คำ นำ ·...
TRANSCRIPT
”ผาไหม” เครองนมหมทถอเปนเอกลกษณของความเปนไทย ไหมทกเสนถกถกทอเปนลายผา
อยางวจตรสวยงามอนแสดงถงความเปนไทยและเปนศลปวฒนธรรมททรงคณคายงของประเทศสบตอมา
ยาวนานจากอดตจนถงปจจบนดวยสายพระเนตรทยาวไกลของสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ
ทหวงใยความเปนอยของเกษตรกร ทรงเปนองคอปถมภกทสำาคญยงแกวงการไหมไทย ในการเสดจ
พระราชดำาเนนไปปฏบตพระราชกรณยกจจะฉลองพระองคดวยผาไทย เปนทชนชมในความงดงามแบบไทย
และหนมาสนใจผาไหมไทยมากขน นอกจากนทรงศกษาและพฒนาหมอนไหมไทยกระจายสประชาชนใน
ประเทศและภมภาคตาง ๆ ทวโลก และยงทรงศกษาพฒนาและพระราชทานคณประโยชนดานหมอนไหม
ตอเกษตรกรผปลกหมอนเลยงไหมสบมาจนปจจบน
เมอป ๒๕๔๕ คณะกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศตระหนกในพระอจฉรยภาพและพระปรชา
สามารถของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถไดขอพระราชทานพระบรมราชานญาตทลเกลาฯ ถวาย
รางวลหลยส ปาสเตอร แดพระองคในฐานะททรงเปนผทไดมการศกษาพฒนาและทำาคณประโยชนตอวงการ
หมอนไหม ในโอกาสนสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดเสดจเปนองคประธานในงานเลยงตอนรบ
คณะกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศอกดวย และเมอวนท ๑๑ มนาคม ๒๕๕๔ สมเดจพระนางเจาฯ
พระบรมราชนนาถ ไดเสดจเปนองคประธานเปดอาคารททำาการกรมหมอนไหม นบเปนพระมหากรณาธคณ
ยงความปลาบปลมแกขาราชการและเจาหนาทกรมหมอนไหมอยางหาทสดมได
กรมหมอนไหมในฐานะหนวยงานหลกในการพฒนาหมอนไหมไดนอมนำาแนวพระราชดำารมาพฒนา
ศกษา วจย และถายทอดองคความรแกเกษตรกรผปลกหมอนเลยงไหม รวมทงการอนรกษไหมไทยอนเปน
มรดกกนลำาคาของชาตเสมอนหนงเปนสนทรพยของแผนดนอนเปนทประจกษแกประชาชนในชาตและชาวโลก
เพอเสรมสรางชวตความเปนอยของเกษตรกรผปลกหมอนเลยงไหมใหมความอยดกนดมรายไดเพมขนอนจะ
นำาไปสการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศแบบยงยนตอไป
(นายประเสรฐโกศลวตร)
อธบดกรมหมอนไหม
ธนวาคม๒๕๕๔
คำ�นำ�
พระราชกรณยกจดานไหมไทย ๒
ไหมไทยสายใยแหงความผกพน ๔
หมอนไหม...ใตรมพระบารม ๑๐
เผยแพรไหมไทยใหกองโลก ๑๕
สบสานสายใยมดหมไหมไทย ๑๘
แซซองพระเกยรตคณฯ ๒๒
ISCทลเกลาฯถวายรางวลLouisPasteur ๒๕
รางวลLouisPasteur ๒๖
ผาไหมไทย...ผาไหมคณภาพ ๒๙
กวาจะเปน...ผาไหมไทย ๓๓
เสนทางสายไหมสประเทศไทย ๓๘
รตนโกสนทร...ยคทองแหงการพฒนาหมอนไหม ๔๐
กรมหมอนไหม...
พระราชดำาร...ในสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ ๔๕
ส�รบญ
…การเลยงไหม นอกจากจะเปนการเสรมรายไดใหแกเกษตรกรแลว
ยงเปนวฒนธรรมทเกาแก และดงามของชาตไทย ทไดสบตอกนมา
เปนเวลานานอกดวย ไมวาเศรษฐกจของประเทศจะเปลยนแปลงอยางไร
การพฒนาการเลยงไหมกตองดำาเนนตอไป…
พระราชดำารส สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถวนท ๑๙ มกราคม พทธศกราช ๒๕๔๒
๑
ระร�ชกรณยกจด�นไหมไทยพ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงมพระราช
นยมเรองการใชผาไทยมาตงแตยงทรงเปนม.ร.ว.สรกตกตยากรและ
ความผกพนในการใชผาไหมมดหมของพระองคไดปรากฏใหชาวไทย
ไดเหนสมยทยงทรงเปนพระคหมน ดวยการนงซนมดหมรบเสดจฯอย
เสมอ ซงสมยนนการทอผาพนเมองยงมไดรบการสงเสรมใหแพรหลาย
พระองคทรงใชผาไทยเชนผาไหมโคราชและผาไหมเชยงใหม
ครนทรงไดรบพระกรณาโปรดเกลาฯสถาปนาเปนสมเดจพระราชน
และตอมาไดรบพระกรณาเฉลมพระยศเปน สมเดจพระนางเจาสรกต
พระบรมราชนนาถเมอวนท๕พฤษภาคมพทธศกราช๒๔๙๓ณวนาทนน
อาจกลาวไดวา พระราชภารกจของพระองคในฐานะพระแมแหงชาตได
เรมตนขนแลวและยงเพมพนขนตามวนเวลาทผานไป
๒ ๓
…ในการเสดจฯ เยยมเพอพระราชทานสงของครงน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมพระราชปรารภวา
การแจกของแกผประสบภยจะเปรยบกเสมอนโยนกอนหนเลก ๆ ลงแมนำา สกเทาใด
จงจะเพยงพอใหเขาไดอยรอด นาจะหาอะไรใหเขาทำาเพอมรายไดสมำาเสมอตอไป
สมเดจฯ จงทรงตระหนกในพระราชหฤทยทนทวา คนเหลานแมทาทางจะยากจน แตกใสผามดหมกนหมด
จงควรจะสงเสรมใหทำางานฝมอทเขาคนเคย คอ การทอผาไหมมดหมไวเปนอาชพเสรม
เพอเพมรายไดแกครอบครว ในยามเกดภยแหงแลงหรอนำาทวมนาลม ดำานาไมไดผล…
ทมา : หนงสอมดหมไหมไทย..สายใยชนบท โดย ทานผหญงมณรตน บนนาค
หมไทยส�ยใยแหงคว�มผกพนไ เมอปพทธศกราช๒๔๙๘ระหวางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว
เสดจฯเยยมราษฎรตามชนบทในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สมเดจ
พระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถไดโดยเสดจพระราชดำาเนนตดตามไม
หางพระวรกายโดยตลอด และไดทอดพระเนตรเหนหญงชาวบานนง
ซนไหมมดหมมารบเสดจฯทกพนท พระองคทรงพอพระราชหฤทยใน
ความงดงามของผาไหมมดหมหลากสสนหลากลวดลาย
ครงเมอเกดอทกภยขนในจงหวดนครพนมในปพทธศกราช
๒๕๑๓ สงผลใหนาขาวเสยหาย ประชาราษฎรเกดความทกขยาก
พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพรอมดวยพระองคไดเสดจฯเยยมราษฎร
ทประสบอทกภยดงกลาวในขณะทเสดจฯเยยมนนสภาพพนทยงมนำา
ทวมขง คอนขางชนแฉะ พระองคทรงทอดพระเนตรเหนหญงชาวบาน
มารบเสดจฯและมารบพระราชทานสงของซงลวนนงซนไหมมดหมและ
นงบนพนดนแฉะนำาอยเชนนน หากวาความงามของผาไหมมดหมยง
สบพระราชอธยาศยเปนอยางยง
พระบาทสมเดจพระเจาอย หวและสมเดจพระนางเจาฯ
พระบรมราชนนาถทรงมพระราชปณธานอนสงสงและแนวแนทจะ
ทรงบำาบดทกขบำารงสขใหแกพสกนกรของพระองค โดยเฉพาะชาวนา
ชาวไรผยากไร ดวยพระราชหฤทยทเปยมดวยคณธรรมและมพระราช
ประสงคทจะอนเคราะหเกอกลแกพสกนกรทงมวลทงสองพระองคทรง
ทมเทกำาลงพระวรกายและพระราชทรพยอยางหาผใดเปรยบมได
๔ ๕
…เหนชาวบานทมาเฝารบเสดจฯ โดยเฉพาะผหญงใสผาซนสวยงาม
แมจะดเกาครำาครา แตฝมอททอ แบบททอละเอยดงดงามมาก
เปนศลปะทงดงามของพนบาน ขาพเจาจงมความคดขนมาวา
ทำาไมเราไมขอใหเขาทอผามดหมลายตางๆ ทเขาใส
ทำาไมไมใชความงดงามของผามดหม
ทชาวบานใสมานงเฝาอยกบพนใหเปนประโยชน…
สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถมไดเพยงแตเสดจฯไป
เพอทรงเยยมเยยนไตถามทกขสขแลวเลยผาน หากทรงทอดพระเนตร
ประชาชนทมาคอยเฝาอยนนอยางเอาพระทยใส ยงเวลาททรงหยด
มพระราชปฏสนถารกบราษฎรผใด จะทรงไตถามถงการทำามาหากน
ความเปนอยในครอบครวอยางละเอยด ทรงครนคดและกงวลพระทย
เสมอวา ราษฎรททรงพบนนมความลำาบาก ขาดแคลนทดนทำากน ท
สำาคญคนเหลานยดเกษตรกรรมเปนอาชพหลกซงตองพงพาดนฟา
อากาศทไมแนนอน
ผหญงทมาเฝารบเสดจฯสวนมากเปนคนเฒาคนแก ทำาใหทรง
ทราบวาทกบานในภมภาคนนปลกหมอน เลยงไหมและทอผาไหมใช
ภายในครวเรอน หญงใชซนไหมมดหม ชายใชผาขาวมาไหมเคยนพง
จงมการทอผาไหมเหลานไวใชในชวตประจำาวน ซงตองใชความประณต
และใชเวลามาก
พระองคจงทรงมพระราชดำารวานาหาอาชพเสรมใหชาวบาน
เหลานเพอใหมรายไดสมำาเสมอตลอดไปทรงตระหนกในพระราชหฤทย
วาราษฎรเหลาน แมจะยากจนแตกใสผาไหมมดหมกนทกคน จงควร
สงเสรมในงานหตถกรรมทเขาคนเคยคอการทอผาไหมมดหมนนเอง
พระราชดำารส สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถวนท ๑๑ สงหาคม พทธศกราช ๒๕๔๗
๖ ๗
การสงเสรมการทอผาไหมมดหมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอน
ชาวบานทำากนไดโดยไมตองมครไปสอนหรอฝกอบรมเลยแมแตนอย
เนองจากเปนสงทสบทอดมาจากบรรพชนและทำากนอยเปนประจำา
ทกครวเรอนรจกการปลกหมอนเลยงไหม และการทอผาไหมใชกนเอง
เพอสวมใสในวนสำาคญเชนงานแตงงานและงานบญอนๆดงนนการ
สงเสรมและสนบสนนใหชาวบานทอผาไหมมากขนจนพอทจะนำาออก
จำาหนายเปนรายไดจงไมใชเรองยากเทาใดนก
สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถทรงสนพระทยการ
อาชพของสตรในแตละทองถน โดยเฉพาะอยางยงทางภาคตะวนออก
เฉยงเหนอ ทรงเหนวาแตละทองถนมวฒนธรรมดงเดมอนดงามทสตร
ยงรกษาไวอย ดงเชนการทอผามดหมในครวเรอน ซงสามารถยดเปน
อาชพเสรมชวยครอบครวได พระราชดำารในการสรางงานใหราษฎรทำา
โดยใชแรงงานเบาๆอยในบานนนไดรบความสนใจและขยายขนเปน
พระราชกรณยกจดานสนบสนนและสงเสรมอาชพใหแกราษฎรทวทกภาค
๘ ๙
…สงเกตเหนวาแววตาเขาทงหลายมความหวงวาเขามงานทำา
เปนงานทเขาคนเคย และถนด บางคนกทอผาฝายใช
แตทอผาไหมไวสำาหรบใสไปทำาบญทวด ตอมาเขากทอใหขาพเจาเสมอ
ขาพเจากนำามาตดเสอใส จากนนกมผอาสาทอผามากขน
จงไดโอกาสตงมลนธสงเสรมศลปาชพขน…
มอนไหม...ใตรมพระบ�รม ห สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถทรงมพระราชปณธาน
แนวแนทจะสงเสรมอาชพแกประชาชนในปพทธศกราช๒๕๑๙พระองค
ทรงรเรมกอตงมลนธสงเสรมศลปาชพ เพอสงเสรมการหารายได การ
จดหาอาชพพเศษใหแกพสกนกรทเปนชาวไรชาวนา ใหมรายไดเพมขน
โดยใหความรเกยวกบอตสาหกรรมในครวเรอนและเกษตรกรรมพรอม
กน พระองคทานเหนวาผลตภณฑหตถกรรมมความเปนเอกลกษณ
ของไทยเฉพาะตว และเปนภมปญญาทองถน จงพระราชทานทรพย
สวนพระองคสนบสนนจดตงมลนธเพอใหประชาชนในทองถนไดใช
หตถกรรมฝมอเพอเพมรายได
พระราชดำารส สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถวนท ๑๑ สงหาคม พทธศกราช ๒๕๔๗
๑๐ ๑๑
…ทกคนจงไดประจกษในความเพยรพยายามของผทอ
ตลอดจนตนตาตนใจกบความงามของผาแตละผน
ทแสดงออกถงคณคาของชาวนา ชาวไรไทย วานอกจากจะปลกขาว
ดวยความเหนอยยากใหเราไดบรโภคกนแลว
ยงมฝมอในการสรางสรรคศลปะอยางยอดเยยมอกดวย…
พระราโชวาท สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถวนท ๒๕ กรกฎาคม พทธศกราช ๒๕๓๘
แตเดมการรบซอผาไหมและพระราชทานอปกรณทอผาทรง
ใชพระราชทรพยสวนพระองค เมอมมลนธสงเสรมศลปาชพแลว ได
มผบรจาคโดยเสดจฯพระราชกศลสมทบทนมลนธอยตลอดเวลา เงน
พระราชทานผทอผาไหมจงเปนเงนจากมลนธสงเสรมศลปาชพ นบ
เปนการพระราชทานโอกาสใหคนทอยสขสบายไดมสวนชวยเหลอแบง
ปนแกคนยากคนจน สวนการดำาเนนงานตางๆในการสนบสนนและสง
เสรมผาไหมมดหมยงคงเปนเชนเดม
การรบซอผาไหมมดหมจากชาวบานนน คณะทำางานไดทำาการ
จดซอและบนทกทอยของผทอผนสวยเปนพเศษเอาไวดวย เพอนำา
มาเปนตวอยางของสสนและลายผาทอาจใหทอตอไป พระองคยงทรง
โปรดใหเกบลายผาไหมทมเอกลกษณเฉพาะถนดวยเชนกน นอกจากน
จะทรงตรวจคณภาพผาไหม ทรงโปรดใหเกบลายผาไหมทมเอกลกษณ
เฉพาะถนดวยเชนกน นอกจากน จะทรงงตรวจคณภาพผาไหมขณะ
ทไปรบซอ และยงพระราชทานคำาแนะนำาใหชาวบานขยายฟมทอผา
เพอเพมหนากวางของผาตามมาตรฐานและทอไดตดตอกนยาวขน แทนท
จะทอยาวเพยงถงเดยวหรอสองถง สวนดานคณภาพนนพระราชทาน
คำาแนะนำาใหทอใหแนน เนอผาทเรยบเนยน และใหระมดระวงเรอง
การยอมสดวย ขอใหสเสมอกน และใชสทมคณภาพ สำาหรบเสนไหม
ทใชทอ โปรดใหใชไหมพนธพนบานทอทงเสนยนและเสนพง โดยม
พระราชดำารวาเสนไหมพนธพนเมองนน มลกษณะเงาเหลอบ เปน
ประกายงดงามในตวอยแลว
๑๒ ๑๓
ผยแพรไหมไทยใหกองโลก เ สมเด จพระนาง เจาฯพระบรมราช นนาถทรงโปรด
ฉลองพระองคดวยผาไทยโดยเฉพาะผาไหมไทยซงเปนผลตภณฑ
จากมลนธสงเสรมศลปาชพและทรงเผยแพรผาไหมไทยไปสแฟชนโลก
ทกครงทเสดจตางประเทศพระองคทานจะทรงโปรดทจะนำาผลตภณฑ
จากมลนธสงเสรมศลปาชพไปแสดงเพอเปนการเผยแพรช อเสยง
ผาไหมไทยเปนผลตภณฑหนงทพระองคทานทรงนำาไปแสดงจนเปนท
ประจกษแกสายตาของชาวโลกวาเปนผาททำาจากใยธรรมชาตชนดหนงท
มความสวยงามและมเสนหในตว
สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถทรงเผยแพรการ
ใชผาไหมทอพนเมองโดยเฉพาะผาไหมมดหมททรงเปนผนำาการใช
ในทกโอกาสทงโปรดใหขาราชบรพารใชดวยเพอรวมกนชวยเหลอ
ราษฎรใหมรายไดเพมขนในสวนพระองคจะทรงโปรดใชผาไหมมดหม
สำาหรบทำาฉลองพระองคและการเสดจพระราชดำาเนนประกอบพระราช
กรณยกจตางๆทงในและตางประเทศชางฉลองพระองคไดออกแบบ
ฉลองพระองคอยางสวยงามเหมาะแกกาลเทศะ
ทรงเปนผนำาการแตงกายชดไทยพระราชนยมในโอกาสตางๆ
เสมอมา จงทำาใหประชาชนตางตามเสดจใชชดไทยพระราชนยมกนแพร
หลายยงขน
ในยามทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงรบคำากราบบงคม
ทลเชญใหเสดจฯไปเยอนประเทศตางๆทงในเอเชย ยโรป และอเมรกา
เพอเจรญพระราชไมตร ตลอดจนสรางสมพนธไมตรระหวางประเทศ
อนจะเปนผลทำาใหทวโลกรจกประเทศไทยดขน สมเดจพระนางเจาฯ
พระบรมราชนนาถไดทรงเตรยมฉลองพระองคดวยผาไหมทงแบบไทย๑๔ ๑๕
ญปน ปรากฏวามผสนใจจำานวนมาก หลงจากนนทางประเทศญปนได
กราบบงคมทลเชญเสดจพระราชดำาเนน พระองคทรงพระกรณาโปรด
เกลาฯรบเชญเสดจฯ โดยมสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาภรณ
วลยลกษณอครราชกมารโดยเสดจฯไปดวยและยงโปรดเกลาฯใหจด
นทรรศการผาไหมมดหม ทงการจดจำาหนายและแสดงแบบเสอ ซงได
รบผลสำาเรจเปนอยางดยง
สำาหรบประเทศสหรฐอเมรกานน พระองคทรงมพระราชวรยะ
อตสาหะเสดจฯไปทรงเผยแพรดวยพระองคเชนกน โดยเสดจฯยง
หลายมลรฐ ทำาใหชาวอเมรกาตนเตนสนใจความงามอนเปนเอกลกษณ
เฉพาะตวของผาไหมมดหมไทยเปนอยางมาก
ศลปหตกรรมอนลำาคาจากฝมอของชาวไรชาวนาผผลตอาหาร
เลยงคนทงชาต ไดไปอวดโฉมใหชาวโลกประจกษวา คนไทยนนไม
เพยงแตทำาใหชาวโลกไดอมทองจากอาหารทผลตสงไปขายเทานน
หากยงสามารถทำาใหคนทงหลายอมเอมศลปะทไดบรรจงสรางสรรค
ขนมา และผลงานเหลานคงไมมโอกาสไดปรากฏแกสายตาชาวโลก
หากไมใชเพราะสายพระเนตรอนยาวไกล และนำาพระทยอนลำาเลศของ
สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ องคพระแมเจาของพวก
เราชาวไทย
และสากล ซงเหมาะสมและงดงามตามสมยนยม ทรงกำาหนดชดไทย
พระราชนยมในโอกาสตางๆไวหลายชด ใชผาไหม ผาฝาย และผายก
ทงสน
การเสดจพระราชดำาเนนไปเจรญพระราชไมตรครงนนไดเปน
เครองชพระเกยรตใหปรากฏในนานาอารยะประเทศ ในการททรงแตง
พระองคใหงามเปนเลศ จนบรรดาผเชยวชาญการออกแบบเครองแตง
กายสตรทงหลายเปนตนวาฝรงเศสและอตาลมมตถวายสดดยกยอง
พระเกยรตวา ทรงเปนสตรทแตงกายไดยอดเยยมทสดในรอบป ซง
นอกจากเปนการนำาเกยรตยศสราชอาณาจกรไทยแลวยงมผลทำาใหชาว
ตางประเทศเรมหนมาสนใจผาไหมไทย และนำาไปออกแบบตดเยบเปน
เสอผาแบบยโรปมากขน
ดานตางประเทศ นอกจากขาราชบรพารและคนไทยทวไปจะ
โดยเสดจฯ พระราชนยมใชผาไหมมดหมแลว นางTakako Kanomi
สตรชาวญปนเหนวาผาไหมมดหมเหมาะสำาหรบทำาเปนกโมโน จงได
นำาผาไหมมดหมชนทพอใจไปตดเปนกโมโน และตอมาไดตดตอขอ
ใหมลนธสงเสรมศลปาชพนำาเสอจากผาไหมมดหมไปแสดงทประเทศ
๑๖ ๑๗
ไปทำาการฝกสอน มการอบรมยอมสยอมทงผาฝายและผาไหม ทรง
พระราชทานทงคากนอยและเงนเดอน ในบางตำาบลยงมการสงเสรมให
ปลกหมอนเลยงไหมและทอผาไหมเกลยงสธรรมชาตดวย
สวนภาคเหนอ สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถม
พระราชดำารวาประเทศไทยไดชอวาเปนดนแดนแหงผาไหมมานานแลวจง
โปรดใหหาเสนไหมไทยสงไปใหทอเพราะชาวเชยงใหมไมนยมปลกหมอน
เลยงไหม ไดแตซอจากทอน ในครงแรกนนใชไหมพนธตางประเทศ
เปนเสนยนและไหมไทยพนธพนเมองเปนเสนพงตอมาสงครจากภาค
อสานไปสอนฟอกไหมและสาวไหม จงทอดวยไหมไทยพนธพนเมอง
ทงเสนยนและเสนพง นอกจากนยงสอนทอจกและผายกทงอยางงาย
ยกดอกพกล และยกจกทงตว ซงทำาไดดไมแพผทอผามออาชพทม
ความชำานาญ เมอฝกการทอผาไดผลสำาเรจ จงทรงพระกรณาโปรด
เกลาฯ ใหสรางโรงฝกทอผาขน และทรงพระราชทานชอวา “โรงฝกทอ
ผาพระราชทาน”
จากทกลาวมาทงหมดจะเหนไดวาพระวรยะอตสาหะของ
พระองคเพอแกปญหาปากทองของปวงชนชาวไทยนนมมากมาย
เกนคณานบ และนอกจากการจดตงการฝกอบรมตางๆทเกดขนทว
ทกภมภาคของไทยแลว โดยเฉพาะภาคอสาน สมเดจพระนางเจาฯ
พระบรมราชนนาถ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหราชเลขานการ
ในพระองคและนางสนองพระโอษฐ ออกไปตดตอรบซอผาไหมมดหม
จากชาวบานจนถงบานของเขาตามจงหวดตางๆ
แรกเรมชาวบานไมยอมจำาหนายดวยความอายทเปนผาของ
บานนอก คดวาไมสวยหรอไมงามแตประการใด ทานราชเลขานการฯ
ตองชแจงพระราชประสงคอยนานจงเขาใจ พระองคมรบสงใหราคาคม
คาแรงและขอใหถอวาเปนการใหเหมอนกบ “แมใหลก” ราคาจงอาจสง
กวาราคาแทจรงของผาอยบาง
บส�นส�ยใยมดหม ไหมไทย ส ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สมเดจพระนางเจาฯ พระบรม
ราชนนาถทรงตงโครงการสนบสนนการทอผาไหมขนเพอชวยสนบสนน
ใหราษฎรไดรจกปลกหมอนเลยงไหมและทอผาไหมในปรมาณมากกวา
เดมจากททอไวใชเองในแตละครวเรอนตลอดจนแนะนำาดานคณภาพ
ของผาไหมดวย โดยมพระราชดำารวา เมอคณภาพเขาขนมาตรฐานและม
การผลตไดจำานวนสมำาเสมอแลว จงดำาเนนการใหเปนสนคาสงจำาหนาย
ยงตางประเทศตอไป
ทางภาคใต ทรงเหนวาหลงจากการประกอบอาชพหลก ไดแก
การทำานาหรอกรดยางแลว ราษฎรยงมเวลาวางอยบาง นาจะรวม
กลมกนประกอบอาชพเสรมเปนการเพมรายไดใหสงขน จงทรงม
พระราชดำารใหราษฎรเรยนทอผาโดยพระราชทานอปกรณตางๆและคร
๑๘ ๑๙
การทสมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถทรงสงเสรมการ
ทอผาไหมลวดลายพนบานโบราณในภาคตะวนออกเฉยงเหนอกเทากบ
ทรงเชดชภมปญญาทนาภมใจของพสกนกร ทรงโปรดเกลาฯใหเจาหนาท
ศลปาชพไดรณรงคกระตนใหชาวบานไดคนหาลวดลายเกาๆมาเปน
แมบทในการทอผา
ดงจะกลาวไดวาการปลกหมอนเลยงไหมเปนอาชพสำาคญหนง
ทอยภายใตการสนบสนนของมลนธของพระองคทานในพนทชนบท
โดยเฉพาะอยางยงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เกษตรกรไดรบการ
สนบสนนใหพฒนาการผลตหมอนไหม เพอผลตเสนไหมสาวมอ และ
ขายใหกบมลนธสงเสรมศลปาชพ ทงนเปนเพราะพระมหากรณาธคณท
ทรงมพระราชดำารแกผประกอบอาชพไหมไทยทงดานปรบปรงคณภาพ
เสนไหม การยอมส การออกแบบลวดลาย ตลอดจนการสงเสรม
สนบสนนใหมการถายทอดไปสคนรนใหม
สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดทรงมพระราชดำาร
ในการดำาเนนการสงเสรมอาชพการผลตไหมไทยอยางเปนระบบ
ตอเนอง รวมทงดานการตลาดผาไหมไทยและผลตภณฑไหมไทยเปน
อยางดยง
๒๐ ๒๑
พระองคทรงพระราชทานจดต ง “มลนธสงเสรมศลปาชพ
พเศษ”และทรงพระกรณารบเปนองคประธานมลนธเพอทรงฟนฟรกษา
ไวซงศลปกรรมของชาต การรกษาเอกลกษณของแตละทองถน การ
ปรบปรงทกษะและความชำานาญของประชาชนในงานศลปะแตละสาขา
การออกแบบงานศลปกรรม เพอใหมผลตภณฑทสามารถรองรบความ
ตองการใชงานไดในปจจบนตามความนยมของตลาด การจดจำาหนาย
การเผยแพรผลตภณฑซงเปนงานเชงชางฝมอใหเปนทรจกและนยมทง
ในและตางประเทศ
พระอจฉรยะภาพทางศลปะศาสตรซงควบคไปกบการพฒนา
เศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะอยางยงดานการเกษตรและปาไม
กบการพฒนาอาชพของประชาชนทเหมาะสมกบความสามารถและ
สภาพทองถนของเขา กอใหเกดอตสาหกรรมในครวเรอนขนในชนบท
เปนการชวยดดซบแรงงานใหไมตองเดนทางเขาไปแสวงหางานทำาใน
เมองใหญ ซงเปนเหตของการอพยพยายของพลเมองเขาไปแออดตาม
แหลงอตสาหกรรม
การททรงจดใหมการอบรมศกษาในวชาชพและกอเกด
อตสาหกรรมในครวเรอนขน จงเทากบเปนการสรางงานขนในชนบท
อยางเปนลกโซตอไปไมมทส นสด นบวาเปนหนทางแกปญหาการ
กระจายรายไดพรอมทงอนรกษศลปกรรมของทองถนทใกลสญหายไป
ไดอยางมประสทธภาพ
ซซองพระเกยรตคณฯแ สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถทรงมนำาพระทยเปยม
ไปดวยคณธรรม พระราชทานพระบรมราชานเคราะหใหแกประชาชน
ชาวไทยทงมวลอยเสมอมไดขาดโดยเฉพาะกบผขดสนยากไรในทองถน
ชนบท ดงจะเหนไดจากการททรงทมเทอทศทกสงทกอยาง โดยไม
คำานงถงพระองคเลยแมแตนอยไมวาจะเปนกำาลงพระวรกายหรอกำาลง
ทรพย ทรงรวมมอกบองคการสงคมสงเคราะหและองคการกศลตางๆ
ทรงพยายามทกวถทางทจะยกฐานะของสตรใหสงขนอยเสมอ โดย
พระองคไดจดโครงการใหการศกษาและฝกอบรมสตรใหบงเกดความร
ความสามารถทจะยกระดบเศรษฐกจกบสวสดการทางสงคมใหสงขน ซง
ในขณะเดยวกนกเปนการสงเสรมความนยมในศลปวฒนธรรมดงเดม
ของชาตเพอสบสานมรดกตกทอดสคนรนหลง
๒๒ ๒๓
SC ทลเกล�ฯถว�ยร�งวล Louis Pasteur
คณะกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศ(International
SericulturalCommission : ISC) เปนองคกรเกยวกบการพฒนา
หมอนไหมระดบโลก มสำานกงานอยท เมองลออง ประเทศฝรงเศส
โดยมวตถประสงคเพอเปนศนยรวมขอมลดานการศกษาทดสอบวจย
และพฒนาดานการผลตและการตลาดหมอนไหมและผลตภณฑหมอน
ไหม นอกจากนยงเปนศนยกลางในการประสานงานและแลกเปลยน
ความร ขอมลในดานหมอนไหม รวมทงการกำาหนดมาตรฐานขอมล
ดานหมอนไหมระหวางประเทศสมาชก
ทางคณะกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศ ไดตระหนก
อยางลกซงวา สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงเปนผทม
บทบาทสำาคญตอวงการหมอนไหมไทย ซงทผานมาไดทรงสงเสรม
แ ล ะ ส น บ ส น น ใ ห เ ก ษ ต ร ก ร ม อ า ช พ ป ล ก ห ม อ น เ ล ย ง ไ ห ม
ตลอดจนสงเสรมการทอผาไหมลายตางๆ รวมถงพระองคทรงเปน
ผน ำาเสนอเอกล กษณของผาไหมไทย โดยฉลองพระองคของ
สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถลวนผลตมาจากผาไหมทงสน
ทางคณะกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศ จงไดขอพระราชทาน
พระบรมราชานญาตทลเกลาฯถวายรางวล หลยส ปาสเตอร แด
สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ในปพทธศกราช ๒๕๔๕
เพอระลกถงพระมหากรณาธคณตอการอนรกษอาชพการปลกหมอน
เลยงไหมของไทยจนทำาใหผาไหมไทยมชอเสยงไปทวโลก
I
๒๔ ๒๕
ทมาของรางวล LOUIS PASTEUR มความเกยวของกบ
นกวทยาศาสตรชอกองโลกคอLOUISPASTEURกบวงการหมอนไหม
ของโลก คอระหวางป พทธศกราช ๒๓๘๘ ประเทศในแถบยโรป
โดยเฉพาะอตาล และฝรงเศส อสาหกรรมไหมประสบปญหารนแรง
มาก เนองจากมการเกดโรคระบาดชนดหนง คอ โรคเพบรน เปนโรค
ทสามารถตดตอและแพรกระจายไปกบไขไหมได ทำาใหเกษตรกร
ผเลยงไหมในขณะนนประสบปญหาเลยงไหมไมได หนอนไหมจะเกด
อาการของโรค และไหมกจะตาย สงผลใหเกษตรกรตองหยด
การเลยงไหม รฐบาลของอตาลและฝรงเศสไดพยายามใหน ก
วทยาศาสตรทมอยไดทำาการศกษาวจยอยางเรงดวนถงสาเหตของการ
เกดโรค
LOUIS PASTEUR เปนนกวทยาศาสตรทไดท ำ าการ
ศกษาวจ ย จนในปพทธศกราช ๒๔๐๘-๒๔๑๓ ไดพบเชอ
สาเหตของโรคดงกลาว คอเช อโปรโตชวชนดหนง พรอมทงม
การศกษาวธการปองกนกำาจดโรคเพบรนขน โดยใชเทคนคในการตรวจ
โรคกบเซลลของไขไหม เพอใหไขไหมทผลตขนเปนไขไหมทปลอดโรค
ซงเปนวธการทจะปองกนกำาจดโรคเพบรนไดสมบรณทสด พรอมทงให
มการออกใบรบประกนจากศนยการผลตวาเปนไขไหมทผานการตรวจ
เชอวาปลอดโรค ซงเทคนคดงกลาวเปนเทคนคทสำาคญยงตอประเทศท
มการผลตหมอนไหม และยงยดถอปฏบตอยางเครงครด เพอเปนการ
สรางระบบความปลอดภยตออตสาหกรรมไหมทวโลก
�งวล Louis Pasteur ร รางวล LOUIS PASTEUR เปนรางวลทจดตงขนโดยคณะ
กรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศ รางวลดงกลาวจะมอบใหแกนก
วทยาศาสตร นกวชาการ นกวจย และบคคลทไดทำาการศกษาคนควา
วจย พฒนาหมอนไหมทงทางวทยาศาสตร เทคโนโลย เศรษฐศาสตร
และการตลาด
โดยมงเนนใหเกดผลลพธตอวงการหมอนไหมทวโลก ทงใน
สวนของการเพมผลผลตไหม พฒนาดานเทคโนโลย เพอถายทอด
ไปสการผลตหมอนไหมแผนใหม ตลอดจนการพฒนาเพอใหเกดความ
สอดคลองในเชงเศรษฐศาสตรของการผลตหมอนไหม
บคคลทจะมคณสมบตเพอการพจารณารบรางวล LOUIS
PASTEUR จะตองเปนบคคลทไดมการศกษาพฒนา และทำา
คณประโยชนตอวงการหมอนไหม ไปสประเทศตางๆทวโลก ไมนอย
กวา ๑๐ ป การพจารณารางวล LOUIS PASTEUR รางวลจะเปน
เหรยญเกยรตคณพรอมใบประกาศเกยรตคณ(medalanddiploma)
๒๖ ๒๗
เครองหม�ยรบรองสญลกษณตร�นกยงพระร�ชท�น
�ไหมไทย...ผ�ไหมคณภ�พผ
“การผลตผาไหมไทยทเกดจากภมปญญาทองถนทำาใหผาไหม
ไทยมความเปนเอกลกษณจนมชอเสยงในดานความสวยงามเปนทรจก
ไปทวโลก” ซงประโยคนเปนความจรงในสายตาชาวโลกมายาวนาน จน
กลายเปนสญลกษณของประเทศไทยในสายตาชาวตางชาต
ดวยความทไหมไทยมความสวยงามมเอกลกษณและคณภาพ
ทำาใหไหมไทยมคณคาโดดเดน จนไดรบฉายาวาเปนราชนแหงเสนใย
เ พ อ ส น อ ง พ ร ะ ร า ช ปณ ธ า น ใ น ส ม เ ด จ พ ร ะ น า ง เ จ า ส ร ก ต
พระบรมราชนนาถทไดทรงอนรกษและสงเสรมไหมไทย ประชาชน
ชาวไทยจงไดสนบสนนไหมไทยใหไดรบการยอมรบเปนมรดกทาง
วฒนธรรมโลกโดยการใชเครองหมายตราสญลกษณนกยงพระราชทาน
สำาหรบเปนเครองหมายรบรองมาตรฐานไหมไทย
๒๘ ๒๙
Thai Silk Blend : Green Peacock
ThaiSilk:ตรานกยงพระราชทานสนำาเงน
เปนผาไหมชนดทผลตดวยภมปญญาของไทยแบบประยกตใช
เทคโนโลยการผลตเขากบสมยนยมและเชงธรกจดงน
-ใชเสนไหมแทเปนเสนพงและเสนยน
-ยอมดวยสธรรมชาตหรอสเคมทไมทำาลายสงแวดลอม
-ทอดวยกแบบใดกได
-ตองผลตในประเทศไทยเทานน
Thai Silk : Blue Peacock
ThaiSilkBlend:ตรานกยงพระราชทานสเขยว
เปนผาไหมทผลตดวยกระบวนการผลตและเทคโนโลย
สมยใหมทผสมผสานกบภมปญญาไทยในดานลวดลายและสสน
ระหวางเสนใยไหมแทกบเสนใยอนทมาจากธรรมชาตหรอเสนใย
สงเคราะหรปแบบตางๆ ตามวตถประสงคการใชงานหรอตาม
ความตองการของผบรโภคดงน
-ใชเสนไหมแทเปนสวนประกอบหลกมเสนใยอนเปนสวนประกอบรอง
-ตองระบสวนประกอบของเสนใยอนใหชดเจน
-ทอดวยกแบบใดกได
-ยอมดวยสธรรมชาตหรอสเคมทไมทำาลายสงแวดลอม
-ตองผลตในประเทศไทยเทานน
RoyalThaiSilk:ตรานกยงพระราชทานสทอง
เปนผาไหมทผลตโดยใชเสนไหมและวตถดบ ตลอดจน
กระบวนการผลตทเปนการอนรกษภมปญญาพนบานดงเดมของไทย
อยางแทจรงดงน
-ใชเสนไหมพนธไทยพนบานเปนทงเสนพงและเสนยน
-เสนไหมตองสาวดวยมอผานพวงสาวลงภาชนะ
-ทอดวยกทอมอแบบพนบานชนดพงกระสวยดวยมอ
-ยอมดวยสธรรมชาตหรอสเคมทไมทำาลายสงแวดลอม
-ตองผลตในประเทศไทยเทานน
Royal Thai Silk : Gold Peacock
ClassicThaiSilk:ตรานกยงพระราชทานสเงน
เปนผาไหมทผลตขนโดยยงคงอนรกษภมปญญาพนบานผสม
ผสานกบการประยกตใชเครองมอและกระบวนการผลตในบางขนตอน
ดงน
-ใชเสนไหมพนธไทยพนบานหรอพนธไทยปรบปรงเปนเสนพงและหรอ
เสนยน
-เสนไหมตองสาวดวยมอหรอสาวดวยอปกรณทใชมอเตอรขบเคลอน
ไมเกน5แรงมา
-ทอดวยกทอมอชนดพงกระสวยดวยมอหรอกกระตกกได
-ตองผลตในประเทศไทยเทานน
Classic Thai Silk : Silver Peacock
๓๐ ๓๑
ว�จะเปน...ผ�ไหมไทย
ไหมเปนสงลำาคามากกวาสงทออนจนไดรบสมญานามวา
“ราชนแหงเสนใย” กระบวนการผลตผาไหมเพอใหไดคณภาพและ
เปนทตองการของตลาดนน จำาเปนตองอาศยฝมอความชำานาญ และ
ภมปญญาทองถน ผสมผสานกนอยางมาก เพอผลตเสนไหมทม
คณภาพดเยยม กระบวนการดงกลาวเรมตงแต ปลกหมอน เลยงไหม
สาวไหม ยอมเสนไหม จนถงการทอทรงสรรคผนผาไหมใหเปนท
ตองตาตองใจผพบเหน
ประเทศไทยเปนแหลงผลตไหมและผลตภณฑไหมทมคณภาพ
ดและมชอเสยงแหงหนงของโลก โดยเฉพาะผาไหมไทยซงจดวาเปน
อกหนงผลตภณฑทนำาชอเสยงมาสประเทศ ทงยงเปนทยอมรบและได
ความนยมอยางสงจากผบรโภคทงในและตางประเทศ ดวยผาไหมไทย
นนมเอกลกษณทโดดเดน สวยงาม ประณต นมเนยน มความเลอม
เปนมนเหลอบแสงเงามลวดลายและสสนทโดดเดนเปนพเศษตางจาก
ผาไหมประเทศอน
สมเดจพระนางเจาฯพระบรมราชนนาถทรงตระหนกในคณคา
ของภมปญญาทองถนในการทอผาไหม จงโปรดใหราษฎรในโครงการ
ศลปาชพใชเสนไหมพนเมองในการทอผาไหมดวยเหตผลสองประการ
คอ
๑.การใชเสนไหมพนเมองในการทอทำาใหผาไหมไทยมความเปน
เอกลกษณคอผนผาจะมความเปนเงาเลอมมนเปนปมปมยอมสตด
ดมความยดหยนความตองการผาทเปนปมปมมากหรอนอยกสามารถ
ก
๓๒ ๓๓
เลอกใชเสนไหมทมความเหมาะสมได คอผาไหมทตองการมปมปม
มากใหใชเสนไหมสามหรอไหมลบ(เสนไหมทสาวไดจากเปลอกรงไหม
ชนนอก) แตถาตองการผาไหมไทยทมปมปมไมมากนก ใหใชเสนไหม
หนงหรอเสนไหมนอย(เสนไหมทสาวจากเปลอกรงไหมชนใน)
๒.ไหมพนธไทยพนเมอง เปนพนธไหมทมความแขงแรงกวา
เมอเปรยบเทยบกบไหมพนธลกผสม เกษตรกรเลยงไหมไดงายเพราะ
เหมาะสมกบสภาพดนฟาอากาศ เกษตรกรสามารถทจะทำาการผลต
ไหมทเปนหตถกรรมแบบครบวงจรคอปลกหมอนเลยงไหม สาวไหม
ยอมสไหม และทอผาไหม การททรงสงเสรมใหใชพนธไหมพนเมอง
นบวามความสำาคญมากตอการพฒนาการผลตไหมไทยจงโปรดเกลาฯ
ใหแนะนำาเกษตรกรใหใชเสนไหมไทยพนเมองในการทอผา
การผลตสนคาไหมหตถกรรมมกระบวนการผลตทซบซอน
ประกอบดวยหลายข นตอนเร มต งแต การปลกหมอนเล ยงไหม
การสาวไหมการฟอกยอมการทอตลอดจนการแปรรปผลตภณฑ
ซงในขนตอนเหลานตองใชความสามารถและความชำานาญทแตกตาง
กนซงผผลตอาจจะเปนผดำาเนนการเองทงหมดหรอเพยงบางขนตอน
เทานน
ก�รปลกหมอนเลยงไหม
เกษตรกรผปลกหมอนเลยงไหมสวนใหญเปนเกษตรกรราย
ยอย ทำาอาชพการปลกหมอนเลยงไหมเปนอาชพรองจากการทำานา
สวนใหญเลยงไหมพนธไทยพนบานซงเปนพนธดงเดมทสามารถเลยง
ไดตลอดป มความทนทานตอสภาพแวดลอม ใหผลผลตรงไหมส
เหลอง
๓๔ ๓๕
ผ าไหมไทยมความโดดเดนในเนอผ าและลวดลายท เปน
เอกลกษณ ทำาใหผาไหมไทยมชอเสยงในเรองของความสวยงามทม
เอกลกษณเฉพาะตว เนองจากทำาดวยฝมอทประณต มความนมนวล
ความแวววาว สสนดงดดใจลกคา และมลวดลายทเปนลวดลายศลปะ
ทำาใหไหมไทยแตกตางจากไหมทวโลก
ในบรรดาผาไหมทเปนสนคาหตถกรรมทผลตในแตละทองถนม
ความแตกตางกน ทจำาหนายในตลาดมหลายรปแบบทงในรปแบบผาไหม
ผลตภณฑผาไหม ของทระลก ของชำารวย ของตกแตงบาน เปนตน
ผลตภณฑหตถกรรมเหลานไดจากการใชวตถดบจากทองถน สรางสรรค
จากความรกและผกพนของผผลตในแตละรนสร น ดงนนผลผลตท
ออกมาจงสะทอนถงแหลงผลตการออกแบบลวดลายสสนแมกระทง
วธการทอมความผกพนอยางแนนแฟนกบพนทผลต
ก�รฟอกยอมสไหม
ก�รส�วไหม
ก�รทอผ�ไหม
ผาไหมไทยดงเดมนนเกษตรกรจะฟอกยอมโดยสธรรมชาตท
ไดจากการสกดจากพชในแตละทองถน สตางๆสามารถผลตไดโดย
การนำาพชชนดตางๆ มาผานกระบวนการผลตทซบซอนซ งเปน
องคความรทเปนภมปญญาทองถนทถายทอดกนมาจากบรรพบรษ
ในปจจบนมการใชสเคมในการฟอกยอมสไหมมากขน แตการใชสเคม
สำาหรบไหมเลอกชนดของสเคมทเปนมตรกบสงแวดลอม
รงไหมพนธไทยพนบานสเหลองทเกษตรกรผลตได จะถกนำา
มาสาวดวยมอเพอผลตเปนเสนไหมโดยใชเครองสาวไหมแบบงายๆ ท
ทำาขนโดยภมปญญาทองถนในแตละทองถนซงมความแตกตางกนไป
ดงนนเสนไหมทผลตจงมเอกลกษณของแตละพนท
กระบวนการทอผาไหมเปนกระบวนการผลตทสำาคญทสด
กระบวนการหนงในการผลตผาไหมผาไหมไทยมความแตกตางจากไหม
ทผลตจากทวโลก เนองจากการผลตไหมไทยเปนวธการทละเอยดออน
ตองอาศยประสบการณ ทกษะ และความรทเปนภมปญญา การทอ
ผาไหมเรมจากการทอของอตสาหกรรมในครวเรอนทมขนาดเลก
ในประเทศไทย การทอผาไหมสวนใหญทอดวยกมอทงกทอพนเมอง
และกกระตกวธการและเทคนคการทอผาไหมในแตละทองถนแตกตาง
กนขนอยกบประเพณวฒนธรรม และองคความรท ถายทอดมาจาก
บรรพบรษจงทำาใหประเทศไทยมความโดดเดนและมชอเสยงมากใน
ดานผาไหมทอมอ
๓๖ ๓๗
ครงนนคงมอายเทากบอายกำาไลคอประมาณ๒,๔๐๐–๒,๘๐๐ปซงอาย
จรงของวธทำาผาอาจมมากอน แตไมมหลกฐานหลงเหลออย นอกจาก
ทบานเชยงแลว การขดคนพบหลกฐานเกยวกบผาอนๆ จำานวนหนง
รวมทงไหมดวย ทบานนาด จงหวดอดรธาน หลกฐานสำาคญทพบคอ
ดายทใชเปนสายของสรอยคอ ใยปนเปนเกลยวทำาเปนดาย ผาเปนผน
พบเพยงเศษๆและเสนไหมซงมใยขนาดตางๆกน ใยหลายเสนถกทำาให
แบนเหมอนเปนไหมปา แสดงวามการใชผาไหมเปนของพนเมองใน
ดนแดนแถบนมาชานานแลว เพราะฉะนน จงเปนไปไดทงสองทาง
วา เมอมการยายถนฐานของผคน อาจนำาวฒนธรรมการปลกหมอน
เลยงไหมตดตวมาดวย และอาจเรยนรจากคนพนเมองทอาศยอยกอน
แลวในดนแดนภาคพนเอเชยอาคเนย แตการเลยงไหมในสมยโบราณ
คงไมไดทำากนเปนลำาเปนสนจนถงกบเปนสนคา นอกจากจะเลยงไหม
ไวเพอทอเปนเครองนงหมใชในครอบครวเทานน เพราะมหลกฐานวา
สนคาทเรอสำาเภาจนบรรทกมาคาขายกบไทยในสมยตนรตนโกสนทร
มผาแพรไหมรวมอยในบญชสนคา และในราชสำานกไทย เจานายทรง
พสตราภรณทตดจากผาไหมจน รวมถงผาไหมญปนและผาไหมอนเดย
ดวย
ดงนนจะเหนไดวาเสนทางสายไหม เปนเสนทางของการเผย
แพรไหมจากแหลงกำาเนดไปสภมภาคตางๆทวโลก รวมทงประเทศไทย
ดวยและเปนจดกำาเนดใหมการตอเนองของการพฒนาไหมไทยไปสปวง
ชนชาวโลกจนเปนทยอมรบของผลตภณฑทเรยกวา“ThaiSilk”
สนท�งส�ยไหมสประเทศไทย
การปลกหมอนเลยงไหม สนนษฐานวาเรมตนในประเทศจน
เมอประมาณ๔,๗๐๐ปมาแลวผานเสนทางความยาวมากกวา๑๐,๐๐๐
กโลเมตรเปนเสนทางแลกเปลยนวฒนธรรมและการคาระหวางประเทศ
จนและประเทศในเอเชยกลางซงร จกกนในนาม “เสนทางสายไหม”
(SilkRoad)ซงไดชอมาจากสนคาไหมอนเปนสนคาสำาคญของเสนทาง
สายน ตอมาในชวงประมาณครสตกาลการปลกหมอนเลยงไหมไดแพร
กระจายสประเทศอนเดยและคาบสมทรอนโดจนไดแกประเทศไทย
พมาลาวเวยดนามกมพชาและกระจายสอนโดนเซย
หลงจากนนตงแตชวงประมาณศตวรรษท ๙ ถงศตวรรษท
๑๔ ไดแพรกระจายไปสประเทศทางชายฝงตอนเหนอของทวปอฟรกา
ประเทศสเปนและเกาะชลประเทศอตาลฝรงเศสสทวปอเมรกา
การปลกหมอนเลยงไหมในประเทศไทยเรมตงแตเมอใดไม
สามารถยนยนได แตพอสนนษฐานไดวาคงกระทำากนมานานแลว อาจ
จะโดยคนไทยทอพยพมาจากประเทศจนไดนำาไขไหมและพนธหมอน
ตดเขามาดวยการเลยงไหมในสมยนนไมทำากนเปนลำาเปนสนนอกจาก
จะเลยงไวเพอทอเปนเครองนงหมไวใชเองเทานน
แมไมมหลกฐานแนชดวา การปลกหมอนเลยงไหมเกดขน
เมอใดแตในพ.ศ.๒๕๑๕ระหวางการขดคนหาหลกฐานทางโบราณคด
ครงใหญของเจาหนาทกรมศลปากรทบานเชยงจงหวดอดรธาน ไดพบ
หลกฐานทเปนผาของสมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทย เปนการ
คนพบโดยบงเอญ คอไดพบเศษผาตดอยกบกำาไลสำารด ผาทพบ
เ
๓๘ ๓๙
ปพ.ศ.๒๔๔๕กระทรวงเกษตราธการไดเชญคณะผเชยวชาญ
หมอนไหมชาวญปนโดยมนายคาเมทาโรโทยามาเปนหวหนาคณะให
มาสรางสถานเลยงไหมณตำาบลทงศาลาแดงกรงเทพฯทำาการทดลอง
ปลกหมอนเลยงไหม สาวไหม เพอหาความรสำาหรบใชเปนแนวทาง
พจารณาความเปนไปไดในการปรบปรงการปลกหมอนเลยงไหมใน
ประเทศไทย สวนดานการสาวไหม รชกาลท ๕ ทรงพระกรณาโปรด
เกลาฯใหขาหลวงในสมเดจพระพนปหลวง ฝกหดใชเครองสาวไหมของ
ญปนชนดหมนดวยมอและใชเทาเหยยบ
ป พ.ศ. ๒๔๔๖ รชกาลท ๕ ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ
ใหตง “กรมชางไหม” และ โปรดเกลาฯใหพระราชโอรสทเสดจ
กลบจากองกฤษ คอ พระเจาลกยาเธอพระองคเจาเพญพฒนพงศ
กรมหมนพไชยมหนทโรดมเปนอธบดกรมชางไหมทำาใหกจการพฒนา
หมอนไหมไดเจรญรดหนาขน ทวาการตงอยทตำาบลทงศาลาแดง โดย
กรมชางไหมจะมหนาทดงน
๑.จดการบำารงพนธไหมใหมทเลยงอยแลวใหดขน
๒.แนะนำาใหราษฎรทำาสวนหมอนและเลยงไหมตามแบบวธการ
อยางใหม
๓.ฝกหดใหราษฎรสาวเสนไหมตามวธใหม โดยใชเครองสาว
ไหมชนดสามญของญปนทใชหมนดวยมอหรอใชเทาเหยยบ
๔.แกไขเปลยนแปลงเครองทอผาไหมใหดขนและฝกหดราษฎร
ใหรจกการทอผาชนดตางๆทนยมใชกนทวไป
ตนโกสนทร...ยคทองแหงก�รพฒน�หมอนไหม
ในสมยรชกาลท ๑ ถง รชกาลท ๔ ราษฎรมการปลกหมอน
เลยงไหมเปนอาชพรองหลงวางจากการทำานา แตการเลยงและการ
สาวไหมยงเปนแบบโบราณ จงทำาใหไดเสนไหมหยาบและสน ใชเปน
เสนพงไดอยางเดยว ตองสงซอเสนยนจากตางประเทศ ตอมาใน
รชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท ๕ นบ
เปนยคแหงการฟนฟ สงเสรมพฒนาการปลกหมอนเลยงไหมสาวไหม
และทอผา
ร
๔๐ ๔๑
พนธตางประเทศทเหมาะสมจะใชสาวโดยเครองจกรและชางประจำา
โรงงานกไมมความชำานาญพอทจะดดแปลงเครองจกรใหสามารถสาว
รงไหมพนธพนเมองได กจการจงกระทบกระเทอนมาจนเกดสงคราม
เอเชยบรพาขนจงตองหยดกจการไป
ในป พ.ศ. ๒๕๔๗ เมอวนท ๓ สงหาคม คณะรฐมนตรม
มตใหจดตงสถาบนหมอนไหมแหงชาต สงกดสำานกงานปลดกระทรวง
เกษตรและสหกรณ โดยรวมหนวยงานทดำาเนนงานดานหมอนไหม
ทง ๒ หนวยงานเขาดวยกน ดวยสายพระเนตรอนยาวไกลและ
พระมหากรณาธคณของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถท
ทรงเหนความสำาคญของอาชพการปลกหมอนเลยงไหมและทอผาไหม
โดยทรงโปรดใหมการสงเสรมอาชพการปลกหมอนเลยงไหมให
กบเกษตรกรอยางจรงจง ตลอดจนสงเสรมงานหตถกรรมผาไหมเปน
รายไดเสรมเพอเพมรายไดใหแกเกษตรกรเมอวนท๒๐พฤษภาคม
๒๕๔๘ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถไดพระราชทาน
ชอสถาบนใหมวา “สถาบนหมอนไหมแหงชาตเฉลมพระเกยรต
สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ และไดประกาศใน
ราชกจจานเบกษา เลมท ๑๒๒ ตอนท ๖๕ ก หนาท ๒๓ เมอ
วนท๑๑สงหาคมพ.ศ.๒๕๔๘ใหทำาหนาทเปนหนวยงานหลกในการ
ดำาเนนการสนองพระราชดำารดานหมอนไหมใหเปนไปอยางมระบบ
ครบวงจร อนรกษคมครองพนธไหมโดยเฉพาะไหมไทยพนธพนบาน
ทอยคแผนดนไทยมาโดยตลอด สงเสรมพฒนาและดแลเกษตรกร
ผปลกหมอนเลยงไหมใหเจรญรดหนาในการประกอบอาชพการทำา
ไหม ธำารงไวคสงคมไทยตลอดไป ทงนมผลบงคบใชตงแตวนท
๑๒สงหาคมพ.ศ.๒๕๔๘
วนท ๒๒ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ สมเดจพระนางเจาสรกต
พระบรมราชนนาถ ไดทรงวางศลาฤกษอาคารททำาการสถาบนหมอน
ไหมแหงชาตเฉลมพระเกยรตฯณเกษตรกลางบางเขนกรงเทพฯ
ป พ.ศ.๒๔๔๗ งานกรมชางไหมไดขยายสผปลกหมอนเลยง
ไหมในภมภาค
ป พ.ศ. ๒๔๔๘ กรมชางไหมไดตงสาขาขนอกแหงหนงท
บรรมยเรยกวากองชางไหมเมองบรรมย
ป พ.ศ. ๒๔๕๐ – ๒๔๕๒ กรมชางไหมไดทดลองสงเจา
พนกงานชาวญปนออกไปสอนการทำาสวนหมอนการเลยงไหมและการ
สาวไหม ตามวธสมยใหม ซงไดทดลองแลวพบวาดกวาวธเกาทราษฎร
ปฏบตกนอยใหแกราษฎรในอำาเภอพทไธสงมณฑลนครราชสมา
ดวยเหตสวรรคตแหงองคพระพทธเจ าหลวงและการ
สนพระชนมของสมเดจพระเจาลกยาเธอพระองคเจาเพญพฒนพงษ
กอปรกบเกดการแพรกระจายของโรคระบาดในหนอนไหมเปนบรเวณ
กวางอยางไมเคยปรากฏมากอน กอความเสยหายอยางใหญหลวง
พสกนกรผปลกหมอนเลยงไหมสญเสยกำาลงใจจนยากจะดำาเนนวถการ
ปลกหมอนเลยงไหมเพอเลยงชพไดเชนเดม การปลกหมอนเลยงไหม
แบบใหมเพอผลตผาไหมจงหยดชะงกลงและยบเลกกรมชางไหมในทสด
ในปพทธศกราช ๒๔๗๘ ไดมความพยายามอยางมาก
จากภาครฐเพอฟนฟการปลกหมอนเลยงไหมและทอผาไหมโดยการ
จดตงโรงงานสาวไหมขนทนครราชสมา และกระทรวงเศรษฐการได
ซอเครองจกรจากอตาลขนาด ๔๘ อาง สาวไดเสนไหมอางละ ๖๐๐
กรมตอ ๑๐ ชวโมง มผชำานาญการตดตงและสอนการเดนเครองจกร
เปนเวลา๖ เดอนตงแตเดอนกมภาพนธพ.ศ.๒๔๘๐และทดลอง
ทำางานครงแรกเมอ๑๕มนาคม๒๔๘๖แมในระยะนนมรายงานวา
มการปลกหมอนเลยงไหมถงสามแสนครวเรอน แตในโรงงานนตอง
ประสบปญหาทางวตถดบ เนองจากราษฎรไมชำานาญในการเลยงไหม
๔๒ ๔๓
รมหมอนไหม...
พระร�ชดำ�ร...ในสมเดจพระน�งเจ�สรกต พระบรมร�ชนน�ถ
กระทรวงเกษตรและสหกรณไดดำาเนนการขอยกฐานะสถาบน
หมอนไหมแหงชาตเฉลมพระเกยรตฯ เปนหนวยงานระดบกรมเพอให
สามารถดำาเนนงานดานหมอนไหมไดอยางเปนระบบครบวงจรตาม
พระราชดำารของสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ
กรมหมอนไหมไดรบการจดตงขนในกระทรวงเกษตรและ
สหกรณ มผลเปนหนวยงานตามกฎหมาย ตงแตวนท ๔ ธนวาคม
พ.ศ. ๒๕๕๒ และวนท ๒๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ ไดประกาศใน
ราชกจจานเบกษาเลมท๑๒๖ตอนท๙๘กหนาท๑๑๘เรองการ
จดตงกรมหมอนไหม ใหเปนสวนราชการลำาดบท ๑๔ ของกระทรวง
เกษตรและสหกรณ โดยมภารกจเกยวกบหมอนไหมทงระบบ โดย
ครอบคลมถงการพฒนาพนธ การอนรกษและคมครองพนธกรรม
หมอนไหมการตรวจสอบและรบรองมาตรฐานหมอนไหมการสงเสรม
การสนบสนน และการเผยแพรองคความรดานหมอนไหม รวมทงการ
สงเสรมเอกลกษณและการสรางคานยมเกยวกบหมอนไหม
ก
๔๔ ๔๕
๑.พฒนาศกยภาพการผลตสนคาและผลตภณฑหมอนไหม
๒.พฒนาระบบการจดการสนคาหมอนไหมและการตลาดอยางเปนระบบ
๓.อนรกษและคมครองพนธกรรมหมอนไหมนวตกรรมวฒนธรรม
ภมปญญา
๔.ศกษาวจยทดลองและพฒนาดานหมอนไหม
๕.สงเสรมและสนบสนนสรางระบบเครอขายและถายทอดเทคโนโลย
การผลต เมอวนท ô มนา€ม òõõô
สมเดจพระนางเจาสรกตì พระบรมราชนนาถ
ไดทรงเสดจพระราชดÓเนนเปÔดอา€ารททÓการกรมหมอนไหม
พนธกจ
๔๖ ๔๗
กระทรวงเกษตรและสหกรณ.2545.Queenofsilk.119หนา
เฉลมศรตมมะและศรพรบญช.2554.กรมหมอนไหมกระทรวงเกษตรและสหกรณ.44หนา
ทปรกษา
นายประเสรฐโกศลวตร อธบดกรมหมอนไหม
คณะผจดทำ�
๑.นางอรทยศลปนภาพร รองอธบดกรมหมอนไหม
๒.นางสาวศรพรบญช นกวชาการเกษตรชำานาญการพเศษ
๓.นางสาวนศานาถเจอทอง นกวชาการเกษตรปฏบตการ
๔.นางสาวพชญาเจรญสวสด นกวเคราะหนโยบายและแผน
ผสนบสนนขอมล
๑.นางสมหญงชประยร นกวชาการเกษตรชำานาญการพเศษ
๒.นางสาวเฉลมศรตมมะ นกวชาการเกษตรชำานาญการพเศษ
จดรปเลม
๑.นายสรเดชธระกล นกวชาการออกแบบผลตภณฑปฏบตการ
๒.นางสาวรดาชญานาวานมตกล นกวชาการออกแบบผลตภณฑปฏบตการ
บรรณ�นกรม
คณะผจดทำ�