน ๘

ชวตคครองเจรญมนคง

เมอมคณธรรมรองรบเปนฐาน ๑๐

จะเปนคสรางคสม

เมอมสมธรรม ๔ ประการ ๑๕

จะรวมชวตกนทงท

ควรคดใหดวาจะเปนคประเภทใด ๒๑

คนดมาครองค คอเอาคณคาของชวตมา

เสรมกนและทวกำลงในการสรางสรรค ๒๕

โอวาทวนมงคลสมรส ๓๐เรมตนดมงคลกเกดขนทนท ๓๐

มงคลแทไมจบแคพธ ๓๓

เปนมงคลตลอดชวต

เมอครองเรอนดวยหลกธรรม ๔ ๓๕

บำรงตนไมแหงชวตสมรส

ใหแขงแรงงอกงาม ๔๒

ภาคผนวก ๔๖คครองทด ๔๖

คนครองเรอนทเลศลำ ๕๔

สมชวกถา

นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมาสมพทธสสะฯ

อากงเขยยง เจ คะหะปะตะโย อโภ ชานปะตะโย ทฏเ เจวะ ธมเม อญญะมญญง ปสสตง อะภสมปะรายญจะ อญญะมญญง ปสสตง อโภวะ อสส สะมะสทธา สะมะสลา สะมะจาคา สะมะปญญาตฯ

บดน จกแสดงพระธรรมเทศนาใน สมชวกถา พรรณนาหลกธรรมส าหรบสงเสรมชวตของคครอง ใหราบรนปรองดองสม าเสมอและสมกน เพอฉลองศรทธาประดบปญญาบารมของคณะเจาภาพและทานสาธชน เนองในงานมงคลสมรส เปนสวนกศลว ธ ทจะน าพระพทธศาสโนวาทมาเปนเครองประสาทพร เพมพนสรมงคลแกคสมรส ใหประสบความสขความสวสด และความเจรญรงเรองงอกงามไพบลยแหงชวตครองเรอนตลอดกาลนาน

๒

พธมงคลสมรสนน ตามประเพณไทยถอวาเ ปนกจฝายคฤหสถ สวนพ ธ เ กยวกบสงฆทงหมด รวมทงการมพระธรรมเทศนาน นบวาเปนการท าบญเนองในงานมงคลสมรส เพอใหเกดธรรมมงคลแกคแตงงานหรอผไดตกลงกนแลวทจะแตงงานกน

เมอมคครอง กมทรพยสนและญาตมตรเพมทว

การมคครองนน ถอกนวา เปนเหตการณส าคญยงครงหนงในชวตของบคคล เปนความเปลยนแปลงครงใหญ ท าใหเกดฐานะและหนาทอยางใหม คอ ฐานะแหงสาม และฐานะแหงภรรยา พรอมทงหนาทซงผกพนอยกบฐานะทงสองนน อนเกดจากความสมพนธ และความรบ ผดชอบตอกน ความสมพน ธและความ

๓

รบผดชอบน มใชจ ากดอยเพยงในระหวางคสามและภรรยาเทานน แตยงขยายออกไปถงบคคลและทรพยสน เปนตน อนมมาแตเดมของแตละฝายอกดวย เชน บดา มารดา เครอญาตและมตรสหายของคครองเปนตน ท าใหเกดผลอกอยางหนง คอ การสมรสน เทากบเปนวธเพมพนจ านวนญาตมตรและทรพยสนตางๆ ใหมากมายกวาง ขวางขนเปนทวคณ อยางไรกตาม ผลดงกลาวน จะเปนผลทดงามอยางแทจรง กตอเมอคสมรสรจกรบผดชอบ และรจกปฏบตภาระหนาทของตนตามความรบผดชอบนนใหถกตองดวยด ดวยเหตน คสมรสทปรารถนาความสข และความเจรญกาวหนา ทงของตนเอง ของคครอง และของชวตครองเรอนทงหมด จงตองเตรยมตว เตรยมใจ ใหตระหนกในฐานะภาระและหนาทตางๆ ทตนจะตองกระท าใน

๔

ชวตครอบครวไวใหพรอม เพอท าชวตครองเรอนของตนใหเปนความอย รวมกนดวยความสข บงเกดประโยชน สงเสรมคณคาแหงชวตของกนและกน และท าใหการทตนเขาไปเกยวของสมพนธกบคนอนๆ ทงหลาย กลายเปนคณประโยชน เปนความด ความเจรญงอกงามแหงชวตทกชวตทตนเขาไปมสวนรวมเกยวของนน ทวถงกนทงหมด

แมบานด ผกใจสามได และท าใหทงบานรมเยน

ในสมยพทธกาล พระบรมศาสดาเคยทรงไดรบอาราธนาจากคฤหบดทานหนง ใหทรงประทานโอวาทแกกมารทจะแยกครอบครวไปอยในตระกลสาม ครงนน พระองคไดตรสสอนกมารเหลานน ใหประพฤตปฏบตตามหลกธรรมส าหรบ

๕

แมบานหลายประการ หลกธรรมททรงประทานครงนน พระองคตรสใหเหมาะสมกบสภาพสงคมของชมพทวปยคพทธกาล ทฝายพอบานเปนผประกอบอาชพหาเลยงครอบครว จงเปนหลกธรรมทใชไดอยางด ในสงคมไทยแบบเดม ซงมลกษณะการแบงงานในครอบครวอยางเดยวกน บดน แมสงคมจะผนแปรไปตามกาลสมย สตรผ ฉลาดกสามารถยดถอสาระจากหลกธรรมเหลานน น ามาประพฤตปฏบตใหเปนประโยชนแกชวตครอบครวไดเปนอยางด ยงกวานน แมในสมยปจจบน ทสภาพและระบบการตางๆ ในสงคมเปลยนแปลงไปมากแลวนเอง กยงอาจกลาวยนยนไดวา ในครอบครวทภรยายดถอปฏบตเครงครดตามหลกธรรมเหลาน นบวามปจจยส าคญอยางหนงทจะยดเหนยวค าจนชวตครอบครวไวใหมความสข ความราบรน

๖

มนคงดวยด และความประพฤตเชนนจะไม เปนเหตใหเกดความเสอมเสยหายแกชวตครอบครวแตประการใด ในพทธโอวาทครงนน ทรงแสดงหลกธรรมส าหรบภรรยา ๕ ขอ ซงมใจความดงน ขอท ๑ พงเปนผ ตนกอน นอนทหลง เอาใจใสคอย

ฟงวาจะมอะไรใหชวยท า ประพฤตแตสงทถกใจ พดค าไพเราะนารก คอ รจกปรน นบตถนอมน าใจ

ขอท ๒ คนเหลาใดเปนทเคารพนบถอของสาม เชน บดา มารดา คร อาจารย ของสาม เปนตน กแสดงความเคารพนบถอดวย เอาใจใสปฏสนถารทานเหลานนเปนอนด

ขอท ๓ เปนผขยน เอาใจใสในงานบานทกอยาง เชน งานเกยวกบเสอผาเครองนงหม เปนตน

๗

เฉลยวฉลาด รจกคดจดท างานเหลานนใหเรยบรอยเหมาะสม

ขอท ๔ เอาใจใสสอดสองดแลคนในปกครองภายในบาน เชน คนรบใช และคนงานตางๆ รงานของเขาวาไดท าแลวหรอไมเพยงใด มใครเจบปวยไขเปนอยางไร เอาใจใสรกษาพยาบาล จดแบงอาหารของบรโภคเผอแผใหตามสมควร

ขอท ๕ รจกประหยดเกบรกษาทรพยสมบตทสามหามาได ไมเลนการพนน ไมเปนนกดม ไมท าลายผลาญทรพยสมบต

นอกจากหลกความประพฤตเหลานแลว ในทบางแหงทรงแสดงคณธรรมในใจก ากบไวเปนขอสดทายดวย คอ การอยครองเรอนดวยจตใจโอบออมอาร ไมคบแคบดวยความตระหนเหนแกตว คณธรรมประจ าใจนเปนพนฐานชวตทส าคญ ท า

๘

ใหบานเรอนเปนสถานทรมรน แชมชนเยอกเยนเบกบานใจ ทงแกผอาศยทอยรวมกน และแกผ ไปมาหาสเยยมเยอน มญาต มตร สหาย เปนตน เปนสรมงคลแกชวตครอบครว หลกธรรมขอตนๆ อนเปนความประพฤตทแสดงออกภายนอก อาจเปลยนแปลงประยกตใชใหเหมาะสมกบสภาพสงคมตามยคสมย แตคณธรรมทเปนพนใจ จะยงคงรปเปนอยางเดยวกนตลอดทกกาล สามภรรยาทดเอาใจใสท าหนาทตอกน

ทแสดงมาน เปนหลกความประพฤตในฝายภรรยา สวนในฝายสาม แมไมพบททรงไดรบอาราธนาใหตรสสอนโดยตรง แตในคราวททรงประทานโอวาทแกกลบตรผหนง วาดวยหนาทอนพงปฏบตตอบคคลประเภทตางๆ ตามฐานะแหงความสมพนธในสงคม พระองคไดทรงแสดงขอ

๙

ปฏบตทสามพงท านบ ารงภรรยาของตนไว ๕ ประการ อธบายสนๆ ไดดงน ประการท ๑ ใหความนบถอ ยอมรบฐานะแหง

ภรรยาและคครอง ประการท ๒ ยกยองใหเกยรต ไมแสดงอาการ

เหยยดหยามดหมน ประการท ๓ มความซอสตย ไมนอกใจ ประการท ๔ มอบความเปนใหญ แสดงความ

ไววางใจในงานบาน ประการท ๕ หาเครองประดบเครองแตงตวมา

มอบใหเปนของฝากของขวญ แสดงน าใจรกไมจดจาง

ทรงแสดงตอไปวา ภรรยาทสามท านบ ารงเชนน จะ(ตอง)อนเคราะหตอบสามตนโดยฐานะ ๕ ประการคอ

๑๐

ประการท ๑ จะจดดแลงานบานใหเรยบรอยเปนอนด

ประการท ๒ จะใสใจสงเคราะหคนขางเคยงคอหมญาตและขาทาสบรวารเปนอนด

ประการท ๓ จะซอสตย ไมประพฤตนอกใจสาม ประการท ๔ จะชวยประหยดดแลเกบรกษาทรพย

สมบตทหามาได ประการท ๕ จะเปนผขยน เอาใจใส ไมเกยจคราน

ในการงานทงปวง

ชวตคครองเจรญมนคง เมอมคณธรรมรองรบเปนฐาน

หลกธรรมเทาทแสดงมาน สวนใหญเปนขอปฏบตทแสดงออกมาภายนอก การแสดงออกภายนอกในทางทดงามเชนนยอมตองอาศยม

๑๑

คณธรรมตางๆ เปนพนฐานอยในจตใจ ทจะชวยใหคงรกษาขอปฏบตเหลานไวไดมนคง ยงยน และดวยความจรงใจ ดวยเหตนผครองเรอนจงตองมคณธรรมส าหรบรกษาความสมพนธอนดนไวเปนหลกในใจทเรยกวา ฆราวาสธรรม หรอ ธรรมส าหรบชวตครองเรอน ๔ ประการ คอ

๑. สจจะ ความซอสตย จรงใจตอกน เปนหลกส าคญทจะใหเกดความไววางใจและไมตรจตสนทตอกน ขาดสจจะเมอใดยอมเปนเหตใหเกดความหวาดระแวงแคลงใจกน เปนจดเรมตนแหงความราวฉาน ซงยากนกทจะประสานใหคนดไดดงเดม

๒. ทมะ การรจกบงคบควบคมอารมณ ขมใจ ระงบความรสกตอเหตบกพรองของกนและกน รจกฝกฝนปรบปรงตน แกไขขอบกพรอง ปรบนสยและอธยาศยใหกลมกลนประสานเขาหากนได ไม

๑๒

เปนคนดอดานเอาแตใจและอารมณของตน คนทขาดธรรมขอน ยอมปลอยใหขอแตกตางปลกยอยทางอปนสยและการอบรม กลายเปนเหตแตกแยกสามคคใหญโต และถาไมสามารถปรบตนเขาหากนได กเปนอนตองท าลายชวตคครองแยกทางขาดจากกน

๓. ขนต ความอดทน อดกลน ตอความหนกและความรายแรงทงหลาย ชวตของผ อยรวมกน นอกจากมขอแตกตางขดแยงทางอปนสย การอบรม และความตองการบางอยาง ซงจะตองหาทางปรบปรงเขาหากนแลว บางรายอาจจะมเหตลวงเกนรนแรง แสดงออกจากฝายใดฝายหนง ซงอาจเปนถอยค าหรอกรยาอาการ จะโดยตงใจหรอไมกตาม เ มอเกดเหตเชนน อกฝายหนงจะตองรจกอดกลนระงบใจ ไมกอเหตใหเ รองลกลามกวางขยายตอไป ความรายจงจะระงบลง

๑๓

ไป นอกจากน ยงจะตองมความอดทนตอความล าบากตรากตร า และเรองหนกใจตางๆ ในการประกอบการงานอาชพเปนตน โดยเฉพาะเมอเกดภยพบต ความตกต าคบขน ไมตโพยตพาย แตมสตอดกลน คดอบายใ ช ปญญาหาทางแกไขเหตการณใหลลวงไปดวยด ชวตของคครองทขาดความอดทน ยอมไมอาจประคบประคองพากนใหรอดพนเหตรายตางๆ อนเปนประดจมรสมแหงชวตไปได

๔. จาคะ ความเสยสละ ความเผอแผ แบงปน ตลอดถงความมน าใจเออเฟอตอกน ชวตบคคลทจะมความสข จะตองรจกความเปนผ ใหดวย มใชคอยจองแตจะเปนผ รบเอาฝายเดยว การใหในทน มใชหมายแตเพยงการเผอแผแบงปนสงของอนเปนเรองทมองเหนและเขาใจไดงายๆ เทานน แตยงหมายถงการใหน าใจแกกน การ

๑๔

แสดงน าใจเออเฟอตอกน ตลอดจนการเสยสละความพอใจและความสขสวนตนได เชน ในคราวทคครองประสบความทกข ความเจบไข หรอมธรกจใหญเปนตน กเสยสละความสขความพอใจของตน ขวนขวายชวยเหลอ เอาใจใสดแล เปนทพงอาศย เปนก าลงสงเสรม หรอชวยใหก าลงใจไดโดยประการใดประการหนง ตามความเหมาะสม รวมความวา เปนผ มจตใจกวางขวาง เออเฟอเผอ แผเสยสละ ไมคบแคบเหนแกตว ชวตครอบครวทขาดจาคะ กคลายการลงทนทปราศจากผลก าไรมาเพมเตม สวนทมมาแตเดมกคงทหรอคอยรอยหรอพรองไป หรอเหมอนตนไมทมไดรบการบ ารง กมแตอบเฉา รวงโรย ไมมความสดชนงอกงาม ธรรม ๔ ประการ คอ สจจะ ทมะ ขนต และจาคะ ทพรรณนามาน มใชประสงคใหเปนขอปฏบตจ ากดเฉพาะในระหวางคครองเพยง ๒ คน

๑๕

เทานน แตมงหมายใหใชทวไปในชวตการครองเรอนทงหมด โดยยดถอเปนคณธรรมพนฐานของจตใจ ในการทจะสรางความสมพนธอนดงามกบคนทงหลายทจะอยรวม หรอตดตอเกยวของกน ใหเหมาะสมตามฐานะนนๆ เพอประโยชนสขทงแกชวตของตนเอง และแกชวตของคนอนๆ ในสงคม

จะเปนคสรางคสม เมอมสมธรรม ๔ ประการ

ชวตคครองน มค าเรยกตามนยมวา ชวตสมรส ในทางพระพทธศาสนา มค าสอนวา ชวตสมรสทจะมความสข ราบรน มนคงยนยาวไดนน คสมรสควรมคธรรมทสมหรอสม าเสมอกน อนจะพงเรยกไดวา สมธรรม ๔ ประการ คอ สมศรทธา สมศลา สมจาคา และสมปญญา สมธรรม ๔

๑๖

ประการน เปนฐานรองรบชวตคครองในระดบทลกซงยงกวาฆราวาสธรรม ๔ อยาง ทกลาวมาแลว เพราะแสดงถงความมคณสมบตสมกนและความมลกษณะนสยสม าเสมอกนของคครอง ซงจะท าใหคสมรสทงสองสมชพหรอสมชว คอ มชวตทสมหรอเสมอกน สมธรรม ๔ ประการนน คอ

๑. สมศรทธา มศรทธาสมหรอเสมอกน ศรทธานน หมายถงความเชอ ความเลอมใส หรอความใฝนยม เชน ความเชอถอในลทธศาสนา ความเลอมใสในพระรตนตรย และความใฝนยมในคณคา หรอสงทยดถอเขาใจวาเปนความดงามตางๆ ความมศรทธาสมกนยอมเปนสงส าคญ เบองแรกทจะท าใหชวตครองเรอนกลมกลนสนทสนมแนนแฟน เพราะศรทธาเปนเครองหลอหลอมความรสกนกคด และเปนพลงชกจงใจในการด าเนนชวต และกระท ากจการตางๆ ความม

๑๗

ศรทธาสมกน ตงตนแตความเชอถอในลทธศาสนาอยางเดยวกน ตลอดจนการมรสนยมแนวเดยวกน จงเปนสงส าคญมากในชวตสมรส ถาศรทธาเบองตนไมเปนอยางเดยวกน กตองตกลงปรบใหเปนไปดวยความเขาใจตอกน

๒. สมศลา มศลคอความประพฤตสมหรอเสมอกน คอ มความประพฤตทเขากนได อยในระดบเดยวกน ไมเปนเหตใหเกดความรงเกยจ ดหมน เหยยดหยาม หรอขดแยงรนแรงตอกน เชน ฝายหนงปากราย ชอบกลาวค าหยาบคาย อกฝายหนงไดรบการอบรมกวดขนมาทางดานการพดจาสภาพออนหวาน ทนฟงค าหยาบไมได หรอฝายหนงชอบเปนนกเลงหวไม แตอกฝายหนงชอบชวตสงบไมวนวาย กอาจเปนทางเบอหนายราวฉานเลกรางกน หรออยอยางทนทกขทรมาน

๑๘

๓. สมจาคา มน าใจเออเฟอเผอแผเสยสละสมหรอเสมอกน ในชวตของบคคลทตองตดตอเกยวของสมพนธกบคนอนๆ เรมแตญาตมตรสหายเปนตนไปนน ธรรมขอส าคญทจะตองแสดง ออกอยเสมอกคอ ความมน าใจ ความเออเฟอ เผอแผ ความมใจกวางขวาง การชวยเหลอพงพาอาศยกน หรอในทางตรงขาม กเปนความตระหน ความมใจคบแคบ กระดาง คครองทมจาคะไมสมกน ยอม ม โอกาสเ กดความขดแ ยงกระทบ กระเทอนจตใจกนอยเรอยไป ท าใหชวตครอบครวเปนชวตทเปราะ มทางทจะแตกราวไดงาย

๔. สมปญญา มปญญาสมหรอเสมอกน ปญญาหมายถงความรจกเหต รจกผล รจกดชว รจกประโยชนมใชประโยชน ความรจกคด ความ สามารถในการใชความคด และเขาใจในเหตผล ความมปญญาสมกนมไดหมายความวาคครองทง

๑๙

สองฝายจะตองไดเลาเรยนศลปวทยาการ ทรงความรเชยวชาญเหมอนๆ กน แตหมายถงการมความคด การรจกรบฟงและเขาใจในเหตผลของกนและกน และการชวยเปนคคดของกนและกนได อยางทกลาวกนงายๆ วาพดกนรเรอง คณธรรมขอนกเปนสงส าคญยง เพราะสามภรรยาเปนผ อยรวมใกลชดกนทกเวลา จ าตองมความเขาใจกน รวมคดรวมปรกษาหารอกน บรรเทาขอหนกใจและชวยกนหาทางแกไขปญหาตางๆ เปนก าลงแกกนและกนได ความมปญญาสมกนน นอกจากเปนเครองยดเหนยวน าใจท าใหมความสนทสนมกนดวยดแลว ยงท าใหชวตของคครองทงสองฝาย เปนชวตทสงเสรมคณคาเพมก าลงแกกนและกนอกดวย พระบรมศาสดาตรสแสดงวา สมธรรม ๔ ประการน จะเปนเหตใหคสามภรรยาไดพบกนทง

๒๐

ชาตนและชาตหนาตามความประสงค สมดงพทธพจนทยกขนเปนนกเขปบทเบองตนวา “อากงเขยยง เจ คะหะปะตะโย อโภ ชานปะตะโย” ดงนเปนตน แปลความวา ถาคสามภรรยาหวงจะไดพบกนทงชาตนและชาตหนาแลวไซร ทงสองพงเปนผมศรทธาสมกน มศลสมกน มจาคะสมกน มปญญาสมกน ดงน ความสมหรอเสมอกนของคครองตามหลกธรรม ๔ ประการนมความส าคญอยางมาก เพราะบคคลทงสองมามชวตอยรวมกนใกลชดยงกวาใครๆ จนในทางโลกกลาววาเปนบคคลเดยว กน การทจะมารวมเขาดวยกน จงตองอาศยความประสานกลมกลนเหมาะสมกนตามทางธรรมดงกลาวมา

๒๑

จะรวมชวตกนทงท ควรคดใหดวาจะเปนคประเภทใด

การอยครองเรอนของคสมรสนน เปนการรวมกนน าชวตทงสองผานเหตการณทงปวงทงทดและรายไปดวยกน เปนชวตทรวมสขรวมทกขทงปวง ในแงน ทานจงถอวาทงสองฝายเปนเพอนหรอเปนสหายกน และเปนเพอนทยงกวาเพอนใดๆ เพราะรวมรเหนเหตการณ รวมรบสขทกขครบถวนพรอมกนกวาเพอนอนๆ ดงพทธภาษตทวา “ภรยา ปรมา สขา” แปลวา ภรรยาเปนเพอนอยางยง หรอ ภรรยาเปนยอดสหาย โดยความ หมายวาเปนผ รวมสขรวมทกขดงอธบายมาแลว อนง พงสงเกตวา ในทางพระศาสนา ทานแสดงเพอนใกลตวไวอกบคคลหนง ดงพทธภาษตวา “มาตา มตต สเก ฆเร” แปลวา มารดาเปนมตรในเรอนของตน พทธภาษตน มไดขดแยง

๒๒

กบพทธภาษตขอกอนทวา ภรรยาเปนเพอนอยางยงนนแตประการใด เพราะเพงความคนละอยาง ในพทธภาษตขอกอน ทานมงแสดงลกษณะความเปนไปของชวตหรอความสมพนธทมองเหนไดในภายนอกวา ภรรยาเปนผ ด าเนนชวตอยดวยกน รวมทกขรวมสขกบสาม สวนในพทธภาษตขอหลง ทานมงแสดงถงคณธรรมในใจ เพราะค าวามตร มความหมายเพงเลงไปในทางดานจตใจและคณธรรมมากกวาค าวาสหายและเพอน ตามพทธภาษตขอทสองนจงมความหมายวา ในบานของแตละคน มมา รดา เ ปนผ ม เ มตตา มความปรารถนาดตอบตร เปนทวางใจ พงอาศยไดอยางแทจรง เปนมตรแทคบานแนนอนอยทานหนงแลว ในกรณน หากภรยาผ ใดสามารถปฏบตตนท าจตใจใหเปนมตรแท มเมตตาปรารถนาด ตอสามไดอยางแทจรง เหมอนอยางมารดาแลว

๒๓

พระบรมศาสดากตรสยกยองภรยานนวาเปน มาตาสมภรยา หรอ มาตาภรยา คอ ภรรยาเสมอดวยมารดา หรอ ภรรยาเยยงมารดา สวนภรรยาผมคณธรรมอยางอน กตรสเปรยบไวเหมอนพนองหญง เหมอนเพอนเปนตน ดงทเคยตรสสอนนางสชาดา ผ เปนสะใภของอนาถปณฑกเศรษฐวา มภรยาอย ๗ ประเภท เปนฝายราย ๓ ประเภท และฝายด ๔ ประเภท คอ

๑. วธกาภรยา ภรรยาเยยงเพชฌฆาต ไ ด แก ภ ร รยาผ ม จ ตประทษ ร าย ปรารถนาความเสอมเสยหายแกสาม ดหมนและคดหาทางท าลายสาม

๒. โจรภรยา ภรรยาเยยงโจร ไดแกภรรยาผ ลางผลาญทรพยสมบตทสามหามาได

๓. อยยาภรยา ภรรยาเยยงนาย ไดแกภรรยาผ ไมใสใจการงาน เกยจคราน

๒๔

รบประทานมาก ปากราย หยาบคาย ใจเหยม ขมสาม

๔. มาตาภรยา ภรรยาเยยงมารดา ไดแกภรรยาผ หวงดทกเวลา คอยหวงใยรกษาสามเหมอนมารดาปกปองบตร และประหยดรกษาทรพยสมบตทหามาได

๕. ภคนภรยา ภรรยาเยยงนองสาว ไดแกภรรยาผ เคารพสามดงนองกบพ มใจออนโยน คลอยตามสาม

๖. สขภรยา ภรรยาเยยงสหาย ไดแกภรรยาทพบสามเมอใดกปลาบปลม ดใจเหมอนเพอนพบเพอนผจากไปนาน เปนคนมตระกล (ไดรบการศกษาอบรม) มความประพฤตด รจกปฏบตสาม

๒๕

๗. ทาสภรยา ภรรยาเยยงทาส ไดแกภรรยาทยอมอยในอ านาจสาม ถกขตะคอกเฆยนต กอดทนไดไมโกรธตอบ

คนดมาครองค คอเอาคณคาของชวตมา เสรมกน และทวก าลงในการสรางสรรค

พรรณนาความตามทแสดงมาทงหมดน ควรถอเอาสาระส าคญทเปนใจความอยางหนงวา หลกธรรมส าหรบการครองเรอน ทสอนใหคครองมความสมกนทงหลายกด ใหรจกปฏบตหนาทถนอมรกษาน าใจกนดวยประการตางๆ กด รวมทงหมดน ลวนมความมงหมายเพอใหการครองเรอนของคสามภรรยา เปนไปในทางทสงเสรมคณคาแหงชวตของกนและกน และเปนเครองอปถมภสงเสรมเพมพนก าลงแกกน เชน เมอมคณธรรมความดอยแลว กจกไดบ าเพญคณธรรม

๒๖

ความดเหลานนใหเพมพนยงๆ ขนไป เมอกระท าประโยชนตนอยกจกไดกระท าประโยชนนนใหเขมแขงหนกแนนยงๆ ขนไป เมอบ าเพญประโยชนผ อนอย กจกไดมก าลงชวยกนบ าเพญประโยชนนนใหกวางขวางไดผลดยงๆ ขนไป เปนการสรางเสรมความสขความเจรญกาวหนาทงแกชวตตนเอง ชวตคครอง และชวตอนๆ ทเกยวของ ตลอดถงสงคมสวนรวม ท าตนใหเปนผควรไดชอวาเปน สตบรษ หรอ สปปรษ ซงเปนบคคลทดมคา ตามความหมายของพระพทธศาสนา ดงพทธพจนแสดงปฏปทาของสตบรษวา “ภกษทงหลาย สตบรษเมอเกดในตระกล

ยอมเกดเพอประโยชนเพอเก อกล เพอความสข

แกชนเปนอนมาก แกบดามารดา แกบตรภรรยา

แกคนรบใชและกรรมกร แกมตรและผรวมงาน

แกบรรพชน แกรฐ แกทวยเทพ และแกสมณ

๒๗

พราหมณทงหลาย เปรยบเหมอนมหาเมฆทตกลง

มายงขาวกลาใหเจรญงอกงามทวกน กอใหเกด

ประโยชน ความเก อกล และความสข แกชนเปน

อนมาก ฉะนน”

ประโยชนสขอนกวางขวางซงเกดมเพราะสตบรษเชนน ยอมตองเรมตนจากวงแคบออกไปกอนตามล าดบ คอเรมจากครอบครว และเรมจากการประพฤตปฏบตตอกนระหวางคครองทงสองแตละฝาย เมอคครองตางฝายมคณธรรมและรจกปฏบตหนาทของตน เปนก าลงสงเสรมแกกน ท าชวตครอบครวใหมความสขความเจรญแลว กจะแผขยายประโยชนสขนนออกไปใหกวางขวางไดส าเรจสมความปรารถนา ดงนน ชวตครองเรอนทมงหมายในพระศาสนา จงไดแกชวตทคววาหมารวมอปถมภซงกนและกน เพมพนคณคาแหงชวตทงสอง ทวก าลงใน

๒๘

การบ าเพญประโยชนสขใหภญโญแผไพศาล คสมรสใดด า เ นน ช ว ตครอบครวของตนใ ห มคณลกษณะสมดงทไดพรรณนามา กจกไดชอวาเปนคครองทควรยกยองสรรเสรญ ควรนบวาเปนชวตครองเรอนทประสบความส าเรจดวยด โดยนยดงไดวสชนามา บดน บดามารดา ญาตมตร และทานทเคารพนบถอของคววาห ไดมาประชมพรอมเพออ านวยพรแกคสมรสทงสอง และคบาวสาวไดรวมกนบ าเพญทานมยบญกรยาวตถแกพระภกษสงฆแลว ขออ านาจคณพระรตนตรย อ านาจบญกศลททงสองไดบ าเพญ และอ านาจแหงกศลจตของญาตมตรทมาประชมทงปวง จงเปนพลว -ปจจยอ านวยพรแกคบาวสาวทงสอง ใหประสบ จตรพธพร คอ อาย วรรณะ สขะ พละ ทกประการ จงเจรญดวยอฏฐารมณสมตามค าบาลอนโมทนา

๒๙

ของพระภกษสงฆวา เต อตถลทธา ทานทงสองจงไดรบประโยชนสมหมาย สขตา จงเปนผ มความสข วรฬหา พทธสาสเน จงเปนผ เจรญงอกงามในพระพทธศาสนา อโรคา จงเปนผ ไมมโรคเบยด เบยน สขตา โหถ สห สพเพห าตภ ขอจงประสบความสขพรงพรอมดวยหมญาตทงปวงโดยทวกน รบประทานวสชนาพระธรรมเทศนาใน สมชวกถา พรรณนาคณธรรมส าหรบคสมรส พอสมควรแกเวลา ยตลงแตเพยงน เอว กมฯ

๓๐

โอวาทวนมงคลสมรส

(แสดงเมอวนท ๕ ธนวาคม ๒๕๒๖)

วนนเปนวนมงคลของคณโสภณ และคณวมลวรรณ

คณพอคณแม ทานผใหญทเคารพนบถอ และทานผปรารถนาด

ท งหลายไดพรอมใจกนจดพธนขน ท งนกโดยหวงใหเกดความ

เปนสรมงคลแกชวตของคบาวสาวท งสอง

เรมตนด มงคลกเกดขนทนท

ประการแรกกไดใหทานทงสองมาอยใกล ชดพระรตนตรย ซงในพธน ไดมพระพทธรปเปนตวแทนพระสมมาสมพทธเจา และพระสงฆเจรญพระพทธมนต ซงเปนค าสอนของพระพทธเจา กลาวคอพระธรรม และองคพระภกษซงมาเจรญ

๓๑

พระพทธมนตในทน กเปนตวแทนของพระสงฆ นบวามตวแทนพระรตนตรยมาพรอมมลในทน

พระรตนตรยนนเปนทเคารพบชาสงสดของพทธศาสนกชน แมในพธอนส าคญนเรากมาอยกนในทพรอมหนาของพระรตนตรย เพอเปนเครองบ ารงน าใจใหมจตใจผองใส เปนการยกระดบจตใจไวในทสง จงใหเกดความเปนสรมงคลและเปนนมตทด คอใหเปนการเรมตนทดงาม ในเวลาเดยวกนนนกเปนการใหความส าคญแกเหตการณในชวตของบคคลทงสอง แตทเปนพนฐานส าคญกคอ ความรก ความปรารถนาด ความมเมตตาธรรมของทานผ ใหญ และญาตมตรทงหลายนน ซงชวยบนดาลใหจดพธนขน และมารวมในพธน เพออวยชยใหพร

ประการส าคญในอนดบตอไปทจะใหเกดความเปนสรมงคลพรอมกนกคอ ทางฝายของค

๓๒

บาวสาวนนเองทจะเปดใจรบเอาความเปนสรมงคลและความปรารถนาดของทานผ ใหญทนบถอ

ถาหากไดพรอมกนทกฝายอยางน คอ มพระรตนตรย เ ปนประธาน มความรกความปรารถนาดและเมตตาธร รมของผใหญทมารวมงานน และมความพรอมใจ ความเปดใจรบ ความผองใสในกายและใจของคบาวสาวแลว กจะเปนสรมงคลโดยสมบรณ เพราะความเปนสรมงคลนตองเรมตนทจตใจกอน จตใจทเบกบานผองใสนนเองจะแสดงออกมาในชวตและกจการงาน ในเมอโอกาสนเปนโอกาสของความเปนสรมงคล อาตมากจะขอกลาวเรองมงคลสกเลกนอย เพอเสรมความเปนมงคลนใหยงขนไป

๓๓

มงคลแทไมจบแคพธ ถากลาวตามหลกพระศาสนาแลวพดไดวา

มงคลนนจดเปน ๒ อยาง อยางแรกเรยกวา พธมงคล หรอ มงคลพธ ไดแก การจดเตรยมพธการตางๆ ดงทปรากฏขนทนเรยกวา พธมงคล สวนอกอยางหนงเรยกวา ธรรมมงคล มงคลคอธรรม หรอ ตวธรรมนนเองทาใหเกดสรมงคล

อยางแรกคอ พธมงคล มความหมายวา ในเมอมเหตการณส าคญอยางใดอยางหนง เรากจดเปนพธขน นอกจากจะใหความส าคญแกเหตการณนนแลว กเปนโอกาสใหคนทเกยวของใกลชดทงหลายจะไดมารวมกน พรอมกน มความสามคคในพธนน และจะไดอวยชยใหพรตลอดจนมความสนกสนานรนเรงตางๆ อกทงจะไดเปนทระลกในกาลสบไปภายหนา เมอวนเวลาไดลวงไปแลว วนหลงยอนมาหวนร าลกถงจะไดเปนเครอง

๓๔

เตอนใจทดงาม ทงในดานทเปนความคดและดานทเปนความสมพนธตอกน ซงเปนเครองยดเหนยวทางใจของบคคล ดงนน มงคลพธจงเปนสงส าคญประการหนง

แตวามงคลพธอยางเดยวยงไมพอ ความเปนสรมงคลจะพรอมสมบรณตอเมอมมงคลทสองดวย คอ ธรรมมงคล มงคลคอธรรมะ ธรรมะคออะไร ธรรมะคอความจรงความถกตองดงาม ความดงามทมในบดนอยางทกลาวแลวกคอ ความมจตใจเปนบญเปนกศล และนกถงสงทดงาม ท าจตใจของเราใหผองใส พรอมทงความมเมตตาธรรมของทานทมารวมพธ ดงนน ในเวลาใดความดงามมอยพรอมในจตใจของแตละคนแลว กเกดเปนธรรมมงคลขน เสรมใหมงคลพธเปนพธทสมบรณพรอมทกอยาง

๓๕

เปนมงคลตลอดชวต เมอครองเรอน ดวยหลกธรรม ๔

อยางไรกตาม ควรจะไดกลาวถงธรรมทเหมาะเฉพาะในโอกาสแหงพธนนๆ ไวดวย เพราะธรรมคอคณธรรมความดงามเหลาน เปนธรรมมงคลค ชวต ทมไ วส าหรบประพฤตปฏบตกนตลอดเรอยไป และท าใหเกดความเปนสรมงคลระยะยาวตลอดชวต เพราะฉะนน อาตมาจงจะไดกลาวถงธรรมะทเปนหลกค าสอนของพระพทธเจาบางประการ ซงจะน าใหเกดคณงามความดนนๆ ใหเหมาะสมกบโอกาสน จะขอแสดงเปนหมวดหม ธรรมะหมวดหนงทพระพทธเจาทรงแสดงไวเหมาะกบโอกาสพธน คอ ฆราวาสธรรม ๔ ประการ ฆราวาสธรรม แปลวา ธรรมสาหรบการครองเรอน มอย ๔ ขอดวยกน คอ หนง สจจะ แปลวา ความจรง สอง ทมะ แปลวา การฝกฝน

๓๖

ปรบปรงตน สาม ขนต ความอดทน ส จาคะ ความเสยสละ ความเออเฟอ ความมนาใจ จะขอกลาวถงธรรม ๔ ประการนโดยสงเขป สจจะ

ประการท ๑ สจจะ ความจรง อาจแบงแยกได ๓ ดาน ความจรงขนทหนง คอ ความจรงใจ ซงเปนรากฐานทส าคญทสด คนทจะมาเกยวของกนตองมรากฐานจากความจรงใจเปนส าคญทสด และเปนรากฐานทมนคงของความ สมพนธทดงาม ความจรงใจแสดงออกเปนความซอสตยตอกน จากนนก จรงวาจา คอพดจรง ขนท ๓ จรงการกระทา คอการท าจรงตามทใจคดไว ตามทวาจาพดไว ตลอดจนกระทงวาการด าเนนชวต ประกอบกจกรรมตางๆ กตงใจท าจรงดงทตงความมงมาดปรารถนาไว แตทงหมดนกมความ

๓๗

จรงใจนนเองเปนรากฐาน ความจรงใจเปนสงส าคญทสดทจะท าใหความสมพนธมนคงยงยน ทมะ ประการท ๒ ทมะ แปลวา ความฝกฝนปรบปรงตน ทมะนเปนขอส าคญในการทจะใหเกดความเจรญกาวหนา ประการแรกทสดทจะเหนไดงายในความเกยวของสมพนธกนกคอ บคคลทมาอย รวมสมพนธกนนน ยอมมพนเพตางๆ กน มอปนสยใจคอและสงสมประสบการณมาไมเหมอนกน แตเมอมาอยรวมกนแลวกจ าเปนทจะตองปรบตวเขาหากน ในเมอมพนเพตางกนสงสมมาคนละอยาง กอาจมการแสดงออกทขดแยงกน หรอไมสอด คลองกนไดบาง การทจะท าใหเกดความราบรน

๓๘

เปนไปดวยด กจะตองมการปรบเปลยนเขาหากน รจก ทจะขมใจไ ว แลว รจกทจะสงเกต ใชสต ปญญาพจารณาสงทผดแปลกไปจากความคดนกตามความหวงความปรารถนาของตน เมอไมววาม ขมใจไวกอนและใชสตปญญาพจารณา กหาทางทจะปรบตวเขาหากนดวยดดวยวธทเปนความสงบ และเปนทางทจะรกษาน าใจกนไวได มความปรองดองสามคค อนนกเปนการปรบตวอยางหนง นอกจากนน ในการอย รวมกบบคคล ภายนอกหรอในกจการงานและสงแวดลอมทงหลาย เรากตองรจกปรบตวเขากบบคคล การงาน และสงแวดลอมเหลานน และรจกปรบปรงฝกฝนตวใหดยงขน ดวยการขวนขวายหาความรใหเทาทนสงแปลกใหมอยเสมอ เปนตน ชวตจงจะเจรญกาวหนาได ทมะนตองมปญญาเปนแกนน าส าคญ

๓๙

เพราะตองรจกคดพจารณา และมความรความเขาใจ จงจะปรบตวและฝกฝนปรบปรงตนได

ขนต

ประการท ๓ คอ ขนต ความอดทน ความอดทนเปนเรองของพลง ความเขมแขง ความทนทาน คนเมออยรวมกน ทานวาเหมอนลนกบฟน ยอมจะมโอกาสทกระทบกระทงกน จงตองมความหนกแนน ความเขมแขงในใจทจะอดทนไวกอน เรยกวา อดทนตอสงกระทบใจ นอกจากนน กอดทนตอความเจบปวดเมอยลาทางกาย และอดทนตอความล าบากตรากตร า ในการท าการงาน เปนตน ซงจะท าใหสามารถฝาฟนอปสรรคลลวงไปได ถาหากวาบคคลสองคนหรอหลายคนมา

๔๐

อยรวมกนแลว เอาความเขมแขงทมอยของแตละคนมารวมกนเขา กจะเพมก าลงความเขมแขงใหมากขน จะสามารถรวมฝาฟนอปสรรคและเพยรสรางสรรครดหนาไปสความส าเรจ อนนเปนเรองของขนต ความอดทน ทจะชวยเสรมใหมความ กาวหนา เจรญมนคง และพรงพรอมดวยความ ส าเรจ จาคะ ประการท ๔ จาคะ แปลวา ความเสยสละ เรมแตความมน าใจ คอความพรอมทจะเสยสละความสขสวนตวใหแกผ อน โดยเฉพาะผอยรวมกนกจะตองมความเสยสละตอกน เชน เวลาฝายหนงไมสบายเจบไขไดปวย อกฝายหนงกตองเสยสละความสขของตนเองเพอชวยรกษา พยาบาล อยางนอยกมน าใจทจะระลกถง เมอจะ

๔๑

ท าอะไรกตามกค านงถงความสขของอกฝายหนง เมอฝายหนงค านงถงความสขความเจรญงอกงามของอกฝายหนง อยางนกเรยกวามจาคะ จาคะนพงเผอแผไปยงญาตมตร บดามารดา หรอผอยใกลชด ตลอดจนกระทงถงเพอนมนษยโดยทวไป ถาหากวามก าลงพอ กใชกสละท รพ ยสนส ง ท ตน มอ ย น ในกา รอน เ คร าะ หสงเคราะหผ อน จาคะนเปนเครองยดเหนยวน าใจของกนและกน และของคนทงหลายทแวดลอมอยไวได นคอหลกธรรม ๔ ประการ ซงมความ ส าคญในการครองเรอน โดยสรป ก คอ สจจะ ความจรง เปนรากฐานใหเกดความมนคงยงยน ประการท ๒ ทมะ การฝกฝนปรบปรงตน เปนเครองน าไปสความเจรญกาวหนาในชวตและการงาน ประการท ๓ ขนต ความอดทน เปนเครอง

๔๒

ชวยใหความเจรญกาวหนานนเปนไปไดส าเรจ เพราะมความเขมแขงมพลงทจะชวยเสรม และประการท ๔ จาคะ ความเสยสละ มน าใจ เปนเครองบ ารงหลอเลยงมนษยชวยใหเกดความชมฉ าสดชน

บ ารงตนไมแหงชวตสมรสใหแขงแรงงอกงาม

ธรรมะ ๔ ประการนเปนองคประกอบทจ าเปนในชวต เหมอนกบตนไมจะเจรญงอกงามตองมรากฐานทมนคง คอสจจะ มความเจรญ เตบโตคอทมะ มความแขงแรงของกงกานสาขา ตลอดจนล าตน นนคอขนต ซงจะทนตอดนฟาอากาศ ทนตอสตวทงหลายทจะมาเบยดเบยน และมเครองบ ารงหลอเลยงเชนน าและอากาศ เปนตน ซงชวยใหเกดความชมชนสดชน กลาวคอ

๔๓

จาคะ ความมน าใจ เมอตนไมนนมทนในตว เชนมน ามอาหารหลอเลยงด มกงกานสาขาแผออกไป ตนไมนนเองกกลบใหความรมเยนแกพนดน และแกพชสตวทมาอาศยรมเงา ตลอดจนชวยรกษาน าในพนดนนไวดวย เชนเดยวกบคนเรานนเมอไดสรางเนอสรางตวโดยก าลงและเครองหลอเลยงขนแลว กไมไดมก าลงแตเพยงตวเองเทานน แตกลบเอาก าลงและสงบ า รงเลยงนนออกมาชวยเหลอสงเสรมผ อน และสงนกกลบมาเปนผลดแกตวเอง ดวยอ านาจของจาคะนน ธรรมะ ๔ ประการนแหละจะเปนเครองท าใหชวตประสบความส าเรจ พระพทธเจาตรสสอนไว สาหรบคฤหสถ คอผครองเรอนทวไปใหดาเนนชวตตามหลกธรรม ๔ ประการน จงเรยกวา ฆราวาสธรรม เมอด าเนนชวตไดดงนกนบวาได

๔๔

ประสบสรมงคลอยางแทจรง ธรรมะดงกลาวมาน จงกลาวไดวาเปนธรรมมงคล เพราะเปนหลกความดงามทจะท าใหเกดความสขความเจรญ กาวหนา ในโอกาสน ญาตมตร ทานผ ใหญ มคณพอคณแมเปนตน ตลอดจนทานผหวงดทเคารพนบถอทงหลาย ไดมาประชมพรอมกนในทน ตางกตงใจมาเปนอนเดยวกนคอ มาใหความส าคญแกเหตการณในชวตของบคคลทงสอง ตงใจมาอวยชยใหพรเพอความสขความเจรญแกทงสอง ฉะนน กขอจงไดท าจตใจของตนใหเบกบานแจมใส เปดใจออกรบความรกความปรารถนาดเหลาน เพอความเปนสรมงคลทงในบดน และตงใจทจะน าเอาหลกธรรมค าสอนของพระสมมาสมพทธเจามาเปนหลกในการประพฤตปฏบต เพอใหเกดเปนธรรมมงคลในระยะยาวอนยงยนตอไป

๔๕

ในโอกาสน พระสงฆจะไดเจรญชยมงคลคาถา และบดนทกคนกอยในทพรอมหนาพระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ จงขออาราธนาคณพระศรรตนตรยอวยชยใหพร คณโสภณ และคณวมลวรรณ จงประสบจตรพธพรชย พรงพรอมดวย อาย วรรณะ สขะ พละ พรอมทงปฏภาณ ธนสารสมบตทกประการ จงมความเจรญกาวหนาในการด าเนนชวตและในการประกอบกจการงาน ไดส าเรจสมฤทธผลในสงอนพงปรารถนาโดยชอบธรรม และดลใหเกดความเปนสรมงคลในทางธรรม อนเปนมงคลทตงอยในตนเอง และอ านวยผลแกญาตมตรตลอดจนผ ทเกยวของโดยทวไป ตลอดกาลนาน เทอญ

๔๖

ภาคผนวก

(หลกธรรมจาก “ธรรมนญชวต”)

คครองทด

คครองทด ทจะเปนครวมชวตกนได นอก จากกามคณแลว ควรมคณสมบต และประพฤตตามขอปฏบต ดงน ก. คสรางคสม มหลกธรรมของคชวต ทจะทาใหคสมรสมชวตสอดคลองกลมกลนกน เปนพนฐานอนมนคงทจะทาใหอยครองกนไดยดยาว เรยกวา สมชวธรรม ๔ ประการ คอ ๑. สมสทธา มศรทธาสมกน เคารพนบถอใน

ลทธศาสนา สงเคารพบชาและหลกการตางๆ

๔๗

ตลอดจนแนวความสนใจอยางเดยวกน หนกแนนเสมอกน หรอปรบเขาหากน ลงกนได

๒. สมสลา มศลสมกน มความประพฤต ศลธรรม จรรยา มารยาท พนฐานการอบรมพอเหมาะสอดคลอง ไปกนได

๓. สมจาคา มจาคะสมกน มความเออเฟอเผอแผ ความโอบออมอาร มใจกวาง ความเสยสละ ความพรอมทจะชวยเหลอเกอกลผ อน พอกลมกลนกน ไมขดแยงบบคนกน

๔. สมปญญา มปญญาสมกน รเหตรผล เขาใจกน อยางนอยพดกนรเรอง

(อง.จตกก. ๒๑/๕๕/๘๐)

ข. คชนชมคระก า หรอ คบญคกรรม เปนคครองทมคณธรรมลกษณะนสยความประพฤตปฏบต การแสดงออกตอกนทเกอกลกน ถกกน ทนกนได

๔๘

ในกรณน ทานแสดงภรรยาประเภทตางๆ ไว ๗ ประเภท คอ ๑. วธกาภรยา ภรรยาเยยงเพชฌฆาต คอ

ภรรยาทมไดอยกนดวยความพอใจ ดหมน และคดท าลายสาม

๒. โจรภรยา ภรรยาเยยงโจร คอ ภรรยาชนดทลางผลาญทรพย สมบต

๓. อยยาภรยา ภรรยาเยยงนาย คอ ภรรยาทเกยจครานไมใสใจในการงาน ปากราย หยาบคาย ชอบขมสาม

๔. มาตาภรยา ภรรยาเยยงมารดา คอ ภรรยาทหวงดเสมอ คอยหวงใย เอาใจใสสาม หาทรพยมาไดกเอาใจใสคอยประหยดรกษา

๕. ภคนภรยา ภรรยาเยยงนองสาว คอ ภรรยาผเคารพรกสาม ดงนองรกพ มใจออนโยน รจกเกรงใจ มกคลอยตามสาม

๔๙

๖. สขภรยา ภรรยาเยยงสหาย คอ ภรรยาทเปนเหมอนเพอน มจตภกด เวลาพบสามกราเรงดใจ เปนผ มกรยามารยาท ประพฤตตวด

๗. ทาสภรยา ภรรยาเยยงนางทาส คอ ภรรยาทยอมอยใตอ านาจสาม ถกสามตะคอกตบต กอดทน ไมแสดงความโกรธตอบ

(อง.สตตก. ๒๓/๖๐/๙๒)

ทานสอนใหภรรยาส ารวจตนวา ทเปนอย ตนเปนภรรยาประเภทไหน ถาจะใหดควรเปนภรรยาประเภทใด ส าหรบชายอาจใช เปนหลกส ารวจอปนสยของตนวาควรแกหญงประเภทใดเปนคครอง และส ารวจหญงทจะเปนคครองวาเหมาะกบอปนสยของตนหรอไม

แมสามกยอมมหลายประเภท พงเทยบเอาจากภรรยาประเภทตางๆ เหลานน ค. คศลธรรมคความด เอาหลกธรรมสาหรบการ

๕๐

ครองเรอน คอ ฆราวาสธรรม ๔ ประการ มาใชตอกนในบานดวย ดงน ๑. สจจะ ความจรง คอ ซอสตยตอกน ทงจรงใจ

จรงวาจา และจรงในการกระท า ๒. ทมะ ฝกตน คอ รจกควบคมจตใจ ฝกหด

ดดนสย แกไขขอบกพรอง ขอขดแยง ปรบตวปรบใจเขาหากน

๓. ขนต อดทน คอ มจตใจเขมแขงหนกแนน ไมววาม ทนตอความลวงล าก าเกนกน และ ร วมกนอดทนตอความเหนอยยากล าบากตรากตร า ฝาฟนอปสรรคไปดวยกน

๔. จาคะ เสยสละ คอ มน าใจ สามารถเสยสละความสขส าราญความพอใจสวนตนเพอคครองได เชน อดหลบอดนอนพยาบาลกนในยามเจบไข เปนตน

๕๑

ตลอดจนมจตใจเออเฟอเผอแผตอญาตมตรสหายของคครอง ไมใจแคบ

(ส.ส. ๑๕/๘๔๕/๓๑๖)

ง. คถกหนาทตอกน สงเคราะห อนเคราะหกน ตามหลกปฏบตในทศ ๖ ขอทวาดวยทศเบองหลง คอ สามปฏบตตอภรรยา โดย

๑. ยกยองใหเกยรตสมฐานะทเปนภรรยา ๒. ไมดหมน ๓. ไมนอกใจ ๔. มอบความเปนใหญในงานบาน ๕. หาเครองแตงตวมาใหเปนของขวญตาม

โอกาส ภรรยาอนเคราะหสาม โดย ๑. จดงานบานใหเรยบรอย

๕๒

๒. สงเคราะหญาตมตรทงสองฝายดวยด ๓. ไมนอกใจ ๔. รกษาทรพยสมบตทหามาได ๕. ขยน ชางจดชางท า เอางานทกอยาง

(ท.ปา. ๑๑/๒๐๑/๒๐๔)

จ. พอบานเหนใจภรรยา สตรมความทกขจาเพาะ ตวอกสวนหนงตางหากจากผชาย ซงสามพงเขาใจ และพงปฏบตดวยความเอาใจใส เหนอกเหนใจ คอ

๑. ผ หญงตองจากหมญาตมาอยกบตระกลของสามทงทยงเปนเดกสาว สามควรใหความอบอนใจ

๒. ผหญงมระด ซงบางคราวกอปญหาใหเกดความแปรปรวนทงใจกาย ฝายชายควรเขาใจ

๓. ผหญงมครรภ ซงยามนนตองการความเอาใจใส บ ารงกายใจเปนพเศษ

๕๓

๔. ผ ห ญ งคลอดบ ต ร ซ ง เ ป นคราวเจบปวดทกขแสนสาหส และเสยงชวตมาก สามควรใสใจเหมอนเปนทกขของตน

๕. ผหญงตองคอยปรนเปรอเอาใจฝายชาย ฝายชายไมควรเอาแตใจตว พงซาบซงในความเออเฟอและมน าใจตอบแทน

(นย ส.สฬ. ๑๘/๔๖๒/๒๙๗)

๕๔

คนครองเรอนทเลศล า

(ชวตบานทสมบรณ)

คนทจะเรยกไดวาประสบความส าเรจในการครองเรอน เปนคฤหสถหรอชาวบานทด นาเคารพนบถอเปนแบบฉบบ ควรถอเปนตวอยาง จะตองวดดวยหลกเกณฑดงน ก. มความสขสประการ คอ ความสขอนชอบธรรมทผครองเรอนควรม หรอความสขทชาวบานควรพยายามใหเกดขนแกตนอยเสมอ เรยกสนๆ วา สขของคฤหสถ ๔ คอ ๑. อตถสข สขเกดจากความมทรพย คอ ความ

ภมใจ เอบอมและอนใจวา ตนมโภคทรพย ทไดมาดวยน าพกน าแรง ความขยนหมนเพยรของตน และโดยทางชอบธรรม

๕๕

๒. โภคสข สขจากการใชจายทรพย คอ ความภมใจ เอบอมใจวา ตนไดใชทรพยทไดมาโดยชอบนนเลยงตว เลยงครอบครว เลยงผ ทควรเลยง และบ าเพญคณประโยชน

๓. อนณสข สขเกดจากความไมเปนหน คอ ความภมใจ เอบอมใจวา ตนเปนไท ไมมหนสนตดคางใคร

๔. อนวชชสข สขเกดจากความประพฤตไมมโทษ คอ ความภมใจ เอบอมใจวา ตนมความประพฤตสจ รต ไมบกพรองเสยหาย ใคร ตเตยนไมได ทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ

บรรดาสข ๔ อยางน อนวชชสขมคามากทสด (อง.จตกก. ๒๑/๖๒/๙๑)

ข. เปนชาวบานแบบฉบบ คนครองเรอน แยกไดเปนหลายประเภท จดเปนขนๆ ไดตงแตรายไปถงด และทดกมหลายระดบ คฤหสถทด นาเคารพนบ

๕๖

ถอแทจรง คอประเภทท ๑๐ ในชาวบาน ๑๐ ประเภทตอไปน กลมท ๑ หาทรพยโดยทางไมชอบธรรม

๑. ไดทรพยมาแลว ไมเลยงตนใหเปนสข ทงไมเผอแผแบงปน และไมใชทรพยนน ท าความด (เสยทง ๓ สวน)

๒. ไดทรพยมาแลว เลยงตนใหเปนสข แตไมเผอแผแบงปน และไมใชทรพยนนท าความด (เสย ๒ สวน ด ๑ สวน)

๓. ไดทรพยมาแลว เลยงตนใหเปนสขดวย เผอแผแบงปน และใชทรพยนนท าความดดวย (เสย ๑ ด ๒ สวน)

กลมท ๒ หาชอบธรรมบาง ไมชอบธรรมบาง ๔. ไดทรพยมาแลว ท าอยางขอ ๑ (เสย

๓ ด ๑) ๕. ไดทรพยมาแลว ท าอยางขอ ๒ (เสย

๒ ด ๒)

๕๗

๖. ไดทรพยมาแลว ท าอยางขอ ๓ (เสย ๑ ด ๓)

กลมท ๓ หาโดยชอบธรรม ๗. ไดทรพยมาแลว ท าอยางขอ ๑ (เสย

๒ ด ๑) ๘. ไดทรพยมาแลว ท าอยางขอ ๒ (เสย

๑ ด ๒) ๙. ไดทรพยมาแลว ท าอยางขอ ๓ แตยง

ตด ยงมวเมา หมกมน กนใชทรพยสมบต โดยไมรเทาทนเหนโทษ ไมมปญญาทจะท าตนใหเปนอสระเปนนายเหนอโภคทรพยได (เสย ๑ ด ๓)

พวกพเศษ ผทแสวงหาชอบธรรม และใชอยางมสตสมปชญญะ มจตใจเปนอสระ มลกษณะดงน

๑๐. แสวงหาทรพยโดยทางชอบธรรม ; ไดมาแลวเลยงตนใหเปนสข; เผอแผแบงปน และใชทรพยนนท าความด;

๕๘

ไมลมหลง ไมหมกมนมวเมา กนใชทรพยสมบต โดยรเทาทน เหนคณโทษ ทางดทางเสยของมน มปญญา ท าตนใหเปนอสระหลดพน เปนนายเหนอโภคทรพย

ประเภทท ๑๐ น พระพทธเจาสรรเสรญวาเปนผ เลศประเสรฐสงสด ควรชมทง ๔ สถาน คอ เปนคฤหสถแบบฉบบทนาเคารพนบถอ

(อง.ทสก. ๒๔/๙๑/๑๘๘)

ค. ก ากบชวตดวยธรรมส คอ ปฏบตตามหลก ธรรมสาหรบการครองชวตของคฤหสถ ทเรยกวา ฆราวาสธรรม ๔ ประการ ดงน ๑. สจจะ ความจรง คอ ด ารงมนในสจจะ ซอตรง

ซอสตย จรงใจ พดจรง ท าจรง จะท าอะไรกใหเปนทเชอถอไววางใจได

๕๙

๒. ทมะ ฝกตน คอ บงคบควบคมตนเองได รจกปรบตว และแกไขปรบปรงตนใหกาวหนดงามยงขนอยเสมอ

๓. ขนต อดทน คอ มงหนาท าหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยร เขมแขงอดทน ไมหวนไหว มนในจดหมายไมทอถอย

๔. จาคะ เสยสละ คอ มน าใจ เออเฟอ ชอบชวยเหลอเกอกล บ าเพญประโยชน สละโลภละทฐมานะได รวมงานกบคนอนได ไมใจแคบเหนแกตวหรอเอาแตใจตน

(ข.ส. ๒๕/๓๑๑/๓๖๑)

ง. รบผดชอบชวตท เ กยวของ คอ มความ สมพนธอนดงามอบอนเปนสขภายในครอบครว ตลอดถงในหมญาตมตร ผรวมงานและคนทพงพา

๖๐

อาศยอยในปกครองทงหมด โดยทาหนาท มใชเพยงนาประโยชนทางวตถมาใหเขาอยางเดยว แตนาประโยชนสขทางจตใจมาใหดวย โดยประพฤตตนเปนตวอยาง ชวยชกจงใหคนในครอบครวและผเกยวของใกลชดทงหลายเจรญงอกงามขนดวยคณธรรมทเรยกวา อารยวฒ ทง ๕ ดงตอไปน ๑. งอกงามดวยศรทธา คอใหมความเชอความ

มนใจในพระรตนตรย และในการทจะท าความด มหลกยดเหนยวจตใจ

๒. งอกงามดวยศล คอ ใหมความประพฤตดงาม สจ รต ร จก เล ยง ชวต มวนย และมกรยามารยาทอนงาม

๓. งอกงามดวยสตะ คอ ใหมความรจากการเลาเรยน สดบฟง โดยแนะน าหรอขวนขวายใหศกษาหาความรทจะฟนฟปรบปรงชวตจตใจ

๖๑

๔. งอกงามดวยจาคะ คอ ใหมความเออเฟอ เผอแผ มน าใจตอกน และพอใจท าประโยชนแกเพอนมนษย

๕. งอกงามดวยปญญา คอ ใหมความรคด เขาใจเหตผลและความจรงตามสภาวะ มวจารณญาณ

(อง.ปญจก. ๒๒/๔๐/๔๗)

จ. ครองตนเปนพลเมองทด น าชวตและครอบ ครวของตนไปสความเจรญ สงบสข และเปนพลเมองทสรางสรรคสงคม โดยประพฤตดงน ๑. น สาธารณทารสสะ ไมคบช สหามวหมกมน

ในทางเพศ ๒. น ภญเช สาธเมกะโก ไมใจแคบเสพสงเลศรส

ผ เดยว ๓. น เสเว โลกายตกง ไมพราเวลาถกถอยท

เลอนลอยไรสาระ

๖๒

๔. สลวา ประพฤตด มวนย ตงอยในศล ๕ ๕. วตตสมปนโน ปฏบตกจหนาทสม าเสมอโดย

สมบรณ ๖. อปปมตโต ไมประมาท กระตอรอรนทกเวลา ๗. วจกขโณ มวจารณญาณ ท าการโดยใช

ปญญา ๘. นวาตวตต อตถทโธ สภาพ ไมดอกระดาง

ยนดรบฟงผ อน ๙. สรโต เสงยมงาม รกความประณตสะอาด

เรยบรอย ๑๐. สขโล มท พดจานาฟง ทงใจกายกออนโยน

ไมหยาบคาย ๑๑. สงคเหตา จ มตตานง มน าใจเออสงเคราะห

ตอมตรสหาย ๑๒. สงวภาค เผอแผแบงปน ชวยเหลอคนทวไป ๑๓. วธานวา รจกจดการงานใหเรยบรอยและ

ไดผลด

๖๓

๑๔. ตปเปยยะ บ ารงพระสงฆทรงความร ผทรงศลทรงธรรม

๑๕. ธมมกาโม ใครธรรม รกความสจรต ๑๖. สตาธโร อานมากฟงมาก รวชาของตน

เชยวชาญ ๑๗. ปรปจฉโก ชอบสอบถามคนควา ใฝหาความร

ยงขนไป (ข.ชา. ๒๘/๙๔๙/๓๓๒)