คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 1

จดท าโดย

ดร.นพ.นพพร ตนตรงส

เมตตา เลศเกยรตรชตะ

ภชรนทร เฉลมบญ

ค มอนเปนสวนหนงของโครงการจดการความร เพอ

“พฒนาระบบบรการการดแล

ผ ประสบเหตการณสะเทอนขวญ”

โดยไดรบเงนสนบสนนการจดการความร

จากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 1

จากเหตการณความไมสงบใน พนท 4 จงหวดภาคใต ตอนลาง คอ นราธวาส ยะลา ปตตาน และสงขลา ท เกดขน อยางตอเนอง กอใหเกดปญหาทงดานสขภาพกายและสขภาพจต ในระยะยาว โรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร จงไดรวบรวม องค ความร ด านส ขภาพจ ต เ พอถ ายทอด ให แก เ คร อข าย ทงองคความรใหม ทไดจากการศกษาวจย คอ แบบคดกรอง 2P (แบบคดกรองโรคเครยดหล งเหต การณสะเทอนขวญ)และ การใหการปรกษาตามแนวอสลาม และองคความรเดมจากการทบทวนเอกสารวชาการ คอ ภาวะเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ การใชเครองมอสมภาษณทางคลนกดวยแบบประเมน M.I.N.I. (Mini International Neuropsychiatric Interview) ในหมวด PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder : โรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ) การปฐมพยาบาลทางดานจตใจดวยหลก 3L (Look, Listen, Link) และการใหการปรกษาเบองตน

คณะกรรมการจดการความรไดจดทาคมอเพอประกอบ การจดโครงการถายทอดองคความรแกเครอขาย โดยไดรบเงนสนบสนนจากสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต และหวง เปนอยางยงวาคมอเลมนเปรยบเสมอนเครองมอนาทางชวยใหสามารถ ประเมน คดกรอง และใหการดแลผ ไดรบผลกระทบ จากเหตการณสะเทอนขวญไดอยางมประสทธภาพยงขน

นพพร ตนตรงส เมตตา เลศเกยรตรชตะ

ภชรนทร เฉลมบญ

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 2

เนอหา...สาระ

คมอเลมน ประกอบดวยเนอหาส าคญ 6 สวน ไดแก สวนท 1 บาดแผลทางใจ .. .หลงประสบเหตการณ

สะเทอนขวญ อธบายถง การเกดโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (PTSD : Post-Traumatic Stress Disorder ) สาเหต อาการทแสดง และการบาบดรกษาทงดานจตสงคมบาบดและการรกษาดวยยา

สวนท 2 การคนหา...พาถกทาง ดวยแบบคดกรอง 2P อธบายถง ความเปนมาของการพฒนาเครองมอคดกรองผไดรบผลกระทบจากเหตการณสะเทอนขวญ เรยกวา แบบคดกรอง2P โดยพฒนาเปนขอคาถามจานวน 2 ขอ ทงาย ๆ สน กระชบ เหมาะสาหรบการคดกรองผรบบรการจานวนมาก

สวนท 3 สมภาษณทางคลนกดวยแบบประเมน M.I.N.I. (Mini International Neuropsychiatric Interview) ในหมวด PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder ) อธบายถง การใช แบบสมภาษณทางคลนกดวยแบบประเมน M.I.N.I. (Mini International Neuropsychiatric Interview) ในหมวด PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) หลงจากผลการคดกรองดวยแบบคดกรอง 2P ไดผลบวกทง 2 ขอ เพอชวยใหยนยนการวนจฉยกอนสงพบแพทยเพอยนยนการวนจฉยซา

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 3

สวนท 4 การปฐมพยาบาลทางดานจตใจ...คณชวยคนอนไดดวยหลก 3L อธบายถง การทคนเราเจอเหตการณสะเทอนขวญ จะมบาดแผลทางใจเกดขนไมมากกนอย จาเปนจะตองไดรบการดแลเยยวยา ซงองคการอนามยโลก WHO ไดพฒนารปแบบการปฐมพยาบาลทางดานจตใจ (PFA : Psychological First Aid) โดยคานงถง การชวยเหลอดานมนษยธรรมเบองตนแกผทกาลงไดรบความลาบากโดยใชหลก 3L : Look, Listen, Link

สวนท 5 การใหการปรกษาเบองตน อธบายถง การให การปรกษาขนพนฐาน ซงเปนกลวธหนงในการดแลฟนฟทางดาน จตใจ โดยใชทกษะตาง ๆ เพอเอออานวยใหผรบการปรกษาไดใชศกยภาพของตนเอง ในการสารวจตวเองเพอทาความเขาใจ สามารถคนหาปญหาทแทจรง สาเหตของปญหา และความตองการตลอดจนสามารถหาวธการแกไขปญหา และปรบเปลยนพฤตกรรม จนปรบตวใหดขนไดดวยตนเอง

สวนท 6 สมานใจ. ..ผประสบเหตการณสะเทอนขวญ ดวยการใหการปรกษาตามแนวอสลาม อธบายถง การใชเทคนคตาง ๆ ในการใหการปรกษาขนพนฐานโดยบรณาการหลกศาสนาอสลามรวมดวย ม 5 ประเดน คอ เพยงแคกลาวสลาม เมออลลอฮทดสอบ ชวตคดบวกดวยอล-อสลาม ปรบตวไดเมอจตสมดล และ สญญาใจสญญากนอนชาอลลอฮ

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 4

(หนา 1)

เนอหา...สาระ

(หนา 2)

และ

สารบญ

(หนา 4)

สวนท 1

บาดแผลทางใจ... หลงประสบเหตการณ

สะเทอนขวญ (หนา 6)

สวนท 2

การคนหา...พาถกทางดวยแบบ คดกรอง 2P

(หนา 13)

สวนท 3 สมภาษณทางคลนกดวยแบบประเมน

M.I.N.I. หมวดPTSD

(หนา 16)

สวนท 4 การปฐมพยาบาลทางดานจตใจ... คณชวยคนอนได

ดวยหลก 3L

(หนา 21)

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 5

สวนท 5

การใหการปรกษาเบองตน

(หนา 26)

สวนท 6

สมานใจ...ผประสบเหตการณสะเทอน

ขวญ ดวยการใหการปรกษาตามแนว

อสลาม

(หนา 36)

เอกสารอางอง

(หนา 46)

ทม...รวมดวยชวยกน (หนา 48)

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 6

สวนท 1

บาดแผลทางใจ...

หลงประสบเหตการณสะเทอนขวญ

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 7

บาดแผลทางใจ...หลงประสบเหตการณสะเทอนขวญ โรคเคร ยดหล ง เหตการณสะเทอนขวญ มช อ เ ร ยก อยางเปนสากลวา PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) เปนภาวะความผดปกตทางอารมณทเกดขนภายหลงพบเหตการณความรนแรง เปนความผดปกตทางจตในกลมโรควตกกงวล เกดขนหลงจากประสบเหตการณทนากลวและรายแรงมกไมใชเหตการณทเกดขนไดทว ๆ ไป โดยทผไดรบผลกระทบอาจเปน ผประสบเหตเองโดยตรง หรอเพยงแคไดเหนเหตการณหรอไดรบรเรองราวจากขาวหรอคาบอกเลาของผอนกได ทสาคญ คอขณะประสบเหตการณนน ผไดรบผลกระทบจะตองปฏกรยาตอบสนองอยางรนแรง เชน เกดความหวาดกลวอยางรนแรง มความรสกหมดหนทาง หรอความหวาดผวาอยางมาก หลงจากนน ผปวยจะมอาการทางจตเกดขน โดยทวไปมกเกดขนภายในชวงเวลา 6 เดอนหลงจากประสบเหตการณ และมความรสกหวาดกลวอยางสดขดหรอประหวนพรนพรงหรอรสกชวยตวเองไมได และเมอเหตการณผานพนไป จะมอาการเฉยเมย อารมณ เยนชา การรบรตอสงแวดลอมลดลง จนดเหมอนคนงนงง รสกเหมอนสงแวดลอมและตวเองเปลยนไป จาเหตการณทสาคญในขณะเกดเหตการณสะเทอนขวญนนไมได ทสาคญถอวาเปนอาการเฉพาะของผปวยในกลมน คอ จะรสกวาเหตการณสะเทอนขวญเกดขนมาอก (re-experiencing of traumatic event) เกอบทกวน ในรปแบบใดรปแบบหนง เชน คดถง ฝนถงเหตการณนนซา ๆ หรอเกดความทกขเมอไดเผชญกบส งท เ ตอนความจ า ให ระลกถ ง เหตการณน น ๆ ข น อกคร ง (exposure to reminders) ผปวยจงพยายามหลกเลยงสงเราทไปกระตนเตอนใหนกถงเหตการณนน และมอาการวตกกงวลอยางมาก

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 8

หรอรสกผวาตกใจงายขนกวาเดม แสดงออกมาดวยอาการตาง ๆ ไดแก นอนหลบยากหรอนอนไมคอยหลบ สมาธลดลง หงดหงดกระวนกระวายหรอฉนเฉยวโกรธงาย โดยทอาการดงกลาว เปนมากจนทาใหผปวยไมสามารถทางานหรอใชช วตในสงคม ไดตามปกตเชนเมอกอนปวย

เหตการณความไมสงบในพนท 3 จงหวด คอ นราธวาส ยะลา ปตตาน และ 4 อาเภอในจงหวดสงขลา คอ สะบายอย นาทว จะนะ และเทพา กอให เกดความสญเสยและความเจบปวด แกผคนโดยไมเลอกเพศ วย และศาสนา ผคนจานวนมากสญเสยชวต อวยวะ และทรพยสน สญเสยกาลงใจในการดาเนนชวต แมรางกายไดรบการเยยวยาใหหายแลว แตบาดแผลในจตใจกยงคงฝงลกและกดกรอนชวต ความทกขทางใจเหลานเปนสงททกฝายควรใหความสาคญ เพราะอาจสงผลกระทบไดมากมายหากไมไดรบการเยยวยา

ผทมโอกาสเปน PTSD ไดงาย

ผทมโอกาสเปนโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (PTSD : Post-Traumatic Stress Disorder) ไดงาย คอ ผทเคยถก ทารายตอนวยเดก ผทไมคอยมเพอนหรอครอบครวทคอยชวยเหลอ ผทมลกษณะนสยชอบพงพงคนอน ซงมกพบในเพศหญงมากกวาเพศชาย การเกดเหตการณสะเทอนขวญตอนอายนอยมาก ๆ หรอแกมาก ๆ กอนเจอเหตการณกาลงมเรองเครยดอยเดม และบางรายพบวาเคยเปนคนดมจดกอนเกดเหต ผทปวยโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (PTSD : Post-Traumatic Stress Disorder ) บางราย รกษางายและหายเรว

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 9

แตบางรายกลายเปนโรคเรอรงได ผทมกมผลการรกษาดไดแก ผทเรมมอาการเกดขนเรวหลงจากเกดเหตการณสะเทอนขวญ มอาการไมนานไมเกน 6 เดอน กอนเกดเหตมกเปนผทสามารทางานได มเพอนฝงหรอครอบครวทด และมสขภาพจตและสขภาพกายด

ปจจยทสงผลตอการเกดปฏกรยาทางจตใจ

1. ปจจยภายใน ซงเปนพนฐานทางอารมณ จตใจและ บคลกภาพเดม ประสบการณทสงสมมา ปญหาทางสขภาพจตทมอยเดม ความเชอมนศรทธาตอศาสนาหรอปรชญาการดาเนนชวต ซงสงผลตอการรบรเหตการณทเกดขน

2. ปจจยภายนอก ขนกบลกษณะความรนแรงของเหตการณ เกดขนหลายครงและตอเนองเปนเวลานานหรอเกดเพยงครงเดยว เปนเรองทเกดขนเฉพาะตวหรอไม เกดขนจากคนทใกลชดเพยงใด มระดบความโหดรายทารณมากเพยงใด เกดขนในชวงอายไหน

อาการของผปวย PTSD

ภาวะเครยดจากเหตการณสะเทอนขวญ จะแสดงอาการ เปน 2 ระยะ

ระยะแรกเกด ขนภายใน 1 เดอนหลงเหตการณเรยกวา โรคเครยด ฉบพลน (Acute Stress Disorder : ASD)

ระยะท 2 หลงเกดเหตการณแลว 1 เดอน เรยกวา โรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (Post-Traumatic Stress Disorder : PTSD)

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 10

อาการ 3 อาการ ทเดนชด

1. เหตการณนนตามมาหลอกมาหลอน (re-experiencing) ผทรอดชวตจากเหตการณตาง ๆ จากภยพบตธรรมชาต และ ภยนามอมนษย จะยงรสกวาเหตการณนน ๆ กาลงจะเกดขนอก ยงตามมาหลอกหลอน รสกเหมอนอยในเหตการณนน และตกใจกลว (Flash back) หรอหลบตาทไรกยงเหนภาพนน เชน รสกเหมอนพนสนคลายกบแผนดนไหวอยตลอดเวลา หรออาจฝนรายซา ๆ

2. อาการตนตวมากผดปกต (hyper arousal) เหตการณ นากลวทาใหคนเรารสกตนตวในชวงหนง แตสาหรบผปวย PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder : โรคเครยดหลงเหตการณ สะเทอนขวญ) แมวาเหตการณนากลวผานไป รางกายกยงตนตว ทาใหรสกกระวนกระวาย ผดลกผดนง ใจสน ตกใจงาย สะดงงาย ไมมสมาธ เครยดงายกบเรองธรรมดา โดยเฉพาะเมอมอะไรมากระตนใหนกถงเหตการณนน ๆ บางรายอาจคอยระแวดระวงตวมากเกนกวาเหต นอนหลบยาก หรอมอาการทางกาย เชน ความดนโลหตสง หวใจเตนเรว มความตงตวของกลามเนอสง คลนไส ทองรวง เปนตน

3. คอยหลกเลยงสงทกระตนเตอนใหระลกถงเหตการณ (avoidance) หรอมอารมณเฉยชา (emotional numbing) หลายคน พยายามหลกเลยงทจะพด หรอนกถงเหตการณททาใหหวาดกลว เชน ประสบภยพบตจงไมกลาดขาวในโทรทศน หรอบางคนขบรถชนคนตายไมกลาขบรถ แมแตดภาพยนตรหรอเหนอะไรทเกยวกบรถ กทาไมได ไมกลาวายนาเพราะเคยจมนา หรอไมกลาไปในสถานทประสบเหต เพราะเหนแลวจะรสกกระวนกระวายขนอก

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 11

โรค PTSD สามารถรกษาได 2 วธ คอ

1. การรกษาดวยจตสงคมบาบด จากการทบทวนหลกฐานทางวชาการ พบวาวธบาบดทมประสทธภาพในการรกษาผปวย โรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (PTSD : Post-Traumatic Stress Disorder ) จากการทบทวนงานวจย วธทใชไดผลพบม 4 วธ ทมประสทธภาพและสามารถลดอาการตาง ๆ ได แนะนาใหเลอกใชตามสภาพปญหาของผปวย หรอใชควบคหลายวธ เชน หากผปวยมปญหาเรองการหลกเลยงสถานการณสะเทอนขวญ ควรแนะนาใหใชวธการบาบดแบบเผชญเวลานาน (Prolong Exposures : PE) ควบคกบวธการบาบดความคดและพฤตกรรม (Cognitive behavior Therapy : CBT)

- การบาบดความคดและพฤตกรรม (Cognitive behavior Therapy : CBT) คอ การใชกระบวนการและเทคนคการเรยนร มาใชในการบาบดปรบเปลยนความคด ความเชอของบคคล ทไมสมเหตสมผล ทสงผลใหเกดปญหาสขภาพจต หากบคคลนนปรบเปลยนความคด ความเชอใหถกตองเหมาะสมจะสามารถปรบตวกบสถานการณตาง ๆ ได

- การบาบดโดยใชเทคนคแบบ EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) คอ เทคนคอยางหนงใชบาบดผทมประสบการณเลวรายในอดต ทาโดยผบาบดทฝกใชเทคนคนมาโดยเฉพาะ ประกอบดวย E กบ M = Eye Movement คอ การกลอกตา D = Desensitization คอ การทาซา ๆ เปนชด ๆ ไมไดทาครงเดยว และ R = Reprocessing คอ การประมวลขอมลเสยใหม ซงการกลอกตาไปมา ทาใหผปวยมอาการมดขน ทงนเปนเพราะปลายประสาทตาของคนเราจะไปเชอมโยงกบสมองซกซาย

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 12

คอ การอยกบปจจบน รเวลา รหนาท วาจะตองทาอะไร เปนเหตเปนผล แตสมองซกขวามกเกบความทรงจาความคดความรสกในอดต ผปวยสวนใหญอยกบความคดในอดต ใชสมองซกขวาซงลอคประสบการณเลวรายเอาไว ชวงกลาง ๆ ของสมองจะถกกระตน เวลาทเขานกถงประสบการณ เลวรายสมองถกกระตนมากทสดดานขวา การกลอกตาไปมาจะปรบใหสมองซกซายและขวาสมดล ผปวยจงรสกดขนเรอย ๆ

- การบาบดแบบประคบประคอง (Supportive Therapy) คอ เนนการพดคยและบาบดชวยเหลอประคบประคองเบองตน

- Prolong Exposures : PE การบาบดแบบเผชญเวลานาน คอ ใหผปวยเขาหาและเผชญหนากบเหตการณ ซงอาการสวนใหญคลายกบอาการของโรคกลว (phobic disorder) คอ กลวเหตรายและหลกเลยงสงทจะกระตนใหนกถงเหตรายนน การใหผปวยเขาหาและเผชญหนา (exposure therapy) กบเหตรายและสงกระตนนนซาแลวซาอก โดยแบบคอยเปนคอยไป เชน จนตนาการหรออานขาว เรองนนซาแลวซาอก ดวดโอเรองนนซา ๆ หรอไปดทเกดเหตซา ๆ ครงแรก ๆ ททากจะกลวมากหนอย แตครงหลงๆ จะกลวนอยลงเรอย ๆ เพราะจะเกดความชนชา

2. การรกษาดวยยาในผปวยโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) แนะนาใหใชยา Paroxetine 20 mg ตอวน เนองจากมประสทธภาพ สงทสด สามารถปรบขนาดยาตามอาการของผปวยไดทก 1 เดอน แนะนาใหรบประทานยา Paroxetine พรอมอาหารเพอลดอาการคลนไส และยาอาจทาใหเกดอาการสะลมสะลอ หรองวงนอนได จงควรระมดระวงในการขบขหรอทางานเกยวกบเครองจกร อยางไรกตามการเลอกใชยาควรคานงถงบรบทของพนท และคาใชจายอกดวย

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 13

สวนท 2 การคนหา...พาถกทาง

ดวยแบบคดกรอง 2P

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 14

การคนหา..พาถกทาง ดวยแบบคดกรอง 2P

โรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร พฒนาแบบคดกรอง โรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ เรยก แบบคดกรอง 2P เพอใชคดกรองผประสบเหตการณสะเทอนขวญ ทมความเสยง ตอการเกดโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (PTSD : Post-Traumatic Stress Disorder )

แบบคดกรองผไดรบผลกระทบจากภยพบต (2P) ชอผไดรบการประเมน...................วนทประเมน............................

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 15

ค าอธบาย

แบบคดกรอง 2P (แบบคดกรองโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ) พฒนาขนโดยมวตถประสงคเพอใชในการคดกรองความเสยงตอการเกดโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ ขอคาถามแบงเปน 2 สวน

สวนท 1 เปนคาถามถงเหตการณท เคยประสบ และ ระยะเวลาท เหตการณเกดขน หากไม เคยประสบเหตการณ ให จบการสมภาษณ

สวนท 2 เปน 2 ขอคาถาม โดย คาถามขอท 1P เปนคาถามเกยวกบอาการอนเปนผลมาจากเหตการณทประสบ หากในปจจบนไมมอาการอะไรหลงเหลอ ให จบการสมภาษณ

สวนคาถามขอท 2P เปนคาถามเกยวกบผลกระทบในการดาเนนชวตอนเนองมาจาก อาการทเกดขน

การแปลผล

ผทตอบใช ทงขอ 1 และ ขอ 2 ถอวา มความเสยง ควรสงพบบคลากรทางการแพทยเพอยนยนการวนจฉยและใหการรกษาทเหมาะสม

สรป

แบบคดกรอง 2P เปนเครองมอทมความนาเชอถอในการประเมนความเสยงตอการเกดโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญอกทงยงเปนเครองมอคดกรองทสน งายตอการนาไปใชในสถานบรการทมผใชบรการเปนจานวนมาก ==========================================

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 16

สวนท 3

สมภาษณทางคลนกดวยแบบประเมน M.I.N.I. หมวดPTSD

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 17

สมภาษณทางคลนกดวยแบบประเมน M.I.N.I. หมวด PTSD หล งคดกรองความเส ยงภาวะเคร ยดหล งเหตการณ สะเทอนขวญ ดวยแบบคดกรอง 2P ผทตอบแบบคดกรอง ใช ทงขอ 1 และ ขอ 2 ถอวา มความเสยง ตอการเกดโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ ควรสงตอพบบคลากรทางการแพทยเพอสมภาษณทางคลนกเพมเตมดวยแบบประเมน M.I.N.I. (Mini International Neuropsychiatric Interview) ในหมวด PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder: โรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ) เพอการวนจฉยโรคทางจตเวชในระบบ DSM - IV และ ICD – 10 ซงไดพฒนาเปนฉบบภาษาไทย (พนธนภา กตตรตนไพบลย และคณะ, 2007)

เพอลดระยะเวลาในการสมภาษณ ควรใหขอมลผปวยวา จะสมภาษณดวยคาถามตามเครองมอ ซงตางจากการสมภาษณตามปกต โดยใชคาถามทจาเพาะเจาะจงตอปญหาทางจตใจ ซงตองการคาตอบชชดลงไปเลยวา “ใช”หรอ “ไมใช”

• แบบประเมน M.I.N.I. ไดมการแบงออกเปนหลายชดวนจฉยโรค (modules) ซงมตวอกษรกากบ ตามดวยวนจฉยโรค เชน หมวด A : MAJOR DEPRESSIVE EPISODE , หมวด I : POST-TRAUMATIC STRESS DISORDER

คณมปญหาการนอนหลบเกอบทกคน (เชนหลบยาก ตนกลางดก ตนเชากวาปกต หรอนอนมากกวาปกต) หรอไม

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 18

• ตอนตนของแตละชดวนจฉยโรค (ยกเวนชดภาวะฆาตวตาย และชดโรคจต) จะมคาถามเพอคดกรองตามเกณฑหลก (กรอบสเทา) ตวอยางเชน • ตอนทายของแตละชดวนจฉยโรค จะมกรอบการวนจฉยทผสมภาษณจะตองสรปวาผปวยไดรบการวนจฉยตามเกณฑนนๆ หรอไม ขอตกลงเบองตน

A1 ในชวง 2 สปดาหทผานมา คณมาอาการซมเศรา หรอ ทอแทตลอดเวลา ไมใช ใช เกอบทงวน หรอไม A2 ในชวง 2 สปดาหทผานมา คณเบอหนาย สนใจเรองตาง ๆ ลดลงอยางมาก ไมใช ใช หรอแทบจะไมรสกสนกสนานเหมอนเดม เกอบตลอดเวลา หรอไม

ขอ A1 หรอ A2 ขอใดขอหนง ตอบวา “ใช” ใชหรอไม ? ไมใช ใช

ไมใช ใช

MAJOR DEPRESSIVE EPISODE, CURRENT

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 19

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 20

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 21

สวนท 4

การปฐมพยาบาลทางดานจตใจ...

ชวยคนอนไดดวยหลก 3L

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 22

การปฐมพยาบาลทางดานจตใจ...ชวยคนอนไดดวยหลก 3L

องคการอนามนโลก (WHO) ไดพฒนารปแบบการปฐมพยาบาลทางดานจตใจ (PFA : Psychological First Aid) โดยหลก 3L (Look, Listen, Link) เพอชวยเหลอเยยวยาจตใจอยางเปนระบบ การประเมนความตองการทจาเปนเรงดวน รบฟง เอาใจใส ใหขอมลทเปนประโยชน สงตอใหไดรบการชวยเหลอทจาเปนและปองกนอนตรายอาจจะทเกดขน เพอตอบสนองความตองการขนพนฐาน ประคบประคองจตใจ ลดผลกระทบดานจตใจจากเหตการณ

ขนตอนการปฐมพยาบาลทางดานจตใจ

1) พดคยการสรางสมพนธภาพโดยไมละเมดความเปนสวนตว 2) ทาใหผประสบเหตการณรสกปลอดภย เชอมน เกดความ

สะดวก ทงรางกายและจตใจ เชน หาสถานทปลอดภยททาใหรสกผอนคลาย 3) ชวยใหผประสบเหตการณ อารมณสงบและผอนคลายขน เชน หากรองไหผชวยเหลอสงกระดาษทชชใหเพอเปนการใหกาลง 4) ชวยใหผประสบเหตการณ บอกความตองการเรงดวนได เชน “ทกเรองเปนเรองสาคญ แตมาคดกนวา เรองไหนสาคญทสด” 5) ใหขอมลและใหความชวยเหลอทปฏบตได 6) ชวยประสานตดตอสมาชกในครอบครว เพอนบาน เชน “มใครทตองการใหตดตอไหม เดยวเราจะประสานใหเลยคะ” 7) ชวยใหผประสบเหตการณ มความเขมแขง เชน “ทผานมา เวลาทคณมเรองไมสบายใจ คณมวธการจดการอยางไร” 8) ชวยประสานใหผประสบเหตการณ สามารถเขาถงความชวยเหลอจากหนวยงานบรการอน ๆ ไดอยางสะดวก

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 23

ลกษณะของผปฐมพยาบาลทางดานจตใจ

1) มทาทสงบ สภาพ ไมสบสน ใสใจ เตมใจใหความชวยเหลอ 2) เขาพบและเขาถงงาย 3) รกษาความลบตามความเหมาะสม 4) ใสใจกบปฏกรยาทางรางกายและจตใจของตนเอง

ดแลเอาใจใสตนเอง 5) มความรเรองบรบทและวฒนธรรมตามความเหมาะสม

ของแตละพนท 6) สงตออยางเหมาะสม เมอตองการความเชยวชาญอน

หรอเมอผไดรบผลกระทบรองขอ 7) กาหนดบทบาทตนเองในขอบเขตของความเชยวชาญ

และตามทไดรบมอบหมาย

การปฐมพยาบาลทางดานจตใจ โดยหลก 3L

Look : สอดสอง...มองหา

ภายหลงประสบเหตการณสะเทอนขวญ การใหการชวยเหลอเรองความปลอดภยเปนสงจาเปนเรงดวนกอน เพอลดความเครยดทงดานรางกายและจตใจ สงเสรมความรสกปลอดภยดงนน จาเปนตองคนหาผทตองการความชวยเหลอเรงดวนทนท ผทมปฏกรยาดานจตใจเกดขนจะแสดงอาการเศราโศกเสยใจอยางรนแรง รองไหไมหยด คราครวญ เครยด กนไมไดนอนไมหลบ และกลมทเปราะบางจะไดรบผลกระทบทางจตใจมากกวาปกต คอ เดกเลก ผสงอาย ผพการ และผเจบปวยเรอรงทางทงกายและทางจต รวมถงผทมปญหาชวตอยแลวกอนหนา

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 24

Listen : ใสใจ...รบฟง

การรบฟงอยางตงใจ เปนองคประกอบหลกของการปฐมพยาบาลทางดานจตใจ ผใหการชวยเหลอ ควรใชเวลาในการรบฟงโดยไมเรงรบ ฟงอยางรอบคอบแบบมสต ฟงคาพด นาเสยง สงเกตกรยาทาทาง และภาษากาย ไมขดจงหวะ ไมตอตานหรอเถยง แมวาผประสบเหตการณสะเทอนขวญจะพดเรองเดม ๆ ซา ๆ

ขณะรบฟงใชภาษากายสมผสรวมดวย เชน สบตา จบมอ โอบกอด แสดงถงความสนใจและใสใจวารบฟงเรองราวของเขาอย เพอชวยใหผทมปญหาไดระบายความรสกออกมา การถามถงความรสก ในขณะนน ใหกาวผานชวงเวลาทยากลาบากไปได ทาใหเขาคลายความทกขในใจ และชวยใหผประสบเหตจดการควบคมอารมณใหสงบ เชน ฝกการหายใจ ใหรสกผอนคลาย การบอกเลาเรองราวชวยใหผประสบเหตการณ เขาใจและยอมรบไดในทสด และถามถงความตองการและความกงวลใจ ผชวยเหลอสามารถสนบสนนตามความตองการเทาทสามารถดาเนนการได รวมถงสอบถามคาถามใหเกดความชดเจนและสรปเรองราว

Link : สงตอ...เชอมโยง

การชวยเหลอแกปญหาในฐานะททาได เชน การใหขอมล ทจาเปนเปนระยะ ๆ การตดตอบคคลใกลชด การชวยกรอกเอกสาร การสนบสนนทางดานสงคม การชวยเหลอปจจยความจาเปน ขนพนฐาน เชน ยา อาหาร เสอผา เครองนงหม ทพกพง แตหากชวยเหลอเบองตนแลวไมด ใหสงตอสถานบรการทมศกยภาพเหนอกวา เชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจาตาบล องคการบรหารสวนตาบล และโรงพยาบาลทกระดบ

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 25

สงทควรปฏบต

1) ใชนาเสยง ทาทางแสดงความเปนมตร แสดงถง ความอบอน เขาใจ

2) ใชการฟงอยางตงใจ แสดงความเขาอกเขาใจ อดทนรบฟง หากผประสบเหตยงเลาเรองเดมซา ๆ

3) ยอมรบปฏกรยาทางจตใจทรนแรงของผประสบเหตวกฤต 4) เปนตวแทน ในการตดตอสอสาร 5) ใหความชวยเหลอ ตามความเปนจรงอยางเหมาะสมหรอ

ตามความตองการ 6) ทาความเขาใจ และยอมรบวฒนธรรม ความเชอ ภาษา

ทแตกตาง 7) ปฏบตกบเดกดวยความจรงใจเทาเทยมเทยบเทาผใหญ 8) ใหขอมล (วาอารมณตาง ๆ) ทเออทวมทน คงอยระยะหนง

สงทไมควรปฏบต

1) แสดงความเปนผเชยวชาญ 2) ใชคาพดทไมเหมาะสม เชน พดวา “เวลารกษาบาดแผล

ทกอยาง” “มนจะผานไปในไมชา” “อยาเสยใจ อยาคดมากเลย คนอนเขากเปนอยางน เดยวกดขนเอง” เปนตน

3) แสดงความเหนอกเหนใจ โดยมอารมณรวมไปกบผประสบเหตการณสะเทอนขวญ เชน รองไห โกรธแคนดวย

4) สญญา ในสงทไมแนใจวาจะทาใหได 5) ตตรา วาผประสบเหตการณสะเทอนขวญมอาการทางจต 6) ซกถามหรอใหเลา เหตการณทเกดขน 7) การสอสารทางลบ เชน “ดแลวไมนาจะรอด”

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 26

สวนท 5

การใหการปรกษาเบองตน

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 27

การใหการปรกษาเบองตน การใหการปรกษาขนพนฐาน เปนกลวธหนงในการดแลฟนฟ

ทางดานจตใจ โดยใชทกษะตาง ๆ จากการพดคย เพอใหผทมปญหา ไดสารวจทาความเขาใจปญหา สาเหตของปญหา การจดการกบอารมณ ความคด เพอนาขอมลไปใชในการวางแผนแกไขปญหาดวยตนเองตามศกยภาพ และปรบเปลยนพฤตกรรมจนปรบตวใหด

ธรรมชาตของจตใจ

ผใหการปรกษาควรเขาใจธรรมชาตของจตใจ วาสงผล ตอความคด ทศนคต ความเชอและพฤตกรรมตาง ๆ ทสาคญ คอ

1) จตใจ ประกอบดวยจตสานกสวนทสามารถตระหนกร และจตใตสานก เปนสวนทเราไมอาจเขาใจไดในระดบการคดนกดวยเหตผล มการทางานดวยกลไกทางจตตาง ๆ ภายในซงเราไมรตว

2) จตใจระดบจตสานก ประกอบดวยความคดและความรสกเปนสวนทเราตระหนกรได และเปนการทางานของสมอง

3) ความคดและความรสกสามารถโนมนาวกนได

หลกการชวยเหลอ

1) ใชวธการนมนวล ออนโยน ขาใจถงอารมณความรสก ของผรบการปรกษา มความเหนอกเหนใจ (Empathy) ความยดหยน การใหกาลงใจ ฟงอยางใสใจ ยอมรบผรบการปรกษาโดยไมมอคต

2) ใช ว ธการแก ไขปญหาอยาง เปนระบบ ม เหตมผล เพอใหมองเหนทางออกของปญหา โดยรกษาความลบ การแกปญหาอยางเปนระบบ มทกษะในการสอสาร บคลกภาพมนคงในอารมณ มหลกการมเหตมผล

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 28

เจตคตหรอทศนคต คอ ความรสกทเกดขนทมตอสงใดสงหนงหรอเหตการณใด เหตการณหนง โดยเจตคตทเหมาะสม

1) มใจทเปนกลาง ไมอคตลาเอยงเพราะรก เพราะโกรธ เพราะเขลา และเพราะกลว เปดใจกวาง ไมนามาเปรยบเทยบ กบตนเองหรอผอน

2) การไมตดสนวาเปนความผดของใคร โดยไมตความวา การทผรบการปรกษามพฤตกรรมบางอยางเปนการผดถก ดเลว ไมนาความเชอ และประสบการณของผใหการปรกษามาเปนตวตดสน

3) การไมแบงแยกผมาขอรบการชวยเหลอ ยอมรบความแตกตางของบคคลอยางไมมเงอนไข

“ในฐานะเปนผใหการชวยเหลอความรสกทางบวกและลบยอมเปนอปสรรคตอการปฏบตงาน เพราะ จะเปนสงทชน าใหเราปฏบตไปตามความรสกนนโดยไมรตว ดงนน ผใหการชวยเหลอทางดานจตใจหรอผใหการปรกษาจงจ าเปนตอง มเจตคตหรอทศนคตทเหมาะสมตอการปฏบตงาน”

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 29

คณสมบตของผใหการปรกษา

1) เปนกนเอง ยมแยมแจมใส 2) ไววางใจได รกษาเรองทไดรบฟงไวเปนความลบ 3) มความเหนอกเหนใจผอน 4) ยนดรบฟงความทกขของผ อน ไมดถกคนทมปญหา

ไมเหนปญหาของคนอนเปนเรองตลก 5) ไวตออารมณความรสกของตนเองและผ อน ทงคาพด

และภาษาทาทาง 6) เชอวาทกคนมความสามารถในการแกไขปญหา 7) เขาใจและยอมรบวาทกคนมความแตกตางกนในเรอง

ความคด นสยใจคอ ความสามารถ 8) ยอมรบในการตดสนใจของผรบการปรกษา

ทกษะพนฐานทจ าเปนในการใหการปรกษา

1) ทกษะการสงเกต ขณะใหการปรกษา สงเกตอะไร - สงเกตพฤตกรรมการแสดงออกทางอารมณและความรสก - สงเกตคาพด วาพดเนนเกยวกบอะไร และภาษาทใชแสดง

ถงความรสกหรอระดบอารมณอยางไร - สงเกตความขดแยงในพฤตกรรม เชน หวเราะทงทนาตาไหล

2) ทกษะการฟงเปนการฟงแบบ Two way Communication คอ ฟงอยางตงใจ (Active Listening) ในเนอหาสาระและอารมณ ทแสดงออกมา

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 30

- การฟงอยางใสใจ LADDER หมายถง L = Look : มองประสานสายตา ฟงอยางมสต พยายาม

จบประเดนสาคญของปญหา A = ASK: ซกถามจดทสงสยในประเดนปญหาและ

แกะรอยตามปญหา D = Don’t interrupt: ไมแทรกหรอขดจงหวะ หากผรบ

การปรกษาพดมาก วกวน D = Don’t change the subject: ไมเปลยนเรองไปมา

ตามแกะรอยทละประเดน E = Emotion: ใสใจการแสดงออกทางอารมณทงภาษา

กายและภาษาทาทาง R = Response : แสดงสหนา ทาทางตอบสนอง

3) ทกษะการถาม การถามทเหมาะสมจะชวยทาใหเรอง ทเปนปญหาหรอสบสนมความชดเจนขน ผทมปญหาทกขใจกจะเขาใจเรองราวของตนเองมากขนดวย ประเภทคาถาม ตวอยางคาถาม 1. การถามเปด เพอใหไดเรองราวทกระจาง ชดเจนมากขน ใหผตอบขยายความ และม อสระในการตอบ คาถามประเภทนไดแก “เพราะอะไร อยางไร เปนยงไง”

“เรองราวเปนมาอยางไร” “เธอมเหตผลอยางไร” “ทวาชวตวนวายสบสนนะลองพดขยายความซวาเปนอยางไร” “ท เ ร องราวเปนอย า งน คณร ส กอยางไร”

2. การถามปด เพอตรวจสอบ ความเขาใจวาใชหรอไม หรอถามถงการตดสนใจ ไดแก “ใชหรอไม ตกลงจะทา หรอ ไมทา”

“เธอคดวาเธอเปนตนเหตของเรองนหรอ” “สรปวาเธอตกลงใจทจะทาตามทเขาแนะนาใชไหม” “เธอจะไปหรอไมไปรพ.”

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 31

4) ทกษะการเงยบ คอไมมการสอสารดวยวาจา การเงยบ ม 2 ลกษณะ

- การเงยบทไมมเสยงใด ๆ จากทง 2 ฝาย แสดงใหเหนวา ผพดตองการเวลาคดหรอแสดงความตองการทจะหลกเลยงการพดถงประเดนนน ๆ - การเงยบทมเสยงบางเสยง เชน อม...เสยงทขาด ๆ หาย ๆ แสดงถงอารมณและอาการวตกกงวล ในทางปฏบต ตองพจารณาวาเปนการเงยบทางบวกหรอลบ

5) ทกษะการทวนซา เปนการพดในสงทผรบบรการ ไดบอกเลาอกครงหนงโดยไมไดมการเปลยนแปลง เพอชวยใหผรบการปรกษาเขาใจชดเจนขน สอถงความใสใจความเขาใจของผใหการปรกษา ชวยใหผรบการปรกษาเปดเผยตนเองมากขน และเปนการตรวจสอบวาสงทผใหการปรกษาไดยนถกตองหรอไม

6) ทกษะการสะทอนความร เปนการรบรความรสก และอารมณตาง ๆ ทผรบบรการแสดงออกมาไมวาจะเปนวาจา กรยา ทาทาง และเปนการใหขอมลยอนกลบดวยภาษาพด ใหผรบบรการฟง เพอชวยใหเกดความเขาใจในสงทเปนปญหาของผรบการปรกษา

7) ทกษะการใหกาลงใจ ใชกบผทมปญหาดานจตใจ รสกทอแท สนหวง หมดกาลงใจ ไมแนใจ ขาดความมนใจวาตนเองจะทาสาเรจ โดยผใหการปรกษาพดใหผรบบรการมองถงความสามารถของตนเองทมอยจรง เพอสรางความมนใจใหผรบบรการ

แตมการใหกาลงใจอกแบบหนงทมกจะชอบใชกน คอ การใหกาลงใจเชงสงคม เชน “ใคร ๆ กตองตายกนทงนนหนไมพนสกคน” การใหกาลงใจแบบนจะทาใหผฟงสบายใจขนจรงแตในรายททอแท หมดหวงอาจไมไดทาใหเขาเหนความสามารถทมอย

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 32

พดใหขอคดใหมมมองทแตกตางออกไป เชน ปาแมน : ปารสกเหนอยและกลมใจมากกวาทาไมตองเจอ ปญหานดวยแคเรองปากทองกแยแลว แลวนลก ชายมาตดยาอก มใครบางจะเคราะหรายเหมอนปา ผใหการปรกษา : ผมเขาใจวาใครกตามทเจออยางปากตองทกข ปาแมน : ปากอยากใหลกชายหายตดยาบา แตกไมรจะทาได แคไหน ผใหการปรกษา : การทปากระตอรอรนทจะพาลกไปรกษากจะเปน

กาวแรกในการแกปญหา และถาปาชวยใหลกชาย หายจากการตดยาได ปากจะไดลกชายทเปนหว เรยวหวแรงในการทางานคนเดมกลบมา

พดถงสงทมคา สงทดทอยหรอความสามารถทม เพอเปน แรงจงใจในการแกไขปญหาอปสรรคตอไป เชน ผใหการปรกษา : ผมรวาปาเหนอย แตปากอดทนเพอลก พยายาม

หาทางรกษาใหลกหายจากการตดยา ปาแมน : แตปากไมรวาลกชายปาเขาจะอดทนเพอเลกยา

ไดหรอเปลา ผใหการปรกษา : ผมรทปาทาทกอยางกเพราะความรกทปามใหกบ

เขา เปนคนอนอาจทาไดดไมเทาปา และความรก ทปามใหกบเขา มนจะชวยเปนกาลงใจใหเขา พยายามเลกยา

8) ทกษะการพจารณาทางเลอก เปนการชวยใหผรบบรการ ไดลองคดหาทางแกไขปญหาจากหลาย ๆ ทาง ภายหลงทไดมการกาหนดปญหาทตองแกไขไดชดเจนแลว โดยผใหการปรกษาใหคด ถงขอดขอเสยของทางเลอกแตละทางวาทางเลอกใดดทสด

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 33

9) ทกษะการเสนอแนะ เปนการชแนะแนวทางปฏบตในการแกไขปญหาใหแกผรบบรการ โดยผรบบรการเปนผเลอกปฏบตเอง ใชในกรณทผรบบรการหาวธแกไขปญหาดวยตนเองไมไดจรง ๆ

10) ทกษะการใหขอมล เปนการพดคยเพอใหรายละเอยดตาง ๆ ขอมลทจาเปนแกผรบบรการ เพอใหผรบบรการมความร ความเขาใจในเรองทควรรตามความจาเปนและสภาพปญหา เพอใชเปนขอมลประกอบการตดสนใจ

11) ทกษะการสรปความ เปนการรวบรวมเรองราวตาง ๆ ทไดพดคยทงเนอหาและอารมณความรสกทเกดขน ระหวางผให การปรกษาและผรบบรการ เชน สาเหตของปญหา ความตองการ ทแทจรง แนวทางการแกไขปญหา อารมณ ความรสกทมตอเรอง ทพดคย

กระบวนการใหการปรกษา กระบวนการใหการปรกษาเปนวธการชวยเหลอผทประสบ

ปญหา โดยอาศยการพดคยอยางมทศทางเพอใหผทมปญหา ไดสารวจและทาความเขาใจปญหา สาเหตของปญหา ความตองการทแทจรง นาขอมลทไดไปใชวางแผนแกไขปญหาดวยตนเอง นาไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมทเหมาะสมตามความสามารถของตนเอง ประกอบดวย 5 ขนตอน

ขนตอนท 1 การสรางสมพนธภาพและตกลงบรการ เพอใหเกดความคนเคย สรางความอบอน ใจ มความรสกทด

ตอผใหการปรกษา นาไปสการเปดเผยปญหา และความรสกทแทจรงโดยใชทกษะ เชน ทกษะการทกทาย การพดคยเรองทว ๆ ไป ทกษะการใสใจ และการเปดประเดนหรอเปดโอกาสใหพดถงปญหา

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 34

ขนตอนท 2 การสารวจปญหา สงทตองสารวจ ความตงใจและความพรอมในการแกไขปญหา

สาเหตทมารบการปรกษา ชวตและความเปนมาของผรบบรการทจาเปน ปญหานนเปนปญหาอะไร ความรนแรงของปญหา ผใหการปรกษาจะตองประเมนวาตนเองมความร ความสามารถในการใหการปรกษาไดหรอไม

ขนตอนท 3 การทาความเขาใจปญหา สาเหต และความตองการ ทบทวนและสรปขอมลทได

จดเรยงลาดบ และเชอมโยงขอมลจากเนอหาของปญหาดงนระยะเวลาทเกดเหตการณ ผไดรบผลกระทบจากปญหาความรนแรง ของปญหา พจารณาและเลอกปญหาเพอนาไปสการแกไข พจารณาความตองการของผรบบรการ ความเรงดวน และความรนแรงของปญหา ประโยชนทผรบบรการจะไดรบ ความเปนไปได ทจะแกไขปญหาและการสรปประเดนปญหาเพอใชในการวางแผนแกไขปญหา

ขนตอนท 4 การวางแผนแกไขปญหา วธการแกไขปญหาทเหมาะสมนน ตองตงสตใหมนคง

ไม ต นตระหนก แก ปญหา โดยใชหล ก เหต ผล มองปญหา อยางสรางสรรค คดวาปญหาเปนสงทาทาย และความชวยเหลอจากผ อนเ พอให เกดกาลงใจ เกดมมมอง ในการแกไขปญหา ทกวางขน

ขนตอนท 5 การยตบรการ เปนขนตอนสนสดในการปรกษาแตละคร ง และยต

เพอสนสดการใหการปรกษา โดยตรวจสอบความเขาใจรวมกน แนวทางแกไขปญหา การนาแนวทางไปปฏบต การนดหมาย ครงตอไป ใชทกษะ การสรปความ ทกษะการใหกาลงใจ

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 35

ความส าเรจของการใหการปรกษา 1) เรยนรทจะฝกฝนทกษะการใหการปรกษา 2) มองเหนคณคาของผรบการปรกษาไมวาอยในสถานการณใด 3) ตงใจฟงทกสงทผรบการปรกษากาลงเลา 4) ใชทกษะทวนซาสงทไดรบฟงเพอสรางความมนใจใหผรบ

การปรกษา 5) แสวงหาเหตผลวาปญหาทกอยางมทางแกไข 6) เกบเรองทไดฟงเปนความลบ 7) เอออานวยการตดสนใจให แตไมตดสนแทน 8) ใหกาลงใจเมอผรบการปรกษาตดสนใจดวยตนเอง

การประเมนการดแลชวยเหลอ

1) ผรบการปรกษาจดการกบปญหาไดเหมาะสม 2) ผรบการปรกษาบอกการดาเนนชวตทเปนสขได 3) ผรบการปรกษาไมมพฤตกรรมวตกกงวล หรอ พฤตกรรม

วตกกงวลลดลง

=====================================

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 36

สวนท 6 สมานใจ...ผประสบเหตการณสะเทอนขวญ

ดวยการใหการปรกษาตามแนวอสลาม

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 37

สมานใจ...ผประสบเหตการณสะเทอนขวญ ดวยการใหการปรกษาตามแนวอสลาม

เหตการณความไมสงบทเกดอยางตอเนองในพนท 4 จงหวดภาคใตตอนลาง คอ นราธวาส ยะลา ปตตาน และสงขลา สงผลกระทบทงทางตรงและทางออม การเยยวยาดานตาง ๆ กไดเรมตนขน ทงภาครฐและเอกชน บคลากรสาธารณสขในฐานะทเปนหนงในการเปนผเยยวยาฟนฟสภาพจตใจ สงทตองคานงถงและใหความสาคญ คอ วถชวตวฒนธรรมของประชาชนในพนท สวนใหญนบถอศาสนาอสลาม ซงจะเปนกญแจดอกสาคญในการเปดประตสการเยยวยาหวใจของชาวมสลมทมบาดแผลทางดานจตใจ ใหสามารถดารงชวตตอไปในสงคมไดอยางมความสข จงไดพฒนาแนวทางการใหการปรกษาตามหลกศาสนาอสลามในผไดรบผลกระทบจากสถานการณความรนแรงชายแดนใต กาหนดหวขอหลก ๆ เปน 5 ประเดน

1. เพยงแคกลาวสลาม มหลายสถานการณททาให ผใหบรการทางดานสขภาพจต ตองพบเจอกบผ ประสบเหตการณสะเทอนขวญ การสร างสมพนธภาพทดดวยการกลาวสลามตอกนระหวาง ผใหบรการกบผรบบรการถอวาเปนการเชอมความรกความสมพนธแมจะไมรจกกนมากอน คาทกทายกอนเรมตนการสนทนาอน คอการกลาวสลามใหนนเอง เชน กรณทมคนไขหรอญาตพนอง ณ หองฉกเฉน กรณทมการสมภาษณหรอประเมนสภาพจตใจดวยแบบประเมนตาง ๆ กรณนดผประสบเหตการณสะเทอนขวญมาบาบดรกษาหรอแมกระทงการลงเยยมบานเพอเยยวยาจตใจ เปนตน

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 38

อสลามไดก าหนดมารยาทในการทกทาย และการสรางสมพนธภาพใหแกมสลมใหปฏบตดงน

• คมภรกรอาน กาหนดใหมสลมกลาวคาวา "อสสะลามอะลยกม" (ขอความสนตจงมแดทาน) เมอพบปะ พนองมสลมดวยกน และเปนหนาทสาหรบผไดรบทกทายตองกลาวตอบรบวา "วะอะลยกมสสะลาม" (ขอความสนตจงมแดทานเชนกน) เปนอยางนอย แตถาใหดกวาน ใหกลาวเพมไปวา "วะเราะฮมะตลลอฮ วะบะเราะกาตฮ" (และความเมตตาของอลลอฮและความจาเรญจากพระองคจงเปนของทาน) อยางไรกตามควรพยายามทจะเปนผกลาวสลามกอน

• การจบมอกนหลงการทกทาย จะชวยกระชบความสมพนธใหดยงขน โดยผชายจบมอกบผชาย และผหญงกบผหญงเทานนหามผชายจบมอผหญงในการทกทาย ไมวาจะมสงอนปดกนหรอไม จะเอาผามารองหรอใสถงมอกตาม เวนแตจะเปนญาตพนองรวมสายโลหต หรอบคคลทเรามอาจแตงงานดวย การจบมอใหใชมอขางขวาจบใหกระชบพอด ไมใชแคใชปลายนวแตะกน หรอบบจนแนน (ซนนะฮ ใหกลาวดอาขณะจบมอวา “ยฆฟอรละนา วะละกม”)

2. เมออลลอฮทดสอบ ตามหลกความเชอเมอตองเผชญกบเหตการณโดยไมสามารถ

หลกเลยงได คอการทดสอบจากอลลอฮ (บะลาอ) ไมมใครรอดพน แมแตบรรดาทานนบกถกทดสอบเชนกน เพราะมนเปนซนนะฮ (แบบแผนของอลลอฮ) ใหเราจงภาคภมใจและยนด เมอไดรบบททดสอบ เสมอนเปนของขวญชนหนงทอลลอฮมอบให เปนบทเรยนชวตทสาคญและเปนประโยชนเพอตกเตอนหรอใหคาแนะนา เมอสามารถอดทนและผานพนบททดสอบไปได เชอวา “ทกคนจะมความสขทไดแสดงถงความศรทธา ความยาเกรง และการทไมกระทาผดตออลลอฮ”

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 39

การทดสอบจากอลลอฮ ม 2 แบบ คอ

1) การทดสอบสงทดงาม คอ การมทรพยสมบตมากมาย การมครอบครวทอบอน มหนาทการงานทด การมสขภาพรางกาย ทแขงแรงสมบรณ เปนตน

2) การทดสอบดวยความเลวราย คอ ความยากลาบาก ในการดาเนนชวต มความรสกกลว หรอความรสกไมปลอดภยตอเหตการณตาง ๆ การสญเสยของทรพยสมบตตาง ๆ การสญเสยบคคลอนเปนทรก การมรางกายทพการไมสมบรณ เปนตน

การปฏบตเมอถกทดสอบในอสลาม

1. การซอบร (ความอดทน) การยอมรบสภาพ สามารถระงบอารมณได อลกรอานไดเนนในเรองความอดทน เพราะมนษย ในโลกนยอมประสบกบเหตการณมากมาย เชน ความยากลาบาก โรคภยไขเจบ ขดสนทรพยสนเงนทอง ขาดแคลนอาหารการกน ถกเอารดเอาเปรยบ ถกกดขขมเหง โดนรงแกระหวางกน ถกทาราย กลาวหา ตาหนและเยาะเยย เปนตน หากไมมความอดทนกไมสามารถทจะควบคมความคด จตใจและอารมณของตนเองได

2. การซโกร (ขอบคณ) ตออลลอฮ การใชนอมต (ความโปรดปราน) ทอลลอฮไดทรงประทานใหเพอใชในการเคารพภกดตออลลอฮ ทงในยามทกขยากลาบากและยามสขสบาย เชน การมรางกายทสมบรณเพอการดารงชวตและขยนทาละหมาด การใชมอทเปนอวยวะของรางกายชวยเหลอพอแม ญาต พนองและสงคม การใชความร ความคด ความฉลาดไปในทางทด ทกอประโยชน ตอศาสนาและสงคม ใชทรพยสมบตทอลลอฮประทานมาให ในการ ชวยเหลอผทยากไร ไมฟมเฟอย ไมขดหลกศาสนาอสลาม

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 40

3. การรฎอ (การยอมรบสภาพหรอความพงพอใจ) การยอมรบ การทดสอบหรอเคราะหกรรมทกขอกาหนดทมาจากอลลอฮดวยความบรสทธใจอยางไมมเงอนไข ผทประสบเหตการณตางๆ เมอตองเผชญกบสงทเลวรายทเกดขน ทาใหเกดความเหนอยลา ความนอยใจ ความรสกผด ความผดหวง ความทอแท ความเศราโศก เสยใจ หากผใดไมเชอในเรองของตกดร (การกาหนดของอลลอฮ) ใจของผนนจะมแตความเครยด ไมพอใจกบเหตการณทเกดขน ซงจะสงผลกระทบในทางทไมดตอสขภาพรางกายและสขภาพจต สามารถปกปองไดดวยการศรทธาและยาเกรงตออลลอฮ ดารงการละหมาด การซกรลลอฮ (การราลกถงอลลอฮ) ตลอดเวลา การอานอลกรอานอยางสมาเสมอ และขออภยโทษตออลลอฮ (การเตาบต)

4. การมาอฟ (การใหอภย) ถอวาเปนเรองยากทผประสบเหตการณสะเทอนขวญ จะทาใจกบการใหอภยผท กอเหต หรอการไมไดรบความยตธรรมจากสงตาง ๆ การระงบความรสก ทถกครอบงาโดยอารมณท ไมสมปรารถนา ตองใชสตปญญา ในการคดและตดสนใจเพอใหเกดความสงบสข ผอนคลาย ดงนน ผทใหอภยจะมการแสดงออกดวยวาจาและพฤตกรรม ออนนอมถอมตน ใหเกยรตผ อน ทาใหผนนมจตใจงดงาม มบคลกภาพ ของคนมจรยธรรมรอดพนจากภยตาง ๆ

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 41

3. ชวตคดบวกดวยอลอสลาม (Positive thinking)

ผทเผชญกบเหตการณในทางทเลวรายสวนใหญ พบวา การไม เขาใจชวตมกจะทาใหมนษยมความออนแอทางจตใจ และสงทเยยวยาไดนนคอศาสนา ความเชอทางศาสนาอสลาม ทาใหวถชวต และจตใจเขมแขง ดงนนควรทจะปกปองดแลรกษากอนทยากเกนเยยวยา โดยเรมตนจากการปรบเปลยนมมมอง ความเชอ วธคดโดยใชหลกการและเหตผลหลกศาสนาอสลาม พยายามหามมมองทแตกตางออกไปจากมมมองปกตทเราเคยมองและการปฏบตทถกตองให เปนประโยชนกบชวตของเราเอง และเปนประโยชนกบชวตของคนอนดวย

แนวคด...พชตปญหาตามแนววถอสลามตอสถานการณตาง ๆ

ลกษณะอารมณ

ความคด พฤตกรรม

อารมณเศราจากการสญเสย

คว ามตาย เหม อนกา รเ ด น ท า ง ส " ก บ ร " เ พ อ "พกผอน" รอวนสนโลก - คนทปฏบตในศลในธรรม เ ข า พ ก ผ อ น เ พ อ จ ะ ไ ดผลตอบแทนทด - สวนคนทอย ในอธรรม จะพกผอนเพอหยดสกทในสงท เขาทาเมอถงเวลาท อลลอฮ ตองการใหตายแมไมมเหตการณกตองตาย

กลาว “อนนาลลาฮวะอนนาอลยฮลาญอน” เ ม อ ท ร า บ ข า ว ก า รสญเสย - ละหมาดขอดอาร - อานอลกรอานหรอยาซนใหกบผทเสยชวต

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 42

ลกษณะอารมณ

ความคด พฤตกรรม

อารมณกงวล ตกใจกลว

การซกรลลอฮ (การราลกถงอลลอฮ) อลลอฮอยเคยงขางเราเสมอทกเวลาทกวนาททงยามหลบและยามตน

กลาว “ลาอลาฮาอลลลลอฮ” เราจะรสกเชอมนและรสกปลอดภย

อารมณเบอหนาย

หากการมชวตอยทาใหเป นคนด ก ขอ ให ม ช ว ตตอไป หากการมชวตอยไมสามารถทาความดไดอกกขอให อลลอฮเอาชวตไป

- ท า ก จ กรรมท เ ป นประโยชนทกอยาง แมเพยงการปลกตนไมตนหนง - ขอดอารถอศลอดเพอหยดนฟซ ทไมควรเกดขน

อารมณโกรธแคน

- เปนอาการท เกดจากกา รย แหย ล อ ล ว งขอ งซยฎอน - การระงบความโกรธ เปนบคลก ลกษณะของ ผศรทธาและยาเกรงตอ อลลอฮ เปนสงท อลลอฮรกใคร

ใหกลาว “อะอซ บล ลาฮ มนซ ซยฏอนร รอญม” ความหมายคอ ขาขอให อลลอฮชวยคมครองใหพนจากก า ร ล อ ล ว ง ข อ ง “ซยฎอน” (รายงานโดยบคอรและมสลม)

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 43

ลกษณะอารมณ

ความคด พฤตกรรม

อารมณโกรธแคน(ตอ)

- ผทสามารถระงบความโกรธจะไดรบผลตอบแทนทดจากอลลอฮ ใน อาคเราะฮ

- หากเกดอาการโกรธ ในขณะทกาลงยนอย ใหนงเพอใหความโกรธ หายไปและถาไมหายโกรธใหนอนตะแคง” (รายงาน โดย อบวดและอะหมด) -“เมอทานรส กโกรธ ใ ห เ ป ล ย น ส ถ า น ท เปลยนตาแหนง และดมนาสกแกว” - ค ว าม โ ก ร ธ ค อ ถานไฟทอยในใจของมนษย ใครทมอาการเชนนนใหรบไปอาบนาละหมาด” (รายงานโดยอตตรซย) - ระงบความโกรธ สงบจตดวยการละหมาด

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 44

4. ปรบตวได เมอจตสมดล (RQ : Resilience Quotient)

คนเราเมอเผชญภาวะวกฤตจะมปฏกรยาทางจตใจตาง ๆ และความสามารถในการปรบต วท แตกต า งกน ข นอย ก บประสบการณของแตละตน บางคนเขมแขงสามารถผานไดอยางรวดเรว สามารถดารงชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข และสามารถเผชญปญหาไดอยางมประสทธภาพ รวมทงยงชวยเหลอคนรอบขางทกาลงพบเจอปญหาไดอกดวย

ตวอยางของการปรบตวในแบบวถมสลมโดยใชหลก RQ (Resilience Quotient) : พลงสขภาพจต

I Am (ฉนคอ)

ฉน คอมสลม (มสลม คอสงทยงใหญมความหมายตอการดาเนนชวตในทกลมหายใจเขาออก)

I Have (ฉนม)

- ฉนมอลลอฮทฉนรกและศรทธา - ฉนมศาสนาอสลามทสมบรณแบบ - ฉนมความร - ฉนมครอบครวทรกและเปนหวง เชน ใครบาง… - ฉนมเพอนทด เชน ใครบาง... - ฉนมส งคม เชน หนวยงานตางๆ ท ใหความชวยเหลอ - ฉนมอาชพมงานทมนคง เชน ... - ฉนมสขภาพรางกายทแขงแรง เปนตน

I Can (ฉนสามารถ)

ฉนสามารถทางานได ฉนสามารถดแลลกได ฉนสามารถละหมาดได ฉนสามารถปรบตวได เปนตน

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 45

5. สญญาใจ สญญากน อนชาอลลอฮ

กอนยตการใหการปรกษา มการแนะนาแหลงสนบสนนใหกบผประสบเหตการณ เกยวกบเครอขายภาคประชาสงคมตาง ๆ เชน การดะวะห มสตรอ (ในผหญง) การฟงคตบะหหลงละหมาดวนศกรโดย อหมาม การฟงบรรยายธรรมจากครบาอาจารย เมอเสรจสนกระบวนการใหกลาว "อนชาอลลอฮ" หมายความวา "หากพระองคทรงประสงค" ซงโดยทวไปผทเปนมสลมจะใชคาน เมอตองการรบปากวาจะทาในสงใดสงหนง ทเขาตงใจไว ตามสงทไดตกลงกนไวกบมสลมดวยกนเอง มสลมกบค าวา "อนชาอลลอฮ" เปนคาทอยคกนในวถแห งช วต เพราะเราด า เนนช วตดวยพระประสงค แหง อลลอฮ และทาทกส งทกอยาง ทพระองคทรงประสงค และทกอยางจะเกดขนไมไดหากพระองคไมประสงคใหเกด

อสสะลามอะลย กมวะเราะฮมะตลลอ ฮวะบะเราะกาตฮ

=========================================

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 46

เอกสารอางอง กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข. (2553ก). คมอการชวยเหลอ

เยยวยาจตใจประชาชนในภาวะวกฤต (ฉบบปรบปรง). นนทบร: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข. (2559). การปฐมพยาบาล ทางใจคณกชวยคนอนได. กลมงานจตเวช และกลมงาน สขศกษา โรงพยาบาลลาปาง . ปฏกรยาของจตใจเมอเกด ภาวะวกฤต. คนเมอ 25 มถนายน 2559, จาก http://www.lph.go.th/lampang/index.php/healthy 1/148-2014-08-08-03-41-59

พนม เกตมาน. (2559). คมอแพทย ความผดปกตทางจตใจ ภายหลงภยนตราย Post-Traumatic Stress Disorder. ภาควชาจตเวชศาสตร คณะแพทยศาสตรศรราช พยาบาล. คนเมอ 25 มถนายน 2559, จาก http://www.psyclin.co.th/

โรคเครยด PTSD ปวยทางใจ หลงประสบภยรนแรงในชวต. คนเมอ 25มถนายน 2559, จาก http://health.kapook.com/view97511.html

นจตรา ละหะมะ ศศธร เกนเสม และภชรนทร เฉลมบญ. (2558). การพฒนาแนวทางการใหการปรกษาตามหลกศาสนา อสลามในผไดรบผลกระทบจากสถานการณความรนแรง ชายแดนภาคใต. โรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร.

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 47

นพพร ตนตรงส และคณะ. (2558). การพฒนาเครองมอคดกรอง ความเสยงตอการเกดโรคเครยดหลงเหตการณ สะเทอนขวญ (2P). โรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร.

สเปญ อนอนงค. โรคเครยดจากเหตการณรายแรง (Post- Traumatic Stress Disorder, PTSD). คนเมอ 25 มถนายน 2559, จาก www.infomental.com สรปสาหรบผบรหารกรมสขภาพจต . สรปสถานการณและการชวยเหลอผประสบอทกภย กรมสขภาพจต วนท 20 ตลาคม 2553 .อางใน http://www.dmh.go.th/ dmhflood54/pdf/fr_201010.pdf

สมภพ เรองตระกล. (2542). ต าราจตเวชศาสตร. พมพครงท6. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเรอนแกว.

อาไพวรรณ พมศรสวสด. (2543). การพยาบาลจตเวชและ สขภาพจต. กรงเทพมหานคร : บรษท ธรรมสารจากด.

==============================

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 48

ท ม . . . ร ว ม ด ว ย ช ว ย ก น

1 นายนพพร ตนตรงส นายแพทยชานาญการพเศษ 2 นางสาวสกนยา ศรนนทศกด นายแพทยชานาญการ 3 นางสาวถนอมรตน หตะจฑะ พยาบาลวชาชพชานาญการพเศษ 4 นางเมตตา เลศเกยรตรชตะ พยาบาลวชาชพชานาญการ 5 นางศศลกษณ แกวชน พยาบาลวชาชพชานาญการ 6 นางศศธร เกมเสน พยาบาลวชาชพชานาญการ 7 นางภชรนทร เฉลมบญ พยาบาลวชาชพชานาญการ 8 นางจฑา ปาตงคะโร พยาบาลวชาชพชานาญการ 9 นางมาล เกตแกว พยาบาลวชาชพชานาญการ 10 นางอญชญ หนทองสข พยาบาลวชาชพชานาญการ 11 นางสาวนจตรา ละหะมะ นกจตวทยา 12 นางสาวอญชล บญรตนา นกจตวทยา 13 นางสาวอาซซะ นหล นกจตวทยา 14 นางสาวสรตนา มะดาอง นกสงคมสงเคราะห 1 516

นางสายฝน สขเมตตา นายธรวฒน คงช

นกจดการงานทวไป นกวเคราะหนโยบายและแผน

==========================================

คมอแนวทางการดแลผประสบเหตการณสะเทอนขวญ 49

กลมภารกจพฒนาสความเปนเลศ

โรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร

กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข

จดท าโดย

..…

สอบถามขอมลเพมเตมไดท

คณเมตตา เลศเกยรตรชตะ

โทร.086-9692692

หรอ074-317400 ตอ 64313