บทท 1

1. หลกการและเหตผล

สถานการณปญหายาเสพตดของประเทศไทยมความเรอรง มการเปลยนแปลง และม

ความรนแรงเพมมากขนอยางตอเนอง ทงในดานของอปทานคอ กระบวนการผลต การล าเลยง การ

กระจาย และตวยา และในดานของอปสงคทมผเสพรายใหม ผเสพรายเก าเรอรงเพมมากขน มการ

กระจายไปในหลายกลมอายและอาชพ โดยเฉพาะอยางยงในกลมเยาวชนและผใชแรงงาน ทงใน

ชนบทและเขตเมอง (ส านกงาน ปปส. 2545) ผลกระทบทเกดขนกบทกภาคสวนของสงคมไดท าให

ปจเจกบคคล ครอบครวและชมชนทมปญหาในดานการด ารงชวตอยแลวทวความรนแรงยงขน และ

ในความเชอมโยงทเปนปญหาทางสงคม ปญหาสารเสพตด ท าใหโรคเอดส อาชญากรรมและความ

เสอมโทรมของความสมพนธทางสงคม วฒนธรรมและการบรหารจดการของสงคมเปนปญหามาก

ขน จนถงขนท าสงคมไทยออนแอลง

การแกไขปญหาทผานมาไดมความ พยายามจากทกภาคสวนของสงคม และจาก

หนวยงานทรบผดชอบโดยตรง ทงในแงของการใชมาตรการทางกฎหมายเขาปราบปราม จบกม

ท าลายแหลงตนตอการผลต แหลงขนสงล าเลยง ผขายรายใหญ รายเลกทมเครอขายกวางขวางแทรก

ซมไปสผบรโภคและกลมเสยงโดยตรง หรอเรยกวาเปนการจดการกบอปทานของยาเสพตด มความ

พยายามในการตดตามพฒนาการและการเปลยนแปลงของสารเสพตดประเภทตาง ๆ และในสวน

ของอปสงคไดมโครงการบ าบดผเสพในหลายรปแบบ มการปองกนกลมเสยงหลายโครงการ

มความพยายามใชพลงแผนดนดวยการรณรงคใหสงคมชวยกนแกไขป ญหายาเสพตด แตกระนนก

ตามปญหายาเสพตดกลบไมไดลดลง

ส าหรบในภาครฐไดมการปรบปรงระบบกลไกและนโยบายการด าเนนงานปองกนและ

ปราบปรามยาเสพตดใหเขมขนโดยตลอด เชน ในป 2541 รฐไดมแนวทางแกไขปญหายาเสพตด

ภายใตโครงการ “ราษฎร-รฐ-รวมใจตานภยยาเสพตด” ดวยการระดมสรรพก าลงจากทกกลไกของ

สงคมใหเขามามสวนรวมในการด าเนนงาน โดยยกระดบปญหายาเสพตดใหเปนวาระแหงชาต

มการจดรปองคกรการด าเนนงานระดบนโยบาย โดยเพมอ านาจหนาทของส านกงาน ปปส . ใหม

การผนกภาระกจของหนวยราชการตาง ๆ ในระดบปฏบตมศนย ปองกนและปราบปรามยาเสพตด

2

ระดบชาต (ศ.ปส.ช.) และศนยปองกนและปราบปรามยาเสพตดจงหวด (ศ.ปส.จ.) ตามค าสงส านก

นายกรฐมนตรท 141/2541)

ในภาคปฏบตไดมการด าเนนการทางจตวทยา และประชาสมพนธเชงรกเพอใหเกดความ

รวมมอจากประชาชน มการก าหนดพนทเป าหมายทชดเจน และปรบยทธศาสตรการด าเนนงานให

สอดคลองกบสภาพพนท มเปาหมายไมใหมผเสพตดรายใหม และลดจ านวนผเสพตดทมอยแลว

มการปองกนยาเสพตดในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว สถานศกษา และชมชน โดยใหทกฝาย

เขามามบทบาทในการปองกนยาเสพตด อยางตอเนอง ส าหรบผตดยาจะมการปฏบตในฐานะผปวย

ถอวาเขาเปนเหยอของสงคม และควรไดรบโอกาสในการดแลเอาใจใส สวนผผลต ผคา และผน าเขา

หรอสงออกยาเสพตด และกลมผมอทธพลมการด าเนนการตามกฎหมายอยางเฉยบขาด

นบตงแตป 2543 เปนตนมา ไดมการเพมเตมนโยบายทหลากหลายและเขมขนยงขน

ตามล าดบ เชน มนโยบายการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดตามแนวชายแดน โดยใชปฏบตการ

จตวทยาสรางพลงมวลชนใหตอสตอตานและปองกนยาเสพตด มแนวทางการใชชมชนเขมแขงเปน

หลก (ส านกงาน ปปส . 2545) ในป 2544 รฐบาลไดเพมมาตรการ มแนวทางใชพลงแผนดนเพอ

เอาชนะยาเสพตดตามค าสงนายกรฐมนตรท 119/2544 ทงนอยบนยทธศาสตรการแกปญหา

ยาเสพตดวา จดแตกหกในการแกไขปญหายาเสพตดอยทหมบาน ชมชนและพลงของคนไทยทง

แผนดน (ส านกงาน ปปส . 2545) แนวทางน เปนการกระตนจตส านกของประชาชนใหมความร

ความเขาใจ ตระหนกถงภยของยาเสพตด และคาดหวงวาทกภาคสวนของสงคมจะเขามารวมกน

ปองกนและแกไขปญหา แตสถานการณปญหายาเสพตดกมไดคลคลายตามนโยบายและยทธศาสตร

ตาง ๆ เทาทควร

ในป 2546 รฐบาลไดมนโยบา ยการตอสเพอเอาชนะยาเสพตด โดยออกค าสงส านก

นายกรฐมนตรท 29/2546 ลงวนท 28 มกราคม 2546 ก าหนดใหทกหนวยราชการและสงคมผนก

ก าลงรวมกนปฏบตตามแนวยทธศาสตรพลงแผนดน ดวยการขจดปจจยและเงอนไขดานสงคมทม

สวนท าใหสถานการณยาเสพตดรนแรงใหหม ดสน และสามารถเอาชนะยาเสพตดไดอยางเบดเสรจ

จนปรากฏวามการปราบปรามจบกม ตดตอนสวนทเปนอปทานของยาเสพตดอยางไดผล และท าให

สถานการณปญหายาเสพตดบรรเทาลงอยางชดเจน

3

แตกระนนกตาม นโยบาย ยทธศาสตรและแนวทางทรฐไดพยายามใชเพอแกปญหา

ยาเสพตดมกจะไดผลในชวงเรมตน แตเมอมการผอนคลายความเขมขนของการปฏบตตามนโยบาย

ปญหายาเสพตดกจะหวนกลบคนมา โดยมการปรบเปลยนรปแบบ ทงในแงของตวยา กระบวนการ

ผลต การล าเลยง การคา และการกระจายไปสเปาหมายในรปแบบใหมตลอดเวลา

จากประสบการณการแกไขปญหายาเสพตดทผานมา สรปไดวา

1. การใชมาตรการทางกฎหมายในการปราบปราม เพอลดอปทานของยาเสพตดเปน

มาตรการทไดผล โดยเฉพาะอยางยงกบกรณทกระบวนการผลต การล าเลยง และการกระจายสนคา

มเครอขายซบซอนขามชมชน ขามจงหวด และขามประเทศ แตจะเกดสมฤทธผ ลมากนอยเพยงใด

ขนอยกบความสามารถในการเขาถงเครอขายอทธพลทมความเชอมโยงกบอ านาจหลายระดบ

เนองจากผลประโยชนทเปนตวเงนมมากมหาศาล อ านาจเงนสามารถแทรกแซงอ านาจรฐ ท าให

อ านาจรฐบางสวนถกใชไปเกอกลกระบวนการ อ านาจรฐทตองจดการแกปญหายาเสพ ตดไมมากก

นอย ตองเผชญกบอ านาจเงนดงกลาว จงท าใหการเขาถงและจดการกบเครอขายอ านาจขนอยกบ

เจตนารมณทางการเมองไปสภาคปฏบตทตองมความชดเจน คลองตวในขณะเดยวกนตอง

ระมดระวงในแงของสทธมนษยชนดวย เพราะในขนปฏบตจะตองมผปฏบตการเ กยวของหลายฝาย

ท าใหระบบการควบคมตรวจสอบมความยากล าบาก

2. การใชมาตรการปลกกระแสสงคมผาน “พลงแผนดน ” แมจะไดผลในแงของการ

ปลกกระตนสงคมใหเกดความตระหนก และสงคมสวนรวมกไดรบรกบปญหานมาโดยตลอดผาน

โครงการตาง ๆ จากมาตรการพลงแผนดน และผาน สอมวลชน แตสงคมทวไปไดเขามารวมเฝา

ระวงปองกนปญหายาเสพตดในเชงรปธรรมมากนอยเพยงใดไมปรากฏอยางชดเจน

3. การใชมาตรการบ าบดฟนฟผตดยาเสพตดทผานมามผลส าเรจอยางมากในการบ าบด

แตการฟนฟและจดการไมใหกลบมาเสพใหม มกจะไมไดผล เนองจา กปญหาดานจตใจสวนหนง

แตอกสวนหนงเปนผลจากปญหาดานสงแวดลอม และเงอนไขทางอปทานและอปสงคอน ๆ ไม

เปลยนแปลง

4. การใช “ชมชนเขมแขง” ทมความพยายามมาโดยตลอด โดยหลายหนวยงานภายใต

ชอทตางกนกพบวา เกดความส าเรจในบางพนททมองคกรชมชนเขมแขงและมความสมพนธทดกบ

หนวยงานภายนอกทรบผดชอบเกยวกบยาเสพตด แตพนทดงกลาวมจ านวนนอยเมอเทยบกบชมชน

4

ทงหมด ส าหรบโครงการหมบานปลอดยาเสพตดทไดใชแนวทาง “ชมชนเขมแขง” เปนยทธศาสตร

น ากพบวาหมบานภายใตโครงการจ านวนไมนอย ไดถกประกาศใหเปนหมบาน “สขาว” แตเมอ

งบประมาณทจดสรรลงไปในชมชนมไมพอ การปฏบตงานของหนวยงานไมตอเนอง ชมชน

เหลานนกไมไดเขมแขงจรง เงอนไขทเออตออปสงคของยาเสพตดยงมอย ปญหายาเสพตดกด าเนน

ตอทงทเปนหมบาน “สขาว”

งานวจยนจงมขอสมมตฐานส าคญทจะน าไปสการวจยดงน

1. ทกมาตรการทด าเนนการมาลวนมความส าคญ แตการแกปญหาทมความสลบ

ซบซอนเชนยาเสพตดจ าเปนตองปรบจดแขง เสรมจดออนของแตละมาตรการ เชน การปราบปราม

กระบวนการผลตและคา จ าเปนในระดบประเทศและข ามพนท แตจะใหไดผลในแตละพนทหรอ

แตละชมชนตองมกลไกเฝาระวง แจงเหตทมประสทธภาพ ใหแตละชมชนสามารถใชพลงเทาทมอย

เขาจดการ แตถาพลงนนมประสทธภาพไมเพยงพอ กตองอาศยพลงจากรฐเขาชวย หรอการ

บ าบดรกษามจดแขงในดานเทคนควช าการทางการแพทย แตหากไมเสรมจดออนดาน การฟนฟ

ดานจตใจ และการปรบเงอนไขสงแวดลอมทเออตอการกลบไปเสพใหม มาตรการนกไมไดผล เปน

ตน

2. การแปลนโยบาย มาตรการ และยทธศาสตรลงสการปฏบตเปนปญหาและเปนความ

ยงยากไมนอยไปกวาตวปญหายาเสพตด ทตองแกไข เพราะเปนเรองของความร ความเขาใจ

ประสบการณ ขวญและก าลงใจและระบบสนบสนนการปฏบตงานของเจาหนาท การใช “ชมชน

เขมแขง” ถอวาเปนยทธศาสตรทถกตอง แตการแปลไปสการปฏบตกลบมความสลบซบซอนมาก

ทสด มากกวาทกยทธศาสตร อปสรรคส าคญทท าใหยทธศาสตรนไมบงเกดผลจนมพลงพอจะแกไข

ปญหายาเสพตดอยางตรงจดและยงยน มไมเพยงแคปญหาการจดการเชงงบประมาณ ก าลงคน และ

การสนบสนนเทานน แตมเรองของความเขาใจทลกซงของเงอนไข “ความเปนชมชน” ในแงของ

ความสมพนธระหวางผคนภายในชมชน ความสมพนธของผคนกบภายนอก ศกยภาพและขอจ ากด

ของชมชนในการจดการกบปญหานอยใหญทชมชนเผชญอย และทส าคญคอความเขาใจในเงอนไข

ทเปนสงแวดลอมทเออตอการแทรกเขามาของอปทาน และการเพมขนของอปสงค ความเขาใจท

ลกซงดงกลาวไมได เกดขนอยางงายดาย ผานการอบรมเจาหนาท แตเกดมาจากประสบการณและ

กระบวนการเรยนรทถกตองของผแปลนโยบายสภาคปฏบต ยงไปกวานนยงมเรองของ

5

ความสามารถในการใชความเขาใจ “ความเปนชมชน” ซงแตละแหงกไมเหมอนกนมาเปนฐานใน

การด าเนนการหรอขบเคลอนกระบวนการสราง “ความเขมแขง” ใหกบชมชนเปาหมาย ซงตรงนก

ตองอาศยความสามารถและทกษะของผปฏบตแบบไมตรงไปตรงมาหรอเปน “พมพเขยว” แตเปน

ความสามารถและทกษะในการปรบเปลยนประยกตปฏบตการอยางประณตในทกขนตอน ให

ยดหยนสมพนธกบพฒนาการแตละชวงจงหวะเวลาทเกดขนในชมชน

โดยเฉพาะเจาะจง งานวจยชนนไดประมวลเอาประสบการณ องคความรเกยวกบ “ชมชน

เขมแขง” มาเปนแนวทาง แลวคนหาจากของจรงวา ในชมชนทไดรบการยอมรบอยางกวางขวางวา

เปนชมชนทเขมแขงพอทจะแกปญหายาเสพตดแบ บยงยนนน มพฒนาการ มกระบวนการ

มปฏสมพนธระหวาง “คนใน” กบ “คนนอก” อยางไร จงสามารถเกดสมฤทธผลเชนนนได

การวจยจะไดพยายามคนหาเงอนไขตาง ๆ ตามทกลาวมาแลว แลววเคราะหออกมาเปน

“บทเรยน” 1-2 บทเรยนไปเพมความรความเขาใจเกยวกบ “ความเปนชมชน” “ศกยภาพชมชน” ใน

การแกไขปญหายาเสพตดและประเดนทเปน “ความปราณต ” ของ “คนนอก” หรอหนวยงาน /

เจาหนาทและแนวยทธศาสตร ชมชนเขมแขงสปฏบตการ เพอไปเสรมความสามารถและทกษะท

ตามขอสมมตฐานเหนวาจ าเปนตองสรางเสรม ทงนเพอให การแกปญหาระดบรากหญาม

ประสทธผลยงขน

2. วตถประสงค

เพอศกษาเงอนไขและกระบวนการทเกดในชมชนทประสบความส าเรจในการแกไข

ปญหาสารเสพตดแบบครบวงจรและยงยน

3. กลมเปาหมาย

2 หมบานของเชยงใหมท

1. เคยเผชญกบปญหายาเสพตดอยางรนแรงมากอน

2. ในปจจบนไดแกไขปญหาสารเสพตดอยางไดผล เปนตนแบบของการขยายผลไปยง

ชมชนอนได

6

4. วธด าเนนการ (1). ป.ป.ส. คดเลอกหมบาน 2 หมบาน (2) ศกษาชมชนแบบเขมขนแบบมสวนรวมจากชมชนและหนวยงานทเกยวของในประเดนตาง ๆ คอ

เงอนไขในอดตทท าใหชมชนดงกลาวมปญหาดานสารเสพตด การถอดประสบการณเกยวกบเงอนไขส าคญทเปนการเรมตนของชมชนในการ

ตอสกบปญหา การถอดประสบการณเกยวกบบคคล กลม สถาบน องคกรชมชนเกยวกบ

หนวยงาน GOs และ NGOs จากภายนอกชมชน เกยวกบองคกรบรหารสวนทองถนทถกน ามารวมกระบวนการแกไขในแงของแนวคด แนวทาง แผนงาน โครงการและกจกรรมตาง ๆ

การถอดประสบการณเกยวกบกระบวนการท างานทกขนตอน เนนไปทการจดการกบอปสรรคตาง ๆ การระดมภมปญญา ทรพยากรและความชวยเหลอตาง ๆ จนเปนผลใหเกดการแกปญหาสารเสพตดในชมชนอยางครบวงจรและยงยน

การถอดประสบการณเกยวกบการจดการของชมชน โดยเฉพาะอยางยงกบปจเจกบคคล และครอบครวทประสบปญหา

3. การวเคราะหขอมลและน าเสนอทกประเดนดงกลาวในรปของเอกสารทางวชาการ พรอมขอเสนอแนะในการขยายผล 4. การสมมนาเพอประเมนผลการวเคราะห และแสวงหารปแบบทคลองตวในการขยายผลไปสชมชนอนตอไป 5. การจดท าคมอการใชชมชนเปนฐานในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดแบบครบวงจรและยงยน ชมชนของจงหวดเชยงใหมทผานการคดเลอกตามเปาหมาย ไดแก 1. บานบวกเตย ต. โปงแยงนอก จ. เชยงใหม 2. บานไรดง ต. ไชยสถาน อ. สารภ จ. เชยงใหม (3) การวจยนใชแนวทางและเครองมอในการวจยดงตอไปน

7

8

แนวทางและเครองมอในการเกบขอมล A ขอมลเกยวกบสถานการณปญหา/จดออน-จดแขง (ศกยภาพ) ของชมชนตงแตอดตถงปจจบน

A1 สถานการณปญหา

1. ผทตดยาเสพตด จ าแนกเปน

1.1จ านวนผทตดยาเสพตดในรอบ 5-10 ป (จนถงปจจบน) จ านวนรวม หญง/ชาย อาย

1.2 ประเภทของสารเสพตดทผเสพตามขอ 1.1

2. จ านวนผทเขาบ าบดรกษาในรอบ 5-10 ป (จนถงปจจบน)(จ านวนรวม-หญง/ชาย-อายหรอกลมวย)

2.1 ผทเขาบ าบดแบบสมครใจ สถานทบ าบด ผลการฟนฟ จ านวนผทเลกไดเดดขาด

จ านวนผท กลบไปเสพซ า –ประเภทของสารเสพตดทเสพใหม

2.2 ผทเขาบ าบดแบบบงคบ สถานการณทบงคบใหบ าบด (เชนถกจบ ถกชมชนบงคบ

เพราะผดกฎชมชน ฯลฯ)

สถานทบ าบด

ผลการฟนฟ

จ านวนผทเลกไดเดดขาด – จ านวนผทกลบไปเสพซ า

ประเภทของสารเสพตดทเสพใหม

3. การผลต-ขาย (ถาม) ในรอบ 5-10 ป จนถงปจจบน (ขอมลเชงคณภาพ)

3.1 การผลตในหมบาน (ตวสารเสพตด, ปรมาณ, วธการ)

3.2 การผลตนอกหมบาน (ตวสารเสพตด, ปรมาณ, วธการ, สถานทผลต)

3.3 การขายโดยคนในชมชน

3.4 การขายโดยคนนอกชมชน

3.5 คนในชมชนเปนเครอขายการขาย

3.6 กลไกการตดตอของเครอขายการทผลต-คา-ล าเลยงทเกดในหมบาน

3.7 รปแบบ/วธการทกลมเสยงไดถกชกจงเขาสวงจรยาเสพตดเปนอยางไร

9

A2 บรบท/เงอนไขทเออตอการเกดปญหายาเสพตดในชมชน

1. บรบทชมชน

ทตง - สภาพทางกายภาพ

การตงถนฐาน (ประวตการอพยพของผคนครงส าคญในอดต-ปจจบน)

ขอมลประชากร

ขอมลดานเศรษฐกจและอาชพ

2. ปจจยทเออตอปญหายาเสพตดในชมชน

แหลงผลต - เสนทางการล าเลยงยาเสพตดตงแตอดตถงปจจบน

แหลงทเออตอการมวสม และทดลองเสพ

สถานการณปญหาในหมบานทเออตอการแพรระบาดของยาเสพตด

ปญหาอาชพ – รายได

ปญหาหนสน

ปญหาความบบคนในดานการท ามาหากน

ปญหาขอขดแยง – ขาดคามสามคคในหมบาน

ปญหาผมอทธพล ใน/นอกหมบาน

ปญหาการเสอมโทรมของคานยม/วฒนธรรมทด (เชน มคานยมบรโภคของฟมเฟอย การ

เลยนแบบคนในเมอง)

ปญหาครอบครว (เชน ครอบครวขาดความอบอน แตกแยก ตองท างานหนก มความเครยด)

ปญหาเรองสถาบนศาสนาไมไดท าหนาทชวยเหลอทางดานจตใจใหกบคนในชมชน

ปญหาเรองโรงเรยนไมไดท าหนาทอบรมสงสอนลกหลานใหด

สถานการณปญหาการเขามาแทรกแซงหมบานโดยคนนอกหมบาน

ปญหาเจาหนาทเขามาสรางปญหาในชมชน

ปญหาคนแปลกหนาเขาออกชมชน

ปญหาเดก-เยาวชนไปเรยน-ไปเทยวในเมองบอย

ปญหาอน ๆ ทเชอมโยงกบยาเสพตด

10

-การพนน

-สถานการณโรคเอดส

-การทองเทยว

ฯลฯ

A3 ความเสยงระดบครอบครวและปจเจกบคคล

1. ความเสยงระดบครอบครว

1.1 เงอนไขตาง ๆ ทท าใหสมาชกไดเกยวของกบสารเสพตด

1.2 สถานการณ/เหตการณทสมาชกทดลอง – เสพ – ตด

1.3 เหตการณ/จดส าคญทเกดขน ท าใหสมาชกคนนนบ าบด – ฟนฟ และเลกจาก

ยาเสพตดในปจจบน

2. ความเสยงระดบปจเจก

2.1 เงอนไข/ภาวะแวดลอมทท าใหเขาเปนกลมเสยง

2.2 เหตการณทเขาเรมทดลอง – เสพ – ตด (รวมถงการคา – เพอเสพดวย)

2.3 จดหกเหทท าใหเขาบ าบด – ฟนฟ – หนกลบไปเสพใหม – บ าบด – จนเลกขาดได

A4 อปทาน

A5 กลมและองคกรในชมชน

1.กลม/องคกรทเออตอการคา-เสพทงในและนอกชมชน

1.1การปฏบตของผน าทงทเปนทางการและไมเปนทางการในอดต-ปจจบน ทเคย

(หรอก าลงเปนอย) ในการผลต – คา – ชกจงใหมการเสพ (ทางตรง) หรอในการผลกดนใหเกดความ

เสยงมากขน เชน ตดการพนน ตดสรา – ครทไมเขาใจนกเรยน – พระทมอมเมา ฯลฯ

1.2 การเชอมโยงเปนเครอขายของบคคลใน 1.1 กบคนนอกชมชน (พอคา, นายทน,

ขาราชการ, NGOs ฯลฯ)

2.กลม/องคกรทม (หรอพอม) ศกยภาพในการแกปญหายาเสพตดใน/นอกหมบาน

2.1 ชอกลม-องคกร (รวมทงชอของผน า) ทมอยในหมบาน

11

2.2 ชอหนวยงาน GOs และ NGOs ทเกยวของกบยาเสพตด/การสาธารณสข/กองทน/

การแกปญหาดานอาชพและรายได/โรคเอดส/ปญหาทางสงคมอน ๆ (เชน เดก – เยาวชน – สตร –

ผสงอาย)

2.3 บทบาทของ อบต. ในการแกปญหาส าคญ (เนนปญหายาเสพตดในหมบาน)

2.4 ขอสรปดาน กลม/องคกรใดบาง / มแกนน าของแตละกลม /

องคกรคนไหนบางทมบทบาทโดยตรง – โดยออมกบการแกปญหายาเสพตดในหมบาน

2.5 หนวยงาน GOs และ NGOs ทกลม/องคกรตามขอ 2.4 ไดประสานงานในการชวย

แกไขปญหายาเสพตดในหมบาน

5. กรอบแนวคดในการวจย

การใชชมชนเปนฐาน (Community Based) หรออาจเรยกวาการใชยทธศาสตร “ชมชน

เขมแขง” ในการแกปญหายาเสพตดหรอปญหาใด ๆ ทเกดขนในสงคมมประเดนทควรพจารณา

ดงตอไปน

1. ประเดนในเรองของการจดการของสงคม ระหวางระ ดบมหภาค กบระดบจลภาค

กลาวคอ ในระดบมหภาคเปนการจดการหรอแกปญหาจากนโยบาย กฎหมาย ยทธศาสตรใน

ระดบประเทศผานกลไกทเปนหนวยงานทงภาครฐและองคการพฒนาเอกชนลงไปในระดบภมภาค

จงหวด อ าเภอ ต าบลและหมบาน ทงนเพอความเปนเอกภาพของนโยบายและเพอใ หเกดความ

ครอบคลม ซงจ าเปนในระดบหนง ในเรองของขอกฎหมาย อ านาจรฐ และการจดการดานทรพยากร

และงบประมาณ แตกมจดออนตรงทไมสามารถจะจดการกบภาคทกสวนของสงคมทมความ

หลากหลาย และมเงอนไขทตางกนจนบางครงการจดการของรฐกลบกอใหเกดปญหาดวยซ าไป

กลาวคอหลายปญหาทเกดขนในสงคม ตวสาเหตส าคญสวนหนงเกดมาจาก

โครงสรางทางสงคม ระบบเศรษฐกจ อ านาจทมาจากทนและรฐ ความคดความเชอทสวนของสงคม

ทไดเปรยบ ท าใหสวนทเสยเปรยบตองจ านน และมทางเลอกในการด ารงชวตทจ ากดและ

ยากล าบากขน ตลอดจนกระบวนทศนตอการแกปญหาของผมอ านาจยงยดอยกบการสงการจาก

เบองบน ใชกฎหมายแบบเถรตรง แกปญหาแบบแยกสวน แยกหนวยงาน และการท าใหทกภาค

สวนของสงคมเปนหนงเดยว ความแตกตางตองท าใหเหมอนกน ฯลฯ

12

ในทางตรงกนขาม ปญหาทเกดขนสงผลกระทบกบช มชนและผคนเหลานจะอยใน

หนวยยอยของสงคม นบตงแตครอบครว ชมชนออกไป หากในระดบยอยหรอระดบจลภาคยงม

ปญหาอย ขณะทการจดการระดบมหภาคยงขาดประสทธภาพ ปญหาตาง ๆ กจะทวความสลบ

ซบซอนยงขน แนวทางในการจดการระดบจลภาค เนนไปทครอบครวและ ชมชน จงเปนสงจ าเปน

ถาจดการไดผล ผคนทอยกบปญหานาจะไดรบการแกไขไดด บนความหลากหลายของแตละพนท

แตกมจดออนตรงทไมมความครอบคลม ตรงทปฏบตการในระดบยอยยงขาดความรความเขาใจ

และแนวทางทชดเจน และยงยทธศาสตรการแกปญหาระดบมหภาคไมเขาใจ ไมเอออ านวยหรอเปน

อปสรรคตอระดบจลภาคกจะท าใหการแกไขปญหาสวนรวมของสงคมไรประสทธภาพ

ในเรองของยาเสพตด สาเหตทมาจากอปทานของยาสวนใหญเปนเครอขาย เปน

กระบวนการขามชมชน ขามจงหวด ขามประเทศ การจดการในระดบมหภาคเปนสงทถก ตอง เปน

การจดการตงแตตนทางหรอตนตอแหงปญหา

แตกรณของอปสงคของยากด และการขยายอปทานลงไปสมผสกบกลมเสยงกดแนว

ทางการจดการในระดบมหภาคอยางเดยวไมพอ เนองจากมจดออนดงทกลาวมาแลว การใชพลง

แผนดน รฐ-ราษฎรรวมใจ แมจะดมศกยภาพ แต ถาหนวยยอยในระดบจลภาคยงมเงอนไขทเพมอป

สงคอย แตละหนวยของจลภาคยงมความออนแออย และทส าคญมการเชอมตอของอปทานลงไป

อยางตอเนอง การบ าบดผเสพแลวไมใหกลบไปเสพใหม การลดจ านวนผตดใหมแมกระทงการ

เรยกรองใหแยกผเสพออกจากผคา ถอวาผเสพเปนเหยอเปนผปวยและผคาเปนอาชญากร จะไดผล

ในบางพนทเทานน เปนพนททกลไกปฏบตในพนทมประสทธภาพ และกลไกของชมชนใหความ

รวมมอ แตพนททส าเรจเทยบกบพนททเปนปญหาแลว ในภาพรวมปญหากยงไมคลคลาย

โดยสรปยทธศาสตรและแนวปฏบตระดบมหภาคและจลภาคเปนสงจ าเปน แตปญหาอย

ทสดสวนของการผสมผสาน 2 ระดบใหเขากบความซบซอนหลากหลายของพนท ใหเขากบ

สดสวนของอทธพลดานอปทานกบอปสงค และใหเขากบผทเกยวของหลายฝาย ทมขอจ ากดในการ

ปฏบตงานไมเพย งแตแคขอจ ากดดานเทคนคไดแก ก าลงคน งบประมาณ และความสบสนวนวาย

ของระบบราชการเทานน แตเปนขอจ ากดดานความเขาใจปญหาอยางลกซง และความสามารถ /

ทกษะทยดหยนปรบใชใหเกดประสทธผลอกดวย

13

2. การใชแนวทาง “ชมชนเปนฐาน” หรอ “ชมชนเขมแขง” มประเดนพจารณาทตอง

ลกซงกวาเดมในสาระส าคญตอไปน

2.1 ชมชนเขมแขงในทางวชาการ มความหมายมากกวาการทรฐตองการแกปญหาใด

ปญหาหนง แลวเหนวาถาใหชมชนมาเปนสวนหนงของรฐจะท าใหเกดประสทธภาพเชน กรณของ

ยาเสพตด ถาชมชนเขมแขงกจะคาดหวงว าจะมผคนในชมชนเปนหเปนตา ใครเขาไปคาขายยา ใคร

เสพกจะรตวเขาจดการหรอตดไฟตงแตตนลม และถาสถานการณรนแรงกจะแจงเบาะแสใหกบ

เจาหนาทเขาไปจดการ หรอถามผเสพเกดขน ชมชนกจะเขาไปหวานลอม น าไปบ าบดกบสถาบน

หรอบ าบดกนเองภายในชมชน จะ เหนภาพญาตพนองรวมกนใหก าลงใจ เกอหนนดแลผบ าบด พอ

ผานการบ าบดกจะเหนภาพของผคนในชมชน เขาไปเยยวยา ฟนฟ เปนชมชนบ าบด – ฟนฟ และยง

ไปกวานนผคนในชมชนยงเหนวาสงแวดลอมในชมชนไมวาจะเปนครอบครว วดและโรงเรยน

ตลอดจนสอตาง ๆ แห ลงมวสม บางสวนเปนเงอนไขทท าใหเกดกลมเสยงกจะใชภมปญญา ใช

กฎเกณฑตาง ๆ ในสงคม ใชทนทางสงคมและวฒนธรรมเขาแกไขจนกลายเปนชมชนไรยาเสพตด

ชมชนเขมแขงมความหมายมากไปกวานน ในทางวชาการจากงานวจยและจาก

ประสบการณ ไดมการสรางความรแ ละสรางเปนแนวคดวาดวย “วฒนธรรมชมชน” แนวคดนโดย

สาระส าคญเหนวาปญหานอยใหญทเกดในชมชนมาจากกระแสการพฒนาทแพรเขาไปในชมชน

อยางรนแรง เขมขน และตอเนอง ทส าคญไดแก การพฒนาเศรษฐกจ โดยเฉพาะอยางยงการเกษตร

แผนใหม การพฒนาความทนสมยผานก ารศกษา สาธารณสขแผนใหม การเขาไปจดการพฒนา

ชมชนจากหนวยงานเชน การจดตงกรรมการตาง ๆ การจดตงกลมเพอรองรบโครงการจากภายนอก

ซงสวนใหญเปนโครงการจากรฐ รวมตลอดถงการเขาไปควบคมการใชทดนและ

ทรพยากรธรรมชาตบนชมชนทสง หากดผวเผนแลวการเขา ไปของ “การพฒนา” เหลาน คงมนอย

คนทจะปฏเสธวาไมด ยงเปนคนในชมชนแลวยงเหนวาด ท าใหพวกเขาพฒนา แตเมอผาน

กระบวนการพฒนาดงกลาวไประยะหนง ปรากฏการณของความเปนหนสนของคนในชมชนได

เพมมากขน มการสญเสยทดนท ากนมากขน มการบกรกพน ทปามากขน การเกษตรแผนใหมได

กอใหเกดผลกระทบทางนเวศนมากขน มการใชน ามากขน จนเกดเปนขอขดแยง ครอบครวเรม

ประสบกบปญหาการหารายไดไมพอกบรายจายทเพมมากขน ทงทเปนรายจายจ าเปน รายจายเพอ

การบรโภคนยม และอาหารทมราคาสงขน ท าใหครอบครวมปญหาในเรองความสมพนธกบสมาชก

14

กบเครอญาต และขยายผลออกไปส

ชมชนทเกดความเปนปจเจกบคคลมากขน การเกอกลแบบเดมคอย ๆ หายไป ไมแตเฉพาะในเรอง

เวลา การอย – ไมอยในชมชนเทานน แตเปนเรองของวธคดทเกดชองวางระหวางวย ระหว างผทม

ฐานะดกวาและดอยกวา กลไกในชมชน กฎเกณฑในชมชนเรมออนแอลง

งานวชาการดานวฒนธรรมชมชนไดวเคราะหตอไปวากระแสการพฒนาดงกลาวถก

ก าหนดโดยผทไดเปรยบในสงคม ไมเพยงแตทอยภายในประเทศเทานน แตเปนผทไดประโยชน

จากกระแสโลกาภวตน จากตางประเทศดวยซ าไป การพฒนาเองนนอาจเกดผลด ถาสงคมหรอรฐได

ค านงถงการกระจายโอกาสในการเขาถงปจจยการผลตอยางเปนธรรมตงแตตน โดยเฉพาะอยางยง

เรองของทดนท ากน ค านงถงและจดการดานการผกขาดการตลาด รวมตลอดถงการใหสมาชกใน

สงคมมขอมล มทางเลอกมากขนในเรองของการบรโภค การพฒนาคงไมกอใหเกดผลในแงลบกบ

สงคมเทาทเปนอยทกวนน

ในเมอตนตอแหงปญหาคอ กระแสการพฒนาจากภายนอก ผานกลไกรฐ กลไกตลาด

และสอมวลชน การแกปญหาทถกตองกคอการใหชมชนรเทากนตอปญหาทเกดขน ลดกา รพงพา

จากภายนอก และรอฟนทนทางสงคมและวฒนธรรม เชน ภมปญญา ความสมพนธทเกอกล เออ

อาทรตอกน กฎเกณฑของชมชน รวมถงการรวมตวของสมาชกในชมชนใหเปนกลมเหมอนในอดต

ชวยกนแกไขปญหา และถาปญหาตองแกไขในระดบทกวางกวาหนงชมชน จะมการรวม ตวเปน

เครอขายชมชน หรอรวมตวเปนประชาคม เพอเพมพลงในการตอรองกบอ านาจภายนอกทเขาเหน

วาไมเปนธรรม วฒนธรรมชมชนจงเปนทงกระบวนการ /เปนทงเครองมอทใชในการแกไขปญหา

ของคนในชมชน และเปนการแกปญหาทตรงจด และยงยนมากกวา (ชศกด 2543, อานนท, 2544,

กาญจนา 2538)

ดงนนความเขมแขงของชมชนจงมความหมายมากกวา การใหชมชนรวมกบรฐเพอ

แกปญหาทเกดขนตงแตระดบชมชนถงระดบประเทศเทานน

2.2 ชมชนเขมแขง มความซบซอนและมพลวตมากกวา ค าจ ากดความทนกวชาการ

ใหไว และมากกว าความเขาใจของผปฏบตทเปนคนนอกเขาไป ท าใหเกดชมชนเขมแขงเพอให

ชมชนลกขนมาแกปญหาใดปญหาหนงหรอหลายปญหา อาท

15

ในเรองของชมชน

ชมชนเปนกลมคนทมความสมพนธกนอยางยาวนานในพนท เพราะมหลายอยาง

รวมกน เชน วฒนธรรมความเชอ คว ามสนใจ วตถประสงคหรอเผชญปญหารวมกน (Wisbet 1960,

Sanders 1986, ไพบลย 2543, กรมการพฒนาชมชน, 2543)

ชมชนเปนการจดระเบยบของสงคมหนวยเลกทสด เพอท าใหสมาชกทอย

รวมกนไดรบความตองการในวถชวต ไดรบการสบทอดทางวฒนธรรมและการเรยนร ไดใหความ

มนคงทางรางกายและจตใจ และไดรบการแกปญหา (Sanders, 1987, ไพรตน เตชะรนทร , 2516,

สญญา สญญาววฒน, 2541)

ชมชนมความหมายมากกวาอาณาเขต หรอพนทตามการปกครอง ผคนสามารถม

ความสมพนธขามเขตแดน การมองชมชนอยางแคบ ๆ ตดอยกบอาณาเ ขตทตายตว ท าใหเกดปญหา

ในการจดการในกรณทปญหาขามพรมแดน เชนการใชทรพยากรขามหมบานในลมน า ดงนนเมอ

พจารณาชมชนควรพจารณา “ความเปนชมชน” อนไดแก ระบบความสมพนธของผคนกลมใดกลม

หนง ในประเดนใดประเดนหนงหรอหลายประเดน การวเคราะห “ความเปนชมชน” ท าใหสามารถ

เหนถงความหลากหลายและลนไหลของการปฏบตตอกนตงแตระดบยอยคอ ปจเจกกบปจเจก

ปจเจกกบครอบครว ครอบครวกบเครอญาต กบกลมตาง ๆ ทรวมตวจดตงอยางเปนตามธรรมชาต

กบเครอขายทอยภายใตกฎเกณฑทเขาใจ รวมกนไมมากกนอย ซงทางวชาการเรยกวาความสมพนธ

ตาง ๆ เชน ความสมพนธเชงเครอญาต ความสมพนธเชงอปถมภ ความสมพนธเชงการผลต ฯลฯ

ลกษณะของการปฏบตและผลของการปฏบตกจะมหลากหลาย ทงในดานการเกอกล เอออาทร

แลกเปลยนตางตอบแทนกน ท งในดานการตอรอง ตอส เรยกรอง แบงปนหรอแยงชงกน โดยใน

ทกวงจรของการปฏบตตอกนจะมการเรยนร มการปรบตว มการแสวงหาแหลงของอ าเภอเพอให

ผคน/กลมตาง ๆ ไดบรรลวตถประสงคทตองการ (สทธณฐ 2546)

ในเรองของชมชนเขมแขง มหลายมตทต องวเคราะห (ก) ในแงของ

ความหมาย (ข) ในแงขององคประกอบ หรอภาพทายสดทจะบอกไดวาเปนชมชนทเขมแขงหรอไม

และ (ค) ในแงของกระบวนการ

16

ในแงขององคประกอบ ไดมขอเสนอแนะจ านวนมากเชน เนนชมชนทมผน า

แกนน า กลมและองคกรทรวมตวกนแกไขปญหาหรอขบ เคลอนใหสมาชกมชวตทดขน ผคนใน

ชมชนมภมปญญา มการเรยนรและน าความรไปใชปรบตวอยตลอดเวลา สมาชกมความสามารถใน

การวเคราะหปญหาและความตองการรวมกน จนสามารถขบเคลอนกจกรรมทท ารวมกนอยางแขง

ขน ผลท าใหวถชวตของสมาชกดขน และสมาช กกด ผน ากลมและองคกรสถาบนตาง ๆ กด มความ

เอออาทร ชวยเหลอซงกนและกน ฯลฯ ชมชนเขมแขงจะมปจเจกทมจตส านกการพงตวเอง รวมคด

รวมท า รวมรบผดชอบ มความรกเอออาทรตอกน มผน าทมความร ความสามารถในการบรหาร

จดการชมชนอยางตอเนอง เปนชมชนทสมาชกมความสมพนธทดตอกน มระบบ การบรหารจดการ

ทแกปญหาได มการกระจายประโยชนอยางเปนธรรม มการจดตงกลมและองคกรทสนองตอบกบ

ความตองการภายใน และจดการกบอทธพบจากภายนอกได (ประเวศ วะส , 2541, 2542, กรม

พฒนาชมชน 2543, สมพร เทพสกขา 2544, สญญา สญญาววฒน 2541, กาญจนา แกวเทพ 2540

อเนก นาคะบตร 2536, มลนธส านกรกบานเกด 2545)

มขอสงเกตวาองคประกอบหรอภาพทายสดทจะบอกไดวาชมชนใดเปนชมชนเขมแขง

ดงกลาว จะมภาพในเชงอดมคตหรอความอยากจะใหเกดอยมาก แตทเกดขนจรง ๆ ในชมชนตาง ๆ

ในปจจบนเปนอกเรองหนง ซงกมบางชมชนในจ านวนไมมากนกเมอเทยบกบชมชนทวประเทศทม

ลกษณะดงกลาวบางลกษณะ เพราะเชอวากระแสการพฒนาและการเปลยนแปลงในปจจบนได

กลายเปนเงอนไขทท าใหเกดภาพตรงขามกบภาพในอดมคต ดงกลาว ดงนนคณะผวจยจงเหนวา

อยางนอยในบางชมชนทพอจะมองคประกอบใดองคประกอบหนง และเรมมการเคลอนไหวอยาง

เปนรปธรรม แบบคอยเปนคอยไป แมวาจะไมเหนภาพโดยสมบรณ แตถาพลงการขบเคลอนมแรง

พอกนาจะเรยกไดวา กาวไปสความเปนชมชนทเข มแขงได หรอกลาวอกนยหนง เปนการมอง

ชมชนเขมแขงแบบไมใชภาพหยดนง แตเปนภาพของความเคลอนไหว

ในแงของกระบวนการ มนยส าคญทควรวเคราะหคอ ชมชนเขมแขง ถาจะเกดเปน

การเกดขนเองจากภายใน หรอจากภายนอกเขาไปกระตน หรอผสมผสานกน

ชมชนเขมแขงเคยมมานานแลวกอนทกระแสการพฒนาเศรษฐกจและความทนสมย

จะเขาไป และเกดจากเงอนไขและองคประกอบภายในดวย การทชมชนมการจดการหลายเรอง เพอ

แกปญหาหรอเพอประโยชนรวมกน เชน กลมและเครอขายผใชน า ผานกจกรรม งานบญ ผาน

17

กจกรรมการแลกเปลยนแรงงาน และทรพยากร ผานสถาบนทผทมมากกวา กระจายใหกบผทมนอย

กวา ผานประเพณ กฎเกณฑทางสงคมทควบคม สนบสนนความสมพนธของสมาชกในครอบครว

เครอญาต และชมชน เรองตาง ๆ ดงกลาวมมานานกวา 100 ป มการสงสม ปรบปรง เปลยนแปลง

จนกลายเปน “วฒนธรรม” ทอยในวธคด วธปฏบตของผคนในชมชนอยแลว

แตในสถานการณทมการเปลยนแปลงอยางเขมขน การจดการของชมชนสวนใหญ

ไดสญเสยศกยภาพลงไป มสวนนอยเชน งานบญอาจคงอย สาเหตทตองสญเสยศกยภาพไดม

ค าอธบายไวมาก และไดกลาวมาแลวใน ตอนตน แตกระนนกตามไดปรากฏวามบางชมชนได

พยายามสรางระบบการจดการบางสวนทพอจะท าไดกลบคนมา และเมอประสบความส าเรจกบการ

จดการรวมกนเรองหนงกไดขยายวงของการจดการในเรองอนดวย จนเหนภาพในเชงอยากจะให

เกดปรากฏขนแบบเคลอนไหว เชน กรณการจ ดการอนรกษล าน าและพนธปลาของหลายชมชนใน

จงหวดนาน เปนตน และกลาวโดยทวไปแลวเปนกระบวนการทเปนการ “ผดเกดจากภายใน” เพราะ

มวกฤตรวมกน (ถนด ใบยา และคณะ 2545)

กระบวนการเกดชมชนเขมแขงทภายนอกเขาไปกระตน แลวเกดการผสมผสานจาก

ภายใน เปนประเดนทส าคญอยางยง เพราะการ “ผดเกดจากภายใน” แมเปนไปบางแลว แตมจ านวน

นอยและใชเวลายาวนาน แตการเขาไปของ “คนนอก” เพอเรงใหเกดชมชนเขมแขงกไมใชเรองงาย

เชนเดยวกน ถากระบวนการของคนนอกขาดความร ความเขาใจในเงอนไขของความเปนชมชน ใน

เงอนไขของปญหาทเกดในชมชน และทส าคญในเงอนไขของความสมพนธในเชงเศรษฐกจ สงคม

วฒนธรรมและอ านาจของผคน ของผน า ของกลมองคกรสถาบนในชมชน และเงอนไขทเปน

อทธพลจากภายนอกทซบซอน และคณะผวจยเชอวาเปนไปไมไดเลยทกระบวนการทเแขงทอ

ตายตว กระบวนการเดยวจะใชไดกบทกชมชนเชนเดยวกน และเชอวา “คนนอก” กมเงอนไขทจะ

เปน

ศกยภาพและอปสรรคจากองคกรและวฒนธรรมองคกรท “คนนอก” สงกดอยทท าใหกระบวนการ

ชวยใหชมชนเขมแขงยากขนไปเปนทวคณ

กระบวนการทคนนอกรวมกบคนในชมชน ท าใหเก ดชมชนเขมแขงเพอแกปญหาใด

ปญหาหนงหรอหลายปญหาในชมชน เชนในเรองปญหายาเสพตดส านกงาน ปปส . ไดเสนอวาจะม

กระบวนการดงนคอ

18

ในเบองตนจะมการก าหนดพนทเปาหมายทชดเจน แลวจะมกระบวนการกระตนหรอ

สรางจตส านกชมชนโดยวทยากรกระบวนการผานเวทใ นชมชน หรอการท าประชาคม หรอวธการ

อน ๆ จากนนมการตงกลมกรรมการ องคกรในชมชน มการมอบหมายแบงงานใหกรรมการ

รบผดชอบงานในแตละดาน ในขณะเดยวกนจะมการคนหาปญหา สาเหตทเกยวของกบยาเสพตด

เชน

คนหาจ าแนกบคคลทเกยวของกบยาเสพตดออกเปน กลม เสยง กลมผเสพ กลมผตด กลมผคา

จากนนจะมเวทเรยนรวธการแกไขในรปแบบตาง ๆ อาจมการอบรม พาไปดงานในชมชนทม

ประสบการณ หรอในสถานบ าบดยาเสพตดทไดผล จะมการปรบใชวธการทเหมาะสมกบชมชน

เพอแกไขปญหา อาจจะเปนเรองของการจดเวรยาม เฝาระวง การรวมกนก าหนดกฎระเบยบในการ

ควบคม

การคา การเสพในชมชน เปนการใชมาตรการทางสงคมควบคไปกบมาตรการทางกฎหมาย อาจม

กจกรรมบ าบดรกษาผตดยาโดยชมชนเอง หรอสงไปบ าบด มกจกรรมการดแลผทผานการบ าบดเพอ

ไมใหกลบไปเสพซ า รวมไปถงกจกรรมทเ ปนงานพฒนาอน ๆ เพอลดเงอนไขทน าไปสการ

แพรระบาดของยาเสพตดในชมชน (ส านกงาน ปปส., 2545)

ความส าเรจของการสรางชมชนเขมแขงอยทการใหมองคกรชมชนทม

กระบวนการพฒนา เรมจากการรวมตวของสมาชกในชมชนทไดรบความเดอดรอนจากปญหาใด

ปญหาหนงหรอเปนผรวมชะตาเดยวกน เนองจากตองการผนกก าลงเขามารวมกนเพอแกไขปญหา

หรอขจดความเดอดรอนรวมกน ในการด าเนนงานขององคกรชมชนเพอแกปญหาจะตองมการขจด

ขอขดแยงทเกดขนกบสาชกกลมตาง ๆ ในชมชน และทเกดขนระหวางชมชนกบภายนอก มการจ ด

วางกฎเกณฑระเบยบใหมโดยประยกตกฎเกณฑทางสงคมทไดผลและผสมผสานกบแนวทางใหม

และมการปฏบตการอยางตอเนอง โดยใชภมปญญาของชมชน (Gultung 1980, ธงชย สนตวงษ ,

2535)

โดยภาพรวมพอจะสรปไดวานกพฒนาหรอคนนอกเปนผท าหนาทเขาไปกระตนผน า

และสม าชกชมชนทเผชญกบปญหาใหเกดกระบวนการวเคราะหปญหาแบบมสวนรวม ใน

กระบวนการวเคราะหปญหา จะมการเสรมความร ขอมล สรางใหเกดกระบวนการเรยนร จาก

ประสบการณทงในและนอกชมชน และกระบวนการวเคราะหปญหา นกพฒนาจะสนบสนนใหท า

19

ผานเวทชาวบานหรอเวท ประชาคม เพอดงการมสวนรวมของคนในชมชนใหมากขน จะท าใหเกด

การแลกเปลยนความคด เกดขอผกพนของคนในชมชนทตองการแกปญหา และจะเกดผคนทพรอม

จะมารบผดชอบปฏบตงานพรอม ๆ กบเหนบางคนอาจถอยออกจากการปฏบต ยงมการจดเวทมาก

ขน ควบคกบการปฏบ ตอยางตอเนอง จะท าใหเกดการเรยนร เกดทกษะ และความมนใจในการ

แกปญหาของกรรมการและสมาชกขององคกรชมชน หากปญหาเรมไดรบการแกไขเปนล าดบจะยง

ท าใหองคกรชมชนเขมแขงขน

จากการทบทวนองคความรในเรองชมชนเขมแขงและกระบวนการกอใหเกดชมชน

เขมแขงโดยคนนอกหรอนกพฒนารวมกบคนในหรอแกนน าและสมาชกในชมชน งานวจยนจง

ก าหนดกรอบในการวเคราะหชมชนเขมแขงกบการแกปญหายาเสพตดดงน

1. ปญหาทเกดขนกบชมชนเปนปฏสมพนธระหวางเงอนไขนอกชมชนกบเงอนไขใน

ชมชน การแยกปฏสมพนธดงกลาวจากกา รวเคราะห /ท าความเขาใจ จะเปนจดเรมตนของความ

ลมเหลวของกระบวนการ

เงอนไขภายนอกทมอทธพลตอชมชนทส าคญ กลมแรกคอ ลกษณะทางกายภาพทตง

ของชมชนดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โครงสรางพนฐานดานคมนาคม สาธารณปโภค

กลมทสองไดแก ระบบตลาด ระบบเงนทนและสอ และกลมทสามไดแก การเขาไป “พฒนา” หรอ

การ “จดการ” ของหนวยงานภายนอกจากรฐและเอกชน เชนในเรองการจดการทดน – น า – ปา ซง

เปนปจจยการผลตและการด ารงชวตทส าคญ การสงเสรมการผลต การพฒนาการศกษาสาธารณสข

และการจดระเบยบช มชนตามระบบราชการ เงอนไขภายนอกเหลานมสวนทชวยใหวถชวต

บางสวนกบบางกลมดขน แตกเปนปญหากบสวนอนหรอกลมอน จนอาจท าใหเกดการแตกตวแยก

สวนในชมชนกได

เงอนไขภายในชมชนม 2 มตทสมพนธกนคอ มตทหนง ความเปนชมชนกบมตท

สอง ปญหาทเกดขนในชมชน 2 มตสมพนธกนอาจเหนไดอยางงาย ๆ เชน ถาคนสวนใหญท าเกษตร

แลวเปนหน ปจเจกและครอบครวจะเดอดรอน ตอสดนรนเพอหาเงนมาใชหน ความสมพนธ

ระหวางสมาชกในครอบครวกด การทสมาชกจะสนใจกบการรวมกลมเพอกจกรรมชมชนก ดจะถก

กระทบโดยตรง และถาความเปนตวใครตวมนสงขน การแกปญหาหนสน หรอการปองกนไมให

20

เกดปญหาทางสงคม (เชน ยาเสพตด HIV/AIDS) โดยปจเจกหรอโดยกลมยอมมแตอปสรรค และ

ทงหมดกเกดมาจากเงอนไขจากภายนอกตงแตเรมตน

มตความเปนชมชนเปนเรอ งทเกยวของกบความสมพนธระหวางปจเจกกบปจเจก

ปจเจกกบครอบครว ครอบครวกบเครอญาต ครอบครวและเครอญาตกบการจดการหรอปฏบตการ

รวมกนภายใตกลมหรอองคกรตาง ๆ ระหวางกลมแตละกลม และเชอมโยงกบสถาบนหลกของ

ชมชนเชน วดและโรงเรยน สถานอน ามย ฯลฯ ความสมพนธดงกลาวเปนนามธรรม แตมอทธพล

ตอความเปนชมชนเปนอยางยง และความสมพนธอาจมหลายรปแบบเชน ในเศรษฐกจเปนเรองของ

การปฏบตตอกนในการผลต การหาเงน การกยมเงน การแลกเปลยนหรอจางแรงงาน ซงกเชอมโยง

กบการปฏบตตอกนทาง สงคม วฒนธรรม ความเชอ ความคดทแปรเปลยนไป และแตกตางกนใน

แตละชวงเวลา และชวงอายของสมาชก และทส าคญหากเรองทปฏบตตอกนมขอขดแยง (ซงเปน

ปกตธรรมดา) ระหวางฝายหนง/กลมหนงกบอกฝายอน/กลมอน เชน ขดแยงเรองความตองการทไม

ตรงกนในเรองทรพยากรทตางฝายตางตองการแตมจ ากด ในเรองการละเมดสทธและความชอบ

ธรรมทตางฝายตางตความตางกน ฯลฯ อ านาจ จากหลายแหลงจะถกน ามาใชในแงมมตาง ๆ จะเหน

ไดชดเจนเมอสมาชกในชมชนเผชญกบปญหาทเกดในชมชน เชน เมอมขอจ ากดดานทดนท ากน ผท

มอ านาจเหนอกวาจะใชความสมพนธเชงอ านาจใหผทดอยอ านาจกวาจ านน (กรณการสญเสยทดน

ท ากนของสมาชกชมชนทยากจน สวนหนงเกดมาจากความสมพนธทไมเทาเทยมกนของชมชน)

มตปญหาทเกดขนในชมชน โดยภาพรวมเปนผลกระทบจากเงอนไขภายน อกและ

เกดจากการเปลยนแปลงของความสมพนธในชมชนและยอนกลบ ทส าคญไดแกปญหาดานการ

เขาถง จดการปจจยการผลตทเปนทดน – น าหรอทรพยากรธรรมชาตทมจ ากด มปญหาดานการผลต

อาชพ รายได ซงมสวนหนงมาจากการเขาถงและถอครองปจจยการผลต อกสวน หนงมาจาก

ขอจ ากดดานการตลาดและโอกาสในการประกอบอาชพนอกเกษตร และททกชมชนเผชญคอ

ปญหาการบรโภคนยมทถาโถมเขาไปหลายทาง ทงหมดท าใหการด ารงชวตยากล าบากมากขน และ

สงผลตอความสมพนธของสมาชกทงในแงการผลต และในดานความคด ความเชอทแตกแยก

แตกตางมากขน และทเปนอาการหรอผลทตามมาของปญหาทงหมดกคอปญหาทางสงคม เชน เกด

การแพรระบาดของยาเสพตด ปญหาโรคเอดส ปญหาเดกและเยาวชน อาชญากรรม ฯลฯ

21

สาระส าคญของการท าความเขาใจกบมตของปญหาในชมชนมดงตอไปน (ก) ปญหา

ตาง ๆ มความเชอมโยงกน (ข) ปญหาตาง ๆ เปนผลมาจากอทธพลจากภายนอกพอ ๆ กบจากการ

เปลยนความสมพนธของคนในชมชน (ค) ดงนน การเขาไปจดการปญหาใดปญหาหนง นอกจากจะ

วเคราะหวาปญหานนมลกษณะอยางไร เกดขนกบใคร กระทบกบอะไรแลว ตองเชอมโยงสาเหต

จากภายใน (ก) และภายนอก (ข) ดวย ในกรณของปญหายาเสพตด การวเคราะหวาเกดกบใคร มใคร

เปนผเสพ ผตด ผคา แลวเขาไปจดการตรง ๆ กบผทเกยวของ 3 กลม โดยละเลยขอเทจจรงวายาเสพ

ตดเปนปญหาทเชอมโยงมาจากปญหาหลก ๆ (ดงทกลาวมาแลว) ผสมผสานเขากบการเปลยนแปลง

ในระบบความสมพนธของชมชน และทหลกเลยงไมไดเปนผลมาจากเงอนไขภายนอก นอกจากไม

สามารถท าใหเกดชมชนเขมแขงไดแลว การแกปญหากบกลมทเกยวของ 3 กลมกจะไดผลเฉพาะจด

เฉพาะเวลาเทานน

สาระส าคญประเดนสดทายของการท าความเขาใจปญหาเพอน าไปสกระบวนการ

ชมชนเขมแขงคอ การไมเพยงแตวเคราะหวาเงอนไขภายนอก และภายในชมชนลวนเปนปญหาตอ

วถชวต เปนอปสรรคตอการแกไขเทานน แตการวเคราะหถงศกยภาพทซอนอยจะชวยท าใหเกดการ

แกไขไดมาก เชน ปญหายาเสพตดเมอแพรระบาดอยางกวางขวางดวยสาเหตทหลาก หลาย โดยท

สวนหนงเปนเพราะความเปนตวใครตวมนของสมาชกในชมชน และสมาชกเหนวาเปนปญหา

ระดบปจเจกเปนกบครอบครวท “เบยงเบน” เทานน ตอเมอผลกระทบแพรกระจายจนกระทบกบ

ความสมพนธของทกคนในชมชน จดนถาจบไดถกจะกลายเปนศกยภาพในการขบเคลอนใ หชมชน

เขามารวมแกไขไดทนท หรออาจคนหาวากฎเกณฑกตกาสงคมดงเดมถกผกยดกบความสมพนธใน

ระบบเครอญาต แมวาจะออนแอลงแตถารอฟนขนมาอาจจะกลายเปนทนทางสงคมทมพลงกไดเปน

ตน

2. เมอโยงการวเคราะหชมชนและความสมพนธของสมาชกและปญหาท ชมชนเผชญ

ไปสภาคปฏบต การทจะใหเกดกระบวนการชมชนเขมแขง โดยหนวยงานภายนอกเปนผกระตน

ผสนบสนน และมผคน /กลมคนในชมชนเปนทงเครองมอ เปาหมายและผปฏบตขบเคลอนในการ

แกไขปญหา กระบวนการเสรมใหชมชนเขมแขงทมประสทธภาพคงจะไมเหม อนกบทส านกงาน

ปปส. เสนอมาทเดยวนกโดยสาระส าคญกระบวนการดงกลาวมดงตอไปน

22

(1) หนวยงานภายนอก หรอตอไปเรยกวา “นกพฒนา” จะเปนหนวยงานเดยวหรอ

หนวยงานหลายหนวยทมเจาภาพหลกและเจาภาพรวม จะตองท าความเขาใจเงอนไขจากภายนอก

ชมชนทมผลตอปญ หาทจะไปใชกระบวนการชมชนแกไข เงอนไขนอกชมชน (ดรายละเอยดใน

แผนภม) ตาง ๆ เปนทงตนเหตของปญหา และเปนขอจ ากดทท าใหการแกไขปญหามอปสรรคและ

บางสวนเปนศกยภาพทดงมาชวยแกปญหาได

(2) นกพฒนาจะตองท าความเขาใจขอมลพนฐานเกยวกบเงอนไข ในชมชนทท าให

ปญหาทจะเขาไปแกไขเกดขน ด ารงอย และจะแพรขยายตอไปทงในมตความเปนชมชน และมต

ของปญหาทเชอมโยง (ดรายละเอยดในแผนภม) และเชนเดยวกนนกพฒนาควรวเคราะหใหออกใน

เบองตนวา เงอนไขภายในเปนทงปญหา อปสรรคและมสวนทเปนศกยภาพตอการแกไขดวย

ความเขาใจเงอนไขทง 2 เรองท าไดโดยศกษาจากสถตขอมลทตยภม รวมกบการดง

ประสบการณจากผทรจกชมชน รจกพนทอยางดมารวมท าความเขาใจ

(3) นกพฒนากระตนใหเกดการเรมตนของการใชชมชนเขมแขงในการแกไขปญหา

ดวยการสรางความสมพนธกบผน า – แกนน าในชมชนทเปนทางการหรอไมเปนทางการกได แตท

ส าคญคอเปนคนในชมชนทอดอด ขดของกบปญหาน ไดเคยหรอก าลงพยายามแกไขนมาแลวจะ

ส าเรจหรอไมกได การสรางขอผกพนในเบองตนคอ การท าใหผน า แกนน าดงกลาวเรมมค วาม

มนใจวา ถาพวกเขาจะแกปญหาจะมพลงจากภายนอกมาเปนหนสวน

(4) มเวทของผน า – แกนน า พดคยเพอชงน าหนก ชงใจวาถาจะแกปญหาโดยก าลง

ของคนในชมชน และจะมพลงจากภายนอก (ทเปนนกพฒนา) มารวมจะเปนไปไดไหม ถาเปนไป

ไมไดกจะไมมอะไรเกดขน แตถาเงอนไขของปญหามความรนแรงมาก และสมาชกสวนใหญหรอ

ทงหมดถกกระทบ และทางแกไขบางสวนกตองอาศยการหนนชวยจากภายนอก ถาในเวทสมาชก

ชมชนมความเชอมนในตวนกพฒนาระดบหนงกจะขบเคลอนตอไปได

(5) มเวทการรวมตว/ขยายวงของผคนท “เอาดวย” กบการแกไขปญหา อกหลายครง

เวทนจะเกดไดตอเมอผน า – แกนน าไดสอสารท าความเขาใจกบ “ผทเอาดวย” จ านวนหนง บทบาท

ของนกพฒนากคอ การสนบสนนใหมการจดเวทพดคยกนหลายครง โดยมนกพฒนาและทมงาน

เปนหนสวน (Partners) หนงในเวทนน สาระส าคญของเวทผน าจะสรางความสมพนธ ขอผกมด

ชงใจกบสมาชกทเอาดวยวาจะ “ส” หรอ “ยอมแพ” กบปญหา หากความสมพนธกบขอผกมด

23

ระหวางผน ากบสมาชกยงไมเพยงพอ ทกอยางกอาจยตลงได จงเปนบทบาทของนกพฒนาทจะท า

ใหเกดความมนใจ การเกดความมนใจของผน า แกนน าและสมาชกทจะเดนงานตอ ซงสงนไมนาจะ

เกดขนอยางตรงไปตรงมา แตจะขนอยกบ

(ก) ความสมพนธของผคน หรอความเปนชมชน เชน ถาในชมชนอทธพลของผท

กอใหเกดปญหามมาก คนสวนใหญมความเปนตวใครตวมนสง ความมนใจทจะแกปญหาจะต า

(ข) ปญหาทเผชญถาไมรนแรงพอ ถาเปนปญหาในระดบปจเจก ผคนในชมชนยง

ไมเหนวาเปนปญหารวมกน ความผกพนทจะด าเนนงานตอกจะไมแนนแฟน

(ค) เงอนไขจากภายนอก ถานกพฒนาถกประเมนโดยชมชนวาเหมอนกบบาง

หนวยงานทชาวบานมประสบการณไมด กจะไมเชอมน ความไวใจกจะมนอย

สงเหลานเกดขนเปนธรรมชาต ดงนนในขนตอนท (1) และ (2) ของกระบวนการ

นกพฒนาจงจ าเปน จงเปนตองมขอมลเขาใจชมชนระดบหนงถงจะพอจดการกบขอขดของ 3

ประการได ถาท าไดกระบวนการกจะเคลอนตวตอ

(6) เวทวเคราะหปญหาแบบเชอมโยงหลายครง เปนเวททผน า แกนน า และสมาชก

ทเอาดวยจ านวนหนงวเคราะหปญหา ผลกระทบและสาเหตทงในระดบชมชน ระดบนอกชมชน ทง

ในเรองของความสมพนธของคนในชมชนกบความสมพนธของผมอทธพลจากภายนอก โดยม

นกพฒนาเปนหนสวนม หนาทเพมศกยภาพในการเรยนรใหกบสมาชกของเวท มการใหขอมล

เพมเตม มการจดเวทใหมการแลกเปลยนประสบการณไดหลายรปแบบ

สาระส าคญของเวทเหลานคอ เกดการแลกเปลยนเรยนร เกดการหาขอมลขอเทจจรง

(มากกวาความรสก ) เกดการท าความเขาใจวา ใครเปนตนเหต ใครไดรบผลกระทบ ปจจยใดเปน

ตนเหต ปจจยเหลานนเชอมโยงอยางไร และทกจงหวะของการวเคราะห มการเอาขอมลมาแทนท

ความรสกตลอดเวลา

หากเวทนไดมาซงความเขาใจปญหา – สาเหต การแกปญหาจะตรงจดขน

หากปญหายงอยในระดบปจเจก การหาทางยกระดบใหเปนปญหารวม โดยชกชวนผ

ทถกกระทบมารวมเวทมากขน มากจนเรยกไดวาเปนประชาคม เมอการสอสารระหวางกนถง

ผลกระทบถงทกขยากทเกดขนกบปญหา ความรสกรวม (ผานการสอสารทเขมขน ) จะเปนตว

ยกระดบปญหาของปจเจกไปสปญหารวม

24

และถาไดทง 2 เรองดงกลาว เวทจะมพลงทจะขบเคลอนตอ จดนส าคญ จดนเปนการ

มสวนรวมแบบธรรมชาตทสด และมพลงมากทสดดวย

(7) เวทก าหนด /เลอกทางแกไขปญหา โดยหลกการ การจะแกไขปญหาใดจะตอง

เขาใจใหเหนถงทกข – สมทย กอนทจะรวานโร ธเพอใหเกดมรรคเปนอยางไร และโดยหลกการ

เชนกน ปญหาหนงไมไดเกดมาลอย ๆ เปนเอกเทศ แตมนมลกษณะของความเชอมโยงของสาเหตท

หลากหลาย ทงในแงของผคน เรองราว และประเดน และในแงของระดบ (เชน ระดบปจเจก –

ครอบครว – ชมชน – ภายนอกชมชน – นโยบาย – กฎหมาย โครงสรางทางเศรษฐกจ สงคมและการ

จดการของประเทศ ) อยางนอยในเวทหลายครงน ผน า แกนน า และสมาชกรวมกบนกพฒนากบ

ทมงานจะระดมสมอง หาขอมล ขอเทจจรง ประสบการณ แนวทางทเคยท าแลวส าเรจ – หรอ

ลมเหลว รวมตลอดถงการไปศกษาดงานเพอเปดมมมองเพ มพลงคด ทงนเพอจะเลอกเฟน คน

หาทางแกทเวทมนใจมากทสด จ านวนหนงทจะแกสาเหตแหงปญหาไดจรงมาท าความตกลง

รวมกนวาจะท าอยางไร โดยใครบาง ตองใชทนทางสงคม วฒนธรรมรวมทงภมปญญาทมอยมา

ประยกตอยางไร รวมถงตองการการสนบสนนจากภายนอก ในเรองทเกนขดความสามารถของ

ชมชนอะไรบาง ใครจะเปนคนไปตดตอ หรอตอรอง รวมถงคดลวงหนาตอวาการแกปญหาดวย

ทางเลอกตาง ๆ จะพบกบอปสรรคอะไรบาง จากเงอนไขภายนอกชมชน จากความเปนชมชน หรอ

จากความสมพนธทไมราบรนทอยกบปจเจก ครอบครว /เครอญาต กลมตาง ๆ วด โรงเรยน และ

อทธพลตาง ๆ (ตรงนมขอสงเกตวา เปนขอตกลงชมชน ไมใชวางแผนชมชน เพราะถาใชค าวา

วางแผนจะเปนเรองของภายนอกทมนยยะแขงตว ยงยาก เปนเอกสาร ตองใชเวลาอนมต ฯลฯ

ขอตกลงชมชนไมมรปแบบทตายตว เชน การจดงานสมโ ภชนวด กมขอตกลงชมชน เมอตกลง เมอ

เขาใจ เมอแบงงานแลวทกภาคสวนเดนงานตามจงหวะทนทไมตองรออนมต)

บทบาทของนกพฒนา เปนเพยงแคดแลใหเวทมการตกผลกจรง มขอตกลงของ

ชมชนเกดขนจรงประการหนง สวนอกประการหนงคอการหาทางสนบสนนในสวนท ชมชนขาด

และมความจ าเปนตองใชในการแกปญหา เชน มาตรการทางกฎหมายในกรณผคายาเสพตดม

อทธพล หรอเสนอการแกกฎหมาย ปรบนโยบาย การเกลยทรพยากรจากภาครฐใหม ถาเปนสาเหต

ทเกดมาจากโครงสรางและระบบทไมเอออ านวยของรฐ เปนตน

25

อยางไรกตามเวทชดท 6 น บางครงอาจไมตองรอใหเวทชดท 5 ส าเรจกอนกท าได

เลย ถาในเวทชดท 5 ไดมการสรปปญหาบางจดเพยงพอตอการหาทางแกไขแลว เพราะในวถการ

จดการโดยชมชนกไมจ าเปนตองเปนขนตอน แบบเบดเสรจเดดขาดเสยทเดยว

(7) เวทปฏบต /ขบเคลอนกจกรรมแก ปญหา เปนการปฏบตการแกปญหาตาม

ขอตกลงชมชน โดยมรายละเอยดทไดท าความเขาใจ แบงงาน นดแนะ นดหมายกน

การแกไขปญหาในชมชนตามหลกการตองครอบคลมเรองของการท าใหปจเจก -

ครอบครวทเผชญปญหาหลดพนจากปญหา ใชระบบความสมพนธ (ความเปนชมชน) เขาเปนกลไก

การจดการ เชนโดยกลม ดงเอาความเปนเครอญาตมาเสรม น าเอาคนทชมชนศรทธามาเปนเครองผก

โยงจตใจ น าวดและโรงเรยนตลอดจนสถาบนตาง ๆ ในชมชนเขามาชวยโดยตรง หรอโดยออม

(เชนใหก าลงใจ) ภาพของการปรบความสมพนธหรอความเอออาทรกนกจะผดขนภายใน ค วบคไป

กบมความขดแยง ออนลา ทอถอย พบกบอปสรรค หรอพบกบความรนแรงจากความสมพนธใน

ชมชนไดเชนกน

ความเขมแขงของชมชนจงอยท ผน า – แกนน า – สมาชก ยดหยนปรบตวเพม “ความ

เอออาทร” และลด “ความขดแยง ทอถอย” ไดอยางไรดวย เรองนไมใชเร องงาย จะแปรผนไปตาม

ลกษณะความเปนชมชนของแตละชมชนทไมเหมอนกน เมอของจรงเปนเชนน บทบาทของ

นกพฒนา จงตองพยายามสนบสนน (หรอบางครงท าเอง) ทจะจดการกบเงอนไขจากภายนอก (เชน

อทธพล) ดวยการประสานงานกบองคกร (GO/NGOs/องคการบรหารสวนทองถน) ทเกยวของเพอ

การหนนชวยการจดการตามขอตกลงของชมชน และการชวยคลคลายเงอนไขทเปนอปสรรคจาก

ภายนอก (โดยมขอสงเกตวาหนวยงานทนกพฒนาสงกดไมใชเปนอปสรรคเสยเอง และหนวยงาน

อน ๆ สวนใหญไมใชเปนอปสรรคในแงของวธคด อดมการณการพฒนาหรออาจเรยกวา “กระบวน

ทศน” ปญหานนและในแงของความเฉอยและไรประสทธภาพของระบบราชการไทย)

(8) เวทถอดบทเรยนอยางตอเนอง ในทกจงหวะของการปฏบตและขบเคลอนยอมม

เสยงบน เสยงชนชม การทะเลาะกน โตแยงกน หรอมความยนด สามคคกนทเกดในเน องาน เวทน

จงเปนเวททสมาชกไดพดคยถงความส าเรจ ลมเหลว อปสรรค ขอขดแยง ฯลฯ เพอหาทางปรบใหม

ใหเปนขอตกลง ชมชนแนวใหม แลวลงไปปฏบตตออาจเปนเวททสมาชกรวมกนจดงานเลยงฉลอง

26

ความส าเรจ หรออาจเปนเวทพบกนเปนครงสดทายเพอเลกท า แย กยายกน ทงหมดนเปนการถอด

บทเรยนตามวถชมชน

บทบาทของนกพฒนากคอ ผลกดนใหมการ “เกบตก” สาระของเวทเหลานนโดย

ผน า แกนน า สมาชก เพอจะเพมพลงหรอเสรมจดออนในทกรอบและเมอสนสดการปฏบต สาระท

ถกเกบตก หากถกเปดเวทไดสอสารกนอยา งเปนระบบจะมโอกาสท าใหเกดพลงทจะท าตอมากกวา

การเลกลาไป

บทบาทอกประการหนงของนกพฒนากคอ สรปบทเรยนออกเปนองคความรเฉพาะ

สถานการณ เฉพาะพนทเพอจะไดน าไปขยายผลสชมชนอน

ความเขมแขงของชมชน ในรปธรรมจงเหนภาพจากความเขมแขงของผน า แกน น า

สมาชกในชมชนทลกขนมาจดการกบปญหาแบบตอเนอง หากเกดขนจรง ไมเพยงแตจะท าให

ปญหานนหมดไปเทานน ความเขมแขงของชมชนยงจะใชพลงเขาจดการกบปญหาอน ๆ ไดดวย

และยงมการจดการกจะเกดเปนแรงเหวยง (Momentum) ทท าใหความสมพนธของชมชน หรอความ

เปนชมชนดขน สงนคอภาพปรากฏของชมชนเขมแขงตามวถชมชนดวยการหนนชวยจากภายนอก

(9) ความเขมแขงของชมชนตามกระบวนการทเกดขนในระดบยอย หรอระดบ

จลภาคภายใตกระแสการพฒนาปจจบน จะมความออนไหวมาก แมจะสรางขนมาไดในชวงทม

ปฏบตการเขมขน แตถาแรงเหวยง (Momentum) มไมพอ หรอมพอ แตเงอนไขภายในและเงอนไข

ภายนอก ยงด าเนนไปแบบสวนทางกบการเปนชมชนเขมแขง บทบาทของนกพฒนาจะมเพมขนอก

ไดแกการปรบเปลยนยทธศาสตร และกลไกการจดการของหนวยงานทมผลตอชมชน และการใหม

ขอเสนอแนะในเชงนโยบายและจดโครงสรางการบรหารจดการของหนวยงานภายนอก ซงขนอย

กบเจตจ านงคทางการเมอง และพลงของระบบกระบวนการทแฝงไวดวยกระบวนทศนหรอมมมอง

ตอปญหาตาง ๆ และตอแนวทางพฒนาประเทศ เรองนเปนเรองใหญทมผลตอชมชนเขมแขง ชมชน

พงตนเอง หรอชมชนออนแออยางมาก ทตามหลกการตองชประเดนใหเหน แตในทางปฏบตอย

นอกเหนอจากงานวจยชนนทจะท าการคนควาเพอหาองคความรสการปฏบต จงไมน าเสนอกรอบ

คดในรายละเอยด

27

บทท 2 ชมชนหมบานไรดงกบการแกไขปญหาสารเสพตด

2.1 สถานการณปญหา จดออน จดแขง ของชมชนตงแตอดตถงปจจบน บรบท/เงอนไข ทเออตอการแพรระบาดของยาเสพตดในชมชน บรบทชมชนบานไรดง (ตนผง, ทาปแดง) หม 8 ต าบลขวมง อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม สภาพทวไป

ประวตความเปนมา ในอดตทตงของหมบานเปนปาละเมาะและปาไมไผ เปนทเหมาะสาหรบปลกพชพรรณ

ตาง ๆ และบางสวนยงเปนปาทบ ชวงเวลาเขาไปตงถนฐานของชาวบานไมปรากฏหลกฐานแนนอน แตจากการบอกเลาชาวบานไดทยอยเขาไปปลกสรางบานเ รอนอยจนเพมขนเปนจานวนมากในบรเวณปาน จงไดมการตงชอหมบานวา “บานไรดง”

จาการสอบถามผรในหมบาน และผนาหมบาน วามการบอกเลากนสบตอกนมาวา เมอกอนไดมตนไมใหญจานวนมากและมผงมาอาศยอยทตนไมใหญแหงน จงมการเรยกชอหมบานตามสภาพแวดลอมวา “บานตนผง”

อกกระแสหนงมการบอกเลาสบตอกนมาวา ชายคนหนงชอวา ปแดงมทอยอาศยในใกลลานาแมปง และเปนเจาของเรอขามฟากระหวางอาเภอสารภและอาเภอหางดง ซงเปนจดศนยรวมของการคมนาคม เปนแหลงทามาหากนไดงาย เชนการหาปลา หรอการเพาะปลกพชกไดผลด เพราะอยตดกบลานาปง จงไดมกลมคนเขาไปอาศยและทามาคาขายระหวางสองอาเภอ พรอมกบทาการเพาะปลกพช ซงไมทราบเวลาทแนนอนวาไดมการอพยพเขามาอยตงแตเมอใด จงไดเรยกชอ ชมชนทอาศยนวา “บานทาปแดง”

ทง 3 ชอคอบานไรดง บานตนผง และบานทาปแดง ยงคงเปนชอเรยกหมบานแบบไมเปนทางการของชาวบานมาจนถงปจจบน แตในการกาหนดชอหมบานแบบเปนทางการนน จะรวม 3 หมบานนในชอทางการวา “หมบานไรดง”

หมบานไรดง มผใหญบานปกครองหมบานตามลาดบ ดงน 1. นายเบยว สทธราษฏร 2. นายปน อดหนน 3. นายถา พงษเทพ 4. นายนราศ อดหนน

29

5. นายตา หนอปน 6. นายไชยา อดหนน 7. นายทรงฤทธ จอมแปง 8. นายจาลอง ใจมา

ทตง

บานไรดง บานตนผง บานทาปแดง ทางราชการไดรวมเปนพนทการปกค รองทองถน เปนหมบานไรดง หมท 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม ตงอยหางจากอาเภอสารภไปทางทศตะวนตกเฉยงใต ประมาณ 12 กโลเมตร และอยหางจากอาเภอเมองเชยงใหม ไปทางทศใตประมาณ 15 กโลเมตร การตงหมบานของบานไรดง และบานตนผง อยสองฝงถนนสายขวมง สนทราย ซงระยะทางยาวประมาณ 1,600 เมตร สวนบานทาปแดงอยดานทศตะวนตกของบาน ตนผง อยตดกบลานาปง

ขนาดพนท

หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มขนาดพนทดงตอไปน พนททงหมด ประมาณ 908 ไร ทอยอาศย ประมาณ 405 ไร ททากน ประมาณ 480 ไร สาธารณสถาน ประมาณ 20 ไร

อาณาเขตตดตอ

หมบานไรดง มอาณาเขตตดตอ ดงน ทศเหนอ ตดกบ บานหวดง หม 6 ตาบลขวมง ทศตะวนออก ตดกบ บานเดองก หม 9 ตาบลขวมง ทศใต ตดกบ บานตนผง หม 12 ตาบลสนทราย ทศตะวนตก ตดกบ บานทาขนคง ตาบลขนคง อาเภอหางดง

30

ลกษณะภมประเทศ ลกษณะภมประเทศทวไปของหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวด

เชยงใหม เปนทราบลมตดแมนา เกดจากการทบถมของตะกอนทมากบลานา ซงเหมาะสมแกการทาเกษตร ลอมรอบดวยแมนาปง และลาเหมองตาง ๆ ซงยงประโยชนแกการเกษตรโดยเฉพาะการปลกลาไย

ลกษะภมอากาศ

ลกษณะภมอากาศโดยทวไปของหมบานไรดง เหมอนกนกบพนทตางๆ ในจงหวดเชยงใหม ซงไดรบอทธพลของลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ซงมวงป วงเดอน ตงแตเดอนพฤษภาคม ถง เดอนกนยายน จะมฝนตก และในชวงเดอนตลาคม ถงเดอนเมษายน จะไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ลมจะพดเอาความหนาวเยนและความแหงแลงมา ยงหมบานไรดง

เสนทางคมนาคม

เสนทางคมนาคมทใชในการเดนทางเขามาตดตอก บหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม สามารถใชเสนทางไดหลายเสนทาง ดงตอไปน

เสนทางหลก

เรมจากสแยกหนองหอย ไปตามทางหลวงแผนดนหมายเลข 106 (ถนนสายเชยงใหม – ลาพน) ประมาณ 6.4 กโลเมตร ถงกโลเมตรท 10 สแยก กอนถงทวาการอาเภอสารภเลยวขวาไปตามถนนขวมง – เทพาราม ผานหนาโรงเรยนสารภวทยาคม ตรงไปจนถงตลาดปาเดอ ไปตามเสนทางขวมง – สนทราย ผานบานขวมง บานหวดง กอนจะถงบานไรดง จะพบสถานอนามยตาบลขวมง ดานขวามอ และผานไปอกประมาณ 1-200 เมตร ดานซายมอจะพบวดชอวดครบาเจาเทยง หรอวดไรดง รวมระยะทางโดยประมาณ 18.4 กโลเมตร

เสนทางรอง ท 1

เรมจากสแยก ตารวจภธรภาค 5 ไปตามถนนสายเกาะกลาง ผานวดเจดยเหลยม ผานวด ปาเปอะ ศนยขอมลเวยงกมกาม เลยวซายไปตามถนนเลยงเมองวงแหวนรอบใน มงตรงไปประมาณ 800 เมตร แลวไปเลยววกกลบ มงตรงไปประมาณ 800 เมตร แลวเลยวขวา มงตรงไปเรอยๆ จนผานโรงพยาบาลแมคเคน ตลาดปากลวย วดปางว ตรงไปจะพบวดดอนแกว ตรงไปจนสดซอย แลวเลยวขวามงตรงไปจนถงตลาดปาเดอ ไปตามเสนทางขวมง – สนทราย ผานบานขวมง

31

บานหวดง กอนจะถงบานไรดง จะพบสถานอนามยตาบลขวมง ดานขวามอ และผานไปอกประมาณ 1-200 เมตร ดานซายมอจะพบวดชอวดครบาเจาเทยง หรอวดไรดงรวมระยะทางโดยประมาณ 15 กโลเมตร

เสนทางรอง ท 2

เรมจากแยกปาแดดทศตะวนตกของตารวจภธร ภาค 5 มงตรงไปตามแนวถนนของกรมโยธาธการ ขนานกบลานาแมปง ผานองคการบรหารสวนตาบลปาแดด ตรงไปเรอย ๆ ลอดสะพานถนนเลยงเมองวงแหวนรอบใน มงตรงไป จนถงทางสามแยก สงเกตเหนไดชดเจนคอ เปนสะพานทนาคลองแมขาไหลมาบรรจบกบนาแมปง เลยวซายและมงตรงไป จนถงสะพานขามแมนาปง ทเชอมกนกบใกล ๆ วดปางว ถาเลยวซายขามสะพานกพบวดปางวใหเดนทางไปตามเสนทางท 2 แตถาตรงไปเรอย ๆ ตามถนนจะไปบรรจบพบปอมยามตารวจสบแมขาทบานนาโทง บรเวณนนจะมตลาดนาโทง ใหเลยวซายขามสะพานปาเดอเขาเขตสารภ พบกบตลาดปาเดอ ใหเลยวขวาไปตามเสนทางขวมง – สนทราย ผานบานขวมง บานหวดง กอนจะถงบานไรดง จะพบสถานอนามยตาบลขวมง ดานขวามอ และผานไปอกประมาณ 1-200 เมตร ดานซายมอจะพบวดชอวดครบาเจาเทยง หรอวดไรดงรวมระยะทางโดยประมาณ 15 กโลเมตร

เสนทางรอง ท 3

เรมจากสแยกสนามบนเชยงใหม ไปตามเสนทางทางหลวงแผนดนหมายเลข 108 (ถนนสายเชยงใหม – แมฮองสอน) ถงกโลเมตรท 16 สามแยกกอนถงทวาการอาเภอหางดง เลยวซายไปตามถนนหางดง สารภ ผานบานถวาย ตรงไปจนถงสะพานปาเดอ ประมาณ 6 กโลเมตร สนสดเขตอาเภอหางดง เขาเขตอาเภอสารภ ขามสะพานปาเดอเขาเขตสารภ พบกบตลาดปาเดอ ใหเลยวซายไปตามเสนทางขวมง – สนทราย ผานบานขวมง บานหวดง กอนจะถงบานไรดง จะพบสถานอนามยตาบลขวมง ดานขวามอ และผานไปอกประมาณ 1-200 เมตร ดานซายมอจะพบวดชอวดครบาเจาเทยง หรอวดไรดงรวมระยะทางโดยประมาณ 29 กโลเมตร

ถนนภายในหมบาน

หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มทตงอยบนถนนสายขวมง – สนทราย ซงเปนถนนราดยางแอสฟลต ตลอดแนวยาวทผานกลางหมบาน มระยะทางประมาณ 1.6 กโลเมตร ถนนกวางประมาณ 5 เมตร สภาพถนนใชการไดด มตรอกซอย 12 ซอย แตซอยมสภาพใชการไดด

32

สภาพชมชน ลกษณะทตงของหมบาน

ลกษณะการตงหมบานของประชากร หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม โดยภาพรวมเปนการตงถนฐานเปนหยอมบาน ยาวตามถนนภายในหมบาน และตามลานาปง บรเวณทพกอาศยอยตดกบพนททากน ทาสวน เลยงสตวเลยงภายในบรเวณทพกอาศย

ขนาดประชากร หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มประชากรดงน

จานวนครวเรอนทงหมด 225 ครวเรอน จานวนประชากรรวมทงหมด 753 คน เพศชาย 399 คน เพศหญง 354 คน อายของประชากร แรกเกด ถง 6 ป จานวน 63 คน อาย 7 ป ถง 14 ป จานวน 85 คน อาย 15 ป ถง 18 ป จานวน 38 คน อาย 19 ป ถง 59 ป จานวน 475 คน อาย 60 ป ถง 93 ป จานวน 93 คน ลกษณะอาคารบานเรอน

หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มการตงบานเรอน ดงน (แหลงขอมล : จากงานสารวจของบณฑตอาสาฯ)

บานไมชนเดยว 52 หลง บานไมชนเดยวใตถนสง 30 หลง บานไมสองชน 23 หลง บานครงตกครงไม 58 หลง บานตกชนเดยว 47 หลง บานตกสองชน 12 หลง บานชวคราว 2 หลง

การปกครอง การปกครองของหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มการ

จดการปกครองดงน

33

ทปรกษาหมบาน นายสรายทธ เสารแกว นายบญธรรม บญหมน นายประคอง ฟองจนทรตา ทปรกษากตตมศกด นายกฤษดาภรณ เสยมภกด นายอาเภอ (ป 2544-2545) นายปกรณ มหากนธา ปลดอาเภอจอมทอง ด.ต.มงคล จนทรเรอง ตารวจมวลชนสมพนธ นายนรนทร แกวมศร นกวชาการสาธารณสข 5 คณะกรรมการปกครองหมบาน นายจาลอง ใจมา ผใหญบาน นายทว กนทะวลง ผชวยผใหญบาน คนท 1 นายเพม ทองจนทรเทพ ผชวยผใหญบาน คนท 2 นายธาน พงษเทพ สมาชกองคการบรหารสวนตาบลขวมง บานไรดง คนท 1 นายสพจน คาตอ สมาชกองคการบรหารสวนตาบลขวมง บานไรดง คนท 2 คณะกรรมการหมบาน หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม นายจาลอง ใจมา ประธาน นายทว กนทะวลง รองประธาน นายเพม ทองจนทรเทพ เลขานการ นายนพนธ มาลา ฝายพฒนาและสงเสรม (ปจจบนเสยชวตแลว) นายบญศร บดาคา ฝายศกษาและวฒนธรรม นายประภาส ใจนอย ฝายปองกน นายศรยน ซาววะนา ฝายสวสดการและสงคม นายสงหคา พงษปวง ฝายการคลง นายสมเดช เปงธนา อบต. นายณรงค หนอเบอะ ผชวย นายบญ อนขด ฝายสาธารณสข นางสมพร มะโนนก ฝายกจการสตร นายสมพนธ ฟองจนทรสม ฝายปกครอง นายองคา สทธา ฝายปกครอง

34

ปรชญาในการด าเนนงานของหมบาน “ปฮสอง นองฮหนง” หมายถง การเคารพนบถอกนเหมอนพนอง เรยนรรวมกนในการ

คนหาปญหา และคดแกไขปญหาทประสบดวยกน การประกอบอาชพ

การประกอบอาชพของหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม สวนใหญประกอบอาชพดานการเกษตรถงรอยละ 80 ของจานวนประชากรทงหมด ไดแก กสกรรม พชสวน พชไร พชผกสวนครว การเลยงสตวสาหรบไวบรโภคเปนสวนใหญ การเลยงปลาตาม ทองรองสวนลาไยเพอไวบรโภค การปลกพชเศรษฐกจ เชนลาไย เปนตน ทเหลอเปนการรบราชการ คาขาย และรบจางทวไป

แหลงน า แหลงนาในหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มดงน - แหลงนาตามธรรมชาต มแมนาปงไหลผาน - แหลงนาทมนษยชวยกนสรางขน เชนลาเหมองเพไร ลาเหมองทงก - แหลงนาเพอบรโภค เชน บอนาตนขดเอง ลก 1.5 เมตร ม จานวน185 บอ , บอนา

บาดาล ลก 20-30 เมตร มจานวน 3 บอ สาธารณปโภค

ภายในหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม มสาธารณปโภคจาแนกออกตามทเหนและเปนอยดงน

1. มไฟฟาใชทกหลงคาเรอน 2. มนาประปาหมบานใช 3. มโทรศพทสาธารณะ 1 แหง และมมอถอใชในการตดตอสอสารประมาณ 30-50 เครอง 4. มศนยขอมลหมบาน ศนยกระจายเสยง(เสยงตามสาย 5. มรานคาในชมชน4 ราน เชน รานพฟองแกว ไชยศรธ, รานพแกวเรอน แดงตนก, ราน

พจนทรฉาย พนพทธ, รานพสมเดช เปงธนา 6. มรานเสรมสวย หรอรานตดผมม 1 ราน

สาธารณสถานในหมบาน สาธารณสถานภายในหมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม ม

สาธารณสถานตาง ๆ ดงตอไปน 1.1 ศาสนสถานภายในหมบาน มวด 1 แหง คอวดไรดง 1.2 ฌาปนสถาน ใชรวมกบหมท 6 ตาบลขวมง 1.3 ทอานหนงสอประจาหมบาน

35

สาธารณสข หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม ไปใชบรการทสถาน

อนามยประจาตาบลขวมง ซงตงอยทหม 7 บานหวดง ตาบลขวมง มเจาหนาทประจาการอย 4 ทานคอ

1. นางธดา ราชจนดา หวหนาสถานอนามย (ปจจบนยายราชการ) 2. นายสพจน ไชยจนดา เจาหนาทบรหารงานสาธารณสข 6 3. นางราตร สคาเปยะ เจาพนกงานสาธารณสขชมชน 6 4. นายนรนทร แกวมศร นกวชาการสาธารณสข 5

คณะกรรมการอาสาสมครสาธารณสขหมบาน 1. อ.ส.ม.เพม ทองจนทรเทพ ประธาน 2. อ.ส.ม.ยพน ปญญารกษา รองประธาน 3. อ.ส.ม.ทองพน ไชยจนดา เลขานการ 4. อ.ส.ม.แจมศร ทาโสด กรรมการ 5. อ.ส.ม.มาลา อนจนทรตะ กรรมการ 6. อ.ส.ม.ยพา คาปก กรรมการ 7. อ.ส.ม.ศรลา ยาอนตา กรรมการ 8. อ.ส.ม.เดอนรง แกววรรณ กรรมการ

กลม/องคกรในชมชน แกนนาชมชน รวมกบหนวยงานทเกยวของ ไดรวมกนจดเวทชาวบาน เพอสะทอนขอมลศกษาชมชน พบวา หมท 8 บานไรดง-ตนผง ประกอบดวยกลม/องคกรชาวบาน ไดแก

1.กลมฌาปนสงเคราะห 2.กลมสตร 3.กลมเยาวชน 4.กลมเกษตรหมนเวยน 5.กลมผสงอาย 6.กลมหมอพนบาน 7.กลมออมทรพยเพอการผลต 8.คณะกรรมการศนยสงเคราะหหมบาน 9.กลมอาสาสมครสาธารณสข 10.คณะกรรมการศาลยาเสพตด 11.ประชาคมหมบาน (คณะกรรมการหมบาน)

36

2.2 ปจจยทเออตอปญหายาเสพตดในชมชน 1 แหลงผลตและเสนทางการลาเลยงยาเสพตด การเคลอนยายของยาเสพตด สหมบานสามารถกระทาไดโดยการเคลอนยายตามเสนทางหลายเสนทาง ซงเสนทางทมการกระทาการบอยม 2 เสนทาง ไดแก

เสนทางแรก นามาทางเสนทางอาเภอแมวาง ผานสนปาตอง สนทราย (สะพานใหม) และเขาสเขตอาเภอสารภ

เสนทางทสอง นามาทางเสนทางอาเภอแมรม เลยบตามคลองชลประทาน ทะลตดผาน อาเภอหางดง เขาทางบานถวาย เขาสหมบาน

ในแงของการคมนาคมแลว หมบานไรดงมลกษณะเปนหมบานกงเมองกงชนบท ความเจรญความทนสมยในระบบสาธารณปโภคและการบรการตางๆ ไดแพรกระจายสชมชนมากแลว ดวยความทมความหลากหลายของผคน และความหลากหลายของเสนทางการคมนาคม ทาให เออตอการแพรกระจายยาเสพตดสหมบานไดเปนอยางด ในการขนสงยาเสพตด จะมการนาเอายาเสพตดมาแพรกระจายในหม บาน รวมทงพกไวแพรกระจายสชมชนอนๆ ตอไป จนหมบานไดชอวาเปนเขตสามเหลยมทองคา เพราะอยทามกลางเสนทางการคายาเสพตดและทามกลางหมบานอนๆ ทเออตอการกระจายยาเสพตด ดงภาพ

ภาพลกษณะภมประเทศของหมบานไรดง หม 8 ทเปนจดเชอมระหวางหมบาน 3 หมบาน

การคมนาคมทสะดวกสบาย ทาใหกลมเยาวชนวยรนมแหลงทเปนทางเลอกอนๆ มากมาย คอ อาจจะไดยาจากการซอกบผทนามาขายในชมชน แลวนาไปเสพกบเพอนทอยนอกชมชน หรอไปเสพยาของเพอนทรจกกน ซงอาจจะเปนเพอนทเรยนห นงสออยดวยกนในเมองแตอยตาง หมบาน/ในเมอง และไมไดพกอาศยในหมบาน สถานทเสพจะเสพในบรเวณหอพกชานเมอง ในเมอง หรอสถานทแหลงบนเทงในตอนกลางคนทงในบรเวณชานเมองและในเมอง ปจจบนน วยรน

ไรดง

หม 9

สนทราย

หม 10

37

ในหมบานมความสะดวกในการเดนทางออกจากหมบ านมากกวาอดต เพราะมขออางในการเดนทางออกหมบาน ขณะทการออกไปเทยวกลางคนของวยรนโดยเฉพาะผชาย ถอเปนเรองปกตไปแลว แหลงทเออตอการมวสม

แหลงทเออตอการมวสมในหมบานไดแก บรเวณศาลาไทย อซอมรถ แตกลมเยาวชนวยรนกมแหลงทเปนทางเลอกอนๆ มากมาย คอ อาจจะไดยาจากการซอกบผทนามาขายในชมชน แลวนาไปเสพกบเพอนทอยนอกชมชน หรอไปเสพยาของเพอนทรจกกน ซงอาจจะเปนเพอนทเรยนหนงสออยดวยกนในเมองแตอยตางหมบาน/ในเมอง และไมไดพกอาศยในหมบาน สถานทเสพจะเสพในบรเวณหอพกชานเมอง ในเมอง หรอสถานทแหลงบนเทงในตอนกลางคนทงในบรเวณชานเมองและในเมอง ซงปจจบนน วยรนในหมบานมความสะดวกในการเดนทางออกจากหมบานมากกวาอดต เพราะมขออางในการเดนทางออกหมบาน ขณะทการออกไปเทยวกลางคนของวยรนโดยเฉพาะผชาย ถอเปนเรองปกตไปแลว ดงนน ในแงของเยาวชนทจะออกไปเสพยาเสพตด จงสามารถกระทาไดงาย ขอมลเกยวกบสถานการณปญหาอนในหมบาน ทเชอมโยงและเออตอการแพรระบาดของยาเสพตด (อปสงค)

สถานการณปญหาในแงมมดานเศรษฐกจ ปญหาอาชพ – รายได

ประชาชนในหมบานไรดง สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ตามชวงฤดกาล ซงกประสบปญหาในดานการเกษตรเชนเดยวกบชมชนอนๆ ทวไป ไมวาจะเปน ผลผลตตกตาไมสมบรณจากภยธรรมชาต ศตรพช ราคาผลผลตทตา ถกกดราคาจากพอคานายทน ขณะทตนทนการผลตสง ทาใหมรายไดไมเพยงพอตอรายจาย โดยเฉพาะบานไรดงอยในพนทกงเมองกงชนบท กมรายจายในชวตประจาวนคลายคลงกบคนทอยในเมอง เชน หลายครอบครวกสงลกหลานเรยนหนงสอในเมอง ดวยรายไดทลดลงจากการขาดทนในการเกษตร และคาใชจายทสง หลายครอบครวตองประสบปญหาหนสนจากการกยมสถาบนการเงนทงทเปนของรฐและของเอกชน เชน ธนาคาร สหกรณ บรษทสนเชอ เงนกยมโครงการฯ ตางๆ ในชมชน นายทนทองถน เปนตน เนองจากมความจาเปนตองนาเงนมาใชจายในภาคเกษตรและใชจายในชวตประจาวน ชาวบานสวนใหญเปนหนสน

38

กบแหลงใหกยมทงภาครฐและเอกชนตางๆ มากกวา 3 แหง ภาวะเชนน ทาใหมความเสยงทจะมการคาขายในสงทผดกฎหมาย ซงมคาตอบแทนสง ปญหาในดานพฤตกรรมการใชจายทไมกอรายไดของคนในหมบาน

ปญหาสงแวดลอมพฤตกรรมของคนวยทางาน ทยงคงใชจายในสงฟมเฟอยทไมกอใหเกดรายได และทาใหเงนทจะนามาใชในครอบครวนอยลง เชน การตงวงกนเหลา พอเงนหมดกหาใหม ซงเปนคานยมอยางหนงของคนวยทางานในหมบาน เปนพฤตกรรมทแสดงใหเหนถงความไมตระหนกถงการดแลสขภาพของตนเอง ทาใหตองทางานใหหนกขนเพอจะไดมเงนสวนเกนมา ชดเชยในกจกรรมเหลาน จงมความเสยงทจะหนไปพงยาเสพตด เพอใหสามารถทางานไดมากขน

ปญหาการเลนการพนนของคนในหมบานไรดง มสาเหตจากปจจย จากความยากจน เปาหมายชวตไมชดเจน หวงรา หวงรวย รอแตโชคชะตา หวงการเสยงโชคเปนหลก เชนเลนหวย เลนไพ ไฮโล ทมทนทเดยวไมมการวางแผนงานใหรอบครอบเหนคนอนสาเรจในการงาน กมความอยาก เหมอนเขา ไมคานงถงปญหาอะไรทงสน พอไมประสบความสาเรจ กโทษโนน โทษน การเลนพนนมกจะเปนกจกรรมทเกดขน โดยเฉพาะในชวงทหมบานมประเพณงานศพ เพราะงานศพในอดตตองมคนทอยดแลความเรยบรอยเปนเพอนศพทงคน ทาใหตองมกจกรรมทจะทาใหไมงวงนอน เชน การเลนการพนน ซงทาใหเปนกจกรรมทมการปฏบตตอเนองมาตลอด ขณะเดยวกนยาเสพตดโดยเฉพาะยาบา กไดมการนาไปเผยแพรในกจกรรมเหลาน บางคนกอางวาจะอยเปนเพอนศพกตองมยาบา จงจะทาใหไมงวงนอนตลอดทงคน

วฒนธรรม ความเชอในเรองโชคชะตา เชอหมอด เจาเขาทรง หรอคาทานายโชคชะตา เชนมการทานายวาจะมโชคลาภ กจะเชอ และยอมลงทนเสยงโชค กเปนอกปจจยททาใหมโอกาสเปนหนสนหมดตวจากการเสยงดวง ปญหาในมมของระดบโครงสรางชมชน ความเสยงระดบครอบครวและปจเจกบคคล ความเสยงระดบครอบครว

เงอนไขตาง ๆ ททาใหสมาชกไดเกยวของกบสารเสพตด สาเหตเรมจาก พอ แม สงคมใกลตวเดก เปนแบบอยาง เพราะเดกอยในสถานการณนนเกอบทกเรอง มการเลนการพนน กนเหลา สบบหร เสพยาเสพตด ดดา เงนไมมใช ชกหนาไมถงหลง ฯลฯ เปนประจา ทาใหเดกเอาเปนแบบอยาง บางครงใชใหเดกไปซอส งของเหลานน ทาใหเดกไดเรยนร พอเดกไดโอกาสกมการทดลอง สบ ดม กน ทงเทยว ใครวาอะไรไมฟงเสยง ทงนน ถอวาผใหญทาได เดกกทาได

39

สถานการณ / เหตการณทสมาชกทดลอง เสพตด เมอผใหญเปนแบบอยางทไมด พอ เยาวชนมโอกาสกลองทนท และเมอทดลองแลวกกลายเปนถงขนตด เพราะสงเสพตดนนอยใกลตวมาก เพอนๆ ทคบกนอยกเสพเปนปกต จงทาใหเยาวชนคดวาเปนสงปกตของวยรนทจะกระทา เหนทกวน มคนทาทกวน กไมมใครทเปนผนาในหมบานจะมาจบ

จนกระทงมเหตการณ /จดสาคญทเกดขน ทาใหสมาชกคนนนบาบด ฟนฟ และเลกจากยาเสพตดในปจจบน เนองจากบางกรณ สงสารพอ สงสารแม พ นอง และญาตในครอบครว ทตองกงวลกบเรองเหลาน ถกกลาวหาจากคนในหมบานวาลกคนนนคนน ตระกลนนตระกลน มลกหลานตดยาเสพตด ออกไปขางนอกกไมมใครตอนรบ ไมมใครพดดวย ไปชวยงานตางๆ ในหมบาน พอเดนเขาไป เขากเดนหน เพราะกลวจะถกหาวาเปนพวกเดยวกนทตดยาเสพตด กระแสสงคมทตอตานปราบปรามยาเสพตดกรนแรงขน ประกอบกบมชดทางานดานการปองกนภยยาเสพตดในหมบาน เขามาใหกาลงใจ ใหคาแนะนา ดงไปชวยกจกรรม ใหบทบาทหนาททใหความรเกยวกบพษภยของยาเสพตดกบกลมนอง ๆ กเรมคดทจะบาบด ฟนฟ และสดทายกเลกยาเสพตดจนได

ความเสยงระดบปจเจก

เงอนไข/ภาวะแวดลอมททาใหเยาวชนเปนกลมเสยง เนองจากความเปนวยรนทตอง การเพอน เพอนมอทธพล ตองการการยอมรบจากเพอน ตองการความสนใจจากเพศตรงขาม กเรมเขาอยกบกลมเพอนทมการใชสารเสพตด และมการหลอหลอมความคดโก เก เทห ความทาทาย ไดทาอะไรทแปลกใหม โดยทไมรตววาสงททาลงไปนนจะเกดผลกระทบ คดวาเปนเรองเลกนอย การไดทาอะไรทเปนพฤตกรรมซาส ทาทาย จะทาใหเพอนยอมรบและชอบใจ เมอเอาเพอนเปนหลก เพอนชวนไป ขวนทาอะไร กตองไปเพราะเกรงใจ ไมอยากขดใจเพอน กลวเพอนจะวาไมรกเพอน บางครงเพอนกใชคาพดรนแรง เชน วาเปนกระเทย ใหไปใสกระโปรงเสย สงทงหลายเหลาน เปนปจจยเงอนไข ทาใหเยาวชนไดรบการหลอหลอมพฤตกรรมจากกลมเพอนทเกเร และเขาไปเปนกลมเสยง จนถงขนทดลองเสพยาเสพตดโดยไมรตว

เหตการณทเรมทดลอง เสพตด รวมถงการคา เมอเขารวมกลมกบเพอนๆ เขาไป เราไป เขาดม เขาหยบยนใหเรา จาเปนตองดมตามเพราะความเปนเพอน กลวเพอนเสยใจ เขาเสพ เรากเสพได เพราะเขาหยบยนให และใหเรานาไปใหเพอนตอ เอาจากเพอนมาใหเพอนอกคนหนง ทาไป ทามาอยางน ทงเสพบาง นาไปใหเพอนบาง แลวไดเงน เราซอบาง เพอนซอบาง บางครงมบางกรณ ถงตองขโมยเงน สงของ ทพอจะนาไปเปลยนเปนเงนได เอาทงนน เพอจะไดนาไปซอยาเสพตด มนอยกนาไปซอเหลา ซอกาว แลวมารวมวงกน

40

จากการสมภาษณ “หมอรนทร” ทคลกคลกบเดกทตดยา ไดใหขอมลวา เคยสอบถามเดกทเสพยาเสพตดวาทาไมถงเสพถงคบเพอนทตดยาทงๆ ทรวาไมด เดกกเปดเผยวา การอยกลมเพอนนนเพอนจะใหการยอมรบ ไมดถก ในขณะทผใหญไมเขาใจ มกจะตราหนาหาวาเปนพวกทเกเร เปนขยะสงคม ทงๆ ทพวกเขาเหนวา การเทยวและการดมสรานน เปนการกระทาทไมใชความผดรนแรง เพราะเปนไปตามวย (ทผใหญดมสราตอนเยนเลกงานทกวนกไมเหนมใครวา) โดยเยาวชนทเปดใจไดเปรยบเทยบใหหมอฟงวา “เหมอนกบเดนโดดเดยวไปทามกลางฟาฝน เขาไปในกระทอมแมจะมนาสะอาดอยในตม แตกไมมนใจวาจะมยาพษหรอไม จงเลอกตวงนาฝนจากชายคากระทอมดกวา แมจะสกปรกขน แตกยงมความมนใจวาจะไมมยาพษ ” ซงกเหมอนกบการคบเพอน แมจะมการเสพยาบาง แตอยางนอยเพอนกไมเคยพดจาไมดทารายจตใจ

และจดหกเหททาใหเกดการแกไขบาบด ฟนฟ จนเลกขาดได เนองจากกระแสสงคมทประณาม สงคมกอเกดพลงตานภย ประกอบกบความจรงใจในการทจะแกไขปญหายาเสพตดของชมชน ทกลวอนาคตเยาวชนในชมชนจะมดมน มเยาวชนทเคยตดแลวเลกเลาใหฟงวา คนเราทกคนไมมใครสกคนทตองการเกดมาในสงแวดลอมทไมด ไมมใครทตองการอ ยกบปญหา ทกคนหนปญหาทงนน แตเมอกาวพลาดไปแลว มบคคลหลาย ๆ คนในชมชนทใหกาลงใจ ไมซาเตม ไมตราหนา ตองการใหเรากลบมาเปนคนคนเดม มชวตดงเดม มความสขใจ สขกาย จงทาใหตองสกบปญหา เอาชนะมนใหได แลววางเปาหมายชวตใหม พอ แม ญาตพนอง กดใจทเหนเยาวชนกลบใจตงตนใหม

สถานการณปญหายาเสพตด หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม เปนหมบานหนงทเคยประสบปญหายาเสพตดจนถงขนวกฤต และสามารถใชวธการทางสงคม /ชมชน ในการแกไขปญหาจนประสบค วามสาเรจ ซงสถานการณปญหายาเสพตดของหมบานจากการเกบขอมลรวมกบ แกนนาชมชน สามารถรวบรวมสถานการณปญหาในเชงสถต ตงแตป 2530 – 2545 ไดดงตอไปน

41

ผทตดยาเสพตด จ าแนกเปน ประเภทยาบา

อาย ชาย หญง รวม

19 - 25 ป 9 - 9 26 – 45 ป 10 - 10 46 – 50 ป 1 1 2

รวม 20 1 21

ประเภทสารระเหย(กาวอยางเดยว)

อาย ชาย หญง รวม

19 - 25 ป 1 - 1 26 – 45 ป 2 - 2 46 – 50 ป - - -

รวม 3 - 3

ประเภทสารระเหย และ ยาบา

อาย ชาย หญง รวม

19 - 25 ป 2 - 2 26 – 45 ป 2 - 2 46 – 50 ป - - -

รวม 4 - 4

ประเภทกญชา และ ยาบา

อาย ชาย หญง รวม

19 - 25 ป - - - 26 – 45 ป 1 - 1 46 – 50 ป - - -

รวม 1 - 1

42

อาชพของผเกยวของกบยาเสพตด

อาชพ ชาย หญง รวม

รบจางทวไป 6 - 6 อซอมรถ 5 - 5 สงสยเปนผคายาเสพตด 3 1 4 วางงาน 2 - 2 คาขาย 2 - 2 ชางซอมวทย 1 - 1 ขบรถตก ๆ 1 - 1 หาปลา 1 - 1 เปนทหาร 1 - 1

รวม 23 1 23 จ านวนผทเขาบ าบดรกษาในรอบ 5-10 ป (จนถงปจจบน) เคยหรอผานเหตการณ ของยาเสพตด

เหตการณ ชาย หญง รวม

ยงไมเคยผานเหตการณสาคญ 11 1 12 เคยถกจบ 4 - 4 เคยผานการบาบด 4 - 4 ปจจบนตดคก 2 - 2 หนทหาร 1 - 1

รวม 23 1 23 ผลการบ าบด

ผลของการบ าบดและเลกพฤตกรรม ชาย หญง รวม

เปนผคา/ไมเสพ 1 1 2 หายขาด 13 - 13 ไมแนใจตดหรอไม 3 - 3 ลดปรมาณการเสพ 3 - 3 ยายไปอยนอกชมชน 2 - 2

รวม 22 1 23

43

สถานการณยาเสพตดของหมบาน สถานการณยาเสพตดของหมบานไรดง หม 8 จากการศกษาวจยในพนท พอจะสรปประมวลภาพรวมไดวา ปญหายาเสพตดไดสงความเดอดรอนในครอบครว ผเสพบางรายไดทารายพอของตนเอง ขโมยขาวของ เครองใชภาพในบานของตนเองไปขาย บานไรดง ไดประมาณการวา มชาวบานทเขาไปเกยวของกบยาเสพตดทงผคาผเสพมากกวา 23 คน

ในหมบานไรดง มทงผเสพและผคาในหมบาน ผคายาเสพตดคอยาบาในชมชนทงรายใหญและรายยอย มทงหมด 4 ราย โดยม 3 รายทเปนเครอญาตกน สวนผเสพยยาเสพตดในชมชนมทงหมด 23 ราย การเสพยมทงเสพยาบา สารระเหย (กาว) และกญชา ซงใน 1 คนอาจเสพยาเสพตดหลายชนด ผเสพยยาเสพตดในชมชนปจจบน (พ.ศ.2545) อายตาสด 19 ป อายสงสด 50 ป และม 1 รายทเรมเสพมาตงแตอาย 12 ป ผเสพยยาเสพต ดสวนใหญมอาชพรบจางทวไป 6 คน เปนชาง ซอมรถ 5 คน นอกนนมอาชพคาขาย ขบรถ ซอมวทย เปนทหารหาปลา และวางงาน

สาหรบผเสพย ทเปนกลมเยาวชนเรยนหนงสอ มประมาณ 10 ราย ไมเรยนหนงสอ 4 ราย มผใหญทเปนพอบาน จานวน 6 ราย ทเหลอเปนผคา ปจจบนไมมผคาแลว สวนผเสพกเลกได เดดขาดแลว 13 ราย ไมแนใจวาสามารถเลกไดเดดขาดยงอยในความควบคมดแลของทมงานเฉพาะกจ 3 ราย ลดปรมาณการเสพลงเรอยๆ 3 ราย และทเหลอ 2 ราย ยายไปอยนอกชมชน

สาเหตของการคายาเสพตด เปนเพราะตองการเงน สวนสาเหตของการเสพยยาเสพตด สวนใหญเกดจากครอบครวแตกแยก เชน พอตาย แมแตงงานใหม พอแมทะเลาะกน เปนตน รองลงมาเกดจากการคบเพอน เพอนชกชวนใหเสพ การทางานทตองเรงใหทนเวลา ความเครยดจากการทางานกลางคน การเลนการพนน กลมผทอยอซอมรถซงเปนอซอมรถนอกหมบานบาง ในเมองบาง จะเรมจากการเสพยกาวกอนแลวจงเสพยยาบาทหลง

ระยะเวลาในการเสพยยาบาตดตอกน สงสด 15 ป ตาสด 1 ป โดยทผทเสพยยาบาตดตอกนมาเปนระยะเวลา 5 ป มจานวนมากทสดคอ 4 ราย รองลงมา 7 ป

ปรมาณในการเสพ สงสด 11 เมดตอวน ตาสด 1 เมดตาวน โดยทผเสพยยาบา 3 เมดตอวนมจานวนมากทสด 6 ราย รองลงมาเสพย 1 เมดตอวนม 5 ราย

การบาบดรกษาและสาเหตททาใหเลกเสพยยาเสพตดนน มสาเหตหลายสาเหต สาเหตทเปนแรงกระตนจากสงคม /ชมชน ไดแก กลวการถกปราบปราม ถกคนบาน กลวสงคมประณาม ไดถกสงตวไปรบการบาบดรกษา การไดรบกาลงใจการตกเตอนจากผใหญบาน ทมเฉพาะกจ แกนนาเยาวชน การทภรรยาหรอแฟนของรองใหเลก รวมทงมหลายกรณทผเสพยในชมชนทสามารถเลกไดกอน เขามาพดคยชวยใหเลกได เปนตวอยางทด สวนสาเหตทเปนแรงกระตนจากตนเองไดแก

44

ความสงสารภรรยา/แฟน สงสารลก การตระหนกรบรถงโทษจากการเสพยยาเสพตดดวยตนเอง ในดานสขภาพ การทางาน เปนตน

ผทเลกหรอลดการเสพยยาเสพตดในชมชน แกนนาและผเกยวของสามารถสงเกตรบรถงพฤตกรรมในแงบวกทเปลยนไป เชน ความขยนขนแขงในการทางานเพมขน พฤตกรรมทลดความกาวราว การมเงนเหลอเกบใหครอบครว การชวยเหลอและรวมกจกรรมของหมบาน เชน การ แขงขนกฬา รวมในงานบญและงานพฒนาชมชน เปนตน รวมทงการเปนเหยยวขาวคอยรายงานความเคลอนไหว เฝาระวงไมใหมผเสพยเพม การผลต-ขาย ในรอบ 5 – 10 ป จนถงปจจบน (ขอมลเชงคณภาพ)

การผลตในหมบาน ไมมขอมลทยนยนวามการผลตสารเสพตดในหมบานไรดง มเพยงเบาะแสวามการนาเอายาเสพตดมาพกไวในหมบาน โดยการนามาทางเสนทางแมวาง ผาน สนปาตอง หางดง และเขาส เขตอาเภอสารภ และนามาเกบไวในสวนลาไย เชน จากกรณตวอยางในหมบานนามสมมต วาชอเอ เปนสาวใหญ อาย 47 ป เรมคายาบา ตงแตป 2543 จนถงปจจบน ครอบครวแตกแยก มลก 1 คน มอาชพคาขาย มการยมเงนจากธนาคารมาซอสวน แตมพฤตกรรมชวนนาสงสย คอไมไดทางานแตมเงนผอนใหธนาคาร จากการคาขายทลมละลาย จนหมดตว แตอก 1 ปใหหลง มฐานะดขนทนตา ไมมอาชพอะไรเปนพเศษ แตรารวย เปนลา เปนสน

สถานการณปญหายาเสพตดในหมบานเรมจากการเสพกาวกอน ประมาณป พ.ศ 2534 ในกลมชางซอมรถภายในหมบานและใกลหมบาน และมการเสพ “ยามา” ในกลมคนวยทางานในหลายอาชพทตองใชแรงงาน ไมวาจะเปนพนกงานขบรถรบจางทวไป เกษตรกร กรรมกร จากการสนทนารวมกบแกนนาชมชนสรปวา การเสพยามาในชวงนน ถอวาไมเปนปญหาตอชมชน เพราะ ผเสพเสพแลวไมมอาการคลมคลงจนถงขนไปทารายผอน และเสพแลวกทาใหมเรยวแรงเพมขนในการทางานจรง จงไดชอวา “ยาขยน” แมแตในงานศพ ทตองมคนอยเปนเพอนศพ กมการผสมยากบนาดมตางๆ ทาใหสามารถอยชวยงานศพไดตลอดคน ไมงวงนอน คนทเลยงไกกนายามาผสมนาใหไกกน ไกจะไดมแรงในการตอส จากนนตงแตป 2539 เปนตนมายาบาทเดมชอวายามา กแพรระบาดสเยาวชนวยรนในหมบาน แกนนาชมชนบอกวายาชนดนกนแลว คลายกบวาจะเปนคนละประเภทกบยามา เพราะกนแลวไมขยน ตรงขามจะยงเซองซมขเกยจมากขน

การขายยาบาในชมชน รายใหญ ๆ ใชระบบเครอญาตในการคาขาย แตรายเลก ๆ เกดจากการใชประกอบการทางาน เชนเปนชางซอมวทย ตอนกลางวนทางานไมไดเลย แตสนกกบการทางานตอนกลางคน สมองแลน แตมปญหาเรองการงวงนอน จงไดใชยาบาเขาชวย ซงกไมสามารถชวยใหงานเสรจตามกาหนดอยด เพราะอยากเทยวมากกวาอยากทางาน การซอขายยาบาในหมบาน

45

ทาไดงาย และราคาไมแพงโดยเฉพาะในชวงกอนนโยบายประกาศสงครามกบยาเสพตด เพราะคนมสเปนผจดหาให บางครง มคนนอกทมอทธพล นามากระจายถงหมบาน หม 8 เพราะลกษณะทางคมนาคมของหมบานไรดง ทเออตอการคาขายแพรกระจายยาเสพตด เนองจากเปนทางผาน ทาใหสามารถแวะสงสงของได จงงายตอการทคนนอกชมชนจะเปนคนนามาขายเอง

ในขณะเดยวกน ผคานอกชมชนกสรางเครอขายกบคนในชมชน เชอมโยงกนเปนกระบวนการ มวธการในการกระจายยาเสพตดในหมบานผานทางโทรศพท เมอสนคาหมด กใชโทรศพทมอถอ ทปจจบนทงผคารายใหญ รายยอย มใชอยางสะดวก โทรบอก ผคากจะนามาสงหรอจะออกไปเอาเองกแลวแตจะตกลงกน ในวธทปลอดภยมากทสด จากการแลกเปลยนในกลมผนา ชมชนเลาวา บางครงกมการโทรศพท คนในชมชนกเอารถยนตออกไปรบยาโดยการซกซอนไวในตวรถยนตทาใหไมเปนทสงเกตพบ

กลไกในการตดตอของเครอขาย การคา จะรเฉพาะคนในกลม ซงปจจบน มการเขา คนบาน หลายครงกไมไดสารเสพตดสกครง เพราะวามการสงสญญาณเตอนกนของเครอขายผคายานอกหมบานกบผคายารายยอยในหมบานอยตลอดเวลา แสดงใหเหนวากลไกในการตดตอของ เครอขายนมประสทธภาพในการสอสาร

รปแบบ / วธการ ทกลมเสยงไดถกชกจงเขาสวงจรยาเสพตด ยกตวอยางกรณตวอยาง มเดกชายอยคนหนง ในตาบลขวมง ปจจบนอาย 14 ขวบ ถกรนพ ใชใหไปสงยาบา เมออาย 10 ขวบ โดยใหกนนาผสมยาบา กอนทจะนายาบาไปสงใหลกคา ไดยาบาบาง ไดเงนบาง ในหมบาน หม 8 มบางกรณใชกระบวนการทระหวางกลมเพอน ชวนเพอน นงลอมวงกนเหลา เลนการพนน ดมกาว เลนกญชา แลวลงเอยท ยาบา และบางกรณ ทางานทเสยงตอการใชสารเสพตด ประเภทชางทงหลายทมอตราเสยงตอการ เชน ชางซอม ชางเคาะพนส มการผสมสารเสพตดอยแลว และเจาของอรบงานเรง จงตองใชยาบาเปนตวเพมพลง เพอจะใหไดงานเพมขน

2.3 ปจจยเงอนไขและผเกยวของในกระบวนการ

เงอนไขปจจยทเออใหกระบวนการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ประสบความสาเรจ มเงอนไขหลายสาเหตปจจย ซงสามารถสรปประมวลไดดงน สถานการณในเชงนโยบายสงคม

นโยบายประกาศสงครามยาเสพตด ชวยเสรมเขยวเลบกบชมชน โดยเฉพาะทมเฉพาะกจของชมชน ในการแกไขปญหายาเสพตด ทงทกอนหนาน เมอพดถงปญหายาเสพตด แกนนาชมชนจะพยายามเลยงไมใหใชคาพดนในเวทประชม แตภายหลงกมการเปดเผยมากขน

46

สถานการณเชงวฒนธรรมประเพณ ระบบความสมพนธทางสง คมตงอยบนพนฐานของความสมพนธแบบเครอญาต ยงคงม

ความเอออาทรกนอยพอสมควร วฒนธรรมทองถนยงเปนสงยดเหนยวทางดานจตใจและจตวญญาณหากมกจกรรมทางศาสนาหรอพธกรรมตาง ๆ ชาวบานจะมความสามคคกนคอนขางด และสามารถรวมตวกนทากจกรรมรวมกน ซงแสดงวาชมชนยงมหลกจรยธรรมกากบในการตดสนใจ สถานการณของผเกยวของในกระบวนการ

ในกระบวนการแกไขปญหายาเสพตดของบานไรดง ต.ขวมง อ.สารภ จ.เชยงใหม นน ม ผเกยวของในกระบวนการ ททาใหการแกไขปญหา ประสบความสาเรจ ซงสามารถสรปได ดงน

1. กลไกในชมชน 1.1 กลมแกนนาชมชน 1.2 กลมองคกรในชมชน 1.3 สถาบนในชมชน (วด/โรงเรยน)

2. กลไกสนบสนนนอกชมชน 2.1 หนวยงานรฐ 2.2 องคกรพฒนาเอกชน

แผนภาพกลไกชมชนทเกยวของในกระบวนการ

การตระหนกตอปญหา ยาเสพตด

สถาบนในชมชน (วด/โรงเรยน)

กลมเปาหมาย (ผเสพ,ผคา,ผตองการบ าบด)

การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน

ผน าชมชน, แกนน า, องคกรชาวบาน

องคกรพฒนาภาค รฐ, เอกชน, ทองถน

กลไกสนบสนนนอกชมชน (Gos,NGOs)

47

กลไกในชมชน กลมแกนน าชมชน กลมแกนนาชมชน บานไรดง หม 8 เปนกลมทมความสาคญยงตอกระบวนการแกไข

ปญหายาเสพตดในชมชน เนองจากเปนผทอยในพนท และสมผสรบรกบปญหาโดยตรง ซงหาก กลไกแกนนาในชมชนมความเขมแขง กจะทาใหการแกไขปญหามความเปนไปไดสง กลมแกนนาชมชนในหมบานไรดงทเกยวของในก ระบวนการแกไขปญหายาเสพตด ประกอบไปดวย ผใหญบานบานไรดง คณะกรรมการหมบาน และทมงานเฉพาะกจ

ผใหญบาน ผใหญบานบานไรดง เปนผทมประสบการณตรงทสมาชกในครอบครวเคยเขาไป

เกยวของกบยาเสพตด จงเปนเงอนไขสาคญททาใหผนาทานนมความต งใจทจะแกปญหายาเสพตดในกลมเยาวชน มลกษณะเปนทเคารพ เชอถอ ศรทธาของชาวบานทสาคญคอการทาตวเปนตวอยางทดแกชาวบานและเยาวชน กลานาเสนอตนเองทเคยมประสบการณปญหายาเสพตดในครอบครว เอาจรงเอาจง และความหวงใย อาทรตอเดกและเยาวชนเสมอนเปน บตรหลานของตนเอง มหลาย กจกรรม ททานไดรเรมดาเนนการดวยตวของทานเอง ซงสามารถชวยแกไขปญหายาเสพตดไดระดบหนง เชน การตงบคคลทไววางใจทเคารพของคนในชมชน เปนทปรกษาใหกบเดกและ เยาวชน การสงเสรมการเลนดนตรพนเมอง และดนตรสากลแกเยา วชน การสงเสรมการเลนกฬา การระดมพลงเยาวชน เขามามสวนรวมพฒนาสงแวดลอมของหมบาน เปนตน และสงทนาชนชมคอ การททานเขาพบปะผปกครองของเดกทมปญญาดานยาเสพตด ใหผปกครองและเดกทตดยา เสพตดไดมานงพดคยถงปญหา เปนผเชอมประสานคว ามเขาใจระหวางผปกครองและเดกเยาวชน รวมทงการสงเยาวชนไปบาบด นอกจากนน ผใหญบานไดรเรมทจะรวบรวมผมศกยภาพในชมชน ทมความสมครใจในการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน เปนทมงานเฉพาะกจทางานดานเยาวชน

และดวยบคคลกอปนสยของตวทานเอง ทเปนคนเอ าจรงเอาจงในการทางาน เชน กรณการเลนการพนนในหมบาน ทานกลาประกาศวา ถาทานดารงตาแหนงเปนผใหญบาน จะตองไมมการเลนการพนนในหมบานเปนอนขาด ทาใหชาวบานทเคยเลนการพนนในงานประเพณตางๆ โดยเฉพาะงานศพ ทเหนความจรงจงของผใหญบานกไมกลา ทจะเลน ผใหญบานจงเปนตวอยางทดของชมชน และนอกจากตวทานเองจะเปนแบบอยางทดแลว ครอบครวของทานยงเปนแบบอยางทดดวย แมบตรชายจะเคยเสพยาเสพตด แตตอมากสามารถเลกได และหนมารวมกจกรรมของเยาวชนเปนแบบอยางทดของกลมเยาวชนดวย

48

และอกกร ณหนงทแสดงใหเหนความเอาจรงเอาจงในการแกไขปญหายาเสพตด ของ ผใหญบานคอ ชมชนขาดงบประมาณทจะเปนกองทนดาเนนการแกไขปญหายาเสพตดและสงเสรมกจกรรมเยาวชน ผใหญบานไดพยายามหาวธระดมทนในชมชน โดยการจดโครงการ “สานฝน ปนใจ ใหเยาวชน ” ดวยกจกรรมการจดเลยงขนโตกและขายบตรใหแกผมารวมงานเลยง โดยใชสถานททบานผใหญบาน ในการเตรยมสถานทผใหญบานไดจางใหคนลมตนลาใยหลงบานของตนเองทงหมด ทงทเปนพชเศรษฐกจและใหรายไดกบผใหญบานทกป เพอเตรยมเปนสถานทจดงานน ซงการจดงานดงกลาวไดรบความรวมมอเปนอยางดจากชาวบาน มการขายบตรและสามารถระดมเงนจากภายในชมชนเพอเปนกองทนไดจานวนหนง

แมจะมความขดแยงกนซงเปนการเมองในทองถนบาง แตเมอผนาชมชนมความจรงจง โปรงใส เปนแบบอยางทด เนนการทางานแบบมสวนรวมโดยเปดโอกาสใหทกคนในชมชนเขารวมอยางเทาเทยมกน ทาใหลดขอโตแยงลง เชน ผใหญบานมกจะพดเสมอวา “ในการระดมความ คดเหนในเวทรวมกนเพอทางานแกไขปญหาของชมชนนน ผมถอวาทกคนทรวมแสดงความคดเหนคอผใหญบาน ผมเคารพในความคดเหนของทกคน”

ทมงานเฉพาะกจแกไขปญหายาเสพตด ทมงานเฉพาะกจ เปนกลมบคคลทมใจอยากจะแกไขปญหายาเสพตดทเกดกบเยาวชนใน

หมบาน เนองจากประสบกบความเดอดรอนจากปญหายาเสพตดทงทางตรงและทางออม สวนใหญเปนคณะทางานทรวมทางานแกไขปญหาของชมชนในดานอนๆ ดวย ทาใหมความสามคคเขาใจกนเปนอยางด ทมงานเฉพาะกจนไดรบการแตงตงจากผใหญบานเพอแกไขปญหายาเสพตดตงแต พ .ศ. 2543 และปฏบตหนาทมาจนถงปจจบน ประกอบไปดวย 1. นายจาลอง ใจมา ผใหญบาน 2. นายทว กณทะวลง ผชวยฯ 3. นายสงหคา พงษปวง การคลง 4. นายตน พงษเทพ หมอเมอง 5. นายเพม ทองจนทรเทพ อสม. 6. นางศรพรรณ คามล แมบาน 7. นายศรยน ชาวะนา กรรมการหมบาน 8. นายปนแกว คาปน ผสงอาย 9. นางองคา สทา กรรมการหมบาน 10. นางจนทรด ไชยยะ อสม.

49

11. นายทอง บญกนทะ ผสงอาย 12. นายสมเดช เปงธนา ศาลยาเสพตด 13. นายบญศร บดาคา ศาลยาเสพตด

14. นางเดอนรง แกววรรณ แมบาน 15. นางสาวสวสา สวรรณเลศ เยาวชน

ทมงานเฉพาะกจ เปนกลมคนทมความเหนวา ก ารแกไขปญหายาเสพตดในชมชนจะสาเรจได ตองมการเขามาผนกกาลงชวยเหลอซงกนและกน ลาพงผนาชมชนหรอฝายใดฝายหนงไมสามารถชวยเหลอและแกปญหาของเยาวชนได ซงจากการรวมเวทประชมแกนนาของชมชน ไดขอสรปวา การแสวงหาความรวมมอควรเรมจากจดเลกและค อยขยายไปเรอย ๆ ดงท อายสงห พงษปวง (การคลงหมบาน) ตงขอสงเกตวา “ครงแรกทเราประชมกนรวมกนมจานวนคนไมมาก แตพอเราทามาบอย ๆ เปนการกระตนใหชาวบานตนตวและสนใจ จากแกนนาแรกเรม 10 คนกขยายเพมเปน 20 กวาคน” ดงนนการขยายตวจะตองเกดจากแกนนารวมกน โดยหมท 8 ไดมแกนนาในการทจะเขารวมกนแกไขปญหายาเสพตด

การทางานของทมงานเฉพาะกจ ไมไดกระทาในลกษณะปราบปราม แตจะกระทาในลกษณะทเปนธรรมชาต และเปนกนเอง โดยทมงานทมความอาวโสจะเรยกเดกเยาวชนวา “ลก” ตลอดเวลา สวนตวเย าวชนเองกใหความเคารพและเรยกผใหญบานและทมงานทอาวโสบางทานวา “พอ” วธการ ยทธศาสตรในการแกไขปญหา ใชวธการปองกนแกไขโดยวธทเปนธรรมชาต และระดมวธทหลากหลาย ทง “พระเดช” และ “พระคณ” ในการปองกนแกไขปญหายาเสพตด สวนใหญชมชนจะมความ “เคารพยาเกรง” เกรงใจเมอจะทาผด ขณะทกลาทจะปรกษาปญหาและเขารวมกจกรรมตางๆ มากขน กลมองคกรในชมชน

สาหรบกลมองคกรในชมชน ทมหลากหลายกลม ไดแก กลมฌาปนสงเคราะห กลมสตร กลมเยาวชน กลมเกษตรหมนเวยน กลมผสงอาย กลมหมอพนบาน กลมออมทรพยเพอการผลต คณะกรรมการศนยสงเคราะหหมบาน กลมอาสาสมครสาธารณสข คณะกรรมการศาลยาเสพตด กลมประชาคมหมบาน (คณะกรรมการหมบาน) กลมเยาวชน นน เมอพจารณาแลวพบวา ทกกลมลวนสนบสนนใหเกดการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน แตเนองจากการแกไขปญหายาเสพตด ไมไดเปนภาระกจความรบผดชอบหลกของบางกลม เชน กลมฌาปนสงเคราะห กลมเกษตรหมนเวยน กลมออมทรพย เปนตน จงทาใหไมมการรวมแกไขในนามของกลม แตความเปนจรง

50

แลว ผนาหรอผทเปนสมาชกในแตละกลม กจะมตาแหนงหนาท และมความเกยวของกบกลมอนๆ อยแลว เชน นาย ก.เปนสมาชกกลมเกษตรหมนเวยน แมโดยชอกลมจะไมเกยวของกบปญหายาเสพตด แตนาย ก.เปนคณะกรรมการศาลยาเสพตด เปนสมาชกกลมประชาคมหรอเปนคณะกรรมการหมบาน กทาใหนาย ก.ตองเขามามสวนรวมในการแกไขปญหายาเสพตดดวย สถาบนในชมชน (วด/โรงเรยน)

บทบาทของสถาบนในชมชนในการรวมแกไขปญหายาเสพตดในชมชน บทบาทของสถาบนศาสนา

หมบานไรดงเคารพนบถอศาสนาพทธ วดเปนสถานทรวมจตใจของประชาชนในหมบานทกเพศ ทกวย โดยมกจกรรม พธกรรมทางศาสนา เปนเครองม อในการเชอมโยงระหวางวดกบ ชมชน ฉะนน บทบาทของพระสงฆซงเปนบคลากรทางศาสนาทอาศยอยในวดทผานมา จงเปนลกษณะของการเปนทพงทางจตใจเปนหลก เมอประชาชนในชมชนไดเขามารวมกจกรรมทางศาสนาแลว กทาใหเกดความผกพน ความสมครสมานสามคค รวมแร งรวมใจในกจกรรมอนๆ ของหมบานดวย

ในสวนของบทบาทพระสงฆในการแกไขปญหายาเสพตดของชมชน ทผานมาจะเปนลกษณะของการอบรมธรรมะโดยเจาอาวาสหรอพระลกวดในวดไรดง ซงอาศยชวงระยะเวลาท หมบานมงานประเพณทางศาสนา ในวนสาคญทางศาสนาตางๆ เชน วนวสาขบ ชา เขาพรรษา วนพระ เปนตน ในการเทศนาอบรมสอดแทรกธรรมะเชอมโยงกบสถานการณปญหายาเสพตด นอกจากนน กจะมการเขาไปชวยอบรมเยาวชน /ชมชน ในกรณทมการจดคายหรอกจกรรมทมการอบรม กจะมชวงระยะเวลาของการอบรมทเชญพระสงฆมาใหขอคดเพอใหเยาวชนหรอผเ สพเกดความตระหนก ใหทราบโทษของยาเสพตดในมตของจรยธรรม

นอกจากนนแลว ชมชนยงอาศยความรวมมอประสานกบวด เพอใหมการใชกจกรรมประเพณทางศาสนา เปนเครองมอในการระดมทรพยากรในชมชน ในกรณทชมชนขาดการสนบสนนงบประมาณจากภายนอก แตตองการทากจกรรมทจ ะแกไขปญหายาเสพตด กอาศย กจกรรมทางศาสนาเพอระดมทน เชน การทอดผาปาหาทนสนบสนนการกฬา การทอดผาปาขาวสารระดมกองทนสาหรบกลมเยาวชน เปนตน และมพระสงฆทเปนคนในชมชน โดยเกดทบานตนผง ต .ขวมง ปจจบนจาพรรษาอยวดลอยเคราะห ไดเขามาชวยเ หลอชมชนโดยชวยเหลอในการรวมกจกรรมตางๆ หรอการประสานงานกจกรรมทางศาสนา ศลปวฒนธรรม เชน การประสานให

51

เยาวชนในชมชนรวมแขงขนดนตรพนเมอง และสนบสนนงบประมาณในกจกรรมของชมชนบางกจกรรม เชน กจกรรมรดนาดาหวผสงอาย เปนตน สถาบนการศกษา

หมบานไรดงไมมโรงเรยนระดบประถมศกษาในชมชน นกเรยนตองไปเรยนทโรงเรยนหวดง ซงอยในเขตตาบลสนทราย เปนโรงเรยนระดบประถมศกษา เมอจบแลวกไปเรยนตอในระดบมธยมศกษาทโรงเรยนสารภวทยาคม ซงอยใกลทสด พอแมผปกครองของนกเรยนบางคนทมฐานะ บาง ทกจะสงบตรหลานไปเรยนระดบประถมศกษาและมธยมศกษาในเมอง ซงเมอเทยบจานวนแลวกมจานวนนอยกวานกเรยนทเรยนในพนท ในการแกไขปญหายาเสพตดของชมชน ทางโรงเรยนทงในพนทและโรงเรยนในเมอง ไดมการควบคมดแลปญหาดานยาเสพตดในกลมเดก นกเรยน ในโรงเรยนอยแลว และเขามารวมแกไขปญหาในลกษณะของการใหความรวมมอใน กจกรรมตางๆ ของชมชน เมอชมชนมกจกรรมเกยวเนองกบโรงเรยน แตไมไดเขามารวมในกระบวนการแกไขปญหาโดยตรง กลไกสนบสนนนอกชมชน

ชมชนมเจาหนาทบคลากรจากหนวยงานตาง ๆ ทงภา ครฐและองคกรพฒนาภาคเอกชนทเปนคนในพนท และวางบทบาทในการเขามาสนบสนน หนนชวย อยางถกตอง ไมมการชนา ทาใหเกดการมสวนรวมของประชาชนและการเคลอนไหวภาคประชาสงคม

หนวยงานภาครฐ

หนวยงานภาครฐถอเปนอกกลไกทมความสาคญ ในการทจะชวยสนบสน นใหกลไกการ แกไขปญหายาเสพตดของชมชนประสบความสาเรจ โดยเฉพาะอยางยงการมบคลากรทมความ ปรารถนาด ตองการทจะพฒนาแกไขปญหาอยางจรงจง

ซงในชวงแรกของกระบวนการ เรมจาก “นกพฒนา 5 ประสาน” ไดแก อนามย การศกษานอกโรงเรยน พฒนาชมชน องคการบรหา รสวนตาบล และองคกรพฒนาเอกชน North net รวมทงฝายปกครองอาเภอ ซงเปนผทาหนาทในภาครฐฝายตางๆ เปนผทมภมลาเนาในเขตตาบลขวมง ทงหมด ไดพดคยกนถงแนวทางการพฒนาและแกไขปญหาชมชนรวมกนของหนวยงานตางๆ การสนบสนนใหกลไกของชมชนเขมแขง และว างบทบาทของนกพฒนาเปนผหนนชวยในกระบวนการ วชาการ และงบประมาณ เพอสนบสนนใหเกดเวทชาวบานทจะระดมความคดจากชมชนในการแกไขปญหายาเสพตด อานวยความสะดวกตางๆ ในระหวางทกจกรรมการแกไขปญหาของ

52

ชมชนดาเนนไป เขารวมชวยเหลอในกจกรรมตามทชมชนมควา มตองการ เชน การอบรมเยาวชนโดยตารวจมวลชนสมพนธ การประสานงานกบสวนราชการตางๆ ในกรณทเกดปญหา เชน ในชวงทรฐบาลมนโยบายประกาศสงครามกบยาเสพตด มการแจกธงใหกบครอบครวทไมเสพยาเสพตด ทาใหเกดความขดแยงในชมชนกบกลมชาวบานทมบตรหลานตดยาเสพ ตดเพราะคดวาวา นโยบายดงกลาวเปนความดารของแกนนาชมชน ซงทาใหครอบครวทมบตรหลานตดยาเสพตดตองไดรบความอบอาย ถกกลาวหาวาเปนตระกลทตดยาเสพตด ซงกอใหเกดความรสกทไมดจนกลายเปนความขดแยงกบกลมแกนนาชมชน ทาใหตองมการประสานงานของสวนราชการเพอเชญนายอาเภอใหมาชแจงใหกบชาวบานทมาประชมทงหมดวานโยบายดงกลาว เกดขนจากสวนราชการผานมายงหมบาน ไมใชเกดจากแกนนา ทาใหชาวบานเกดความเขาใจทถกตองและเกดความรสกดตอแกนนาชมชน

นอกจากนน กมเจาหนาทรฐจากหนวยงานอน เชน ตารวจ ทชวยเหลอแกไขปญหาใหกบ ชมชนเยาวชน เชน “พอดาบ” (ดาบมงคล) กจะชวยเปนวทยากร เมอมการอบรมคายตาง ๆ เปนทปรกษาเยาวชน เวลาทเยาวชนมปญหาตางๆ กจะโทรไปปรกษาได องคกรพฒนาเอกชน

องคกรพฒนาเอกชนทเขามาหนนชวยแกไขปญหายาเสพต ดคอ มลนธพฒนาศกยภาพ ชมชน (North-net) โดยในชวงเรมแรกของการเขามาสชมชน ประมาณป 2538-2539 เปนการเขามาเพอการแกไขปญหาเอดสกอน ซงเปนประเดนทวกฤตในขณะนน ตอมาเมอสถานการณปญหาเรมบรรเทาลง กมการขยายตอไปสปญหาดานยาเสพตด จนกลาย เปนประเดนหลกในการแกไขปญหาของชมชนในทสด เมอโครงการฯ ทรวมกบชมชนหมดระยะเวลาของโครงการแลว กไมไดมการสานตอโครงการอนๆ โดยบคลากรขององคกรพฒนาเอกชนอก ทาใหปจจบนองคกรพฒนาเอกชนไมไดมบทบาทสวนรวมในการแกไขปญหายาเสพตดของชมชน

2.4 กระบวนการท างานแกไขปญหายาเสพตดอยางมสวนรวม พฒนาการของกระบวนการทางานแกไขปญหายาเสพตดอยางมสวนรวม ระหวางกลไก

ชมชน คอ แกนนาชมชน (ผใหญบาน,คณะกรรมการหมบาน,ทมงานเฉพาะกจ) องคกรชมชน และสถาบนในชมชน (วด/โรงเรยน) กบกลไกสนบสนนจากภายนอกชมชน (รฐ,องคกรพฒนาเอกชน) จนนาไปสการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนหมบานไรดง หม 8 ทมประสทธภาพ อาจสรปไดเปนลาดบขนตอน 5 ขนตอน ดงน

53

การรวมแลกเปลยนเรยนรเพอความรวมมอในการทางานพฒนา/แกไขปญหาชมชน ระหวางนกพฒนาชมชนทงภาครฐและองคกรพฒนาเอกชน

เวทการรวมปรกษาหารอระหวางนกพฒนาชมชนกบแกนนาชมชนเพอระดมความคดเหนเกยวกบสถานการณปญหาทวไปในชมชน นาไปสการระดมความคดหาแนวทางทางแกไขปญหาเรงดวนของชมชนในขณะนนซงกคอปญหายาเสพตด อยางมประสทธภาพและเปนรปธรรม โดยกลไกปฏบตการในชมชน

การเตรยมความพรอมในการดาเนนงานตามแผนงานในดานตาง ๆ ไมวาจะเปนการเตรยมคน เตรยมขอมล เตรยมทรพยากร เตรยมแผนงาน และเตรยมชมชน

การดาเนนการแกไขปญหาแบบมสวนรวม และปฏบตการในการแกไขปญหาแบบเปนธรรมชาต ครอบคลมกลมตางๆ ไมวา จะเปนผคา ผเสพ และกลมเสยง โดยมกจกรรมในลกษณะตางๆ ไมวาจะเปนการปราบปราม การฟนฟ การปองกน และการเฝาระวง โดยคานงถงความ เหมาะสมกบสถานการณของกลมเปาหมาย และทรพยากรของชมชนในการดาเนนงาน

การตดตามประเมนผลการทางาน แกไขปญหาอปสรรค ขยายผลใหเกดความตอเนอง

54

กรอบพฒนาการการแกไขปญหายาเสพตด หมบานไรดง หม 8 ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

ปญหาชมชน

ปนจกยานวนอาทตย

เตรยมคน

เตรยมทรพยากร

เตรยมแผน

เตรยมชมชน

สงเสรมกจกรรมชมชน/เยาวชน -สบชะตา -จดคายพฒนาเดกและเยาวชน -ดนตรไทย -ปนจกรยาน ฯลฯ

จดตง ทมเฉพาะกจ คนเสพ ตกเตอน / ดงเขารวมกจกรรม คนขาย ตกเตอน ตงเงอนไข /จบกม

ใหค าปรกษา

ระยะรวมกลม ประสานความชวยเหลอ

ดานวชาการ งบประมาณ

เสรมสรางความเขมแขง จดเวทประชาคม ดงาน ทศนศกษา เสวนาแลกเปลยนการเรยนร ฯลฯ

เรมแรก รวมกนแบบ สะเปะสะปะ

วางกรอบ เนองาน รวมกน

จดเวทประชาคม คนหาปญหาชมชน

แกนน าชมชน

ปากทอง

เอดส ยาเสพตด

ลกขโมย ภาวะหนสน

ฯลฯ

ยาเสพตด

ผล ด าเนนงา

น

ประเมนผลตดตามงานไดขอสรป

ด

ไมด

คดใหม ปรบแผน

ท าตอ ขยาย

บานไรดง

อนามยต าบล

พฒนากรต าบล

ปกครองอ าเภอ

ต ารวจ

North-net

55

การรวมแลกเปลยนเรยนรเพอความรวมมอในการท างานพฒ นา /แกไขปญหาชมชน ระหวาง นกพฒนาชมชนทงภาครฐและองคกรพฒนาเอกชน

พฒนาการของกระบวนการทางานแกไขปญหายาเสพตด ในชมชนหมบานไรดง หม 8 เรมตนขนจากนายนรนทร แกวมศร (นกวชาการสาธารณสข 5 สถานอนามยบานหวดง) ซงเปนผทมประสบการณในการทางานแกไขปญหายาเสพตดบนพนทสงมากอน และเปนคนทมภมลาเนาเดมอยในเขตอาเภอสารภ ซงใกลเคยงกบหมบานไรดง ไดมโอกาสกลบเขามาทางานพฒนาในพนท ภมลาเนาเดมของตน ในป พ.ศ 2540 ไดเขาไปพดคยกบกลมแกนนาของชมชน ในการพฒนาชมชนตามเนองานของหนวยงานทสงกด และพบปญหาวา การทางานของนกพฒนาชมชนหลายฝายของรฐทผานมา คอนขางทจะซาซอนและสรางภาระใหกบชมชน เนองจากตองมการใหขอมลและมการจดประชมบอยครง

ดงนน นายนรนทร (ชาวบานเรยกวา “หมอรนทร”) จงไดประสานงานรวมกบนกพฒ นาชมชนทเขาไปทางานในชมชนทมบทบาทอยในขณะนน ทงนกพฒนาจากหนวยงานรฐและองคกรพฒนาเอกชนทงหมด 5 ฝาย หนวยงานภาครฐ ไดแก พฒนาชมชน องคการบรหารสวนตาบล อนามย การศกษานอกโรงเรยน และองคกรพฒนาเอกชนคอ มลนธพฒนาศกยภาพชมชน (North-net) ใหเขามาพดคยแลกเปลยนเพอทจะเชอมประสานการทางานรวมกนอยางเปนระบบ

ผลจากการพดคยเพอ “จนความคด ” ดงกลาว ทาใหเกดความเขาใจและมความคดทตรงกนในแนวทางการพฒนาชมชนวา การพฒนาชมชนนน นาจะเปนลกษณะของการ “ชวยสนบสนน” มากกวา “ชนา” โดยใหชมชนพฒนาและแกไขปญหาของชมชนดวยกลไกภายในชมชนเอง สวนบทบาทของนกพฒนาจะเปนไปในลกษณะของสงเสรมสนบสนนในเชงกระบวนการวชาการตามทชมชนตองการมากกวา ซงจะทาใหเกดบรรยากาศการทางานรวมกนโดยไมสรางความ ขดแยง เปนไปอยางสรางสรร และการแกไขปญหากจะเปนไปอยางมประสทธภาพและยงยน เวทการรวมปรกษาหารอระหวางนกพฒนาชมชนกบแกนน าชมชนเพอระดมความคดเหนเกยวกบสถานการณปญหาทวไปในชมชน น าไปสการระดมความคดหาแนวทางทางแกไขปญหาเรงดวนของชมชนในขณะนนซงกคอปญหายาเสพตด อยางมประส ทธภาพและเปนรปธรรม โดยกลไกปฏบตการในชมชน

การทนกพฒนาทงภาครฐและองคกรพฒนาเอกชน ททางานพฒนาในพนท จนความคดแนวทางการทางานรวมกนไดอยางลงตวนน นายนรนทรเปดเผยวา สงสาคญอาจเปนเพราะนกพฒนาทมาจากฝายตางๆ นน เปนผทมภมลาเนา เดมอยในพนท ทาใหมผลตอแรงผลกดนทจะ

56

พฒนาชมชนทเปนภมลาเนาเดมของตนดวยใจ ซงนกพฒนาในชวงนนทางานกนอยางเขาใจกน และเรยกกลมตนเองวา “กลม 5 ประสาน” (นอกจากนนนายนรนทรยงไดใหขอคดเหนเพมเตมเกยวกบระบบการโยกยายเปลยนพนทการทางานของขาราชการ ทมมหนงรฐอาจจะบอกวาเปนการปองกนไมใหเกดการสรางอทธพลในพนทใดพนทหนง จากการปฏบตงานในพนทเปนระยะเวลานานๆ ซงอาจถกตองในบางพนท บางกรณ แตทขวมง การโยกยายพนทการทางานมผลเสยมากกวาผลด เพราะในขณะท นกพฒนาเรมทางานกนไดอยางลงตว และเกาะตดกบพนทสถานการณปญหาอยางใกลชด เมอมการโยกยาย ทาใหเสยเวลาในการทจะ “จนคลน” กบคนใหมทเขามา และไมแนใจวาคนใหมทเขามานนมแนวคดทตรงกนหรอไม ซงหลายหนวยงานไมไดเปนคนในพนท ทาใหไมมความทมเททจะแกไขปญหาอยางจรงจงเทากบคนเดม)

การจนความคดของนกพฒนา 5 ประสานดงกลาว เกดขนประมาณป 2542 เมอทาความเขาใจในแนวทางรวมกนแลว จากนน กลมนกพฒนา 5 ประสาน กไดมการจดเวทปรกษาหารอรวมกบแกนนาชมชน โดยทตางฝายตางมประเดนเนองานของตนทจะลงไปพดคย เรมแรกกระทาอยางเขมขนใน 5 หมบานกอน ไดแก หม 6,7,8,9,10 เพอทาความเขาใจและเพอประเมนสถานการณปญหาตางๆ ภายในชมชนรวมกน โดยมหมอนร นทร จากสถานอนามยชวยประสานงาน และดงกองทนดานเอดสเขามาในป 2543 ซงตอมากพวงเรองยาเสพตดเขาไปสประเดนดวย มการสนบสนนกฬา

ผลจากการจดเวท 5 หมบานดงกลาว ในชวงแรกเปนการใหชมชนวเคราะหสถานการณปญหาในชมชน ทาใหไดขอสรปวา หม 8 (บานไรดง) หม 9 และหม 10 เปนหมบานทประสบปญหามากทสด โดยเฉพาะปญหายาเสพตด เปนปญหาทมความสาคญเรงดวนทชมชนอยากแกไข ซงในชวงแรกของการจดเวทขณะนน สามารถประเมนไดวาชมชนไมมพลงในการแกไขปญหา เนองจากแกนนาในชมชนและผรวมในเวท มความเหนวาการแกไขปญหาเปนภาระหนาทของหนวยงานรฐหรอองคกรตางๆ ทอยภายนอกชมชน จะเขามาชวยจดการแกไขปญหา หนวยงานรฐเปนหนวยงานทมสทธอานาจในการแกไขปญหาตามกฎหมาย ขณะทแกนนาชมชนหรอองคกรในชมชนเปนเพยงผสนองและปฏบตตามนโยบายของรฐ ไมมอานาจทางกฎหมายทจะดาเนนการจดการกบผมอทธพลทอยในชมชนและนอกชมชนได

แตหลงจากทมการจดเวทระดมความคดเหนอยางตอเนอง กทาใหเกดขอสรปในการ แกไขปญหายาเสพตดในชมชนทเปลยนไป จากเดมทเคยระดมความคดเหนในชวงแรกทเหนวาการแกไข ปญหาเปนเรองของหนวยงานรฐ ทจะแกไขปญหาได กลบกลายเปนการตงขอสงเกตจากสถานการณจรงในชมชนเกยวกบการแกไขปญหาของหนวยงานรฐ ทมขอสรป ดงน

57

1. การทางานของเจาหนาทรฐ มการทางานในลกษณะแบงแยก เชน ตารวจกจะตรวจจบปราบปราม ศนยบาบดรกษาก บาบดรกษา ป .ป.ส. กนาเสนอแตขอมลดานยาเสพตด ไมมความชดเจนในการแกปญหายาเสพตดรวมกนทไดผล

2. การปฏบตหนาทของพนกงานรฐไมทนตอเหตการณ หรอตามไมทนกบเทคนคการตลาด แมแตการขาวของเครอขายผคาตารวจยงไมทน

3. การทางานมไมตอเนอง และไมสงเสรมการทางานในหมบานทยงยน เชน การคดเลอก ชาวบานไปอบรมศาลยาเสพตดในโรงแรม เสรจจากอบรมชาวบานยงไมทราบวาจะกลบมาทาอะไรในชมชนของตนเอง ขอมลบางอยางกลบสรางความไมเขาใจของชาวบาน (พอคาปวน ฟองจนตา)

4. การทางานดานปราบปราม เปนการทางานจากคนนอก ชมชนมกจะใชความรนแรงไมเปนการฟนฟสงเสรมการเรยนรเหมอนชมชน

5. เจาหนาทไมมประสบการณทางานกบชาวบาน ไมเขาใจชาวบาน 6. การมสวนไดเสยในดานผลประโยชน การเปนผกระทาผดเองของเจาหนาทของรฐบาง

หนวยงาน ทาใหปญหาไมสามารถแกไขไดอยางจรงจง 7. สถาบนการศกษา ไมสามารถทจะชวยแกปญหาดานยาเสพตด ไมมมาตราการในการ

ควบคมนกเรยนทด เชน ไมตดตามการเรยนการสอน การเขาเรยนของเดก ไมประสานกบผปกครองในทนททโรงเรยนมปญหา เพราะปจจบนเดกจะเรยนหนงสออยางเสร

8. หนวยงานทเกยวของเกยวกบการแกไขปญหายาเสพตด ขาดการเชอมประสานซงกนและกนในการทางานรวมกน เชน ปกครองอาเภอ ตารวจ โรงเรยน ทองถนและ ผปกครอง

ซงกลมนกพฒนาหลงจากไดรวมเวทชมชนแลว กไดมาประเมนการทางานของตน รวมทงประเมนชมชนดวย โดยเหนวาแนวทางททาอยเปนแนว ทางทถกตอง และเหนวาชมชนม ศกยภาพอย เพยงแตทผานมาไมไดรบการกระตนสนบสนนเทานน ซงจากการรวมเวทครงตอๆ มา กลมนกพฒนาไดพยายามปอนคาถามกระตนใหชมชนไดคด วเคราะห คนหาศกยภาพ เชนคาถามวา

“เมอหนวยงาน องคกรภายนอกแย ขณะทชมชนกแกไขปญหาไมได แลวใครละ ทจะมาชวยแกไขปญหาได” “ถาจะมวรอแตพลงจากนอกชมชนมาแกปญหา ในขณะทปญหาวกฤตรนแรง อยทกวน จะมแยหรอ ชมชนเราไมมศกยภาพทจะแกไขไดบางหรอ”

ฯลฯ

58

ในขณะทมขอสงเกต จากการระดมความคดเหนในเวทชาวบานรวมกนของหมบานไรดง เกยวกบจดออนของการแกไขปญหายาเสพตดของชมชน พบวา

ชาวบานคาดหวงและใหผนาชมชนเปนผแกไขปญหายาเสพตด ซงจรง ๆ แลวมนไมใชทกฝายในชมชนตองชวยกน

ชาวบานยงขาดความตระหนกกบปญหาน บางครงเหนเหตการณการคายาเสพตดในหมบานแลวไมคยใหใครโดยเฉพาะผใหญบาน เพราะคดวากลวผลกระทบตามมา (ชมชนขาดห ขาดตาคอยสอดสองดแล)

การดาเนนกจกรรมกจะเปนการไมตอเนอง เชนการณรงคการตอตานยาเสพตด หรอการแขงขนกฬา

สภาพปญหายาเสพตดในชมชน สงผลกระทบถงปญหาของครอบครว ชมชนและสงคมโดยตรง หากชมชนสรางปญหานในระยะยาว จะทาใหแนวโนมปญหายาเสพตดมมากขนและจะ สงผลตอปญหาดานอนตามมา

ขาดการเชอมประสานหลาย ๆ ฝาย ภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชนในทองถน ทจะทางานในลกษณะของเครอขายในการแกปญหายาเสพตดในชมชน

ซงจากขอสงเก ตดงกลาว ทาใหในทสดแลวไดขอสรปวา การแกไขปญหาทหวงพงหนวยงาน /องคกรภายนอกทมอานาจ ใหเขามาแกไขปญหายาเสพตดในชมชนใหไดผลนน เปนเรองทเปนไปไดยาก ขณะทชมชนเองทผานมากไมไดมการพดคยปรกษาและแกปญหารวมกนอยางเปนระบบจรงจง ซงจากการประชมกลมและจดเวทชาวบานเพอแกไขปญหายาเสพตด ทประชมเหนวาจะตองแกทคน ถาคนดความพรอมกมมาก ทผานมาชาวบานแมจะเหนวายาเสพตดเปนปญหาของเยาวชน ชมชน และสงคม แตกไมมโอกาสทจะไดรวมกนคดหาทางออกในการแกไข และหาจดรวมกนแกปญหา

ความเหนพองตองกนดงกลาว เกดขนไดดวยเงอนไขของการรวมตวกนของผทมความไวเนอเชอใจกนซงเปนแกนนาในชมชน เคยปฏบตงานรวมกน สมผสกบปญหาโดยตรง (บตรหลานของแกนนาบางคนเกยวของกบยาเสพตด ) และมความอดอดกบแนวทางการบรหารงานของผ นา ชมชนและทมงานทผานมา จงมการพดจาสรางพนธสญญาทาง “ใจ” ตอกน เมอไดมโอกาสมาประชมรวมกน กเหนวาการแกปญหายาเสพตด จะตองเรมทกลมชาวบานและพลงของกลมชาวบาน และทสาคญภายในชมชนอยาใชวธรนแรงหรอการปราบปรามมาใช ควรใชความเปนช มชนททาความเขาใจปญหาอยางถองแท และใชลกษณะชมชนบาบดโดยดงกลมเยาวชนเขามาทากจกรรมทสรางสรร เพราะทผานมาประสบการณทไดจากการใชความรนแรงในการแกปญหายาเสพตดใน

59

ชมชน แทนทจะแกไขปญหาไดกลบจะไดรบการตอตานปฏเสธจากกลมเยาวชนทนท และม แนวโนมจะกลายเปนความรนแรงเกดชองวางระหวางผใหญกบเยาวชนในชมชน

ในขณะทนกพฒนาไดรวมประชมเพอ “จน” ความคดกบแกนนาในชมชน อกกจกรรมหนงทดาเนนไปคกนกคอการรวมกลมแกนนาเยาวชน เพอใหมารวมคดวเคราะหปญหาของเยาวชนดวย โดยจาลองกระบวนการ เดยวกนกบการประชมแกนนาชมชน เมอปรบแนวคดในกลมเยาวชนแลว ซงเปนการสรางพฒนาใหเกดแกนนาเยาวชนทมทกษะ มฐานคดเกยวกบวธการแกไขปญหาโดยชมชน อนจะทาใหเกดการสานตอการแกไขปญหาอยางยงยนในระยะยาวตอไป ในระยะหลงเมอมการประชมแกนนาชมชน กจะเชญตวแทนกลมเยาวชนเขารวมในการประชมทกครง ทาให ผรวมประชมมความหลากหลาย คอ นกพฒนาจากภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน แกนนาชมชน ผปกครอง และกลมเยาวชน การเตรยมความพรอมในการด าเนนงานตามแผนงานในดานตางๆ คอ การเตรยมคน การเตรยม ขอมล การเตรยมทรพยากร การเตรยมแผนงาน และการเตรยมชมชน

ผลจากการจดเวทเปนระยะรวมกนอยางตอเนอง ทาใหชมชนมความพรอมตอการแกไขปญหายาเสพตดโดยชมชน ซงอาจสรปการเตรยมความพรอมได 5 ประการ คอ

1. การเตรยมคน การจดเวทตอเนองทาใหไดกลไกคนทมศกยภาพในชมชนเปนเครอขายเพมขน โดยในชวงแรกของเวทมแกนนาของชมชนรวมประมาณ 10 คน ทม “ใจ” คอมาดวยใจ ไมไดมาดวยหนาท ตอมากมผรวมแลกเปลยนเรยนร ซงเปนผทประสบปญหาเดอดรอนดวยตนเองจากการทบตรหลานตดยาเสพตดบาง บคลากรทมศกยภาพทมใ จอยากจะทางานเพยงแตยงไมเหนม กลไกการทางานบาง ซงอยในชมชนมารวมคดรวมวางแผนเพมขนเรอยๆ จนกระทงมผรวมในเวท 20 กวาคน อกทงชมชนไดแลกเปลยนและประสานความเขาใจ (จนคลน) ในการแกไขปญหารวมกบทงบคลากรภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน โดยเฉพา ะอยางยงกลไกในชมชนเอง ซงตวอยางปรากฏการณทชมชนภมใจกคอ แกนนาชมชนทเปน อบต . มความเขาใจและประสานงานรวมกบ ผใหญบานในการแกไขปญหาไดอยางด (ในขณะทหมบานอนๆ มกจะมปรากฎการณท อบต .กบ ผใหญบานไมลงรอยกนเสมอ) และยงสามารถดงชาวบานอนๆ ทเคยมความขดแยงเปนขวตรงขาม ใหเหนดวยและมสวนรวมในกจกรรมการแกไขปญหาของชมชนดวย

นอกจากนน ในการเตรยมคนน เมอมกจกรรมการแกไขปญหาของชมชน แกนนาชมชนหรอทมงานทมความสนทสนมกบบคคล/กลม กจะมการประสานขอความชวยเหลอ โดยเ ฉพาะประสานกบผทเปนคนในพนท แตไปอยอาศยนอกพนท ใหกลบเขามาชวยแกไขปญหาของชมชน ซงมกจะไดรบความรวมมอเปนอยางด กรณน เชน การประสานกบเจาอาวาสวดลอยเคราะห ใหเขา

60

มาชวยในกจกรรมการอบรม กจกรรมเกยวกบศาสนา และยงชวยบรจาคงบประม าณเพอเปนทนในการดาเนนกจกรรมของชมชนดวย การประสานกบเจาหนาทททาหนาทดานการบาบดรกษาผเสพยยาเสพตด เชน นาย สรายทธ เสารแกว ซงทางานอยเรอนจากลางเชยงใหม หรอนายบญธรรม บญหมน ทางานอยสถานพนจและคมครองเดก เชญใหเปนทปรกษาชมชน เพอดแลเยาวชนทถกสงตวไปบาบดรกษาเปนกรณพเศษ เปนตน

ในการประชมเพอเตรยมคน กจะมการแบงบทบาทหนาทกนในการทางานตามความถนด และความเหมาะสมกบสถานการณปญหา เชน ในทมเฉพาะกจ เลอกเอาแกนนาทมบคลกเปนคนมเหตผล ไมเจาอารมณ เปนทปร กษาเดก และมหนาทไปคยกบครอบครวเดกทเสพยาเสพตดทบาน หรอบางครงกชวนมาคยทบานของแกนนา เพอใหเดกและพอแมหรอผปกครองเกดความเขาใจทดตอกน ลดความขดแยง เพราะบางครงปญหากเกดจากพอแม ทรวาลกตดยา กจะเกบอารมณไมอย โมโหจนซงไมสามารถแกปญหาได “ผมเคยสอนเดกทตดยาและสรางปญหาใหกบพอแม โดยสอบถามความในใจหาทางออกรวมกบเขา ใชเวลาตง 09.00-12.00 น. 3 ชวโมง” ผใหญบานซงเปนผนาชมชนเลาถงสงทเคยดาเนนการมา สวนคนทมบคลกใจรอน แตเดดขาด กจะมบทบาทในการ ปราบปราม ในกรณทการแกไขปญหาแบบปราณปรานอมไมไดผล

2. การเตรยมขอมล การจดเวททาใหมการนาเสนอสถานการณปญหายาเสพตดในชมชน ทาใหเกดความตระหนกในการแกไขปญหารวมกน ซงจากคาพดของ พอคาปวน ฟองจนตา พอ อนตา ศรสมบต และพอหลวงจาลอง ใจมา ทกลาววา “ปญหายาเสพตดถงเวลาทหมบานจะตองเปนผดาเนนการแกไขปญหาดวยตนเอง และหมดเวลาท จะรอใครเขามาแกไขปญหาให ” บงบอกถงความพรอมของคน และชมชนทจะรวมกนแกไขปญหายาเสพตด อยางมจตสานกชมชน และยงเปนการสารวจขอมลผเสพยาเสพตด กลมผเสย ง เชน การสารวจขอมลผเสพยาเสพตดของหมบาน ซงทราบวามผเสพทงหมด 23 คน ทาใหงายตอการวางแผนบาบดรกษา ตดตามแกไขปญหา เปนตน

3. การเตรยมทรพยากร ไดแกการประสานความรวมมอทงทรพยากรบคคลในชมชน ทอยในสวนราชการ องคกรพฒนาเอกชน ใหหนนชวยในการทางานแกไขปญหายาเสพตด ตามท ชมชนตองการ โดยเฉพาะการหนนชวยในเชงวชาการและงบประมาณ และทรพยากรบคคลอนๆ ทสาคญคอ พระสงฆ ใหมบทบาทในการเปนผนาดานจตใจ การขดเกลาอบรม การประสานทรพยากรบคคลในชมชนททางานดานยาเสพตดนอกชมชน โดยการแตงตงใหเปนทปรกษาชมชน เมอมเยาวชนในหมบานถกสงตวไปยงหนวยงานดงกลาว กจะไดรบการดแลเอาใจใสเปนกรณพเศษ และเตรยมทรพยากรทเปนทนในรปของเงนตรา เพอนามาเปนกองทนสนบสนนกจกรรมการแกไขปญหายาเสพตดของชมชน ซงการระดมทนมทงการระดมทนจาก ภายนอก มการตดตอประสานงานกบหนวยงานองคกร เพอเสนอโครงการฯ ของบประมาณในการดาเนนการแกไข

61

ปญหายา เสพตดหรอแกไขปญหาอนๆ อยางตอเนอง โดยการอาศยผเชยวชาญ ชวยดแลการเขยนโครงการฯ ตามความตองการของชมชน เชน เจาหนาทสาธารณสข พฒนากรอาเภอ นกวชาการสาธารณสข นายอาเภอสารภ องคกรพฒนาเอกชน เปนตน ซงทผานมาชมชนไดรบงบประมาณสนบสนนการดาเนนกจกรรมชมชน /เยาวชน จากแหลงตางๆ เชน ป.ป.ส. อ.บ.ต. สถานอนามย สยช. โครงการเสรมสรางสมรรถนะชมชน สสจ. รวมทงงบประมาณจาก ส.ส สนบสนนใหทนในการดาเนนงานเบองตน

นอกจากการระดมทนงบประมาณจากนอกชมชนแลว กมการระดมทนจากภายในชมชนเอง เชน การจดงานบอล “สานฝน ปนใจ พฒนาทองถนไทย” การจดทอดผาปาขาว หรอแมกระทงการแขงขนกฬา ทชมชนสงนกกฬาเขารวมแขงขน เมอนกกฬาไดรบเงนรางวลกมการนาเ งนรางวลมาเปนกองทนในการแกไขปญหายาเสพตดของชมชน เปนตน แสดงใหเหนถงความเสยสละในการรวมแกไขปญหาเปนอยางด

4. การเตรยมแผน การวางแผนแกไขปญหาจะกระทาอยางมสวนรวมในเวท ยกเวนบางกรณทเปนความลบ เชน ผคาในชมชนทมอทธพล จะมการวางแผนในกลมผนา จะไมเปดเผยในเวท สวนกลมเยาวชนผเสพจะมการพดคยปรกษาวางแผนแกไขเปนกรณไป ซงแผนการแกไขปญหาม 4 ลกษณะทขบเคลอนไปพรอมกน คอ แผนการปราบปราม แผนการบาบดฟนฟ แผนการปองกน และแผนการเฝาระวง

ขอมลทเกดจากการระดมความคดเหนของเเกนนาและผมสวนรวมดงกลาว ทาใหนาไปสการกาหนดแนวทางการแกไขปญหาทเปนรปธรรมและมประสทธภาพ ในการแลกเปลยนในเวทรวมกนในครงตอๆ มา ซงแนวทาง/แผนการดาเนนงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชนทเปนขอสรปในเวท ไดแก

1. จดเวทประชาสงคมในหมบานเพอปรกษาหารอวางแผนการทางานรวมกนอยางสมาเสมอ

2. จะตองรวมสรางกลมกลไกแกไขปญหายาเสพตดโดยเฉพาะใหเขมแขง ซงไดแกการจดตงทมเฉพาะกจ ทไดรบการสนบสนนจากภาครฐ

3. ชมชนจะตองหาประสบการณเรยนรในนอกชมชน ซงมบทเรยนแกไขปญหายาเสพตดอยางมประสทธภาพ เพอเพมจดแขงและขจดจดดอยของชมชน

4. ประสานความรวมมอภายในชมชนเพอดาเนนการแกไขปญหายาเสพตด ไปในแนวทางเดยวกน โดยอาศยการทาความเขาใจประชาสมพนธ

62

5. ใชทรพยากรในหมบาน ทนทางสงคมในการแกปญหายาเสพตด เชน วฒนธรรม ทองถน ความเปนเครอญาต เขาชวยแกไขปญหา

6. สงเสรมกจกรรมตางๆ ทจะปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในหมบานได เชน การสงเสรมกจกรรมของเยาวชน การอบรมกลมชาวบาน/องคกรชาวบานในหมบานและ ผปกครองเดก เรองยาเสพตด ใหเยาวชนมโอกาสทางานรวมกบผใหญในหมบาน (โครงการ “ชมชนนาอย” ) ฟนฟ และสงเสรมเยาวชนไดรบวฒนธรรมทองถน สการเปนคน 2 วฒนธรรม ใหพระสงฆมบทบาทเขามากลอมเกลาจตใจเยาวชน เปนตน

โดยททกเวทกมตวแทนจากนกพฒนาจากภาครฐเขารวมดวย เพอเปนผใหขอมลและประสานความรวมมอกบหนวยงานภาค รฐ ทาใหชมชนเกดความเชอมนในความเปนไปไดใน แนวทางแกไขปญหาดงกลาว ทจะใชกลไกของชมชนเปนผมอานาจในการจดการแกไขปญหายาเสพตดภายในชมชน

5. การเตรยมชมชน การทางานแกไขปญหายาเสพตด จาเปนตองไดรบการสนบสนนจากพลงของชมชนดวย ซงแกนนาชมชนจะ มวธการในการเตรยมความพรอมของชมชนโดยการกระจายขาวสารแผนงาน/กจกรรม ผานเสยงตามสายในชมชน หรอการประกาศประชาสมพนธในงานประเพณทางศาสนา ทเปนวนสาคญ เชน วนเขาพรรษา วนวสาขบชา เปนตน หรองานประเพณของชมชน เชน งานขนบานใหม งานศพ งานแตงงาน เปนตน เมอเรมดาเนนกจกรรมแกปญหา ยาเสพตดอยางจรงจง กจะมกจกรรมเพอใหชมชนเปดใจพรอมแกไข เชน การจดกจกรรมสบชาตา หมบาน พธปฏญาณตน เปนตน

การด าเนนการแกไขปญหาแบบมสวนรวมและเปนธรรมชาต

การจดเวทชมชน กอใหเกดการวางแผนแกไขป ญหาและขบเคลอนปฏบตโดยกลไกของคนในชมชน ซงไดแกทมงานเฉพาะกจ ภายใตการสนบสนนจากนกพฒนาภาครฐ มกจกรรมในลกษณะตางๆ ไมวาจะเปนการปราบปราม การฟนฟ การปองกน และการเฝาระวง โดยคานงถงความเหมาะสมกบสถานการณของกลมเปาหมาย และทรพยากรของชมช นในการดาเนนงาน จากการสมภาษณนายนรนทร นกพฒนาประจาสถานอนามยขวมง ไดใหความเหนจากการรวมแกไขปญหายาเสพตดกบชมชนอยางใกลชดวา การแกไขปญหายาเสพตดของบานไรดงนน มลกษณะการแกไขแบบชมชนบาบด สวนใหญจะใช “พระคณ” มากกวา “พระเดช” สามารถบาบดแบบครบ วงจรทงทางกาย ทางจต และทางสงคม (ทานองเดยวกบ Metric programs)

ซงในกระบวนการดาเนนงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตดแบบมสวนรวม ของกลไกคณะทางานหมบานไรดงนน เรมจากการนาขอมลสถานการณปญหามาเปนแนวทางในการ

63

ทางาน มการจดกลมเปาหมายเปนผ คา ผเสพ และกลมเสยง โดยเฉพาะขอมลเกยวกบการจดกลมเดก เพอแยกแยะวาเดกเยาวชนแตละคนในหมบาน จดอยในกลมไหน กลมปกต กลมเสยง กลมเสพ เพอทจะไดดาเนนกจกรรมการปองกนแกไขปญหาใหเกดความเหมาะในแตละกลม มการแบง หนาทในคณะทางาน และดาเนนการปองกนแกไขในกลมตางๆ ดงน

1. กลมผคาในชมชน ทมเฉพาะกจลงลงไปทาหนาทตกเตอนพดคยโดยวธตางๆ แมกระทงการขอพระสงฆชวย

ตกเตอนเปนกรณพเศษ เชน มผคาในชมชนซงมความเคารพนบถอพระสงฆวดลอยเคราะหเปนการสวนตว แกนนาชม ชนกตดตอขอใหพระสงฆวดลอยเคราะหชวยตกเตอน และเมอกระทาในวธ ประณประนอมในทกวธไมไดผล กจะดาเนนมาตรการชเบาะแสใหเจาหนาทจบกม (ปราบปราม ) ซงในปจจบนน กลมผคาซงเปนเครอญาตกน ไดเลกการคาไปโดยปรยายแลว หลงจากทมมาตรการทเขมงวดในนโยบายการทาสงครามกบยาเสพตด ทาใหเกดแรงกดดนกบกลมผคา บางรายกยายไปอยชมชนอน สวนผคาทอยในชมชนทไมถกจบกม กหนไปประกอบอาชพอนๆ

2. กลมผเสพในชมชน เดกเยาวชนและวยท างานทเสพยาเสพตด

กระบวนการทดาเนนแกไขปญหากบกลม ผทตดยาเสพตด ซงเปนกลมทตองใหความสาคญเปนอนดบแรกนน มกระบวนการแกไข คอ เมอจดกลมแลว ผนาชมชน แกนนา ทเปนทมเฉพาะกจ กมการแบงบทบาทหนาทกนตามบคลกภาพและการยอมรบ เพอไปพดคยกบผเสพและครอบครวโดยตรง เรมจากการใช “พระคณ” กอน เชนการเรยกมาพดคยแบบเปนกนเอง การตกเตอน ซงหากไมไดผลกจะใชไมแขงขน เชน การข หรอการคาดโทษ เปนตน ในกรณทมการเสพถงขนตดเลกไมได และมปญหาครอบครว กจะมการพดคยเพอใหเกดความเขาใจกน แลวสงตอผทตดยาเสพตดไปดาเนนกา รบาบดรกษา สถานทในการบาบดรกษา 3 แหง คอ ศนยบาบดยาเสพตดภาคเหนอ , สถานพนจ , เรอนจากลางเชยงใหม ใหความชวยเหลอในการบาบดทางรางกาย ทางสงคม และจตใจ (ฟนฟ) โดยจะกาหนด 23 ราย แมไมสามารถใหเลกไดเดดขาดทนททนใด แตกไมใหขยายเพม

เมอผ เสพทไดรบการบาบดจนหายขาดแลว กจะมการเปดโอกาสชกชวนใหเขามารวม กจกรรมของชมชนและของเยาวชนตอไป รวมทงตดตามสอดสองพฤตกรรม โดยผใหญบานและแกนนา จะม “เหยยวขาว” ของชมชน ทจะหาขอมลผทเสพ ผทผานการบาบดแลวกลบไปเสพอก รวมทงกลมท เรมมความเสยงในการเสพยาเสพตด และพฒนาเปน “ฝายสอบสวน ” (เฝาระวง ) เหยยวขาวของชมชนคอเยาวชนทเคยเสพยาเสพตดและผานการบาบดจนเลกเสพแลว หนงในเหยยว

64

ขาวกคอลกชายของผใหญบานเอง การใหขาวจะมลกษณะเปนความลบ ไมเปดเผย เพอความ ปลอดภยของเหยยวขาวเอง ซงการสอสารแบบไมเปดเผยกบผใหญบานสามารถกระทาไดหลายทาง เชน การพดคยในบาน หรอในงานเทศกาลตางๆ แมกระทงการสนทนาทางโทรศพท เปนตน เมอ ผใหญบานและแกนนาทราบขาวแลว กจะดาเนนการปองกนแกไขปญหาตอไป และตดตาม พฤตกรรมอยางใกลชด ลกษณะของเหยยวขาวทใหขาวทาใหเกดการตดตามแกไขปญหาเชนน เปนวธธรรมชาตทมประสทธภาพมากทสดในกระบวนการเฝาระวงปองกนปญหาโดยชมชน

3. กลมผทยงไมเคยเสพยาเสพตด และมความเสยง ลกษณะการดาเนนงานกบกลมปกตและเรมมความเส ยงน จะเปนลกษณะของการปองกน

ไมใชลกษณะของการแกไขบาบดรกษา โดยกจกรรมทแกนนาชมชนกระทาคอ พยายามเขาไปพดคยกบเดกเยาวชน หรอการพดคยสอบถามความเปนอย พฤตกรรมของเดกกบพอแมผปกครอง เมอเรมไดขาวจาก “เหยยวขาว” วาเดกเยาวชนคนนนคนน เรมมพฤตกรรมเสยง เชน การไปเทยวกลางคน การคบเพอนนอกหมบาน เปนตน เปดโอกาสใหเดกและผปกครองเขาปรกษากบผใหญบานและแกนนา เมอเกดปญหาใดใดขน

สาหรบวธการอนๆ ทใชในการแกไขปญหายาเสพตด กคอ การสงเสรมใหเยาวชนม กจกรรมรวมกน ทงกจกรรมประเพณของชมชน และกจกรรมพเศษทรเรมใหม มแกนนาเยาวชนทเปนหนงในคณะกรรมการทมเฉพาะกจ รบผดชอบในการสรางสรรกจกรรม และชกชวนใหเยาวชนเขามารวมกจกรรมทงเยาวชนทตดยาเสพตดและไมตดยาเสพตด ใหเขามาทากจกรรมรวมกนโดยไมแยกแยะวาใครเปนใคร ใชความเปนชมชนชวยเหลอกนและกน ซงผลทเกดขน จากการดาเนนงานในชวง 3-4 ปทผานมา ทาใหกลมเยาวชนมการรวมตวมมากขน จะเหนไดจากจานวนสมาชกของกลมเยาวชนทเขาทากจกรรมรวมกนมสมาชกหนาใหมมากขน และทสาคญเยาวชนทเขามารวมมากขนจดอยในกลมทเสยงตอการเสพตดคอ สนทสนมกบกลมทเสพตางหมบาน จากคาพดของแกนนาเยาวชนหมบาน (น.ส.สวสา สวรรณเลศ) “ไดชวยกนเขาไปชกชวน พดคยถงเรองกจกรรมทจะดาเนนการในหมบานรวมกนอยางตอเนอง ใหเขาเหนวาเขามความสาคญ สามารถเขาชวยและมสวนรวมไดอยางไร ซงผนาชมชนและคณะกรรมการไดทมเท สงเสรมกจกรรมของเยาวชนทกอยางทเยาวชนคด ทา และขอความรวมมอ การตดตามประเมนผลการท างาน แกไขปญหาอปสรรค ขยายผลใหเกดความตอเนอง

นบวาเปนโชคดของหมบาน ทในชวงกระบวนการดาเนนงานแกไขปญหานน นอกจากจะมแกนนาทเอาจรงเอาจงแลว ยงมกลมผนาอนๆ ไดแก นายอาเภอ อบต. ปลดอาเภอ เปนตน ทเปนคนเอาจรงเอาจง และยนดรวมแกไขปญหายาเสพตดในชมชนดวยความเตมใจ เมอหมบานม

65

กจกรรมใดใด กจะเขามามสวนรวมตลอด ในขณะทสวนของชมชนเอง กมการเรยนรแกไขปญหาโดยการประชมประเมนผลการทางาน วางแผนแกไขปญหาอยางตอเนอง มการจดกจกรรมตางๆ ทชวยแกไขปญหายาเสพตด ดงน

1. การเสรมสรางความเขมแขงของกลไกคณะท างานทแกปญหายาเสพตด การเสรมสรางความเขมแขงของคณะทางานทแกไขปญหา (ทมเฉพาะกจ) ทผานมาได

ดาเนนกจกรรมรวมกน และรวมกบองคกร/หนวยงานทเกยวของ คอ การอบรมคณะกรรมการหมบาน และแกนน าประชาคมหมบาน การจดการอบรมไดดาเนนการอบรมแบบมสวนรวม (Participatory Training)โดยทมงาน

จากภายนอก ทากจกรรมรวมกบแกนนาประชาคม และคณะกรรมการหมบานทง 2 ชมชน โดยแยกทาแตละชมชน ๆ ละ 20 คน ไดพฒนารปแบบการอบรมเปนกลมยอย (Group Training) โดยใชปญหายาเสพตดเปนฐานในการเรยนร (Problem Based Leaning) ผรวมอบรมมโอกาสไดอภปรายโตเถยงระหวางกนและกน (Interpersonal Interaction) มการชวยเหลอเกอกลกนและกน เปนผลใหเกดการเรยนรตนเองในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด ทสาคญการอบรมทาใหเกดการทางานเปนทมไดเรยนรภมหลงตาง ๆ กนและความคดเหนของแตละคน สรางความมนคงทางอารมณและมกาลงใจทจะรวมกนดาเนนกจกรรมในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ในขณะททมงานจากภายนอกชวยเปนสอใหผรวมอบรมเกดการคดแกไขปญหาอยางองครวมใน ชมชนอกดวย (อรยสจ 4) อธบายถงกระบวนการอบรม (เทคนควธการ)

การประชมวางแผนแกไขปญหาเยาวชนในหมบานเนนประเดนการแกไขปญหายาเสพตด การประชมวางแผนการแกไขปญหาเยาวชนในหมบาน ไดแยกทาแตละชมชน โดยใช

เทคนคการสรางอนาคตรวมกน F.S.C (Future Search Conference) โดยการมสวนรวมของเยาวชน เพอวางเปาหมายและแนวทางระยะยาวในการแกไขปญหาเยาวชนซงมขนตอน (บนได 6 ขน) ในการดาเนนประชมการวางแผนดงน

1. เขาใจอดต (มองเยาวชนยอนหลงไป 5 ป) เปนการหยงเหนตนเอง ถงขอด ขอเสยของเยาวชนในชมชน

2. คดและเหนปจจบน ของกลมเยาวชนในชมชน ทบทวนบทบาทตนเองถงขอด ขอเสยเปนการเปดใจในการยอมรบซงกนและกน เพอเตรยมทกคนเขาสอนาคตรวมกน

3. รวมกนสรางอนาคต ของกลมเยาวชนในชมชน เพอแลกเปลยนและคนหาแนวความคดในอนาคตทพงปรารถนา

66

4. กาหนดความเปนไปได เปนการประเมนความเปนในการแกไขปญหาเยาวชนโดยใชเทคนค SWOT (จดแขง จดออน โอกาส อปสรรค) ในการประเมนกลมเยาวชนใหเหน “ปญหา” ของเยาวชนในชมชนอยางแทจรง

5. รวมใหแนวทางพฒนา เปนการกาหนดแนวทางการพฒนาเยาวชนในชมชนรวมกนวาแตละประเดนปญหามแนวทางการแกไขรวมกนอยางไร

6. เกดการพฒนาโครงการ จากการกาหนดแนวทางการพฒนาและแกไขปญหาของ เยาวชนนาไปสการพฒนาโครงการแกไขเยาวชนในชมชนรวมกน

การศกษาอบรมและดงานนอกสถานท ในพนททประสบความส าเรจในการแกไข การอบรมแลกเปลยนในเวทตางๆ ภายนอกชมชนของผนาชมชนและแกนนาชมชน ทาใหเพมมมมองใหมๆ ในการแกไขปญหาของผใหญบานและแกนนา นอกจากนนกมการศกษาดงานในพนทนอกชมชน ทผานมาแกนนาชมชนไดมโอกาสเดนทางไปดงานทบานนาเกยน จ.นาน ซงเปนชมชนทประสบความสาเรจในการแกไขปญหายาเสพตด ผลทเกดขนจากการศกษาดงาน ทาให แกนนามความคดใหมๆ ในการแกไขปญหายาเสพตด มาประยกตใชในหมบาน

ผลจากการทไดมการพฒนาทกษะข องทมงาน เยาวชน โดยมพเลยงคอนกวชาการทชมชนประสานใหเขามาชวยเหลอสลบกนเปนชวงๆ ทผานมากมเจาหนาทสาธารณสข พฒนากรอาเภอ นายอาเภอ องคกรพฒนาเอกชน นกวชาการสาธารณสข ใหดแลในการจดทาโครงการฯ และการดาเนนกจกรรมตามโครงการของชมชนและเยาวชน ซงตอไปเยาวชนทผานกระบวนการพฒนากจะขยายแนวคด/กจกรรมสกลมเยาวชน เพอใหเกดการสานตอการแกไขปญหาอยางยงยนตอไป 2. การจดเวทท าความเขาใจกบชาวบาน เพอน าเสนอผลงานและเพอใหเกดความรวมมอของสมาชกในหมบาน

ผลของการดาเนนกจกรรมของแกนนา ชมชนทผานมา ไดนาเสนอเปนขาวสารในทประชมระดบหมบาน เพอใหสมาชกในชมชนไดรบรความเคลอนไหวในกจกรรมของแกนนาตลอดเวลา เมอชาวบานเหนผนาเอาจรงเอาจง กจะเขามาหนนชวยในสวนตางๆ เทาทจะสามารถกระทาได

67

3. การสนบสนนกจกรรมเยาวชนอยางตอเนอง กจกรรมเยาวชนทดาเนนการไปแลว มดงน 1. โครงการอบรมผปกครองและเยาวชนในหวขอเรอง “ ภาวะทางอารมณทมผลตอบตร

หลาน” โดยเชญวทยากรภายนอก จากโรงพยาบาลสวนปรง 2 ทาน มาบรรยายและ กจกรรมรวมกนของเยาวชนและผปกครอง

2. โครงการพฒนาทกษะดนตรพนเมอง โดยทมงานจากศนยบรการการศกษานอก โรงเรยน และสถานอนามยตาบล สนบสนนคาครผสอนดนตรพนเมอง โดยใหชมชนหาครผสอน

เอง 3. กจกรรมซอมดนตรพนเมองของเยาวชนอยางตอเนองและแมนยา โดยเชญวทยากร

ภายนอกมาสอนเพมเตม 4. ผนาชมชนจดโอกาสในการแสดงออกดานดนตรพนเมอง การฟอนรา ของเยาวชนเชน

การเชญไปในงานพธตาง ๆ ในระดบ จงหวด ระดบอาเภอ ระดบตาบล และหมบาน (เกดรายไดพเศษของเยาวชน)

5. การศกษาดงานนอกสถานท คอ สถานพนจและศนยบาบดยาเสพตดภาคเหนอ 6. การอบรมอาสาสมครเยาวชนเพอเปนแกนนาเยาวชน 7. โครงการคายเยาวชนสมพนธ รวมกบเครอขายเยาวชนตาบล

กจกรรมเยาวชนทดาเนนการไปแลว และยงคงทาอยในปจจบนมดงน 1. โครงการบทบาทเยาวชนในการมสวนรวมในการพฒนาสงแวดลอมในชมชน ซง

ขอรบการสนบสนนทนวจยเพอทองถน จาก สกว. (อยในชวงการพฒนาโครงการ) 2. โครงการกองทนขาวสารเยาวชน โดยพฒนาชมชนไดนาโครงการขอรบการสนบสนน

จาก สยช. จานวนเงน 5.000 บาท เยาวชนจดตงผาปากองทนขาวสารในชมชน เพอระดมทน ไดเงนอก 8.000บาท ขอรบการสนบสนนจาก ส.ส. พรรคการเมองในพนท รวมทงผนาชมชนและ กม. ไดจดสรรแบงงบประมาณจากเงนกองทนหมบานใหเยาวชนมสวนในการกยมเปนกองทนหมนเวยนในกองทนขาวสาร 10,000 บาท เพอใหเยาวชนบรหารจดการ

3. จดการอบรมทกษะชวตแกกลมเยาวชนในหมบานระหวางปดภาคเรยน 4. คายคณธรรมของเยาวชนในหมบาน โดยนมนตพระสงฆมาใหขอและนาสงสอน 5. โครงการจกรยานวนอาทตย “จกรยานสญจร” ในหมบาน และตาบล 6. การจดการแขงขนกฬาระดบหมบาน

68

เมอมการจดเวทในชมชนหรอนอกชมชน การจดอบรมสมมนาของหนวยงาน /องคกรตางๆ หมอรนทร กจะชวยประสานใหชมชนไดเขารวม เพอเปนการยกระดบความร ความคด ในการทางานกบชมชน รวมทงการขยายผลการทางานในชมชนสสาธารณะ ทาใหเพมพนทกษะในการทางานทงแกแกนนาชมชน และแกนนาเยาวชน ดวย

2.5 เงอนไขแหงความส าเรจในการแกไขปญหายาเสพตดโดยชมชน

พฒนาการและความส าเรจของการแกไขปญหายาเสพตดโดยชมชน ในชวงระยะเวลา 20 กวาปทผานมา หมบานไรดงซงเปนหมบานชานเมอง มระยะทางหาง

จากตวเมองเชยงใหมเพยงประมาณ 15 กม. เทานน จงไดรบอทธพลความเจรญ ความทนสมย ม ผคนทมฐานะเขามาซอทดน สรางบาน ขณะทชาวบานหลายคนขายทดนทเปนไรนาซงเปนมรดกจากบรรพบรษให ในหมบานจงมความแตกตางของผคนในดานฐานะความเปนอย การศกษา และอนๆ และดวยเหตทหมบานไรดง เปนหมบานทรวม 3 หมบานเขาดวยกน คอ บานไรดง บานตนผง และบานทาปแดง เมอผนาชมชนคอผใหญบานทไดเขามาดารงตาแหนง กจะมกลมแกนนาของอก 2 หมบานทาหนาทเหมอนกบเปนฝายคานโดยอตโนมต เมอมกจกรรมทตองกระทาในนามหมบาน กมกจะไมใหความรวมมอ และเคยเกดกรณทมความพยายามของแกนนาทจะแบงแยกหมบานเปน 3 หมบานอกดวย ในชวงนน เปนชวงทชมชนประสบปญหาการแพรระบาด ของยาเสพตด มชาวบานในชมชนทเขาไปยงเกยวกบยาเสพตด ทงการคาและการเสพ จนถงจดทวกฤตทสดคอเยาวชนใน ชมชน ตกเปนเหยอของยาเสพตด

แตดวยความลงตวของเงอนไขหลายๆ ประการ ทเปนแรงผลกดนใหเกดการแกไขปญหาอยางจรงจง ในทศทางทถกตอง และเงอนไขทชวยเสรมศกยภาพของชมชนในการแกไขปญหาไดดยงขน จงทาใหการแกไขปญหายาเสพตดประสบความสาเรจ ทงหมดน มการดาเนนงานเปน ขนตอน คอ

69

ลาดบขนตอนของความสาเรจในการแกปญหายาเสพตดของชมชน

นกพฒนา จากภาครฐและองคกรพฒนา

เอกชน

รวมตว เตรยมคน

เตรยมทมงาน

ปรบความคด ปรบ ทมงาน

วเคราะห ประเมน

สถานการณปญหายาเสพตด

บทเรยน/ความผดพลาด

ทน / ศกยภาพของชมชน

การปรกษา / วางแผน

ปรบบทบาท / ภารกจ

ดาเนนการ แกปญหายาเสพตด

กจกรรม

กจกรรม

กจกรรม

กจกรรม

เฝาระวง ปองกน ปราบปราม บาบดฟนฟ

ประเมนผล

ปรบปรง

ขยายผล

70

การแกไขปญหายา เสพตดโดยชมชนไมใชเรองงาย ตองใชความพยายามในการแกไขปญหาอปสรรคตางๆ ซงแผนภาพดงกลาว เปนแผนภาพทแสดงเงอนไขของกระบวนการ /ขนตอน ทนาไปสความสาเรจในการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ซงมรายละเอยดของเงอนไขในแตละขนตอน 6 ขนตอน ดงน

ขนตอนทหนง การรวมตวของทมงาน การรวมตวน เปนการรวมตวของแกนนาชมชนทมความสามารถ การรวมตวดงกลาวเกดขนไดจากเงอนไขทสาคญคอ 1) ความตระหนกในสถานการณปญหารวมกน ซงทมงานสมผสกบปญหาโดยตรง จงทาให 2) ทมงานม “ใจ” ทพรอมจะเสยสละเพอสวนรวม 3) ความสนทสนมคนเคยกน เคยปฏบตงานรวมกน รซงถงนสยใจคอจนเกดความยอมรบซงกนและกน เกดความเชอมนทจะปฏบตงานพฒนาชมชนในฐานะเปนตวแทนบรหารของชมชนดวยกน มพนธสญญาตอกน ในการสมครเปนทมงานฝายบรหารของชมชน 4) การไดรบการยอมรบอยางกวางขวางจากชมชนถงความเปนผนาในการปฏบต เปนตวอยางทดของชมชน

ขนตอนทสอง การปรบความคด แนวคด ระหวางชมชนกบนกพฒนาของรฐ ใหมความ คดเหนทตรงกน สามารถทางานประสานกนไดอยางสอดคลอง สนบสนนกน ไมใชขดแยงกน ความสาเรจในการปร บความคดดงกลาว มเงอนไขคอ 1) การเปดใจกวาง การวางบทบาทท เหมาะสมของนกพฒนา ทไมใชแนวทางการ “ชนา” แตใชแนวทางการ “หนนเสรม” ศกยภาพทมอยของชมชนใหมพลงมากยงขน 2) นกพฒนาตองเปนตวอยางทด ททาหนาทชวยกระตนและหนนเสรมศกยภาพของแกนนา ทมงาน เยาวชน ใหสามารถแกไขปญหาได 3) การรวมตวของอาสาสมครชมชนทม “ใจ” และเหนดวยกบทศทางการดาเนนงานของทมบรหารขยายจานวนเพมมากขนเรอยๆ ดวยการจดการประชมเพอปรบความคดแนวทางในการแกไขปญหารวมกนบอยครง 4) การใชวธการศกษา เรยนรดงานจากสถานท /ชมชนตางๆ ทมความสาเรจในการแกไขปญหายาเสพตดโดยเฉพาะเรองการบาบดรกษา โดยการประสานงานรวมกบนกพฒนาทจะนาชมชนไปศกษาดงาน

ขนตอนทสาม การวเคราะหประเมน เพอรวมกนวเคราะหสถานการณปญหาของชมชน ผลของการวเคราะหทาใหไดขอสรปถงปญหาสาคญทวกฤตเรงดวนของชมชนขณะนนคอปญหายาเสพตด วเคราะหบทเรยนความผดพลาดในการบรหารงานของทมบรหารทผานมา วเคราะหทน/ศกยภาพในการแกไขปญหาของชมชน ซงเงอนไขททาใหเกดการวเคราะหประเมนรวมกนคอ 1) การจดการประชมบอยครง ทาใหเกดการระดมความคดทชใหเหนถงสถานการณปญหายาเสพตดในชมชน เกยวกบจานวนผเสพ กลมผเสพ ผคา วธการไดมาซงยาเสพตด การใช การแพรกระจายของยา เสพตด ผลกระทบความรนแรงทเกดขน รวมทงสาเหตของปญหาดงกลาว ซงทงหมดเปนการ

71

ประมวลจากปรากฏการณจรงทเกดขนในชมชน 2) การระดมขอมลจากปรากฏการณจรงทเกดขนกบครอบครว บตรหลานของผนาชมชน แกนนา และผปกครองของเยาวชนในชมชน ตรงนกเปนเงอนไขสาคญทเปนแรงผลกดนกระตนใหทมบรหารของชมชน ดาเนนการแกไขปญหานอยางจรงจง 3) การศกษาบทเรยนการบรหารงานของผนาชมชนและทมงานทผานมา เพอนามาปรบปรง แนวทางการดาเนนงานของตน โดยเนนการมสวนรวม การใหการยอมรบในความคดเหน เปดโอกาสใหทมงานไดพฒนาและแสดงศกยภาพ ความสามารถ สถานการณดงกลาว หากผใหญบานและทมงานทเขามารบตาแหนงบรหาร ไมมศกยภาพ หรอไมกระทาตนเปนตวอยางทด กจะไดรบการตอตานไมยอมรบสง (กรณตวอยางจากผนาชมชนทานหนง ทผกขาดอานาจในการตดสนใจ ไมสรางการมสวนรวม สดทายกไดรบการตอตาน ) แตหากผนาชมชนและทมงานมความจรงใจทจะพฒนา/แกไขปญหา และปฏบตตนเปนเยยงอยาง วางตนเหมาะสม สรางผลงานเปนรปธรรม สถานการณความขดแยงกจะบรรเทาลงไป 4) รบทราบขอมลทนเดม /ศกยภาพของชมชน ทจะนามาใช แกไขปญหายาเสพตดได คอทนบคคล คอการตดตอผทเปนคนในชมชน แตทางานหรอมถนอาศยนอกชมชน ใหกลบเขามาชวยเหลอชมชนตามภาระหนาททพอจะชวยเหลอได เชน

- ในการบาบดรกษาผทตดยาเสพตด ผเสพในชมชนทถกสงไปบาบดรกษายงศนยบาบดยาเสพตดภาคเหนอ กมการประสานกบคนในชมชนททางานอยสถานพนจและ คมครองเดก และทางานเรอนจากลางเชยงใหมใ หควบคมดแลเยาวชนทเขารบการบาบดเปนกรณพเศษ

- วดลอยเคราะห เขามาชวยเหลอในการแกไขปญหายาเสพตด เชน การใหชวยตกเตอน ผคารายใหญในชมชนทมอทธพล การชวยเหลอกจกรรมของชมชน การสนบสนนงบประมาณในกจกรรมดานศาสนา เปนตน

- การเสนอขอโครงการกบหนวยงานตางๆ มนกวชาการสาธารณสข สถานอนามยตาบลขวมง ซงมภมลาเนาอยในอาเภอสารภ เขามาดแลและใหคาปรกษาในการดาเนน กจกรรมตางๆ ของชมชนและเยาวชน การดงทนบคคลใหเขามาชวยเหลอพฒนา แกไขปญหาชมชน เปนการสราง “จตสานก

รกบานเกด” ใหเกดขนกบคนในชมชนทไปอาศยอยนอกพนท 5) รบทราบขอมลทนเดม/ศกยภาพของชมชน ทจะนามาใชแกไขปญหายาเสพตดได

คอทนในรปของเงนตรา เพอนามาเปนกองทนสนบสนนกจกรรมการแกไขปญหายาเสพตดของ ชมชน ซงการระดมทนมทงการระดมทนจากภายนอก มการตดตอประสานงา นกบหนวยงาน องคกร เพอเสนอโครงการฯ ของบประมาณในการดาเนนการแกไขปญหายาเสพตดหรอแกไข

72

ปญหาอนๆ อยางตอเนอง โดยการอาศยผเชยวชาญ ชวยดแลการเขยนโครงการฯ ตามความตองการของชมชน เชน เจาหนาทสาธารณสข พฒนากรอาเภอ นกวชาการสาธารณสข นายอาเภอสารภ องคกรพฒนาเอกชน เปนตน ซงทผานมาชมชนไดรบงบประมาณสนบสนนการดาเนนกจกรรม ชมชน/เยาวชน จากแหลงตางๆ เชน ป.ป.ส. อ.บ.ต. สถานอนามย สยช. โครงการเสรมสรางสมรรถนะชมชน สสจ. รวมทงงบประมาณจาก ส.ส สนบสนนใหทนในการดาเนนงานเบองตน

นอกจากการร ะดมทนงบประมาณจากนอกชมชนแลว กมการระดมทนจากภายใน ชมชนเอง เชน การจดงานบอล “สานฝน ปนใจ พฒนาทองถนไทย” การจดทอดผาปาขาว หรอแมกระทงการแขงขนกฬา ทชมชนสงนกกฬาเขารวมแขงขน เมอนกกฬาไดรบเงนรางวลกมการนาเงนรางวลมาเปนกองทนใน การแกไขปญหายาเสพตดของชมชน เปนตน แสดงใหเหนถงความเสยสละในการรวมแกไขปญหาเปนอยางด

ขนตอนทส การรวมปรกษาวางแผนพฒนาแกไขปญหาของชมชน มเงอนไขคอ 1) การรวมตวกนของทมบรหารงานทมความเหนตรงกน นกพฒนา 2) การนาขอมลสถานการณปญหา บทเรยนความผดพลาด และทนทมอยของชมชน มาวางแผนแกไขปญหากนบอยครง 3) บางครงการวางแผนแกไขปญหาทมความละเอยดออน ไมสามารถเปดเผยในทประชมโดยตรงได กมการปรกษากนนอกรอบ ผลจากการรวมปรกษาหารอดงกลาว ทาใหเกดความเขาใจ การปรบบทบาท/ภารกจทถกตอง ในการดาเนนงานแกไขปญหายาเสพตด

ขนตอนทหา การดาเนนงานแกไขปญหายาเสพตด มเงอนไขคอ 1) มแผนงาน หนาท ทไดรวมกนระดมความคดแลว 2) มการทดลองจดกจกรรมเพอแกไขปญหายาเสพตดของชมชนหลายๆ กจกรรม ซงอาจแบงกจกรรมตางๆ ออกเปน 4 ประเภท คอ

1. การเฝาระวง โดยการม “เหยยวขาว” ทาหนาทรายงานขาวสารผคา ผเสพ อยตลอดเวลา ซงเหยยวขาวน เปนบคคลทไดรบการบาบดรกษาจนหายขาดโดยวธชมชนบาบด ผลจากการบาบด ทาใหเกดความสมครใจทจะเปนเหยยวขาวแบบไมเปดเผย

2. การปองกน โดยการรณรงค การจดคาย การจดธรรมสญจร การเปดธรรมะผานเสยงตามสาย การจดกจกรรมปนจกรยาน กจกรรมการแขงขนกฬา และกจกรรมอนๆ ทปรบเปลยนไปตามสถานการณของชมชน โดยมวตถประสงคหลกเพอสรางความสามคค กระตนจตสานกใหรผดชอบ และใชกจกรรมเปนสอในการเชอมระหวางเยาวชนทดกบเยาวชนทเสพยาเสพตดใหเขามารวมกจกรรม

73

3. การปราบปราม โดยการเขาไปตกเตอน สวนการจบกมเปนหนาทของตารวจ ซงมกจะเปนเฉพาะกรณผคา สวนผเสพสวนใหญแลวผใหญบานและทมเฉพาะกจ จะทาหนาทในการรบฟงปญหา และชวยคลคลายปญหากบผเสพโดยตรง

4. การบาบดรกษา โดยการสงตอผเสพยาเสพตด ไปยงศนยบาบดยาเสพตด ทมคนในชมชนเปนผดแลอย

ขนตอนทหก การประเมนผลการทางานเพอใหเกดการนาไปปรบปรงแกไขปฏบตใหถกตองตอไป มเงอนไขคอ 1) หากกจกรรมใดประสบผลสาเรจ กจะขยายดาเนนการตอ 2) กจกรรมใดทไมประสบผลสาเรจกจะมการปรบปรง หรอหากจกรรมใหมเขามาแทน เชน การสงเสรมศลปวฒนธรรม โดยการเลนดนตรพนเมอง เพอใหเยาวชนไดหางไกลจากยาเสพตด ซงประสบความสาเรจในระดบหนง แตกไมเปนทดงดดใจเยาวชนใหเขามารวมมากนก เนองจากกระแสของดนตรสากล ทมงานจงไดรวมกนคดและปรบกจกรรมสการสงเสรมดานกฬา ซงแมจะไดรบความสนใจจากเยาวชนเพมขน แตกจากดวงเพยงเฉพาะกลมประเภทกฬา เชน ผสนใจฟตบอลกจะสนใจเลนฟตบอล ไมไดเขารวมกบกฬาชนดอนๆ เปนตน ทายสดกนาไปสการคดปรบกจกรรมใหมไปสการปนจกรยาน 3) มการประสานงานใหสวนราชการ หนวยงาน ทเกยวของ เขามาหนนชวยกจกรรม เชน นายอาเภอ ปลดอาเภอ และขาราชการอนๆ เพอทาใหเกดการขยายจานวนผคนทเขามารวม กจกรรมมากขน 4) ภาพของการรวมกลมและปนจกรยานไ ปตามทองถนน ผานบรเวณหมบานและหมบานอนๆ ในตาบล เปน “สอ” ทดทจะชกชวนผคนใหมารวม และกจกรรมการปนจกรยานน กเปนกจกรรมทสามารถรวมคนทกเพศทกวยเขาดวยกนได

การประชมทมงานเปนระยะๆ ซงมการวางแผน การประเมนผล ทาใหเกดความตอเนองและเปนวงจรนาไปสความสาเรจในขนตอนทส ทหา และทหก เปนวฏจกรของความสาเรจในการแกไขปญหายาเสพตดของชมชนอยางยงยน

2.6 การสรางความยงยนในการจดการปญหายาเสพตด

ความสาเรจในการแกไขปญหายาเสพตด จาเปนตองมการสรางฐานในการพฒนาอยางตอเนอง เพราะในวถชวตจรงของชมชน ยอมมสถานการณปญหาใหมๆ ทเกดขนอยางตอเนอง เปนธรรมชาตของสงคมทมความหลากหลายของผคนทอยรวมกน ดงนน การแกไขปญหายาเสพตดหรอปญหาอนๆ ของชมชน จงไมใชความสาเรจทจบสน เพยงแตความสาเรจทผานมา สามารถเปน

74

ฐานทนาไปสความสาเรจในการแกไขปญหาแบบ “เทาทนปญหา” อยางทนทวงท เปนความสาเรจทถอไดวาเปนความยงยนอยางแทจรง ดวยเหตผล 6 ประการ คอ

1) การแกไขปญหาเกดขนดวยศกยภาพของชมชนเอง นบเปนจดเรมตนทดของความสาเรจ เนองจากฐานคดทเชอวา การใหชมชนเปนผคด วางแผน และแกไขปญหาของชมชน ดวยศกยภาพความสามารถของชมชนเอง จะทาใหเกดประสทธภาพและความยงยนในการแกไขปญหามากทสด ซงตรงนแกนนาชมชนและนกพฒนาไดมความ คดเหนทตรงกน

2) มการสรางกลไกทมงานทเขมแขง ทมงานทปฏบตงานแกไขปญหายาเสพตด มทกษะประสบการณในการแกไขปญหาทประสบความสาเรจรวมกน ทกษะตรงนเปนประโยชนอยางยงในการแกไขปญหาอนๆ ของชมชนตอไป

3) มการปรกษาหารอกนอยางตอเนอง การปรกษาหารอรวมกน เปดโอกาสใหมการระดมความคด การยอมรบ และแกไข วางแผน โดยผใหญบานจะกลาวเสมอวา “ทกคนเมออยในการประชม ถอวาเปนผใหญบานดวยกนทกคน”

4) มความจรงใจ รวมใจ เสยสละ ทจะแกไขปญหา คนทเขามารวมเปนทมงานแกไขปญหา ตองเขามาดวยความเตมใจ ไมเขามาดวยหนาท เพราะหากเขามาดวยหนาท และมความคดเหนทขดแยง กจะทาใหการแกไขปญหายากลาบาก

5) มการประเมนผลขยายผล โดยการสนบสนนใหเกดกจกรรมของชมชน/เยาวชน เพอใหเกดการมสวนรวมสามคคกนอยางตอเนอง การสนบสนนดงกลาวรฐจะเปน ผสนบสนนตามความตองการของชมชน

6) มการพฒนาทกษะของทมงา นและพฒนาเยาวชน เพอสบทอดแนวคด แนวทาง ยทธศาสตร ของชมชน ซงปจจบนทมงานและเยาวชน มทกษะและไดเรยนรถง แนวทางการประสานความรวมมอ การจดกจกรรม การถอดบทเรยนเพอนาไปสการเขยนโครงการฯ /แผนงานเพอแกไขปญหา ทง 6 ขอ สามารถสรปเปนแผนภาพไดดงน

75

แผนความยงยนในการแกปญหายาเสพตดในชมชน

รวมตว เตรยมคน

เตรยมทมงาน

การ แกปญหา

ประสานความชวยเหลอ

สราง พนธะสญญา ความผกพน การเสยสละ

ประเมนผล

ปรกษาหารอ / วางแผน

ระดมทรพยากร ภายใน/นอก

ระดม น าใจ การยอมรบ การเสยสละ

ระดม ปญญา =

=

=

ขยายผล

สรางกจกรรม การตดตามขอมลสถานการณปญหายาเสพตดอยางตอเนอง

การสรปถอดบทเรยน

สราง “คน”

เสนอโครงการ จากฐานขอมลสถานการณปญหา

76

2.7 บทสรปวเคราะห

สรปบทเรยน จากบทเรยนการดาเนนงานแกไขปญหายาเสพตดของหมบานไรดง สามารถสรปบทเรยน

ไดดงน 1. วธการดาเนนงานในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชนหรอปญหาอนๆ

ตองมการประเมนคนหาผนาการเปลยนแปลง ซงอาจเรมจากเจาหนาทภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน หรอคนในชมชนเอง ทมความเขาใจ ใจกวาง ในการทจะเรมแกไขปญหาในลกษณะของการเรยนรและเขาใจชมชนเปนองครวม

2. การสงเสรมประชาสงคม มการ “เปดโอกาส” จดวางบทบาททเหมาะสมของ เจาหนาทรฐ นกพฒนา และชมชน ภาครฐหรอนกพฒนาเอกชน ตองไมมการ “ชนา” ความคด การทางาน แตสนบสนนเชงกระบวนการใหชมชนไดดงศกยภาพทมอย เพอเรยนรในการคนหาสาเหต วางแผนปองกนแกไขปญหา โดยใชกลยทธทมประสทธภาพสงสด ซงเกดจากการระดมความคดในเวท ซงตองใชเวลาและยดหยนตามสถานการณ

3. การเรยนรอาจกระทาในลกษณะของการใชเวทพดคย ประชม เปนเครองมอการสรางการมสวนรวมในการแกไขปญหา โดยตอง “เปดโอกาส” ใหผรวมไดนาศกยภาพทมอย ชวยระดมความคดแกไขปญหา สรางบรรยากาศทใหโอกาส ใหเกยรต เคารพซงกนและกน

4. การแกไขปญหา สาคญตองอาศยใจของคนทอยากแกไขปญหา เหนรวมกนวาเปนความเดอดรอนจากการไดประสบปญหาดวยตนเอง มความผกพนมพนธะสญญาในการรวมมอแกไขปญหาดวยกน

5. การเชอมประสานทรพยากรในชมชนและนอกชมชน ใหเขามาแกไขปญหาไดอยางสอดคลอง ไมเกดความขดแยง

6. การประเมน ตรวจสอบ ปรบปรง และขยายผลอยางตอเนอง

77

ยทธศาสตรการแกไขปญหายาเสพตดของหม 8 บานไรดง

หม 8 บานไรดง

มาตรการทางสงคม

กรรมการ หมบาน เขมแขง

การมสวนรวม ของคนในหมบาน

กระบวนการ

ดนตรพนบาน กฬาสามคค สบชะตา ปนจกยานวนอาทตย ธรรมตามสาย คายพฒนา

เปาหมาย

หม 8 ( 250 ครวเรอน) เปนเขตปลอดยาเสพตด

แกไข 23 ราย เลกเสพย ราย เลกคา ราย

ปองกน เฝาระวง บาบด ฟนฟ

โครงการ / กจกรรม

ระยะท 1 ดนตรพนบาน กฬาสามคค สบชะตา ปนจกยานวนอาทตย ธรรมตามสาย คายพฒนา

ระยะท 2 ดนตรพนบาน กฬาสามคค สบชะตา

ระยะท 3 ดนตรพนบาน กฬาสามคค สบชะตา

ผลงานตามเปาหมาย

ระยะท 1 ดาเนนไปได แกไข ปองกน บาบดรกษา ฟนฟ เฝาระวง

ระยะท 2 ดาเนนไปได แกไข ปองกน แกไข ปองกน

78

ภาคผนวก

ขอบงคบ(กฎ)หมบาน หมบานไรดง หม ๘ ต าบลขวมง อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

วาดวย การด าเนนการตอหมบานมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด พทธศกราช ๒๕๔๖

อาศยอานาจตามความในมาตรา ๒๗ แหงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พทธศกราช ๒๔๗๕ ซงใหอานาจผใหญบาน มอานาจหนาทในทางปกครองและรกษาความสงบเรยบรอยของราษฎร ซงออกกฎขอบงคบ (กฎ) หมบาน วาดวย การดาเนนการตอหมบานม พฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด และไดจดเวทประชาคม เชญแกนนากลมพลงตาง ๆ และ ผเกยวของ รวมถงประชาชนในหมบาน มาประชมรวมกน เพอใหทกคนตระหนกถงภยของสารเสพยตดทอยใกลตว และผลกระทบทจะเกดขนตอลกบาน ชมชน รวมทงมจตสานกทจะรวมกนปฏบตตามขอบงคบ(กฎ)หมบาน โดยผลการสารวจความคดเหนตอขอบงคบ (กฎ) ของหมบาน ๒๑๐ หลงคาเรอน ชาวบานสวนใหญใหการยอมรบทง ๑๒ ขอ ๑๔๘ หลงคาเรอน (๗๐.๔๗%) ทเหลออก ๖๒ หลงคาเรอน (๒๙.๕๓%) ไมแสดงความคดเหน สวนหนงเนองจากครวเรอนหลายครวเรอนไปทางานนอกพนท จากมตดงกลาว คณะกรรมการหมบาน จงเหนชอบใหตงขอบงคบ (กฎ) หมบานไว โดยเรยงลาดบขอตามความเหนดวยตอขอบงคบจากขอทเหนดวยมากถงขอทเหนดวยนอย ดงตอไปน ขอ ๑. สมาชกในหลงคาเรอนใดเปนผคาผจาหนายหรอผเสพ ถอวาเปนผกระทาผด

ขอบงคบ(กฎ)หมบาน (๙๑.๐๑%) ขอ ๒ ในขอบงคบ(กฎ)หมบานน (๘๐.๘๙ %)

(๑) ผใหญบาน หมายความถง ผชวย ผใหญบาน ฝายปกครอง และฝายรกษาความสงบดวย (๒) เจาหนาท หมายความวา นายอาเภอสารภ ผกากบ สภ.อ.สารภ หรอผทนายอาเภอ

หรอผกากบ สภ.อ.สารภ มอบหมาย

79

ขอ ๓. ผมาเขาอยอาศยในบานหลงใด ถาอยในเขตการปกครองของบานน ไมวาจะมชอในทะเบยนบานหรอไมจะตองถอปฏบตตามขอบงคบ(กฎ)หมบานนอยางเครงครด ผใดจะปฏเสธวาไมทราบถงขอบงคบหมบาน(กฎหมบานน) ไมได (๗๘.๖๕ %)

ขอ ๔. ภายในเดอน กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๖ เปนตนไป หากมบคคลผอาศยอยในบานหลงใด เปนผเสพ ใหเจาบานนาตวไปรายงานตอผใหญบาน หรอกานน แลวใหผใหญบานหรอกานน นาตวผนนไปรายงานตวตอเจาหนาท เพอเตรยมเขารบการบาบดรกษาโดยไมมขอแมหรอขอตอรองใด ๆ ทงสน หากพนเดอน กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๖ ยงไมไปรายงานตวเพอรบการบาบดหรอเปนผเสพรายใหม ถอวากระทาผดกฎหมายและผดขอบงคบ(กฎ)หมบาน (๗๖.๔๐ %)

ขอ ๕. เมอมผเขามาอยในบานหลงใด ไมวาในฐานะเพอนหรอญาตพนองทมาพกอาศยชวคราว ผอาศยหรอผเชา เจาบานจะตองทาการตรวจสอบพฤตกรรมเบองตน แลวแจงใหผใหญบานทนท พรอมทงตองใหการรบรองเปนลายลกษณอกษรวา ผเขามาอยอาศยไมมพฤตกรรมทเกยวของกบยาเสพตด ทงในฐานะผคา หรอผเสพ (๗๓.๐๓ %)

ขอ ๖. ขอบงคบ(กฎ)หมบานน ใหใชบงคบนบตงแตวนท ๑ กรกฎาคม พ.ศ ๒๕๔๖ เปนตนไป

(๗๐.๗๘%) ขอ ๗. ขอบงคบ(กฎ)หมบาน น เรยกวา ขอบงคบ(กฎ)หมบานไรดง หม ๘ ตาบลขวมง อาเภอ

สารภ จงหวดเชยงใหม วาดวย การดาเนนการตอหมบานมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตด พทธศกราช ๒๕๔๖ (๖๗.๔๑%)

ขอ ๘. ผมาเปนสมาชกของหลงคาเรอนใดเปนผคา ผจาหนาย หรอผเสพ ทมไดรายงานตอ

เจาหนาทภายในเดอนกรกฎาคม พทธศกราช ๒๕๔๖ ตองรบโทษ ตาม ขอ ๑๐ ทกกรณ (๕๓.๙๓%)

80

ในการยอมรบการเขารบการบาบดรกษาโดยสมครใจนน หากผบาบดหลบหนการบาบด หลกเลยงการใหความรวมมอ ในการบาบด หรอกอความวนวายในศนยบาบดททางราชการจดไวหรอทท างราชการสงไปบาบดใหถอวา ผนนกระทาผดขอบงคบ (กฎ)หมบานดวย

ขอ ๙. เจาบานทกหลงคาเรอน ในหมบานจะตองเขารวมรวมประชมหรอสงตวแทนเขารวมประชมประชาคมหมบานตอตานยาเสพตด อยางนอยเดอนละ ๑ ครง ตาม วน เวลา และสถานท ทคณะกรรมการหมบาน หรอศนยตอสเพอเอาชนะยาเสพตดอาเภอสารภ (ศตส.อ.สารภ) กาหนด เพอแจงขอมล ขาวสาร โดยวธลบ ตามท ศตส.อ.สารภ กาหนด หรอเขารวมปรกษาหารอแนวทางแกไขปญหายาเสพตดใหหมดไปจากหมบาน (๕๑.๖๘%)

ขอ ๑๐. สมาชกของบานในหลงคาเรอนใด กระทาผดขอบงคบ(กฎ)หมบานน หลงคาเรอนนน

จะตองถกลง โทษ กรณใด กรณหนง หรอ หลายกรณ ตามลาดบตอไปน (๕๐.๕๖%) (๑) ถกปรบ เปนเงน ตงแต ๑๐๐ บาท (หนงรอยบาท) แตไมเกน ๕๐๐ บาท (หารอยบาท)

เพอนาเขาเปนกองทนหมบาน หรอเงนกองกลางของหมบาน ตามทประชมประชาคมหมบาน ตอตานยาเสพตดกาหนด

(๒) ถกตดสทธในการไดรบความชวยเหลอจากทางราชการทกประเภทและทกหนวยงานเชนการแจกของหรอเงนชวยเหลอ ตามระยะเวลาทคณะกรรมการประชาคมหมบานตอตานยาเสพตดกาหนด

(๓) ถกตดการชวยเหลอทางสงคมจากราษฎรทกคนในหมบาน เกยวกบงานทาบญ งานประเพณตาง ๆ เชนงานอปสมบท งานบรรพชา งานแตงงาน งานขนบานใหม รวมทงงานประเพณอน ๆ อนเปนการเฉพาะของหมบาน เปนเวลา ๑ ป

(๔) ถกตดสทธในการเปนสมาชกฌาปนกจสงเคราะหหมบาน โดยหามเขาไปเปนสมาชกฌาปานกจสงเคราะหเปนเวลา ๑ ป หรอจนกวาสมาชกในบานจะแสดงใหเปนทยอมรบวาไมมพฤตกรรมเกยวของกบยาเสพตดแลว โดยสมาชกประชาคมหมบานตอตานยาเสพตดเกดกงหนงรบรอง หากปรากฏวาการหลกเลยงไมแจงตอผใหญบานตาม ขอ ๕ เปนการจงใจปกปดหรอ

ใหทอย หรอทพกพงตอผกระทาผดกฎหมายยาเสพตด นอกจากถกดาเนนคดตามกฎหมาย

81

อาญาแลว จะตองถกลงโทษตาม ขอ ๑๐ (๑) (๒) (๓) และ (๔) ทกขอ เวนแตพสจนไดวา มไดเจตนาปกปดหรอใหทอยแกผกระทาผด หรอไมทราบวาเปนผกระทาผด ใหดาเนนการปรบไหม แตสถานเดยว ในอตราสงสด

ขอ ๑๑. ผบาบด ถาหลบเลยงการบาบด ไมใหความรวมมอในการบาบดหรอกอความวนวายในศนย

บาบด ฯ ตามขอ ๔ วรรค ๒ นอกจากจะตองรบผดชอบในความเสยหายตอหนวยราชการทจดการบาบดแลว ยงตองรบโทษตามขอบงคบ (กฎ) หมบาน ขอ ๑๐ (๑) และ (๒) ดวย (๔๐.๐๖%)

ขอ ๑๒. เจาบานผใดหลกเลยงไมแจงตอผใหญบาน ตาม ขอ ๕ หรอไมเขารวมประชม ตาม ขอ ๙ ใหตองโทษ ถกปรบ เปนเงนตามจานวนทคณะกรรมการประชาคมหมบานตอตานยาเสพตดกาหนด (๓๙.๓๒%)

ประกาศ ณ วนท ๑ กรกฎาคม พทธศกราช ๒๕๔๖

(นายจาลอง ใจมา) ผใหญบาน หม ๘ บานไรดง

ตาบลขวมง อาเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

82

เอกสารอางอง 1. หนงสอชอ “เปดกลยทธในการพฒนาหมบาน ” บานไรดง หม 8 ต.ขวมง อ.สารภ จ.เชยงใหม จดทาโดยประชาสมพนธหมบาน 2.แบบรายงานความดความชอบกานนผใหญบาน แพทยประจาตาบล สารวตรกานน และผชวยผใหญบาน อ.สารภ

บทท 3 แนวทางการใชชมชนเขมแขงแกไขปญหายาเสพตดจากประสบการณชมชนไรดง1

1. สถานการณปญหายาเสพตดในชมชน 1.1 ความเปนมาของชมชน

บานไรดง เปนชมชนหนงในต าบลขวมง อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม เปนชมชนทตงมานาน ชาวบานไมมใครมารวมวาตงมาตง แตเมอไร ทราบแตวาผเฒาผแกเกดมากมหมบานแลว แตตอนนนมจ านวนหลงคาเรอนไมกหลงคา ในอดตสภาพสงคมของชมชนเปนสงคมเนนการผลตเพอกนเพอใช เกษตรกรรม ชาวบานสวนใหญ ท านา ท าสวน เลยงสตว ความสมพนธกบของชาวบานในหมบานเปนแบบเครอญาต และมระบบผปยาทเปนตวเชอมความสมพนธของชมชน มความรกถนฐาน รกครอบครว รกชมชน จะเหนไดจากมจ านวนชาวบานนอยมาก ทมการยายถนฐาน หรอเขาไปท างานในเมอง การท ากจกรรมรวมกนตงแตการประกอบอาชพ ทเปนการ “เอามอ เอาวน” (การลงแขก) และการพฒนา และการแกไขปญหาทเกดขนในชมชน ในลกษณะ “พรสอง นองรหนง”

จากแนวทางการพฒนาประเทศ ทเนนการพฒนาทางดานเศรษฐกจเปนกระแสหลก ไดสงผลตอการเปลยนแปลงทางสงคม และเศรษฐกจ ของชมชนเปนอยางมาก สภาพสงคมของชมชน ไดเปลยนจากสงคมเกษตรกรรมแบบยงชพพงตนเองเปนการผลตเพอขายเปนหลก โดยยดเอาพชเศรษฐกจ ไดแกพชไรและเปนพชทสรางเศรษฐกจของชมชน ปจจบนในชมชนไดขยายการผลตลไยจนไมมทท านาท ากน เพราะชาวบานปรบไปเปนสวนล าไยหมด

ลกษณะโครงสรางทางสงคมทเปลยนแปลงไปตามการเปลยนแปลงทางสงคมระดบประเทศ ท าใหชมชนบานไรดงกลายเปนชมชนกงเมองกงชนบททสามารถมการตดตอทางคมนาคมกบภายนอกชมชนไดอยางสะดวก ในขณะทชมชนภายนอกกสามารถเขามาตดตอกบชมชนบานไรดงอยางสะดวกเชนเดยวกน การเดนทางจา กตวอ าเภอสารภ มายงทตงหมบาน ระยะทางประมาณ 10 กโลเมตร ใชเวลาในการเดนทาง 20 นาท ในขณะทเดนทางไปตวเมองเชยงใหม ระยะทาง ประมาณ 12 กโลเมตร ใชเวลาในการเดนทางประมาณครงชวโมง ลกษณะของหมบานอยตดกบแนวแมน าปง ดานตะวนตก ยาวขนานจากเหนอจรดใต เปนระยะทาง ประมาณ 1 กโลเมตร มถนนลาดยาง และคอนกรต ผานกลางหมบาน โดยการตงบานเรอนอย

1 โดย นรนทร แกวมศร นกวชาการสาธารณสข ศนยสขภาพชมชนต าบลขวมง (สถานอนามยต าบลขวมง) อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม

84

อาศยชาวบานสวนมากจะปลกบานเรอนตดกบสองฝากถนน เนองจากเปนชมชนขนาดใหญ (226 หลงคาเรอน)ภายในหมบานไดแบงออกเปนปอก (ละแวก) 3 ปอก แตละปอกมชอแตกตางกน ตามประวตความเปนมาของหมบาน ไดแก บานไรดง บานตนผง และบานทาปแดง แตอยางไรกตามทง 3 ปอกนนในภาพรวมทงหมด ถกเรยกชอทใชเปนทางการวา บานไรดง

จากการเปลยนแปลงของสงคม และเศรษฐกจของประเทศ ทสงผลตอการเปลยนแปลงวถชวตของชาวบานในชมชน ไปบางดงไดกลาวมาแลวนน แตปจจบนกยงมหลายสงหลายอยางทคงอยคกบชมชน คอ “ความเปนชมชน” ชมชนยงมความสมพนธทางเครอญาต ใกลชดชนดสนม มความชวยเหลอเกอกลกนในเรองตาง ๆ โดยเฉพาะการชวยเหลอกนทางสงคม ถงแมวาจะมการจดแยงกนบางเรองแตกยอมรบกนไดดวยด โดยมความสมพนธทางครอบครว ทยงมครอบครวขยายเปนสวนมาก วฒนธรรม และประเพณตาง ๆ ภายในชมชน เปนตวเชอมของการท ากจกรรมรวมกน ตาง ๆ ของชมชน ในรปของกลม / องคกรชาวบาน ทเชามารวมตวกนเพอชวยเหลอเกอกลซงกนและกน เชน กลมสตร กลมออมทรพยเพอการผลต กลมเยาวชน กลมผสงอาย และกลมฌาปนกจสงเคราะห ฯลฯ โดยทแตละกลมทรวมตวกนกจะมกองทน และการจด การกนเองอยางด ในขณะทชมชนเองมผน าชมชนทมวสยทศน และวธคดในเชงการพฒนาทยงยน คอ ผใหญบาน จ าลอง ใจมา เปนผน าทเอาใจใสตอชมชนและท างานอยางจรงจง ประกอบกบบคลกลกษณะสวนตวของผน าทอปนสยทออนนอมถอมตน และเรยนรอ ยตลอดเวลา เปนผประสานงานกบบคคลในชมชนทมความร ความสามารถ เขามาเปนทปรกษาในการท างาน และประสานงานภายนอก ท าโครงการพฒนาตาง ๆ เขาสชมชน และสงผลตอบสนองแกชมชนโดยตรง ทกสงทไดกลาวมานบไดวาเปนชมชนทมทรพยากรและทนทางสงคมท มคณภาพ และเกดการจดการภายในทมโครงสรางและเปนระบบ

อยางไรกตามถงแมวาความเปนชมชม ยงคงอยกบชมชนบานไรดง แตชมชนกไดรบผลจากกระแสการพฒนาทแรงกวา ปรากฏการณทเกดขน การรบวฒนธรรมใหม โดยเฉพาะ วฒนธรรมบรโภคนยม จากการทชาวบานใ นวยแรงงานเขาไปรบจางท างานในเมอง การสง ลกหลานเขาไปศกษาในสถานศกษาในเมองเชยงใหม และเมองล าพน ท าใหเกดการเรยนรใหมทในสถาบนและในทท างาน ในขณะทบางครอบครวมภาวะปญหาทางเศรษฐกจ และความอยากรวย อยากม จงท าใหเกดพฤตกรรมการประกอบอาช พทไมสจรต ปญหาตาง ๆ เหลานสงสมมานานหลายป แตการพฒนาและการแกไขปญหาในชมชนกลบตามไมทนกบสถานการณปญหาตาง ๆ ทเขามาในชมชน สงทเกดขนตามมา คอ ปญหายาเสพตด ทมชาวบานในชมชนเขาไปเกยวของทงในรปของผเสพและผคามจ านวนมาก ขน โดยเฉพาะในกลมผเสพทเปนเยาวชนไดสรางปญหาใหกบ

85

ครอบครว และชมชนมากขน จนชมชนเองไมรวาจดเรมตน ในการแกไขปญหาน ชมชนจะท าอยางไรและเรมทจดไหนกอน 1.2 สถานการณยาเสพตดในชมชน

ในระยะทมการแพรระบาดของยาเสพตดอยางรนแรง ชมชนจะไมกลาพดถงปญหานเพราะกลวกบความจรงทเปนอย โดยเฉพาะกลววาอาจจะพาดพงถงผมผลประโยชนและผไดรบผลกระทบ แลวเกดปญหาหรอความปลอดภยของตนเอง แตชมชนกมความเปนหวงและวตกกงวลกบปญหายาเสพตด ชาวบานบางคนเกดความทอแท สนหวง กบปญหาน ถงแมวาการแพรระบาดของยาเสพตด ยงไมไดสรางผลกระทบตอครอบครวและชมชนขนรนแรง แตในกลมเยาวชนเปนชวงอยากร อยากลองซงหากเกดการตดยาเสพตดกจะสงผลตอเยาวชนในระยะยาว

เดมทเดยวยาเสพตดกบชมชนจะอยคกนตลอดมา แตเปนยาเสพตดทมอยในทอ งถน เชน กระทอม กญชา เหลา ยาสบ เปนตน ซงจะเปนเรองของการทดลองใชหรอเพอบรรเทาอาการเจบปวดของโรคบางชนด ในระหวางป 2530 – 2535 ไดมสารเสพตดจ าพวกสารระเหยแพรระบาดในกลมเยาวชนมการทดลองใช และมผใหญบางรายทใชเฮโรอน แตครอบครวไดสงเขาไปบ าบดทศนยบ าบดยาเสพตดภาคเหนอเปนระยะ ผลของการบ าบดเกอบทกรายกลบมาเสพซ าอก และในชวงนจะมยาเสพตดประเภท “ยาบา” เรมแพรเขามาในชมชนแตไมถงขนระบาดหนก

ชวงป 2535 เปนตนมาถงปจจบน สารเสพตดทเขามามบทบาทส าคญแล ะแพรระบาด ถงกลมเยาวชนคอ ยาบาหรอแอมเฟตามน โดยเฉพาะกลมวยรนทออกไปท างานนอกหมบาน หรอเขาไปศกษาในเมอง สถานการณยาเสพตดของหมบานจงมทงผเสพและผขายในหมบาน ซงเปนคนในหมบานมาโดยตลอด ในกลมของผเสพจะมทงเยาวชนทเรยนหน งสอ และทท างานรวมทง ผใหญบางคน ชวงระยะนมผทเสพยาเสพตด ยาบาอยางเดยว และเสพยาบารวมกบสารระเหย หรอกญชา ประมาณ 20 ราย ส าหรบผขายเปนคนในชมชนประมาณ 4 ราย ซงสถานการณปญหาพบวา ยาเสพตดไดสรางความเดอดรอนใหครอบครวและชมชนมากขน ผเสพบางรายไดท ารายพอแมของตนเอง ขโมยขาวของภายในบานของตนเอง และของผอนไปขาย ในขณะทกลมเยาวชนทชอบทดลองในการใชยาเสพตดมมากขนเชนกน ผเสพบางรายเขารบการรกษาในศนยบ าบดยา เสพตดภาคเหนอ สวนใหญกจะกลบมาเสพซ าอกครง ซง กจะกลบมาสรางปญหาใหกบครอบครวและชมชนอก

นอกจากสถานการณยาเสพตดในชมชน ในสวนของผเสพและผคาแลวในสวนของการเปนเสนทางล าเลยงจากเสนทางนอกชมชนเขาสชมชน และจากชมชนไปสชมชนอน พบวาเนองจากเปนชมชนทคมนาคมและการตดตอกบภายนอกทสะดวกห ลายทศทาง จงสามารถเชอม

86

กบชมชนอนเปนอยางด เสนทางล าเลยงทผานเขามาในชมชนหลายเสนทาง เชน เสนทางทเขามาจากจงหวดล าพน เสนทางทมาจากอ าเภอหางดง และจากชมชนใกลเคยง และชมชนเองกอยใกลกบจดแลกเปลยนยาเสพตดทชาวบานในกลมของ ผเสพ ผคาเรยกวา “สามเหลยมทองค า”

จากการเขารวมวเคราะหสถานการณยาเสพตดในชมชน รวมกบชาวบานในชมชน ท าใหเหนปรากฏการณทส าคญ 4 ประการ คอ

1. การแพรระบาดของยาบาเปนกระบวนการของผคาทเปลยนแปลงวธการคาอยตลอดเวลาและทส าคญคอคนในชมชนเองเปนผคายาเสพตด

2. ผเสพไมยอมรบหรอเปดเผยตนเองโดยเฉพาะกบครอบครว และครอบครวกบชมชน ปญหามเสมอนวาเกดกบครอบครวใครครอบครวมน ท าใหไมสามารถรวมกนแกไขปญหาไดอยางเตมท

3. เจาหนาทปราบปราม ปองกน แกไขปญหา ไมสามารถตามผคายาได ทนจงใชวธ เกา ๆ ทชาวบานไมคอยพงพอใจ เชน การขาวทลาชา การประสานงานทไมด ออกตรวจพนทแบบขาดขอมล ฯลฯ

4. กลมเปาหมายของผคายาเสพตดจะคดวธการหลากหลายอยทกลมเยาวชนเปนหลก จงท าใหใหการแพรระบาดของยาบาไปอยางรวดเรว

2. กลไกชมชนในการแกไขปญหายาเสพตด 2.1 จดเรมตนการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนจากชมชน

ปญหาการแพรระบาดของยาเสพตดในชมชนบานไรดง ชาวบานในชมชนไดใหความส าคญและมความตระหนกตอปญหานเปนอยางยง ซงทางชมชนไดมยทธศาสตรในการแกไขปญหาทหลากหลายวธการ ทงทางแกไขปญหายาเสพตดในทางตรง และทางออม ซงหมายถงการแกปญหา หรอการพฒนาในชมชน สามารถเชอมโยงการแกไขปญหายาเสพตดไดหมดโดยเฉพาะเปนเรองของศกยภาพและความพรอมของชมชน คอ

1. ระบบความสมพนธทางสงคม ของชมชนกลาวคอ มการนบถอกนในความเปนเครอญาต ความเปนตระกล หรอ ผเดยวกน การมวฒนธรรม ประเพณ และพธกรรมตาง ๆ รวมกน ผานการจดการของชมชน

2. ระบบการปกครองภายในชมชน เปนการบรหารจดการในหมบานโดยการคดเลอผน า/แกนน าในหมบาน และการแบงพนทการดแล และการรบผดชอบรวมกนในชมชน การจดการของชมชนสามารถรวมกนแกไขปญหาโดยเฉพาะดานปญหายาเสพตดในชมชนได

87

3. การจดการปญหาภายในชมชน และการแกไขปญหาความขดแยงในชมชน ซงการ แกไขปญหาตาง ๆ ทชมชนมองเปนเรองของสวนรวม หรอเรอง “หนาหม”

4. การวมตวของชาวบานในลกษณะเปนกลมและองคกรชาวบาน เพอด าเนนกจกรรมทมจดมงหมายเดยวกน คอ ความตองการท าประโยชน ท าความเจรญ และแกไขปญหาใหกบชมชนของตน ซงการรวมตวของชาวบานในการท ากจกรรมรวมกน ท าใหเกดความผกพนเกยวของระหวางกน

จากศกยภาพและความพรอมของชมชนเปนพนเดมแมจะมการเปลยนแปลงไปบาง แสดงใหเหนถงระบบความสมพนธ และการจดการของชมชน ทชวยสงเสรมวถแบบพงตนเอง กลมและองคกร ชมชน แสดงใหเหนวาชมชนมความเคลอนไหวของภาคประชาชน เปนความพรอมของชมชนทจะด า เนนการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน เพราะยาเสพตดเปนปญหาของทกคนในชมชน จะด าเนนการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดโดยบคคลใดบคคลหนงไมได จะตองเปนพลงทเกดจากชมชนผานการขบเคลอนของกลไกชมชน ในการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ของชมชน เชนผานเวท ประชาคมในหมบาน ซงทางชมชนบานไรดง มศกยภาพและความพรอมในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด แตในชวงระยะเวลาแรก ๆ ศกยภาพและความพรอมของ ชมชนยงไมมองประเดนปญหายาเสพตดเปนเรองสวนรวม แตปญหายาเสพตดชมชนยงเนนกบการแกไขปญหาเฉพาะกจ และแก ไขเฉพาะหนา โดยเฉพาะในกลมของผน าชมชน เปนบทบาทหลก คอผใหญบาน ตองรบภาระกบปญหายาเสพตด เชน การทะเลาะววาทในครอบครว คดความ ตาง ๆ จากการถกจบ การสงไปบ าบดยาเสพตดในศนยบ าบดยาเสพตด การปรบความเขาใจระหวางผเสพและผปกครอง ฯลฯ การปองกนและแกไขปญหาของชมชนตามวธการดงกลาว สามารถปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชนในระดบหนง แตเนองจากพลงการแกไขมนอยกวาพลงของตวปญหา วธดงกลาวชมชนกลบหมดความเชอมน และขาดความยงยน

ดงนนการแกไขปญหายาเสพตดทผน าและแกนน าของหมบานไรดงยดถอและพยายาม ขบเคลอนใหเกดคอการมงเนน “ชมชน” เปนกลไกในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด โดยพยายามเสรมสรางศกยภาพและความพรอมอยางชมชนบานไรดงอยางตอเนอง อาท

1. ผน าและแกนน าในชมชนไดพยายามรวมตวกนของ จดใหมระบบการบรหารจดการภายในชมชน ดงกลม / องคกรชาวบานใหมามบทบาทในการพฒนาและแกไขปญหาในชมชนมากขน พยายามปรบปรงการท ากจกรรม พยายามแบงความรบผดชอบ สรางมผน าทเสยสละ และมภาวะผน า แกการจดการตาง ๆ ผานเวทประชาคมในหมบานทจดบองครงมาก ซงเปนขอบงชใหเหนถงความพรอม ความสามารถของชมชนโดยไมตองรอค าสง หรอรบค าสงจากใคร

88

2. ผน าและแกนน าในชมชนไดอาศยความสมพนธภายใน ในแนวราบ ความเปนพเปนนองความเปนเครอญาตการใหความชวยเหลอซงกนและกน มาใชเพมขนในการท ากจกรร ม เชนขอผอาวโส ผทมคนศรทธามาใหค าปรกษาหารอในยามมปญหา ซงบอกถงลกษณะความเปนอยทมความเทาเทยมกนในชมชน

3. ผน าและแกนน าในชมชนไดพยายมมปลกความตระหนกและมความเปนเจาของชมชน ใหเกดขน ใหสามารถมองประเดนปญหาของชมชนทเปนจดรวม โดยเฉพาะปญหาการแพรระบาดยาเสพตด ท าใหคนในชมชนเขามามสวนรวมในการรบรปญหา การตดสนใจ การวางแผน และเขามาด าเนนการแกปญหารวมกนในชมชน 2.1 จดเรมตนการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนจากหนวยงานตาง ๆ

การแกปญหาการแพรระบาดยาเสพตดในชมชน ของต า บลขวมงไมไดเกดจากการกระท าภายในของผน าและแกนน า โดยล าพง แตไดมหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและภาคเอกชนไดเขามาแกปญหารวมกบชมชน ซงแตละหนวยงานกมวธการท างานและงบประมาณในการแกปญหา ยาเสพตด ซงหนวยงานตาง ๆ ประกอบดวยพฒนาชมชน สาธารณะสข ต าบล อบต .ขวมง ศนยการเรยนชมชน (กศน.) และองคกรพฒนาภาคเอกชน เชน มลนธพฒนาศกยภาพชมชน หนวยงานตาง ๆ กตางด าเนนกจกรรมและโครงการของตนเอง ซงชมชนจะตองรองรบการท างานของหนวยงานตาง ๆ ทลงไปในชมชน แตทขาดศกยภาพเพราะมลกษณะตางคน ตางท า จงจ าเปนตองม “เจาภาพ” หรอตวประสาน ทางสาธารณสขต าบลจงไดเขามาท าหนาทนโดยไดเชญหนวยงานตาง ๆ ทกลาวมาแลว มาประชมหารอและวางกรอบคดในการท างานพฒนาและแกไขปญหาตาง ๆ ของชมชน ทกคนไดเขามาประชมรวมกน และเหนรวมกนวาจะตองวาง กรอบคดรวมกน ซงจ าแนกรายละเอยดไดดงน

1. หลกการส าคญของการด าเนนงานพฒนาและแกไขปญหาในชมชน โดยใชพลงชมชนเปนหลก - การมสวนรวมของชาวบาน - การพฒนาทรพยากรมนษย - การรวมตวของกลม / องคกรชมชนสการพงตนเอง - การวางแผน ตดตามและประเมนผล แบบมสวนรวม - การผสมผสานกจกรรมโครงการตาง ๆ รวมกนอยางสอดคลองและเหมาะสม

89

2. วธการท างาน ใหความส าคญกบกระบวนการพฒนา โดยประชาชนเขามามสวนรวมในระดบชมชน

สนบสนน และเสรมสรางขดความสามารถใหแกองคกร ชมชน โดยเนนการพฒนาอยางบรณาการ และเชอมโยงกจกรรม

3. เนองานเปนสงส าคญ และตองปฏบตอยางปราณตผาน - การพฒนากลมและองคกรชาวบานใหมความเขมแขง - การเคลอนไหวภาคประชาสงคมในชมชน

4. เครองมอในการท างานจะตองมศกยภาพโดยอาศย - กระบวนการสรางการมสวนรวมของชมชน - การวจย แบบมสวนรวมและการพฒนา

5. เพอนพฒนา ใหความส าคญกบหนวยงานตาง ๆ ทลงในพนทต าบลขวมง รวมถงกลมและองคกร

ชาวบานทกกลม ทผนกก าลงและเรยนรรวมกนในการท างาน จากการวางกรอบคดการท างานรวมกนของหนวยงานตาง ๆ ระยะแรกทกคนซงเปน นกพฒนา ไดลงไปศกษาชมชน รวมกบชาวบานในหมบานตาง ๆ 10 หมบานของต าบลขวมง การลงไปศกษาชมชน ไดศกษา ขอมลมอสอง ทเปนเอกสารตาง ๆ ของชมชน และการจดเวทชาวบานรวมกน จากการศกษาชมชนดงกลาวท าใหเหนปญหาของแตละชมชนทจะเปนจดเรมตนของกระบวนก ารไดแกการใหความส าคญ เกดความตระหนกของชมชนในการทจะมองประเดนปญหานน ๆ ตองยกระดบจากปญหาแบบปจเจกตวใครตวมนใหเปนเรองสวนรวม ซงประเดนปญหาการแพรระบาดของยาเสพตด เปนปญหาทชมชนบานไรดง หมท 8 ไดจดเปนปญหาอนดบท 1 ทจะตองไดรบการแกไข ไมวาจะจดประชมหรอจดเวทชาวบานในชมชน ยาเสพตดเปนเรอง หนาหมทชมชนจะตองพดถงและใหความส าคญมาโดยตลอด ในขณะททมนกพฒนาไดมองเหนศกยภาพ และความพรอมของชมชนบานไรดง ทไดรวมตวกนท ากจกรรมในการพฒนา และแกไขปญหาชมชน มการระดมทรพยากรบคคล และทนทางสงคมและวฒนธรรมทมอย เชนความสมพนธทางเครอญาต ความอาวโส การใชภมปญญา การใชศกยภาพของวดและโรงเรยน ฯลฯ เขามาจดการกบปญหาตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงปญหายา เสพตดทเกดขนในชมชน ซงตอนนนยงถก การจดการกบปญหานในวงแคบ คอ ในกลมผน า ชมชนเทานน จากศกยภาพและความพรอมของชมชนหลาย ๆ ดาน จงเปนจดเรมตนของการเขาไปแกไขปญหายาเสพตดรวมกบชมชน ของหนวยงานตาง ๆ อยางบรณาการระหวางหนวยงาน

90

และบรณาการภายในชมชนทเปนรปธรรม ตงแ ตป พ .ศ. 2541 เปนตนมา ซงประกอบดวยหนวยงานพฒนาชมชนต าบล สาธารณสขต าบล ศนยการเรยนชมชนต าบล องคการบรหารสวนต าบล และมลนธพฒนาศกยภาพชมชน ทลงปฏบตงานสนามในพนทต าบลขวมง โดยการลงไปท างานกบชมชน ทมพฒนาจะมการประสานแผนงาน โครงกา ร และแผนงบประมาณของแตละหนวย ใหเปนแผนแกไขปญหายาเสพตดในชมชนรวมกน และลงไปท ากจกรรมรวมกบชมชน กจะลงไป พรอม ๆ กน จดกจกรรมรวมกน จดการสนบสนนกจกรรมของชมชน ทสอดคลองกบความตองการ และเตมสวนขาดของหนวยงานทเปนทมพฒนาท าใหเกด ความคลอง และตอเนองในการท างานรวมกบชาวบานไดเปนอยางด 3. การรวมตวกลมแกนน าชมชน 3.1 การแสวงหาแกนน าชมชนในการรวมมอกนแกไขปญหายาเสพตด

จากจดเรมตนการแกไขปญหายาเสพตดของชมชนโดยศกษาถงศกยภาพและความพรอมของชมชน จากการพฒนาและการแกไขปญหาตา ง ๆ ของชมชน รวมทงการเขาไปศกษาชมชนของทมพฒนา เพอก าหนดทศทางการพฒนาและการแกไขปญหา ของชมชนอยางแทจรง โดยเฉพาะปญหายาเสพตดทชมชนไดเปดใหเปนปญหาทจะตองไดรบการแกไข และเปนเรองหนาหมของทก ๆ คนในหมบาน

อยางไรกตามปญหายาเสพตดเปนปญหาทชมชนใหความส าคญ แตใครบางทจะรวมกน แกไขปญหาน เปนโจทยทชมชนใหความส าคญ แตคดรวมกน ในระยะแรกจากการจดเวทชาวบาน พบวาชมชนขาดความเชอมนมากทจะเขามารวมกนในเวทไดมสมาชกกลมไดใหขอสงเกตวา “ในทประชมนใครจะรบรองวาสงทเราจะท ารวมกน เปนสงทจะท าจรง ๆ เพราะหลายครงหลายหนวยงาน เขามาประชมเสรจแลวกหายไป แลววนนกมอก ” ในขณะทสมาชกบางทานมองปญหายาเสพตดเปนเรองของผลประโยชนมหาศาลใครจะรบผดชอบในความมนคงในชวต จะเหนจากค าพดของสมาชกวา “มนอยในทมด (ผเสพ ผคา) เราอยในทสวาง (ผแกปญหา) เราเสยเปรยบ อาจจะตายฟรกได ” และในเวทใหญกมองวาปญหายาเสพตดถาจะแกจะตองเปนเรองของเจาหนาทบานเมอง เชน ทางปกครอง ทางต ารวจ หรอทาง ปปส . เปนตน ทจะสามารถแกปญหาได

หลงจากการท าเวทชาวบานท าใหทมพฒนาคดตอวา จะตองชวยกนเตมความเชอมนใหกบชมชนไดอยางไร จงท าใหเกดการประชมรวมกนกบชมชนอกครงหนงโดยเขาไปประสานผน า

91

ชมชน เชญผน าทางความคดในหมบานทหลากหลาย ทงคณะกรรมการหมบาน ผแทนกลมตาง ๆ ในชมชน ประมาณ 25 คน โดยในทประชมเปนการแลกเปลยนขอมลและความคดเหนในประเดน

การวเคราะหแผนนโยบาย และความรบผดชอบของหนวยงานทเกยวของในการแกไขปญหายาเสพตดในภาพรวมพบวา

1. ความผดพลาดของการท างานของเจาหนาทของรฐทไมมความจรงจงและแยกกนท างาน ไมสามารแกปญหาทชาวบานมองเหนได

2. การปฏบตงานทไมทนตอสถานการณ ความไมตอเนอง และไมสงผลตอการท างานทยงยนในชมชน

3. การท างานดานการปราบปราม จะเนนการใชความรนแรง 4. ขาดประสบการณท างานรวมกบชาวบาน และไมเขาใจการท างานของชาวบาน 5. หนวยงานตาง ๆ ขาดการเชอมประสานซงกนและกนในการรวมกนแกไขปญหายาเสพ

ตด จากการประชมท าใหชมชนไดรวมกนวเคราะหถงการด าเนนการแกไขปญหายาเสพตดโดย

การด าเนนงานจากองคกรภายนอก ตลอดจนการด าเนนการภายในชมชนเอง จากการวเคราะห จดแขง จดออนของชมชนในการแกไขปญหายาเสพตดท าใหเกดแกนน าของชมชน ทจะรวมกน แกไขปญหายาเสพตด ซงจะเรมกนทจดเลก ๆ กอน (ประมาณ 25 คน) และจะตองชวยกนแสวงหาความรวมมอของชมชน ไดเกดประเดนค าถามขนอกวา จะขยายกลมชา วบานมากขนไดอยางไร ในทประชมเสนอวาจะตองแกท “คน” ถาคนด ความพรอมกมมาก โดยเฉพาะทผานมาชาวบานจะคดวา ยาเสพตดเปนปญหาของเยาวชน เรองของครอบครวอน แตไมไดคดทจะหาทางออก และหาจดรวมขอคดเหนในทประชมเหนรวมกนวา “การแกปญหายาเสพตดมใชแกโดยกฎหมายเทานน แตชมชนจะตองรวมกน เพราะผลประโยชนและเสยผลประโยชนมาแทรกทคนในชมชน” ดงนนการสรางคนจะตองเรมท กลมแกนน า การแสดงหาจดรวม ของผน าชมชนแกนน า และกลม / องคกรชาวบาน ตาง ๆ เขามาท ากจกรรมรวมกน โด ยเฉพาะเยาวชนและผใหญในชมชน จะตองเขามารบผดชอบรวมกน “ถงเวลาแลวทชมชนจะตองเปนผด าเนนการแกไขปญหายาเสพตดดวยตนเอง และหมดเวลาแลวทจะรอใหใครเขามาแกปญหาให ” เปนค าพดของ พอหลวง จ าลอง ใจมา ซงบงบอกถงความเปนผน าทมความพรอม ทจะรวมกนแกปญหายาเสพตด อยางมจตส านกชมชน วาการเปลยนแปลงตนเองเปนผท างานเองงายกวารอใหใครมาท าใหเพราะมนคอคณคาทแทจรง

ดงนนการแสวงหา แกนน าชมชนทรวมมอแกไขปญหา จงจ าเปนทจะตองสรางเวทหรอเปดโอกาสใหกบชาวบานในชมชน ไดเ ขามาระดมพลงทางสมองในการหาทางเลอกทางออก

92

รวมกน ซงการสรางเวทใหเกดการแลกเปลยนทางความคดเหนของแตละคน เสมอนกระตนใหเกดการเรยนร การสะทอนปญหารวมกนของสถานการณปญหายาเสพตด สภาพทวไปและการเรยนรในชมชน เกดส านกชมชน และมองปญหารว มกน คอ ยาเสพตด จงท าใหเกดแกนน าชมชน ในการเขามามสวนรวมกจกรรมและแกไขปญหา สรปเปนแผนภมไดดงน

3.2 การเสรมสรางพลงแกนน าชมชนในการแกไขปญหายาเสพตด เปนขนตอนการศกษาขอมลถงกลมและองคกรชมชนรวมกน ความคด ความ เชอ และ วฒนธรรม ทจะท าใหกลม / องคกรชมชน สามารถด าเนนกจกรรมดานยาเสพตดในชมชนอยางมสวนรวมและพงพาทงในชมชนและนอกชมชน ดงนนการศกษาขอมล กลม / องคกรชมชน ใน ชมชนจงเรมตงแต

1) การประเมน กลม / องคกรชมชน เพอพจารณากลม / องคกรชมชน ทเปนกลมเดมทมอย และเปนกลมทมศกยภาพทจะท างานรวมกนกอน ในการทจะชวยเปนฐานในการพฒนาหรอแกไขปญหายาเสพตดและอน ๆ ในชมชน

ส านกชมชน

มองปญหารวม

“ ยาเสพตด ”

สถานการณ ปญหายาเสพตด

ในชมชน

พลง แกนน าชมชน

แกปญหายาเสพตด

สภาพทวไป

และการเรยนร ในชมชน

93

2) ศกษาคณลกษณะของ กลม / องคกรชมชน ตงแต กลมผน าชมชน กลมสตร กลม อสมกลมเยาวชน กลมผสงอา ย ระดบครอบครวและเครอญาต เครอขายภายใน ภายนอก ไดแก เพอนบาน และองคกรภายนอกชมชน

จากการศกษาขอมลถง กลม / องคกรชมชน แลวการด าเนนการสรางเสรมพลงแกนน า ชมชนในการแกไขปญหายาเสพตด ซงเปนเรองส าคญมาก จงมกจกรรมการด าเนนการดงตอไปน

1) การศกษาสภาพปญหา และทบทวนประสบการณในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน

2) รวมกนชชดความตองการทแทจรง ในการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน โดยการศกษาชมชนอยางมสวนรวม

3) การจดการเรยนรแกแกนน าชมชนในการแกไขปญหายาเสพตด การพฒนาความเปนผน า โดย เปดโอกาสใหเขารวม เวทแลกเปลยน เรยนร จาก

กลม/องคกรตาง ๆ ภายนอกชมชน การอบรมแบบมสวนรวมของ คณะกรรมการหมบาน และแกนน าชมชน การใหความรแก กลมตาง ๆ ในชมชน ในลกษณะ พดคยกนตวตอตว อบรมกลม

ตาง ๆ เมอกลมตองการ การอบรมผปกครองและ เยาวชน การเขาคายของกลมเยาวชน การศกษาดงานของแกนน าชมชนและของผปกครองรวมกบเยาวชน

การรณรงคปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน โดยการแจกธง “ครอบครวปลอดยาเสพตด ”

4) การระดมทนของกลม / องคกรชมชน เพอการจดการกบปญหายาเสพตดในชมชน ผน าชมชน แกนน าชมชน และ กลม / องคกรชมชนในฐานะทเปนเจาของชมชน ซง

สามารถประสานการปฏบตงานในพนท โดยใชความสามารถอนเปนลกษณะเดน ของกลม / องคกรชมชน ในการด าเนนกจกรรมแบบผสมผสานขน เพอขยายความรวมมอไปยงชาวบาน โดยการปลกเราความตระหนกของชมช นตอสภาพปญหาของตนและหนทางไปสการแสวงหาทางแกปญหารวมกน

4. การสนบสนนแกนน าชมชน 4.1 หนวยงานทใหการสนบสนน

การสนบสนน แกนน าชมชน จะตองสอดคลองกบสถานการณ ปญหา และความตองการของชมชน ทงยงเหมาะสมกบสภาพทองถนนน ๆ ซงการเขาไปสนบสนน จ ากหนวยงานตาง ๆ จะตองใหความสนใจถงประเดนดงกลาวเปนส าคญ เพราะจะมผลตอการปรบตว เปลยนแปลง

94

แนวคด และกระบวนการท างานทมความหลากหลายรปแบบ โดยเฉพาะหนวยงานทเขาไปสนบสนนเพอทจะสรางสรรค ความรวมมอ ผนกก าลง และเรยนรในการท างานจากนแ ละกน อนจะน าไปสเปาหมายของการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนตอไป จากการด าเนนกจกรรมการปองกนและแกปญหายาเสพตดในชมชน หนวยงานทใหการสนบสนนชมชน ซงเปนทมพฒนาหรอเพอนพฒนารวมกน ในการท างานรวมกน ชมชน หนวยงานตาง ๆ ดงกลาวประกอบดวย 1. สถานอนามยต าบลขวมง เปนหนวยงานของรฐทตงอยในชมชนโดยรบผดชอบ ถงการพฒนาคณภาพชวต ทางดานสขภาพอนามยของชมชน 2. พฒนาชมชนต าบลขวมง เปนหนวยงานของรฐทลงปฏบตงานในพนทต าบลขวมง โดยรบผดชอบถงการพฒนาคณภาพชวต ทางดานสงเสรมเศรษฐกจชมชน 3. ศนยการเรยนชมชน ในสวนของการศกษานอกโรงเรยนเปนหนวยงานของรฐทปฏบตงานในพนท โดยรบผดชอบการจดการศกษาและจดการเรยนรแกชมชน 4. องคการบรหารสวนต าบลขวมง เปนหนวยงานของทองถนทพฒนาคณภาพชวตของประชาชน โดยมสมาชก อยทกชมชน 5. องคกรพฒนาภาคเอกชน ไดแกมลนธพฒนาศกยภาพชมชน ทเขามาสงเสรมการพฒนาภาคประชาชนใหเขมแขง นอกจากหนวยงานทเปนทมพฒนา เขามาสนบสนนในชมชนแลว ยงมหนวยงานอน ๆ ทเขามาสนบสนนตามบทบาทและนโยบายของรฐบาล เช น หนวยงานต ารวจชดมวลชนสมพนธ ปกครองอ าเภอสารภ เพอสงเสรมกจกรรมการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด แกนน าชมชน หนวยงานทเขามาสนบสนนทงทมพฒนาและหนวยงานอน มลกษณะการท างานทส าคญ ไดแก 1) การประสานท างานเปนทม รวมกบแกนน าชมชน 2) การหนนชวย ทสงเสรมการเรยนรแกแกนน าชมชน 3) การตดสนใจของทมพฒนาทเรว สามารถตอบสนองความตองการของแกนน าชมชน 4) การมอบอ านาจการตดสนใจใหกบแกนน าชมชน 5) ความยดหยนในการจดการ ใหสอดคลองกบสถานการณ ความตองการและเปาหมายของชมชน 4.2 การประสานงานแตละหนวยงาน

การประสานงานของหนวยงานหรอการแสวงหาความรวมมอของหนวยงานในการท างานรวมกบแกนน าชมชน ในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด เปนการประสานงานหนวยงาน

95

ของทมพฒนาทปฏบตงานในระดบพนท ซงการประสานงานไดด าเนนการมาโดยตลอดโดยเฉพาะการประสานงานระหวางหนวยงาน และลงไปประสานงานกบแกนน าชมชน ดงนนจงเปนการท างานในลกษณะของการประสานความรวมมอ มรปแบบและวธการท างานหลายวธ แตไมไดใหความส าคญกบค าวา "สถาบน" มากนก แตจะใหความส าคญกบตวบคคลทสนใจจรง มความตองกา รทจะเรยนร ซงการประสานงานของหนวยงาน จะมหนวยงานทเปนผประสานใหกบชมชน คอ สถานอนามยต าบลขวมง โดยมรปแบบทส าคญ ๆ ดงน 1) ประสานสวนตวโดยพจารณาถงความสนใจ และใหความส าคญในการเขารวมและเรยนรไปดวยกน 2) ประสานเพอแลกเปลยนความคดเหนในเวทประชม ทงเปนทางการและไมเปนทางการกบชมชน 3) การท างานรวมกนในรปแบบทมพฒนา หรอคณะท างานรวมกบชมชน เนนการท าจากการปฏบตจรงในชมชน 4) การประสานงานใหเกดการขยายผลแนวคด และวธการท างานของทมพฒนา รวมกบแกนน าชมชน ซงแตละหนวยงานทประสานความรวมมอนนเกดจากความสนใจและความตองการเรยนรรวมกบชมชน ในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดโดยแกนน าชมชน และกระบวนการท างานโดยประชาชนมสวนรวม สงผลตอการปรบปรงกรรมในการท างานเกยวกบการเตบโต และความเขมแขงของภาคประชาชนทเพมมากขน และเปนฝายรก มากกวาตงรบอยางในอดต ทงขยายผลการแลกเปลยนเรยนรในการท างานรวมกนดงภาพขางลาง

4.3 วธการสนบสนนชมชนและแกนน าชมชนของแตละหนวยงาน การด าเนนงานในการสนบสนนชมชน และแกนน าชมชนมวธการอย 2 ลกษณะคอ 1) การสนบสนนในดานงบประมาณ

หนวยงาน ชาวบาน

การท างานรวมกบ

ชาวบานในพนท

96

การสนบสนนดานงบประมาณแกชมชนและแกนน าชมชน ในการด าเนนงานปองกนและแกปญหายาเสพตด เปนการเชอมประสานหนวยงาน ของทมพฒนาซงมาจากแตละหนวยงานทเขาพฒนาในพนท โดยทมพฒนาไดประชมหารอในแผนงาน / โครงการ ของแตละหนวยงาน วามแผนงาน / โครงการอะไรบางทเชอมโยงกบแผนงานของหมบานทสอดคลองกบความตองการ และสามารถทจะสงผลตอการแกปญหายาเสพตดในชมชนได เชน งบประมาณ สยช . ทผานพฒนา ชมชน สนบสนนกองทนขาวสาร งบประมาณสงเสรมอาชพ ทผานทางศนยการเรยนชมชน งบประมาณดานเยาวชนของ อบต .ขวมง และงบประมาณ การแกไขปญ หาโรคเอดส ทผานทางสถานอนามย เปนตน การสนบสนนดานงบประมาณทผานมาแตละหนวยงาน สามารถทจะเชอมกบชมชนได จะท าใหเกดกจกรรมรวมกบชมชนอยางบรณาการ เกดความเคลอนไหวของประชาชนทตอเนอง ขอสงเกต การสนบสนนงบประมาณของแตละหนวยงาน ถาหากมการประสานกนในระดบทมพฒนา ถงแผนงาน / โครงการทผานมาทางหนวยงาน เมอเขาไปท างานในชมชน หากแผนงาน / โครงการสามารถเชอมตอกบปญหาและความตองการของชมชนได ชมชนกสามารถทจะด าเนนการแกปญหาหรอสนองความตองการทแทจรง ทงสามารถทจะด าเนนกจกรรมทเชอมตอการแกไขปญหายาเสพตดของชมชนไดอกดวย 2) การสนบสนนในดานวชาการ การสนบสนนดานวชาการเปนสงส าคญมา เพราะเปนการจดการเรยนรรวมกนทงทมพฒนา และชมชน ใหเกดการปรบทศนะในการท างานรวมกนทงสองฝาย โดยมการด าเนนงาน ดงตอไปน 1) การจดเวทประชาชน โดยใชกระบวนการมสวนรวมในการก าหนดทศทางการพฒนา และแกไขปญหายาเสพตด 2) ประสานหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชน จดการเรยนรกบผน าชมชน และแกนน าชมชนถงแนวคด และหลกการพฒนาทสอดคลองและเหมาะสมกบยคปจจบน 3) การวางแผนแบบมสวนรวมของชมชน เพอระดมความคดและสรางจตส านก พนธสญญาและความรบผดชอบรวมกนในการพฒนาชมชนและแกไขปญหายาเสพตด 4) การสรปบทเรยน รวมกนของทมพฒนาและชมชน จากการด าเนนกจกรรมการแกไขปญหายาเสพตด อนจะน าไปสการปรบปรงวธการท างาน ทเหมาะสมยงขน

97

โดยทมพฒนามบทบาทเปนวทยากรกระบวนการ (Facilitator) ในการกระตนใหเกดการรวมคดรวมท า ในการพฒนารวมกน รวมทงกระตนแกนน าชมชนขยายผลถงผคนทหลากหลายในชมชน ทมพฒนาจะใชเทคนคกระบวนการมสวนรวมตาง ๆ สนบสนน การท างานของแกนน า ชมชนและชมชน เพอสรางความพรอม และความเชอมนในพลงของตนเอง ของชมชน 5. บทสรปทส าคญในการฟนฝาอปสรรค และการสรางความส าเรจอยางยงยน โดยชมชนเปนหลก 5.1 หลกส าคญในการท างานแกไขปญหายาเสพตดรวมกบชมชน การด าเนนงานการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนใหหลกคดอย 3 ระดบคอ 1) การมสวนรวมของประชาชนทแทจรง (People Participation) ในรปของดลอ านาจทเทาเทยมระหวางรฐ และประชาชนหรอชมชน เปนการมสวนรวมทกขนตอนตงแต - การวเคราะหศกษา และคนหาปญหา - การหาวธแกไขปญหาทชมชนเหนวาเปนไปได - การวางแผนลงมอปฏบตดวยตนเอง - การประเมนผลเพอชวดปญหาและวางแนวทางใหม 2) การสรางจตส านกชมชน (Civic Consciousness) โดยน าส านกความรบผดชอบตอสวนรวมของประชาชน กลม / องคกรชาวบาน และชมชน โดยจดกระบวนการเรยนรใหเกดส านกชมชน รสกหวงใยชมชนตนเองโดยการ - ใชปรากฏการณจรงในการจงใจ และสรางความมนใจในการด าเนนการ - เปดเวทสาธารณะ ใหโอกาสแสดงความคดเหน ความสามารถของทกคนในชมชน - ใหและตดตามขอมลใหมอยสม าเสมอ และหลากหลาย - สรางผน าแบบมสวนรวมในการเรยนร - การลงมอปฏบตรวมกนเพอเรยนร จากสถานการณจรง 3) การเคลอนไหวภาคประชาชน (The Making of People) เปนชองทางการมสวนรวมจากภาครฐและเอกชน โดยใชกระบวนการวจยแบบมสวนรวมเปนเครองมอเพอ - สรางเสรมศกยภาพ และความพรอมของชมชน ทท างานแกไขปญหายาเสพตด

- การกระจายทรพยากร และระดบความสมพนธ เชงอ านาจเพอน ามาซงความเขมแขงในภาคประชาสงคม

98

โดยมขนตอนการด าเนนการเคลอนไหวภาคประชาชน 6 ขนตอนดงน 1. การวเคราะหนโยบายและสถานการณการแกปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน 2. การประเมนองคกร ชมชน และเครอขายองคกรชมชน 3. การเสรมสรางความเขมแขงขององคกรชมชน 4. การวางแผนแบบมสวนรวมโดยประชาชนในการแกไขปญหายาเสพตด 5. การพฒนาโครงสรางประชาคม ในการแกไขปญหายาเสพตด 6. การประเมนผลปละการปอนกลบขอมล ผลการด าเนนกจกรรม สชมชน

5.2 กระบวนการแกไขปญหายาเสพตดในภาพรวมของชมชน

การแกไขปญหายาเสพตดในชมชน เนนความหลากหลายวธในการแกไขปญหาโดยมองถงสถานการณ ปญหาและความเหมาะสมเปนส าคญ ดงนนการแกไขปญหาผเสพ และผคารายยอย ผคารายใหญ ในชมชน ผน าชมชนและแกนน าชมชน ไดมวธคดดงน

1) การมวธคดกบผเสพและผคา คอลกหลานไมใชคนอน สามารถพดคยใหค าแนะน า ปรกษาไดตลอด ใหเวลาและความชวยเหลอ

2) ใชอดมการณเครอญาต และอดมการณครอบครวในการแกปญหายาเสพตด ใหโอกาสเหนอกเหนใจ หาทางออกรวมกนในลกษณะ “คนบานเฮา”

3) กระบวนการจะเรมจากเลกไปสใหญ หรอ จากวงแคบไปสวงใหญ โดยเรมจากผน าชมชน แกนน าชมชน และโครงสรางชมชน แลวจ งเขาสกลมผเสพ ครอบครว และชมชน

4) มาตราการชมชนจะไมใชมาตราการลงโทษทางสงคม ใชไมนวมโดยการพดจาเกลยกลอม แตจะใชมาตราการใหอภยทางสงคม ใหโอกาสฟนฟจตใจ มพธกรรมใน ชมชน เชน สบชะตาตานยาเสพตด

5) ใหความส าคญถงความยงยน ในการแกป ญหา จงจะดจาก “ความส านก” ในการเขาชมชน

ซงวธคดดงกลาวจงท าใหมวธการในการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ดงมรายละเอยด

ดงตอไปน 1) กระบวนการทางวฒนธรรมกบการท างาน

1.1 ปลกจตส านกดานจรยธรรม โดยคายพทธศาสนา สบชะตาตานยาเสพตด 1.2 ใหอภย ใหความรก ความเขาใจ

99

1.3 ดนตรพนเมอง 1.4 รดน ามนต ดมน าสาบาน เปนการยอมรบผมปญหา 1.5 การจดใหความร อบรมเรองยาเสพตด 1.6 ครอบครว และเครอญาตสรางความอบอน 1.7 ปลกจตส านกในพระคณของแม ไมท าใหแมเสยใจ 1.8 กาใหโอกาส และการยอมรบในชมชน ใหเขาเขามามสวนรวมในก จกรรมของ

ชมชน 1.9 รบฟงปญหา และการเขาถงกลมผใชยา

2) กระบวนการชมชนในการแกปญหา 2.1 การใหคนในชมชนเขามามสวนรวม โดยจดเวทชาวบาน รวมถงเวทประชาชนท า

ใหเกดการรวมตวของคน ไดรวมคด รวมท า มการเสวนาเกดขนไดเพราะผน าเขมแขง

2.2 การท าใหคนในชมชนมความตระหนก เกดความหวงใย ความจรงใจ เขาใจและใหอภย ศกษาดงานเรองยาเสพตด ตลอดจนจดเวทวเคราะห และสงเคราะหปญหารวมกน

2.3 ทกคนในชมชนมความส าคญตอการแกไขปญหา ตงแตผเสพ ผคา ครอบครว ผน าชมชน กลม / องคกรชมชน ฯลฯ

2.4 วธแกปญหาของชมชนโดยการวเคราะหสถานการณ หาทศทางหรอแนวทางทมองปญหารวมกน ใหเกดแนวรวมในการท างานเปนทม ทงประสานชมชนกบ องคกรของรฐ องคกรเอกชนและองคกรทองถน

3) ชมชนบ าบด 3.1 การเขาถงกลมผตดยา เปดใจใหกวางไมแยกเขาออกจากกลม ใหค าปรกษาและ

เกบรกษาความลบของผเสพ ใหความส าคญกบเขา ดงมาเขารวมท ากจกรรม 3.2 ใชประเพณ วฒนธรรมเพอสรางจตส านก และอาศยความสมพนธระหวางเครอ

ญาต มการใหอภยกน ชวยกระตนและชวยเหลอ ขอคดเหน ขอคดเหนนไดจากขอมลประสบการณ ทเขาไปท ากจกรรมรวมกบ ชมชนในการเสรมสราง

ความเขมแขงใหแกชมชน ในการปองกนและแกไขปญหาทเกยวของกบยาเสพตด มทงปจจยภายในและปจจยภายนอกทมสวนเออใหเกดขนดงน

100

ปจจยภายใน 1) ผน าทมลกษณะของผน าทดเปนทเชอถอและศรทธาของชาวบาน คณสมบตส าคญทสด

ท าตวเปนตวอยางทดโดยไมเขาไปเกยวของกบขบวนการยาเสพตด ใหมความสนใจใสใจกบการแกปญหา ผน าสามารถเปดตวเองถงประสบการณทสมาชกในครอบครวเคยเขาไปเกยวของกบยาเสพตด และผานการแกไขปญหามาไดโดยวธการทหลากหลาย สามารถรเทาทนตอ ปญหา ความเอาจรงเอาจงของผน าจงมกถกตความวา เปนผมคณธรรม

2) ความเขมแขงของผน า สามารถชกน าใหเกดคณะท างานหรอทมงานทเขมแขง และในท านองเดยวกน คณะกรรมการทท างานรวมกนแขงขนมกจะมสวนพฒนาผน า ใหเขมแขงตามไปดวย ความเขมแขงขององคกรชมชน ยงสามารถผลกดนใหชมชนมการพฒนาอยางตอเนอง

3) โดยรวบรวมชมชนมความสามคคกนในระดบหนง สามารถรวมตวกนท ากจกรรม หรอรวมกนท าสงหนงสงใดใหลลวงไปดวยด ความสมพนธทางสงคม ตองอยบนฐานของความสมพนธแบบเครอญาตมากกวาความสมพนธแบบทางการ มอะไรพดกนงาย หากพจารณาในแงการมสวนรวม ชมชนสรางโอกาสใหทกคนเทาเทยมกนในการเขารวมในกจกรรมการแกปญหายาเสพตด

4) ความเชอทางประเพณ วฒนธรรม ศาสนา ยงเปนสงทชาวบานสามารถรวมตว จตใจ และจตวญญาณทส าคญ การมกจก รรมทางศาสนาท าใหชาวบานสามารถรวมตวกนท ากจกรรมรวมกนได การมความเชอทางศาสนาเปนสงยดเหนยวแสดงนยวาชมชนมหลกจรยธรรม ท ากนในการตดสนใจ

ปจจยภายนอก 1) มหนวยงานตาง ๆ เขาสนบสนนและใหความรวมมอกบชมชน 2) มกองทนหมบานทไดรบการสนบสนนจากหนวยงานตาง ๆ 3) คมนาคม การตดตอสอสารทสะดวก สามารถเขาถงขอมลททนสมย จงเปนปจจยเออ

ใหหนวยงานจากภายนอกเขาถงชมชนไดงายและสะดวก 5.3 บทบาทของพเลยงจากภาครฐ และภาคเอกชน

1. ปรบวธคด เปลยนวธท ารวมกบชมชน 1.1 ขยายผลได ท าเปนตวอยางชมชนอนได แมไมไดผล 100 % 1.2 สทธ, ความเสมอภาค, ไมมชนชน เสมอเหมอนชาวบาน ไมมยศต าแหนงมา

ตดสนถกผด

101

1.3 ประสานงาน น ากระบวนการใชชาวบานไดโอกาส พดคยกนมาก ๆ โดยการสนบสนนเสรมสรางบรรยากาศใหเออตอการเปดใจพดคย

1.4 คดวาชมมศกยภาพสง ในการแกไขปญหาโดยชมชนเอง 1.5 ความสมพนธทด ผกพนธทด ใชระบบเครอญาต วถเดมมากอน จงเปนชมชนท

เขมแขงได 2. การเสรมสรางความเขมแขง

2.1 เสรมความรในชมชนใหเปนชมชนแหงการเรยนร 2.2 อสระในความคด ไมครอบง า ใชระบอบประชาธปไตย 2.3 ไมใชผก าหนดชวตชมชน ชมชนตองก าหนดชวตตวเอง บทบาทพเลยงเนนผให

ค าปรกษา และประสานงาน 2.4 สนบสนนใหเกดการท างานเปนกลมทด ทงงบประมาณและวธการ 2.5 เนนการท างานแบบมสวนรวมของประชาคม

3. คณคาและความส าคญของชมชน 3.1 เปนเจาของรวมกน เกดพลงรวมกน และเรยนรซงกนและกน 3.2 ชาวบานสามารถจดล าดบความส าคญ ความเรงดวนของปญหาได 3.3 มแนวทางรวมเปนอนหนงอนเดยวกน

5.4 จดแขงจดออนของการแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน จดแขงการแกไขปญหาชาเสพตดโดยองคกรชมชน

1) การแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน เปน การแสดงออกถงพลงสรางสรรคในการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน

2) การด าเนนการแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน เกดจากการมความส านกรสกในปญหา และเขามามสวนรวมในกจกรรมทกขนตอน โดยขาดความครอบง าจากองคกรภายนอก

3) เปนกระบวนการเรยนรอยางตอเนอง เพราะช มชนมความหลากหลาย ท าใหชวยกนคดและชวยกนท า ตองเรยนร และเขาใจชมขนเปนองครวม

4) องคกรชมชนเปนกลไกทส าคญในการด าเนนงานตามกระบวนการแกไขปญหาแบบมสวนรวม องคกรชมชนทเขมแขงจะเปนฐานในการแกไขปญหายาเสพตดของชมชนเปนอยางด

102

5) การแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน เปนการเสรมสรางความสามารถในการตดสนใจทกขนตอนของการแกไขปญหา และถอวาเปนวธการส าคญทจะท าใหการแกไขปญหายาเสพตด

6) องคกรชมชนเปนของชมชน และเกดจากชมชนจรง ๆ สามารถแกไขปญหาใหกบชมชนไดมากมาย เนองจากองคกรชมชนเปน คนในพนท รซงถงสถานการณปญหาตาง ๆ ท าใหสามารถแกไขปญหายาเสพตดในชมชนไดดวยด

7) การท างานเปนทมขององคกรชมชนจะเปนการใชจดแขงคอ ความเหมอนเปนจดท าเรมแรกเพอการท างาน จากนนใชความตางใหเกดประโยชนโดยการเปดใจใหกวาง รบฟง ยอมรบ ปรบและประยกตสงทเปนประโยชนของแตละคน มาใชประโยชนในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดรวมกน

จดออนการแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน

1. การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน ตองใชเวลาและยดหยนตามสถานการณ จงท าใหไมสามารถด าเนนงานคว บคมการแพรระบาดของยาเสพตดของ ผเสพ และผคาในชมชน

2. เนองจากในชมชนไดรบการสนบสนนจากหนวยงาน โดยเฉพาะกจกรรมดานปจจยพนฐาน ไดเขาไปในชมชนคอนขางมาก จงท าใหความสามารถของชมชน / องคกรชมชน ในการตดสนใจแกไขปญหาดวยตนเองลดลงและหวงพงท งการชวยเหลอจากองคกรจากภายนอกมากขน

3. องคกรชมชนไมสามารถตดตามดแลไดหลงจากการบ าบด เนองจากมปจจยเงอนไขมากมายในชมชน โดยเฉพาะหากขาดการเตรยมการ ท าความเขาใจกบชมชน ในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

4. การแกไขปญหายาเสพตดเปนเรองละเอยดออน ควรมการประสานกนหลายฝายรวมมอกนกบองคกรชมชน ถาหากเมอใดตางฝายตางท า ไมมการประสานงานไมมความรวมมอ และยงเมอไหรทขดขวางการท างานขององคกรชมชน จะสงผลท าใหเกดความทอถอย การแกไขปญหายาเสพตดกจะไมประสบผลส าเรจ

5.5 ปญหาอปสรรคการด าเนนงาน

ปญหาอปสรรคการด าเนนงานของชมชนในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด เปนปญหาถงขาดการมองปญหายาเสพตดเปนเรองของหนาหม หรอของสวนรวม ทจะตองชวยกน

103

แกไข สงทส าคญคอ ยาเสพตด เปนเรองของผลประโยชน การมสวนไดสวนเสยของคนบางกลม ท าใหชมชนคดวาไมมความปลอดภยในชวต และทรพยสนหากตองเขาไปแกไขปญหานอยางจรงจง ซงปญหาอปสรรคการด าเนนงานในสวนของชมชนพอสรปไดดงน

1) องคกรชมชนและชาวบานมความตระหนกในการแกปญหายาเสพตดของหมบาน แตความหมายในการด าเนนงานทไมประสบผลส าเรจ อนเนองมาจากปจจยและเงอนไขตาง ๆ มากมาย ท าใหเกดความทอถอย หมดก าลงใจทจะคดหาแนวทางแกไขปญหายาเสพตดของหมบาน

2) การด าเนนงานพฒนาหรอแกไขปญหาตาง ๆ ของชมชน ยงขาดการเชอมกจกรรมท สงผลตอการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด เชนก ารระดมทน การจดการสงแวดลอม ฯลฯ

เนองจากชมชนยงมรปแบบการแกไขปญหาแบบแยกสวน 3) การด าเนนงานแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ในระยะแรกเปนเรองยากมากในการให

ขอมลของชมชน จะใหขอมลไมตรงกบความเปนจรงเทาทควร เกยวกบสถานการณปญหายา เสพตดในชมชน ทงนเพราะชมชนยงไมเชอมนในการด าเนนงาน ท าใหตองใชเวลา และความพยายามสงมาก

4) การขาดความมนคงในแงเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และการเมองการปกครองใน ชมชน ในภาพทคนในชมชนสวนหนงเดนออกจากหมบาน และมความเปนปจเจกมากเกนไป จนไมเขามามสวนรวมในกจกรรมของชมชน เหลานเปนเรองทจะตองค านงพรอม ๆ กนไปกบความพยายามแกไขปญหายาเสพตดในชมชน

ส าหรบปญหาอปสรรคในการท างานของทมพฒนา ซงเปรยบเสมอนองคกรพเลยง ใน

การด าเนนกจกรรมการพฒนา และแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ดงน 1. การท ากจกรรมแกไขปญหายาเสพตดของทมพฒนารวมกบชาวบาน ทมพฒนาทกคน

ไมสามารถรวมกจกรรมทกขนตอนได เพราะแตละคนมหนาทรบผดชอบของหนวยงานตนสงกด ท าใหการเขารวมกจกรรมไมครบทกคน

2. การด าเนนงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตดโดยยดชมชนเปนหลก ทมพฒนาจะตองค านงถงความตองการทสอดคลองกบชมชน โดยเฉพาะชวงเวลาการท ากจกรรมรวมกนสวนใหญ จะเปนตอนกลางคน ซงยากล าบากททมพฒนาจะเขาไปรวมกจกรรมรวมกบชมชน

3. ทมพฒนายงขาดความตอเนอง ในการวเคราะหทบทวนถงประสบการณการด าเ นน กจกรรมการปองกน และแกไขปญหายาเสพตด ถงจดออนจดแขง เพอน ามาพจารณาใชในการด าเนนงานโดยเฉพาะกจกรรมทท ารวมกบชมชน ซงเปนสงส าคญทจะน าไปใชเปนแนวทางเพอน าไปสความส าเรจ

104

6. ขอเสนอแนะ การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน เป นกลไกส าคญและเปนทางเลอก

ทางหนงของสงคม ในการแกไขปญหายาเสพตด ซงจะเชอมโยงกบหนวยงาน หรอองคกรอนทท าหนาทเกยวของกน เชน การปราบปราม และการบ าบดฟนฟผตดยาเสพตด อยางไรกตามการด าเนนกจกรรมการแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน มบท สรปการท างานทส าคญมากมาย ซงขอน าเสนอเปนขอเสนอแนะเพอน าไปประกอบการด าเนนงานทเกยวของกบยาเสพตดไดดงน 6.1 บทบาทภาครฐ และทมพฒนา (1) การท างาน ของภาครฐ จะตองปรบทศนคตและทกษะใหเขากบชมชน โดยยดการท างานกบชมชน ปรบบทบาทเปน “ผจดกระบวนการเรยนร” ใหชมชนในการคด วเคราะห กระตนใหเกดการมสวนรวม (2) การเรยนรรวมกบชมชน เปนสงส าคญโดยเฉพาะการศกษาชมชนถอวาเปนจดเรมตนของการมสวนรวม อยางแทจรง ถาหากขอมลไมดพอ กจะไมเหนภาพรวมทงหมดของชมชน และจะสงผลตอการด าเนนกจกรรมการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนแบบแยกเปนสวน ๆ ขาดความคดทเชอมโยงและมความสมพนธซงกนและกน (3) ภาครฐ และทมพฒนาตองมความเชอมนศกยภาพของชมชน และเชอวาคนสามารถพฒนาได คนทกคนมความสามารถซงการพฒนามใชจะเกดจากคนภายนอกเทานน (4) การบรหารจดการของหนวยงานภาครฐ และทมพฒนา จ าเปนอยางยงทจะตองใหมการด าเนนกจกรรมทตอเนองในกระบวนการพฒนากลม/องคกรชมชนเพอทจะสามารถสนบสนนกลม/องคกรชมชนใหมกระบวนการท างาน และเรยนรรวมกนอยางตอเนองในการแกไขปญหายาเสพตด

(5) การด าเนนงานปองกน และแกไขปญหายาเสพตดโดยยดชมชนเปนหลกควรค านงถงเจาหนาททปฏบตงานและเปนคนในชมชน เพราะวาจะมความส านกในปญหามาก เจาหนาททมใชคนในชมชน

(6) การเขาไปสงเสรมชมชนใหเกดความรสก หรอความตระหนกในปญหายาเสพตดเพยงอยางเดยว ไมสามารถทจะน าไปสกระบวนการแกไขปญหาไดส าเรจ การเสรมสราง การเรยนร เพอกอใหเกดการเตรยมการ และการท างานรวมกนเปนสงจ าเปนอยางยงทจะตองเสรมหลงจากทชมชนเกดความตระหนกแลว

105

(7) การเรยนรรวมกนของทมพฒนา (หลายหนวยงาน) และกลม / องคกรชมชน ในการรวมมอด าเนนงานแกไขปญหายาเสพตด โดยมรปแบบตาง ๆ ทเหมาะสมอยางเปนกระบวนการและตอเนอง ซงถอวาเปนปจจยส าคญทสงผลตอการแกปญหาอยางแทจรง

(8) การปฏบตงานรวมกนของทมพฒนาทมความหลากหลายและแตกตางโดยใชกระบวนการท างานมสวนรวม จ าเปนตองใชเวลาและความใจเยน ในการตดตามสถานการณความเคลอนไหว หรอความเปลยนแปลงอยางสม าเสมอ ทงการเคลอนไหวภายในองคกรชมชน และชมชน ทงการใชเวลากบการแลกเปลยน เรยนรรวมกนของทมพฒนา

6.2 บทบาทของชมชน (1) ชมชนจะตองรวมกนในการคด วเคราะห วางแผนท างานรวมกนอยางเประบบแบงความรบผดชอบของคนในชมชนอยางเหมาะสมกบความถนดแตละคน เชน การด าเนนกจกรรมแกไขปญหายาเสพตดดานการปองกน การรณรงค การปราบปรามและการใชชมชนบ าบด (2) การสรางความเชอมน และการเสรมสรางขวญ และก าลงใจใหแกกนของผน าและทมงานภายในชมชน เปนสงส าคญทจะชวยใหกลม / องคกรชมชน และชมชนมความเขมแขงในการรองรบการแกไขปญหายาเสพตดในระยะยาว (3) การด าเนนงานแกไขปญหายาเสพตดในชมชน จะประสบผลส าเรจไดตอเมอชมชนมจตส านก รสกวาทกคนเปนเจาของ มสวนในการเสนอความคดเหนและการจดการทกขนตอน เพอใหเกดการอยรวมกนแกไขปญหายาเสพตดไดอยางยงยน มการยอมรบสทธซงกนและกน และใชทนทางสงคมใหเกดประโยชนสงสด (4) องคกรชมชนเปนกลไกทส าคญ ในการด าเนนงานปองกนและแกปญหายาเสพตด ถาเรมจากการสงเสรมกลมองคกรชมชนเดมทมอย จะตองพจารณาจากกลมทมศกยภาพทจะท างานรวมกนกอน เชน แกนน าชมชน กลมสตร กลมเยาวชน ประชาคมหมบาน ฯลฯ เพ อจะชวยเปนฐานในการแกปญหายาเสพตดในชมชน

(5) หากชมชนไดมองเหนภาพ และเขาใจชมชนของตนเองอยางเปนระบบ ท าใหเขาใจถงศกยภาพและขอจ ากดทมอยกจะสามารถวเคราะหแนวทาง การด าเนนงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตดไดดยงขน

(6) การเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรชมชน เปดโอกาสในการตดสนใจในทก ขนตอนตงแตขนตอนการศกษาชมชน การวเคราะหและตดสนใจปญหา การวางแผน ด าเนนการประเมนผลและสรปบทเรยนของชมชน จะท าใหกลม / องคกรชมชนมความเขมแขงในการแกไขปญหายาเสพตด

106

7. สรป และการน าไปประยกตใช 7.1 สรป

การแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน มแนวทางการสงเสรมใหกาด าเนนงานม ประสทธภาพ เหมาะสมสอดคลองกบความตองการของกลมเปาหมาย ซงสรปเปนกระบวนการโดยมรายละเอยดดงตอไปน

1. วเคราะหนโยบายและหลกคดของชมชนในการปองกนและแกปญหายาเสพตด - การวเคราะหแผน / นโยบายทเกยวของ - ความรบผดชอบของหนวยงานในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด - ศกษาสภาพ ปญหา และความตองการขององคกรชาวบาน - การประเมนสภาพของการด าเนนงานในอดต - ชองทางหรอทางเลอกทรเรมโดยหลกคดประชาชนในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

2. การประเมนองคกรชาวบานและเครอขายองคกรชาวบาน - ประเมนกลมและองคกรชาวบานใหชดเจนถงขอบเขตของงานพฒนา - ศกษาคณลกษณะของกลม องคกรชาวบาน เพอดโอกาส จดเดน และสวนขาดของกลมและองคกรชาวบาน

- จดล าดบความส าคญของกลม องคกรชาวบาน เพอเตรยมความพรอมทจะด าเนนงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน

3. การเสรมสรางความเขมแขงขององคกรชาวบาน - ศกษาสภาพปญหา และความตองการทแทจรงของกลมและองคกรชาวบานในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

- จดการเรยนรเพอเสรมสรางจตส านกแกองคกรชาวบานในรปแบบตาง ๆ ตามความตองการและเหมาะสมของกลมองคกรชาวบาน เชน การอบรม การศกษาดงานและการแลกเปลยนเสวนา เปนตน

- พฒนาสอชมชนในการเปนเครองมอในการเรยนร และเปนชองทางแหงการสอสารของชาวบานตงแต เวทการพบปะสมพนธการรวมตวของกลมและองคกรชาวบานการเชององคกรชาวบานเขารวมและพบปะกนในเวทประชาสงคมในชมชน

107

4. การวางแผนงาน / โครงการประชาสงคมในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด - การวางแผนงาน / โครงการฯ โดยใชกลวธการวางแผนแบบมสวนรวม

5. การพฒนาโครงสรางประชาชนในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด - ก าหนดคณะกรรมการและอนกรรมการจากตวแทนกลมและองคกรชาวบาน - ก าหนดประเดนปญหาและแกนน าหลกอยางชดเจน พรอมแผนงาน / โครงการ - วเคราะหทนทางสงคมในชมชน ตลอดจนระดมทนในรปแบบตาง ๆ

6. การประเมนและปอนกลบ - ประเมนผลกอนการด าเนนโครงการฯ - ประเมนขนตอนการด าเนนโครงการฯ ทกขนตอน - ประเมนภายหลงสนสดกาด าเนนโครงการฯ - ประเมนแนวทางอนาคตในการด าเนนงานปองกน และแกไขปญหายาเสพตด

3. ผลของการด าเนนการสงเสรมขบวนการประชาชนในการปองกน และแกไขปญหายา

เสพตด 3.1 การมสวนรวมของประชาชนทแทจรง

- จากการเขามามสวนรวมปฏบตกจกรรมทกขนตอนอยางตอเนอง - การมสวนรวมทขยายวงกวางมากขนในชมชน

3.2 การสรางจตส านกชมชน - ความเชอมโยงของกลมองคกรชาวบานในการแกไขปญหาดานยาเสพตดและดานอน ๆ

- การมองปญหายาเสพตดเปนปญหาสวนรวม 3.3 การเคลอนไหวภาคประชาชน

- การชวดของปญหาและวางโครงการใหมโดยชมชนเอง - กลม / องคกรชมชนตาง ๆ มความเขมแขง - ความสมพนธระหวางองคกรของภาครฐ ภาคเอกชนและภาคประชาชน - สรางกรอบการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนรวมกน ตงแตหลกการทส าคญ , วธการท างาน (วฒนธรรมชมชน) , เนองาน, เครองมอ และเพอนพฒนา

108

7.2 การน าไปประยกตใช เรองการสงเสรมการแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชนนนล าพงมเจตนาและนโยบาย

ทดเทานนยงไมพอ องคกรชมชนทเขมแขงมไดเกดขนโดยงาย ๆ ดวยการไปจดตงหรอเพยงแคการจดประชมหรอการอบรม องคกรชมชนทเขมแขงนนตองใชเวลาพฒนาตนเอง ฝาฟนอปสรรคคณานปการ จนเกดกาตกผลกทางความคด จตส านกและสงสมภมปญญาจดการซงเปนภมตานทางในกลม / องคกรขนมาเอง

ดงนนการสงเสรมองคกรชมชนในการด าเนนงานแกไขปญหายาเสพตด จงตองการความเขาใจในธรรมชาตวทยา และการเขาไปสนบสนนตามขนตอนพฒนาการตาง ๆ ใหถกจงหวะและใหครบวงจรเพอใหเกดผลส าเรจอยางทมงหวง

จากการด าเนนงานการแกไขปญหายาเสพตดโดยองคกรชมชน พบวากวาทองคกรชมชนเขมแขงในการแกปญหา ชมชนมกจะผานพฒนาการอยางดโดยมองคกระกอบทสามารถน าไปประยกตใช ในการแกไขปญหายาเสพตดในชมชนอนทมความเหมาะสม และสอดคลองกบปญหา ดงน

1) การรวมตวกนชวคราว เปนก ารรวมตวชมชนเอง และมหนวยงานคอทมพฒนา สงเสรมใหมนเกดขน เชน การจดประชมหมบาน การพบปะสนทนา การจดเวทชาวบาน ฯลฯ ซงไมวาจะเปนแบบใดกตาม การรวมตวชวคราวของชมชนนไดท าใหเกดการแลกเปลยนเรยนรกนในการปองกนและแกปญหายาเสพตดในชมชน 2) การไดคดรวมกน คนทเขามารวมตวกนชวคราวนนเมอสะทอนปญหารวมกนเกดไปไดความคดด ๆ ทบนดาลใจ จนเหนวาจะตองรวมกนลงมอท า ซงตรงนพบวา เทคนคกระบวนการประชม และการเรยนรทเหมาะสม จะมสวนชวยใหผคนทเขามารวมตวกน เกดความคดไดมาก เชน เทคนคกระบวนการ AIC, PAR, PRA, FSC, SWOT และเทคนคกระบวนการประชมแบบมสวนรวมแบบตาง ๆ ทเปนเทคนคเชงคณภาพมกไดผลพ ในขณะทการจดประชมชแจงเชงปรมาณขนาดใหญ ๆ มคนละมาก ๆ หรอเปนทางการมกเปลาประโยชน 3) การรวมตวชวยกนเอง (Selfhelp grop) เมอเกดความคดด ๆ ทจะด าเนนการ การมทมงานนนจะชวยการสานตอกนไดมาก การรวมกลมกนใหเปนไปตามธรรมชาต 2 – 3 คน แลวชวยกนขยายแนวรวมในชมชนใหมากขน เกดการเคลอนไหวในการแกปญหายาเสพตด

4) การวางแผนแบบมสวนรวมโดยทกคนทเกยวของและมจตส านกรวม มองปญหายา เสพตดเปนปญหาหนาหม พฒนาการท ากจกรรมรวมกนสการมการคดและวางแผนเปนรปธรรม วาจะท าอะไร ท าทไหน ท าเมอไร จนเกดเปนแผนงาน / โครงการ การแกไขปญหายาเสพตดหรอปญหาทเชอมโยงในชมชน

109

5) เปดโอกาสใหทกคนในชมชน ไดรวมท ากจกรรมหรอโครงการตามทไดรวมกนวางแผนกนไว เปนการเปดโอกาสพบปะ การประชม การจดเวทชาวบานและเรยนรกนเปนประจ า เปนการดงผคนในชมชนใหเกดการเชอมโยงผกพนสมพนธกน ไมแยกแบบตวใครตวมนอย างทเคยเปนมา

6) สงเสรมภาคประชาสงคม และชมชนเขมแขง เกดจากการสะสมการท ากจกรรมรวมกนทผานมา และเปนของจรง มการถอดบทเรยนรวมกน เพอหาทางเลอก ทางออกในการแกไขปญหายาเสพตดทเหมาะสมมากขน โดยเฉพาะการพจารณาทนทางสงคมทมอย เชน ผน าตามธรรมชาตในชมชน เกดการทดสอบกลนกรองจากสถานการณจรง และการสงสมภมปญญา การพงตนเองของชมชน

7) พฒนาศกยภาพกลม / องคกรชมชน ผน าชมชนหรอแกนน าชมชน มทกษะในการท างาน โดยการเผยแพรแนวคดไปสกลม / องคกรชมชนตาง ๆ ในชมชน และขยาย สมาชกภาคความรวมมอ ในการแกปญหายาเสพตดในชมชน

8) เชอมโยงกบกลมอน เปนเครอขาย เปนกลม / องคกรในชมชนใกลเคยงทสามารถเสรมการด าเนนงานของชมชนได และความคดใหม ๆ ตลอดจนโอกาสในการพฒนากลมของตน การเรยนรรวมกนในลกษณะเครอขาย พบวาเปนตวเรงทส าคญมากในการสรางองคกรชมชน และชมชนเขมแขงในการแกไขปญหายาเสพตด