PB 111

บทท 12จะปองกนการชะลางพงทลายของดนไดอยางไร

การชะลางพงทลายของดนเปนปญหาสำาคญในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต สวนหนงเปนเพราะฝนตกชก นอกจากน การเพมขนของประชากรทำาใหตองใชพนทลาดชนสงมาทำาการผลตพช ทำาใหพนทปาหายไปถงระดบเตอนภยอนตรายแลว ในทวปเอเชย พนททมเนอดนลกษณะโปรงเบาจะถกใชเพอปลกมนสำาปะหลง ซงคอนขางจะถกชะลางพงทลายไดงาย

กระบวนการชะลางพงทลายของดน เมอเมดฝนตกมาอยางหนกบนพนดนทไมไดมการปองกนฝนจะทำาใหกอนดนแตกยอยเลกลงกระจายออกเปนอนภาคดนเหนยวหรอดนทราย เนอดนทแตกออกมาเปนทรายแปงและทรายละเอยดปรมาณมากจะมความคงตวในการรวมเปนกอนดนตำาและงายตอการชะลางพงทลายมากทสด ในทำานองเดยวกน ดนทมอนทรยวตถและ/หรอมกจกรรมของชวนทรยในดนตำา หรอดนทมปรมาณธาตเหลกและอะลมเนยมไดออกไซดตำา จะงายตอการชะลางพงทลายของดน เมอกอนดนแตกออกอนภาคเลกๆ ทแตกออกมาจะงายตอการชะลางจากการไหลบาของนำาฝนทำาใหเกดการชะลางพงทลาย เมอการไหลบาของนำาฝนมารวมตวกนเปนทางนำาไหลเลกๆ ในทางระบายตามธรรมชาต ความแรงของกระแสนำาไหลสามารถทำาใหอนภาคดนแยกตวออกซงจะชะลางเกดเปนลำาธารเลก ซงจะขยายใหญขนจนเกดเปนลำาหวย เทคนคในการอนรกษดนเกอบทงหมดมวตถประสงคเพอ :

การทมนสำาปะหลงมกจะปลกในดนทรายเนอโปรงเบาจงทำาใหเกดการชะลางทรนแรงทงแบบเปนแผน

หนากระดาน และเปนรองนำา

112 113

• ปองกนดนจากการกระทบโดยตรงกบนำาฝน โดยเรงการเจรญของพชในชวงแรก และทรงพมโตปดคลมดนไดหมด หรอโดยการใชเศษพชคลมดนซงจะชวยลดแรงกระแทกจากนำาฝนทตกลงมาได

• ลดปรมาณและลดความเรวของกระแสนำาไหลโดยปรบปรงคณสมบตในการดดซบนำาในดน

• ลดความยาวหรอความลาดชนโดยการเพาะปลกพชตามแนวขวางทางลาดชน การยกรองตามแนวขวางลาดชน การทำาแนวกำาแพงหญาหรอแถวพชขวางทางลาดชน และการเพาะปลกแบบขนบนได

กระบวนการชะลางพงทลายจะทำาใหสญเสยอนทรยวตถและดนเหนยวเกดการแตกตวเปนหลก ซงเปนตวทชวยใหดนมความสามารถในการอมนำาและอาหาร ดงนน กระแสนำาไหลจะทำาใหดนสญเสยศกยภาพในการเกบรกษานำาและธาตอาหารโดยเฉพาะธาตอาหารจากปยเคม ดนทสญเสยไปกบกระแสนำาสวนใหญจะเปนหนาดน ซงเปนสวนทอดมสมบรณมากทสดมปรมาณอนทรยวตถและธาตอาหารมากพอสมควร โดยเฉพาะอนทรยไนโตรเจน ฟอสฟอรส ซลเฟอร และจลนทรยในดนทสำาคญ เชนแบคทเรยทตรงไนโตรเจนและเชอไมโคไรซา และทายทสดการชะลางเอาหนาดนออกไปทำาใหระดบความลกของดนถงระดบชนหนหรอชนดนดานจะลดลง ซงจะทำาใหศกยภาพการปลกพชทมระบบรากลกและความสามารถในการอมนำาของดนลดลงดวย และยงไปเพมความเสยหายจากผลกระทบจากการไหลบาของนำาฝนและการชะลางพงทลายขนไปอก (ภาพท 12.1)

ภาพท 12.1 ผลกระทบจากการชะลางพงทลายของดนบนพนทบรเวณตางๆ ตอความลกของดน การกระจายของธาตอาหาร และการเจรญ เตบโตของพช

การชะลางพงทลายของดน และการสญเสยธาตอาหารอาหาร

ผลตภาพลดลง

ตะกอนดนจากทางนำา

ดนถมทบสะสม

ชนแผนหน

ดนชนลาง

สญเสยดน ธาตอาหาร และประชากรจลนทรยในดนจากการชะลางพงทลาย

112 113

การสญเสยธาตอาหารไปกบตะกอนดนและกระแสนำา และผลกระทบตอผลผลต แมวาจะมขอมลนอยเกยวกบปรมาณธาตอาหารทสญเสยไปกบตะกอนดนและกระแสนำาไหลบาชะลาง มงานทดลองไดแสดงใหเหนวา การสญเสยธาตอาหารเปนกระบวนการสญเสยไปกบปรมาณดนทถกชะลางมาตกตะกอนโดยตรง วธการปฏบตทลดการชะลางพงทลายของดนจะเปนการลดการสญเสยธาตอาหารไดดวย การชะลางพงทลายทำาให คณสมบตของดนเสอมโทรมลงทงทางกายภาพและทางเคม ซงม ผลกระทบตอผลตภาพของดน ในมอนโดโม เมองควคาประเทศโคลมเบยมนสำาปะหลงจากแปลงทมการชะลางพงทลายอยางรนแรง ไดผลผลตเพยงประมาณ 50% ของแปลงทไมมการชะลางพงทลายทอยถดไป (ภาพท 12.2) แตทงนขนอยกบการใชปยและพนธมนสำาปะหลงดวย

ภาพท 12.2 ผลกระทบจากการใชปย P ตอผลผลตหวมนสำาปะหลงทปลกในแปลงท มการชะลางพงทลาย เปรยบกบแปลงทไมมการชะลางพงทลาย ทมอนโดโม เมองควคา ประเทศโคลมเบย

ผลผล

ตหวม

นสำาป

ะหลง

(ตน/

ไร)

ดนทมการชะลาง

0 P

0 P

50 P

4.8

3.2

1.6

0

50 P

ดนทไมมการชะลาง

114 115

ผลกระทบของพชชนดตางๆ ตอการชะลางพงทลายของดน มนสำาปะหลงมกจะถกมองวาเปนพชททำาใหเกดการชะลาง พงทลายสงเมอปลกบนทลาดเนนเขา การเปดพนทเนนเขาทำาการเพาะปลกพชลมลกจำานวนหลายแถวลดหลนกนจะทำาใหเกดการชะลางพงทลายมากกวาเมอเปรยบเทยบกบปาหรอทงหญาทดนไมเคยถกรบกวนนนเปนเรองจรง แตมนสำาปะหลงทำาใหเกดการชะลางพงทลายไดมากกวาพชอาหารชนดอนๆ หรอไมนนจะขนอยกบสภาพการณตาง การทดสอบการปองกนการชะลางพงทลายของดนจำานวนมากทดำาเนนการในรฐเซาเปาโล ประเทศบราซลแสดงใหเหนวา การสญเสยดนและการเกดรองนำาในแปลงละหงจะสงทสด รองมาคอถวแขก (Phaseolus vulgaris) และมนสำาปะหลง ตามดวยถวลสง ขาว ฝาย ถวเหลอง มนฝรง ออย ขาวโพด และมนเทศ ในการทดสอบทจดทำาเปนเวลา 10 ปในรฐเพอนมบโคของประเทศบราซลพบวา โดยเฉลยแลวการปลกมนสำาปะหลงจะทำาใหสญเสยดนตอปมากกวาฝาย และขาวโพด ถวเวลเวท (Mucuna sp.) และหญากนน (Panicum maximum) แตการสญเสยดนจากพนทเปดและไมไดทำาการเพาะปลกจะมากทสด ซงจะสงกวาทมการปลกพชมากๆ และแมวาการสญเสยดนในรฐเพอนมบโคจะตำากวาทเซาเปาโลมาก แตระดบการสญเสยดนจากการปลกพชชนดตางๆ จะมการเรยงลำาดบของการสญเสยดนคลายกน ตารางท 12.1 แสดงขอมลการสญเสยดนจากการปลกพช 8 ชนด ในชวง 4 ป บนพนททมความลาดชน 7% ในอำาเภอศรราชา ประเทศไทย การสญเสยดนสงสดเกดจากการปลกมนสำาปะหลงเพอผลตหว (ระยะปลก 1.0 x 1.0 เมตร) รองลงมาคอ การปลกมนสำาปะหลงเพอเปนอาหารสตว (ระยะปลก 0.5x0.5 เมตร) ถวเขยว ขาวฟาง ถวลสง ขาวโพด และสบปะรด การสญเสยดนจากการชะลางพงทลายในการปลกมนสำาปะหลงเฉลยตอปประมาณ 12 ตน/ไร ขณะทไดรบผลผลตหวมนสด 2.56 ตน/ไร ดงนน ทกๆ ตนของผลผลตมนสำาปะหลงจะ สญเสยดนแหงเกอบ 5 ตน ซงเปนอตราทสงมากๆ สำาหรบการชะลางพงทลายของดนทมความลาดชนเพยง 7%

114 115

ในสภาพดนและภมอากาศของอำาเภอศรราชา การปลก มนสำาปะหลงเพอผลตหวทำาใหเกดการชะลางพงทลายทรนแรงมากกวาพชอนๆ เกอบทกชนด เปนเพราะวามนสำาปะหลงมพนทวางระหวางตนมาก และการเจรญเตบโตในชวงแรกชามาก ทำาใหมพนทผวดนจำานวนมากเปดโลงรบแรงกระทบจากฝนตกโดยตรงในชวง 2-3 เดอนแรกหลงปลก สวนพชอนๆ ทมระยะปลกชดกวาและเจรญเตบโตไดเรวกวาทำาใหทรงพมของพชเตบโตปกคลมดนทงหมดเรวกวา ซงจะปองกนการตกกระแทกของนำาฝน นอกจากน ฤดฝนทคอนขางสนทำาใหสามารถปลกพชอายสน เชน ขาวโพด ขาวฟาง และถวลสง ไดเพยง 1 ครงตอป และชวงระหวางทเกบเกยวผลผลตแลวผวดนยงมเศษพชและวชพชปกคลมปองกนดนไวเปนอยางด

ชนดพช จำานวนรอบของการปลก

ชวงแรก(22 เดอน)

ชวงท 2(28 เดอน)

รวม(50 เดอน)

เฉลย(ตน/ไร/ป)

มนสำาปะหลง(ผลตหว) 4 22.88 27.04 49.92 12.00

มนสำาปะหลง(พชอาหารสตว) 2 11.04 22.24 33.28 8.00

ขาวโพด 5 4.64 5.76 10.40 2.56

ขาวฟาง 5 6.88 7.36 14.24 3.36

ถวลสง 5 6.08 5.76 11.84 2.88

ถวเขยว 6 11.36 8.8 20.16 4.80

สบปะรด1) 2 4.96 3.36 8.32 1.92

ออย1) 2 - 15.04 - -

ตารางท 12.1 ปรมาณดนแหงทสญเสยไปจากการชะลางพงทลาย (ตน/ไร) จากการปลกพช 8 ชนด ในชวง 4 ป บนพนท ลาดชน 7% ทเปนดนรวนปนทราย ในอำาเภอศรราชา ประเทศไทย ในป 2532-2536

1) พชรอบท 2 เปนตอ ; ออยตอเฉพาะชวงท 2 ระยะเวลา 28 เดอน

การปลกมนสำาปะหลงเพอผลตหวจะทำาใหเกดการสญเสยดนจาการชะลางมากทสดในบรรดา

พช 8 ชนดททดสอบ

116 117

ผลกระทบจากการเขตกรรมตางๆ ตอผลผลตมนสำาปะหลงและการชะลาง พงทลายของดน

1. การเตรยมดน วธการเตรยมดนตงแตการปลกพชแบบไมไถพรวน หรอเตรยมดนเฉพาะหลมปลก(ไถพรวนนอยทสด) จนถงการเตรยมดนอยางเตมทโดยใชไถจาน คราด และเครองยกรอง ลวนแตมผลอยางมากตอผลผลตมนสำาปะหลงและความรนแรงของการชะลางพงทลายของดน ผลจากการทดลอง 2 งานทดลองททำาในประเทศไทยดงแสดงในตารางท 12.2 ทอำาเภอศรราชาจงหวดชลบรพบวา วธการปลกโดยไมไถพรวนจะทำาใหระดบการชะลางพงทลายสงทสดเนองจากผวหนาดนจะถกกระทบโดยฝนหนกชวงตนฝน แตตรงขามกบทอำาเภอปลวกแดง จงหวดระยอง คอวธการปลกโดยไมไถพรวนจะทำาใหเกดการชะลางพงทลายตำาทสด และวธการปลกโดยการไถพรวนแบบดงเดมคอไถ 1 ครงและพรวนโดยไมมการยกรองและไมใสปยทำาใหเกดการชะลางพงทลายของดนทรนแรงในทง 2 พนท ซงทำาใหผลผลตมนสำาปะหลงตำาทสดดวย การใชปยเคมชวยลดการสญเสยดนประมาณ 42% ทอำาเภอศรราชา และประมาณ 32% ทอำาเภอปลวกแดง ถาการเตรยมดนโดยการไถพรวนวธการยกรองขวางแนวลาดชนรวมกบการใสปยเปนวธทไดผลดทสดในการลดการชะลางพงทลายของดน

วธการไถพรวนสญเสยดนแหง (ตน/ไร) ผลผลตมนสำาปะหลง (ตน/ไร)

ศรราชา(2530/31)

ปลวกแดง(2532/33)

ศรราชา(2530/31)

ปลวกแดง(2532/33)

ไมไถพรวน และใชปยเคม 8.00 1.76 4.64 2.72

ไถพรวนแบบดงเดม1), ไมยกรอง, และใชปยเคม 3.36 2.88 4.64 2.24

ไถพรวนแบบดงเดม ยกรองขวางแนวลาดชน และใชปยเคม 1.28 2.08 5.28 2.56

ไถพรวนแบบดงเดม ยกรองขน-ลงตามแนวลาดชน และใชปยเคม 3.84 3.20 4.64 2.56

ไถพรวนแบบดงเดม ไมยกรอง และไมใชปยเคม 5.76 4.16 3.52 1.92

ตารางท 12.2 ผลกระทบของวธการไถเตรยมดนและการใชปยเคมตอปรมาณการสญเสยดนเฉลยตอปจากการชะลางพงทลาย และผลผลตมนสำาปะหลงทปลกบนพนทลาดชน 5-8 % ทอำาเภอศรราชา จงหวดชลบร และอำาเภอปลวกแดง จงหวดระยอง ประเทศไทย

1)ไถพรวนแบบดงเดมคอการไถดวยไถผาน 3 ตามดวยการพรวนดวยไถผาน 7

116 117

2. การปลกพชแนวขวางทางลาดชนปองกนการชะลาง (Contour hedgerows) ในบรรดาวธการปฏบตเพออนรกษดนและปองกนการชะลางพงทลาย วธการปลกพชยนตนเปนแนวขวางแนวลาดชนเพอลดความแรงของกระแสนำาทไหลบาลงมาเปนวธหนงทไดผลดมากทสด และสามารถทำาไดงายเพอลดการสญเสยดนจากการชะลางพงทลาย มการทดลอง 2 งานทดำาเนนการบนพนทลาดชน 5% ทสถานทดลองจาตเคอโตใกลกบเมอง มาลงในชวาตะวนออกของประเทศอนโดนเซย งานทดลองท 1 ดำาเนนการนาน 4 ปตงแตป 2530-2533 และงานทดลองท 2 ดำาเนนการนาน 5 ป ตงแตป 2534-2538 ผลการทดลองท 1 แสดงในตารางท 12.3 ชใหเหนวาวธการปลกหญาหรอพชยนตนตระกลถว 3 แถวเปนแนวแทรกทกๆ 6 แถวของมนสำาปะหลงทยกรองปลกขวางทางลาดชนไมเพมผลผลตมนสำาปะหลงในชวง 2-3 ปแรก แตพชตระกลถวยนตนไดแก กระถน (Leucaena leucocephala) และ แคฝรง(Gliricidia sepium) จะเพมผลผลตในปท 3 และโดยเฉพาะอยางยงใน ปท 4 แตในชวงปท 4 ผลผลตมนสำาปะหลงจากทกแปลงยอยจะมอาการเหมอนขาดธาต N ยกเวนในแปลงทมการปลกพชยนตนตระกลถว 2 แถวเปนแนวปองกน ซงมนสำาปะหลงจะมใบสเขยวเขมและแขงแรงเจรญเตบโตไดดกวา จงเปนทชดเจนวาการตดแตงพชยนตนตระกลถวและทงเศษพชทตดแตงออกไวคลมดนหรอคลกเคลาในดนจะชวยเพมปรมาณธาตอาหารพอสมควรโดยเฉพาะอยางยงไนโตรเจน

สญเสยดนแหง (ตน/ไร) ผลผลตมนสำาปะหลง (ตน/ไร)

30/31 31/32 32/33 33/34 30/31 31/32 32/33 33/34

ม+ข, รข, ไมม นป 15.68 7.20 3.36 3.04 3.36 4.48 3.52 2.88

ม+ข, รข, นป เปนหญาชาง 11.04 3.20 2.24 2.08 4.00 4.16 3.20 3.04

ม+ข, รข, นป เปนหญา Setaria 12.80 5.44 2.40 2.08 3.36 3.20 3.52 2.72

ม+ข, รข, นป เปน แคฝรง 14.56 6.24 2.88 1.28 3.20 2.88 4.00 4.00

ม+ข, รข, นป เปน กระถน 13.76 6.56 2.56 1.76 3.84 4.00 4.32 4.48

ม+ข, รข, แถบถวลสง 15.04 5.92 2.72 2.56 3.20 2.88 3.52 2.56

ม+ข, ไมทำา รข, นป เปน หญา Setaria 18.40 8.00 4.64 4.16 3.84 4.16 2.88 2.24

ม+ข, ไมทำา รข, แถบถวลสง 20.32 8.64 3.68 3.84 3.68 4.00 3.04 2.08

แปลงควบคม (ปลอยวางไมปลกพช) 35.84 19.04 9.92 - - - - -

ตารางท 12.3 ผลกระทบจากพช/การจดการดนตอการสญเสยดนแหงเนองจากการชะลาง และตอผลผลตหวมนสำาปะหลงในชวง ป 4 ปของการปลกบนพนทลาดชน 5% ทสถานทดลองจาตเคอโตใกลเมองมาลง ประเทศอนโดนเซย ป 2530/31 - 2533/34

ม+ข = มนสำาปะหลงแซมดวยขาวโพด; รข = ยกรองขวางแนวลาดชน; นป = พชแนวปองกนการชะลาง

วธการ

118 119

ผลการทดลองยงแสดงใหเหนวา การปลกไมยนตนเปนแนวปองกนขวางทางลาดชนจะชวยลดการสญเสยดนจากการชะลางพงทลายในปท 2 และจะมประสทธภาพยงขนในสองปตอมา วธการปลกกระถน และแคฝรงเปนแนวปองกนจะมประสทธภาพดทสด รองมาคอวธการ ปลกหญา 2 แถวเปนแนวขวางทางลาดชน ขณะทการปลกถวลสงเปนแถบมประสทธภาพนอยกวาเลกนอย การปลกมนสำาปะหลงบนรองทขวางแนวลาดชนจะชวยลดการชะลางพงทลายเชนเดยวกน ขณะทการปลอยใหดนเปดโลงโดยไมมการปลกพชจะทำาใหสญเสยดนจากการชะลาง พงทลายสงทสด ผลจากการทดลองท 2 คลายคลงกบงานทดลองท 1 โดยในงานทดลองท 2 น แตละแปลงจะทดลองปลกพชแนวปองกนการชะลางพงทลายชนดตางๆ ไดแก หญาชาง แคฝรง (Gliricidia sepium) และ Flemingia macrophylla และไมมแนวพชปองกน บางแปลงใชวธการปลกไมยราพไรหนามหรอไมยราพเลอย (Mimosa envisa) คลมดน และวธการปลกถวลสงแซมมนสำาปะหลงทปลกบนรองทขวางแนวลาดชน โดยมทงการใสปยและไมใสปย และทำาการปลกพชแนวปองกนทกๆ 6 แถวของรองปลกทยกขวางทางลาดชนเชนเดยวกบการทดลองท 1 ในชวง 3 ปแรกการปลกพชเปนแนวปองกนจะลดผลผลตมนสำาปะหลงลง เพราะจะไปแทนพนทของมนสำาปะหลงบางสวนในแปลง แตในปท 4 และ 5 พชแนวปองกนจะเพมผลผลตมนสำาปะหลงเปนอยางมาก โดยจะชวยเพมธาตอาหารจากการเนาสลายของใบพชแนวปองกนทตดแตงทกป นอกจากน ในปท 2 พชแนวปองกนจะชวยลดปรมาณการสญเสยดนจากการชะลางพงทลายจากการทมการใชเศษใบทตดแตงคลมดนและลดความเรวของกระแสนำาไหล ซงทำาใหการสญเสยดนลดลงประมาณ 40% ในปท 4 และ 5 ดงนน การปลกพชยนตนตระกลถวเปนแนวปองกนอาจจะไมไดผลดในชวงปแรกๆ แตหลงจากมการตดแตงใบและใชเปนวสดคลมดนจะทำาใหเกดผลดในระยะยาว โดยจะชวยเพมผลผลตมนสำาปะหลงและลดการชะลาง พงทลายของดนไดสงมาก

การปลกมนสำาปะหลงในระหวางแถวพชแนวปองกนทเปน Leucaena leucocephala (ดานหลง) ไมเพยงแตจะเพมผลผลตแตจะลดการชะลางพงทลายอยางยงยน สงเกตตนทขาดธาต N ทปลกโดยไมมพชแนว

ปองกน (ดานหนา)

118 119

3. วธการทางเขตกรรมอนๆ มการทดลองจำานวนมากททดสอบวธการทางเขตกรรมตางๆ วาวธการใดจะมประสทธภาพสงสดในการลดการชะลางพงทลายของ ดน วธการตางๆ เหลานไดแก การไมยกรอง การยกรองขวางทางลาดชน และการยกรองตามแนวทางลาดชน การใสและไมใสปยเคม การ เตรยมดนแบบตางๆ การปลกพชแซม การปลกพชระยะชด และการปลกพชชนดตางๆ ขวางทางลาดชนเปนแนวปองกน ตารางท 12.4 แสดงผลของการทดลองหนงททำาในสถาบนวจยพชกงรอนกวางส ในเมองนานนง มณฑลกวางสประเทศจน พบวาการปลกหญาแฝก (Vetiveria zizanioides) เปนแนวปองกนรวมกบการใชปยเคมเปนวธการทไดผลดทสดในการลดปญหาการชะลางพงทลายของดน การสญเสยดนลดลงจาก 3.2 ตน/ไร เปน 0.48 ตน/ไร และเพมผลผลตมนสำาปะหลงจาก 2.4 ตน/ไร เปน 3.68 ตน/ไร ในทำานองเดยวกน การปลกมนสำาปะหลงบนรองแนวขวางทางลาดชนหรอการปลกพชแซมดวย ถวลสงกใหผลดเชนกน วธการทใชปยเคมและการใชเศษพชของ ปอเทอง (Crotalaria juncea) ทปลกเปนพชแซมมาคลมแปลงกมประสทธภาพดในการลดการชะลางพงทลายและเพมผลผลตเชนกน

วธการ ผลผลตมนสำาปะหลง(ตน/ไร)

สญเสยดนแหง (ตน/ไร)

ไถ+พรวน, ไมยกรอง, ไมใสป ย 2.40 3.20

ไถ+พรวน, ไมยกรอง, ใสป ย 3.36 1.60

ไถ+พรวน, ยกรองขวางแนวลาดช น, ใสป ย 3.52 0.64

ไถ+พรวน, ไมยกรอง, ใสปย, ปลกถวลสงเปนพชแซม 3.68 0.96

ไถ+พรวน, ไมยกรอง, ใสปย, ปลกปอเทองเปนพชแซมเพอใชคลมดน 3.52 1.60

ไถอยางเด ยว, ไมยกรอง, ใสป ย 3.04 1.76

ไถอยางเดยว, ไมยกรอง, ใสปย; ปลกหญาแฝกเปนพชแนวปองกน 3.68 0.48

ตารางท 12.4 ผลกระทบจากการใชวธการเขตกรรมตางๆ ตอคาเฉลยของการสญเสยดนจากการชะลางพงทลาย และผลผลต หวมนสำาปะหลง ทปลกบนพนทลาดชน 12% ท สถาบนวจยพชกงรอนกวางส ป 2536-2538 (3ป)

การปลกมนสำาปะหลงโดยไมใสปย ( ดานหนา) ใหผลผลตตำาทสด และสญเสยดนจากการชะลางมากทสด ขณะทการปลกโดยใสปยและปลกหญาแฝกเปนพชแนวปองกนขวางทางลาดชน(ดานหลง)ใหผลผลตสงทสดและสญเสยดนนอยทสด

120 121

ภาพท 12.3 แสดงผลการทดลองททำาในประเทศไทย พบวาการไมใสปยเคมทำาใหสญเสยดนจากการชะลางพงทลายสงมาก เพราะการเจรญเตบโตและตงตวไดชาของมนสำาปะหลง ซงเปนผลใหทรงพมของตนเตบโตคลมดนไดชา วธการทมประสทธภาพมากทสดในการลดปญหาการชะลางไดแก การปลกโดยไมไถพรวน การระเบดดนดาน และการยกรองปลกแนวขวางทางลาดชน เพราะปรมาณดนทสญเสยจะเทากบครงหนงของวธการไถเตรยมดนแบบดงเดมคอไถดวยผาน 3 สองครง และพรวนดวยผาน 7 หนงครงโดยไมยกรองปลก

ภาพท 12.3 ผลกระทบจากวธการจดการดนและพชตอปรมาณดนแหงทสญเสยสะสม จากการชะลางพงทลาย ทสถานทดลองศรราชา ประเทศไทย ในชวง 9 เดอน ของการเจรญเตบโตของมนสำาปะหลง ป 2531/32

การปลกมนสำาปะหลงโดยไมใสปย (ภาพบนดานหนา) เปนผลใหการสญเสยดนจากการชะลางสงสด ขณะทการยกรองปลกขวางทางลาดชน (ภาพลางดานหนา) ทำาใหการสญเสยดนจากการชะลางนอยกวาการยกรองปลกตามแนวสง-ตำาอยางมาก(ดานหลง)

ไมใสปย

ยกรองตามแนวลาดชน

ดนแ

หงสะ

สมสญ

เสย(

ตน/ไร

)

ไมยกรอง

ไมไถพรวนยกรองขวางแนวลาดช น

พค ม ย กค สค กย ตค พย ธค มค กพ ม ค เมย พค

3.2

2.4

1.6

0.8

0

ไถระเบดดนดาน

เดอน

120 121

การทดลองเรองการปองกนการชะลางพงทลายของดนทกครงจะดำาเนนการตดตอกน 2-3 ป ในพนทเดมและวธการเดม หลงจากนนบางวธการจะถกคดออกและเพมวธการใหมเขามาทดสอบ แตในประเทศเวยดนามใต ทศนยวจยการเกษตรฮงลอค เมองดองไน ไดมการทดสอบซำาวธการเดมเปนเวลา 16 ปตอเนองตงแตป 2540-2555 ตารางท 12.5 แสดงผลการทดลองในระยะเวลา 16 ป พบวา วธการปลกพชแซมและการปลกพชแนวปองกนจะเพมผลผลตมนสำาปะหลงจากการทเศษพชและใบทตดแตงออกสลายตวเปนการเพมอนทรยวตถและธาตอาหาร การปลกพชแซมดวยถวลสงและการปลกพชแนวปองกนดวยกระถนเปนวธการทมประสทธภาพมากทสดในการเพมผลผลต ขณะทการใชหญาแฝกจะใหผลดมากทสดในการลดปญหาการชะลางพงทลายของดน รองมาคอการปลกพชแนวปองกนดวยกระถน หรอแคฝรง

ตารางท 12.5 ผลกระทบของวธการจดการดนและพชตอผลผลตมนสำาปะหลงและปรมาณสญเสยดนจากการชะลางพงทลาย และรายรบและรายไดสทธของการปลกมนสำาปะหลงพนธ SM 937 -26 ในชวง 16 ป ตอเนองบนพนทลาดชน 11% ทศนยวจยการเกษตรฮงลอค เมองดองไน ทางใตของประเทศเวยดนาม ป 2555/56

วธการ1) สญเสยดนแหง (ตน/ไร)

ปรมาณแปง(%)

นน.สดของเศษพชแซม(ตน/ไร)

รายได ตนทนการผลต รายไดสทธ

(‘000 ดอง3)/ไร)

มนสำาปะหลงพชเดยว 6.08 3.84 25 - 3,773 2,258 1,515

มน+ถวเขยว ปส 4.96 4.32 26 0.27 4,363 2,866 1,495

มน+ถวลสง2) พซ 4.00 4.64 27 0.50 5,326 3,026 2,300

มน+หญาแฝก นป 1.92 4.48 27 1.63 4,480 2,450 2,030

มน+กระถน นป 2.72 4.64 27 1.54 4,616 2,450 2,166

มน+แคฝรง นป 2.88 4.48 27 1.14 4,400 2,450 1,950

1) ปส = พชปยสด; พซ = พชแซม; นป = ปลกพชแนวปองกน 2) ผลผลตถวลสง = 40.8 กก. ฝกแหง/ไร3) ดอง = เวยดนามดอง

ผลผลตมนสำาปะหลง(ตน/ไร)

122 123

พชทปลกเปนแนวปองกนทง 3 ชนด ไมมประสทธภาพในการปองกนการชะลางพงทลายในชวงปแรกทเรมปลก แตจะเพมประสทธภาพขนเรอยๆ หลงจากเวลาผานไป และในปท 5 เปนตนไปการสญเสยดนลดปรมาณเพยง 20-50 % เมอเปรยบเทยบกบแปลงทไมมพชแนวปองกน หญาแฝก เปนวธการทมประสทธภาพดทสดในการลดการชะลางพงทลายของดน รองมาคอการใชกระถนและแคฝรงเปนพชแนวปองกน เนองจากวาเมลดของหญาแฝกจะเปนหมน ดงนน การขยายพนธจงตองใชการแยกหนอ แตขอไดเปรยบกคอหญาแฝกไมขยายพนธโดยเมลดจงไมมปญหาทจะมาเปนวชพช พชแนวปองกนทง 3 ชนดเพมผลผลตมนสำาปะหลงประมาณ 10-20 % โดยกระถนมประสทธภาพดทสด ซงผลการทดลองนคลายคลงกบผล จากระบบการปลกพชบนพนทระหวางแถวไมยนตน (alley cropping) ในบทท 11ซงในการทดลองดงกลาววธการปลกไมยนตน ไดแกกระถน และ แคฝรง ทสถาบนวจยการเกษตรฮงลอค ใหผลผลตสงสดและรายไดสทธสงสด และในการทดลองอกงานหนงคอการใชหญาอะตราต ม (Paspalum atratum) ซงสามารถขยายพนธไดทงเมลดและแยกหนอและสามารถใชเปนอาหารสตวไดด จะมประสทธภาพในการลดการชะลางพงทลายเกอบเทาหญาแฝกนอกจากน ไมพมตระกลถว Tephrosia candida มกจะใชเปนพชแนวปองกนในเวยดนามเหนอเพอปรบปรงดนและมประสทธภาพในการเปนพชแนวปองกนไดเชนกน พชชนดนเตบโตไดดในเขตอบอน เชน เวยดนามเหนอ และจนตอนใต

การสงเสรมการยอมรบวธการอนรกษดน วธการเขตกรรมและวธการปฏบตเพออนรกษดนหลายวธทสามารถลดการสญเสยดนจากการชะลางพงทลายและอาจจะชวยเพมผลผลตดวย ไดแก

122 123

• ปลกมนสำาปะหลงระยะชด (ทอตราปลกมากกวา 1,600 ตน/ไร)

• ใสปยเคมหรอปยคอก ปลกพชแนวปองกนขวางทางลาดชน เชนหญาบางชนด หรอไมพมตระกลถว

• ไถพรวนและยกรองตามแนวขวางทางลาดชน ใชวสดคลมดน และการปลกพชแซมดวยถวลสง แตงโม หรอ สคอวช

อยางไรกตาม วธการตางๆ เหลานจะมทงขอดและขอดอยบางประการ บางวธจะมประสทธภาพมากในการลดการชะลางพงทลายแตกอาจจะลดผลผลตมนสำาปะหลงดวย และบางวธการมคาใชจายสงหรอใชแรงงานมากในการจดทำาหรอการดแลรกษา ตารางท 12.6 แสดงขอดและขอเสยทสำาคญของวธการปฏบตตางๆ ในการอนรกษดน

เกษตรกรจากหมบานหนงประเมนศกยภาพของแตละวธการทจะลดการชะลางพงทลายกอนจดทำา

แปลงทดสอบแบบมสวนรวมบนพนทตนเอง

เจาหนาทสงเสรมจะชวยเกษตรกรในการจดทำาแปลงทดสอบในไรของตนเองหลงจากทไดอภปรายและคดเลอกวธการทเหมาะสมทสด

เมอเกษตรกรจดทำาแปลงทดสอบวธการควบคมการชะลางพงทลายบนพนทตนเอง และเหนผลวาบางวธการไดชวยลด

การชะลางพงทลายลงจะยอมรบวธการเหลานน เชน การปลกหญาแฝกเปนพชแนวปองกนในแปลงผลตของตนเอง

124 125

วธปฏบตในการปองกน

การชะลางพงทลายของดน

การควบคม

การชะลางพงทลาย

การเกดพนทราบเปนชน

ผลกระทบ ตอผลผลต มนสำาปะหลง

ความตองการใชแรงงาน คาใชจาย ประโยชน

ระยะยาว ขอจำากดทสำาคญ

ไถพรวนนอยทสด หรอไมไถพรวน ++ - - + - - + ดนอดแนน, วชพช

คลมดน (วสดคลมจากทอน) ++++ - ++ +++ + ++ การจดหาวสดคลม

ดน, การขนยาย

คลมดน (วสดคลมผลตในแปลง)) +++ - ++ ++ + ++ แขงขนแยงนำาและ

อาหาร

ไถตามแนวขวางทางลาดชน +++ + + + + ++

ยกรองตามแนวขวางทางลาดชน +++ + ++ ++ ++ + ไมเหมาะสมกบพนท

ลาดชนสง

ไมยนตนตระกลถวเปนแนวปองกน ++ ++ + +++ + +++ 1) ไดผลชา

ปลกหญาเปนแถบ(ตดและขนยายออกไปใช) ++ ++ - - +++ + +++ 1)

แขงขนแยงนำาและอาหาร, การดแล

รกษา

หญาแฝกเปนแนวปองกน +++ +++ + + + +++ การจดหาหนอพนธ

แถบหญาธรรมชาต ++ ++ - + - ++ คาดแลรกษาสง

ปลกพชคลมดน (วสดคลมมชวต) ++ - - - - +++ ++ + แขงขนรนแรง

ใสปยคอก หรอปยเคม ++++ - +++ + +++ +++ คาใชจายสง

ปลกพชแซม ++ - - ++ ++ +++ ใชแรงงานมาก

ปลกระยะชด +++ - + + + ++

ตารางท 12.6 ผลกระทบจากวธปฏบตในการจดการดนและพชตอการชะลางพงทลายและผลผลต การใชแรงงานและคาใชจาย และผลประโยชนในระยะยาวตอระบบการผลตทมนสำาปะหลงเปนพชหลก

+ = มประสทธภาพ, เปนผล บวก หรอ สง- = ไมมประสทธภาพ, เปนผลลบ หรอ ตำา1) = มคณคาเพมในดานการใชเปนอาหารสตว, เปนทอนไม หรอไมฟน

124 125

เนองจากวธการปฏบตเพอการอนรกษเกอบทกวธจะมขอ ไดเปรยบและเสยเปรยบ จงจำาเปนตองยอมเสยบางสงบางอยางไปเพอใหไดสงทเหนวาสำาคญกวา วธการทดทสดสำาหรบเกษตรกรคอ วธทเกษตรกรทำาการทดลองดวยตวเองตามสภาพความเหมาะสมกบพนทของเกษตรกรแตละคนโดยเฉพาะ ดงนน จงควรสนบสนนใหเกษตรกรจดทำาแปลงทดสอบวธการปองกนการชะลางพงทลายอยางงายๆ บนพนทของตนเอง โดยใหคำาปรกษาแนะนำาจากนกวจยและเจาหนาท สงเสรมการเกษตร เพอทจะวดผลเปรยบเทยบวาวธการใดทประสทธภาพสงสดสำาหรบพนทของตนเอง ซงวธกรณเรยกวาการทำาแปลงทดสอบอยางมสวนรวมของเกษตรกร

โดยทวไป จากการทำาแปลงทดสอบแบบเกษตรกรมสวน รวมเปนแปลงเลกๆ บนพนททมความลาดเทสมำาเสมอพบวา การ จดทำาแนวปองกนโดยใชหญาแฝกจะเปนวธทมประสทธภาพสงสดในการลดการสญเสยดนจากการชะลางพงทลาย แตเมอขยายขนาดแปลงทดสอบใหญขนในแปลงการผลต ผลทไดมกจะนาผดหวง ในสภาพภมประเทศทพนทเปนลกคลนปรมาณนำาไหลบาจำานวนมากอาจจะสะสมรวมกนไหลเปนรองลงตามความลาดเทตามทางระบายนำาตามธรรมชาต ความแรงของกระแสนำาจะชะลางแถวของหญาแฝกทเพงปลกใหมตามแนวขวางทางลาดชนตดกบทางนำาไหล และอาจเปนผลใหเกดรองนำาจากการชะลางพงทลาย การซอมแซมปดกนรองนำาเหลานโดยการใชถงทรายหรอวสดปดกนอนๆ ขวางรองนำามกจะไมไดผล เพราะสงปดกนจะถกกระแสนำาชะลางออกไปดวย

การตอกสลกยดถงดนทวางขวางรองนำาจากการชะลางพงทลาย ตอมาจะดกเกบตะกอนดนดานบนของแนวถงดนมากพอทจะปลก

หญาแฝกแนวปองกนไดในเวลาไมนานนก ซงจะดกเกบตะกอนดนไดมากขนจนเกดเปนทราบเปนชนทจะชวยลดความเรวของกระแสนำา

ไหลและถมทบรองนำา

126 127

ภาพท 12.4 วธการทงายและไดผลดในการซอมรองนำาโดยการวางถงทรายขวางรองนำา และปลกหญาแฝกบนตะกอนดนทสะสม เหนอแนวปองกน

หญาแฝกแนวปองกนทถกชะลางโดยกระแสนำาในรองนำาตามธรรมชาต

ถงทราย หรอถงดน

ตะกอนดน

ตะกอนดน

ชนทราบยกสงขน

กระแสนำาไหล

ถงทราย หรอถงดนกระแสนำาไหล

หลกไมตอกยดลงดนเพอกนคำาถงทรายใหอยกบท

หญาแฝกปลกใหมบนตะกอนดนทสะสมบรเวณเหนอถงทราย

หญาแฝกตงตวใหมขวางรองนำา

ถงทรายจะยอยสลายและกลมกลนจนมองไมเหนเมอ

เวลาผานไป

หลกไมทแขงแรงเพอคำาแนวถงทราย

126 127

เมอ 2-3 ป ทผานมาเกษตรกรและเจาหนาทสงเสรมไดทำาการทดลองวธการทจะลดความแรงของกระแสนำาในรองนำา พบวาวธการทมประสทธภาพสงสดคอการใชทรายบรรจในถงปยวางขวางปองกนตามแนวหญาแฝกแตใหถงทรายอยตำากวาเลกนอย ตอกหลกไมไผดานหลงของถงทรายเพอคำาแนวถงทรายไว (ภาพท 12.4) เมอตะกอนดนจากการชะลางไหลมาสะสมในรองนำาเหนอบรเวณถงทรายกสามารถปลกหญาแฝกบนดนตะกอนซงมความชนและความอดมสมบรณ และเมอหญาแฝกเจรญเตบโตตงตวไดและเปนแนวตอเนองกบแนวเดมจะชวยลดความเรวของกระแสนำา และเปนผลใหดนมาตกตะกอนสะสมในรองนำาบรเวณเหนอแนวหญาแฝก

ดวยวธการน จะทำาใหมวชพชงอกขนในทองรองนำา ซงจะปองกนไมใหเกดการชะลางตอไปอก และตอไปเมอมการไถพรวนดนตามแนวขวางทางลาดชนขนานไปตามแนวพชปองกน รองนำาเหลานจะถกไถพรวนกลบรองจนสมำาเสมอตามเดม และพชแนวปองกนจะปองกนไมใหเกดรองนำาขนมาอก (ภาพท 12.4) ในบางพนทของประเทศไทย การใชถงทรายและการปลกหญาแฝกเปนแนวปองกนขวางรองนำาทำาใหเกดชนดนสะสมเปนทราบเปนชนไดสงถง 1 เมตรภายใน 2 ป การปรบปรงวธแกไขระบบการทำาพชแนวปองกนในพนทเชนนทำาใหเพมประสทธภาพไดอยางเหนไดชดภายใตสภาพพนทจรงในไร

128 129

โดยสรปแลว มขอสงเกตและคำาแนะนำา ดงน

• มนสำาปะหลงสามารถทำาใหเกดการชะลางพงทลายของดนไดเมอปลกในพนทลาดชนแมวาจะลาดชนเพยงเลกนอย เพราะวามนสำาปะหลงตองใชระยะปลกทหางและการเจรญเตบโตชวงแรกคอนขางชา ทำาใหพนทหนาดนสวนใหญเปดโลงรบแรงกระทบจากนำาฝนโดยตรง

• มนสำาปะหลงมกจะปลกในดนทรายเนอโปรงเบามอนทรยวตถตำา ทำาใหดนมความคงทนในการจบยดรวมตวกนตำา ดงนนจงงายตอการชะลางพงทลาย

• เพอปองกนการชะลางพงทลายและดนเสอมโทรม ควรปลก มนสำาปะหลงบนพนทราบเรยบมากทสดเทาทจะหาได และใชพนธทมความแขงแรงเจรญเตบโตเรวในชวงแรก

• ใชปยเคมทมสดสวนธาต N P และ K ทสมดล ในอตราทถกตอง ในเวลาทเหมาะสมและดวยวธการใสทถกตอง เปนวธการหนงทดทสดในการลดการชะลางพงทลายของดน

• ลดการไถเตรยมดนลงใหนอยทสดแคจำาเปนสำาหรบการปกทอนพนธเทานน โดยปกทอนพนธผานวสดคลมพวกหญาทถางออก ทงวชพชหรอเศษซากพชไวบนแปลง และแนะนำาใหใชไถระเบดดนดานแทนไถจาน

• ปลกมนสำาปะหลงโดยใชระยะปลกแคบลง (80x80 ซม.) จะชวยใหทรงพมโตปดคลมพนดนไดเรวขน และลดการชะลางพงทลายของดน

• ปลกมนสำาปะหลงบนรองทยกตามแนวขวางทางลาดชน แทนการปลกบนรองตามแนวลาดชน ซงจะชวยลดปญหาการชะลางพงทลายไดมากถาพนทไมลาดชนจนมากเกนไปและปรมาณฝนไมมาก แตใน

128 129

พนทลาดชนสงและมฝนชกนำาทมากเกนไปจะไปสะสมอยหลงรอง ซงอาจทำาใหรองแตกทำาใหเกดรองนำาและการชะลางพงทลายทรนแรง

• การปลกหญาแฝกเปนพชแนวปองกนเปนวธการทไดผลดทสดเสมอในการลดปญหาการชะลางพงทลาย โดยการดกเกบตะกอนดนไวทำาใหกระแสนำาไหลชาลง การตดแตงหญาแฝกกอนปลก มนสำาปะหลงกจะชวยใหมวสดคลมดน เมอเวลาผานไปตะกอนดนมการสะสมมากพอบรเวณเหนอแนวหญาแฝกจะเกดทราบเปนชนตามธรรมชาต ซงจะลดความลาดชนลง ดงนน จงชวยหยดความเรวของกระแสนำาไหลบาได

• ถาไมสามารถหากลาหญาแฝกไดหรอราคาสงเกนไปสำาหรบการปลกในพนทใหญๆ เกษตรกรสามารถปลกพชแนวปองกนโดยใชหญาอะตราต ม (Paspalum atratum) ซงจะไมแขงขนแยงอาหารจากมนสำาปะหลงและสามารถตดไปใชเลยงสตวได ในเขตอบอน การใช Tephrosia candida เปนพชแนวปองกนกไดผลดเชนกน พชทงสองชนดนสามารถปลกจากเมลดได

• หญาอนๆ ทเปนพชแนวปองกน เชนหญากนน (Panicum maximum), หญารซ (Brachiaria ruziziensis) หญาชาง (Brachiaria brizantha) จะแขงขนกบมนสำาปะหลงมากเกนไป และจะทำาใหผลผลตมนสำาปะหลงทปลกขางๆ ลดลงอยางมาก

• การปลกไมพมยนตนตระกลถวหรอไมยนตนอนๆ เปนแนวปองกน เชน กระถน (Leucaena leucocephala), แคฝรง (Gliricidia sepium) และ Flemingia macrophylla จะชวยลดการชะลางพงทลายโดยการตดแตงกงใบคลมดนระหวางตนมนสำาปะหลง กงใบเหลานจะชวยเพมธาตอาหารและอนทรยวตถเพอปรบปรง

130 PB

โครงสรางดน การระบายนำาภายในดน และการเจรญเตบโตของพชและผลผลต

• การปลกพชโตเรวแตอายสนแซมมนสำาปะหลง เชนถวลสง ถวพม ถวเขยว ถวเหลอง ฟกทอง สคอวช แตงโม ขาวไร หรอขาวโพด จะชวยใหมทรงพมปกคลมดนทบรเวณชองวางระหวางแถว มนสำาปะหลง และชวยลดการชะลางพงทลายได

• รองนำาทเกดขนจากการไหลบาของนำาสามารถซอมแซมไดโดยใชถงปยบรรจทรายวางขวางทางนำา และตอกหลกไมไผคำาถงทรายไว เมอดนตะกอนจากการชะลางสะสมเตมดานบนของถงทราย ทำาการปลกหญาแฝก ตามแนวขวางทางลาดชนบนกองตะกอนดนน เมอเวลาผานไปดนตะกอนจะสะสมบรเวณหนาแนวหญาแฝกเกดทราบเปนชนหรอเทอเรช ดงนน จงชวยลดความเรวของกระแสนำาไหลและถมกลบรองนำา