ปท 25 ฉบบท 8757 วนพฤหสบดท 13 กนยายน พ.ศ.2555 ktjud@nationgroup.com •

กรงเทพธรกจ

230 ป คออายของ “กรงเทพมหานคร” เมองหลวงของประเทศเลกๆ ใน เอเชยตะวนออกเฉยงใตทไดรบ

การพฒนาไมนอยหนา แตในอกดาน “ก�าลงของเมอง” หรอ “พลเมอง” ทรวมตวกนอยในรปแบบ “ชมชน” ทมลกษณะเฉพาะทางประวตศาสตรและวฒนธรรมทบงบอกถง รากเหงา และความเปนมาของเมองกลบ ถกมองขาม หลายครงทชมชนกลบตอง เปนฝายถอยใหกบภยคกคามทเรยกวา “การพฒนา”

เหนถนน เหนตก แตไมเหน ‘คน’

สดารา สจฉายา นกวชาการของมลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ มองวา ทผานมาการพฒนากรงเทพมหานครไมใหความส�าคญกบ “คน” เทาทควร โดยเฉพาะ “คน” ทรวมตวกนเปน “ชมชน” และชมชนทรวมตวกนเปน “ยาน” ตางๆ มากมายในกรงเทพฯ ทงทแตละยานแตละชมชนตางมประวตศาสตรความเปนมาของตนเองทรวมกนเปนรากเหงาของกรงเทพฯ “การพฒนากรงเทพฯ ทผานมาเรามกจะใหความส�าคญกบการพฒนาตามเสนแบงของเขตปกครอง นบจ�านวนครวเรอนตามหลกเกณฑของเขต เปนรปแบบชมชนในทางราชการ แต ไมคอยไดค�านงถงการทเปนชมชนตามธรรมชาต หรอชมชนตามเชอชาต เวลาพฒนาเมองเราจะมองเชงกายภาพมากกวา ไมไดมองทางวถสงคม มองชมชนในเชงพนท แตขาดจากวถสงคม วฒนธรรม ประเพณทเคยอยในพนทเหลานน” สดารา ยกตวอยางกรณของ “เยาวราช” ซงเปนชมชนเชอสายจนขนาดใหญ ตอเนอง ไปถงยานตลาดนอย ทรงวาด ราชวงศ ฯลฯ แตกลบถกพฒนาตามหลกเกณฑทางผงเมองทใหความส�าคญกบขอก�าหนดเรองความหนาแนน ของประชากร ความหนาแนนทางพาณชย และมองเรองการพฒนาทางเศรษฐกจเปนหลก โดยละเลยเรองการรกษาชมชนในฐานะพนททางประวตศาสตรส�าคญสวนหนงของกรงเทพมหานคร “อยางกรณเยาวราชสามารถจดใหเปนพนทพฒนาได ขณะเดยวกนกตองมองในแงของการเปนพนททางประวตศาสตรทตองอนรกษดวย ในความเปนยานเกานาจะค�านงวาพนทเมองเกาจะคมอยางไร แตเรากลบไมมขอมลเลยวา เมองเกาคอตรงไหน ไมมใครเคยเกบขอมลในกทม.วาพนทไหนเปนแหลงประวตศาสตรบาง เพราะฉะนนเวลามแผนการพฒนาพนทของรฐทออกมา เลยไมมฐานการมองตรงน กเลยมปญหาวาตอไปความเจรญเขาไป รถไฟฟาเขาไป ตามระเบยบผงเมองพนทรอบสถานรถไฟฟา กสามารถจะท�าตกสงได แตไมมการพดวาจะกระทบความเปนชมชนอยางไร...” “ทผานมาเรามองการพฒนาเมองเปนเรองทางกายภาพ มองทเศรษฐกจ หรอระบบสาธารณปโภค มองทถนน มองทตก แตไมไดคดถงคน ไมไดคดถงความเปนยาน บางครง

เมอการพฒนาเขาไปถงชมชนหรอยานกมการเวนคน ซงอาจจะจายคาชดเชยให แตเมอชมชนออกไปแลว รากเหงาของพนทกจะหายไปดวย ตองผานไปอกหลายชวอายคนถงสรางรากฐานของชมชนในพนทใหกลบมาได แลวเราจะพฒนาเมองใหเปนเมองไรรากหมดเลยหรอเปลา ความเปนยานดงเดม ความรสกวาเปนคนของพนทๆ ตองพฒนารกษาพนทกจะไมม กรงเทพฯ กจะกลายเปนเมองใหญทคนเขามาท�ากน แตไมมความผกพนกบเมองอกตอไป” สดารา สรป สอดคลองกบความเหนของ พไลพรรณ สมบตศร นายกสยามสมาคมในพระบรม- ราชปถมภ ทมองวา ในกรงเทพมหานครมชมชน ถนน อาคาร ศาสนสถาน กระจดกระจายอยทวไป สถานทตางๆ เหลาน มอยจ�านวนมาก และเปนสวนหนงของประวตศาสตรกรงเทพมหานครและสวนราชการอนๆ ของรฐ “การขยายตวทางเศรษฐกจ นโยบายการพฒนา ยานการคาและยานธรกจ การเชอมโยงระบบขนสงมวลชน และสาเหตอนๆ อกจ�านวนมาก อนเปนสวนหนงของการพฒนาเศรษฐกจและสงคม ไดสงผลกระทบอยางยงยวดตอการอนรกษมรดกทางวฒนธรรม ถงวนน นาจะตงค�าถามวาพระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ พระราชบญญตเกยวกบสงแวดลอม พระราชบญญตเกยวกบผงเมอง พระราชบญญตเกยวของกบการสาธารณสข พระราชบญญตเกยวกบทดน พระราชบญญตเกยวกบทรพยสนและการเวนคนทดน รวมทง

ขอบงคบของกรงเทพมหานครและของสวนราชการอนๆ ของรฐ มความถกตองสมบรณและยงทนสมยอยหรอไม...” “เราจะอนรกษวถชวต จารตประเพณอนเปนสวนหนงของอารยธรรม หรอเราจะสรางใหมทงดน อะไรคอสงทเราตองการ อะไรคอการผสมกลมกลนระหวางของใหมกบของเกา จดใดคอจดแหงความสมดล อะไรคอววฒนาการ อะไรคอการท�าลาย อะไรคอรสนยมทด อะไรคอไรรสนยม การอนรกษและการพฒนา ไมจ�าเปนตองสวนทางกนเสมอไป ประเทศ ทมความเจรญสงสดดานเศรษฐกจ และมความทนสมย กลวนแตเปนประเทศทใหความส�าคญตอการอนรกษอยางสงสดเชนกน” พฒนากบอนรกษ :

ทางแยกหรอทางขนาน

“ตงแตแรกในกรงเทพฯ มหลายชมชน ทอยในยานเมองเกากอยมาตามปกต แต ชวงหลงเรมมโครงการพฒนาเมองเกดขน มโครงการรถไฟฟาใตดน มการเปลยนรปแบบการใชพนท มการมองเหนโอกาสทางการพฒนา มตกสงขนมา ในการท�าผงเมอง รวมเวลาพจารณาก�าหนดพนทพาณชยกดทระบบขนสงดวย ถามระบบขนสงมาก กสามารถสรางอาคารสงไดตามมา แตในบางพนทอยางเยาวราชเปนพนทพาณชยดวย แตกมอาการเกามากตงแตสมยรชกาลท 5 ซงนาจะอนรกษไว แลวจะท�าอยางไร” ดร.ยงธนศร พมลเสถยร นกวชาการผงเมอง เปดประเดน

ความสลบซบซอนในระบบระเบยบของหลายหนวยงานราชการ เปนอกหนงปจจย ทมผลตอการรกษาชมชนทางวฒนธรรม แมรฐธรรมนญ มาตรา 66 ทระบถงสทธของชมชนในการรกษาจรรโลงจารต วฒนธรรม แตในทางปฏบตพบวา หลายครงกฎระเบยบของหนวยงานทเกยวของกลบไมเออตอการรกษาความเปนชมชนทมรากเหงาทางประวตศาสตรและวฒนธรรม แมวาชมชนและยานประวตศาสตร จะมคณคาสมควรเปนโบราณสถานตามนยามในมาตรา 4 แหงพระราชบญญตโบราณสถานฯ พ.ศ.2504 แตในกระบวนการพจารณาเพอขนทะเบยนโบราณสถานโดยกรมศลปากรนนใชระยะเวลายาวนาน และสวนใหญโบราณสถานทขนทะเบยนโดยกรมศลปากรนน มกจะไดแกวด วง หรอแหลงโบราณคด แหลงประวตศาสตรทไมมผคนอาศย และมกเปนทรพยสนของรฐ ไมไดรวมชมชน หรอยานประวตศาสตรทมความหลากหลายและมความซบซอนในดานกรรมสทธทมกเปนของเอกชน การใชชองทางการขนทะเบยนโบราณสถาน จงมขอจ�ากดและไมทนการ ในชวงของการวางและจดท�า “ผงเมองรวมกรงเทพมหานคร (ปรบปรงครงท 3)” ในขณะน ไดเกดกระแสการเรยกรองใหมการรกษายานและชมชนประวตศาสตรในกรงเทพมหานคร โดยเฉพาะในเขตปอมปราบศตรพาย และเขตสมพนธวงศ ซงเปนพนททก�าลงมการพฒนาอาคารขนาดใหญเพอรองรบระบบขนสงมวลชน “เครอขายอนรกษมรดกวฒนธรรม” ทประกอบไปดวย นกวชาการ นกประวตศาสตร นกโบราณคด สถาปนก และผทมความสนใจและหวงแหนมรดกวฒนธรรมของชมชน มองวาขอก�าหนดการใชประโยชนทดนตาม รางผงเมองรวมกรงเทพมหานคร (ปรบปรง

ครงท 3) ไดก�าหนดใหพนทบรเวณดงกลาวเปนยานพาณชยกรรม (พ.3) ซงสามารถสรางอาคารขนาดใหญทมอตราสวนพนทอาคาร รวมตอพนท (FAR) เทากบ 7 ซงท�าใหอาคารเกาทมคณคาทตงอยในพนททมโอกาสถกรอท�าลายสง หากไมมมาตรการปกปองทเหมาะสม นอกจากนนการก�าหนดพนทโดยรอบสถานรถไฟฟาในระยะ 500 เมตรสามารถสรางอาคารขนาดใหญไดมากขน ท�าใหโอกาสในการรอท�าลายชมชนและยานประวตศาสตรมสงขน ขณะทขอบญญตกรงเทพมหานครฯ พ.ศ.2542 ทก�าหนดความสงของอาคารตามระยะตางๆ ในพนทดงกลาว เปนการปกปองเฉพาะสภาพโดยรอบ “ศาสนสถาน” เทานน ไมครอบคลมถงการปกปองอาคารอนๆ ทมคณคาดวย สยามสมาคมฯ จงไดรวมกบ “เครอขายอนรกษมรดกวฒนธรรม” สมาคมอโคโมสไทย สมาคมอนรกษศลปกรรมและสงแวดลอม กรรมาธการอนรกษศลปสถาปตยกรรมสมาคมสถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภ หลกสตรการจดการทางวฒนธรรม จฬาลงกรณมหาวทยาลย และเครอขายประชาชนตานคอรรปชน ไดสงหนงสอถงผวาฯ กทม. เรอง การอนรกษยานประวตศาสตรทตอเนองจากพนทกรงรตนโกสนทร โดยเสนอใหกรงเทพมหานครทบทวนมาตรการทางผงเมอง ทงขอก�าหนดการใชประโยชนทดน โดยเฉพาะในสวนของการใหสทธการพฒนาทเพมขนโดยรอบสถานรถไฟฟา 500 เมตรใหยกเวนสทธพเศษดงกลาวในพนททมความส�าคญทางประวตศาสตร หรอชมชนทมความส�าคญทางประวตศาสตร รวมถงปรบปรงหรอตราขอบญญต กทม.ทมวตถประสงคในการปกปองยานและชมชนประวตศาสตรแตละแหง โดยเฉพาะการหาม

รอถอนอาคารทมคณคาทางประวตศาสตร สถาปตยกรรม และศลปกรรม ซงท�าไดตามมาตรา 8 และ 9 แหงพรบ.ควบคมอาคาร พ.ศ.2522 โดยผานกระบวนการรบฟงความคดเหนอยางกวางขวางและการไดรบขอมลทถกตองอยางทวถง พรอมกบเรยกรองใหกรงเทพมหานครแสดงบทบาทมากขนในสงเสรมใหชมชนและยานประวตศาสตร สามารถด�ารงวถชวตและรกษาอาคารอยไดโดยการใหมมาตรการและแรงจงใจในลกษณะตางๆ เชน การจดท�าโครงการพฒนาชมชนทมการฟนฟอาคารเกาใหมสภาพดเหมอนในอดต หรอชวยเหลอในดานการบรณะซอมแซมตามหลกวชาการ เปนตน “กทม.เองกบอกวาการอนรกษไมสามารถท�าไดทงหมด และตองใหโอกาสนกพฒนาอสงหารมทรพยดวย กเลยเปนชองวางระหวางการอนรกษกบการพฒนา อนทจรงกรณแบบนเกดในหลายประเทศซงใชวธประกาศเปนยานประวตศาสตรใหชมชนกบรฐดแลรวมกน แตบานเราไมมระบบน ไมมระบบก�าหนดพนทอนรกษ ไมมระบบทใหชมชนลกขนมาดแลพนททางวฒนธรรมของตวเองได จรงๆ แลวกรงเทพมหานครสามารถออกเปน ขอบญญตกทม. เพอมาคมครองอาคารเกา ยานเกา ชมชนเกาได ซงสามารถจะท�าตอนไหนกไดและไมมหมดอาย เลยไปถงการคดเรอง การท�าโครงการตอเนอง อาจจะหางบประมาณมาตงเปนกองทนซอมแซมอาคารทมคณคา ถากทม.ใหความส�าคญกบตรงนกสามารถท�าได” ดร.ยงธนศร สรป เพอใหการพฒนากรงเทพมหานครเปนไปทงเพอประโยชนทางเศรษฐกจ คณภาพชวตของผอยอาศย ความภาคภมใจของเมอง ในฐานะแหลงมรดกทางวฒนธรรมทไมอาจสรางขนทดแทนได หากสญสนไปแลว

เรอง : ชาธป สวรรณทอง

เมองนไมม‘คน’(?)

การพฒนาเมอง โดยไมคดถงชมชนทมความส�าคญทางประวตศาสตร แลวในอนาคตเมองแบบนนจะเหลออะไรใหลกหลาน