14

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ในการศกษา การจดการธรกจชมชนของตลาดรมนาดอนหวาย ตาบลบางระทก อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม มแนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของดงน 1. แนวคด ทฤษฎเกยวกบการบรหารจดการ 2. แนวคดเกยวกบธรกจชมชน 3. แนวคดเกยวกบองคกรชมชน 4. แนวคดเกยวกบการบรหารจดการธรกจชมชน 5. แนวคดการพฒนาเศรษฐกจ ตามแผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต 6. ขอมลเบองตนเกยวกบตลาดรมนาดอนหวาย 7. งานวจยทเกยวของ 8. กรอบแนวคดในการวจย

แนวคด ทฤษฎเกยวกบการบรหารจดการ

จากการทบทวน และศกษาวรรณกรรมทเกยวของกบแนวคด ทฤษฎการบรหารจดการ ผศกษาสามารถรวบรวมได ดงน ความหมายของการบรหารจดการ สมพงศ เกษมสน (2514) กลาวไววา การบรหาร หมายถง การใชศาสตรและศลปนาเอาทรพยากรบรหาร (administrative resource) เชน คน เงน วสดสงของ และการจดการ มาประกอบการตามกระบวนการบรหาร (process of administration) เชน POSDCORB Model ใหบรรลวตถประสงคทกาหนดไวอยางมประสทธภาพ เทเลอร (Taylor อางถงใน สมพงศ เกษมสน, 2523) ใหความหมายการบรหารไววา งานบรหารทกอยางจาเปนตองกระทาโดยมหลกเกณฑ ซงกาหนดจากการวเคราะหศกษาโดยรอบคอบ ทงน เพอใหมวธทดทสดในอนทจะกอใหเกดประสทธภาพในการผลตมากยงขนเพอประโยชนสาหรบทกฝายทเกยวของ

15

คนตซ (Koontz อางถงใน สมพงศ เกษมสน, 2523) ใหความหมายของการจดการ หมายถง การดาเนนงาน ใหบรรลวตถประสงคทตงไวโดยอาศยปจจยทงหลาย ไดแก คน เงน วสดสงของ เปนอปกรณการจดการนน ตน ปรชญพฤทธ (2535) มองการบรหารในลกษณะทเปนกระบวนการโดยหมายถงกระบวนการนาเอาการตดสนใจ และนโยบายไปปฏบต สวนการบรหารรฐกจหมายถงเกยวของกบการนาเอานโยบายสาธารณะไปปฏบต ธงชย สนตวงษ (2543) กลาวไววา “การบรหาร” (administration) มรากศพทมาจากภาษาลาตน “administatrae” หมายถง ชวยเหลอ (assist) หรออานวยการ (direct) การบรหารมความสมพนธหรอมความหมายใกลเคยงกบคาวา “minister” ซงหมายถง การรบใชหรอผรบใช หรอผรบใชรฐ คอ รฐมนตร สาหรบความหมายดงเดมของคาวา administer หมายถง การตดตามดแลสงตาง ๆ สวน “การจดการ” (management) นยมใชในภาคเอกชนหรอภาคธรกจซงมวตถประสงคในการจดตงเพอมงแสวงหากาไร (profits) หรอกาไรสงสด (maximum profits) สาหรบผลประโยชนทจะตกแกสาธารณะถอเปนวตถประสงครองหรอเปนผลพลอยได (by product)

การบรหาร บางครงเรยกวา การบรหารจดการ หมายถง การดาเนนงาน หรอการปฏบตงานใด ๆ ของหนวยงานของรฐ และ/ หรอ เจาหนาทของรฐ (ถาเปนหนวยงานภาคเอกชน หมายถง ของหนวยงาน และ/ หรอ บคคล) ทเกยวของกบคน สงของและหนวยงาน โดยครอบคลมเรองตาง ๆ เชน (1) การบรหารนโยบาย (policy) (2) การบรหารอานาจหนาท (authority) (3) การบรหารคณธรรม (morality) (4) การบรหารทเกยวของกบสงคม (society) (5) การวางแผน (planning) (6) การจดองคการ (organizing) (7) การบรหารทรพยากรมนษย (staffing) (8) การอานวยการ (directing) (9) การประสานงาน (coordinating) (10) การรายงาน (reporting) และ (11) การงบประมาณ (budgeting) เชนน เปนการนา “กระบวนการบรหาร” หรอ “ปจจยทมสวนสาคญตอการบรหาร” ทเรยกวา แพมส - โพสคอรบ (PAMS - POSDCORB) แตละตวมาเปนแนวทางในการใหความหมาย

อาจใหความหมายไดอกวา การบรหาร หมายถง การดาเนนงาน หรอการปฏบตงานใด ๆ ของหนวยงานของรฐ และ/ หรอ เจาหนาทของรฐ ทเกยวของกบ คน สงของ และหนวยงาน โดยครอบคลมเรองตาง ๆ เชน (1) การบรหารคน (man) (2) การบรหารเงน (money) (3) การบรหารวสดอปกรณ (material) (4) การบรหารงานทวไป (management) (5) การบรหารการใหบรการประชาชน (market) (6) การบรหารคณธรรม (morality) (7) การบรหารขอมลขาวสาร (message) (8) การบรหารเวลา (minute) และ (9) และการบรหารการวดผล (measurement) เปน “ปจจยทมสวนสาคญตอการบรหาร” ทเรยกวา 9M นอกจากนแลว ยงอาจนาปจจยอนมาใชเปนแนวทางในการใหความหมายไดอก เปนตนวา 4M ซงประกอบดวย การบรหารคน (man) การบรหารเงน (money)

16

การบรหารวสดอปกรณ (material) และการบรหารงานทวไป (management) และ 5 ป ซงประกอบดวย ประสทธภาพ ประสทธผล ประหยด ประสานงาน และประชาสมพนธ

สมพงศ เกษมสน (2523) กลาวไววา คาวา การบรหารนยมใชกบการบรหารราชการ หรอการจดการเกยวกบนโยบาย ซงมศพทบญญต วา รฐประศาสนศาสตร (public administration) และคาวา การจดการ (management) นยมใชกบการบรหารธรกจเอกชน หรอการดาเนนการตามนโยบายทกาหนดไว สมพงศ เกษมสน ยงใหความหมายการบรหารไววา การบรหารมลกษณะเดนเปนสากลอยหลายประการ ดงน

1. การบรหารยอมมวตถประสงค 2. การบรหารอาศยปจจยบคคลเปนองคประกอบ 3. การบรหารตองใชทรพยากรการบรหารเปนองคประกอบพนฐาน 4. การบรหารมลกษณะการดาเนนการเปนกระบวนการ 5. การบรหารเปนการดาเนนการรวมกนของกลมบคคล 6. การบรหารอาศยความรวมมอรวมใจของบคคล กลาวคอ ความรวมใจ (collective

mind) จะกอใหเกดความรวมมอของกลม (group cooperation) อนจะนาไปสพลงของกลม (group effort) ทจะทาใหบรรลวตถประสงค

7. การบรหารมลกษณะการรวมมอกนดาเนนการอยางมเหตผล 8. การบรหารมลกษณะเปนการตรวจสอบผลการปฏบตงานกบวตถประสงค 9. การบรหารไมมตวตน (intangible) แตมอทธพลตอความเปนอยของมนษย วรช วรชนภาวรรณ (2548) กลาวไววา การบรหารจดการ (management administration)

การบรหารการพฒนา (development administration) แมกระทงการบรหารการบรการ (service administration) แตละคามความหมายคลายคลงหรอใกลเคยงกนทเหนไดอยางชดเจนมอยางนอย 3 สวน คอ

1. ลวนเปนแนวทางหรอวธการบรหารงานภาครฐทหนวยงานของรฐ และ/ หรอ เจาหนาทของรฐ นามาใชในการปฏบตราชการเพอชวยเพมประสทธภาพในการบรหารราชการ

2. มกระบวนการบรหารงานทประกอบดวย 3 ขนตอน คอ การคด (thinking) หรอ การวางแผน (planning) การดาเนนงาน (acting) และการประเมนผล (evaluating)

3. มจดหมายปลายทาง คอ การพฒนาประเทศไปในทศทางททาใหประชาชนมคณภาพชวตทดขน รวมทงประเทศชาตมความเจรญกาวหนาและมนคงเพมขน สาหรบสวนทแตกตางกน คอ แตละคามจดเนนตางกน กลาวคอ การบรหารจดการเนนเรองการนาแนวคดการจดการของภาคเอกชนเขามาใชในการบรหารราชการ เชน การมงหวงผลกาไร การแขงขน ความรวดเรว

17

การตลาด การประชาสมพนธ การจงใจดวยคาตอบแทน การลดขนตอน และการลดพธการ เปนตน ในขณะทการบรหารการพฒนาใหความสาคญเรองการบรหารรวมทงการพฒนานโยบาย แผน แผนงาน โครงการ (policy, plan, program, project) หรอกจกรรมของหนวยงานของรฐ สวนการบรหารการบรการเนนเรองการอานวยความสะดวกและการใหบรการแกประชาชน

ธงชย สนตวงษ (2543) กลาวถงลกษณะของงานบรหารจดการไว 3 ดาน คอ 1. ในดานทเปนผนาหรอหวหนางาน งานบรหารจดการ หมายถง ภาระหนาทของบคคล

ใดบคคลหนงทปฏบตตนเปนผนาภายในองคการ 2. ในดานของภารกจหรอสงทตองทา งานบรหารจดการ หมายถง การจดระเบยบ

ทรพยากรตาง ๆ ในองคการ และการประสานกจกรรมตาง ๆ เขาดวยกน 3. ในดานของความรบผดชอบ งานบรหารจดการ หมายถง การตองทาใหงานตาง ๆ

สาเรจลลวงไปดวยดดวยการอาศยบคคลตาง ๆ เขาดวยกน วจตร ศรสะอาน (2536) ไดใหความเหนระหวางการบรหาร และการจดการ ไววา

การบรหาร และการจดการ ไมไดมความแตกตางกน กลาวคอ administration มกนยมแปลเปนไทยวาการบรหาร สวน management มกนยมแปลวา

การจดการ บางครงกแปลวาการบรหารเหมอนกน ดงนน คาสองคานมความหมายเหมอนกน แต administration มกนยมใชในการบรหารราชการ หรองานภาครฐ สวน management นนนยมใชเกยวกบงานดานธรกจ แตความแตกตางมกจะมองทระดบของการบรหาร

อยางไรกตามในทางวชาการ คาวาการบรหาร และการจดการ มไดมความหมายแตกตางกนตามทกลาวไวขางตน คาวาการจดการกสามารถใชกบหนวยงานราชการ หรอองคกรภาครฐ และใชดาเนนการในระดบนโยบายเชนกน ทงนเพราะแนวความคดการจดการสมยใหมเนนการผสมผสานองคความรทงศาสตรการบรหาร และศาสตรการจดการ ตลอดจนพฤตกรรมศาสตรเขาดวยกนอยางแยกไมออก ดงนนในการศกษาครงน ไดใชคาวา “การจดการ” ซงมความหมายเดยวกบคาวา การบรหาร และการจดการ มาประยกตใชในการศกษา

ในการศกษาครงนไดใหความหมาย การจดการ หมายถง กระบวนการททาใหบรรลเปาหมายขององคการโดยใชการวางแผน การจดองคกรและการมอบหมายงาน การใชทกษะความเปนผนา และการสรางแรงจงใจ ตลอดจนการตดตามและการควบคมงาน

กระบวนการบรหาร ในหลกการบรหารองคการ กระบวนการบรหารเปนสวนหนงทมความสาคญทจะทาให

องคกรมงสความสาเรจ มผททาการศกษาไดใหความเหนไวหลากหลายแนวคด พอสรปได ดงน

18

กลค และ เออรวค (Gulick & Urwick, 1996 อางถงใน วรช วรชนภาวรรณ, 2545) กลาวถงแนวคดกระบวนการบรหารโพสคอรบ (POSDCoRB) ประกอบดวยขนตอนการบรหาร 7 ประการ ไดแก การวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การบรหารงานบคคล (staffing) การอานวยการ (directing) การประสานงาน (coordinating) การรายงาน (reporting) และการงบประมาณ (budgeting)

ฟาโยล (Fayol, 1996 อางถงใน วรช วรชนภาวรรณ, 2545) เหนวาแนวคดกระบวนการบรหารประกอบดวย 5 ประการ หรอรวมเรยกวา พอคค (POCCC) ไดแก การวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การบงคบการ (commanding) การประสานงาน (coordinating) และการควบคมงาน (controlling)

ในปจจบนไดมผเชยวชาญทางการบรหารหลายทานไดพยายามสรปกระบวนการบรหารวามทงหมด 8 ประการ ไดแก (วรช วรชนภาวรรณ, 2545)

1. การวางแผน (planning) เปนหนาทแรกในการบรหารงาน เพอกาหนดแนวทางการบรหาร ดาเนนงานสาหรบอนาคต ซงแผนงานและวตถประสงคจะบอกใหทราบถงจดมงหมายและทศทางขององคการ หนวยงานและผปฏบต

2. การตดสนใจ (decision making) ผบรหารตองตดสนใจเลอกกลยทธหรอวธการดาเนนงานจากทางเลอกหลาย ๆ วธ โดยเฉพาะอยางยงยคโลกาภวฒนดวยแลว การตดสนใจ อยางชาญฉลาดและมจรยธรรมเปนสงททาทายสาหรบผบรหารทกคน

3. การจดระเบยบองคการ (organization) ผบรหารตองพจารณาโครงสรางตาง ๆ ขององคการ เชน สายการบงคบบญชา การแบงงาน และการมอบหมายหนาทความรบผดชอบ ซงถอวาเปนสวนหนงของหนาทในการบรหารองคการ ดงนน การจดระเบยบองคการอยางระมดระวงและเหมาะสมจะชวยประกนใหมการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ

4. การบรหารงานบคคล (staffing) การบรหารงานบคคลประกอบดวยกจกรรมเกยวกบการสรรหา การฝกอบรมและการพฒนาบคลากร ซงเปนหนาทผบรหารจะตองรบผดชอบ

5. การสอสาร (communication) ผบรหารในปจจบนตองรบผดชอบใน การสอสารกบผปฏบตงานเกยวกบความร คาชแนะ กฎระเบยบ และขอมลทจาเปนตอการบรรลวตถประสงคของงานโดยยดกระบวนการสอสารสองทางเปนหลกปฏบต นอกจากนน การสอสารระหวางองคการตาง ๆ ทเกยวของสมพนธกบหนวยงานทงโดยตรงและโดยออมเปนสงสาคญ สาหรบผบรหารใน สภาวการณปจจบนและอนาคต

19

6. การจงใจ (motivating) สงสาคญสาหรบการบรหารงานในปจจบนกคอการจงใจบคคลใหมงมนทางานจนบรรลวตถประสงคตาง ๆ ได ดวยการสนองความตองการของบคคล มอบงาน ทมความหมาย ทาทายความสามารถและใหรางวลทมผลตอบแทนอยางคมคา คควรกบผลงาน

7. การเปนผนา (leading) ผบรหารตองเปนผนาทดโดยการทาตวเปนตวอยางสาหรบ การบรหารงานในสถานการณตาง ๆ โดยเปนผนาทมวสยทศนกวางไกล

8. การควบคมการทางาน (controlling) การกระทาเพอการแกไขขอบกพรองทเกดจากการเปรยบเทยบผลงานจรง กบผลงานทตองการหรอคาดหวง เปนสวนหนงของหนาทในการควบคมของผบรหาร

วจตร ศรสอาน (2536) กลาววา ตามทฤษฎองคการ ในการบรหารจดการนน ถอวาองคประกอบสาคญมสองสวน คอ “งาน” และ “คน” ในขณะททรพยากรการบรหารทสาคญม 4 อยาง หรอทเรยกยอ ๆ วา 4Ms ซงไดแก บคลากร (man) เงน (money) วสด อปกรณ (material) และการจดการ (management) หากมการบรหารจดการปจจยทง 4 ดานอยางมประสทธภาพ จะทาใหการดาเนนงานขององคกรบรรลตามวตถประสงค หรอตามเปาหมายทวางไว โดยเฉพาะถาหากมการบรหารจดการ “งาน” และ “คน”อยางมประสทธภาพ

ทฤษฎระบบ ทฤษฎระบบ เปนทฤษฎการบรหารจดการ ทผศกษาไดเลอกศกษา เนองจากเปนทฤษฎ

ทสามารถนามาประยกตใช ในการศกษาครงน ทเกยวของกบการบรหารจดการธรกจชมชน สามารถสรปได ดงน

ดารง วฒนา (2546) ไดสรปทฤษฎทางการบรหารองคการ ออกเปน 3 ยคคอ ยคคลาสสก ยคพฤตกรรม และยคปจจบน และในแตละยคจะมทฤษฎตาง ๆ มากมายตามสถานการณทเกดการเปลยนแปลง และการพฒนามาอยางตอเนอง ในยคปจจบน ทฤษฎทนามาใชในการบรหารจดการมากทสดคอทฤษฎระบบ (management science หรอ system theory)

ทฤษฎระบบ (system theory) เกดขนชวงราวป ค.ศ. 1965 ไดเกดกระการมององคการ ในเชงของความเปนระบบมากขน แนวความคดเชงระบบ (system approach) ใหความหมายคาวาระบบวาเปนภาพรวมของสวนตาง ๆ ทงทจดเตรยมขนใหมความเกยวของและพงพากนในอนทจะสรางผลงานอยางใดอยางหนง สงคมกถอเปนระบบคอ มนษย สงคม สงกอสราง รถยนต และอกหลาย ๆ สงอยในนน นกวเคราะหกายภาพ (physiologist) กอธบายการคงสภาวะสมดลของสตวหรอคนวาเปนไปโดยการนาปจจยนาเขา (input) และสรางใหเกดเปนผลลพธตาง ๆ (output)

มระบบอย 2 แบบหลก ๆ คอ ระบบปด (closed systems) และระบบเปด (open systems) ระบบปด (closed systems) ไมถกอทธพลและไมมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอมของตวระบบเอง

20

อยางแนวคดเกยวกบการจดการเชงวทยาศาสตรของ Taylor กมองคนและองคการวาอยในระบบปด ในทางตรงขาม ระบบเปด (open systems) นนเปนแนวคดทยอมรบปฏสมพนธในเชงพลวตรของระบบกบสภาพแวดลอม อยางเชนท Barnard เสนอแนวคดทวาองคการทกองคการเปนระบบเปด มาตงแตชวงทศวรรษของป ค.ศ. 1930 ซงกวาจะไดรบการยอมรบอยางกวางขวางกกนเวลามาอกกวา 30 ป ในปจจบนเมอกลาวถงระบบจะหมายถงระบบเปด นนคอ เรายอมรบในความรทวา องคการทกองคการมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอม ดงภาพทแสดงขางลางน

ภาพท 1 ทฤษฎระบบเปด (open systems theory)

จากภาพ แสดงใหเหนวาองคการเปนระบบเปดโดยมการใชปจจยนาเขา (inputs) เชน วตถดบ แรงงาน เงนทน แลวนามาแปรสภาพเพอเปลยนปจจยนาเขาเหลานใหสาเรจเสรจสนออกมาเปนสนคาหรอบรการตาง ๆ ความสาเรจของระบบ (ซงกคอองคการ) ขนอยกบความสาเรจในการมปฏสมพนธทดกบสภาพสงแวดลอมอนไดแก กลม หรอ สถาบนตาง ๆ ทระบบเขาไปเกยวของดวย อนวากลมหรอสถาบนทกลาวมานนประกอบไปดวย ผปอนปจจยการผลต (suppliers) สถาบนการเงน หนวยราชการ ตลอดจนลกคาผรบบรการ ในกรณทระบบทวานเปนธรกจเอกชน แตถาระบบนเปนหนวยราชการ สภาแวดลอมกหมายถงระบบการเมอง สภาพทางเศรษฐกจ สภาพทางสงคมและประชากร ตลอดจนสภาพความเปลยนแปลงทางเทคโนโลย ธรกจทมปฏสมพนธทไมดตอระบบ ทเปดออกสสภาพแวดลอมโดยอาจจะมสนคาหรอบรการทลกคาไมตองการ อาจจะไมไดวตถดบคณภาพดในราคายตธรรม หรออาจจะละเลยไมปฏบตตามระเบยบของราชการ เชน ปลอยมลภาวะจากระบบผลต หรอไมจายภาษตามกาหนดเชนนแลวธรกจกจะอยไมได แตในกรณของราชการ ซงเปนระบบเปดเหมอนกน แมหนวยงานจะมปฏสมพนธไมดตอสภาพแวดลอมกอาจจะยงอยรอดหรอลอยตวอยไดสกระยะหนง ชา - เรวคงขนอยกบระบบการตรวจสอบหรอกลไกลการตรวจสอบการปฏบตงานของหนวยงานภาครฐดวยกนเองทจะเปลยนแปลงใหดขนหรอตองถงขนทตอง

ตวระบบ

(system)

สภาพแวดลอม

ผลลพธทได outputs

กระบวนการแปรสภาพ transformation process

ปจจยนาเขา inputs

21

ยบเลกหนวยงานไป แนวความคดทวาองคการเปนระบบเปดนนาไปสการบรหารทคานงถงปจจยภายนอกองคการ ซงในปจจบนพฒนามาเปนเทคนคทางการบรหารทรจกและเปนทนยม คอ การบรหารเชงกลยทธ (strategic management)

ปธาน สวรรณมงคล (2538) ไดสรางตวแบบทฤษฎระบบการบรหารจดการ ซงประกอบไปดวย สามสวนคอ ทรพยากรทางการบรหาร กระบวนการบรหาร และวตถประสงค (ผลลพธสดทาย) ดงน

ภาพท 2 ตวแบบทฤษฎระบบการบรหารจดการ (ปธาน สวรรณมงคล, 2538)

ในการศกษา รปแบบการบรหารจดการธรกจชมชน ผศกษาไดทบทวน ผลการศกษา แนวคดทฤษฎทนามาประยกใชในการศกษาครงนไดใกลเคยงกบการศกษามากทสดคอ ทฤษฎระบบเปด (open system theory) ซงเปนทฤษฎยครวมสมย หรอยคปจจบน ซงมกรอบการศกษา ในสวนของปจจยนาเขา คอ การบรหารจดการทรพยากร 4 ดาน คอ 1) การบรหารคน (man) 2) การบรหารเงน (money) 3) การบรหารวสดอปกรณ (material) และ 4) การบรหารงานทวไป (management)

แนวคดเกยวกบธรกจชมชน

ธรกจชมชน เปนการรวมมอกนเพอดาเนนการทางธรกจของคนในชมชน ทไมใชมงเนนแตการสราง ผลกาไร แตเนนการเกดประโยชนกบชมชนและสรางความเขมแขงของชมชน โดยขณะเดยวกนสามารถแขงขนดานคณภาพในการผลตกบธรกจเอกชนได เปนการประกอบการของชมชน โดยชมชนและเพอชมชน ตงแตการระดมทนตาง ๆ การทากจการรวมกน การแบงปน

คน Men วสดอปกรณ Materials เครองจกร Machines วธการ Methods เงน Moneys

การวางแผน

การสงการ

การจดองคกร

การประสานงาน

การจดคนเขาทางาน

การควบคม

วตถประสงค (ผลลพธสดทาย)

ทรพยากรการบรการ กระบวนการบรการ วตถประสงค

22

ผลประโยชน เกดจากการใชสงทมอยในชมชนทงทนทางสงคม ทนทางวฒนธรรม ทนทางเศรษฐกจ ทนทางสงแวดลอม เพอการพงตนเองและการเพมรายไดใหกบชมชน

ดงนน ธรกจชมชนจงเปนกจกรรมทบคคล หรอองคกรในชมชนมสวนเปนเจาของกจการ และชวยกนดาเนนการ มการเรยนรและจดการรวมกน เพอดาเนนการในกจกรรมการผลต แปรรป การคา และการบรหารทสอดคลองกบสงคม วฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมของชมชน อนจะนาไปสชวต และความเปนอยทดขนของคนในชมชน แตเปนธรกจทสามารถชวยเหลอเศรษฐกจของประเทศไดในระดบหนง ธรกจในระดบน ยงมปญหาทประสบอย คอ 1) ไมเปนทยอมรบของหนวยงานรฐหรอเอกชนอน ๆ เนองจากไมมกฎหมายรองรบ 2) การสนบสนนจากภาครฐไมตรงกบความตองการทแทจรง เนองจากขอมลกลมเปาหมายและความตองการไมชดเจนรฐบาลจงกาหนดใหมการออกกฎหมายรองรบการประกอบการ (อภชย พนธเสน, 2539)

1. ความหมายของธรกจชมชน อภชย พนธเสน (2539) ไดใหความหมาย ธรกจชมชน หมายถง ธรกจทเปนชมชน เพอ

ชมชนและบรหารจดการโดยชมชนซงเปนการบรหารทเนนการกระทาในเชงธรกจแตกตางจาก การกศล หรอการชวยเหลอเกอกลในลกษณะสหกรณ ทงนเนองจากธรกจชมชน จาเปนตองแขงขน ทงในดานตนทนและคณภาพกบกจการทแสวงกาไรของธรกจเอกชนตามปกตแตทจาเปนตองจดทาเปนธรกจชมชน เพราะสมาชกของแตละคนไมมความสามารถ และความเขมแขงทางการเงนพอทจะแขงขนไดกบธรกจของเอกชน

ดรก สาระวด (2539) ไดใหความหมาย ธรกจชมชน หมายถง ชมชนหรอสหกรณหรอใชชออนโดยมการจดทะเบยนหรอไมกตาม เปนองคกรทเกดจากการวมตวโดยสมครใจของประชาชนจานวนหนงเพอทาธรกจชมชน โดยมวตถประสงคและอดมการณรวมกน ดาเนนการโดยชมชนกลาวคอ สมาชกมสวนรวมในการลงทน การบรหารจดการ รวมรบผลประโยชนทเกดขนจากการดาเนนงานของธรกจชมชน มการเรยนรรวมกนอยางตอเนองในกระบวนการทางานเพอแกปญหาตาง ๆ ขององคกร ทางดานเศรษฐกจ จตใจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม มผนาทางธรรมชาตทงชายและหญงทเกดขนโดยผานกระบวนการการทางานรวมกน

ณรงค เพชรประเสรฐ (2539) ไดใหความหมาย ธรกจชมชน หมายถง กจกรรมทางเศรษฐกจของชมชนทตองการกาไรและธรกจชมชนนนจะตองเปนองคกรหรอหนวยธรกรรมทสมาชกทกคนครอบครองและควบคมได หรอกรรมสทธสวนใหญเปนของสมาชกในชมชนนน ๆ

จนทนา เกตแกว (2539 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) กลาววา “ธรกจชมชน” หมายถงการมสวนรวมของชาวบาน ในการคด การบรหารจดการ ทกสงเรมตนจากชมชน คอการระดมทน การจดการ และผลประโยชนทเกดขนสชมชน เปนการทาธรกจเพอเรยนรพฒนาคนและชมชน

23

ควบคกน เพอเปนแนวทางของตนเอง และการอยรวมกนของชมชน และรปแบบของธรกจทจะเรมตนจากผลผลตทมในชมชนเปนหลก

เศรษฐ สยาม (2540 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) ใหความหมายวา ธรกจชมชนหมายถง ความพยายามของชาวบานในอนทจะเพมศกยภาพทางการผลตและทางการตลาด การดาเนนงานในเชงธรกจจงไม ใชเพยงทาเพอกนเพอใช แตตองมเปาหมายเพอเพมสวนเกนใหมากขนใหมกาไร ยกระดบรายไดของสมาชก

ใจมานส พลอยด (2540) ไดใหความหมาย ธรกจชมชน หมายถง การดาเนนการโดยอาศยปจจยการผลตทมอยในทองถนเปนหลก เปนกจกรรมทเปนทงการผลตและการบรโภคเกอกลกน เหมาะสมแตวถชวตตลอดจนระบบนเวศนของแตละชมชน ธรกจชมชนเกดจากการรวมตวกนของกลมชาวบานในชมชนทองถนเปนหลกโดยมงหวงใหสมาชกทกคนมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ (decision making process) ในทกขนตอนตงแตการทาการผลตจนถงจดจาหนาย เพอใหสอดคลองกบความตองการของคนสวนใหญในชมชน และเพอใหชาวบานมความพรอมทจะพงพาตนเองไดอยางมประสทธภาพ ธรกจชมชนนนนอกจากจะเกดการรวมตวของชาวบานและยงอาจเกดจากการเขามสวนรวมของสถาบนตาง ๆ ทงจากภาครฐ ภาคเอกชน ตลอดจนองคการพฒนาเอกชนและฝายวชาการดวยการเขารวมเปนทปรกษาของชมชน แตทงนหนวยงานจากภายนอกเหลานจาตองมการถายทอดความรเทคโนโลยตาง ๆ มาสชมชนดวย ธรกจชมชนไมมรปแบบทแนนอนตายตว ทงนขนอยกบสภาวการณของแตละชมชน ดงนน จงสามารถปรบเปลยนไปไดตามสถานการณ

ปรยานช ปองภย (2541 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) ใหความหมายวา ธรกจชมชนเปนการผลตสนคาและบรการของชมชน

อภชย พนธเสน (2545) กลาววา “ธรกจชมชน” หมายถง ธรกจทเปนของชมชนเพอชมชน และบรหารจดการโดยชมชน

เอนก เหลาโชต (2547) ไดใหความหมาย ธรกจชมชน คอ กจการทบคคลหรอองคกร ในชมชนสวนรวมเปนเจาของเพอดาเนนการในกจกรรมการผลต การคา การบรการและการบรหารจดการโดยประสานความรวมมอกบองคกรตาง ๆ เพอการเรยนรแลวมสวนรวมในการรบผลประโยชนจากการประกอบกจการนน ๆ นาไปสการมความเปนอยทดของชมชน

2. ลกษณะของธรกจชมชน ลกษณะของธรกจชมชน มความแตกตางจากธรกจทวไป และวสาหกจชมชน โดยธรกจ

ชมชนมลกษณะเฉพาะ ดงน

24

2.1 เปนธรกจขนาดเลก มความคลองตวในการบรหาร ผบรหารหรอตวแทนกลมสามารถตดสนใจในธรกจไดทนท และรวดเรว เพราะการบรหารงานทไมซบซอน สามารถตดสนใจปรบตวใหเขากบสถานการณ หรอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ และตลาด ตลอดจนการเปลยนแปลงทเกดขนจากสมาชกของกลมไดอยางรวดเรว

2.2 รายไดจากยอดขายในระยะเรมตนไมมากนก ธรกจชมชนจะทาการจาหนายสนคาหรอบรการ หรอผลตสนคาในปรมาณทสามารถคมทน และไดกาไรเพอแบงใหแกสมาชกตามปกตโดยคานงถงขนาดของตลาดทมอยเปนสาคญ จงทาใหรายไดจากยอดขายไมมากนก แตเพยงพอทจะทาใหธรกจดาเนนกจการอยไดอยางราบรน และมผลในการสรางงานใหแกสมาชกเพอชวยเสรมการดารงชพใหอยไดในบรรดาสมาชก

2.3 ตนทนในการดาเนนกจการตา ธรกจชมชนนนดาเนนงานโดยเนนใหคนมงานทาแตในสภาพการทางานทเปนมตร และมความสข จงไมจาเปนตองจายคาจางมาก ในขณะเดยวกนตนทนในการจดหาอปกรณและเครองใชเปนไปตามความจาเปนในการประกอบธรกจ ซงเนน การประหยดไมฟมเฟอย

2.4 การตดตอและการใหบรการกบลกคาเปนไปอยางใกลชดธรกจชมชน สวนใหญ ดาเนนงานโดยสมาชกในชมชน ซงทาใหการตดตอสอสารกบลกคาเปนไปในลกษณะเปนกนเองและการเปนเพอนบานชวยใหทราบความตองการของลกคาโดยตรง สามารถแกไขปญหาทเกดขนกบลกคาไดทนทวงท

2.5 การเรมตนธรกจทาไดงาย ธรกจชมชนสามารถเรมตนไดงาย โดยคณะบคคล ทไมใชเครอญาต มวตถประสงคทจะทาธรกจรวมกนเพอผลประโยชนของกลมและชมชน การทมบคคลจานวนหนงสนใจทาธรกจรวมกน มผลทาใหปญหาเงนทนไมเปนอปสรรคเพราะใชเงนลงทนไมมาก ทกคนเปนสมาชก ไมมเจาของผกขาดแตเพยงผเดยว แตอาจจะมตวแทนของกลมทไดรบเลอกทาหนาทบรหารจดการ หรอเปนตวแทนทไดรบการยอมรบจากสมาชก

2.6 แจกจายสนคาใหผบรโภคกจกรรมการสงสนคาจากแหลงผลตไปยงโรงงานอตสาหกรรม หรอไปยงผบรโภค เรยกวา การแจกจาย เปนการทาใหสนคาไหลสมาเสมอจาก ไรนา ปา จากบอแร จากโรงงานไปสผประสงคจะใช

ความแตกตางระหวางธรกจชมชนกบธรกจทวไป ธรกจชมชน มความแตกตางจาก ธรกจทว ๆ ไป แมวาจะมลกษณะบางประการทมความ

เหมอนกนและใกลเคยงกน อยางไรกตาม “ธรกจชมชน” มลกษณะเฉพาะหรอเอกลกษณของตวเอง ซงสามารถจาแนกความแตกตางไดดงน (จลศกด ชาญณรงค, 2546)

25

1. เปาหมายของการประกอบการ กลาวคอ “ธรกจทว ๆ ไป” จะมเปาหมายของการประกอบการอยทการแสวงหากาไร ในขณะท “ธรกจชมชน” แมจะมมงทากาไรเชนกน แตเปนการทากาไรทดาเนนไปควบคกบการพฒนาคน ตลอดจนมลกษณะของกจกรรมทไมทาลายสงแวดลอมหรออาจกลาววา เปาหมายของธรกจชมชนมไดหยดอยเพยงการมกาไร แตยงมงไปสการใชกาไรอยางมคณภาพ เพอสวสดการชมชนและคณภาพชวตของคนในชมชน ตลอดจนเพอพฒนาวฒนธรรมและจตสานกของชมชน เปนตน

2. ลกษณะการเปนเจาของธรกจ โดย “ธรกจทว ๆ ไป” จะมเอกชน ซงอาจเปนบคคล คนเดยวหรอคณะบคคลเปนผลงทน บรหารจดการและเปนเจาของ ในขณะท “ธรกจชมชน” นน กลมชาวบานและ/ หรอชมชนรวมกนเปนเจาของ เปนการลงทนถอหนของมหาชน ซงเจาของและคนทางานเปนคนคนเดยวหรอกลมเดยวกนในขณะเดยวกน “ธรกจชมชน” กมลกษณะบางประการทแตกตางจากกจกรรมอน ๆ ของชมชน หรอของชาวบานดวยกลมคอ “ธรกจชมชน” เปนกจกรรมทมตวแปรภายนอกเขามาเกยวของดวย อาท ราคาสนคา ความตองการของตลาด เปนตน ซงตวแปรเหลานมการเปลยนแปลงขนลงอยเหนอการควบคมของชาวบานหรอชมชน อนเปนผลทาใหกลมชาวบานผประกอบการตองตดตามขาวสารขอมลของตวแปรภายนอกนอยางใกลชด

กลาวโดยสรป ความแตกตางระหวาง ธรกจชมชน กบ ธรกจทวไป คอ เปาหมายธรกจความเปนเจาของและการถอครองทน รวมทงปจจยการผลตตาง ๆ ซงถอวาเปนสวนสาคญทจะกอใหเกดอานาจในการบรหารจดการ การผลต การตลาด และการตดสนใจอน ๆ รวมทงการขยายหรอเลกกจการ

ขอแตกตางระหวางธรกจชมชน และวสาหกจชมชน เสร พงศพศ (2548 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) ไดกลาวถงขอแตกตางระหวาง

ธรกจชมชน และวสาหกจชมชน ไววาวสาหกจชมชนไมใชธรกจชมชน เพราะวสาหกจชมชน มปรชญาอยทเศรษฐกจพอเพยง การพงตนเองเปนเปาหมายหลก วสาหกจชมชนเปนการสรางรากฐานชวต รากฐานเศรษฐกจใหชมชน เปนหลกประกนความมนคง เปนขายความปลอดภย (safety net) ไมใหเสยหายรนแรงถาเกดพลาดพลง เพราะวสาหกจชมชนไมไดทาแตเฉพาะในชมชน ถามเหลอกนเหลอใชกขายออกสตลาดได

- ธรกจชมชนกบวสาหกจชมชนตางกนใน หลกคดและหลกปฏบต - ธรกจชมชนทาเพอรวย (หวงรวย) วสาหกจชมชนทาเพอรอด (หวงอย) - ธรกจชมชนเอาตลาดเปนตวตง วสาหกจชมชนเอาชวตเปนตวตง - ธรกจชมชนเอากาไรเปนตวชวด (GDP) วสาหกจชมชนเอาความสขเปนตวชวด (GDH) - ธรกจชมชนเอาวงจรธรกจเปนกรอบ วสาหกจชมชนเอาวงจรชวตเปนกรอบ

26

- ธรกจชมชนเนนการแขงขน แยกสวนวสาหกจชมชนเนนความรวมมอและเปนองครวม - ธรกจชมชนเนนทนเงนและทนทรพยากร วสาหกจชมชนเนน “ทนชมชน” - ธรกจชมชนเนนตลาดบรโภค วสาหกจชมชนเนนตลาดพอเพยง ครอบครว ชมชน

ทองถน จากแนวคดดงกลาวขางตน อาจสรปไดวา ธรกจชมชน เปนการรวมตวของคนในชมชน

อาจมการจดทะเบยนหรอไมกตาม โดยธรกจนนเปนของชมชน คนในชมชนรวมกนเปนเจาของปจจยการผลต รวมกนคด รวมกนทา รวมกนรบผดชอบตอผลทเกดจากการดาเนนการนน และประโยชนทไดรบนอกจากกาไรแลว คอสวสดการตาง ๆ ทคนสชาวบานซงขนอยกบรปแบบและขอตกลงของสมาชกในชมชน เพอประโยชนหลกคอ การพฒนาคน ยกระดบชมชนโดยชมชนจะเปนผสรางมลคาเพมและมลคาเพมนนกตกเปนของชมชน ใหเจรญไปอยางยงยน โดยอาจจะมผนาตามธรรมชาตหรอผนาในระบบกได โดยแตละชมชนอาจมรปแบบทไมเหมอนกนและพรอมจะปรบเปลยนไดเพอความเหมาะสมของชมชน

3. โครงสรางธรกจชมชน ในการดาเนนธรกจชมชน เปนการดาเนนการธรกจโดยบคคล หรอองคกรในชมชนม

สวนเปนเจาของกจการ และชวยกนดาเนนการ มการเรยนรและจดการรวมกน ดงนน รปแบบโครงสรางยอมแตกตางกนออกไปตามบรบทของชมชน และรปแบบของธรกจ ผศกษาไดศกษาจากวรรณกรรม และผลการศกษาทเกยวของสรปได ดงน

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (2539) ไดกลาวถงรปแบบโครงสรางของธรกจชมชนวา โดยทวไปไมมลกษณะทแนนอนตายตวโครงสรางนสามารถปรบเปลยนไดตามสภาพการณและขอจากดของแตละชมชน แตองคประกอบหลกคอสมาชกในชมชน สวนสถานบนอนนนอาจเขารวมในฐานะทเปนทปรกษาหรอเขารวมในฐานะผถอหนในระยะแรกกได อยางไรกตามโครงสรางหลกของธรกจชมชนจะประกอบดวย 1) สมาชกในชมชน 2) สถาบนจากภาครฐ 3) สถาบนจากภาคธรกจ 4) องคกรพฒนาเอกชน 5) สถาบนวชาการ

สมาชกในชมชนสถาบนวชาการ สถาบนจากภาครฐองคกรพฒนาเอกชน สถาบนจากภาคธรกจแปลไดวา การทาธรกจทมการลงทนการผลต แขงขนการขายผลผลต ตองมการรวมมอประสานงานกบองคกรตาง ๆ ทงภายใน และภายนอกชมชน ตลาดกจะกวางขวางมากขน สามารถสรางระดบเปนมงมศรสขไดไดลงมอปฏบตและทราบผลของการปฏบตธรกจชมชน

พทยา วองกล (2539) ไดเสนอโครงสรางและหลกคดในการประกอบธรกจชมชน ดงน 1. โครงสรางวาดวยทนแหงชวต หรอทนโภคทรพยทใหผลผลตทวคณ จากการปลกพช

เลยงสตวแบบการเกษตรผสมผสาน วนเกษตร หรอการเกษตรครบวงจร ซงเปนฐานชวตมนษยท

27

พงพงเลยงครอบครวได และเปนฐานทมาของการสรางทนเงนตรา กลมออมทรพย และธนาคารชมชนในรปแบบอน ๆ อกทงวงจรทนแหงชวตตามธรรมชาตยงเกอกลกนเอง ชวยลดตนทนการผลตใหตาลงดวย และเปนปจจยการผลตทนามาเชอมโยงเขาดวยกนเปนชมชนแบบองครวมทพงพงตนเองไดชมชนทพงพงตนเองได ไมจาเปนตองพฒนาสนคาแบบหนงตาบลหนงผลตภณฑ ทนาพาชวตและความมนคงทางอาหารของชมชนไปขนตอชมชนอน หรอพงสนคาในระบบอตสาหกรรมของเอกชนทตองจายเปนเงนความหลากหลายทางชวภาพของตนทนชวตในประเทศไทย มทงพชและสตวทสามารถปลกหรอเลยงไวดวยกนแบบองครวม ในทนขอเรยกวา การเกษตรแบบองครวม (holistic plantation) ซงเกษตรกรไทยสามารถปลกพชเลยงสตวไวดวยกนประมาณ 300 - 400 ชนด ในทกภมภาคทผนดนยงไมแหงแลงอยางรนแรงหรอมระบบนาทเอออานวยใหเพยงแคอาศยภมปญญาในการแปรรปผลผลตทางดานการเกษตรทสบทอดจากโบราณ และใชความรสมยใหมในปจจบน ชมชนทมหลกคดพงตนเองสงและมภมปญญาหลากหลาย ยอมดาเนนวสาหกจไดหลากหลายชนด จากผลผลตในไรนาและสวนหรอธรรมชาต การจดระบบการผลตเปนวสาหกจชมชนจะนาไปสการแปรรปผลผลตมากมาย ซงใชบรโภคในชมชนและจดจาหนายเปนสนคา ความหลากหลายของผลผลตแบบองครวมนจะกลายเปนความมนคงทางอาหารและความมนคงในชวต เพราะวสาหกจนนเปนองครวมทตอบสนองความตองการพนฐานของชมชนไดหมดสน ชมชนพงตนเองได ดงนน คาของเงนจะคอย ๆ ลดความหมายลงในชมชน

2. กฎวาดวย “ลดรายจายเทากบเพมรายไดและเพมทนในระดบชมชน” เปนหลกคด ทชนาทศทางการประกอบธรกจชมชน มงสเปาหมายการผลตและแปรรปผลตภณฑของชมชน เพอลดรายจายจากการซอสนคาจากภายนอก เมอไมมรายจาย รายไดแมจะนอยนดแตกเพมคณคาใน ตวมนเองมากขนหลกคดขอนพฒนาไปส การแบงงานกนผลตในชมชน ดวยการแปรรปพชผลการเกษตร เปนธรกจอตสาหกรรมชมชน เขาแทนทสนคาอตสาหกรรมนาเขา เงนในชมชนกไมไหลออกสภายนอก เทากบเปนการสงสมความมงคงภายใน และเกดสภาพคลองการหมนเวยนของเงนตราในชมชนขน

3. กฎวาดวย “กองทนชมชน” ทเตบโตจากนอยสะสมไปสใหญ จากการใหสจจะออมทรพยเพอตงกลมออมทรพย สหกรณรานคา หรอกองทนสวสดการตาง ๆ เพอเปนหลกประกนชวตทมนคงแกสมาชกในชมชน และสรางระบบการเงนภายในชมชนใหทกคนไดใชประโยชนรวมกน เพอกยมไปพฒนาอาชพหรอเศรษฐกจของตนการสรางกองทนชมชนทหลากหลายและเชอมโยงเปนวงจรทนในชมชน จะเสรมสรางความเขมแขงใหชมชนขยายการพฒนา ไมวาจะเปนวสาหกจชมชน หรอสงทเปนสาธารณประโยชนดวยตนเอง และพฒนาทละกาวบนฐานของตนเอง ปญหา

28

ความลมจมลมสลายของวสาหกจชมชนยอมไมเกดขน เพราะวสาหกจเหลานนมาจากกองทนชมชน และกองทนชมชนมาจากการถอหนคนละเลกคนละนอยหรอสะสมมายาวนานของสมาชกในชมชน

4. กฎการตลาดเพอชมชน ทวสาหกจชมชนหรอสมาชกผลตสนคาหลากหลายชนดสนองความตองการของชมชนเปนหลก เหลอเฟอจงขายสตลาดภายนอก ทาใหเสนดลยภาพของราคาทเกดจากความตองการซอ (demand) และความตองการขาย (supply) เคลอนไหวนอยทสดหรอคงท ความไดเปรยบเสยเปรยบจะไมเกดขนในชมชน เงนไมมอทธพลในชมชน สนคาทเหลอเมอขายใหภายนอกจะกลายเปนมลคาสะสมทนใหสมาชกและชมชน

5. กฎวาดวยความหลากหลายทางธรรมชาตทเปนภมปญญา ขอยาอกครงวา ภมศาสตรประเทศไทยอยในเสนอเควเตอรทอดมสมบรณดวยพชและสตวทงหมดนบแสนชนด เปนพนธไมราว 25,000 ชนด กอปรดวยสมนไพรมากมาย และอดมสมบรณดวยไมผล คนไทยไดเรยนรและ ใชประโยชนในฐานะทเปนอาหาร ยารกษาโรคโดยนามาหมกดอง แชอม คนเปนนาผลไม กวน ทาแหง ฉาบ กลนเปนสรา และแปรรปเปนขนมตาง ๆ ภมปญญาเหลานเปนศกยภาพทสามารถนามาประยกตใชเปนสนคาไดหลากหลายชนด เปนโครงสรางชมชนดานอาหารและยารกษาโรค ทนาไปสความมงคงและมนคงของชมชนแมวาสงคมไทยจะพฒนาตามแบบสงคมตะวนตกอยาง ไมลมหลมตา จนกระทงละเลยภมปญญาบรรพบรษ แตภมปญญานนยงคงถายทอด สงสม และประยกตใช สบตอ ๆ มา ดงจะพบวา ในแตละทองถนมผนาทางภมปญญาทสามารถใชทรพยากรธรรมชาตใหเปนประโยชนไดมากมาย เพราะเปนปจจยสทจาเปนตอชวต การฟนฟและปรบใชเขากบธรกจชมชนจะสรางประโยชนไดมากมาย

6. โครงสรางแรงงานและปจจยการผลตเปนของชมชน ทาใหตนทนการผลตตากวาบรษทธรกจเอกชนมาก โดยเฉพาะอยางยงการจดระบบการผลตของทนชวตไดหลากหลาย พชผลการเกษตรจะคาจนมใหตองมรายจายทสง และสมาชกชมชนอยได ดงนนชมชนกสามารถกาหนดราคาสนคาทสงออกนอกหมบานไปสในตลาดทนนยมได

7. กฎวาดวยการปฏสมพนธแบบแนวนอนทางสงคม โครงสรางทางธรรมชาตทหลากหลายของทองถนฤดกาลทไมแบงแยกผคนออกจากกนเชนฤดกาลในแถบประเทศตะวนตก การคมนาคมทางนาและทางบกทตดตอกนไดโดยไมมอปสรรค ลวนสงเสรมใหมนษยในดนแดนบรเวณนมปฏสมพนธแบบเครอญาตหรอมระบบพวกพองสง สรางระบบชมชน/ สงคมแบบพงพากนขนมา โดยอาศยประเพณวฒนธรรม (เดม) แบบมสวนรวมซมซานอยในวถชวต ซงสามารถ พบไดจากการรวมกนสรางบานเรอน ลงแขก แบงกนกนแบงกนใช มนาใจใหแกกนรวมถงพธกรรมและการละเลนทสมาชกเขามารวมมอกน

29

ปารชาต วลยเสถยร (2540) ไดสารวจสถานะความรเกยวกบธรกจชมชน เปนการสารวจเอกสารเพอทราบกรอบแนวคดของการทาธรกจชมชน ซงเอกสารเกยวกบธรกจชมชนยงมนอยเมอเปรยบเทยบกบธรกจชมชนขนาดยอม ซงดาเนนการโดยเอกชน

พบวาธรกจชมชนจะมลกษณะทแตกตางจากธรกจขนาดยอมโดยทวไป คอ ธรกจชมชนจะประกอบการโดยกลมหรอองคกรรวมเปนเจาของ รวมกนดาเนนการตลอดจนรวมรบผลประโยชนจากการดาเนนการนน นอกจากนการดาเนนธรกจชมชนยงมความสอดคลองกบความตองการของคนในชมชนเนองจากเปนการดาเนนการทอาศยความสมพนธทางสงคม เปนฐาน ในการกาหนดทศทาง การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจขององคกรชมชนจะเปนกจกรรมการผลต การบรการ ทเหมาะสมตอสภาพทางเศรษฐกจ สงคม และสอดคลองกบวถการดาเนนชวตของคนในชมชน ตลอดจนมความเกอกลตอระบบนเวศน

สรปไดวา โครงสรางชมชน/ สงคมแบบมสวนรวม เปนพนฐานการสรางกลมสรางองคกรทเขมแขง สรางกองทน และความรวมมอททรงพลง บรรดาองคกรชมชนทเขมแขงพงพาตวเองไดในชนบท ลวนอาศยปฏสมพนธแบบพวกพองเครอญาตและวฒนธรรมทงสน โดยเฉพาะอยางยงผนาตามธรรมชาต จะตองมบารม (ไมใชอานาจ) ทมาจากการยอมรบของชมชน/ สงคม สบเนองจากการเสยสละอทศตน ผานการใชชวตรวมในชมชนมานาน ดงนน ศกยภาพของชมชนไทยจงมลกษณะทเรยกวา “ชมชนแบบองครวม” ทบรณาการไปสความยงยนได หากนาไปใชอยางถกทางและมคณธรรมองคประกอบหรอโครงสรางของธรกจชมชนดงกลาวมาแลว เปนฐานการพฒนาแบบองครวมทยงยน ไมวาประเทศอนหรอภายนอกชมชนจะประสบปญหาเศรษฐกจการเงนอยางไร แตชมชนทพฒนาอยางยงยนกพงตนเองไดตลอดเวลา เพราะชมชนเปนเจาชวตตนเอง มระบบทเปนอสระไมตองพงพงคนอน และยอมยนหยดอยไดยาวนาน

4. แนวคดเกยวกบธรกจชมชน แนวคดธรกจชมชนของ ณรงค เพชรประเสรฐ (2539) มองวาการทบคคลใด ๆ จะทาการ

ลงทนผลตเพอขายหรอเพอเอากาไรนน ตองใชแรงงานและทนเพอทาการผลตดวยเหตทไมมใคร ทจะทาการผลตหรอทางานโดยไมมคาตอบแทน นอกจากนแลววถการผลตแบบทนนยมยงจะตองพจารณาแยกแยะออกจากจตสานกซงโดยทวไปการผลตตามวถทนนยมนน จะกระตนใหผคนเกดโลภจรตมากขน เอากาไรมากขนซงสงหนงทยบยงโลภจรตมใหเพมขนเรอย ๆ กคอ การมจตสานกทด การมวฒนธรรม ซงธรกจชมชนจะอยไดจาเปนอยางยงทจะตองอาศยแรงจงใจทสาคญ 2 ประการไดแก จตสานก และผลประโยชน ดวยเหตทวา แมธรกจชมชนจะเนนเรองทามาหากนแตธรกจชมชนกเชอมโยงวฒนธรรมและภมปญญาชาวบานเขาไวดวยกน นนคอ การสรางฐานเศรษฐกจ

30

ขนมาเพอคณภาพชวต เพอใหคนมจตสานกทางชมชน สงแวดลอม ประกอบกบการดารงไว ซงวฒนธรรมชมชนจะชวยสามารถตานทานกระแสแหงโลกาภวฒนในระดบหนง

พทยา วองกล (2539) ไดเสนอแนวคดการทาธรกจชมชนดงน 1. การทาเพอบรโภคในครอบครวในชมชน และระหวางชมชนทเปนเครอขายในระดบ

ตาบลและระหวางตาบล เชน การผลตนาปลาใหพอเพยงกบความตองการของตาบลกคานวณได ไมยาก เชน ถาตาบลหนงบรโภคประมาณ 20,000 ขวดตอป กจดการผลตใหไดเทานน ใหชมชนถอหน และชวยกนขาย ชวยกนบรโภคภายในตาบลถาระหวางตาบล ระหวางจงหวดกแลกเปลยนผลผลตกนได ดงทมการนาขาวจากยโสธรไปแลกกบไมยางและขเลอยทนครศรธรรมราช (เพอเอามาเพาะเหด) เปนตน

2. ถาหากมผลตภณฑบางตวทเกงพอทจะออกไปสตลาดใหญไดกเปนเรองของกลไกการตลาดทตองการผลตภณฑทมคณภาพ มลกษณะเฉพาะ ดงกรณนาหมากเมาของเครอขายอนแปง ทภพานกเรมจากการทากนเองไมกพนขวด ไมกปกเพมผลผลตไปหลายหมนขวดเพราะความตองการของตลาด อยเฉย ๆ กมพอคาแมคาขอซอไปจาหนายในตลาดมขายแมในสนามบนสกลนครนอกจากกลไกของตลาด กเปนเรองของเครอขาย ผบรโภคทเปนชมรม สมาคมตาง ๆ ทอยในเมองซงประสานกบชมชนผผลตใหสนคาจากหมบานเขาไปสตลาดเมองดวยความมนคงกวาการไปแขงขนกบผผลต อตสาหกรรมใหญ ๆ ตรงนตองมการจดการโดยกระบวนการ “ประชาสงคม” ซงในสงคมไทยยงคงตองพฒนากนอกมา ทญปนมกระบวนการนมานานทเรยกกนวา “ไดอช” เชอมประสานระหวางชมชนในชนบททผลตกบชมชนเมองผบรโภคทากนเปนกระบวนการเปนระบบ

ณรงค เพชรประเสรฐ (2539) มมมมองทวา ตราบใดกตามทสงคมยงไมอาจทจะหลกเลยงหรอปฏเสธวถการผลตแบบทนนยมได กนาจะแสวงหาประโยชนจากทนนยมนน ทนอาจถอเปนเพยงปจจยยงชพกเปนไปได ซงแนวคดธรกจชมชนนจดตงขนโดยพจารณาวา ชมชนแตละชมชนนนจะผลตอะไร ผลตอยางไร และผลตเพอใคร ทงความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ หรอความชานาญของชาวบานวาเหมาะสมแกการทาการผลตอะไร และหาตลาดรองรบทงตลาดภายในและตลาดภายนอก สดทายกคอตองใหมการกระจายอยางเสมอภาค หรอตามสดสวนหนทสมาชกถอครอง การกระจายนนเปนการกระจายทงในรปรายไดและเงนปนผล ความรบผดชอบ ตลอดจนอานาจหนาทในการบรหารจดการ นนคอเนนการมสวนรวม การกระจาย และความเสมอภาค ธรกจชมชนตามแนวคดนยอมรบวา คนทกคนมความรสกอยากไดอยากม ทกคนมความตองการไมเพยงเฉพาะความตองการขนพนฐาน แตยงตองการสงอานวยความสะดวกในชวตอกดวย ความคดเหลานมไดเฉพาะอยแตเพยงกลมคนรวยเทานน หากแตชาวบานธรรมดาหรอคนยากจนทกคนตางกคาดหวงวาจะมชวตทดขน คนทรวยแลวกอยากรวยขน สวนคนทยากจนหรอชาวบานกอยากมชวตทสขสบาย

31

ขนเชนกน ดงนน เมอลทธบรโภคนยมแผขยายอทธพลเขามาชาวบานจงมความเปนวาทาอยางไร ทจะใหครอบครวหรอคนในชมชนมรายไดเพมขน คาตอบกคอ การทาธรกจเพอแสวงหากาไรนอกเหนอไปจากการผลตเพอยงชพ

แนวคดธรกจชมชน เปนการมองโดยองกบสถานการณในปจจบนซงผกพนอยกบธรกจของชาวบานหรอชมชนกาลงเผชญอยกบปญหาทเกดขนในชมชนไมวาจะเปนปญหาความยากจนปญหาการกระจายรายไดทไมเทาเทยมกน ฯลฯ ไมสามารถแกไขไดจากการดาเนนนโยบายของรฐ แตเพยงอยางเดยว ภารทชาวบานพงพาความชวยเหลอจากองคกรภายนอก มไดทาใหปญหาดงกลาวหมดไป นอกจากนปญหาทเกดขนจากการแผขยายเขามาของระบบทนนยมยงซาเตมใหชาวบานประสบปญหามากขน ดงนนเมอชาวบานไมสามารถหลกเลยงกระแสทนนยมดงกลาวได ชาวบานจงตองลกขนตอสกบกระแสทนนยมนน ธรกจชมชนถอเปนแนวทางเลอกหนงทมงแกปญหาดงกลาว โดยเหนวา ในการดาเนนธรกจชมชนนนจาเปนอยางยงทจะตองไดรบความรวมมอจากหลายฝายดวยกน โดยมชาวบานเปนตวจบทสาคญทสด ทาการผลตโดยอาศยความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ ประกอบกบการมการบรหารจดการทสด เปนหลกในการดาเนนงานสาหรบเปาหมาย ทสาคญในการดาเนนธรกจชมชนนน มไดมงหวงเพยงใหชาวบานอยรอดได หรอมผลกาไรเทานน หากแตยงมงหวงใหชาวบานใหความสาคญเกยวกบการสรางกระบวนการสรางความเขมแขงใหกบชมชนจะมกาลงซอ มากขนนนคอ เนนการพงความตองการภายใน แทนการพงพาความตองการจากภายนอก

ดงนน ผนาชมชนทตองการจะพฒนาชมชนใหเขมแขงจรง ๆ จงตองเปลยนทศนะใหม จงจะสรางศกยภาพของชมชนไปสความมนคงทยนยาวไดทงศกยภาพของชมชนในวสยทศนใหม จบตองไดเปนกระบวนการเคลอนไหวทนาไปสการสรางชมชนแบบองครวมทเปนอสระ พงพาตวเองไดอยางมนคง แลวประสานกนเขาเปนเครอขายองคกรชมชนในระดบตาง ๆ เพอรวมกนวางแผนยทธศาสตรและรวมมอกนกาหนดชะตากรรมชวตตนเอง ซงเปนรากฐานการพฒนาแบบยงยน

5. ประโยชนของธรกจชมชน พทยา วองกล (2539) ไดเสนอประโยชนของการประกอบธรกจชมชน ดงน 5.1 การรวมตวกนของเกษตรกรในการประกอบธรกจในระดบชมชน มความมนคง

ไดรบการรบรองตามกฎหมาย 5.2 การสงเสรมความร ภมปญญาทองถน การพฒนาความสามารถในการจดการ

ตรงตามความตองการทแทจรง

32

5.3 ระบบเศรษฐกจชมชนมความเขมแขง พงพาตนเองได มความพรอมทจะพฒนาสาหรบการแขงขนทางการคาในอนาคต

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2540) กลาวถงความสาคญของธรกจชมชน ดงน ประการทหนง ธรกจชมชน หมายถง “การสรางงาน สรางอาชพและเพมรายได

การสงเสรมใหกลม องคกรประชาชนและเอกชนในชมชนดาเนนกจกรรมดานอาชพ ฝกทกษะ ดานอาชพ และหมายรวมถงการใหความรทางดานการบรหารธรกจ การตลาด การผลต ทน และ การจดการขนตน”

ประการทสอง ความหมายของธรกจชมชนทประชาชนในชมชนมสวนรวมกนดาเนนการ และมขอบเขตของวตถประสงคทกวางกวาการเพมรายได โดยรวมกนเปนเจาของและรวมดาเนนกจการ ตลอดจนรวมรบผลประโยชนจากการดาเนนงานนน ความหมายธรกจชมชนของ กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย “ธรกจชมชน” คอ การสงเสรม หรอ สรางพนฐานและสมรรถนะขององคกรชมชนเพอพฒนาอาชพและรายได เพอนาไปสการเปนธรกจชมชน โดยการสงเสรมกระบวนการเรยนรเพอใหทกษะในเชงธรกจ

6. ปจจยทกาหนดความสาเรจหรอความลมเหลวของธรกจชมชน โสภณ สภาพงษ (2537 อางถงใน ธงชย สนตวงศ, 2540) กลาววาการประกอบธรกจตาง ๆ

โดยทวไปจะตองใชปจจยพนฐานอยางนอย 4 ประการ คอ คน เงน วตถดบและการบรหารจดการ ทงนในการประกอบธรกจชมชนกมลกษณะเชนเดยวกน ซงจะตอง ประกอบดวยปจจยอยางนอย 6 อยาง ไดแก การตลาด การจดการ ทน ขอมล แรงงาน และวตถดบ ซงหากจะพจารณาในแตละปจจยทง 6 อยาง จะพบวาชมชนหรอกลมชาวบานในชนบทสวนใหญไมมอะไรเลยนอกจากปจจยแรงงาน หรอหากมบางกอยในลกษณะทไมสมบรณ ดงนน หากภาคเอกชนตองการสงเสรมและสนบสนนใหชมชน หรอกลมองคกรชาวบานสามารถประกอบธรกจชมชนได ภาคเอกชน ตองเขาไปเสรมชวยในลกษณะ “รวมลงทน (partnership)” อาท ชวยเรองการตลาด การจดการ และทน โดยการเรมตนใหชมชนลงมอดาเนนการเปนเจาของเองตงแตขนตอน การคด การทา การบรหารจดการ และการแบงปนผลประโยชน ซงจะนาไปสการศกษาการเรยนรนอกระบบตามธรรมชาตตอไป

ปจจยทสาคญและจะสงผลตอความสาเรจในการประกอบธรกจชมชน ของกลมองคกรชาวบานนน ใหความสาคญกบ “รวมลงทน (partnership)” โดยในการประกอบธรกจชมชนตองใหชาวบานรวมกบธรกจเอกชนลงมอดาเนนการ และมภาครฐเปนผสนบสนน เนองจากธรกจชมชน ทเกดขนจากชมชน หรอกลมชาวบานรวมกบธรกจเอกชนดาเนนการนน จะเกดขนไดและมความตอเนองยงยน เพราะเหตวา ทงสองมมมมองทใกลเคยงกนแตในขณะเดยวกนภาครฐกมสวนสาคญในการสงเสรมและสนบสนน โดยควรเปนไปในลกษณะ ในเรองการจดเวท ในเรองปจจยดาน

33

ระบบภาษ การคลงทองถน รายไดทองถน เพอใหทองถนแขงแรง ทงนเนองจากบทบาทและวธการในการดาเนนการของภาครฐและภาคชมชน - เอกชน มความแตกตางกน สงทภาครฐควรทาเพอสนบสนนธรกจชมชนประการหนง คอ การสรางระบบจงใจเพอใหภาคธรกจอตสาหกรรมซงจะกระจายไปสภมภาคมความสมพนธกบธรกจชมชน ทงน จะตองมการศกษาวาหากอตสาหกรรมตาง ๆ ไปลงทนและตงในชมชนแลว อตสาหกรรมนนจะสามารถพฒนาชมชนโดยเสรมสรางความเขมแขงของการประกอบธรกจของชมชนใหเจรญควบคกนไปดวยไดอยางไรบาง โดยบทบาทภาครฐกคอ การมมาตรการจงใจและเกอกลใหภาคธรกจอตสาหกรรมเขามามสวนรวมในการสงเสรมและสนบสนนธรกจชมชน

จลศกด ชาญณรงค (2546) กลาวถงปญหาและปจจยทมผลตอความสาเรจหรอลมเหลวของการประกอบการธรกจขององคกรชมชน มดงน

1. ดานการผลต มกจะประสบปญหาการขาดแคลนวตถดบ สนคาขาดคณภาพไมตรงตามมาตรฐาน

2. ดานการตลาด เกดความไมสมดลระหวางปรมาณสนคาทผลตได กบปรมาณความตองการตลาด ไมมตลาดรองรบทแนนอน แหลงทตงของตลาด หรอการกระจายสนคายงจากด ในพนท

3. ดานการเงน เงนทนและสนเชอมจากด ขาดหลกทรพยคาประกนตามวงเงนทสถาบนการเงนกาหนด

4. ระบบบญชและการตรวจสอบควบคมยงไมไดมาตรฐาน ขาดความนาเชอถอในระบบการเงนและบญชขององคกร

5. ขาดแคลนแรงงาน ระดบฝมอแรงงานคอนขางตา 6. ดานการบรหารจดการ ผนาและทมบรหารองคกรธรกจชมชนขาดความสามารถและ

ทกษะในการบรหารจดการ ทงในดานการผลต การตลาด การเงนและบญช การบรหารงานบคคล 7. ดานการทางานเปนกลม เนองจากธรกจขนาดยอมโดยทวไปเปนการประกอบการโดย

บคคลหรอเอกชนผเปนเจาของ ในขณะทธรกจชมชนเปนการดาเนนงานโดยกลมหรอองคกรชมชน ซงตองอาศยการทางานเปนกลมเปนทม จงตองมการพฒนาทกษะการทางานกลม

8. ขาดการประสานความรวมมออยางแทจรง จากหนวยงานทเกยวของในการสนบสนนใหคนในชมชนเกดการเรยนรและเกดความเขมแขงในการบรหารจดการ

9. ขาดการมสวนรวมของคนในชมชนในการรวมเปนเจาของและดาเนนกจกรรม 10. นโยบายของรฐยงไมเอออานวย ทงในดานภาษ สนเชอ ตลอดจนระบบโครงสราง

ราชการ

34

ใจมานส พลอยด (2540) ไดศกษาวจย ซงณรงค เพชรประเสรฐ กลาววา เปนงานวจย ชนแรกทนาเสนอแนวคดและการวเคราะหทงในระดบมหภาคและจลภาค ไดพยายามจะชใหเหนวา ปจจยทางเศรษฐกจและสงคมอะไรบางเปนตวแปร ซงไดแก

1. ความสามารถในการระดมทน 2. ความสามารถในการขยายกจกรรม (สายการผลตและการคา) 3. รายไดของผรวมธรกจชมชน 4. ผลประโยชนทสมาชกไดรบ 5. ผลการดาเนนงานของธรกจ 6. การพงพาภายนอกและการพงตนเอง ณรงค เพชรประเสรฐ (2542) ไดกลาวถง ปจจยแหงความสาเรจและลมเหลวของธรกจ

ชมชน จากกรณศกษา บรษทธรกจชมชนหวไทร หรอ “หวไทร โมเดล” วาประกอบดวย 9 ปจจยสาคญ ไดแก

1. ปจจยดานการเงนหรอเงนทน กลาวคอหากธรกจชมชนสามารถระดมเงนจากชมชนไดเอง หรอมเงนชวยหรอดอกเบยตา จะทาใหโอกาสทธรกจจะจดตงและดาเนนการไดด ประสบผลสาเรจมความเปนไปไดสง

2. ปจจยดานการผลต กลาวคอ จะตองรวา จะผลตอะไร อยางไร หากธรกจชมชนมความไดเปรยบเชงทรพยากรและ/ หรอในเชงทกษะซงมอยในทองถน ปจจยดานการผลตจะเปนความไดเปรยบและสนบสนนใหธรกจมโอกาสประสบผลสาเรจ

3. ปจจยดานการตลาด กลาวคอ การรความตองการของตลาด และรวาจะนาสนคาไปขายทไหน อยางไร

4. ปจจยดานการบรหารและการจดการ ไดแก ความสามารถเรองระบบงาน เงนบคลากร และระบบตลาด

5. ปจจยดานผนา ทงนเนองจากสงคมไทยมลกษณะเชอคนมากกวาระบบ ดงนนหากผนาเปนทไววางใจของสมาชก มวสยทศน มความสามารถในการนา มความเสยสละ เปนตนธรกจชมชนกจะมโอกาสประสบความสาเรจได

6. ปจจยแรงงาน การมแรงงานในทองถนเพยงพอและมทกษะการผลตเปนปจจยทาใหธรกจชมชนประสบผลสาเรจ

7. ปจจยดานการมสวนรวมของสมาชก การมสวนรวมอยางแขงขน ทาใหเกดธรกจชมชนอยางแทจรง

35

8. ปจจยดานระบบขอบงคบ กลาวคอ หากระเบยบขอบงคบไมอยบนพนฐานหรอ ความเหนชอบจากสมาชก การประกอบการกจะมโอกาสประสบความสาเรจไดตา

9. ปจจยดานปฏสมพนธกบภายนอก กลาวคอ ธรกจชมชนทจะประสบผลสาเรจไดจะตองมความสามารถในการสรางความสมพนธเชงบวก และหลกเลยงความสมพนธเชงลบกบภายนอก อนงในปจจยนหมายถงการมความคลองตว รวาเมอใดควรรวมมอหรอปฏเสธภายนอก

สาหรบ ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2543) รวมกนศกษา และพบวาหนวยงานภาครฐมบทบาทในการสงเสรมและสนบสนนธรกจชมชน โดยนโยบายและมาตรการตาง ๆ 7 ดาน ไดแก

1. ดานการสงเสรมความสามารถของบคคล กลม และองคกร เพอใหเกดการเรยนรเพมความรและพฒนาทกษะฝมอตาง ๆ ในหลายรปแบบ อาท การใหการศกษา การฝกอบรมการใหขาวสาร ขอมล การใชสอ เปนตน

2. ดานแรงงาน โดยมนโยบายและมาตรการทจะสงเสรมธรกจชมชนดานแรงงาน ทงในระดบบคคลและระดบกลม อาท เพมและขยายโอกาสการมงานทา ลดการเคลอนยายแรงงานส เมองใหญ พฒนาสตปญญา การพฒนาแรงานทผานการฝกอบรมในวชาชพและมประสบการณทางานมาแลว จดตงตลาดแรงงาน เพมคณภาพชวตผใชแรงงานทงในและนอกภาคอตสาหกรรมเปนตน

3. ดานทนและสนเชอ กลาวคอ ในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 รฐบาลประกาศใหมนโยบายการเงนและการคลงเพอสงคม เพอเสรมสรางการกระจายรายได การกระจายสนเชอ และการบรหารทางการเงนการตลาดไปสสวนภมภาคและผดอยโอกาส นาไปสการสนบสนนธรกจชมชนในลกษณะตาง ๆ อาท เพมทนให ธกส. และสถาบนการเงนเพอพฒนาอตสาหกรรมขนาดยอม (SMEs) สนบสนนการจดสนเชอระยะปลานกลางและระยะยาวแกภาคเกษตรและผประกอบการรายยอย การสรางสงจงใจในทางการเงนและการคลงใหธรกจเอกชนเขามาชวยในการพฒนาฝมอแรงงาน การผลตการจาหนายและการจดการตลาดแกชมชน สนบสนนแหลงเงนทนสาหรบการพฒนาชมชน กระจายบรการทางการเงนกลบเขาสภมภาคและทองถน จดระบบประกนหรอกองทนประกนความเสยหายทเกดขนในการรบชวงการผลตของอตสาหกรรมชมชนและอตสาหกรรมชนบท อนง มาตรการรปธรรมในการสนบสนนดานทนและสนเชอแกธรกจชมชนซงสามารถจาแนกได 6 รปแบบ ไดแก การใชวธระดมทนจากสมาชก การสนบสนนงบประมาณดาเนนโครงการธรกจชมชน การสนบสนนงบประมาณและ/ หรอเงนนอกงบประมาณในรปเงนกดอกเบยตา การใหงบประมาณจดตงกองทนหมนเวยนทงในระดบหนวยงานและระดบกลมตลอดจนการประสานงานกบแหลงเงนทนอน การรวมลงทนกบกลม เปนตน

36

4. ดานวตถดบ โดยนโยบายและมาตรการทสงเสรมธรกจชมชนดานวตถดบสามารถจาแนกไดเปน 2 รปแบบ คอ (1) ดาเนนการผลตวตถดบหรอปจจยการผลตทมคณภาพเหมาะสม (2) สนบสนนปจจยการผลตโดยไมคดมลคาและ/ หรอจาหนายในราคาทเปนธรรม ซงมทง การสนบสนนผานกลมและรายบคคล

5. ดานการตลาด ซงการสนบสนนธรกจชมชนดานน สามารถจาแนกไดเปน (1) การสรางตลาด อาท สงเสรมใหสามารถเปดชองจาหนายสนคาของชมชน จดงานจาหนายสนคา ในรานคาเอกชน ตามหางสรรพสนคา สถานเตมนามน และเปดใหชมชนนาสนคามารวมขายดาเนนการรบซอผลผลตจากกลม เพอทาการแปรรปและจดจาหนาย เปนตน (2) การประสานการจดการตลาด อาท การประสานงานกบหนวยงานตาง ๆ เพอจดการดานการตลาดของทองถนและภมภาค การสนบสนนใหธรกจชมชนเขามารวมทนดาเนนการธรกจชมชน สงเสรมในราษฎรผลตสนคาขายหรอรวมกลมเพอรบชวงผลตสนคา (3) การสรางขอมลทางการตลาด อาท สนบสนน โดยการจดทาฐานขอมลธรกจชมชน ทาขอมลสารสนเทศเพอการตลาดและการสงออกสนคา (4) การควบคมคณภาพ ปรมาณและราคาสนคา อาท สนบสนนการพฒนาคณภาพสนคา กาหนดเขตการผลตและคณภาพสนคา จดตงหนวยงานกลางเพอกาหนดมาตรฐานคณภาพสนคาและตรวจสอบคณภาพ การสนบสนนเงนชดเชยเพอประกนรายได สนคา สนบสนนงบประมาณ ตงกองทนหมนเวยนเพอการตลาด เปนตน

6. ดานเทคโนโลย ในการศกษาพบวาไมมนโยบายและมาตรการดานนโดยตรงแตม ในสวนทเกยวของกบเทคนคการผลต การแปรรป และนโยบายเกยวกบเทคโนโลยทเปนประดษฐกรรม อาท ดานสงเสรมและสนบสนนการศกษา วจยและพฒนาเทคโนโลย ดานสงเสรมการผลตดาน การพฒนาชนบทและการพฒนาทยงยน เปนตน

7. ดานกฎหมายและสทธประโยชน โดยนโยบายและมาตรการสงเสรมธรกจชมชน ดานน ไดแก (1) มาตรการทางภาษเพอจงใจและสนบสนนธรกจชมชน อาท การผอนปรนภาษอากรเปนตน (2) มาตรการทางกฎหมาย อาท แกไขลดหยอนหรอเพมเตมระเบยบของรฐ เพอเออประโยชนใหการปรบปรงกฎหมายทเกยวของกบการคมครองผบรโภคใหเปนสากลมากขน เพอความเปนธรรมทางการคา ปองกนการผกขาดและสงเสรมการแขงขนในกรอบของกฎหมาย กฏหมายลขสทธ สทธบตร เครองหมายการคา การคมครองทรพยสนทางปญญา

7. แนวทางการพฒนาธรกจชมชน ธรกจชมชนแมวาจะเปนเรองคอนขางใหมในงานพฒนา แตกาลงไดรบความสนใจจาก

หนวยงานและบคคลทเกยวของ ดวยตระหนกดวาภายใตสภาวการณเศรษฐกจสงคมในปจจบน การสงเสรมใหชมชนทาธรกจทสอดคลองกบเงอนไขของตนเอง เปนแนวทางการพฒนาทจาเปน

37

และสาคญอยางยง โดยเฉพาะแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 และฉบบท 9 ไดมการระบแนวทางการทางานพฒนาวาเปนแบบบรณาการ กลาวคอ การพยายามประสานการพฒนาทกดานเขาดวยกน โดยมเปาหมายสาคญคอการพฒนาคนหรอกลาวอกนยหนงคอคนเปนศนยกลางของการพฒนา เพอใหนโยบายดงกลาวบงเกดผลเปนรปธรรม จงจาเปนตองมโครงการปฏบตรองรบการพฒนาดานเศรษฐกจ เปนแนวทางหนงทมเปาหมายทจะพฒนาคน และคณภาพชวตใหดขน หมายถงการพฒนาและเสรมสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวและชมชน เนนใหชมชน เขามามบทบาท และมสวนรวมในการพฒนาเศรษฐกจของชมชน พรอมกบการพฒนาดานสงคม วฒนธรรม สงแวดลอม และการเมองการปกครอง โดยกลาวไดวา “ธรกจชมชน” คอกญแจสาคญอกอนหนง ทจะสรางความเขมแขงใหกบเศรษฐกจชมชน แตการทจะบรรลเปาหมายไดนนตองอาศยการผนกกาลงของทกฝายทกระดบ ทงภาครฐ องคกรเอกชน ภาคธรกจ นกวชาการองคกรประชาชน และสอมวลชน เปนตน โดยสนบสนนใหเกดกระบวนการมสวนรวมของภาคดงกลาว ใหเกดการรวมมอ รวมปฏบตงานดวยกน ตงแตการรวมคด รวมเรยนร และรวมกนทางานภายใตความรก ความเมตตา ความเอออาทร ไมเปนปฏปกษตอกน

จากการทบทวนวรรณกรรม ดงทกลาวมาสรปไดวา ธรกจชมชน หมายถง กจกรรม ทบคคลหรอองคกรในชมชนมสวนเปนเจาของกจกรรมและชวยดาเนนงานบางสวนหรอทงหมด โดยประสานความรวมมอกบหนวยงานตาง ๆ มการเรยนรและการจดการรวมกนเพอดาเนนการ ในกจกรรมการผลต การแปรรป การคา และการบรการทมงพฒนาเศรษฐกจของชมชนไดอยางสอดคลองกบสงคม วฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมของชมชน อนจะนาไปสชวตความเปนอยทดและการพฒนาทยงยน

แนวคดเกยวกบองคกรชมชน

ความสาเรจของธรกจชมชนสวนหนงขนอยกบองคกรชมชนเขมแขง ถาองคกรชมชนเขมแขงไดกจะเปนเกราะปองกนตวเอง หรอเปนพลงอานาจทจะตอรองกบภายนอกไดองคกรชมชนนบเปนองคกรทไดรบความสนใจทกหนวยงานทงภาครฐและเอกชนใหความสาคญในการพฒนา บนความหลากหลายและความแตกตางนานปการของชมชน โดยเฉพาะพนฐานชมชน และการเปลยนแปลงของสงคมปจจบน เปนสงทนกพฒนาตองทาความเขาใจทงแนวคดและยทธศาสตรรวมทงกระบวนทศนในการพฒนาเพอเสรมสรางชมชนใหเขมแขงในอดตคาวาชมชนหมายถง หมบานตามความสะดวกของบคคลภายนอกทเขาไปเกยวของกบชมชนหมบานถอวาไดเปนสถาบนทเกาแกทสดของสงคมไทย การรวมกลมเพอการแลกเปลยนแรงงาน เชน ประเพณ การลงแขก สภาผเฒา ผแก ซงรวมเรยกวา “องคกรชมชน”

38

1. ความหมายขององคกรชมชน องคกรชมชน หมายถง การรวมตวของกลมคนทมวตถประสงครวมกน อาจเปนการ

รวมตวกนตามพนทหรอไมใชกได สมาชกตดตอสอสารกน มความเอออาทรตอกน มการกระทารวมกน มการเรยนรรวมกน (ประเวศ วะส, 2535) และหวใจของการพฒนาแบบยงยนซงเปนการพฒนาทงเศรษฐกจ จตใจ การเมอง วฒนธรรม และสงแวดลอม พรอมกบวเคราะหระบบสงคม เศรษฐกจใหเชอมโยงกบการเปลยนแปลงวถชวตของชาวชนบท มการสรางจตสานก และมทศทาง การเคลอนไหวไป 2 แนวทางพรอมกน คอ เคลอนไหวเพอการอยรอดทางเศรษฐกจ และเคลอนไหวทางการเมอง ตองสกบนโยบายของรฐทไมเปนธรรม ผนาองคกรชมชนจะเขาไปสการเมองในระบบมากขนโดยมชมชนเปนฐานสนบสนนทสาคญ สอดคลองกบแนวคดของ กาญจนา แกวเทพ (2541 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) องคกรชมชนตองจดรปแบบความสมพนธในชมชนกจกรรมในชมชน

นอกจากมนกวชาการกลาวถง การกาเนดองคกรชมชนไวอยางนาสนใจ คอ นลน ตนธวนตย (2538 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) กลาววา การเกดองคกรวาการเกดขนขององคกรชมชนจะเรมขนจากลมเลก ๆ ในชมชนทมกระบวนการสรางจตสานกจากนนจงเรมดาเนนกจกรรมรวมกนและความหมายของนลนคลายกบแนวคดของ กาญจนา แกวเทพ (2541) ทระบวาองคกรชมชนตองมการจดระบบรปแบบความสมพนธของคนในชมชนเพอใหเกดผลการดาเนนการตาง ๆ ขององคกรใหลลวงไปดวยด นอกจากคาวาองคกรชมชน ยงหมายถง การรวมกลมของคนภายในชมชนโดยมนกวชาการบางกลม ธระพงษ แกวหาวงษ (2543 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) กลาวไววา ชมชนมความหมายในเชงกระบวนการทมพลวต ความเปนชมชนจะวดหรอดไดจากกจกรรมการเคลอนไหวของกลมทรวมตวกน โดยมวตถประสงค กจกรรม การมสวนรวมของคนในกลมและการจดการกลมหรอ องคกรนน ดวยตงใจในความปรารถนารวมกนของคนในสงคมวา ตองการใหชมชนของตนเปนเชนไรโดยแทจรง

จงกลาวไดวาองคกรชมชนหมายถง การทบคคลตงแตสองคนขนไปมารวมตวกนในพนทเดยวกนหรอหมบานเดยวกน โดยมวตถประสงคทจะดาเนนกจกรรม มสวนรวมในการเรยนรรวมกน มความเอออาทรใหความชวยเหลอซงกนและกน และกอใหเกดการพฒนารวมกนทงทางเศรษฐกจ และการเมองอยางเปนพลวต เมอมองคกรชมชนทเขมแขงแลวกตองมองคประกอบขององคกรเพอเสรมสรางความเขมแขงขององคกรชมชน

2. องคประกอบขององคกรชมชน สมพนธ เตชะอธก (2540 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) องคกรชมชนม องคประกอบ

7 ประการ คอ 1) อดมการณรวมกน 2) เปาหมายและวตถประสงครวมกน 3) มผลประโยชนรวมกน

39

4) มผนาทไดรบการยอมรบ มความสามารถและสมาชกมสวนรวมในกจกรรมเพอการพฒนา 5) มการบรหารจดการ ไดแก การตดสนใจรวมกน มการกาหนดโครงสรางบทบาทหนาท มกตกา สถานทวสดอปกรณมการตดตอสอสาร การควบคมตรวจสอบ 6) มกจกรรมการเรยนรเพอใหชาวบานทางานรวมกน 7) มงบประมาณหรอกองทนสาหรบการทากจกรรมตาง ๆ

กาญจนา แกวเทพ (2540) ไดสรปขนตอนของการพฒนาองคกรชมชนแบงเปน 4 ขนตอน คอ

1. ขนกอราง สรางกลม และแสวงหาทางเลอกในระดบความคด 2. ขนลงมอปฏบตการ 3. ขนโตแลว ขยายกลม ขยายเครอขาย 4. ขนพลง คอ ความสามคค 3. แนวคดชมชนปฏบต แนวคดเกยวกบชมชนปฏบต ถอเปนแนวคดสาคญทไดรบการกลาวขวญถงมากทสด

ในการบรหารจดการสมยใหม เนองจากเปนการเรยนรควบคไปกบการปฏบตการในชวตประจาวน ซงเกยวเนองกนกบ “สานกรวมแหงความเปนชมชน” (sense of community) หรอความเปนชมชน ทเกดจากการมประสบการณรวมกนของกลมคนกลมหนงกลมใดกตาม ดงนน แลวการสรางและแลกเปลยนความรจงสามารถเกดขนไดดวยตวของมนเอง ชมชนปฏบตตองประกอบดวย โดเมน ชมชน และแนวทางปฏบต

โดเมน หมายถง หวขอความรทชมชนมแรงปรารถนา (passion) รวมกน ทงนแรงปรารถนาเปนมากกวาคาวา “ความสนใจ” และเปนองคประกอบทแสดงใหเหนวาทาไมบางชมชนจงประสบความสาเรจ ในขณะทบางชมชนลมเหลว ถามการตงหวขอทสมาชกมแรงปรารถนาอยางแรงกลา ทจะพฒนาความรของตนเองในดานใดไดอยางเหมาะสม สมาชกจะมแรงขบภายในอยางมหาศาล ทจะชวยผลกดนกจกรรมของชมชนอยางตอเนองในทสด ชมชน เปนมโนทศนทมการกลาวถงกนมากในทางสงคมวทยาและจตวทยาสงคมมความหมายมากกวาความเปนโครงสราง การกอรป สถานทตง หรอลกษณะอนใดกตาม

แมคมลแลนด และ ชารวส (McMillan & Chavis, 1986) ไดใหนยามของสานกรวมแหงความเปนชมชนไวในลกษณะ 4 ประการคอ ความเปนสมาชก (membership) ความมอทธพลตอกน (influence) การรวมเตมเตมความตองการซงกนและกน (integration and fulfillment of needs) และการแบงปนอารมณรวมทเกยวเนองกน (shared emotional connection)

1. ความเปนสมาชก ประกอบดวยการมลกษณะทรวมกนบางสงบางอยาง อาทเชน ภาษา การแตงกาย และพธกรรม ซงเปนตวชวดวาใครเปนสมาชกรวมหรอใครทไมใช สมาชกกลมรสกวา

40

นคอความชอบธรรมใหการปกปองความใกลชดกนทางสงคมระหวางกลมคนกลมเดยวกน โดยเฉพาะพธกรรม งานเฉลมฉลองตาง ๆ ประเพณในการเปลยนผานสถานภาพ รปแบบของการพดการปราศรย และการแตงกาย เปนสญลกษณทสอความสมพนธทางสงคมไดด เพราะเปนตวชวดถงจตวญญาณของชมชนซงกอกาเนดจากประกายแหงมตรภาพระหวางกน (McMillan & Chavis, 1986, p. 315)

2. ความมอทธพลตอกน สมาชกของกลมจาตองรสกถงการเสรมพลงตอกนและกนจงจะเปนกลมทแนนแฟน และความแนนแฟนของกลมยงขนอยกบการทสมาชกไดรบอทธพลซงกนและกนดวย ดงนนอาจสรปไดวาความแนนแฟนขนอยกบตวคนแตละคนเทา ๆ กบกลมทไดรบการสถาปนาขน (McMillan & Chavis, 1986, p. 11)

3. การรวมเตมเตมความตองการซงกนและกน ความตองการในทนหมายถงความปรารถนาและการใหคณคา ทงยงหมายถงการตระหนกรวาตนเองตองพงพาอาศยซงกนและกนกบบคคลอน เปนความตองการพงพงโดยการใหและการกระทาสงใด ๆ เพอผอนในสงซงเรากคาดหวงจากเขาดวยเชนเดยวกน หรอกลาวโดยยอไดวาเปนการแสวงหาลกษณะรวมทคลายคลงกนนนเอง (search for similarities)

4. การแบงปนอารมณรวมทเกยวเนองกน ไดแก ความใกลชดทเพมมากขน คณภาพของปฏสมพนธ การแกปญหาทยากหรอการเผชญสถานการณคลมเครอรวมกน ความซอสตยตอกน และการมจตวญญาณทผกพนเชอมรอยกน

แนวคดชมชนปฏบตนจงมความแตกตางจากชมชน ในแงท “ชมชนปฏบต” นนมปฏสมพนธหลายระดบ ขอบเขต ความร และมความสมพนธอนลนไหล แตปฏสมพนธเหลานน กยงคงอยในกลมตลอดเวลา ตรงขามกบ “ชมชน” ในมโนทศนของหมบานหรอชมชนทมขอบเขตชดเจน (Wenger, 1998 อางถงใน ธวช มณผอง, 2546, หนา 13 - 14) แนวคด “ชมชนปฏบต” อาจจะแทรกอยใน “ชมชน” แตจะไมซอนทบกบกรอบของชมชนหมบาน ชมชนปฏบต จะดารงอยภายใตปฏสมพนธใน 3 มต คอ

1. การมพนธะสญญา หมายถง สมาชกชมชนปฏบตจะเขาไปรวมในกจกรรมของชมชน ซงการเขารวมจะมการตอรองความหมายกบผอน

2. การมสวนรวมในกจกรรม เปนผลมาจากกระบวนการตอรองภายในกลม ซงจะทาใหสมาชกรบรวาจะพดหรอปฏบตตวอยางไร เกดการสรางระบอบและกฎเกณฑรวมกน หรอสรางรปแบบการมสวนรวม ในทสดกจะซมเขาไปในสมาชก

3. การมทรพยากรรวม เปนแหลงทมาของการเกาะเกยวของสมาชก ความสมพนธ หรอทรพยากรในชมชนปฏบต เชน เครองมอ งานประจาวน ศพท หรอสญลกษณตาง ๆ ซงทาให

41

กจกรรมในชมชนปฏบตมความตอเนอง ขณะเดยวกนกนามาสการตอรองและความเปนไปไดทจะเปลยนแปลงความหมายภายในชมชน ดงนน ชมชนปฏบตจงมพลวต ความขดแยง และมการแขงขนกนภายใน ชมชนปฏบตมความหมายแตกตางจากการทางานเปนกลม (team) ทมผจดการ เพราะชมชนปฏบตเนนความหลากหลาย และผเรยนรสามารถมเปาหมายทแตกตางกนได เพราะ ผเรยนรอาจมความสนใจทแตกตางกน ชมชนปฏบตจงมขอบเขตทคลมเครอและไมชดเจน เพราะสมาชกของชมชนอาจเปนสมาชกของกลมอน ๆ ดวย (Wenger อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547)

สรปไดวา องคกรชมชนกคอ การจดระบบรปแบบความสมพนธของคนในชมชนเพอดาเนนภารกจตาง ๆ ใหบรรลตามวตถประสงคทตงไว องคกรชมชนถอไดวาเปนสถาบนทเกาแกทสด องคกรหนงของสงคมไทยทบรรพบรษดาเนนการสบทอดกนตอ ๆ มาเพอสรางสรรคชวต ของคนในชมชนทงดานกายภาพ เศรษฐกจ สงคม การเมอง วฒนธรรม ใหเปนคนทมคณภาพ และจตใจทงดงาม กจะทาใหชมชนนนมความเจรญและพงตนเอง และชวยเหลอตนเองไดในทสด

การบรหารจดการธรกจชมชน

การบรหารจดการธรกจชมชน เปนกระบวนการการทางานขององคกรชมชน ใหบรรลตามวตถประสงคทชมชนกาหนดไว ภายใตสภาวะแวดลอมทกาลงเปลยนแปลง โดยเนนกระบวนการใชทรพยากรทมจากดอยางมประสทธภาพและประสทธผล โดยเปนการรวมมอกนเพอดาเนนการทางธรกจของคนในชมชน ทไมใชมงเนนแตการสราง ผลกาไร แตเนนการเกดประโยชนกบชมชนและสรางความเขมแขงของชมชน โดยขณะเดยวกนสามารถแขงขนดานคณภาพในการผลตกบธรกจเอกชนได เปนการประกอบการของชมชน โดยชมชนและเพอชมชน ตงแตการระดมทนตาง ๆ การทากจการรวมกน การแบงปนผลประโยชน เกดจากการใชสงทมอยในชมชนทงทนทางสงคม ทนทางวฒนธรรม ทนทางเศรษฐกจ ทนทางสงแวดลอม เพอการพงตนเองและการเพมรายไดใหกบชมชน

ผศกษาไดศกษา ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบ “การบรหารจดการธรกจชมชน” ไดมผศกษาทเกยวของกบการบรหารจดการธรกจชมชน ไวดงน

พทยา วองกล (2539) ไดเสนอขนตอนการทาธรกจชมชนดงน ธรกจชมชนหรออตสาหกรรมชมชนเปนแนวคดทมงแปรรปผลผลตตามธรรมชาต หรอ

กระทาการผลตสนคา โดยสมาชกในชมชน เพอการบรโภคและสรางรายไดใหแกชมชน ดวยหลกคดสาคญทวา ความหลากหลายของผลผลตในชมชน ทงในดานการบรโภคแบบพงพาตนเอง การเกบหรอถนอมอาหารไวกนในครอบครวและในชมชน จะชวยลดรายจายใหครอบครว และสรางเสรมสขภาพอนามยใหตนเองไดอยางดและอยางรบผดชอบทสดของชมชน ซงจะเปนฐานการสราง

42

สงคม สขภาพอนามยทด มคณธรรม ไมเหนแกประโยชนดานกาไรสงสดเชนทนกธรกจกระทากนในปจจบน โดยเอาเปรยบผบรโภคอยตลอดเวลา ดวยเหตดงกลาว ขนตอนการสรางวสาหกจชมชนจงตงอยบนกระบวนการคดและปฏบต ดงน

1. จดเรมตนของการแปรรปหรอผลตสนคาของชมชน สมาชกชมชนตองมเปาหมายเพอการบรโภคหรออปโภคของตนเอง หรอในครวเรอนเปนหลก ดวยการผลตสนคาหลายชนดหลายประเภท ในลกษณะหลากหลายเพอการพงตนเอง ลดรายจายทเสยไปจากการซอ และปองกนไมใหเงนของชมชนไหลออกไปนอกชมชนโดยไมจาเปน ซงจะสงผลใหการหมนของเงนอยในหมบานและแพรสะพดอยภายในหมบานดงนน การตลาดของวสาหกจชมชนทสาคญอนดบแรกคอ มงผลตเพอตลาดทเปนตวเองของผผลต

2. เมอสมาชกในชมชนผลตอตสาหกรรมชมชน เพอลดรายจายของตนเองหรอเปนหลกพงพงของตนเองไดแลว จงคอยขยบขยายการผลตออกไปสเพอนบาน เพอชวยลดภาระซอของแพงแกเพอนบาน ผผลตเองกไมจาเปนตองซอสนคาจากภายนอก ถอวาเปนการชวยลดรายจายใหแกเพอนบานไปดวย ทาใหเงนไมไหลออกไปจากหมบานดงนน การตลาดของวสาหกจชมชนขนทสองคอ ตลาดในชมชน เปาหมายอยทเพอน ๆ ในชมชนโดยผลตเพอแทนทสนคาทนาเขามาจากภายนอกชมชน

3. เนองจากวสาหกจชมชนมลกษณะเปนอตสาหกรรมในครวเรอนหรออตสาหกรรม รายยอยทรวมทนของชมชน มทงทไมตองใชเครองจกร อปกรณหางาย ตลอดไปจนถงการใชเครองจกรขนาดเลกและขนาดกลาง ดงนน ในสภาวะทชมชนยงไมมเงนลงทนในการซอเครองจกร การเรมตนดาเนนธรกจชมชนจงตองคานงถง การลงทนตา อปกรณงาย ๆ การใชแรงงานในชมชน และการรจกพฒนาจากภมปญญาดงเดมมาใช จงจาเปนตองสงเสรมขนในชมชน เพราะบรรดาอตสาหกรรมชมชนในลกษณะดงกลาว ชมชนสามารถดาเนนการขนมาเปนธรกจชมชนไดดวยตนเอง

วสยทศนในการสรางกระบวนทศนใหมในภาวะวกฤตเศรษฐกจสงคม ทงภาครฐและเอกชนไดหนมาสนใจเศรษฐกจชมชนมากขน และใหการยอมรบทวไปในฐานะเปนทางรอดหรอทางออกของสงคมไทย ถงขนชขนเปนนโยบายสาคญระดบชาต แตหากพจารณาอยางถองแท จะพบวา เศรษฐกจชมชนนนมฐานะเปนเพยงตวแบบ (model) หนง ซงองคกรรฐและเอกชนบางแหงคดจะนาไปใหชมชนจาลองใชในขอบขายทวประเทศ โดยมไดหยงถงความจรงวา ความสาเรจของธรกจชมชนแตละชมชนเปนกระบวนการทเกดขนอยางตอเนองยาวนาน โดยอาศยเหตปจจย ทรพยากร การบรหารจดการ การนาพา และสภาพความเปนจรง ของชมชนนน ๆ สาหรบทางดานยทธศาสตรนน วสยทศนทกวางไกลจะพจารณาเศรษฐกจชมชนในฐานะองคความรใหมอนเกดจาก

43

กระบวนทศนใหม ซงแตกตางจากทฤษฎเศรษฐกจกระแสหลก โดยอาศยหลก อทปปจจยตา (หลกคดวทยาศาสตรแหงพทธ) ทมองลกถงเหตปจจยอนกอใหเกด “ภาพของเศรษฐกจชมชน” ในตวของมนเอง (self in themselves) ภววสยแหงการพฒนาทเปนผลกระทบและทศทางการพฒนาทปฎรงสรรคกบเศรษฐกจกระแสหลกยทธศาสตรการพฒนาจงมองถงวสยทศนการสรางกระบวนทศนใหมของชมชน ซงมกฎเกณฑแตกตางจากการพฒนากระแสหลก ดงตอไปน

1. เนนกระบวนการเรยนรของชมชน เพอสรางฐานความรและองคความรทเปนของตนเอง รวมไปถงการวางแผนพฒนาชมชนแบบมสวนรวมของสมาชก โดยผนา ผทรงภมปญญา ในชมชนเปนแกนกลาง คณลกษณะนเปนจดแขงทชมชนใชสรางความเปนเอกภาพและศกยภาพของตน สามารถพฒนาและรวบรวมความรตาง ๆ เปนศนยกลางการเรยนรของชมชนหรอจดตงมหาวทยาลยชาวบาน อกทงสามารถพฒนาเทคโนโลยทเหมาะสมแกชมชนได

2. กระบวนการสรางทนชมชน/ ทนสงคม ทมองครอบคลมทงการสะสมเงนตราจากนอยสใหญเพอสรางกลมออมทรพย ธนาคารชมชน หรอธรกจชมชน ซงอาศยเงนตราเปนสอ และทนทางสงคมทมาจากบคลากร ภมปญญา ประเพณวฒนธรรมชมชน สถาบนในชมชน สาธารณสมบต ทรพยากรธรรมชาตของชมชน ฯลฯ ปจจบนชมชนในชนบททกภาคไดสรางทนชมชน/ สงคม ในรปแบบหลากหลายมากมาย

3. กระบวนการศกษาวจย ในกระบวนทศนใหมควรเปนการศกษาวจยเพอพฒนา ไดแก แสวงหาความรวมมอจากนกวชาการ หรอสถาบนการศกษา หรอหนวยงานภายนอกชมชน กบสงเสรมใหชมชนหรอสถาบนในชมชน (โรงเรยน คร ปญญาชน ผนาชมชน) ทางานวจยเอง เพอนาผลทไดมาวางแผนพฒนาชมชนในขนตอนตอไปโดยไดรบเงนทนสนบสนนกจกรรมการพฒนา ทกาหนดขนจากการวจยดวย

4. กระบวนการผสานความหลากหลาย จากปจจยทเปนคณตอการพฒนา เปนกระบวนทศนใหมทชมชนเปดรบเอาความรและความชวยเหลอจากภายนอก โดยการเปดเวทแลกเปลยนทศนะระหวางชมชน ชมชนกบหนวยงานรฐและองคกรพฒนาเอกชน และรวมมอกบหนวยงานรฐ องคกรพฒนาเอกชน หรอแหลงเงนทนตางประเทศ โดยมชมชนเปนผตดสนและวางแผนพฒนาตนเองในกระบวนการผสานความหลากหลายจากปจจยทเปนคณ จะนาไปสความรวมมอพฒนาแบบเบญจภาคหรอพหภาค ทภาคสวนตาง ๆ ของรฐและเอกชนรวมมอกบองคกรชมชนผลกดน ใหเกดการพฒนาทประสบความสาเรจ มศกยภาพ และมการประสานกนวางแผนพฒนาระดบภาค ระดบชาต ซงสงผลกระทบตอการวางแผนยทธศาสตรการพฒนาสงคมโดยรวมและกระบวนทศนใหมนจะทาใหมลนธหรอองคกรพฒนาททางานภาคสนาม หรอใกลชดกบชมชนสามารถรวมงานกบหนวยงานรฐในการผลกดนการพฒนาชมชนสนโยบายระดบชาตไดอยางสอดคลองกบสภาพ

44

ความเปนจรงและสมฤทธผลในดานตรงกนขาม หนวยงานรฐและองคกรพฒนาเอกชนทรวมมอกนกจะสามารถพฒนางาน วางแผนงาน นโยบาย และความกาวหนา ของหนวยงานตนไดอยางมประสทธภาพ มพนธมตรในการปฎบตโครงการ และนาไปสการปฏรงสรรคแกทกฝายทมารวมมอกน

5. กระบวนการสรางเครอขายชมชน จะนาไปสกระบวนทศนใหมในการตอยอดความรในการพฒนาตนเองและเครอขายอยตลอดเวลา นาไปสการยกระดบทนทเกดจากการรวมทนกนระหวางองคกรชมชนในการสรางธรกจ - อตสาหกรรมชมชน เชน โรงสชมชน โรงงานขนมจนชมชน ฯลฯ การกาหนดตลาดเครอขาย ทงในรปแบบทซอขายสนคาและแลกเปลยนสนคากน รวมไปถงสถาบนการเงนของเครอขาย และการวางแผนพฒนาหรอยทธศาสตรการพฒนาตนเองอยางมพลง นคอแนวคดธรกจกจชมชนและหลกคดเศรษฐกจชมชน เพอสรางความมนคงและพงพงตวเองโดยมสมาชกรวมมอรวมใจกนผลกดนใหการพฒนามงสทศทางใหม เปนการพฒนาแบบองครวม ทงยงเปนหลกคดหนงทจะพฒนาชมชนไปส “สงคมชมชนนาธปไตย” ซงอานาจการบรหารปกครองเปนของชมชนอยางแทจรง

สรปไดวา “การบรหารจดการธรกจชมชน” คอ กระบวนการการดาเนนการทางธรกจ ของคนในชมชน ททางานกบบคคลอน และโดยบคคลอน ใหบรรลวตถประสงคของชมชนทไมใชการมงเนนแตการสราง ผลกาไร แตเนนการเกดประโยชนกบชมชนและสรางความเขมแขงของชมชนทกาหนดไว ภายใตสภาวะแวดลอมทกาลงเปลยนแปลง โดยเนนกระบวนการใชทรพยากร ทมจากดอยางมประสทธภาพและประสทธผล ตงแตการระดมทนตาง ๆ การทากจการรวมกน การแบงปนผลประโยชน เกดจากการใชสงทมอยในชมชนทงทนทาง สงคม ทนทางวฒนธรรม ทนทางเศรษฐกจ ทนทางสงแวดลอม เพอการพงตนเองและการเพมรายไดใหกบชมชน

แนวคดการพฒนาเศรษฐกจตามแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ผศกษาไดทบทวน การพฒนาเศรษฐกจของประเทศ ตามแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคม ตงแตฉบบแรกป 2504 จนถงปจจบน พบวา การพฒนาเศรษฐกจของประเทศในแตละชวงนน มการเปลยนแปลงไปตามสถานการณภายในประเทศ และการเปลยนแปลงของระบบโลกาภวฒน โดยประเทศไทยไดประกาศใชแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคม ฉบบแรกตงแตป 2504 โดยอยในมยของ พณ. นายกรฐมนตรจอมพลสฤษด ธนะรชต จนถงป พ.ศ. 2547 ประเทศไทยไดประกาศใชแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคม มาแลว 10 ฉบบดวยกน โดยในแผนฯ แตละฉบบ มจดเนนพอสรปไดดงน

45

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 (พ.ศ. 2504 - 2509) เปนแผนฯ ฉบบแรกและฉบบเดยวทมระยะเวลาของแผน 6 ป จดเนนของแผนฯ นคอ

การปพนฐานเพอการเรงรดพฒนาประเทศดานเศรษฐกจ โดยเนนลงทนดานโครงสรางพนฐาน (infrastructure facilities) อนไดแก การแรงรดสรางระบบชลประทาน พลงงาน ถนน ทางรถไฟ และการคมนาคมอน ๆ รวมทงโครงการบรการตาง ๆ (services project) เชน โครงการวจยทดลองงานเกษตร อตสาหกรรม และโครงการพฒนาการศกษาสาธารณสข

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ. 2510 - 2514) เนนการพฒนาสงคม ยกระดบมาตรฐานการครองชพ ขยายพลงการผลต รกษาเสถยรภาพ

ทางเศรษฐกจของประเทศ กระจายการพฒนา และเรงรด การพฒนาสชนบท แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคม ฉบบท 3 (พ.ศ. 2515 - 2519) ยงมจดเนนดานการกระจายความเจรญสชนบท พยายามลดชองวางคนรวยกบคนจน

ขยายการผลตและรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ เนนใหเอกชนเขามามสวนรวมในการพฒนาประเทศ และใหความสาคญกบการวางแผนครอบครว และการมงานทาเปนครงแรก

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520 - 2524) มการกระจายการพฒนาในรปแบบภาค และภมภาคเพอการเพมผลผลตทางการเกษตร

ปรบปรงโครงสรางอตสาหกรรม มโครงการผนเงน อาสาพฒนาชนบท การสรางงานในชนบท (กสช) โดยมการเนนการอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตทสญเสยไป

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคม ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525 - 2529) เปนแผนทมการกาหนดการดาเนนงานในเชงรบ และเชงรก เนนการแกปญหาความ

ยากจน โดยการกาหนดพนทตามระดบความยากจน มพนทเปาหมาย ชนบทยากจนทวประเทศ 286 อาเภอ และรกษาวนยทางการเงน การคลง แกปญหาการขาดดลการคา

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530 - 2534) เปนแผนทเนนการพฒนาคณภาพชวต สงเสรมใหเอกชนเขามามบทบาทในการพฒนา

มากขน เนนใหมการกระจายความเจรญสภมภาคและชนบทมากขน แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535 - 2539) มงเนนการสรางความสมดลทางเศรษฐกจ การกระจายรายได การพฒนาทรพยากรมนษย

และการพฒนาคณภาพสงแวดลอมควบคกนไป

46

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540 - 2544) ในแผนน กาหนดให คนเปนจดหมายหลกของการพฒนา เนนเรองการพฒนาทรพยากร

มนษย (human resource development) เนนการวางแผนพฒนาแบบองครวม หรอบรณาการระหวางเศรษฐกจกบสงคมเขาดวยกน มงเนนความเปนไทย และสามารถแขงขนในเวทโลกได

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2544 - 2549) เปนแผนทมปรชญาการพฒนาบรหารประเทศตามกระแสพระราชดารของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว เรอง เศรษฐกจแบบพอเพยง มงเนนการพฒนาทยงยนดวยการวางรากฐานการพฒนาประเทศใหเขมแขงยงยน มภมคมกนทางเศรษฐกจทสามารถพงตนเองได รวมทงความเขมแขงของชมชนและเครอขายชมชนใหเกดการเชอมโยงการพฒนาทงชนบทและเมองอยางยงยน มการดแลจดการทรพยากร สงแวดลอม ควบคไปกบการพฒนาวทยาศาสตร และเทคโนโลยทเหมาะสมกบสงคมไทย เปาหมายสาคญของแผนฯ ฉบบนคอ การสรางดลภาพทางเศรษฐกจ การยกระดบคณภาพชวต การบรหารจดการระบบราชการทงสวนกลาง ภมภาค และทองถนทด กระจายอานาจใหเกดการบรหารทโปรงใส ตรวจสอบได และเนนการปราบปรามการทจรตประพฤตมชอบใหเกดผล มการดาเนนการทางเศรษฐกจทเอออาทรตอคนจน เปดโอกาสและสรางศกยภาพในการพฒนาใหคนจนมความเขมแขง มภมคมกน สามารถพงตนเองได สามารถลดอตราคนจนใหเหลอไมเกนรอยละ 12 ของประชากรทงประเทศ ในป พ.ศ. 2549 ซงเปนปสนสดแผน

แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 - 2554) ไดมยทธศาสตรการปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดลและยงยน นนใหความสาคญกบ

การปรบฐานเศรษฐกจภายในประเทศใหใหญขน ใหมการปรบตวในการเพมผลตภาพการผลตไดใกลเคยงกบภาคเศรษฐกจระหวางประเทศมากขน และพฒนาระบบภมคมกนความเสยงจากสภาพแวดลอมของเศรษฐกจยคโลกาภวฒน และสรางกลไกทจะทาใหมการกระจายผลประโยชนตอประชาชนสวนใหญของประเทศและมการแขงขนทเปนธรรม

ไดกลาวถงแนวทางการพฒนาการสรางความเขมแขงของวสาหกจชมชน และวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมและพฒนาใหเปนฐานทใหญขนของระบบเศรษฐกจ มผประกอบการใหมเพมขน โดยกาหนดเปาหมายใหผลตภณฑและบรการทผลตและใหบรการโดยวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมมสดสวนไมตากวารอยละ 40 ของผลตภณฑมวลรวมในประเทศในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 จากสดสวนรอยละ 39.4 ในป 2548 และจากเศรษฐกจฐานรากทใหญขน กลไกตลาดทมประสทธภาพมากขนรวมทงการดาเนนงานของตลาดลวงหนาสนคาเกษตร การจดระบบพนททางการเกษตรทจะชวยสรางเสถยรภาพราคาสนคาเกษตรการลงทนดานสงคมของรฐ และการเพมประสทธภาพแรงงานและการคมครองแรงงานทเหมาะสม จะทาใหมการกระจายรายไดทดขน

47

โดยไดกาหนดเปาหมายใหรายไดของกลมทรายไดสงสดรอยละ 20 แรกมสดสวนไมเกน 10 เทาของรายไดของกลมทมรายไดตาสดรอยละ 20 ภายในป 2554

ขอมลเบองตนเกยวกบชมชนตลาดรมนาดอนหวาย

ชมชนวดดอนหลายนน มกาเนดมาแลวกวา 200 ป เมอ 100 ปกอน ไดเกดเปนตลาดขน ทขางวดคงรารามดอนหวาย เปนตลาดเกาแกตงแตสมยรชกาลท 6 ตงอยทหม 5 ตาบลบางระทกอาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม อยรมฝงแมนาทาจน บรเวณเดยวกบวดคงคารามดอนหวาย สมยสงครามโลกครงท 2 การคมนาคมทางเรอเมลรงเรองมาก มเรอวงจากสพรรณบรผานมาประจา ทกวน และยงเปนสถานขนถายสนคาทสาคญในสมยนน ยงมรองรอยแหงความเจรญใหเปนได จากทมโกดงสนคารมฝงแมนานครชยศร วถชวตของชาวบานอยกนอยางเรยบงาย มการคมนาคม ดวยเรอพาย มอาชพทาสวนสมโอ สวนหมาก สวนมะพราว ตามรมฝงลมแมนานครชยศร บรรยากาศ อนรมรนของชาวสวนและวถชวตอนเรยบงายนเปนสงทประทบใจแกนกทองเทยว เปนอยางยง จากชมชนทมการสมยนน ปจจบนไดกลายมาเปนชมชนแหงหนงในจงหวดนครปฐม ซงลกษณะเดนของตลาดรมนาดอนหวายนคอ เปนตลาดทอยรมฝงแมนานครชยศร บรรยากาศรมรน ยงคงสภาพความเปนธรรมชาตอย มทงของฝาก และขนมแบบไทย ๆ เชนทองหยบ ทองหยอด ฝอยทอง ขนมตาล ขนมทองเอก ขนมชอมวง ขนมจามงกฎ ขนมตาล และอน ๆ อกมากมาย ซงมทเทยวชมสามารถเลอกซอได ตามความพอใจ พรอมทงยงมอาหารจนแบบโบราณทมฝมอ การปรงแตงทสบเชอสายในการทาอาหารชนดจากภมปญญาชาวจนทมาตงถนฐานอย ณ ชมชน รมฝงแมนาทาจน

ตลาดรมนาดอนหวายเปนหนงในพนททอยภายใตเขตการปกครองขอองคการบรหารสวนตาบลบางระทก ซงตงอยทางทศตะวนออกของอาเภอสามพราน หางจากทวาการอาเภอสามพรานประมาณ 15 กโลเมตร มททาการองคการบรหารสวนตาบล (อบต.) ตงอยหมท 5 บรเวณวดคงคารามดอนหวาย และมอาณาเขตตดตอกบตาบลใกลเคยงดงน

ทศเหนอ จดตาบลบางเตย อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม จดตาบลศาลายา อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม ทศใต จดตาบลไรขง อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม ทศตะวนออก จดตาบลศาลายา อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม ทศตะวนตก จดแมนาทาจน อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม ตาบลบางกระทก มเนอทประมาณ 8.5 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 7,051 ไร

ประกอบดวยหมบานทงหมด 8 หมบาน มประชากรรวม 5,680 คน แบงเปนชาย 3,115 คน หญง

48

2,565 คน ความหนาเฉลย 668 คน/ ตารางกโลเมตร พนทสวนใหญเปนทราบลมแมนา โดยมแมนานครชยศร ไหลผาน บรเวณ หมท 2, 4, 5 และ 7 มลาคลองธรรมชาตสงนาเขาสพนทการเกษตร มความอดมสมบรณเหมาะสมแกการทาเกษตรกรรม

ตลาดรมนาดอนหวาย : ประวตศาสตรและพฒนาการ ตลาดรมนาดอนหวายเปนตลาดเกาแกมอายเกอบ 100 ป โดยมมาตงแตสมยรชกาลท 6

ในชวงสงครามโลกครงท 2 สมยทการคมนาคมทางนายงเปนเสนทางหลกในการขนสงสนคา ตลาดรมนาดอนหวายจดเปนหนงในศนยกลางการคาขายและแลกเปลยนสนคาในบรเวณลมแมนานครชยศร เหนไดจากโกดงสนคาตาง ๆ ทยงคงเหลอรองรอยใหเหนในปจจบน (สรยะ หนเมองเกา, 2551)

สวนชอตลาดรมนาดอนหวายนน ไมเปนททราบแนชดวาตลาดถกเรยกวา “ดอนหวาย” ตงแตสมยใด แตจากการพกคยกบคนเฒาคนแกในตลาดรมนาดอนหวายทาใหทราบวาตลาดรมนาดอนหวายถกเรยกชออนมากกอน เชน ชอ “หรอแหล” แตอาจเปนไปไดวาตลาดรมนาดอนหวายถกเรยกชอตามวดดอนหวายทตงอยตดกนและมมานานแลวกอนตลาดรมนาดอนหวาย วดดอนหวายนมชอเรยกเตม ๆ วา “วดคงรารามดอนหวาย”

เนองจากตลาดรมนาดอนหวายตงอยบรเวณรมแมนาทาจน ชาวบานสวนใหญจงมอาชพเกษตรกรรม (ทานา ทาสวน จบปลา) และมกตงบานเรอนอยตามรมแมนาลาคลองตาง ๆ เพอความสะดวกในการใชนาในการทาสวน เชน สวนสมโอ สวนหมาก สวนมะพราว เมอแมนาลาคลองกลายมาเปนเสนทางหลกในการคมนาคมตดตอ “ทาใหเกดหมบานรมนาหรอปากคลองกลายเปนชมชนใหญขนหลายแหงเปนทางผานไปผานมาของหมบานอน ๆ หลายแหงกลายเปนศนยกลาง การคมนาคมจนกระทงกลายมาเปนศนยกลางการแลกเปลยนสนคาคอ ตลาด ยงในกรณทมลาคลองกลาสายแยกหรอเชอมกนหลายสาย บรเวณนนจะกลายเปนชมชนทางหรอตลาดตอมา เชน ตลาดบางลในอดต” (สภาภรณ จนดามณโรจน, 2532) ตลาดรมนาดอนหวายกเปนหนงในหลายตลาดรมนาทเกดขนมาจากการเปนทางผานในการเดนทางสมยทการคมนาคมทางนายงเปนเสนทางคมนาคมหลก จนกระทงกลายมาเปนศนยกลางในการแลกเปลยนสนคาหรอ “ตลาด” ภายหลง

จากคาบอกเลาของคนในตลาดทาใหสามารถแบงประวตของตลาดรมนาดอนหวายออกเปน 3 ชวง (สภาภรณ จนดามณโรจน, 2532) คอ

1. ชวงตลาดรมนาดอนหวายเปนศนยกลางการคาแถบลมแมนานครชยศร และเปนทงศนยกลางการคมนาคมทางเรอเมลทรงเรองมากแถบบรเวณลมแมนานครชยศร มเรอวงมาจากสพรรณบรผานมาเปนประจาทกวน ลกษณะทวไปของตลาดรมนาดอนหวายในสมยกอนมลกษณะทคลายกบตลาดรมแมนาทาจน สวนใหญคอ ตงอยรมแมนาสรางดวยไม มเรอนแถวหลายหองยาว ๆ

49

1 หรอ 2 แถว หนหนาชนกนใชสาหรบขายของตาง ๆ เชน อาหาร ยา เครองอปโภค บรโภคอน ๆ ในตลาด หรอใกลกบตลาดจะมโรงบอน โรงฝน ทาเรอ โรงเจ ศาลเจา และวด ชายนาททตดกบตลาดมกมเรอนแพของชาวบานบาง ของชาวจนบาง ปลกสรางไวสาหรบขายของดวย ตลาดจงกลายมาเปนชมชนใหญ มชาวจนตงบานเรอนรานคาเปนสวนใหญ ไกลจากตลาดออกไป จงเปนทอยของคนกลมตาง ๆ ทมกจะเดนทางไปมาคาขายกนทตลาด (สภาภรณ จนดามณโรจน, 2532)

2. ชวงทตลาดเรมซบเซาลงเพราะเนองจากมการขดคลองชลประทานและเรมมการตดถนน ในประมาณป พ.ศ. 2500 การคมนาคมสาคญจงไดเปลยนจากทางนามาเปนทางบก ในชวงนตวตลาดเรมเงยบลงเพราะตามหวคลองตาง ๆ เรมมรานขายของชาในแตละคลอง ชาวสวนจงไมมความจาเปนทจะตองมาหาซอของกนของใชทตลาด และในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 เปนตนมากไดมการเปลยนแปลงทสงผลกระทบอยางเหนไดชดตอตลาดบรเวณลมแมนาทาจนนนคอ การพฒนาสรางถนนเขาหมบานตาง ๆ เมอราว 30 ปเศษ (สรยะ หนเมองเกา, 2550) ทาใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจในชมชน ดอนหวาย โดยสามารถเหนไดชดเจนถงการเขาไปของทนนยมและเปนการสลายโครงสราง เศรษฐกจของชมชนหมบาน (สภาภรณ จนดามณโรจน, 2532) ความเปลยนแปลงทเกดขนกบชมชนดอนหวายกคงไมตางจากชมชนอน ๆ ทเรมมการเปลยนแปลงเมอมความเจรญเขามา เพยงแตละชมชนกแตกตางกนไป ในทนคนในชมชนดอนหวายสวนมากเลอกทจะสงเสยใหลกหลานของตนเองไปเรยนตอทอนและหางานทาขางนอก เนองจากตลาดรมนาดอนหวายในขณะนนแทบจะไมตางอะไรกบตลาดราง ลกหลายทเรยนจบมาจงไมสามารถหางานทาภายในชมชนของตนเองได นอกจากพวกททาสวน ซงยงคงสามารถดารงอาชพเดมได เพราะไมคอยไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงมากนก

3. ชวงตลาดบม เปนชวงทเรมตงแตประมาณป พ.ศ. 2541 จนมาถงปจจบน เกดขนเนองจาก พล.อ.ดร.โอภาส โพธแพทย ไดเขยนคอลมน “เทยวไปกนไป” ลงในหนงสอพมพไทยรฐ โดยแนะนาอาหาร 3 ชนดในดอนหวายคอ เปดพะโล ขนมไทย และหอหมก หลงจากนนนกทองเทยวจงพากนมาเทยวและซอหาของกนทตลาดรมนาดอนหวายเปนจานวนมาก รวมไปถงนโยบายรฐ ทชวยสงเสรมใหทองถนแตละทองถนเปนแหลงทองเทยวในตวเองกมสวนสาคญทชวยเสรมใหตลาดรมนาดอนหวายกลบมามชวตชวาอกครง และกลายมาเปนแหลงทองเทยว ทสาคญของจงหวดนครปฐมในปจจบน

50

งานวจยทเกยวของ

ผศกษาไดทาการศกษา และทบทวนผลงานวจยทเกยวของ ในการศกษารปแบบการบรหารจดการธรกจชมชน สามารถสรปได ดงน

พทยา วองกล (2541) ศกษาเกยวกบวถชมชน (informal constraints) วาสามารถลดตนทนการบรหารจดการของกลมธรกจชมชนได ทาใหกลมธรกจชมชนทมขนาดใหญเกนไปจนวถชมชนไมมผลตอสมาชกหรอการดาเนนกจกรรมอยภายนอกขอบเขตของวถชมชน มตนทนการบรหารจดการสง ทาใหอาจไมสามารถดารงอยไดในเชงการคาซงจากการศกษาเปรยบเทยบกลมทอผาสมาชกศนยศลปหตถกรรมพฒนาสตรอสานในจงหวดขอนแกน 2 กลม พบวา กลมแรกเปน ซงเปนองคกรพฒนาเอกชนชวยจดการการตลาดให การดาเนนงานของกลมอาศยกลไกนอกวถชมชนมาก ทาใหการดารงอยของกลมตองพงพาอาศยองคกรภายนอกเปนสาคญ ในขณะทกลมหลงดาเนนการโดยชมชนเองทงหมดพบวา สามารถดารงอยไดในเชงการคา และมตนทนการบรหารจดการตา เปนผลของ 2 ปจจยทสบเนองจากวถชมชนคอ

1. ผนาทไมเหนแกประโยชนสวนตน ซงเปนผลจากคานยมทตองการรกษาชอเสยงของตนในชมชนไว

2. ผประสานงานดานการตลาดไดสวนแบงจากกาไรของผลผลตเปนรายชน ทาใหมแรงจงใจทจะขายผลผลตและกระตนสมาชกทาการผลตใหไดมากทสด จงเปนแรงผลกดนทสาคญในการดาเนนกจกรรมการผลตและการคารวมกนของกลม

มณฑนา สามารถ (2535) ไดศกษาวจยเรองการสารวจตลาดสงทอของกลมสตรทอผาพนเมองในภาคะวนออกเฉยงเหนอ การศกษาพบวา กลมสตรทไดรบการสงเสรมจากทางราชการและองคกรพฒนาเอกชนมยทธวธและชองทางการตลาดทแตกตางกน หนวยราชการเนนความสามารถเฉพาะตวของผนาสตรและความเปนอสระในการดาเนนงาน การพฒนาของกลมเปนไปโดยธรรมชาต ชองทางการตลาดอาศยระบบการจาหนายผานตวแทนและไมคอยใหความสาคญกบรานคาปลก ทาใหคาใชจายในการบรหารจดการตา และมยอดจาหนายสง สวนองคกรพฒนาเอกชนเนนพฒนาองคกร และความสามารถในการบรหารจดการกลม ดงนน การดาเนนงานดานการตลาดจงเปนหนาทขององคกรรวมกบชาวบาน สมาชกกลมมบทบาทในการรวมงานการควบคม และการบรหารกลม สนคามกเปนสนคาทพฒนาใหมทาใหมโอกาสเสนอราคาสงชองทางการตลาดทสาคญคอ การจาหนายทรานของตนเอง การจาหนายผานองคกรพฒนาเอกชน การดาเนนงานมคาใชจายคอนขางสง นอกจากนพบวาการจะสงเสรมการพฒนาในระยะยาว

51

จาเปนตองมการพฒนาคณภาพ และออกแบบสนคาใหเปนทตองการของตลาดและควรมหนวยงานทรบผดชอบดานการตลาดขนมาชวยเหลอในการจดจาหนายสนคา เพอลดคาใชจายในการตลาด

บงกช หงสคาม (2536 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) ไดทาการศกษาองคประกอบ ในการดารงอยของกลมธรกจขนาดยอมในชมชน ผลการศกษาพบวาในการจดตงกลมธรกจชมชน ทสามารถทาใหกลมขนาดยอม ดารงอยนนมองคประกอบ คอ

1. องคประกอบดานพฒนาการกลม การจดตงกลมนนเกดขนจากปญหาและความตองการของสมาชกกลม มใชเปนการจดตงจากนโยบาย และความตองการขององคกรภายนอกกลมนมการดาเนนงานในลกษณะกลมมาโดยตลอด กลมมความสามารถปรบตว และแกปญหาตาง ๆ ทเกดขน โดยการตดสนใจอยางเปนอสระของกลม

2. องคประกอบในดานบรหารจดการกลม กลมมการจดองคกรมการแบงบทบาทหนาทความรบผดชอบชดเจน ผนากลมมความเปนประชาธปไตย สมาชกและคณะกรรมการมสวนรวมกนในทก ๆ ขนตอนการทางาน ดานการตลาด นนการมสวนรวมของสมาชกนอยกวาดานอน ๆ การบรหารจดการกลมมประสทธภาพปานกลาง และสามารถบรรลประสทธผลของกลม

3. องคประกอบในดานสภาพแวดลอมในการดารงอยของกลม เพราะกลมมความสมพนธและสามารถประสานทรพยากรจากสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกชมชนและขณะเดยวกนสภาพแวดลอมภายนอกกตองการผลประโยชนตอบแทนจากกลม

4. องคประกอบในดานสวสดการภายในกลม กลมดารงอยไดเพราะมการจดสวสดการภายในกลมใหกบสมาชกเพอสนองความตองการในดานตาง ๆ เชน ดานการชวยเหลอใหคาปรกษาทางความคด ดานการมงานทา การมรายได การสงเสรมความมนคงของครอบครวและชมชน

5. องคประกอบในดานบรหารจดการการตลาดและทน กลมดารงอยไดเพราะมการบรหาร จดการทางดานการตลาด และปรมาณการผลต การกาหนดราคา และการประชาสมพนธดานการตลาด นอกจากการบรหารจดการการตลาดแลว กลมสามารถระดมทนทงภายในชมชนและภายนอกชมชน กลมสามารถบรหารจดการ ใหมเงนทนหมนเวยนเพยงพอทจะใชจายในการผลตและกองทนของกลมเพมขน

6. องคประกอบในดานการบรหารจดการผลต กลมดารงอยได เพราะสามารถจดการองคกรการผลตโดยเฉพาะในครวเรอน ตนทน แรงงาน วตถดบ ชวงเวลาการผลตทกษะประสบการณในการผลตใหสอดคลองกบสภาพครวเรอนในชมชน และใชตนทนตาและใหไดผลตภณฑทมคณภาพ

นงลกษณ สพรรณไชยมาตย (2537 อางถงใน จลศกด ชาญณรงค, 2546) ไดศกษาวจยเรอง กลยทธองคกรและเครอขาย : กรณศกษาเครอขายหตถกรรมทอผาพนเมองพรรณไม การศกษา

52

พบวา ยทธวธในการพฒนาองคกรธรกจชมชน มประเดนสาคญดงน แนวคดพนฐานขององคกรกลมพรรณไม แมเปนองคกรธรกจชมชน แตฐานคดในการทางานของกลมเปนลกษณะผสมผสานระหวางแนวคดเชงธรกจและแนวคดดานการพฒนา วตถประสงคพนฐานการรวมกลมคอ การชวยเหลอกนในดานการผลต การพฒนาศกยภาพสมาชก และเสรมสรางพลงทางเศรษฐกจ โดยมระบบการบรหารจดการทชดเจนในทางปฏบต สงเสรมการทางานเปนหมคณะ มการดาเนนธรกจแบบครบวงจรเรมตงแตการผลต การแปรรป และการจดจาหนาย ซงทาใหสมาชกมโอกาสเรยนรกระบวนการทางานอยางเปนระบบ

บงกช หงสคาม (2537) เรององคประกอบในการดารงอยของกลมธรกจชมชนขนาดยอมในชมชน : ศกษาเฉพาะกรณกลมทอผาสธรรมชาต หมบานหนองขาม ตาบลนาชมแสง อาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน ผลการศกษาพบวา องคประกอบในการดารงอยของกลมธรกจขนาดยอมไดแก

1. พฒนาการกลม : การจดตงกลมเกดจากความตองการของสมาชก 2. การบรหารจดการกลม : สมาชกและคณะกรรมการมสวนรวมในทก ๆ ขนตอน

การทางาน 3. สภาพแวดลอมในการดารงอยของกลม : กลมสามารถประสานทรพยากรจากภายใน

และภายนอกกลม 4. สวสดการภายในกลม : กลมใหความชวยเหลอปรกษาทางความคด การมงานทา

การมรายได 5. การบรหารการจดการตลาดและทน 6. การบรหารจดการการผลต ซงมแนวทางการพฒนาแบบมสวนรวมของสมาชก จดการ

อยางมระบบในการบรหารเพอเออตอการพงตนเองได ศรนยา แกวพรรณนา (2537) ไดศกษาบทบาทกลมสตรทอผาไหมในการพฒนา

เศรษฐกจชมชนในชนบท : ศกษาเฉพาะกรณบานนาเสยว ตาบลนาเสยว อาเภอเมอง จงหวดชยภม ผลการศกษาพบวา บทบาทของกลมตอการพฒนาเศรษฐกจชมชน ไดแก

1. การสงเสรมและสนบสนนประสทธภาพการผลต 2. การพฒนาสมาชก 3. การตลาด 4. การพฒนาอาชพ รายได การมงานทา 5. การสงเสรมการมงานทาของสตรในหมบาน การมกจกรรมนาไปสการเกดขนของกลมผนารนใหม เปนการผสมผสานวธการผลต

ของกลมผนารนเกาสรนใหม เพอใหเกดการสบทอด

53

ฉลอง โชตกะคาม (2542) ไดศกษาวจยเรองการพฒนาการเกษตรแบบยงยน เพอพฒนาคณภาพชวตและความมนคงของชาต พบวา การพฒนาการเกษตรแบบยงยนนาจะเปนทางออกหรอทางเลอกของเกษตรขนาดเลก หรอเกษตรรายยอย ซงเปนประชารกรสวนใหญของประเทศหากเกษตรกรสามารถปรบเปลยนมาเลอกแนวทางและรปแบบการเกษตรแบบยงยน กจะทาใหเกษตรกร มคณภาพทดขน ครอบครวอบอน ชมชนสงบรมเยน สงคมวฒนธรรมรงเรอง เศรษฐกจมงคง คงสภาพแวดลอมสมดลและยงยนชวลกหลาน

มลนธบรณะชนบทแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ (2540) ศกษาวจยเรองการศกษารปแบบธรกจชมชน : ศกษาเฉพาะกรณในกรงเทพมหานครและภาคกลาง ซงจากการวจยพบวา ธรกจชมชนของลมตวอยางจานวน 29 กลมนนอยภายใตการสงเสรมและชวยเหลอของกลมออมทรพย กลมทมลกษณะเปนนตบคคล เชน สหกรณ และไมเปนนตบคคล เชน กลมออมทรพย กลมทมลกษณะเปนผผลตและผใหบรการ และบรษทททาหนาทดานการตลาดใหกบผลตภณฑของชาวบาน การดาเนนธรกจของแตละกลม มความแตกตางกนในเรองการลงทนและการจดสรรกาไร สวนใหญแลวกลมทดาเนนธรกจเหลาน กาลงมความพยายามทจะพฒนาจากการทาอาชพเสรมไปสการทาเปนอาชพหลก โดยระดบการจดการจะเรมซบซอนขนทงในดานการผลตและการจาหนาย ตองมการลงทนสง ตองใชทกษะและความรมากขน อนเนองมาจากปญหา เชน สนคาทผลตออกมามากเกนความตองการของตลาด เปนผลใหผลตออกมาแลวขายไมหมด ขาดทนทรพย ขาดวตถดบ ไมสามารถคนเงนทกสนเชอมาได หรอขาดความรและขอมลเพอประกอบการตดสนใจขยายการผลต และขาดความรทจาเปนสาหรบการดาเนนการเปนตน ดงนน บทบาทการพฒนาธรกจชมชนในขนตอนนจงตองมงไปสการสงเสรมใหกลมธรกจมการดาเนนการอยางเปนระบบ ใหเปนธรกจขนาดเลกทมมาตรฐาน โดยใหผบรหารทมาจากการเลอกตงและสมาชกสามารถทาไดดวยตนเองอยางตอเนอง หรอเปลยนเปนธรกจการผลตและการบรการอยางอนทมโอกาสในการเพมรายได มากขนการพฒนาธรกจชมชนจงควรมเปาหมายเพอใหผประกอบการสามารถเลอกตดสนใจวา จะผลตหรอไมและถาผลตจะผลตอะไร มความรทจะทาการผลตเมอจะขยายปรมาณการผลตมากขน มความรในเรองการซอขายและการจดการตาง ๆ ผลกดนใหเกดองคกรหรอจดสรางองคกรตาง ๆ เพอเสรมสรางใหเกดการดาเนนงานเชงธรกจแบบพงตนเองได

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2540) ศกษานโยบายและมาตรการในการสงเสรมธรกจชมชนซงจากการวจยพบวา สาระสาคญของนโยบายทเกยวของกบการสงเสรมธรกจชมชนของหนวยงานภาครฐ ไดแก การสงเสรมความสามารถของบคคล กลมและองคกร แรงงานทนและสนเชอการตลาด วตถดบ เทคโนโลยและสทธประโยชนตาง ๆ นน โดยภาพรวมแลวนบไดวาเปนนโยบายและมาตรการอยางครบถวน แตนโยบายแตละดานยงไมมสดสวนทเหมาะสมในการ

54

สงเสรมธรกจชมชน โดยเฉพาะดานการตลาดนอกจากน ยงพบวา หนวยงานภาครฐมนโยบายและมาตรการในการสงเสรมธรกจชมชนในระดบตาง ๆ กน สามารถจาแนกได 3 รปแบบ คอ

รปแบบท 1 เปนหนวยงานทมนโยบายและมาตรการในการสงเสรมธรกจชมชนโดยตรงและเตมรปแบบ กลาวคอ เรมดาเนนการตงแตการรวมกลม การวเคราะหปญหา และทางเลอก การสรางกระบวนการเรยนร การสงเสรมการผลต การแปรรป การบรการ และสนบสนนทรพยากรตาง ๆ ซงกลาวไดวาการดาเนนงานในรปแบบนเปนการสงเสรมธรกจครบวงจร

รปแบบท 2 หนวยงานทมนโยบาย และมาตรการในการสงเสรมธรกจชมชนบางสวนหมายถง ภารกจเฉพาะเรองดาเนนการเกยวของกบการสงเสรมอาชพและรายไดในบางกจกรรม

รปแบบท 3 หนวยงานทมนโยบายและมาตรการทเกยวของกบธรกจชมชนโดยออมหมายถง หนวยงานทมภาระหนาททเกยวกบปจจย หรอองคประกอบในการดาเนนงาน ดานการสงเสรมอาชพและรายได

การลงทนทง 3 รปแบบขางตนนน หนวยงานทมภาระหนาทแตกตางกนมการสงเสรมกน สวนหนวยงานทมภาระหนาทและแนวทางการดาเนนงานทคลายกน มกจะดาเนนงานซาซอนกนในเนอหาและกลมเปาหมาย บางครงยงกอใหเกดการแขงขนและขดแยงกนดวย

อานวย ภวนา (2540 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) ไดศกษาวจยเรอง กระบวนการบรหารการผลตหตถกรรมทอผา : ศกษาเฉพาะกรณบานหนองเขอนชาง ตาบลทาสองคอน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม พบวา คณะกรรมการกลมทอผามกระบวนการบรหารการผลตหตถกรรมทอผาตามขนตอนตาง ๆ ไดแก การวางแผน การจดองคการ การจดคนเขาทางาน การสงการ และการควบคมตามลาดบโดยเนนใหทกคนมสวนรวมและความเปนกนเอง แตถงอยางไรกตาม คณะกรรมการกยงมประสบการณไมเพยงพอในดานการใชระบบขอมลเพอการบรหารและการผลผลต เชน การไมมเกณฑมาตรฐานทแนนอนในการกาหนดคณภาพของผลผลต การจดคนเขาทางานคณะกรรมการไมมการวางแผนไวอยางชดเจน และไมกาหนดกฎเกณฑและการทดสอบไวประการใด โดยอาศยความสมครใจของผปฏบตงานตามกลมงานตาง ๆ แตไดมการจดองคการบรหารงาน และกาหนดรปแบบความสมพนธกนอยางชดเจน

รชชย ศรลาภ (2540 อางถงใน ทวศกด นพเกษร, 2541) ไดศกษาเรอง การประกอบธรกจชมชนในชวงเศรษฐกจชะลอตว : ศกษากรณบานเสยว ตาบลหวงว อาเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ ไดสรปไวดงน

ชาวบานเสยวประกอบอาชพทานาเปนหลก รายไดจากการทานาไมพอกบคาใชจาย ในการดารงชวต จงซอเศษผาจากโรงงานอตสาหกรรมทมจาหนายตามรานคาในกรงเทพมหานครเยบเปนเครองใชในครวเรอนและจาหนายเปนอาชพเสรม เรมจากป พ.ศ. 2533 - 2535 เปนชวง

55

เรมตนและขยายกลายเปนธรกจขนาดยอมของชมชนในป พ.ศ. 2536 - 2539 แลวประสบปญหาในชวงเศรษฐกจชะลอตวตงแตกลางป พ.ศ. 2540 จนถงปจจบนกระบวนการผลตและจาหนายผลตภณฑแปรรปผาตามลกษณะของธรกจขนาดยอมในชมชนไมคอยสลบซบซอนเทาใดนก โดยผประกอบธรกจจดหาทน อปกรณ แรงงาน และตลาดดวยตนเอง ผลตภณฑจากผาประกอบดวยเครองนอน ผาคลม ผาปทนอน ผามาน เสอผา และเครองใชในครวเรอนอน ๆ เมอผลตไดปรมาณมากแลวจงบรรทกผลตภณฑไปจาหนายทวประเทศเทยวละ 7 - 15 วน โดยผประกอบธรกจนาไปจาหนายเอง และมพอคาในชมชนรบไปจาหนายตามทตกลงกนรายไดจากการประกอบอาชพน ทาใหฐานะความเปนอยของชาวบานดขนตามอตภาพ โดยเฉพาะผประกอบธรกจรายใหญทลงทนมากมรายไดคอยขางด ผประกอบธรกจผลตภณฑแปรรปผาซงมจานวนประมาณรอยละ 80 ของ แตละชมชนประสบปญหาการขาดสภาพคลองในชมชน เนองจากตนทนการผลตและจาหนายสงขนแตการจาหนายผลตภณฑกลบลดลง และเจาของธรกจจาหนายผลตภณฑดวยระบบเงนผอน มากเกนไปเมอเกบเงนจากลกคาไมไดจงสงผลกระทบไปทงชมชน ทวป แกคง (2541) ไดศกษาเกยวกบปจจยภายในทมอทธพลตอการสรางระบบเศรษฐกจชมชนทเขมแขง โดยศกษาใน 4 ชมชนทไดรบการยอมรบวามระบบเศรษฐกจชมชนทเขมแขง คอ ชมชนในตาบลคลองเปยะ ชมชนในตาบลนาหวา ชมชนในตาบลสะพานไมแกน ชมชนในตาบลสะกอม โดยชมชนตวอยางสาหรบการศกษาทงหมดเปนชมชนใน อาเภอจะนะ จงหวดสงขลา ผลการศกษาเกยวกบปจจยภายในทมอทธพลตอการสรางระบบเศรษฐกจชมชนทเขมแขง ไดแก การมทรพยากรทเพยงพอ การมระบบการจดการชมชนทด การมผนาชมชนทมวสยทศน และเปน ทไววางใจของสมาชก รวมทงการมสวนรวมของสมาชกชมชน นอกจากนน จากศกษายงพบวา การสรางระบบเศรษฐกจชมชนทเขมแขงนน กจกรรมตาง ๆ ทจดใหมขนควรตองสอดคลองและสนบสนนการประกอบอาชพของสมาชก สอดคลองกบวถการดาเนนชวตและคาสอนทางศาสนา รวมทงควรมสวนในการเสรมสรางสวสดการเพอความเปนอยทดขนของสมาชก และมสวนพฒนาความเจรญของชมชน เทยบ เหลาสวรรณ (2541) ไดศกษาลกษณะองคประกอบของการจดการธรกจชมชน ในชนบทแหงหนงทสามารถพงตนเองไดในทางธรกจ : ศกษาเฉพาะกรณสหกรณการเกษตรทานางแมว อาเภอวงนอย จงหวดขอนแกน ผลการศกษาพบวา สหกรณใชกลมเปนเครองมอสาคญในการพฒนาเศรษฐกจชมชนประกอบธรกจภายใตแนวคดเศรษฐกจสามขา คอ ทน การผลต การตลาด ลกษณะองคประกอบของการจดการธรกจของสหกรณ ไดแก การจดการเงนทน การจดการผลต การแปรรป การจดการตลาด ทงน การจดการธรกจในแตละดาน สหกรณเนนกระบวนการเรยนรจากการปฏบตจรง โดยการสรปบทเรยนรวมกนอยางตอเนองผสมผสานกบการจดการสมยใหมทกระทาผาน

56

ขนตอนการจดการ คอ การตดสนใจ การวางแผน การดาเนนการตามแผนและการควบคมตรวจสอบ ซงทกขนตอนมกระบวนการมสวนรวมสอดแทรกอย โดยเนนพฒนาวตถ และจตสานกเพอใหเกดประโยชนสงสดในการใชทรพยากรทองถน ปรยานช ปองภย (2541 อางถงใน กฤตตกา แสนโภชน, 2546) ไดศกษาถงปญหาและอปสรรคในการผลตและจาหนายสนคาหตถกรรมไทยประเภทมดหม พบวามหลายปจจยททาใหธรกจไมประสบผลสาเรจ ไดแก 1) ปญหาการออกแบบผลตภณฑไมตรงตามความตองการ 2) ปญหาเรองคณภาพสนคาไมไดมาตรฐาน 3) ปญหาขาดแคลนแรงงาน 4) ขาดความรความเขาใจในการดาเนนธรกจ 5) เงนทนไมเพยงพอ 6) ปญหาเทคนคการผลต 7) ปญหาในการจาหนาย 8) การสงเสรมจากหนวยงานภาครฐทาไดไมทวถง และ 9) การสงเสรมจากเจาหนาทของภาครฐบาล เจาหนาทไมเพยงพอและขาดความชานาญ ชมพล เตชะกลวโรจน และคณะ (2543 อางถงใน อเนก เหลาโชต, 2547) ไดศกษาเรอง เศรษฐกจชมชนเปนภมคมกนทางเศรษฐกจ ในการตอสกบกระแสโลกาภวตนชมชนคลองขนมจน อาเภอเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา และเปนการวจยภาคสนาม (filed research) ในการศกษาครงน พบวา มการรวมกลมของคนในชมชน มการทางานทเนนกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมของสมาชกทกขนตอน เปนการทางานพฒนาแบบจากลางขนบน (bottom up) การจดโครงสรางมการกระจายตวและมกระบวนการทางานทปรบเปลยน ใหสอดคลองกบปญหาทเกดขน เมอมปญหา จะรวมตวกนทากจกรรมเพอแกปญหาตาง ๆ การรวมกลมของชมชนไดมการบรหารจดการ อยางตอเนอง ทาใหชมชนมความเขมแขงเกดการพงพาตนเองของสมาชกและชมชน การสบทอดความคดจตสานกและภมปญญาทองถนในระดบครอบครว ระดบชมชนและระดบเครอขายจะไดมาจากการรวมมอกนทางานในระดบตาง ๆ สวนภมปญญาทองถนไดมการประยกตใชกบสงคมทเปลยนไป โครงสรางของชมชนคลองขนมจน เปนระบบเครอญาต ทมความสมพนธแบบอปถมภทสามารถรวมตวชวยเหลอซงกนและกนได คนสวนใหญในชมชน เปนเจาของปจจยการผลตและใชทรพยากรในชมชนใหเกดประโยชนสงสด ทงนเพอทจะสามารถพงตนเองได และเมอผลตออกมาจะนามาจาหนายในชมชน รวมถงกระจายไปยงชมชนใกลเคยง ในสวนของวธการผลตนนแตเดมชมชนคลองขนมจนมวธการผลตตามกระแสหลก คอ พงพงเทคโนโลยและตลาดภายนอกมากจนเกนไป แตเมอประสบกบปญหาวกฤตเศรษฐกจ ชมชนจงไดปรบเปลยนวธการผลตเปนระบบเศรษฐกจชมชนพงตนเอง เมอทาการวเคราะหในเรองเศรษฐกจชมชนพงตนเองของชมชนคลอขนมจน พบวา ชมชนคลองขนมจน สามารถใชวถพงตนเองเกยวกบเศรษฐกจภายในเพอใชเปนภมกนทางเศรษฐกจในชวงวกฤตผานมาไดเนองจาก

57

1. ชมชนมการพฒนาตนเองไปสกระบวนการทมแนวโนมในวถพงตนเองมากขน 2. มการสรางความแขงแกรงใหกบชมชนทองถน ทงในเรองความมนใจในวฒนธรรมชมชน และความสามารถพงตนเองไดในทางเศรษฐกจ 3. จานวนสมาชกทเขามามสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ อนเนองมาจากประชาสมพนธและความเปนนาหนงใจเดยวของคนในชมชน โดยมจดประสงครวมกนคอ การพงตนเองใหได มากทสด 4. ผนาทแขงแกรงทมความร มภาวะผนาทจะสามารถชกนาสมาชกใหมารวมกลมกนชวยกนแกไขปญหา 5. ความหลากหลายของกจกรรมตาง ๆ ในชมชนอนมวตถประสงคหลกรวมกนทง ในเรองกจกรรมเพอการแกปญหาทางเศรษฐกจในชมชน กจกรรมอนรกษสงแวดลอมและวฒนธรรมของชมชน พรเพญ ทบเปลยน (2546) ไดศกษาเรองเสนทางเศรษฐกจชมชนในกระแสทนนยม โดยทาการศกษาชมชนนาโส ซงเปนชมชนทเกดจากการรวมตวกนของครวเรอน ชาวนาบานโสกขมปน (ไมไดระบจงหวดและสถานทตงชดเจน) โดยมโรงสนาโส เปนองคกรทางเศรษฐกจของชมชน และเปนศนยกลางการพฒนาของชมชน ผลกระทบจากการพฒนาภายใตกระแสโลกาภวตน ทาใหเกดคาถามวาชมชนดาเนนตอไปอยางไร ภายใตโครงสรางเศรษฐกจแบบทนนยมทเปนอย จากการศกษาพบวา ชมชนมการปรบตวและสรางวถทางทสอดคลองตอชมชนขนมา อาท กระบวนการสรางจตสานกชมชน กระบวนการสราง ถายทอด และสบทอดอดมการณการพฒนาการจดระเบยบบรรทดฐานการพฒนา การจดระเบยบความสมพนธในกระบวนการพฒนา และกลไกการผลตซากบความยงยนของการพฒนา นอกจากนจากการศกษาครงนทาใหมองเหนภาพวถชมชนอยางนอย 3 ภาพ คอ 1) วถชวตทพงพงทนนยมแบบเตมท 2) การสรางกลไกตาง ๆ ขนมาเองเพอทจะสามารถดารงชวตอยในวถชวตการผลต 3) การดารงชวตแบบพอเพยงโดยไมพงพง โดยวถชวตในอดต เปนตวแบบหรอแนวทาง

เอนก เหลาโชต (2547) ไดศกษาการบรหารจดการธรกจชมชน กรณศกษากลมหตถกรรมตกตาราชบร ผลการศกษาพบวา

1. กลมหตถกรรมตกตาราชบร ตงอยในพนท ลกษณะเปนพนทราบลม แตเดมประชากรสวนใหญทาอาชพการเกษตรและเลยงสตวเปนอาชพหลก ทาหตถกรรมจกสานเปนอาชพเสรม ตอมาไดพฒนาหตถกรรมเกยวกบผาและเสนใย จนกลายเปนหตถกรรมตกตาในปจจบน

2. สภาพการจดการของกลมแตเดมเปนการจดการกลมในลกษณะเครอญาต คนในพนททประกอบอาชพนเปนอาชพหลกและอาชพเสรม จนพฒนาการรวมเปนกลมใหญขน ตอมาภายหลง

58

หนวยงานราชการไดเขามามสวนในการใหแนวปฏบต เพอดาเนนการจดการกลมเปนระเบยบ ชดเจนขน

3. ปญหาและแนวทางในการแกไขการบรหารจดการกลม ไดแก วตถดบ แรงงาน กระบวนการการตลาดการบรหารจดการกฎหมายพาณชย การแกไขเรมจากผนากลมและคณะกรรมการกลมฯ รวมคดและแกไข สวนปญหาดานแนวปฏบตเชงวชาการ กฎหมาย จะไดรบความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของเขามารวมแกไข

4. ปจจยเกยวของกบการบรหารจดการของกลมประกอบดวย ปจจยดานการผลต การตลาด แรงงาน เงนทน การบรหารจดการปฏสมพนธกบภายนอก การมสวนรวมของสมาชก ความเปนผนา และระเบยบขอบงคบของกลม ซงปจจยตาง ๆ ดงกลาว สงผลดตอการพฒนากลมอยางตอเนอง จนถงปจจบน

5. การศกษาและการเรยนร เปนการเรยนรจากการลองผดลองถก จากการบอกเลา จากแบบทเหนถายทอดการเรยนรจากคนในครอบครว คนในชมชน ผนากลม และผรจากหนวยงานทเกยวของ

6. ความพงพอใจของผซอตอสนคาและการบรการของกลมฯ ผซอสวนใหญมความพอใจตอสนคา และการบรการการขายในระดบดมาก โดยเฉพาะดานราคาสนคา การใหบรการ สถานท ความสะดวก ความปลอดภย

กรอบแนวคดในการวจย

จากการทบทวนแนวคด ทฤษฎ และวรรณกรรมทเกยวของ ผศกษาไดสรปแนวคด ทตองการทจะศกษาถงการจดการธรกจชมชนของชมชนตลาดรมนาดอนหวาย ในการศกษาครงน ผศกษามความสนใจเลอกทจะศกษา การจดการธรกจชมชน ปญหาในการดาเนนงาน และแนวทางการแกไขปญหาทเกยวของกบการดาเนนงานธรกจชมชนของชมชนตลาดรมนาดอนหวาย ในดานการดาเนนงานของคณะกรรมการ การจดการอาคารสถานท การประกอบธรกจชมชน และการมสวนรวมของชมชนตอการจดการตลาดรมนาดอนหวาย และจากการทบทวนผลงานวจยทเกยวของของเอนก เหลาโชต (2547) ทไดศกษาการบรหารจดการธรกจชมชน ทพบวา ปญหาและแนวทางในการแกไขการบรหารจดการกลม ไดแก วตถดบ แรงงาน กระบวนการการตลาด การแกไขปญหาเรมจากผนากลม และคณะกรรมการกลม รวมคดและแกไขปญหา ปจจยเกยวของกบการบรหารจดการของกลมประกอบดวย ปจจยดานการผลต การตลาด แรงงานเงนทน การบรหารจดการปฏสมพนธกบภายนอก การมสวนรวมของสมาชก ความเปนผนา และระเบยบขอบงคบของกลม สวนความพงพอใจของผซอตอสนคาและการบรการคอราคาสนคา การใหบรการ สถานท

59

ความสะดวก ความปลอดภย และตามแนวคดเกยวกบธรกจชมชนของ อภชย พนธเสน (2539) ทระบวาการบรหารธรกจชมชนตองมการจดตงองคกร และใชทรพยากรทมอยใหเกดประโยชน แมจะมการเปลยนแปลงของสงคม และขอมลขาวสาร

ซงในการศกษาครงน ผศกษาจงไดมความสนใจทจะศกษาการจดการธรกจชมชน ของชมชนตลาดรมนาดอนหวาย จากการใชทรพยากรทมอย ในองคประกอบทสอดคลองกบบรบทของตลาดรมนาดอนหวาย ตาบลบางระทก อาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม โดยศกษาเกยวกบ การดาเนนงานของคณะกรรมการ การจดการอาคารสถานท การประกอบธรกจชมชน และ การมสวนรวมของชมชนตอการจดการตลาดรมนาดอนหวาย