บทท 2

ความหมาย ประวต แนวคด ทฤษฎ หลกการทเกยวกบ

การทาสญญาประกนชวตทางโทรศพททมเงอนไขไมตองตรวจสขภาพ

หรอไมตองตอบคาถามสขภาพ

2.1 ความหมายการประกนชวต

ประมวลกฎหมายแพงและและพาณชย ไมไดใหความหมายของการประกนชวตเอาไว

โดยตรง แตเมอพจารณาจากมาตรา 861 บญญตวา “อนวาสญญาประกนภยนน คอ สญญาซงบคคล

คนหนงตกลงจะใชคาสนไหมทดแทนหรอเงนจานวนหนงใหในกรณวนาศภยหากมขน หรอใน

เหตการณอยางอนในอนาคตดงทระบไวในสญญาและในการนบคคลอกคนหนงตกลงจะสงเงนซง

เรยกวา “เบยประกน” ประกอบกบมาตรา 889 ทบญญตวา “ในสญญาประกนชวตนนการใชจานวน

เงนยอมอาศยความทรงชพหรอมรณะของบคคลหนง” แลวอาจใหความหมายของการประกนชวตได

วา “การประกนชวต” คอ การประกนภยทบรษทประกนภยตกลงจะชดใชเงนนนให โดยอาศยเหต

แหงการเสยชวตหรอการมชวตรอดอยของบคคลหนง ภายในระยะเวลาทตกลงกนไวในสญญา”

การประกนชวตนนมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายไวดงน

กฎหมายเกยวกบการประกนชวตของมลรฐนวยอรก ประเทศสหรฐอเมรกา ไดใหคา

นยามของการประกนชวตไววา หมายถง การประกนภยทกประเภททเกยวกบเรองชวตของบคคลและ

รวมถงการประกนภยทกประเภททเกยวเนองกบการประกนชวต รวมทง การประกนภยทกประเภทท

เกยวกบชวตของบคคล1

กฎหมายเกยวกบการประชวตของประเทศองกฤษ ไดใหความหมายของสญญาประกน

ชวตไววาเปนสญญาซงผรบประกนภยยอมรบเอาสงตอบแทนอนไดแกเบยประกนจานวนหนง ซงจาย

ใหแกผรบประกนภยเพอคมครองชวตของบคคลทกาหนดไวโดยเฉพาะ เพอการจายเงนจานวนหนง

ใหเมอบคคลนนถงแกความตายหรอทรงชพอยตามเงอนไขทไดตกลงกนไว2

1New York Insurance Law, Article 4 Sections 46(1).

2Robert E.Keelon, Basic Text on Insurance Law, ( St.Paul, Minn : Wast

Publishing Co.), p13.

10

จตต ตงศภทยไดใหความหมายวา “การประกนชวต” หมายถง สญญาทผรบประกน

ชวตตกลงจะใชจานวนหนงใหแกผเอาประกนชวตหรอผสบสทธของเขา ในเมอผเอาประกนชวตหรอผ

ถกเอาประกนชวตไวไดตายภายในเวลาหรอมชวตอยจนถงเวลาอนไดตกลงกาหนดไวในการน ผเอา

ประกนชวตตกลงสงเบยประกนภย3

ในทางเศรษฐศาสตรนนการประกนชวต หมายถง การประกนคาทางเศรษฐกจแหงชวต

ของมนษย( Economic Value of Human Life) คอเปนการประกนความสามารถในการหารายได

ของมนษยนนเอง4

การประกนชวนนนมใชเปนการคาประกนวาจะไมมภยอนตรายใดๆเกดขนกบเนอตว

รางกายเลย หากแตเปนวธการแบงเบา ภาระครอบครวทเกดแกผประสบเคราะหกรรมอนเนองมาจาก

ความเสยหายทเกดจากการเสยงภยตางๆ จากบคคลหนงบคคลใด โดยกระจายความเสยงไปยงบคคล

อนจานวนมากทอยในภาวะเสยงภยทานองเดยวกน หรอจะกลาวอกนยหนง คอ แมวาจะมการ

ประกนชวตแลวกตามแตละคนกยงตกอยภายใตความเสยงอยเชนเดม ทงนดวยการดาเนนงานของคน

กลางทเรยกวา ผรบประกนภย ซงทาหนาทรวบรวมเงนทเรยกวาเบยประกนชวตจากผสมครใจรวม

วธการนซงเรยกวา ผเอาประกนชวต เพอนาไปจายชดเชยใหแกผเอาประกนชวตทตองประสบกบ

ความเสยหายหรอมรณกรรม

กลาวโดยสรปแลว การประกนชวต หมายถง การประกนภยทกประเภททเกยวกบชวต

โดยผเอาประกนชวตตองจายเบยประกนชวตใหกบผรบประกนชวตเพอเปนการตอบแทนทรบเสยงภย

ให และผรบประกนชวตจะตองจายเงนตามทไดตกลงกนไวในสญญาใหกบผเอาประกนชวตหรอผรบ

ประโยชน หรอผสบสทธของเขา เมอมเหตการณหนงเหตการณใดตามทตกลงกนไวเกดขน

2.2 ประวตความเปนมาและววฒนาการของการประกนชวต

2.2.1 ประวตความเปนมาและววฒนาการของการประกนชวตในระบบสากล

ความเปนมาของประกนชวตเปนสงทเราควรรบร และศกษาขอเทจจรง ประกนชวต

ในโลกเกดขนเมอใดไมมใครรแนนอน ทาไดกคอ ขอสนนษฐานโดยนกประวตศาสตร แลวแตใครจะตง

ทฤษฎจากพงศาวดารขนมากลาวอางหนงในทฤษฎทนาสนใจเสนอวา การประกนชวตเกดขนครงแรก

ประมาณ 2000 ป กอนครสตกาล

3จตต ตงศภทย, กฎหมายแพงและพาณชยวาดวยประกนภย, (กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2530.), หนา137.

4สมพศ เลกเฟองฟ, การขายประกนชวต, (กรงเทพฯ: อกษรพทยา, 2538), หนา 3.

11

โดยยคกษตรยแหงกรงบาบโลนไดตราประมวลกฎหมายฉบบแรกของโลกเรยกวา Code of

Hammurabi กฎหมายเลมนมกฎเกณฑหนงซงนาจะเปนจดกาเนดของการประกนภยทงมวล

กลาวคอพวกพอคาทแลนเรอคาขายอยในแถบทะเลเมดเตอรเรเนยนจะตองทาขอตกลงกนวาถาพอคา

ทางเรอคนใดคนหนงสงสนคาทางเรอไปขายยงตางประเทศ หากพอคาผนนจะขอกเงนจากนายทน

ผใหก ผขอกจะตองจายเพมขนอกจานวนหนง เพอรบรองวาหากสนคาทบรรทกไปขายนนถก

ปลนสะดม หรอเรอเกดภยพบตใดๆ พอคานนกไมตองจายเงนคนเงนทกไป โดยถอวาเงนกครงนนเปน

อนสนสดลง เงนทเพมกอนดงกลาว จงอนมานไดวาเปนเงนเบยประกนภย5

เมอราว 3 พนปกอนครสตศกราช พอคาชาวจนไดคดใชหลกของการประกนภยขน

โดยพอคาเหลานนไดประกนตอความเสยหายของสนคาราคาแพงทขนสงทางเรอตามลานาแยงซเกยง

ภยทประกนคอ ภยจากหนใตนาแกระแสนาเชยวในแมนา สนคาดงกลาวบางครงกเปนทรพยทงหมดท

พอคามอย เมอมความกลวตอความหายนะ พอคาจงไดประกนภยไว โดยการกระจายโอกาสทจะเกด

ความหายนะออกไป เขาเหลานนใหเหตผลดงกลาววา ถาเรอ 100 ลา แตละลาบรรทกสนคา 100 หอ

ไดเรมเดนทางทตนกระแสนาเชยว พอคาจะกระจายความเสยงภยโดยในเรอแตละลา พอคาจะ

บรรทกสนคาของตนในเรอเพยงคนละ 1 หอตอเรอ 1 ลา จนครบ 100 ลา การสญเสยเรอ 1 ลา จะ

ทาใหพอคาแตละคนสญเสยสนคาเพยงคนละ 1 หอเทานน

จากการบนทกไวในเรองของกาเนดการประกนภยนน ยงมอกทางหนงวา ชาวบาบ

โลนซงอาศยอยลมแมนายเฟรตสเมอประมาณหาพนปลวงมาแลว ไดผลตสนคาออกขาย และไดสง

ลกจางหรอทาสของตนออกไปเรขายสนคาตามเมองตางๆ ทาสหรอลกจางของตนนไมมสวนไดเสยใน

กาไรทเกดขนกบการขายสนคาเหลานนเลย และไมมอานาจในการตกลงกบผซอนอกเหนอไปจากท

ไดรบคาสงจากนายของตนเทานน พอการคาเจรญขน การทางานของทาสหรอลกจางกเกดความไม

สะดวก เนองจากขาดอานาจตาง ๆ ดงกลาว การใชทาสหรอลกจางกเปลยนไปเปนใชพอคาเร

(travelling sales-man) ซงในสมยนนเรยกวา darmatha แปลวาคนตกลอง เปนผรบสนคาจาก

พอคาไปจาหนาย ยงเมองตาง ๆ พวกพอคาเรนตองมอบทรพยสน ภรรยา และบตรทอยทางบานให

พอคาเปนประกน โดยมสญญากนวากาไรทไดรบนนพอคาเรตองแบงใหพอคาเจาของสนคาครงหนง

หากพอคาเรหนหายไป หรอถกโจรปลนเอาสนคาไปหมดบรรดาทรพยสนจะถกพอคารบ และภรรยา

กบบตรกจะตกเปนทาสไปดวย เงอนไขดงกลาวนเมอปฏบตไปเพยงเลกนอย บรรดาพอคาเรกไมพอใจ

จงเกดการแขงขอ ไมยอมรบเงอนไขอนเสยเปรยบน และในทสดกตกลงเงอนไขใหมวา ถาการสญเสย

สนคาโดยมใชความผดของพอคาเร หรอพอคาเรมไดเพกเฉยตอการปองกนรกษาสนคาอยางเตมทแลว

5สมาคมประกนชวตไทย, ประวตการประกนชวต, สบคนเมอวนท 20 ธนวาคม 2556

จาก www.thaiinsuranceetc.com/blog.

12

ใหถอวาพอคาเรไมมความผดพอคาเจาของสนคาจะรบทรพยสนบตรภรรยาไมได ขอตกลงนจงไดใช

ตอมาอยางแพรหลายในการคาสมยนน นบไดวาขอตกลงดงกลาวเปนการเรมตนของการประกนภยใน

สมยโบราณ6

ตอมาชาวกรกไดรบเอาความคดของชาวบาบโลนมาใชกบการเดนเรอของตนในราว

สามพนปมาแลว คอยอมใหเอาเรอหรอสนคาของตนเปนประกนเงนกทตองกยมจากนายทนมาในการ

จดซอสนคา โดยมเงอนไขวา ถาเรอสนคาลานนไมกลบทา เจาหนจะมาเรยกรองหนสนคนจาก

เจาของเรอไมได นบไดวาการประกนภยทางทะเลไดเรมขนในระยะน ซงไดถงกบมการจดตงเปน

สถาบน การประกนภยทางทะเลในกรงเอเธนสสมยนน

ทางดานประกนชวตน ไมมหลกฐานแนนอนวาเรมมกนตงแตเมอใด ทราบกนเพยงวา

ชาวกรกและชาวโรมนในสมยโบราณใชวธบรจาคเงนชวยในการทาศพดวยการเกบเงนจากคนทไป

โบสถในวนอาทตยคนละเลกละนอยเปนรายเดอน เพอเปนการชวยเหลอในการทาศพผตาย และ

ตอมาไดจดตงสมาคมรบประกนในหมพวกทหารขน สมาชกทตายจะไดเงนสาหรบทาศพ และจะไดรบ

เงนบานาญเมอถงวยชรา เปนตน พฤตการณเหลานถอไดวาเปนการเรมตนของการประกนชวตขน

แลวในสมยโบราณ เหตการณตาง ๆ ทถอวาเปนการเรมตนของการประกนภยในสมยโบราณดงกลาว

คงเปนวธการงาย ๆ ปราศจากแบบแผนหรอระเบยบทแนนอน จนกระทงไดมการจด ตงธรกจ

ประกนภยในรปของบรษทการคาขนเมอราว พ.ศ . 1853 ทเมอง Flanders ในอตาล และในชวง

ศตวรรษนน การคาขายทางทะเลมความสาคญทสด ไดมสญญาประกนภยฉบบแรกไดถกบนทกไว

ปรากฏอย สญญาประกนภยทางทะเลเกยวกบสนคาของเรอซานตาคาลา ทเมองเจนวในป พ.ศ .

1890 และในป 2117 พระนางเอลซาเบธแหงประเทศองกฤษไดตรากฎหมายจดตงหอประกนภยขน

สาหรบขายกรมธรรมประกนภยทางทะเล ทาใหธรกจประกนภยขององกฤษไดเจรญกาวหนา

ววฒนาการเรอยมา เรมตนแตดาเนนงานในรปสานกงานจนเปนสมาคม สญญาประกนภยขององกฤษ

ฉบบแรกทบนทกไวคอ “The Broke Sea Ins u rance Policy” ซงยงเกบรกษาไวตงแต พ. ศ.

21907

องกฤษดจะเปนแหลงกาเนดของการประกนชวต หากไมนบเอายคบาบโลนถอเปน

รากเหงาดจะโบราณเกนไป ขยบเขามาอกหนอย พอเรยกไดวาเปนธรกจประกนชวตจรงๆ กตองยกให

ประเทศองกฤษ หลงเกดเหตการณมหาอคคภยในลอนดอน (The great fire of London) ป ค.ศ.

1666 เปนเหตใหเกดการกอตงบรษทประกนภยเปนกจจะ

6ไชยยงค ชชาต, “ประวตการประกนภย,” วารสารขาวสารประกนภย 2, 1

(มถนายน 2554): 28.

7เสรม สขะ, การประกนภย, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพกรงศลป, 2520), หนา 3.

13

ลกษณะ นอกจากประกนอคคภยแลวยคนนยงมการประกนภยทางทะเลเกดขนในชวงเวลาใกลเคยง

กนเพราะองกฤษมสถานะเปนเจาแหงการคาขายทางทะเลของโลกในยคนน

การประกนชวตเกดขนในราวปค.ศ. 1697 มบรษทประกนภยรบประกนแมมายและ

ลกกาพรา ซงถอไดวาเปนจดเรมตนธรกจประกนชวตของโลก บรษทแรกทใหบรการเรองนไดแก

perpetual Assurance office, The Hampshire Society ตอมาในป ค.ศ. 1850 มการคดอตรา

มรณะขนเปนครงแรก

องกฤษจงเปนเสาหลกของการประกนภย และขบเคลอนเศรษฐกจดวยเหตทม

ลกษณะเปนจดเรมตนและพฒนาธรกจการประกนภย และประกนชวตอยางตอเนองมาหลายรอยป

อตสาหกรรมการประกนภย การประกนชวต ไดลงหลกปกฐานกลายเปนเสาหลกเศรษฐกจของ

ประเทศ รวมทงสามารถขยายอาณาเขตทาธรกจไปยงตางประเทศ8

การประกนชวตในระยะแรก การประกนชวตถกมองวาเปนการแสวงหาประโยชน

จากชวตของมนษยอยางไรศลธรรม และในหลายประเทศไดออกกฎหมายหามการดาเนนการดงกลาว

โดยเฉพาะในฝรงเศสกอนป พ . ศ . 2363 และอตาลระหวางพทธศตวรรษท 19 แตในองกฤษไมมการ

หามดาเนนกจการดงกลาว

นกทฤษฎและนกคณตศาสตรในภาคพนยโรปจานวนมากไดอทศตนในการพฒนา

ความรดานประกนชวต จอหน แกรนด ไดรวบรวมสถตการตายเนองจากกาฬโรค และในป พ.ศ.

2204 ไดพมพหนงสอชอ “ธรรมชาตและขอสงเกตทางการเมอง” ผลงานดงกลาวถอวาเปนการแสดง

ตวเลขทางเศรษฐศาสตรเกยวกบการประกนชวตเปนครงแรก

Edmund Hally นกคณตศาสตรไดศกษาสถตการตายในเมอง Breslau ในระหวาง

ป พ . ศ . 2230 - 2234 และไดพมพผลงานชอ “สถตมรณกรรมในเบรสเลาว” โทมส ซมปสน ได

พมพ ผลงานเรอง “ธรรมชาตและกฎการเปลยนแปลง” ในป พ. ศ. 2283 เรอง “ขอกาหนดเบย

ประกนรายปและการลดอตราการจายกรณตาย” ในป 2385 แนวความคดในวชาการดานประกนชวต

ของ ซมปสน กวางและชดเจนยงกวาผลงานของบคคลอน ๆ กอนหนานน

ระยะแรกของการประกนชวต Richard Martin กบพวกไดเสนอแนวทางทเกยวกบ

การประกนชวตเปนครงแรกในปพ. ศ . 2079 กลาวโดยสรปกคอหากผเอาประกนถงแกความตาย

ภายใน 12 เดอน ผรบประกนจะจายเงนเปนจานวน 400 ปอนด ตอมาไดมคดขนสศาลวา คาวา 12

เดอนนน หมายถง เดอนทางจนทรต หรอตามปฏทน ศาลไดตดสนเอาความผดกบผรบประกน

เนองจากสญญาประกนภยเคลอบคลม แนะแนวทางคาพพากษาดงกลาวยงใชกนอยจนทกวนน

8เสรม สขะ, เพงอาง, หนา 5.

14

ในป พ. ศ. 2241 บาทหลวง William Assheton ไดวางโครงการกอตงบรษท

ประกนชวตชอบรษทเมอเซอรในลอนดอน โดยจดประสงคเพอเปนการใหประโยชนตอแมหมายในป

ตอมา กมองคการในลกษณะคลายกน ภายใตชอวา “สมาคมเพอแมหมาย” แตกไมประสบ

ความสาเรจ เนองจากความจรงทวา ยงไมไดมการรวบรวมสถตเกยวกบการตายอยางถกตอง อนจะ

เปนกฎเกณฑของการดาเนนการขององคการตาง ๆ ตามมาตรฐานของการประกนชวต ศาสตราจารย

James L. Athearn ไดกลาววา สมาคมดงกลาวเปนองคการแรกของการประกนชวต

องคการทเกยวกบการประกนชวตอกองคการหนงซงมชอเสยงมากในองกฤษคอ

“สมาคมมตรสมพนธเพอการประกนภย” ซงกอตงใน พ. ศ. 2249 และตอมาไดรวมอยในสหภาพ

นอร วชในป พ . ศ . 2409 องคการนไดโฆษณากจการตอสาธารณชน ดงนน อาจถอไดวาเปนครงแรก

ทไดเสนอความรเกยวกบการใชประกนชวตตอสาธารณชน

บรษทประกนชวตซงเกาแกและยงดาเนนกจการอยในปจจบนนคอ “สมาคมเพอการ

ประกนชวตทเสมอภาค” (The Society for the Equitable Assurance of Lives and

Survivorships) หรอทเรยกวาวา “Old Equitable” ซงกอตงในป พ.ศ. 2305 โดย Thomas Shimpson

และดวยความชวยเหลอสนบสนนจาก Edward Rowe Mores อยางไรกด สมาคมนไดเรมตนกอน

หนานน โดย โทมส ซมปสน และ เจมส ดคสน ในป พ . ศ. 2229 แตไมไดรบอนญาตใหดาเนนการ

จนหลงเจมส ดคสน ตายลง โทมส จงไดดาเนนการตอมา จนสมาคมกอตงขนได สาหรบการคานวณ

เบยประกน ไดคดจากอายของผเอาประกนและระยะเวลาทคมครอง การยนขอเอาประกนตองทาเปน

หนงสอ และระบขอมล 2 ประการคอ สถานะทางสขภาพ รวมทงอาชพและขอมลอนๆ ทเกยวของกบ

ผเอาประกน องคการนไดใชประโยชนจากวธการทางวทยาศาสตร ซงคานวณโดยนกคณตศาสตร ใน

อนทจะกาหนดตารางเกยวกบอตราการตาย นบแตกอตงองคการน ธรกจการประกนชวตไดพฒนา

กาวหนาขนอยางรวดเรวจนปจจบน

2.2.2 ประวตความเปนมาและววฒนาการของการประกนชวตประเทศไทย

ในยคแรกกจการประกนภยเรมในยโรปมานานแลว เมอมชาวตางชาตเขามาคาขาย

ในสมยกรงศรอยธยา อาจมการประกนภยกนบางแลว โดยเฉพาะการประกนทางทะเล และขนสง แต

เปนการทชาวตางชาตทาประกนภยเองไมเกยวมาถงไทย การประกนภยเรมขนในประเทศไทย

ปรากฏขนสมยรตนโกสนทร

ประมาณป พ.ศ. 2368 สมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวรชกาลท 3

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ซงยงทรงผนวชอย ไดทรงสงซอเครองพมพจากประเทศ

องกฤษ และโดยทเกรงวาจะเกดความเสยหายขนในระหวางทาง จงไดสงใหเอาเครองพมพดงกลาว

ประกนภยระหวางการขนสงในนามของพระองคเอง แสดงวาการประกนภยนนไดเรมแผเขามาถง

15

เมองไทยแลว และอาจกลาวไดวาไทยไดรจกวธการประกนภย หรอการประกนภยทางขนสงสนคาของ

ไดเรมตงแตสมยรชกาลท 3

การประกนภยทควรจะนบวาเกดขนในประเทศไทยโดยตรงไดเรมจากสมยรชกาลท

4 เปนตนมา คอในรชกาลนมฝรงเศสเขามาตงหางคาขายมาก หางฝรงเศสเหลานปรากฏวา บางหาง

ไดเปนตวแทนของบรษทประกนภยตางประเทศดวย เทาทปรากฏมดงน9

1) หางบอเนยว ซงตงขนเมอ พ. ศ. 2399 เปนตวแทนของ Netherlands Indea

Sea and Fire Insurance Company รบประกนทางทะเล และประกนอคคภย กบเปนตวแทนของ

North China Insurance Company

2) หางสกอต ตงขนเมอง พ. ศ. 2399 เหมอนกน เปนตวแทนของ Ocean Marine

Insurance Company

3) หางบกเกนแบก ซงตงขนเมอ พ.ศ. 2401 เปนตวแทนของ Colonial Sea and

Fire Insurance Company

สมยรชกาลท 5 คณะทตจากประเทศองกฤษไดขอพระบรมราชานญาตใหบรษทอส

เอเซยตก จากด ของชาวองกฤษดาเนนธรกจรบประกนชวตประชาชนคนไทยและชาวตางประเทศใน

ประเทศไทย ในฐานะตวแทนของบรษทเอควตาเบลประกนภยแหงกรงลอนดอน ซงพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงอนญาต โดยมสมเดจพระยาบรมมหาศรสรยวงศเปนผถอกรมธรรม

เปนคนแรก

หลงจากนนมาธรกจประกนชวตกไมประสบผลสาเรจ เพราะกรมธรรมตองสงมาจาก

ประเทศองกฤษและคนไทยกยงไมมความสนใจ ธรกจประกนชวตตองหยดชงกไปเองในปลายรชกาลท

5 นนเอง แตในสมยรชกาลท 5 นนกจการประกนภยในดานทไมใชประกนชวต กยงคงดาเนนอยตอไป

หางฝรงทตงในเมองไทยสวนมากเปนตวแทนของบรษทรบประกนตางประเทศหลายแหง และ

นอกจากบรษทอสเอเซยตก จากดแลว กยงมหลายหางทเปนตวแทนของบรษทประกนชวตของ

ตางประเทศ เชน10

1) หางสยามฟอเรสต เปนตวแทนของ Commercial Union Assurance

Company

2) หางเบนเมเยอร เปนตวแทนของ Nordstern Life Insurance Company of

Berlin

9สมาคมประกนชวตไทย, ประกนชวตครงแรกของโลก สบคนเมอวนท 20 ธนวาคม 2556

จาก www.easyinsurance4u.com/knowledge_0.asp.

10สมาคมประกนชวตไทย, เพงอาง.

16

3) หางหลยส ท เลยวโนเวนส เปนตวแทนของ China Mutual Life Insurance

Company

สมยนนบรษทหรอหางทจะตงกจการประกนภยโดยตรงขนในเมองไทยยงไมม เวน

แตบรษทเรอเมลจนสยามไดรบอานาจพเศษใหดาเนนกจการรบประกนอคคภยและรบประกนภยทาง

ทะเลดวย อยางไรกตามนบไดวา การประกนภยนบวาไดมมาแลวนบแตการประกนอคคภย การ

ประกนทางทะเล การประกนชวตและการประกนรถยนต กไดมมาในเวลาไลเลยกน เชน หางสยามอม

ปอรต เปนตวแทนของ Motor Union Insurance Company รบประกนรถยนตแสดงวาการ

ประกนภยตาง ๆ ไมใชเปนของใหมสาหรบเมองไทยเลย เคยมมาตงแตสมยรชกาลท4 และรชกาลท 5

แลว

กฎหมายฉบบแรกเทาท คนพบ ทมบทบญญ ตเกยวกบการประกนภย คอ

พระราชบญญตลกษณะเขาหนสวนและบรษท ร . ศ . 130 ( พ . ศ . 2454 ) ซงมาตรา 115 บญญต

วา “บรษทเดนรถไฟ รถราง บรษทรบประกนตาง ๆ บรษททาการคลงเงนเหลาน ทานหามมใหตงขน

นอกจากไดรบพระบรมราชานญาต”

ในป พ. ศ. 2467 ไดมการบญญตประมวลกฎหมายแพงและพาณชยขน มบรรพ 3

ลกษณะ 20 เปนเรองการประกนภยรวมอยดวย เปนการรบรขอตกลงในเรองประกนภยวาเปนสญญา

ทผกพนชอบดวยกฎหมาย และไดมบทบญญตลกษณะหางหนสวนบรษท มาตรา 1014 ไววา หาม ม

ใหตงหางหนสวนบรษท เพอทาการประกนภยขน เวนแตจะไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาต

เปนพเศษ ซงเทากบวาเปนการเรมควบคมการกอตงบรษทประกนภยไมใหตงโดยเสร แตยงมได

ควบคมการดาเนนกจการโดยตรง

ชาวตางประเทศในขณะนนไดตดตอขออนญาตประกอบธรกจประกนภยกบ

กระทรวงพาณชยและคมนาคม แตทางกระทรวงพาณชยและกระทรวงคมนาคมยงไมพรอมทจะรบ

การ จดทะเบยนประกอบธรกจประกนภยในทนท เพราะเหนวาการประกนภยเปนธรกจทตองดาเนน

โดยมสวนเกยวพนถงสาธารณชนในดานความผาสกและปลอดภย จงไดมการกาหนดธรกจประกนภย

ไวในกฎหมายทวาดวยความผาสกและปลอดภยแหงสาธารณชน ทงจาเปนตองกาหนดระเบยบการ

ปฏบตในการควบคมธรกจใหมมาตรฐานและปลอดภยดวย

สาหรบประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 3 ป พ. ศ.2467 ดงกลาวขางตน

ไดถกยกเลก และใชบทบญญตบรรพ 3 ทตรวจชาระใหม ตงแตวนท 1 เมษายน 2472ซงบรรพ 3 ท

ตรวจชาระใหมกมบทบญญตลกษณะ 20 วาดวยประกนภยตงแตมาตรา 861 ถงมาตรา 897 และม

ผลบงคบใชอยในปจจบน

17

2.3 หลกการและทฤษฎเกยวกบการประกนชวต

2.3.1 กฎแหงจานวนมาก (Law of Large Numbers)

กฎแหงจานวนมาก (Law of Large Numbers) หมายถง โอกาสทเหตการณทจะ

เกดขนโดยสงทตองการทราบผลและนาไปใชในการคานวณคอจานวนครงของเหตการณทเกดขนใน

ระยะหนง ซงเรยกวา ระดบ(Degree)หรอความถ(Frequency) ของความนาจะเปนไปซงในแตละ

ชวงเวลานนมไมเทากน ทาใหเกด “ความไมแนนอน” (Uncertainty) และการคานวณหาระดบของ

ความแตกตางระหวางความไมแนนอนเปนสงจาเปนมากเนองจากตองตดความไมแนนอนออกไปหรอ

ใหมนอยทสด เพราะความไมแนนอนจะมผลตอการจายคาสนไหมทดแทนการลดความไมแนนอนลง

ไปจะตองอาศยกฎแหงจานวนมาก ระดบความไมแนนอนนเองมสวนสาคญในการเฉลยคาความ

สญเสยในระหวางผเอาประกน ถาไมทราบระดบแหงความไมแนนอนทแทจรงแลวยอมทาใหไม

สามารถกาหนดอตราเบยประกนได11

2.3.2 หลกความนาจะเปนไปได (Principles of Probability)

หลกความนาจะเปนไปได (Principles of Probability) หมายถง โอกาสของ

เหตการณใดเหตการณหนงในอนาคต ในจานวนของความไมแนนอนทงหลายนนความแนนอนจะม

โอกาสเกดขนไดมากนอยเพยงใด โอกาสทกลาวในทน คอ ความนาจะเปนไปได (Probability) ซงเปน

หลกสาคญทเปนมลฐานของการประกนภย ถอเปนเพยงการประมาณการ (Approximate) ของ

โอกาสทเหตการณจะเกดขนไดและเปนหลกพนฐานทบรษทประกนภยนาไปใชเปนประมาณการใน

การคานวณอตราเบยประกนทจะเรยกเกบจากผเอาประกนตอไป12

2.3.3 กฎของการเฉลย (Law of Average)

กฎของการเฉลย(Law of Average) หมายถง การเฉลยความสญเสยในกลมผเสยง

ภยดวยกน หากมภยเกดขนความสญเสยมเทาใดกตองเฉลยกนไปในระหวางผเสยงภย คาสญเสยท

เฉลยกนนแสดงออกในรปของเบยประกน ถาเบยประกนสงกจะมจานวนผเสยงภยในกลมนอย การ

ประกนภยจงดาเนนไปไดยาก ถาเบยประกนตามากกจะมผทาประกนมากขน วธการทาใหเบยประกน

ตาคอการรวมกลมผเสยงภยใหรวมกนมากทสดเทาทจะมากได นอกจากนนยงตองลดภาระในคาเฉลย

11ประเสรฐ ประภาสะโนบล. หลกการประกนภย. พมพครงท 5 (กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, 2539), หนา 66.

12 ประเสรฐ ประภาสะโนบล, เพงอาง, หนา 67.

18

การสญเสยโดยการคดกรองการเสยงภยขนตน เชน การตรวจสภาพรถทจะเอาประกน กจะทาให

คาเฉลยคาสญเสยมอตราลดลงไปดวย ดงนนกฎของการเฉลยจงเปนหลกการสาคญมากของการ

ประกนภย13

2.4 หลกการทวไปเกยวกบการทาประกนชวตตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

2.4.1 หลกการทวไปตามกฎหมายสญญา

2.4.1.1 หลกการแสดงเจตนาเพอทาสญญา

ความคดดงเดมของกฎหมายโรมนตงแตยคแรกจนถงยคคลาสสคนน เจตนา

มความสาคญนอยกวาวธการในการสอเจตนาหรอแบบของนตกรรม เพราะนกกฎหมายโรมนไมเหนวา

การแสดงเจตนาจะกอใหเกดผลทางกฎหมายได ลาพงการทผทานตกรรม “ตองการ” อะไร ยงไม

เพยงพอ ผทานตกรรมตอง “สอแสดง” ถงความตองการของเขาออกมาดวยวธการอยางหนง เจตนา

หรอความตองการนนจงจะมผลทางกฎหมาย ดงนน การเกดหรอการโอนสทธจะตองมการกระทา

บางอยางหรอการเปลงวาจาดวยคาพดบางคา การกระทาหรอคาพดนคอแบบแหงนตกรรม ทจะ

กอใหเกดผลในทางกฎหมาย และหากไมทาตามแบบแลว แมเจตนาจะบกพรอง ผลในทางกฎหมายก

เกดอยด เจตนาจะเปนอยางไรไมสนใจ สนใจเพยงวานตกรรมนนไดทาตามวธการทกฎหมายกาหนดก

เพยงพอแลว แตกฎหมายโรมนนนยงไมสามารถทจะแยกลกษณะของการแสดงเจตนาทไมตรงกบ

เจตนาภายในออกจากการแสดงเจตนาโดยวปรต เพราะในยคนนเองกยงไมสามารถแยกความเปน

โมฆะออกจากความเปนโมฆยะได ทงยงไมเขาใจถงการแสดงเจตนาทเปนไปโดยทจรต ดงนนในกรณ

ของการกอเจตนาโดยวปรต นนจะมความสาคญกเฉพาะดวยกฎของ Pretore หรอระบบ ius

honorarium เทานน มใชดวยระบบของกฎหมายแพงโรมนหรอ ius civile

ความสาคญของการแสดงเจตนาเรมปรากฏในยคของจกรพรรดจสตเนยน นน

ความสาคญในเรองแบบลดลงตามพฒนาการความจาเปนในทางปฏบตในทางการคา และไดให

ความสาคญกบเจตนามากขน เจตนาจงมความสาคญในการกาหนดผลทางกฎหมาย14

เจตนาทจะมความหมายหรอความสาคญนน จะตองแสดงออกมาใหปรากฏ

ซงโดยปกตแลวเจตนาทแสดงออกมานนมกจะตรงกบเจตนาภายในเสมอ เนองจากเกดจาก

13ประเสรฐ ประภาสะโนบล, เพงอาง, หนา 68.

14ร.แลงกาต, ประวตศาสตรกฎหมายไทย (กฎหมายเอกชน) เลม 1, คาสอนชนปรญญาโท

มหาวทยาลยธรรมศาสตรและการเมอง, 2478, หนา 12.

19

กระบวนการคด ตดสนใจและการกระทา ซงการกระทานนกตองมาจากสงทตดสนใจนนเอง การแสดง

เจตนาทไมตรงกนกบในใจจงเปนเหมอนรางกายทปราศจากวญญาณ

อยางไรกตาม อาจจะเกดกรณทการแสดงเจตนาออกมานนไมตรงกบเจตนา

ในใจจรง ซงเกดขนไดในหลายกรณ เชน มการแสดงเจตนา ซงมไดมเจตนาทแทจรงของบคคลผแสดง

เจตนานนอยเลย หรอการแสดงเจตนาทแทจรงแตกตางจากเจตนาทแสดงออก รวมทงกรณทมการ

แสดงเจตนาและการแสดงเจตนานนตรงกบเจตนาทแทจรงในใจ แตเจตนาทแทจรงนเกดขนใน

ลกษณะทผดปกตเพราะมเหตการณบางอยางเขามาแทรกแซงรบกวนทาใหการแสดงเจตนาผดปกตไป

ในทกกรณดงกลาวขางตนนอาจกลาววาเปนการแสดงเจตนาทไมตรงกบในใจ

แตผลของนตกรรมจะเปนอยางไรนนจะตองพจารณากนตอไป ตามหลกเกณฑทางทฤษฎทมอย 4

ทฤษฎ กลาวคอ15

(1) ทฤษฎเจตนาภายในสาคญกวาเจตนาทแสดงออกมา

ทฤษฎนมาจากแนวคดของนกนตศาสตรฝรงเศส ซงถอองคประกอบทสาคญ

อยางเดยวคอ เจตนาทแทจรงของบคคล ดงนน ถามการแสดงเจตนาทไมตรงกบเจตนาในใจจรง นต

กรรมจะไมมผลใดๆ ในทางกฎหมายเลยเพราะการขาดเจตนาทแทจรงทาใหขาดองคประกอบแรกท

สาคญของนตกรรม แมในความเปนจรง เจตนามความจาเปนตองแสดงออกมาภายนอกแตการ

แสดงออกทไมสอดคลองกบเจตนาทแทจรง กไมควรจะมคณคาเปนการแสดงเจตนา สวนในกรณ

กฎหมายใหความสาคญตอการแสดงเจตนาทไมสอดคลองกบเจตนาทแทจรงนนกเปนเรองของ

ขอยกเวน

(2) ทฤษฎทถอการแสดงเจตนาสาคญกวาเจตนาภายใน

สาหรบทฤษฎนเกดจากการศกษาของสานก “Pandettistica” ของเยอรมน

ในศตวรรษทแลวทศกษาบนพนฐานของ “diritto commune”

ทฤษฎนเปนทฤษฎทตรงขามกบทฤษฎแรก เพราะตามทฤษฎนถอวา

สาระสาคญมไดอยทเจตนาทแทจรงภายในของบคคลซงไมมใครสามารถลวงรได แตอยทเจตนาท

แสดงออกมาภายนอก ดงนน นตกรรมจงมคณคาเปนนตกรรมเสมอ แมวาเจตนาทแสดงออกมานนจะ

ไมตรงกบใจจรง

ทฤษฎนมงคมครองแตเพยงผรบแสดงเจตนาเทานน โดยกาหนดใหเจตนาท

แสดงออกมาสาคญกวาเจตนาภายใน ตามความจาเปนในทางทฤษฎทเกดขนในศตวรรษท 19 ท

ตองการคมครองไวเนอเชอใจและความมนคงแนนอนในการหมนเวยนเปลยนมอในทางการคา

15ศนนทกรณ โสตถพนธ, คาอธบายนตกรรม-สญญา, พมพครงท 13, (สานกพมพวญชน:

กรงเทพมหานคร,2551), หนา 96

20

(3)ทฤษฎในเรองความรบผด (ความสจรตของผแสดงเจตนา)

สาหรบทฤษฎนพจารณาในเรองของความสจรตหรอไมของผแสดงเจตนาเปน

สาคญถาเจตนาทแสดงออกมาและเจตนาทแทจรงไมตรงกนเพราะความจงใจ หรอประมาทของผ

แสดงเจตนา ความแตกตางนไมมความหมายเพราะผแสดงเจตนาจะตองเปนผรบผลทตามมา ในทาง

ตรงขาม ถาเจตนาทแตกตางกนนนมไดเกดจากความจงใจหรอประมาทเลนเลอของผแสดงเจตนาแลว

ผลกคอเจตนาทแทจรงจะอยเหนอกวาเจตนาทแสดงออก

(4) ทฤษฎของความไวเนอเชอใจ (ความสจรตของผรบการแสดงเจตนา)

สาหรบทฤษฎนพจารณาเนนความสจรตหรอไมของผรบการแสดงเจตนาเปน

สาคญ กลาวคอ ถาผรบการแสดงเจตนาไมอยในฐานะทจะตระหนกถงความแตกตางระหวางเจตนา

ภายในและเจตนาทแสดงออก และยงใหความไวเนอเชอใจในการแสดงเจตนานนดวย กตองถอวาการ

แสดงเจตนานนสาคญกวา เพราะการดาเนนชวตในสงคมนนเราไมอาจทจะไปคนหาเจตนาทแทจรง

ภายในของบคคลอน เพราะเปนสงทเราไมอาจเขาถง เราจงยอมรบรเพยงเจตนาทแสดงออกมาเทานน

และไมมความสมพนธใดๆในสงคมไมวาในทางธรกจไมวาความสมพนธในฉนมตรทจะเปนไปไดนน เรา

จงใหความเชอถอในคาพดหรอคากลาวอางของบคคลอน แตในทางตรงขามถาผรบการแสดงเจตนาร

หรอควรรไดวาการแสดงเจตนานนไมตรงกบเจตนาในใจ เจตนาภายในจงจะสาคญกวา

ตวอยางการแสดงเจตนา นาย ก อยากไดรถยนตมาขบเลนสกคน(มลเหตชก

จงใจ) จงคดวาจะตองทาอยางไร จงตดสนใจยมรถรถยนตของนาย ข.(กอเจตนาภายในใจ) แตกลบ

แสดงเจตนาซอรถจากนาย ข เพราะกลวนาย ข ไมใหยม16

กรณตามตวอยางจะเหนไดวานาย ก. แสดงเจตนาออกมาไมตรงกบเจตนา

ภายในซงอาจกอใหเกดปญหาวาควรบงคบตามเจตนาภายในคอการยมเพอคมครองเสรภาพในการ

ตดสนใจของนาย ก เพราะการยมเปนเจตนาทแทจรงหรอบงคบตามเจตนาทแสดงออกคอการซอ

เพอคมครองความไวเนอเชอใจของนาย ข ซงเปนคกรณอกฝายหนงทไมอาจทราบถงเจตนาภายใน

ของนาย ก.

หากพจารณาตามทฤษฎท 1 คอ ทฤษฎเจตนาภายในแลวยอมตองบงคบตาม

การยมเพราะถอเปนเจตนาอนแรกและสาคญ ดงนนเจตนาทแสดงออกวาซอทไมตรงกบเจตนาภายใน

จงตกเปนโมฆะไป

หากพจารณาตามทฤษฎท 2 คอ ทฤษฎของการแสดงเจตนาแลวยอมบงคบ

ตามการซออนเปนเจตนาทแสดงออกเพอคมครองคกรณอกฝายหนงคอ นาย ข ทเปนผรบการแสดง

เจตนาทไมอาจจะลวงรไดวาเจตนาภายในของนาย ก คออะไร

16ศนนทกรณ โสตถพนธ, เพงอาง, หนา 99.

21

หากพจารณาตามทฤษฎท 3 คอทฤษฎความรบผด หากนาย ก ตองรบผด

เพราะการแสดงเจตนาไมตรงกบเจตนาภายในโดยไมสจรต กลาวคอ ดวยความตงใจ นาย ก กตองรบ

ผดในการกระทาของตน นาย ก จงไมไดรบความคมครอง จงบงคบตามเจตนาทแสดงออกคอซอ

หากพจารณาตามทฤษฎท 4 คอ ทฤษฎความไวเนอเชอใจ กตองพจารณาวา

นาย ข สจรตคอรหรอไมวานาย ก แสดงเจตนาออกมาวาซอทงทจรงเพยงแคตองการจะยม ถานาย ข

สจรตคอไมร นาย ข กะไดรบความคมครองกคอการคมครองความไวเนอเชอใจของเขาทเขามาทานต

กรรมกบอกฝายหนงกตองเชอถอในสงทเขาแสดงออกมา ทงการคมครองความไวเนอเชอใจของนาย ข

ยอมหมายถงการคมครองความไวเนอเชอใจของทกคนในสงคมทอาจตองเขามาทานตกรรมในลกษณะ

เดยวกนกบนาย ข และคมครองความมนคงในการหมนเวยนเปลยนมอไปในตวดวยนนเอง ดงนน จง

บงคบตามเจตนานทแสดงออกคอการซอ แตหากนาย ข รวานาย ก แสดงเจตนาไมตรงกบเจตนา

ภายในเพราะนาย ก และนาย ข เปนเพอนกน นาย ก กทาแบบนอยบอยๆ เชนน เมอนาย ข รความ

ไวเนอเชอใจของนาย ข กไมไดรบความกระทบกระเทอน ความจาเปนทจะตองคมครองความไวเนอ

เชอใจของนาย ข กไมม จงบงคบตามเจตนาภายในของนาย ก คอการยม เจตนาทแสดงออกคอการ

ซอยอมตกเปนโมฆะไป

จากการศกษาพบวาหลกการพนฐานของทฤษฎตางๆนนอยภายใตหลก

สจรตเปนสาคญ ซงสญญาประกนชวตกเชนกน เมอพจารณาถงเจตนาทแสดงภายในใจและเจตนา

ภายนอกทแสดงออกมา เจตนาภายในใจของผรบประกนยงคงมงทจะพจารณาถงภาวะสขภาพของผ

เอาประกนในการทาสญญาแตกลบโฆษณาทเปนการแสดงเจตนาวา “ไมสนใจวาสขภาพคณจะเปน

เชนไร” จงเหนไดวา เจตนาทภายในใจกบเจตนาภายนอกทแสดงออกมานนไมสจรตเพราะขดแยง

กนเอง ยงเมอพจารณาตามหลกการสาคญของการทาสญญาประกนชวตแลวจะตองอาศยความสจรต

อยางยงซงมากกวาการทาสญญาทวไป เมอพจารณาทฤษฎของความไวเนอเชอใจ สาหรบทฤษฎน

พจารณาเนนความสจรตหรอไมของผรบการแสดงเจตนาเปนสาคญ กลาวคอ ถาผรบการแสดงเจตนา

ไมอยในฐานะทจะตระหนกถงความแตกตางระหวางเจตนาภายในและเจตนาทแสดงออก และยงให

ความไวเนอเชอใจในการแสดงเจตนานนดวย กตองถอวาการแสดงเจตนานนสาคญกวา เพราะการ

ดาเนนชวตในสงคมนนเราไมอาจทจะไปคนหาเจตนาทแทจรงภายในของบคคลอน เพราะเปนสงทเรา

ไมอาจเขาถง เราจงยอมรบรเพยงเจตนาทแสดงออกมาเทานน และไมมความสมพนธใดๆในสงคมไม

วาในทางธรกจไมวาความสมพนธในฉนมตรทจะเปนไปไดนน เราจงใหความเชอถอในคาพดหรอคา

กลาวอางของบคคลอน แตในทางตรงขามถาผรบการแสดงเจตนารหรอควรรไดวาการแสดงเจตนานน

ไมตรงกบเจตนาในใจ เจตนาภายในจงจะสาคญกวา จากการกระทาของผรบประกนทไมสจรตทาใหผ

เอาประกนเชอไดวา ผรบประกนไมสนใจสขภาพของตนจรง จงเขาทาสญญาโดยสจรต

22

2.4.1.2 หลกเสรภาพในการทาสญญา (Principle of Freedom of Contract)

เสรภาพในการทาสญญามอย 2 ความหมาย แรกคอ เสรภาพทจะเขามาตก

ลงทาสญญา สวนความหมายทสองหมายถงเสรภาพทจะไมถกแทรกแซงเมอสญญาเกดแลว สาหรบ

เสรภาพทจะเขามาตกลงทาสญญานน หมายถง เสรภาพในการเรมตนดาเนนตอไป หรอระงบ

กระบวนการในการกอใหเกดสญญา ซงในความหมายนอาจพจารณาได 2 ดาน คอ ดานการกระทา

(Positive sense) อนหมายถงการเรมตน ดาเนนตอไปและการตกลงเขาทาสญญา และดานไมกระทา

(Negative sense) อนหมายถง การไมเขาทาสญญาหรอการระงบกระบวนการในการเจรจา ดวยการ

ถอนคาเสนอหรอการยกเลกการเจรจา เปนตน สาหรบการไมเขาทาสญญาของผรบคาเสนอกด หรอ

การยกเลกหรอระงบการเจรจาของคสญญากด มกไมมปญหาเพราะเหนไดชดเจนวาเปนการใช

เสรภาพดงกลาว แตในสวนทผเสนอเปลยนใจไมเขาทาสญญาดวยการถอนคาเสนอนนอาจมปญหาใน

ระบบกฎหมายของบางประเทศกไดวาผทาคาเสนออาจไมมเสรภาพทจะทาเชนนนได17

สวนเสรภาพทจะไมถกแทรกแซงภายหลงจากทสญญาเกดนน นาจะ

หมายความเสรภาพทจะไมถกแทรกแซงจากรฐตามทฤษฏปจเจกชนนยม ทงนอาจเปนเพราะรฐไดรบ

รองเสรภาพทปจเจกชนมตงแตขนตอนกอนเกดสญญาแลว ดงนนเมอสญญาเกดแลวรฐจะเขาไป

แทรกแซงเพอใหสงทคสญญาไดกาหนดไวในหลกเสรภาพเปลยนแปลงไปเปนประการอนไมได

เสรภาพของปจเจกชนกถกทาลายไป

เสรภาพในการทาสญญา ถอเปนเพยงนโยบายทางกฎหมาย (Legal Policy)

ซงแสดงใหเหนถงเสรภาพของบคคลทจะเปน หลกทใหเสรภาพอยางสมบรณแกคสญญาในอนทจะ

กาหนดชนดแบบ และเนอหาของกจการซงเขาประสงคจะตกลงกนและจากดขอบเขตของรฐในการ

เขาแรกแซงการเขาทาสญญาของคกรณใหอยในวงจากดทสด

หลกเรองเสรภาพในการทาสญญา เปนหลกเกณฑซงนานาประเทศยอมรบ

และบญญตไวในกฎมายทเกยวกบสญญา กลาวคอสาหรบบคคลทมอายและความเขาใจตามควรจะม

เสรภาพเตมทในการทาสญญา และเมอไดกระทาลงโดยอสระและดวยความสมครใจ หากขอตกลงนน

ไมขดกบหลกเรองความสงบเรยบรอยของประชาชน (Public Policy) สญญานนยอมมผลใชบงคบได

ทฤษฎทวาดวย เสรภาพในการทาสญญา จงถอวาตวทกอใหเกดหนในเรองเกยวกบสญญากคอ ความ

สมครใจหรอ “เจตนา” (la volonte)

หนในเรองสญญาจงเกดขนโดยอานาจของการกระทาโดยสมครใจของบคคล

นนมใชเกดโดยอานาจภายนอกอนใด (อานาจกฎหมาย) สญญามไดมสภาพบงคบโดยอานาจแหง

17จาป โสตถพนธ, เรองหลกความรบผดกอนสญญา, พมพครงท 3 ปรบปรงใหม

(กรงเทพมหานคร: สานกพมพวญชน, 2544), หนา 15-16.

23

กฎหมาย แตเกดขนโดยอานาจแหงความสมครใจทคสญญายนยอมผกพนกน กฎหมายเปนแตเพยงผ

กาหนดบทลงโทษในเมอมการไมปฏบตตามหนนนเทานน18

หลกเสรภาพในการทาสญญายดถอหลกการหนทยตธรรม เพราะวาคสญญาม

เสรภาพอสระทจะทาสญญาหรอไมกได หากเหนวาไมไดถกเอารดเอาเปรยบจากอกฝายหนงแตหาก

พจาณาแลวเหนวาถกวาถกเอารดเอาเปรยบจากอกฝายหนงกไมจาตองยอมรบหนนนโดยไมเขาทา

สญญาดวย และเมอใดคสญญาไดตกลงทาสญญากนแลว จะมาอางภายหลงวาตนเองไมไดความ

ยตธรรมไมได เนองจากไมมใครบงคบในขณะททาสญญา สญญา คอ นตกรรมอยางหนงซงผกระทา

จะตองกระทาดวยใจสมครมงโดยตรงตอการผกนตสมพนธขนระหวางบคคลเพอจะกอ เปลยนแปลง

โอน สงวน หรอระงบซงสทธ หรอเรยกไดวาสญญาทาใหเกดหนจะเหนวาจะเกดสญญาไดตองมความ

สมครใจของคสญญาทตองการจะผกพนดวยกน ซงกเปนหลกในเรองของความอสระในการแสดง

เจตนานนเอง

2.4.1.3 หลกสจรต

หลกสจรตทวไปทบญญตไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 5

คาวา “สจรต” เปนคาทมมาตงแตกฎหมายโรมนทเขยนเปนภาษาลาตน วา Bona Fides แปลวา

ความซอสตย ซงตรงกบภาษาองกฤษวา Good Faith และตรงกบภาษาเยอรมนวา True Und

Glauben (แปลวา ความซอสตยและความไววางใจ) เปนหลกทใชบงคบการใชสทธและการชาระหน

ทางแพงโดยทว ๆ ไป เปนหลกธรรมดาสามญในสงคมของประเทศทเจรญแลวโดยถอวาในนตสมพนธทม

อยทกคนตองซอสตยและไววางใจตอกน เปนหลกทวไปสาหรบผดงความยตธรรมในการทคกรณ

จะตองปฏบตตอกนหรอในกรณทบคคลจะใชสทธหรอชาระหนของตนในเมอกฎหมายหรอขอตกลง

ระหวางกนมได แสดงโดยละเอยดถงการปฏบตหรอทากจการใด ๆ ใหถอเอาความสจรตเปนทตง

ซงมทมาจากหลกทวา “บคคลผมาศาลตองมาดวยมอสะอาด” (He Who Comes To The

Court Must Come With Clean Hands) หมายถง การทบคคลใชสทธของตนทเกดขนมาแลว

นนจะตองใชโดยสจรตฉะนนศาลจะไมรบรองสทธนนหรอไมรบบงคบให การใชสทธโดยสจรตนอาจ

แบงเปน 2 กรณ คอ19

(1) การใชสทธโดยสจรตเฉพาะเรอง

18ดาราพร ถระวฒน, กฎหมายสญญาสถานะใหมของสญญาในปจจบนและปญหาขอสญญาทไม

เปนธรรม. พมพครงท 2 แกไขเพมเตม, มหาวทยาลยธรรมศาสตร: สานกพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542, หนา 15-16.

19 เกรยงศกด สวรรณศร. หลกสจรต สบคนเมอวนท 12 กรกฎาคม 2556

จาก http//www.lawprachin.com/fileadmin/templates/data/702-6.doc.

24

ความสจรตเฉพาะเรอง หมายถง “ความไมรขอเทจจรงเกยวกบความสมพนธ

ของคกรณทเกยวของหรอความรเทาไมถงการณ เชน การรบโอนทรพยสนไว โดยไมทราบ

ขอเทจจรงอยางใดอยางหนง เชน ไมทราบวาเปนทรพยสนทขโมยมากดหรอรบโอนทรพยสนไวโดยไม

ทราบวาทรพยสนนนมการคบคดฉอฉลหรอแสดงเจตนาหลอกลวงกนในระหวางคสญญาคนกอน ๆ ก

ด ถอเปนการกระทาโดยสจรตซงกฎหมาย จะเขามาคมครองโดยการบญญตใหไมตองคนทรพยสน

นน หรอไดรบเงนทเสยไปคนในทางตรงกนขามถามการรบโอนทรพยสนไวโดยทราบถงขอบกพรอง

บางอยาง เชน มการคบคดกนฉอฉลกดหรอรบโอนไวโดยทราบดถงการหลอกลวงหรอขอบกพรองใน

การทาสญญาของ คสญญาคนกอน ๆ กดถอวาเปนการกระทาทไมสจรต ผทรงสทธจงไมสามารถใช

สทธทเกยวกบทรพยสนนนยนตอเจาของทรพยนนหรอบคคลอนได เนองจากกฎหมายไมรบรองและ

ไมคมครองใหจงอาจตองคนทรพยสนนนใหเจาของทรพยหรอบคคลอนทมสทธดกวาไป

การใชสทธโดยสจรตเฉพาะเรองนไดบญญตไวในประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชยของไทยหลายมาตราดวยกน เชน มาตรา 155, 412, 905, 916, 1299, 1300, 1303, 1311,

1312, 1329, 1330, 1331, 1332 เปนตน20

(2) การใชสทธโดยสจรตทวไป

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 5 บญญตวา “ในการใชสทธแหง

ตนกด ในการชาระหนกด ทานวาบคคลทกคนตองกระทาโดยสจรต”

คาวา “สจรต” ในมาตรา 5 น มความหมายกวางกวาในกรณความสจรต

เฉพาะเรอง โดยหมายถง “ความซอสตยและความไววางใจ” ซงบคคลจะตองมตอกนในกรณตาง ๆ

บทบญญตในมาตราน “บทครอบจกรวาล” ททาหนาทเปนมาตรฐานควบคมความประพฤตของบคคล

ทมตอกนในทางกฎหมาย เปนการกาหนดใหบคคลตองประพฤตปฏบตตอกนดวยความซอสตยและ

ความไววางใจ การกระทาใดทเปนปฏปกษตอความซอสตยและความไววางใจยอมถอวาเปนการ กระทาท

ไมสจรต ซงศาลจะไมรบรองและไมรบบงคบให

ในกรณทมการปฏบตหนาทหรอชาระหนกเชนเดยวกน ถาลกหนได ทาการ

ชาระหนแกเจาหนโดยไมสจรตกถอวาเปนการชาระหนทไมถกตอง ไมทาใหหนนนระงบสนไป หรอ

อาจตองชาระหนนนใหมใหถกตองอกครงหนง

หลกสจรตทบญญตไวในประมวลกฎหมายแพงเยอรมน และประมวลกฎหมายแพง

ฝรงเศส มหลกการเชนเดยวกบของไทย21

(1) หลกความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน

20 เกรยงศกด สวรรณศร, เพงอาง.

21 เกรยงศกด สวรรณศร, เพงอาง.

25

ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 150 ซงบญญตวา “การใดม

วตถประสงคเปนการตองหามชดแจงโดยกฎหมาย เปนการพนวสยหรอเปนการขดตอความสงบ

เรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน การนนเปนโมฆะ” เปนบทบญญตทจากดขอบเขตของ

เสรภาพในการแสดงเจตนา โดยใหศาลสามารถปฏเสธการมผลบงคบของสญญาทเอารดเอาเปรยบกน

หรอสญญาทไมเปนธรรมใหมผลขดตอความสงบฯ ถงขนาดทใหสญญาเปนโมฆะได

แตอยางไรกตามการใชหลกดงกลาวสาหรบศาลไทยยงมปญหาอย เนองจาก

ศาลยงยดมนอยกบหลกความศกดสทธของการแสดงเจตนาและหลกเสรภาพของการแสดงเจตนา

ดงนน แมขอสญญาจะกาหนดใหคสญญาฝายหนงอยในฐานะทเสยเปรยบ คสญญาอกฝายหนง แต

เมอขอตกลงดงกลาวเกดจากความสมครใจของคสญญาเองจงไมเกยวกบสงคมสวนรวม ศาลจงตดสน

วาขอสญญาดงกลาวใชบงคบไดมผลผกคสญญาไมขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของ

ประชาชน

(2) หลกการตความใหเปนคณแกผตองเสยเปรยบในมลหน (มาตรา 11)

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 11 บญญตวา “ในกรณทมขอ

สงสยใหตความไปในทางทเปนคณแกคกรณฝายซงจะเปนผเสยในมลหนนน”

หลกนเรยกวา Contra Proferentem Rule ไดรบอทธพลมาจาก มาตรา 162

ของประมวลกฎหมายแพงฝรงเศส ศาลฝรงเศสไดใชบทบญญตดงกลาวเปนเครองมอในการตความ

ขอกาหนดในสญญาใหเปนปฏปกษแกผทกาหนดขอสญญานน ๆ ขน ไมวาจะอยในฐานะลกหนหรอ

เจาหนกตาม โดยการใชประกอบกบหลกสจรตในมาตรา 1134 ดวย

ในปจจบนศาลไทยมกใชหลกดงกลาวในการตความสญญาประกนภย ดงน

ถาขอกาหนดในสญญาประกนภยเปนทสงสย ตองตความใหเปนประโยชนแกผเอาประกนภย โดยผรบ

ประกนภยจะนาเอาเงอนไขของกรมธรรม ตลอดจนขอยกเวน ความรบผดตามกรมธรรมมาปฏเสธ

ความรบผดตามประกนภยไมได (คาพพากษาฎกาท 2179/2526)22

(3) หลกการตความการแสดงเจตนาและการตความสญญา

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 171 บญญตวา “ในการตความการ

แสดงเจตนานน ใหเพงเลงถงเจตนาอนแทจรงยงกวาถอยคาสานวน หรอตวอกษร”

หลกในการตความสญญา จะตองพจารณาเจตนาทแทจรงของ คสญญาวาเขา

มเจตนาทแทจรงในการทาสญญาอยางไร แลวจงนามาพจารณาประกอบกบความสจรตของคสญญา

และปกตประเพณในการทาสญญานน

22 จด เศรษฐบตร. คาอธบายหลกกฎหมายแพงลกษณะนตกรรมและหน. (กรงเทพมหานคร:

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2522), หนา 56.

26

ตวอยางคาพพากษาฎกาตามหลกการตความสญญา โดยเพงเลงถงเจตนาอนแท

จรงยงกวาถอยคาสานวนตามตวอกษร

คาพพากษาฎกาท 1004/2520 การตความแสดงเจตนานนตองเพงเลงถง

เจตนาอนแทจรงยงกวา ถอยคาสานวนตามตวอกษร เอกสารท พ. บดาจาเลยทาใหโจทกไวมความวาทา

ใหเพอแสดงวา พ.ไดนาทนา 1 แปลงมาเปนประกน มความประสงครบเงนจากโจทกไปใชจาย 6,000

บาท กาหนดใหทานา 3 ป เมอถงกาหนดจะไถถอนคน ถาไมไถถอนคนใหทาตอไปอก จนกวาจะไดไถ

ถอนแมจะไมมคาวา “กยม” กมลกษณะเปนการกยมเงนโดยมอบทนาใหทากนตาง ดอกเบย จาเลย

ไมเอาอางวาอาจเปนการรบเงนในเรองอนกได

ตวอยางคาพพากษาฎกาในหลกการตความสญญาใหตความประสงคในทาง

สจรต โดยพเคราะหถงปกตประเพณดวย (มาตรา 368)

คาพพากษาฎกาท 621/2527 เงอนไขกรมธรรมประกนภยทวาผเอาประกน

จะตองไมตกลงยนยอมเสนอหรอใหสญญาวาจะชดใชคาเสยหายใหแกบคคลใด โดยไมไดรบความ

ยนยอมจากบรษท และทวาการประกนภยไมคมครองความรบผดตามสญญา ซงความผดนนจะไม

เกดขนหากปราศจากสญญานน เปนการปองกนมใหผเอาประกนภยไป ตกลงชดใชคาเสยหายหรอคา

สนไหมทดแทน ใหแกบคคลภายนอก ในกรณทผเอาประกนภยเปนฝายถกเทานน แตกรณเปนฝาย

ผดจะเอาเงอนไขดงกลาวมาบงคบไมได เพราะถงอยางไรผรบประกนภยจะตองจายคาสนไหมทดแทน

อยางแนนอนอยแลว

(4) หลกเกยวกบความตกลงยกเวนความรบผด

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 373 บญญตวา “ความตกลงทาไว

ลวงหนาเปนขอความยกเวนมใหลกหนตองรบผดเพอกลฉอฉล หรอความประมาทเลนเลออยางรายแรง

ของตนนน ทานวาเปนโมฆะ”

กฎหมายวางหลกใหผลของขอสญญาทคสญญาทาการตกลงลวงหนายกเวนม

ใหลกหนตองรบผดเพอกลฉอฉล หรอความประมาทเลนเลออยางรายแรงของตนนน ทานวาเปนโมฆะ

โดยกฎหมายไมบงคบให 2 กรณคอ23

1) การยกเวนความรบผดเพอกลฉอฉลของลกหน

2) การยกเวนความรบผดเพอความประมาทเลนเลออยางรายแรงของลกหน

การกระทาทงสองกรณนถอวาลกหนมความตงใจทจรตตงแตแรกวาจะไมชาระหน

โดยสจรต

23 จด เศรษฐบตร, เพงอาง, หนา 57.

27

2.4.1.4 หลกความสญญาตองเปนไปตามสญญา

โดยแนวความคดในเรองหลกเสรภาพในการทาสญญา (Freedom of

contract) นน ถอวาบคคลทกคนยอมมเสรภาพในการเขาทาสญญา (Freedom of contract) แต

สญญาททาขนนนตองไมขดตอกฎหมาย หรอศลธรรมอนดของประชาชน โดยสญญาททาขนนนยอม

ผกพนคสญญาทจะปฏบตตามโดยสจรต ดวยความซอสตยและไววางใจตอกน แมคสญญาจะมไดตก

ลงกนไวในสญญากตาม ดงนนเจตนาจงถอเปนสงสาคญยงในการทคสญญาจะตองปฏบตตอกน ซง

หลกเกณฑนไดนาไปสหลกความศกดสทธแหงการแสดงเจตนา (The autonomy of will) ซงถอวา

บคคลมเสรภาพในการทจะเขาทาสญญาไดอยางเตมท รฐจะเขามาเกยวของเฉพาะกรณทเปนเรอง

เกยวกบความสงบเรยบรอย หรอศลธรรมอนดของประชาชนเทานน ซงหลกเกณฑในเรองนมใชวา

จะตองเปนเชนนตลอดไป หากในกรณทสญญาเปลยนแปลงไปหลกเกณฑเรองนกอาจเกดขอยกเวน

ขนได

การปรบใชหลกสญญาตองเปนสญญา จากหลกเกณฑเรองสญญาตองเปน

สญญาน ทกคนจงมอสระและเสรภาพในการทจะเขาทาสญญาเพอผกพนตนเองหรอไม และเมอ

สญญาเกดขนแลวจากทคสญญาตดสนใจดวยตนเองโดยอสระ หนทเกดขนจากความสมครใจของ

คสญญาจงเปนหนทยตธรรมสาหรบคสญญา คสญญาจงมหนาทในการทจะปฏบตการชาระหนตอกน

อยางเครงครด

หลกสญญาตองเปนสญญานเปนหลกทอยเบองหลงกฎหมายในสวนทเกยวกบ

สญญาและการชาหนเกอบทกเรอง แมจะไมมการบญญตไวอยางชดเจนแตกถอวาเปนหลกทวไปใน

การนามาปรบใชเรองสญญาและการชาระหน คอเมอบคคลเขาทาสญญาตอกนแลวตองปฏบตตาม

ขอตกลงทไดทาตอกนไว เวนแตในบางเรองทกฎหมายบญญตวาไมจาตองปฏบตตามสญญากได ซง

กฎหมายกาหนดใหขอสญญาดงกลาวตกเปนโมฆะ กลาวคอ สญญาทคสญญาไดทาไวตอกนนนไมมผล

บงคบใช คสญญาจงไมตองปฏบตตามสญญาได เปนตน

การปรบใชหลกสญญาตองเปนสญญาตามกฎหมายไทย ตามประมวล

กฎหมายแพงและพาณชยของไทยในสวนทเกยวกบสญญาและหน หลกเรองสญญาตองเปนสญญาถอ

เปนหลกสาคญเรองหนงทเบองหลงหลกกฎหมายน ดงพจารณาไดแนวคาพพากษาทมการตดสนโดย

ใชหลกสญญาในหลายคด เชน

หลกสญญาตองเปนสญญาเปนหลกทวาเมอคสญญาไดตกลงเขาทาสญญาตอ

กนแลว และสญญาดงกลาวมผลสมบรณกอใหเกดหนทจะตองปฏบตการชาระหนตอกน หนนนกจะม

ผลผกกนใหคสญญามหนาทในการทจะปฏบตตามสญญาทไดตกลงกนไว คสญญาฝายใดฝายหนงไม

สามารถทจะเปลยนแปลงหนตามสญญาได และหากมการไมปฏบตการชาระหนตามสญญาททาไวตอ

28

กนรฐกจะเขามาบงคบใชปฏบตตามสญญาไดในฐานะทเปนผดแลกฎหมายและสงคม โดยการใช

อานาจทางตลาการในการบงคบตามสญญา24

2.4.2 หลกการทวไปตามกฎหมายลกษณะประกนชวต

2.4.2.1 หลกบคคลผมสวนไดเสย

คาวา “สวนไดเสย” คอ สวนไดเสยในเหตทประกนภย(Insurable) หมายถง

การทบคคลใดจะตองสญเสยหรอไดรบความเสยหายถามเหตการณอนใดอนหนงเกดขน หรอจะไดรบ

ประโยชนในกรณทไมมเหตการณอนใดอนหนงเกดขน

หลกสวนไดเสยถอเปนหลกสาคญทเปนพนฐานของการประกนภย

ดงทบญญตไวใน ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 863 วา “อนวาสญญาประกนภยนน

ถาผเอาประกนภยมไดมสวนไดเสยในเหตทประกนภยไวนนไซร ทานวายอมไมผกพนคสญญาแตอยาง

หนงอยางใด” ซงเหตผลทผเอาประกนจะตองมสวนไดเสยในชวตของผทตนเอาประกนกเพราะม

เหตผล 2 ประกน คอ25

1) มใหมการเลนการพนนโดยเอาชวตของคนอนเปนเดมพน อนเปนการขด

ตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน

2) ปองกนมใหเกดการฆาตกรรมโดยหวงทจะไดรบเงนประกน เพราะถาหาก

ผเอาประกนไมมสวนไดเสยในชวตบคคลอนแลว กอาจยอมเสยงตอกฎหมายทาการฆาตกรรมเพอหวง

เงนประกน

ในกรณทมการทาสญญาประกนภยโดยทผเอาประกนภยมไดมสวนไดเสยใน

ชวตของผทเอาประกนไวตาม มาตรา 863 สญญาประกนภยดงกลาวยอมไมผกพนคสญญาแตอยางใด

ซงหมายความวา คสญญาทงสองฝายจะเรยกรองใหอกฝายหนงปฎบตตามสญญานนไมได กลาวคอ

ผรบประกนภยไมมหนาทตองจายเงนใหแกผเอาประกนภยหรอผรบประโยชนตามสญญาประกนภย

นน26

24คาพพากษาฎกาท 988/2533

25กษเดช ณรงคชย, “มาตรการทางกฎหมายในการกากบดแลผประกอบธรกจวนาศภย,”

(วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, 2543), หนา 11.

26ไชยยศ เหมะรชตะ, คาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยประกนภย

(กรงเทพมหานคร: สานกพมพนตธรรม, 2546), หนา 88.

29

2.4.2.2 หลกการแถลงขอเทจจรงอนเปนสาระสาคญของสญญาประกนชวต

การทาสญญาทวไปนน คสญญาแตละฝายตางมสทธทจะตอรองใหเกดผลด

ทสดแกตน แมจะตองหามมใหกลาวเทจกไมจาเปนตองชชองใหคกรณอกฝายเหนขอเสยเปรยบ เปน

หนาทของคสญญาแตละฝายทจะตองสบสวนใครครวญสวนไดเสยของตนเอาเอง เหตเชนวานจะเปน

ธรรมกตอเมอคสญญามโอกาสเทาเทยมกนในอนทจะไดรถงรายละเอยดตางๆในเรองททาสญญานน

สญญาประกนชวตมลกษณะเปนสญญาเสยงโชค จงตองคานวณโอกาสเสยงภยเพอใหเกดความเปน

ธรรมในการทาสญญา ผรบประกนจงตองรถงขอเทจจรงตางๆเกยวกบผเอาประกนภย เพอพจารณา

ในการรบประกนสญญาประกนชวตจงตองเปนสญญาทตองอาศยความสจรตหรอความไววางใจอยาง

ยงอยางยง(Contract of the Most Good Faithหรอ Contract Uberime Pidel)

สญญาประกนชวตนบวาอยในสญญาจาพวกทตองมความสจรตตอกนอยางยง

ในการทผรบประกนภยเขาทาสญญาจะใชเงนใหโดยอาศยความทรงชพหรอความมรณะของ

บคคลใดนน ฐานะ อนามยและสขภาพของบคคลนนยอมเปนสาระสาคญอยางยงถามโรคประจาตวอย

กตองเสยชวตเรวกวาปกต และเปนการเสยงภยทจะตองใชเงนใหมากและเปนทแนนอนและเรววน

ดวยและบางทอาจถงกบไมยอมทาสญญาดวยเลยกได เพราะหากไดรบเบยประกนมคมคาผรบประกน

คงไมประสงคทจะทาสญญาไดแนนอน การรบทาสญญาจงอาศยความหวงวาบคคลทถกกาหนดถอเอา

ความทรงชพหรอมรณะจะมชวตอยใชเบยประกนไปนานพอทจะเปนจานวนเทาเทยมกบเงนทผรบ

ประกนภยจะตองชดใชใหเมอเขาตายลง

เมอพจารณาถง “การไมเปดเผยขอความจรง” (non-disclosure)

มความหมายใกลเคยงกบคาวา “ปกปดขอเทจจรง”(Concealment) เปนอยางมากและในบางครงถก

ใชไปในความหมายเดยวกน

ประการแรกจงตองทาความเขาใจในเรองหนาทเปดเผยความจรงเสยกอน

เพอทจะทาความเขาใจในเรองการไมเปดเผยขอความจรงและการปกปดขอความจรงตอไป ดงทเคย

กลาวมาแลว โดยปกตคกรณแตละฝายทจะเขามาทาสญญานนมหนาทตองเปดเผยใหอกฝายรสงท

ตนเองรทกประการ อยางไรกดมสญญาบางประเภททกฎหมายกาหนดไวใหคสญญามหนาทเปดเผย

ความจรงโดยเฉพาะ อาท เชน สญญาทตองอาศยความไววางใจซงกนและกน สญญาเกยวกบความ

มนคงของสถาบนครอบครว สญญาคาประกน และสญญาประกนภย เปนตน ดวยเหตผลสองประการ

คอ ในสญญาบางประเภทคสญญาฝายหนงถกสนนษฐานวามวธทจะทราบขอความจรงทกสงทคาดวา

จะมผลตอการตดสนใจของอกฝายซงสญญาประกนภยมลกษณะดงวาน และคสญญาไดมาผกพนกน

โดยมความเชอมนเปนพเศษ ทาใหคสญญาทไดรบการเชอมนมหนาทตองเปดเผยขอความจรง กรณน

เปนความสมพนธทอาศยความไววางใจตอกน

30

สญญาประกนภยมปญหาวาหนาทเปดเผยขอความจรงในสญญาประกนภย

เปนหนาทตามกฎหมายหรอเปนหนาททเกดจากสญญาโดยปรยาย ในเรองนหลกกฎหมายองกฤษ

ถอวาหนาทในการเปดเผยขอความจรงของผเอาประกนมใชหลกทวไป ถงแมวาจะมนกกฎหมายอก

กลมหนงเหนวาเปนหนาทโดยปรยาย ทมอยในสญญาอนเปนเงอนไขบงคบกอนของความรบผดของ

ผรบประกนภยในการจายคาสนไหมทดแทนตามสญญาประกนภย ผรบประกนไดทาสญญาโดยอาศย

ความเชอทวาผเอาประกนไดเปดเผยขอความจรงอนเปนสาระสาคญใหเขาทราบทงหมดแลวและเปน

เงอนไขโดยปรยายวาไดมการเปดเผยขอความจรงและถามการไมเปดเผยขอความจรงเมอใดผรบ

ประกนภยมสทธบอกลางได แตในสญญาทวไปคสญญาไมมหนาทตามกฎหมายทจะตองเปดเผย

ขอความจรงใหอกฝายหนงทราบ ถาคกรณสาคญผด คกรณฝายแรกไมตองรบผด คกรณฝายท

เสยหายไมมสทธอางการนงของอกฝายหนงวาเปน “การแถลง”(Representation) ซงจะเกยวโยงไป

ถงเรองการแถลงขอความเทจ แตในสญญาประกนชวตนนถอเปนเรองสาคญ กฎหมายไดกาหนด

หนาทเปดเผยขอความจรงของผเอาประกนภยไวแลว หากผเอาประกนภยทาผดหนาทกจะทาให

สญญาเปนโมฆยะ ซงในกฎหมายไทยกกาหนดเรองนไวเชนกน อยางไรกตามผเอาประกนไมตอง

เปดเผยถงสงทรกนอยทวไปซงสนนษฐานไดวาผรบประกนภยไดรขอความจรงนนแลว ตามหลก

Scientia- ultrinque par pares contravenes facitนอกจากนนผเอาประกนไมมหนาทตอง

เปดเผยขอความจรงทเขาเองไมร และการไมรเชนนนเปนไปอยางมเหตผล ผเอาประกนภยตอง

เปดเผยขอความจรงทตองเปดเผยจะตองไดรความจรงอยดวยแลว Fletcher Moultonซงเปนผ

พพากษาศาลสงของประเทศองกฤษ เหนวา “ผรบประกนอยในฐานะทไดรบประโยชนอยางมาก

เนองจากเขาไดรบสทธทงในสวนทผขอเอาประกนภยจะตองปฏบตตามหลกสจรต และในสวนทผขอ

เอาประกนภยตองเปดเผยถงสงทตนรอนเปนสาระสาคญตอการตดสนใจเขารบความเสยงของผ

รบประกน ผรบประกนภยนนแตกตางจากภยทผรบประกนภย รบเสยงยงกวานนผเอาประกนภยควร

จะชวยผรบประกนภยทกวถทางทจะทาไดในการคาดคะเนความเสยงภยในมลคาทเหมาะสม จากท

กลาวมาขางตนทาใหพอเขาใจไดวา การไมเปดเผยขอความจรง(Non - Disclosure) เปนการละเวน

ไมกระทาการในเมอมกฎหมายกาหนดใหมหนาทตองกระทา การไมเปดเผยขอความจรงนเปนไปโดย

ไมจงใจหรอโดยผลงเผลอหรอเพราะผเอาประกนภยไมคดวาขอความนนเปนสาระสาคญ สวนการ

ปกปดขอความจรง (Concealment) เปนการซอนเรนหรอปดบงบางสงบางอยางไว ซงอาจกลาวไดวา

เปนการไมเปดเผยขอความจรงโยเจตนาหรอโดยจงใจนนเอง อนงการปกปดขอความจรงแมจะเปน

การกระทาโดยมเจตนา (Wilful)แตไมจาเปนตองมเจตนาฉอฉล(Fraudulent intention) กทาให

31

สญญาเสยไปเชนกน ดงนน “การปกปดขอเทจจรง” กบ “การแสดงขอความอนเปนเทจ” จงเปนสง

เดยวกน มความแตกตางกนตรงเจตนา27

สวน “ขอแถลง” (Representation) นนหมายถงขอความทเปนขอเทจจรง

มใชขอความทแสดงเพอความตงใจ ความเหนหรอกฎหมาย ดงนนจงตองแยกระหวาง “ขอเทจจรง”

(representation of fact)และขอความเหน(Statement of opinion) ออกจากกน เพราะมผลทาง

กฎหมายทแตกตางกน เนองจากการวนจฉยขอความเหนทไมถกตองนนไมถกตอง ผแสดงความเหนก

ไมตองรบผดชอบ ตราบเทาทไดใหความเหนโดยสจรตและเชอวาความเหนนนถกตอง สวนกรณทเปน

ขอแถลง ถาแถลงผดพลาด ผแถลงตองรบผดในเรองการแถลงความเทจ ในกรณทเปนขอแถลง ถาได

แถลงผดพลาด ผแถลงอาจตองรบผด อยางไรกด ในกรณทมขอความเหนไมถกตองผแสดงความเหน

ไมสจรต ตามกฎหมายองกฤษใหเลกสญญาได เชนการแถลงวาตนสขภาพด หรอแมแตการทแพทย

วนจฉยเรองสขภาพกยงถอวาเปนความเหนของแพทยเทานน28

นอกจากนน ลกษณะของขอแถลง ยงมลกษณะสาคญอกประการหนง คอ

ตองเปนขอเทจจรงทมอยแลวหรอเปนเหตการณในอดต และมใชเรองทจะมขนในอนาคต ซงเปนจดท

แตกตางจากคามน(Promise) เพราะคามนเปนการตกลงทจะทาสงหนงสงใดในเรองขอแถลง เมอการ

แถลงผดพลาด คกรณมสทธแกคกรณทจะเรยกรองใหแกไขเยยวยาความเสยหายไดตามกฎหมายวา

ดวยการแถลงขอความเทจ แตถาเลอกทจะอางเรองคามน กตองพสจนใหไดวาคามนนนเปนสวนหนง

ของสญญาทสมบรณ แมวาขอแถลงจะมใชสงทคกรณตงใจจะใหเปนสวนหนงในขอสญญา แตขอ

แถลงมผลตอความสมครใจของคกรณในการเขาทาสญญา ดงนน เมอมการแถลงอยางไมถกตอง

คกรณฝายทถกทาใหเขาใจผดไมอาจจะเรยกรองคาเสยหายโดยอางถงการผดสญญาได เพราะมใชการ

ละเมดสญญา หากแตเขามสทธเรยกรองตามกฎหมายวาดวยการแถลงขอความเทจ จะเหนไดวาขอ

แถลงเปนตวชกจงใหคกรณฝายทรบการแถลงเขามาทาสญญาดวย ดงท Lord Blackburn กลาวไว

วา “ถาพสจนไดวาจาเลยมเจตนาจะชกจงโจทกเขาทาสญญา โดยแถลงชกจงโจทกและโจทกกไดเขา

ทาสญญาดวย ในกรณนการวนจฉยวาโจทกถกชกจงใหเขาทาสญญาเพราะขอแถลงดงกลาวเปนขอ

วนจฉยทเปนธรรม” ตรงกนขาม ขอแถลงนแมอาจไมใชสาระสาคญ ถาขอแถลงนนมไดชกจงใหเขาทา

สญญา ในกรณนแมจะแถลงไมถกตอง แตกไมมอทธพลตอการตดสนใจของคกรณอกฝายหนง29

27 นตศาสตร สายสนทร, “หลกสจรตอยางยงในสญญาประกนภยทางทะเล,” (วทยานพนธ

นตศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2552), หนา 16.

28สดา วชรวฒนากล, “ความสจรตอยางยงของคสญญาประกนภย,” (วทยานพนธนตศาสตร

มหาบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2525), หนา 12.

29นตศาสตร สายสนทร, อางแลว เชงอรรถท 27, หนา18.

32

กรณคาบเกยวระหวางการไมเปดเผยขอความจรงกบการแถลงขอความเทจ

คอ เรองการนง ซงตองชใหไดวาการนงนนเปนการแถลงขอความอนเปนเทจหรอไม เพอทจะนา

กฎหมายทมอยมาบงคบใชไดอยางถกตอง สาหรบกฎหมายไทยปจจบน แมจะมไดบญญตถงความ

แตกตางเอาไว แตกพจารณาไดจากลกษณะของเนอหา การไมเปดเผยความจรงนนแตกตางจากการ

แถลงขอความอนเปนเทจ การชวาเปนกรณใดกเพอพฒนาหลกของแตละเรอง รวมทงจะมผลไปถง

เรองภาระการพสจนในศาลดวย เนองจากการนาสบวาการมการไมเปดเผยขอความจรงเปนการนาสบ

ในทางปฎเสธซงทาไดยาก ดงนนจงอาจมการผลกภาระในการพสจนในกฎหมายวาดวยพยานหลกฐาน

ซงในเบองตนนนอาจกลาวไดวาหนาทในการแถลงความจรงเปนหนาทของผเอาประกนภย

เชนเดยวกบหนาทในการเปดเผยขอความจรงตามหลกสจรตอยางยง แตมความแตกตางกนเลกนอย

ในแงทวา การไมเปดเผยขอความจรงเปนการงดเวนกระกระทาการตามทตนมหนาทตองกระทาสวน

การแถลงขอความเทจเปนการผดหนาท จะเหนไดวาการไมเปดเผยขอความจรงเปนเรองการไมปฎบต

ตามหนาทของผมหนาท สวนการแถลงขอความอนเปนเทจนน เปนเรองปฎบตตามหนาทแตไดปฎบต

อยางไมถกตอง สาหรบการนงเปนการทยอมรบกนวาเปนการไมเปดเผยขอความจรง แตจะเปนการ

แถลงขอความเทจหรอไมนน จะตองพจารณาวา หากกการนงนนแมเปนการหลอกลวงผอนไปในตว

กไมทาใหเกดความรบผดตามกฎหมายหากกการนงนนไมไดเปนการแสดงออกมาใหเขาใจผด (Active

misrepresentation) อยางไรกด การแถลงนน อานเปนรปแบบของการยนยนขอเทจจรง หรอ

รปแบบของการประพฤตปฏบตกไดดงนนการนง จะเปนการแถลงขอความดวยหรอไมกได กลาวคอ

จะถอเทากบเปนการยนยนวาไมมขอเทจจรงทนงเอาไวกได ซงตามปกตการยนยนวาไมมขอเทจจรง

นนอยซงอนทจรงแลวเคามอย การนงนน กอาจจะเปนการแถลงขอความเทจกได โดยหลกทวไปการ

นงจะไมกอใหเกดความรบผดตามกฎหมาย แตถาถอวาการนงเปนการแถลงขอความอนเปนเทจกจะม

ความรบผดตามมา การนงอาจเปนการแถลงขอความเทจไดในกรณตอไปน คอการทนงทาใหขอแถลง

ทแถลงออกมากลายเปนเทจ กรณทสญญาทตองอาศยความสจรตอยางยงและกรณสญญาทตองอาศย

ความไววางใจระหวางคสญญา

การนงทอาจจะเปนการแถลงขอความเทจ คอ กรณทละเวนไมเปดเผยถงขอ

คณสมบตซงเปนสาระสาคญอยางครบถวน และกรณทผแถลงมหนาทแถลงขอเทจจรงทมอย ทาให

ผรบแถลงอางไดวาการนงของผแถลงเปนการปฎเสธความมอยของขอเทจจรงนน อยางไรกด

การเปดเผยขอความจรงเพยงบางสวนหรอการเปดเผยเพยงครงเดยวกอาจเปนการแถลงขอความเทจ

เพราะเปนการเปดเผยอยางไมถกตอง เนองจากไดปกปดสวนทไมไดกลาวถงไว แมวาผแถลงจะได

เปดเผยรายละเอยดอยางถกตองทกประการ เทาทแถลงออกมา แตเขากยงมหนาทตองเปดเผย

ขอความจรงทงหมดนนอยนนเอง หลกของการเปดเผยขอความจรงจงอยทวาตองเปดเผยอยางหมด

เปลอก ดงคากลาวทวาการกลาวความจรงสวนหนง แตเทจอกสวนหนงนนไมตางกบการกลาวเทจ

33

ทงหมด ดงนนหากคกรณฝายหนงไดอานขอตกลงทจะทาสญญากนใหอกฝายหนงฟงโดยละเวนไมอาน

บางสวนกถอวาเปนการแถลงขอความอนเปนเทจ30

2.4.2.3 หลกเกยวกบความซอสตยสจรตอยางยงของคสญญา (The Doctrine

of Good Faith)

การทาสญญาทวไป คสญญาแตละฝายตางมสทธทจะตอรองในการตกลงให

เกดผลดทสดแกตน แมจะตองหามมใหกลาวเทจกไมจาเปนตองชชองใหคกรณอกฝายหนงเหนขอเสย

เปรยบ เปนหนาทของคสญญาแตละฝายทจะตองสบสวนใครครวญสวนไดเสยของตนเอาเอง เหตเชน

วานจะเปนธรรมกตอเมอคสญญามโอกาสเทาเทยมกนในอนทจะไดรถงรายละเอยดตางๆ สญญา

ประกนชวตมลกษณะเปนสญญาเสยงโชคดงทไดกลาวมาแลว ขอเทจจรงทใชในการคานวณโอกาส

ของการเสยงภยทไมแนนอน เปนขอเทจจรงทอยในความรของผเอาประกนชวตเทานน เพอใหเกด

ความเปนธรรมในการทาสญญา ผรบประกนชวตจงควรจะไดรถงขอเทจจรงตางๆเกยวกบผเอาประกน

ชวต เพอนามาเปนขอพจารณาในการรบประกนชวตและเพอมใหการพจารณารบประกนชวต

ผดพลาด ขอเทจจรงทผรบประกนชวตจะไดมาในระหวางเจรจาตกลงนตองเปนขอเทจจรงทถกตอง

ดงนน จงกลาววาสญญาประกนชวตเปนสญญาทตองการความสจรต หรอความไววางใจระหวางกน

เปนอยางยง (Con-tract of the most good faith) ซงมคาพพากษาวนจฉยรบรองไวในคดของ

London Assurance V. Mansel ซง Jessel, M.R. ไดใหขอสงเกตไววา “.......ปญหาแรกทตอง

วนจฉย คอ หลกเกณฑอะไรซงศาลใชใหเปนไปตามสญญาประกนหากพจารณาในหลกเกณฑทวๆไป

แลวขาพเจาไมไดกาหนดกฎหมายโดยทาใหเกดความแตกตางในเนอหาสาระระหวางสญญาประกนภย

สญญาหนงและสญญาอนๆไมวาจะเปนสญญาประกนชวตหรอสญญาประกนอคคภยหรอสญญา

ประกนภยทางทะเล ขาพเจานาหลกเรองความซอสตยสจรตอยางยงนเปนหลกเกณฑทททกคดตองม..

ในคด Brownlie V. Camptell Load Blackburn กลาวไวตอนหนงวา

“ในกรมธรรมประกนภยไมวาจะเปนการประกนภยทางทะเลหรอการประกนชวตกตาม ตองเขาใจวา

เปนสญญาทอาศยความซอสตยสจรตอยางยง...”

ผพพากษาชาวอเมรกา Scscutton L.J ไดกลาวถงเรองความซอสตยสจรต

อยางยง โดยสรปไวในรปคด 2 คดคอ Greenhill V. Federal Insurnce Co,Ltd วา ปจจบนการ

ประกนภยเปนสญญาทตองอาศยความสจรตอยางยง และเปนประเดนสาคญในการพาณชย เพราะวา

ทาใหเกดความเทาเทยมกนในการทาสญญา และในคด Rozsnes V. Bowen วาเปนเวลาหลาย

ศตวรรษในประเทศองกฤษทกฎหมายเกยวกบการประกนภยทกชนดไมวาจะเปนการประกนภยทาง

30นตศาสตร สายสนทร, อางแลว เชงอรรถท 27, หนา20.

34

ทะเล การประกนอคคภย การประกนชวต การประกนภยความเชอถอ และการประกนภยทกประเภท

กาหนดใหผเอาประกนภยเปดเผยขอเทจจรงทตนทราบตอผรบประกนภยนน แสดงวาสญญา

ประกนภยตางๆเหลานน เปนสญญาทอาศยความซอสตยอยางยง

จะเหนไดวา หลกเกยวกบความซอสตยสจรตอยางยง นนเปนหลกสาคญและ

จาเปนตองมในสญญาประกนชวต เพราะเปนหลกทสนบสนนใหเกดความเปนธรรมแกคสญญาโดยทา

ใหเกดความเทาเทยมกนในการทาสญญาซงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยของไทยไดยอมรบหลก

นโดยการบญญตไวใน มาตรา 865 วรรค 1 ทงทในมาตรา 865 กไดบญญตใหคสญญาเปดเผย

ขอความจรงในการทาสญญาไวแลว แตกยงนามาบญญตไวโดยเฉพาะในเรองประกนภยอกดวย และ

คาพพากษาของศาลไทยกไดวนจฉยเปนแนวเดยวกนตลอดมา โดยเฉพาะอยางยง พระนตการณ

ประสม ไดหมายเหตไวตอนหนงในทายคาพพากษาฎกาท 560/2477 เพออธบายและยนยนหลกนวา

สญญาประกนชวตนบอยในจาพวกทตองมความซอสตยสจรตตอกนอยางยง (uberrimae fidei) ใน

การทผรบประกนภยเขาทาสญญาจะใชเงนใหโดยอาศยความทรงชพ หรอมรณะของบคคลใดนนฐานะ

อนามยและสขภาพของบคคลนนยอมเปนสาระสาคญอยางยง ถามโรคประจาตวอยนบวนจะตายเรว

กวาธรรมดา ผรบประกนภยจะตองเรยกเบยประกนสงขนกวาปกต เพราะเปนการเสยงภยทจะตองใช

เงนใหเปนแนนอนและเรววนดวย และบางทอาจไมยอมทาสญญาดวยเลยกได โดยทวาถารบทาสญญา

ดวยไดรบเบยประกนเพยงเดอนหนงหรอสองเดอนกตายลง ผรบประกนภยตองใชเงนใหมากกวาเบย

ประกนทรบมากคงไมประสงคทจะทาดวยเปนแน การรบทาสญญาจงอาศยความหวงทวาบคคลทถก

กาหนดถอเอาความทรงชพหรอมรณะจะมชวตอยใชเบยประกนไปนานพอทจะเปนจานวนเทาเทยม

กบเงนทผรบประกนภยจะตองชดใชเมอเขาตายลง ดวยเหตนผรบประกนภยจงตองการรรายละเอยด

ทงหลายเกยวกบสขภาพอนามยของบคคลนน และเมอเกยวดวยสขภาพอนามยของบคคลใด กไมเหน

มใครจะรไดดกวาเจาตวของเขาเอง แมแพทยของบรษทรบประกนภยสมยนจะมความรสอดสองเหน

ไดมากโรค บางชนดกไมสามารถหยงรได จงกาหนดเปนหนาทใหจาตองเปดเผยขอความจรงอนเปน

สาระสาคญในการเขาทาสญญาประกนชวตนนเอง31

31จตต ตงศภทย, อางแลว เชงอรรถท 3, หนา50.