บทท 3 โภชนบ ำบด

โภชนบ ำบด ( diet therapy :therapeutic nutrition) หมายถง การใชอาหารและหลกโภชนาการในการรกษาหรอ

บรรเทาอาการของโรค ซงเปนการดดแปลงอาหารใหเหมาะสมกบภาวะของรางกาย เพอจะไดใชอาหารนนเปนเครองชวย

ใหรางกายฟนจากโรคภยไขเจบ อาหารทใชในโภชนบ าบดเปนอาหารของคนปกตทถกตองตามหลกโภชนาการ แต

ดดแปลงลกษณะบางประการของอาหารซงมความจ าเปนในการใหผปวยหายจากโรค ปองกนภาวะแทรกซอนทอาจจะ

เกดขน เนองจากการกนอาหารไมไดเตมทหรอกนไมถกตอง

ควำมส ำคญของโภชนบ ำบด

ความส าคญของโภชนบ าบดส าหรบผปวยโรคเรอรง สามารถสรปไดดงน

1. ปองกนและแกไขภำวะขำดสำรอำหำร ดวยภาวะโรคเรอรงมปจจยเสยงท าใหเกดการขาดสารอาหารไดงาย

เชน ผ ทไมรสกตวมาสามารถรบประทานอาหารทางปากได การดดแปลงอาหารใหอยในรปของเหลว และใหอาหารทาง

สายยาง โดยผานเขาทางจมกไปยงกระเพาะอาหารไดเพยงพอกบความตองการของรางกาย

2. ชวยบรรเทำและควบคมอำกำรแสดงของโรค อาหารมสวนส าคญอยางมากในการชวยบรรเทา และชวย

ควบคมอาการแสดงของโรค เชน การใหอาหารออนในผปวยทมแผลในกระเพาะอาหารและล าไส ซงอาหารออนจะชวย

ใหกระเพาะและล าไสไมตองท างานหนก ท าใหอาการของโรคบรรเทาลง การหลกเลยงอาหารทมน าตาลมากในผปวย

โรคเบาหวาน จะชวยควบคมระดบน าตาลในเลอด เปนตน

3. ควบคมน ำหนกใหอยในเกณฑปกต ในผปวยทมภาวะอวน โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง การจ ากด

อาหารไขมนสง และรบประทานอาหารทใหพลงงานต า จะชวยควบคมน าหนกใหอยในเกณฑปกต และลดภาวะไขมนใน

เลอดสง

4. ปองกนและลดภำวะแทรกซอนของโรค ในผปวยเรอรงบางรายอาจตองจ ากดสารอาหารบางชนด เชน

จ ากดโปรตนในผปวยโรคไตวายเรอรง จะชวยลดการคงของสารยเรยในรางกายเพอลดภาวะของไตในการขบสารยเรย

ออกจากรางกาย ซงเปนการลดภาวะแทรกซอนของโรคและชะลอการเสอมของไต

5. ชวยใหรำงกำยเจรญเตบโตและชวยซอมแซมสวนทสกหรอ การใหอาหารทมพลงงานและสารอาหารท

ครบถวนเหมาะสมกบวยและภาวะเจบปวยของโรค โดยเฉพาะในเดกจะชวยใหรางกายมการเจรญเตบโต และพฒนาการ

ดานตางๆ เปนไปตามปกต และชวยซอมแซมเนอเยอสวนทสกหรอใหกลบสปกตโดยเรว

6. ชวยใหรำงกำยมภมตำนทำนโรค การเจบปวยดวยโรคเรอรงนานๆ มกมผลกระทบตอความตานทานโรค

ลดลงและท าใหตดเชอไดงาย และเมอเกดการตดเชอขน จะตองยงท าใหระยะเวลาของการฟนฟสภาพนานหรอท าให

ภาวะเจบปวยเดมก าเรบมากขน การใหอาหารทถกตองเหมาะสม จะชวยเสรมภมตานทานโรคใหดขน และฟนฟสภาพได

เรวขน

กระบวนการของโภชนบ าบด ม 4 ขนตอน ดงน

1. การวเคราะหภาวะโภชนาการของผปวย

2. การวางแผนโภชนบ าบด

3. การด าเนนการโภชนบ าบด

4. การตดตามประเมนผลการรกษาผปวยดวยโภชนบ าบดเฉพาะราย

1. ขนการวเคราะหภาวะโภชนาการของผปวย การวเคราะหประกอบดวย การซกประวต การตรวจรางกาย วด

สวนสง ชงน าหนก การวดความหนาของไขมนใตผวหนงและการศกษาทางหองปฎบตการแลวน าผลทงหมด

มาแปลผลภาวะโภชนาการของผปวย

การซกประวตผปวย เพอใหทราบถงการเจบปวยและการผาตดทตองรกษาตวในโรงพยาบาล โดยคนหา

องคประกอบทสงผลตอภาวะโภชนาการ เชน การเคยว การยอย การดดซม และการขบถาย

2. ขนวางแผนโภชนบ าบด ก าหนดวตถประสงคและกจกรรมทใชในการแกปญหาโภชนาการ ของผปวยโดย

อาศยขอมลทวเคราะห เพอบรรลวตถประสงคใหผปวยหายจากโรคหรอบรรเทาอาการของโรคไมใหก าเรบ

โดยใหค าแนะน าการจดอาหารทเหมาะสมกบโรคของผปวยแตละบคคล โดยก าหนดมออาหาร ปรมาณ

อาหารใกลเคยง คลายคลงกบชวตประจ าวนเพอสนบสนนการรกษาของแพทย

3. ขนการด าเนนการโภชนบ าบด เปนขนทน าแผนโภชนบ าบดมาด าเนนการใหผปวยไดรบอาหารทตองการ

รวมทงใหค าปรกษาและโภชนศกษา

4. ขนการประเมนผลโภชนบ าบด เพอดความกาวหนาของการรกษาผปวย ประสทธภาพของแผนโภชนบ าบด

แลวด าเนนการปรบปรงแกไขตามผลทประเมนได

การเปลยนแปลงของรางกายเมอเจบปวยทมผลกระทบตอโภชนาการ เมอรางกายมการเจบปวยจะดวยโรคใดก

ตาม และจากสาเหตใดกตามพบวาการเจบปวยนนมผลกระทบตอขบวนการใชสารอาหารของรางกาย ซงในทนจะกลาวถง

ผลกระทบทส าคญและมความสมพนธระหวางอาหารตอการเจบปวย 3 ประการ คอ

1. ผลกระทบของการเจบปวยตอปรมาณอาหารทผปวยเคยรบประทาน

2. ผลกระทบของการเจบปวยตอการยอยและการดดซมของสารอาหารตางๆ

3. ผลกระทบของการเจบปวยตอการเผาผลาญและการใชประโยชนจากสารอาหารตางๆ

1. ผลกระทบของการเจบปวยตอปรมาณอาหารทผปวยเคยรบประทาน ขณะทรางกายปวยสวนใหญจะพบวา

ความอยากอาหารลดลง ซงเกดจากสาเหต ดงน

1.1 ขณะทรางกายไมสบาย อาจจะมอาการคลนไส อาเจยน มไข และมความเจบปวดจากอาการของโรคท

เปนอยหรอผลจากการใชยาในการรกษา โรคบางโรคและวธการรกษา เชน ผปวยโรคมะเรงตองไดรบ

การฉายแสง มสวนท าใหความอยากอาหารลดลง เบออาหาร กนไดนอยหรอไมอยากกนอะไรเลย

1.2 ภาวะจตใจของผปวย โดยเฉพาะผ ทตองรกษาตวในโรงพยาบาลยอมจะมปญหาและ ความวตกกงวล

ในเรองตางๆ เชน คาใชจายในการรกษาตว การทตองหยดงานนานๆ มผลตอการพจารณาขนเงนเดอน

และมความวตกกงวลวาภายหลงการหายปวยแลวจะดไดเหมอนเดมหรอไม ปญหาเหลานยอมมผลท า

ใหผปวยกนไมลงหรอไมนกอยากรบประทานอะไรเลย

1.3 การท ตองปรบตวเขากบสงแวดลอม ทไมคนเคย เชนตองกนอาหารตามทโรงพยาบาลจดให ซงม

ลกษณะ รสชาตทไมอยากกน ไมเคยกน เวลาอาหารทโรงพยาบาลก าหนดใหกบผปวยแตละมอก

อาจจะเรวเกนไปซงยงไมทนรสกหว แตจ าเปนตองกน และตองนงกนคนเดยวไมมคนคยเหมอนกบอยท

บาน สงแวดลอมทไมคนเคยนสวนใหญสงผลตอการกนอาหารไดนอยเชนกน

2. ผลกระทบของการเจบปวยตอการยอยและการดดซมของสารอาหารตางๆ โรคบางโรคมผลตอการยอยและ

การดดซมอาหาร ผปวยทอยในภาวะตดเชอ โดยเฉพาะตดเชอทางเดนอาหาร พบวาการดดซมอาหารจาก

ล าไสลดลง การยอยและการดดซมอาหารเปนไปไดไมด พบวามการสญเสยน าและเกลอแรไปกบอจจาระ ท

ถายออกมา ผปวยจะมผวหนงแหงจากการขาดน า น าหนกตวลดลงและพบมอาการของโรคขาดสารอาหาร

3. ผลกระทบของการเจบปวยตอการเผาผลาญและการใชประโยชนของสารอาหาร ผปวยทเปนไข หมายถงคน

ทมความรอนของรางกายสงกวาปกต คอ สงกวา 37 องศาเซลเซยส พบวามการเปลยนแปลงการเผาผลาญ

อาหารของรางกาย ความตองการแรงงานส าหรบการท างานของอวยวะภายในรางกายจะสงขน รอยละ 13

ทกๆ 1 องศาเซลเซยส ทเพมขน ดงนนในรายทไดอาหารไมเพยงพอจะมผลกระทบตอสารอาหารตางๆ

เหลานคอ

3.1 ปรมาณไกลโคเจน ทสะสมจะลดลงจากการถกน าไปใช

3.2 มการขาดโปรตน เนองจากผปวยทเปนไขหรอโรคตดเชอ พบวามการขบถายของสารไนโตรเจนใน

ปสสาวะสง

นอกจากนยงพบวาบางโรคมความสมพนธกบการใชสารอาหาร เชน

1. โรคขาดโปรตนและพลงงาน ผปวยเหลานจะพบวามไขมนคงในเนอตบจากการทรางกายขาดโปรตนทจะชวยใน

การขบถายไขมนออกจากตวไดอยางปกต จงท าใหมไขมนในตบมากเกน เมอผปวยไดรบอาหารทใหโปรตนและ

พลงงานเพยงพอ ความผดปกตนกจะหายไปได

2. คนทเปนโรคเบาหวาน ประสทธภาพในการใชกลโคสจะลดลง เนองจากการขาดฮอรโมนอนซลนเปนตวชวย

ควบคมการใชน าตาลในรางกาย

3. กรณทผปวยตองนอนนงๆ อยบนเตยงเคลอนไหวไมได หรอตองนงรถเขนเปนเวลานานๆ จะม การขบถาย

ไนโตรเจนทางปสสาวะมากขน แสดงวามการท าลายเนอเยอในรางกาย

4. ในระยะทรางกายตองตอสกบเชอโรค ตบจะสรางเอนไซมหลายชนดเพอท าลาย

ปจจยทมผลตอการยอมรบอาหารของบคคล

1. ปจจยทเกดจากตวผปวยเอง ซงไดแก

1.1 บรโภคนสยของผปวย ซงเกดจากเหตหลายประการ ไดแก

1.1.1 มนษยทกคนมบรโภคนสยประจ าตวอยเดมแลว

1.1.2 บรโภคนสยอาจเกดจากความรสกในรสสมผส กลนสมผส ลกษณะสมผส เมอรบประทาน

อาหารชนดใดชนดหนง

1.1.3 ประสบการณบางอยางในชวต

1.1.4 การขาดแคลนอาหารทจะบรโภค

1.1.5 ลกษณะอาหาร

1.1.6 ศาสนา

1.1.7 ขนบธรรมเนยมของสงคม

1.2 ผลจากทางดานจตใจ

1.3 ผลจากความไมเขาในเรองอาหารและโภชนาการ

1.4 ผลจากการไมยอมท าตามสงทเขาใจถกตองแลว

2. ปจจยทเกดจากสภาพแวดลอมตวผปวย ไดแก

2.1 การขาดความเอาใจใสของครอบครว

2.2 การจดอาหารทไมเหมาะสม

2.3 สภาพแวดลอมขณะนอนปวย

3. ปจจยทเกดจากยาทใชของผปวย ไดแก

3.1 ยาทเพมความรสกอยากอาหาร

3.2 ยาทมผลท าใหเบออาหาร

3.3 ยาทมผลท าใหผปวยไมยอมรบประทานอาหาร

ขอปฎบตในกำรใหอำหำร

ความเจบปวยมกมผลตอการยอมรบและการใชอาหารใหเกดประโยชนแกรางกายของคนไข คนไขมกเบออาหาร

หรออยากรบประทานอาหารพเศษบางอยางทตนเคยชอบ คนปวยมกมความกดดนทางอารมณและมความวตกกงวล

ในเรองตางๆ ท าใหไมเตมใจยอมรบอาหารทดดแปลงผดไปจากเดม ดงนนในการใหอาหาร ควรปฎบตดงตอไปน

1. ใหความเปนมตรและใหก าลงใจ คอยสงเกตคนไขและรบฟงปญหาดวยความสนใจ

2. กอนรบประทานอาหาร ควรท าความสะอาดรางกายคนไขและจดในทาพกทสบาย

3. จดสงแวดลอมใหนาดเพอชวยใหรบประทานอาหารไดมากขน เชน การใชภาชนะทสวยงาม สะอาด ปรงอาหาร

อยางประณต มส กลนทชวนรบประทาน มอณหภมเหมาะสม ตรงเวลา

อำหำรทวไปในโรงพยำบำล แบงเปน

1. อำหำรทวไป ( general diet ) อาหารประเภทนเปนอาหารส าหรบผปวยทวๆไปทมอาการไมรนแรงมากนก เชน

ผปวยคลอด ผปวยเกยวกบกระดก ผปวยทไมจ าเปนตองใชอาหารบ าบดโรค ซงทกโรงพยาบาลจะมบรการ

อาหารเหลานแกผปวย ซงแบงตามลกษณะและความสามารถในการยอยได 4 ชนด คอ

1.1 อำหำรธรรมดำ (Regular ,general,standard,หรอ normal diet) มลกษณะและสวนประกอบ

เชนเดยวกบอาหารปกต คอเนนอาหารหลก 5 หมเพอใหไดอาหารสมสวนเพยงพอตอความตองการของ

รางกาย งดอาหารยอยยาก อาหารหมกดอง และอาหารทมรสจดมาก อาหารทอดอมน ามน โดยทวไปให

พลงงานวนละ 2,000 – 2,500 แคลอร

1.2 อำหำรธรรมดำยอยงำย (light diet) คลายกบอาหารธรรมดา เพยงแตวาอาหารทกชนดจะตองท าสก

และจะตองเปนอาหารทยอยงาย ไมรบประทานดบ ผลไมทมใยอาหารสง งดอาหารทใสพรก อาหารรสจด

หรอใสเครองเทศมาก

1.3 อำหำรออน (Soft diet)

1.3.1 อาหารออนทวไป ( medical soft diet) ออน เปอย นมและยอยงาย เหมาะส าหรบผปวยท

มปญหาการเคยวอาหาร ผปวย ทอยระหวางการพกฟน และผปวยหลงคลอด พลงงาน

ประมาณ 1500-1800 กโลแคลอร/วน โปรตน 10-15% ไขมน 30% และคารโบไฮเดรต 55-

60%

1.3.2 อาหารออนผาตด (surgical soft diet) ใชกบผปวยภายหลงผาตด และมอาการดขน แตยง

ไมสามารถรบประทานอาหารธรรมดาได มกจะใหโปรตนสงเพอชวยใหแผลหายดขน

พลงงานประมาณ 1500-2000 กโลแคลอร/วน โปรตน 15-20% ไขมน 30% และ

คารโบไฮเดรต 50-55%

1.4 อำหำรเหลว (liquid หรอ fluid diet) เปนอาหารทจดใหแกผปวยภายหลงการผาตด เพอเปนการ

ทดสอบการท างานระบบทางเดนอาหาร ลกษณะไมมกาก ยอยงาย กลนไดโดยไมตองเคยว ผปวยหนก ม

ไขสงหรอผปวยทรบประทานอาหารแขงไมได แบงเปน 2 ชนด คอ

- น าใส (clear liquid diet) ลกษณะเหลวใสไมมกาก ไมท าใหระคายเคองหรออดอด หรอกระตนการท างานของ

ระบบทางเดนอาหาร ประกอบดวยน าและคารโบไฮเดรทเปนสวนใหญ ใหผปวยในระยะเวลาสนๆ เพยง 1-2 วนเทานน

คณคาอาหารคอนขางต าไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย ถา รบประนานท าใหเกดปญหาขาดพลงงานและ

สารอาหารได ตวอยางอาหารเชน ซปใสทไมมไขมน น าขาวใส สารละลายน าตาลหรอกลโคส

- น าขน (full liquid diet) ลกษณะขนมากกวาอาหารน าใส อาหารนใชเมอผปวยไมสามารถกลนหรอเคยว

อาหารได การเจบปวยกะทนหน โรคกระเพาะอาหารอกเสบ ทองรวงหรอหลงผาตด อาหารเหลวขนทมคณคาทาง

โภชนาการสงสามารถใหเปนเวลานานได เชน น าขาวขน ขาวบด น าซป นม เครองดมผสมนม น าผลไม น าตมผก อาจเพม

ปรมาณโปรตนโดยการเตมเนอบดละเอยด หรอเตมไขขาว

2. อำหำรทใชเพอกำรรกษำ / อำหำรเฉพำะโรค / อำหำรบ ำบดโรค ( therapeutic diet ) โรคบางโรคอาการจะทเลา

เรวขน ถามการควบคมอาหารใหเหมาะสม เชนโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง ดงนนการน าอาหารบ าบดโรคมาใช

รวมกบการรกษาทางยา จงมความส าคญและลดระยะเวลาการรกษาในโรงพยาบาลได อาหารบ าบดโรคมหลายชนด เชน

2.1 อาหารลดโซเดยม ( low sodium diet ) ไมไดเปนการลดเพยงเกลอและน าปลา แตลดปรมาณโซเดยมสงโดย

ธรรมชาต เชนอาหารโปรตนทไดจากเนอสตวตางๆ น านมและผลตภณฑของนม แพทยจะเปนคนก าหนดวาควรมโซเดยม

เทาใด เชน 5 กรม 2 กรม ใน 1 วน เปนตน นกก าหนดอาหารจะเปนคนค านวณปรมาณโซเดยมทมในอาหารทกชนด

รวมทงเครองปรงทใชในการประกอบอาหารทงหมด ทงทมรสเคมและไมเคม หลกเลยงเครองปรงรสทมโซเดยม เชน ผงชรส

ผงฟ ซอสปรงรส เครองกระปองทกชนด

2.2 อาหารจ ากดโซเดยม (sodium restriced diet) คออาหารทลดปรมาณใหเหลอนอยกวาในอาหารคนทวไป

โดยคนทวไปจะรบประทานอาหารมโซเดยมอยประมาณ 3000-6000 มลลกรม ซงเทากบเกลอแกง (โซเดยมคลอดไรด)

ประมาณ 2-3 ชอนชา (8-15 กรม) อาหารจ ากดโซเดยมเปนอาหารทจดใหแกผปวยทอยในภาวะมน าคงอยในรางกาย เชน

ในกรณมน าในชองทอง มความดนโลหตสงหรอเปนโรคไต

ระดบของโซเดยมในอาหาร อาหารจ ากดโซเดยมมหลายระดบ แพทยสามารถเลอกสงไดตามความเหมาะสม คอ

1. อาหารทจ ากดโซเดยมเลกนอย (mild sodium restriced diet)เปนอาหารปกตทไมเตมเกลอ หรอ

เครองปรงอาหารทจ ากดโซเดยมปานกลาง (moderate low sodium diet) เปนอาหารทมโซเดยมประมาณ 1500-

2000 มลลกรม (65-87 mEq.) ตอวน อาหารจะมรสเคมนอยกวาอาหารทวไปเลกนอย

2. อาหารจ ากดโซเดยมมาก (strictly low sodium diet) เปนอาหารทมการจ ากดโซเดยมมากขน อาหารจะม

โซเดยมประมาณ 500-1000 มลลกรม (22-43 mEq.) ตอวนเทานน

3. อาหารจ ากดโซเดยมอยางมาก (very strictly low sodium diet) เปนอาหารทมปรมาณโซเดยมประมาณ 250

มลลกรม (11 mEq.) เทานน การจ ากดโซเดยมมากเชนนจะตองอยในความดแลของแพทยอยางใกลชด อาหารท

จดใหผปวยตองมการจดเตรยมชงตวงอาหารอยางละเอยดเปนพเศษ

2.3 อาหารเปลยนแปลงโปรตน (modified protein diet) อาหารเปลยนแปลงโปรตนมหลายชนด ในทนจะ

กลาวถงเฉพาะอาหารทมการใชในโรงพยาบาลในประเทศไทย

การจ ากดโปรตนในอาหาร โดยทวไปแลวขนอยกบโรคและอาการทเปนอย การเปลยนแปลงปรมาณ

โปรตนในอาหารเพอการบ าบดโรคอาจจะมการก าหนดโปรตนในปรมาณโปรตนในอาหารเพอบ าบดโรคอาจจะมการ

ก าหนดโปรตนในปรมาณทแตกตางกน ดงน

1. อาหารงดโปรตนหรอโปรตนต ามากเปนอาหารทจ ากดโปรตนใหเหลอต ากวา 20กรมตอวน

2. อาหารจ ากดโปรตนหรอลดจ านวนโปรตนใหนอยกวาปกต เปนอาหารทก าหนดใหมโปรตนต า

กวาปกต คอมโปรตน 20-40 กรมตอวน หรอ 40-50 กรมตอวน

3. อาหารเพมใหมโปรตนมาก ก าหนดใหมโปรตนในอาหารสงกวาปกต คอประมาณ 100-125 กรม

ตอวน

4. อาหารจ ากดชนดของโปรตน โปรตนทง ในพชและในสตวบางชนดท าใหเกดอาการแพ หรอท า

ใหอาการของโรครนแรง เชน จ ากดฟนลอาลานน และจ ากดกลเทน

2.4 อาหารงดโปรตน (Protein-free diet) อาหารงดโปรตนหมายถง อาหารทไมมโปรตนทกชนดทงทมาจากพช

และสตว อาหารประเภทนพลงงานทไดมาจากไขมน และคารโบไฮเดรต จงควรใช ในระยะเวลาสนมฉะนนอาจจะเกดการ

ขาดสารอาหารได อาหารงดโปรตนเปนอาหารทจดใหแกผปวยโรคไตในระยะทไตไมสามารถท าหนาทขบถายของเสยได

ซงของเสยนนไดมาจากการเผาผลาญโปรตนในอาหาร เปนเหตใหมยเรย (urea) คงอยในเลอดมากและเปนอนตรายแก

ผปวย เมอผปวยอาการดขนจะคอยๆเพมปรมาณโปรตนในอาหารเปน 20-40 กรมตอวน และ 40-50 กรมตอวน

ตามล าดบ แตถามอาการ hepatic coma ตองงดโปรตนในระยะแรกเชนกน

2.5 อาหารลดโปรตน (low protein diet) การลดโปรตน หรอจ ากดโปรตนในอาหารจ าเปนตอเมอผปวยมอาการ

ดงน

1. ภาวะไตวายเฉยบพลน ไตไมอาจท าหนาทขบถายของเสยทมไนโตรเจนออกจากรางกายไดเปน

เหตใหมยเรยคงอยในเลอด และไมไดรบการลางไต ควรไดรบโปรตน 0.4-0.6 กรมตอน าหนกตว 1

กโลกรมตอวน หรอประมาณ 20-40 กรมตอวน

2. ภาวะไตวายเรอรง (chronic renal failure) สภาพของไตจะถกท าลายและท าใหเสย

หนาทไปทละเลกละนอย จนเกดความผดปกตในการขบถายของเสยอาหารทก าหนดในระยะน คอ โปรตน ควรเปน 0.4-

0.6 กรมตอน าหนกเปนจรง 1 กโลกรมตอวน และ75%ของโปรตนทใหนนควรเปนชนดทมคณภาพด เชน เนอหม ปลา ไก

ไข เปนตน

3.โรคไตอกเสบเฉยบพลน เกดจากการตดเชอ ท าใหมการขบถายปสสาวะนอยลงเพอลดภาระของ

ไตใหท างานนอยลง จงก าหนดใหไดรบโปรตนในอาหารประมาณ 40-50 กรมตอวน

2.6 อาหารเพมโปรตน (high protein diet) เปนอาหารทมปรมาณโปรตนสงกวาทรบประทานกนทวไป (ประมาณ

100-150 กรมตอวน) ซงอาหารนจ าเปนตองใชเมอผปวยมอาการดงตอไปน

1. ไดรบโปรตนในชวตประจ าวนไมเพยงพอ รางกายอยในภาวะทม catabolism สง ท าใหรางกายตองการ

โปรตนสงเพมขนกวาปกต เชน เมอเปนไขสง เปนไข โรคตดตอหรอโรคเรอรง เปนตน

2. มการสญเสยโปรตนไปจากรางกาย ซงอาจเกดจากผปวยเปนโรคไตทมการลางไต ท าใหมการสญเสย

โปรตนไป ถกไฟไหมหรอน ารอนลวก หรอมการผาตดทเสยเลอดมากตดตอกนเปนเวลานาน

3. มการดดซมโปรตนผดปกตในรางกาย เชน เมอเปนโรคทองรวงอยางรนแรงหรอเปนแผลในอวยวะทางเดน

อาหาร

4. มความผดปกตของตบทไมอาจสงเคราะหโปรตนตามปกต

2.7 อาหารเปลยนแปลงไขมน การก าหนดอาหารส าหรบผปวย แพทยอาจสงอาหารลดไขมนใหแกผปวยท

ตองการลดน าหนก หรออาหารลดไขมนและโคเลสเตอรอลใหแกผ ทมภาวะไขมนสงในเลอด ดงนนอาหารควบคมไขมน

แบงเปน

1. อาหารไขมนหรอจ ากดไขมน ก าหนดใหมไขมนในอาหารนอยกวาปกต เชน ไขมน 25 หรอ 20% ของ

พลงงาน ซงแพทยก าหนดใหแกผปวยเพอลดน าหนก

2. อาหารจ ากดชนดไขมนและโคเลสเตอรอล อาหารชนดนจะจ ากดทงไขมนและโคเลสเตอรอลเพอลด

ภาวะไขมนในเลอด

2.8 อาหารลดไขมน อาหารชนดนลดเฉพาะปรมาณของไขมนในอาหารเทานน ไมไดระบถงชนดของ

ไขมน เปนอาหารทจดใหแกผปวยทมน าหนกมากหรออวน โดยมวตถประสงคเพอลดน าหนก หรอปองกนไมใหอวน คน

ปกตมไขมนประมาณ 30%ของพลงงาน สวนอาหารลดไขมนลดลงเหลอประมาณ 20-25%ของพลงงาน จงตองดดแปลง

วธประกอบอาหารจากการทอดผดดวยน ามน หรออาหารทมกะทเปนการตม นง ยาง อบหรอตนแทน เลอกชนดทมไขมน

นอย เชน ปลา อกไก หมเนอแดง เปนตน

2.9 อาหารเปลยนแปลงพลงงาน การเปลยนแปลงพลงงานของอาหาร เปนการเปลยนแปลงเพอน ามาบ าบด

โรค ซงการเปลยนแปลงพลงงานม 2 ลกษณะคอ

1. อาหารจ ากดพลงงานหรออาหารพลงงานต า (low energy diet)

2. อาหารเพมพลงงาน (high energy diet)

2.9.1 อาหารจ ากดพลงงานหรออาหารพลงงานต า เปนอาหารทจดใหผปวยทมน าหนกมากกวา

มาตรฐานหรออวน โดยเฉพาะผ ทมอาการของความดนโลหตสง โรคเบาหวานเพราะการลด

น าหนกลงจะชวยใหอาการของโรคดขน

ลกษณะของอำหำรลดพลงงำน

อาหารลดพลงงานอาจมลกษณะเปนอาหารธรรมดาหรออาหารออนกได ขนอยกบการยอมรบของผปวย การ

ดดแปลงอาหารพจารณาดงน

1. พลงงาน พลงงานทก าหนดใหไมควรต ากวา 1000 กโลแคลอรตอวน อาหารทใหพลงงานต ากวาปกต 500

กโลแคลอรตอวนจะท าใหน าหนกลดลงประมาณสปดาหละ 0.5 กโลกรมตอวน โดยปกตแพทยจะสง 1000-

1200 กโลแคลอรตอวน

2. โปรตน โปรตนในอาหารควรเพยงพอตอความตองการของรางกายเพราะการลดปรมาณโปรตนจะท าใหม

การสลายกลามเนอ ดงนนจงควรใหโปรตนไมนอยกวา 1 กรมตอน าหนกตว 1 กโลกรมตอวน หรอ 20-25%

ของพลงงานทไดรบ และควรเปนโปรตนทมไขมนต า เชน อกไก ปลา ถวเมลดแหง เปนตน

3. ไขมน ปรมาณไขมนตองจ ากดใหลดลงกวาปกต คอ ประมาณ 20% ของพลงงานทไดรบในแตละวน หรอ

ประมาณ 25-60 กรมตอวน หลกเลยงอาหารทมไขมนสง อาหารทใชกะท เชน แกงเผด พะแนง เปนตน

4. คารโบไฮเดรต ไมควรนอยกวา 100 กรมตอวน เพอปองกนภาวะเปนกรดในรางกายเนองจากมสารคโตนท

เกดจากรางกายขาดคารโบไฮเดรตท าใหมการเผาผลาญไขมนทไมสมบรณ ขน คารโบไฮเดรตทรบประทาน

ควรเปนประเภท complex carbohydrate เชน ผก ผลไมและอาหารทมใยอาหารสงๆ เพอชวยใหอมไดนาน

นอกจากนตองหลกเลยงอาหารทใสน าตาลหรออาหารทหวานจด เชน ผลไมเชอม ผลไมแชอม ทองหยอด

ฝอยทอง เปนตน

5. ใยอาหาร อาหารทจดควรใหมใยอาหารเพมขน เพอชวยลดพลงงานและท าใหอมอยไดนาน

ขณะเดยวกนลดการดดซมพลงงานของอาหาร อาหารจงควรจดใหมผกมากขน

6. ปรมาณอาหาร อาหารทใหพลงงานต าจ าเปนตองค านวณเพอใหทราบปรมาณอาหารทตองจดใหผปวย

รบประทานดวย การค านวณใชหลกเดยวกนกบการค านวณอาหารโรคเบาหวาน

2.9.2 อาหารเพมพลงงาน คออาหารทจดใหผปวยทผอม ขาดอาหาร เพอเพมน าหนกตวใหมากขนหรอ

เมอรางกายอยในภาวะเจบปวย มการเผาผลาญสงขนและตองการพลงงานมากขนในภาวะนน เชน เมอเปนไข มการตด

เชอหรอหลงผาตด ซงตองการอาหารทมพลงงานสงเพอชวยใหแผลหายเรวขน เปนตน

1.ลกษณะอาหาร มลกษณะเหมอนอาหารของคนปกตทวไปไมจ าเปนตองจ ากดอาหารชนดใด แตเนองจาก

อาหารอาจมปรมามากผปวยรบประทานไดไมหมด การแบงอาหารใหมากกวา 3 มอโดยใหมอาหารวางมากขนกจะชวยให

ผ รบประทานไดมากขน

2.พลงงาน การจดอาหารเพมพลงงานนนปรมาณของพลงงานควรคอยๆเพมทละนอยเพราะการเพมเรวเกนไป

ผปวยอาจรบประทานไมได

3.โปรตน ผปวยทตองรบประทานอาหารเพมพลงงานมกจะมการสญเสยโปรตนมาแลว ดงนนอาหารจง

จ าเปนตองเพมโปรตนรวมดวย โปรตนทควรไดรบไมควรนอยกวา 1.5-2 กรมตอน าหนกตว 1 กโลกรม ตอน ส าหรบ

ผใหญ สวนเดกซงอยในวยทก าลงเจรญเตบโตอาจจะก าหนดใหสงกวาน

4.ไขมนและคารโบไฮเดรต โดยทวไปเมอก าหนดใหโปรตนสง พลงงานทเหลอตองมาจากไขมนและ

คารโบไฮเดรต ซงใหในอตราสวน คารโบไฮเดรต : ไขมน เปน 2:1

อำหำรทำงสำยใหอำหำร

หมายถง อาหารทมลกษณะเปนของเหลว สามารถไหลผานสายใหอาหารเขาสรางกายของผปวยไดโดยไม

ตดขด ใหพลงงานและสารอาหารเพยงพอแกความตองการของรางกายของผปวย

อาหารทางสายใหอาหารแบงออกไดเปน 3 ประเภทใหญๆ คอ

1. สตรน านมผสม (milk based formula)

2. สตรปนผสม (blenderized formula)

3. สตรส าเรจ (commercial formula)

สตรน ำนมผสม (milk based formula)

อาหารสตรนใชนมและผลตภณฑจากนมเปนสวนผสมส าคญ และเพอใหไดรบสารอาหารเพมจงมสวนผสมอน

รวมดวย เชน น าตาล น ามน ไข ปรมาณมากนอยแลวแตความตองการสารอาหารและพลงงาน อาหารทมพลงงาน 1 กโล

แคลอร/มล. จะมความเขมขนทพอเหมาะและไหลผานสายไดด โปรตน โดยไดจากนม ไข และถว คารโบไฮเดรต โดยได

จากน าตาลและถว ไขมน โดยไดจากนมและไข วตามนและเกลอแร ไดจากน าซกผก

ตวอยางอาหารทางสายยาง สตรน านมผสม

น านมจากนมผงหรอนมสด 300 กรม น านมพรองมนเนย 300 กรม ไขไก 200 กรม น าตาล 100 กรม (เปนน าตาลทรายขาวธรรมดาคอชนดซโครส) เตมน าซปผกใหครบ 1,000 ลตร วตถดบอาหารสดทกอยางตองปรงสกโดยการตม/นงกอนน ามาปน

สตรปนผสม (blenderized formula)

อาหารสตรนใชวตถดบจากอาหาร 5 หม น ามาท าใหสขแลวปนผสมเขาดวยกน กรองเอากากหรอสวนทปนไม

ละเอยดออก เพอใหอาหารไหลผานสายใหอาหารได อาหารสตรนใหพลงงานประมาณ 1000 กโลแคลอร มสารอาหาร

โปรตนประมาณ 20% ไขมนประมาณ 30%และคารโบไฮเดรตประมาณ 50% จะเตรยมใหแกผปวยผใหญเพอหลกเลยง

ปญหาของ lactose intolerance ทเกดจากการใชนมเปนสวนผสม วตถดบทน ามาใชสามารถเปลยนแปลงไดทส าคญตอง

ไดคณคาอาหารครบตามแพทยสง

ตวอยางอาหารทางสายยาง สตรปนผสม

ตบหม ตบไก หรอตบอนๆ 100 กรม ฟกทองหรอผก/ถวอนๆ 100 กรม กลวยสกหรอมะละกอสก 100 กรม น าตาลขาวธรรมดา 100 กรม ไขไก 200 กรม น ามนพช 10 กรม เกลอปนครงชอนชา แตถาแพทยแนะน าใหรบประทานอาหารเคมอาจเพมเปน 1-2 ชอนชา เตมน าซปผกใหครบ 1,000 มลลลตร วตถดบอาหารสดทกอยางตองปรงสกโดยการตม นงกอนน ามาปน

สตรปนผสมชนดดม ในบางครงถาผปวยยงพอกลนอาหารชนดไมตองเคยวไดบาง และไมยอมใหอาหารทางสายยาง อาจปรบสตรอาหารปนผสมเปนสตรอาหารใหดมทางปากได เรยกวา สตรอาหารปนผสม ชนดดม โดยผปวย ผดแลอาจดดแปลง แตงกลนรสเพอใหดมไดงายขน เชน ดมน าสมคน ใชกลวยหอมแทนกลวยน าวา หรอแตงกลนสงเคราะหทงน ขนกบความชอบของผปวย

สตรส ำเรจ (commercial formula)

เปนอาหารทผลตโดยโรงงานอตสาหกรรมการผลตอาหาร มสดสวนทเปนมาตรฐานตายตว ใหคณคาและ

สารอาหารทแตกตางกนออกไปโดยมรายละเอยดของสารอาหารระบไวทภาชนะบรรจ ปจจบนมทงเปนผงและของเหลว

เชน Isocal,Sustacal,Ensure,Gen formula,Pan enteral

กำรพจำรณำเลอกสตรอำหำรทำงสำยใหอำหำร

1. สตรน านม การเตรยมท าไดไมยาก ราคาไมแพง เหมาะกบผปวยเดก

ในผใหญอาจเกดปญหาการแพนมได

2. สตรปนผสม ใชเวลาทนานกวาสตรนมผสม แจงลวงหนากอน 45นาท-1 ชวโมง สามารถดดแปลงทงพลงงาน

และสารอาหารไดตามค าสง เชนสตรส าหรบผปวยเบาหวาน สตรจ ากดโปรตน จงเปนทนยมมากในแทบทก

โรงพยาบาล

3. คณคาอาหาร ไดพลงงานและสารอาหารพอเพยง แตวตามนและเกลอแรอาจไมครบถวนท าใหเกดการขาดได

หากใหในระยะเวลาทยาวนาน

4. อาหารสตรส าเรจ ใชงายและสะดวก แตราคาแพง เลอกไดตามสภาพของผปวย

วธกำรใหอำหำรทำงสำยใหอำหำร

1. Intermittent enteral tube feeding

เปนการใหอาหารทางสายใหอาหารเปนครงคราวตอวน

2.Continuous enteral tube feeding

เปนการใหอาหารทางสายใหอาหาร แบบตอเนองโดยใหหยดทางสายใหอาหารชาๆ อาจจะควบคมจ านวนหยด

ดวยเครอง ( Infusion pump )

ขอหำมใชอำหำรทำงสำยใหอำหำร

การใหอาหารทางสายใหอาหาร มขอหามใชในผปวยทมอาการอไปน

• โรคล าไสอดตน

• โรคดดซมอาหารไมไดอยางรนแรง

• มอาการทองอดมาก

• มอาการอาเจยนอยางรนแรง

ลกษณะทดของอำหำรทำงสำยใหอำหำร

1. ความหนดของอาหารตองพอเหมาะและสามารถไหลผานสายใหอาหารไดโดยไมตดขด

2. มความเขมขนของพลงงานทพอเหมาะ คอ 1 กโลแคลอร/มล. เพราะการใหพลงงานแตน านอยไมเพยงพอ จะ

ท าใหผปวยขาดน า และอาจท าใหเกดอาการแทรกซอนได

3. ใหพลงงานและสารอาหารทเพยงพอแกความตองการของรางกาย และมการกระจายตวของสารอาหารท

พอเหมาะ

4. สะอาดและปลอดภยจากเชอแบคทเรย

5. ราคาไมแพง และสามารถจดเตรยมไดงายและสะดวก

( ขอควรจ า คอ อาหารตองจดเตรยมอยางสะอาด)

ขอควรระวงในกำรเตรยมอำหำรทำงสำยใหอำหำร

• ความสะอาด

• การชงตวง

• การเตรยมอาหารสตรใดกตาม ควรจดเตรยมใหผปวยแตละราย แตละวน ดกวาการเตรยมครงละมากๆ เพราะ

จะเกดความผดพลาดไดงาย

• การจดเกบ ควรเกบในตเยนทสะอาด และอณหภมพอเหมาะ

ภำวะแทรกซอนจำกกำรใหอำหำรทำงสำยใหอำหำร

1. ปลายสายใหอาหารเลอนออก ( tube displacement ) มาอยในหลอดอาหาร ( esophagus ) หรอเขาไปใน

หลอดลม (respiratory tract) ถาพยาบาลทจะใหอาหารทางสายไมไดทดสอบปลายสายกอนใหอาหารจะท าใหเกด

ภาวะแทรกซอนจากการทอาหารเหลวเขาไปในหลอดลม หรอถาปลายสายอยในหลอดอาหารจะท าใหผปวยอาเจยนและ

ส าลกอาหารได

2. อาเจยน ( vomiting ) เนองจาก

- ปลายสายเลอนมาอยในหลอดอาหาร

- การใหอาหารทางสายเรวเกนไป เกดการหดเกรง ( spasm ) ของกระเพาะอาหาร

- มลมเขาไปขณะใหอาหารท าใหผปวยทองอด เปนสาเหตใหเกดการอาเจยนได

- การจดทาไมเหมาะสม ทาทเหมาะสมในการใหอาหารทางสายคอ ผปวยอยในทาศรษะสง ( Fowler ' s position )

3. ทองเสย ( diarrhea ) ผปวยทไดรบอาหารทางสายและเกดอาการทองเสย มสาเหตการเกดไดหลายสาเหต คอ

- ผปวยทไมมน ายอยส าหรบยอยนม ( lactose intolerance ) ถาสตรอาหารเหลวมนมผสมจะท าใหผปวยทองเสย

- สตรอาหารทมความเขมขนมาก ( high osmolarity formula ) เปนสาเหตใหมการดงน าออกมาอยในล าไสมาก และเกด

อาการทองเสยได

- อาหารเหลวทใหเกดการปนเปอนเชอแบคทเรย หรอเกดจากการเกบอาหารเหลวไมถกตองท าใหอาหารเหลวบด จงเปน

สาเหตใหเกดทองเสย

- การใหอาหารเหลวในอตราการไหลทเรวเกนไป และผปวยมปญหาในการยอยและดดซมไมด

4. ทองผก ( Constipation ) ปญหาทองผกในผปวยทไดรบอาหารทางสายเกดขนเนองจากสาเหตดงตอไปน

- ขาดใยอาหาร

- ผปวยไดรบน าไมเพยงพอ

5. ขาดน า ( Dehydration ) ผปวยทไดรบอาหารทางสาย มกจะมปญหา dehydration เนองจากผปวยเองไม

สามารถบอกได ท าใหรางกายไดรบน าไมเพยงพอ ( fluid intake < output ) ฉะนนเปนหนาทของพยาบาลทจะตอง

ประเมนสภาพรางกายของผปวย วามปญหาการขาดน าหรอไม ซงจะประเมนจากจ านวนน าและของเหลวทผปวย

ไดรบ เทยบกบปรมาณน าทถกขบออกจากรางกาย และสภาพทางผวหนง ( Skin moisture &turgor )

6. ภาวะไมสมดลของสารน า ( Electrolyte imbalance) ปญหาความไมสมดลของสารน าในรางกายจากสตรอาหาร

ทไมเหมาะสม ท าใหเกดภาวะ โซเดยมและโปแตสเซยมสงหรอต ากวาปกตซงมผลตอการท างานของระบบตาง ๆ

ของรางกาย โดยเฉพาะ สมอง ไต หวใจ และกลามเนอทวรางกายซงเปนอนตรายตอผปวย

กำรดแลรกษำสำยยำงใหอำหำร

1. เปลยนพลาสเตอรทตดสายยางกบจมกทก 2 – 3 วน หรอเมอหลด

2. ท าความสะอาดรจมก และรอบจมกดวยไมพนส าล หรอผาชบน า

3. ระวงสายยางเลอนหลด ควรท าเครองหมายไวเปนจดสงเกตดวย

4. ถาสายยางเลอนหลดไมควรใสเอง เพราะอาจใสผดไปเขาหลอดลม ใหมาพบแพทย

5. ควรน ามาพบแพทยเพอเปลยนสายใหอาหารเมอสกปรก หรอทก 1 เดอน

อาการผดปกตทตองปรกษาแพทย

1. มไขสง

2. น าหนกลด

3. เกดอาการส าลกบอยๆ

4. ทองเดน และทองอดบอย โดยไมทราบสาเหต

กำรใหอำหำรทำงหลอดเลอดด ำ หมายถง การใหอาหารทางหลอดเลอดด าทเพยงพอกบความตองการของรางกายใช

ในการเสรมสรางเนอเยอตางๆ ถาผปวยไมสามารถไดรบอาหารทางปากหรอทางสายใหอาหารไดจ าเปนตองไดรบอาหาร

ทางหลอดเลอดด า

วตถประสงคของกำรใหสำรน ำทำงหลอดเลอดด ำ

1.รกษาภาวะสมดลของน าและสารน าในรางกาย

2.ใหสารอาหาร วตามน และเปนแหลงพลงงานแกผปวยทไมสามารถรบประทานอาหารทางปากได

3.รกษาภาวะสมดลของความเปนกรด-ดางในรางกาย

4.รกษาภาวะสมดลและปรมาตรของเลอดและสวนประกอบของเลอด

5.ใหยาฉดบางชนดเขาทางหลอดเลอดด า

การใหอาหารทางหลอดเลอดด า สามารถใหได 2 ทาง คอ

1. Partial or Peripheral parenteral nutrition ( PPN ) เปนการใหโภชนบ าบดทางหลอดเลอดด าสวนปลายหรอให

สารอาหารบางสวน อาจไดพลงงานไมครบตามความตองการหรอไดสารอาหารไมครบ 5 หม ซงสามารถดแล

สายสวนไดสะดวกกวาและมอตราเสยงในการตดเชอนอยกวาการใหทางหลอดเลอดด าสวนกลาง วธนถาใหเปน

เวลานานจะท าใหหาหลอดเลอดด าสวนปลายไดล าบากขน และขอควรระวงคอ สารละลายทใหควรม

osmolarlity 600 หรอไมเกน 90 mOsm/L เนองจากจะท าใหเกดหลอดเลอดด าตรงต าแหนงทใหเกดการอกเสบ (

phlebitis ) และสามารถใหสารละลายแขวนละอองไขมน ( fat emulsion )รวมดวยจะท าใหผปวยไดรบพลงงาน

มากขน การให PPN นเปนการดแลไมใหผปวยขาดสารอาหารมากเกนไป แพทยอาจคาดการณวา ผปวยจะ

สามารถรบประทานอาหารไดเองในระยะเวลาอกไมนาน

2. Total Parenteral Nutrition (TPN) เปนการใหโภชนบ าบดทางหลอดเลอดด าสวนกลาง สามารถใหโภชนบ าบด

ไดครบตามความตองการของผปวยทงปรมาณพลงงานและสารอาหารครบ จ าเปนตอง ใหทาง central vein จง

จะไมเกดการอกเสบของหลอดเลอดด า การใสสายสวนท าไดโดยการแทงหลอดเลอดด าผานผวหนง

( percutaneous catheterization ) หรอผาตดเปดหลอดเลอดด า ( cut down ) และสอดสายสวนใหอยในหลอด

เลอดด าใหญ การใหวธนตองดแลปองกนการตดเชออยางเครงครด

กำรพยำบำลผปวยทไดรบสำรน ำและสำรอำหำรทำงหลอดเลอดด ำ

พยาบาลมสวนส าคญในการดแลผปวยเรอรงทไดรบสารอาหารทางหลอดเลอดด า เพอชวยควบคมอาการของ

โรค ปองกนภาวะขาดสารอาหารและภาวะแทรกซอนของโรค โดยปฏบตดงน

1. ดานจตใจ เพอลดความวตกกงวลใหผปวยยอมรบและใหความรวมมอ โดยการอธบายใหผปวยเขาใจเกยวกบ

การใหอาหารทางหลอดเลอดด าและการปฏบตตวขณะใสสายสวนใหอาหาร

2. ดานรางกาย

2.1 การใสสายใหอาหารทางหลอดเลอดด า ตองท าโดยวธปราศจากเชอ ถาเปนไปไดควรท าใหหองผาตด จดทา

ผปวยในทาหวต าประมาณ 15 องศา ( trendelenberg ) ใชหมอนหนนไปตามความยาวของกระดกสนหลง

ใหไหลทง 2 ขางตกลง แขนแนบล าตว หนหนาไปทางตรงขามกบดานทจะแทง ท าความสะอาดผวหนง

บรเวณคอและทรวงอกและทายาฆาเชอ

2.2 การพยาบาลหลงใสสายใหอาหารทางหลอดเลอดด า ประเมนสญญาณชพทก 15 นาท อยางนอย 2 ครง

ทก 30 นาท 4 ครง ถาพบวามการหายใจมากกวา 30 ครงตอนาท แนนหนาอก หายใจล าบาก ชพจรเบาเรว

ความดนโลหตต า รายงานแพทยทนทและจดเตรยมอปกรณการใสทอระบายทรวงอก ( chest drain )

พรอมดแลผปวยใหไดรบการถายภาพรงสทรวงอกภายหลงใสสายสวนทกราย

2.3 การใหสารอาหารเขาทางหลอดเลอดด าตองใชเทคนคปลอดเชอและไมใหอาการเขาไปและสายทให

สารละลายควรเปลยนทก 24 – 48 ชวโมง

2.4 การเรมใหสารอาหารทางเลอดด าในระยะแรก เรมดวยอตรา 40 -60 มลลลตรตอชวโมงแลวคอยๆ เพมขน

จนไดครบจ านวนพลงงานทตองการตอวน และควบคมอตราการไหลโดยใชเครองควบคมอตราการไหลให

สม าเสมอ เพอปองกนภาวะน าตาลในเลอดสงหรอต ากวาปกต

2.5 แผลทใสสายสวนใหอาหารไมควรเปดโดยไมจ าเปน การท าแผลตองใชเทคนคปลอดเชออยางเครงครด โดย

ใชน ายาฆาเชอ ท าแผลทกวน

2.6 ไมควรเจาะเลอดหรอฉดยาหรอใหเลอดผานทางสายสวน ทใหอาหารทางหลอดเลอดด าเพราะอาจท าให

อากาศเขาไปในสายหรออาจท าใหสารละลายอาหารตกตะกอนหรอเกดการตดเชอได

2.7 ไมควรเตมสารละลายอยางอนเขาไปผสมเพราะอาจท าใหสารละลายอาหารเกดตกตะกอนหรอตดเชอ

สารละลายทผสมแลวควรเกบนเยนและตองใชภายใน 24 ชวโมง

2.8 ไมควรหยดหรอยกเลกการใหสารละลายอาหารทางหลอดเลอดด าโดยทนท ถาตองการยกเลกการใหควร

คอย ลดปรมาณลง โดยใชระยะเวลา 1 – 2 วน ยกเวนในผปวยทเรมรบประทานอาหารไดทางปากหรอให

ระบบทางเดนอาหารได

2.9 ในกรณทสงสยวามการตดเชอจากการใหอาหารทางหลอดเลอดด า ควรเจาะเลอดไปเพาะเชอจากหลอด

เลอดด าสวนปลาย โดยดดเลอดผานสายสวนและสงสวนน า ( tip )ของสายสวนใหอาหารไปเพาะเชอ

กำรตรวจและตดตำมผปวย

1. ชงน าหนกตวทกครง ถาน าหนกตวเพมขนมากกวา 1 กโลกรมตอสปดาห ควรตรวจ water balance อยาง

ละเอยด

2. วดปรมาณสารน าเขา – ออก ทก 4-8 ชวโมง

3. ตรวจน าตาลในปสสาวะทก 6 ชวโมง ถาน าตาลในเลอดกบปสสาวะไมสมพนธกนควรตรวจน าตาลในเลอดแทน

4. เจาะเลอดเพอด serum electrolyte , blood sugar , BUN ทกวนจนกระทงการใหอาหารทางหลอดเลอดด าคงท

ทงอตราการใหและปรมาณทใหแลว จงตรวจเชคสปดาหละครง

5. CBC ,serum protein , liver function test แคลเซยม ฟอสฟอรส แมกนเซยม สปดาหละครง

6. เกบปสสาวะ 24 ชวโมง เพอดสมดลไนโตรเจน

ธงโภชนำกำร (Nutrition Flag) คอ เครองมอทใชอธบายและท าความเขาใจโภชนบ าบด 9 ประการเพอน าไปสการ

ปฎบต โดยเปนสญลกษณรปสามเหลยมหวกลบแบบธงแขวน แสดงสดสวนอาหารในแตละกลม เหนภาพไดชดเจนฐาน

ใหญดานบนเนนใหกนมากและปลายธงขางลางเนนใหกนนอย ธงโภชนาการจะบอกชนดและปรมาณของอาหารทควรกน

เขาไปในแตละวนเพอใหไดสารอาหารตางๆตามขอก าหนดปรมาณสารอาหารทควรไดรบใน 1 วน ส าหรบเดกตงแตอาย 6

ปขนไปถงผใหญและผสงอาย

โภชนบญญต ๙ ประการ (ขอปฏบตการบรโภคอาหารเพอสขภาพทดของคนไทย )

๑. กนอาหารครบ ๕ หม แตละหมใหหลากหลายและหมนดแลน าหนกตว

๒. กนขาวเปนอาหารหลกสลบกบอาหารประเภทแปงเปนบางมอ

๓. กนพชผกใหมากและกนผลไมเปนประจ า

๔. กนปลา เนอสตวไมตดมน ไข และ ถวเมลดแหงเปนประจ า

๕. ดมนมใหเหมาะสมตามวย

๖. กนอาหารทมไขมนแตพอควร

๗. หลกเลยงการกนอาหารทหวานจด และเคมจด

๘. กนอาหารทสะอาด ปราศจากการปนเปอน

๙. งดหรอลดเครองดมทมแอลกอฮอล

หนงสวนของกลมอาหาร คอปรมาณอาหารในกลมทใหคณคาทางโภชนาการทใกลเคยงกน คอ

กลม หนวยตวง ปรมาณ 1 สวน

น าหนก ( กรม )

ขาว – แปง ทพพ * 1 ทพพ 60 ผก ทพพ * 1 ทพพ 40 ผลไม สวน 1 สวน 70 - 120 เนอสตว ชอนกนขาว 1 ชอนกนขาว 15 นม 1 แกว 1 แกว 200

*1ทพพ ประมาณ ครงถวยตวงมาตรฐาน

อาหารในกลมเดยวกนใหพลงงานและคณคาทางโภชนาการเทากนหรอใกลเคยงกน ดงนนจงสามารถสลบ

สบเปลยนชนดอาหารในกลมเดยวกนได แตไมสามารถกนสลบสบเปลยนทดแทนกบอาหารตางกลมกนได เนองจาก

พลงงานและปรมาณสารอาหารของอาหารตางกลมไมเทากนนนเอง เราเรยกวา อาหารทดแทนหรออาหารแลกเปลยน

เชน ขาว 2 ทพพ อาจเปลยนเปนขนมปง 2 แผนได

สดสวนของธงโภชนาการ

อาหารทกกลมมความส าคญ รางกายของเราตองการปรมาณอาหารในแตละกลมแตกตางกนไปโดยจดเปน 4 ระดบของพนทธง

1. อาหารกลมขาว – แปง ใหสารอาหารประเภทคารโบไอเดรตซงเปนแหลงพลงงานของรางกายโดย 1 กรมให 4 แคลอรแนวโนมการบรโภคลดลงเหลอรอยละ40 -50 การก าหนดแนวทางการบรโภคอาหารในกลมน แนะน าใหกนอาหารทใหสารอาหารจ าพวกคารโบไฮเดรตอยางนอยรอยละ 55 – 60 ของพลงงานทตองการในแตละวน นอกจากนยงมใยอาหารซงมคณสมบตในการอมน าไดด ชวยเพมน าหนกและปรมาณอจจาระและกนขาวสลบกบอาหารประเภทแปงเปนบางมอ เชนกนขาวสลบกบกวยเตยวหรอขนมจน ขนมปง

2. อาหารกลมผก เปนแหลงของวตามน แรธาต ใยอาหาร ซงมผลดตอรางกายเชนเพมปรมาณและน าหนกอจจาระ ชวยใหขบถายไดงาย นอกจากนใยอาหารยงชวยจบสารเคมทเปนพษและท าใหผานล าไสไปไดอยางรวดเรวลดการเกดมะเรงทล าไส ขอแนะน าการกนอาหารเพอสขภาพทดของคนไทยในผใหญ แนะน าใหบรโภคไมนอยกวา 4-6 ทพพ แตในเดกอาย 6 -12 ปแนะน าใหบรโภคผกไมนอยกวาวนละ 3 ทพพ

3. อาหารกลมผลไม ใหคณคาทางโภชนาการใกลเคยงกบอาหารกลมผก นอกจากนผลไมยงเปนแหลงของใยอาหารทงชนดทละลายน าและไมละลายน า ใยอาหารทไมละลายน าชวยเกยวกบระบบขบถายสวนใยอาหารทละลายในน าชวยลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอดได คอ โคเลสเตอรอลเปนสวนประกอบของน าด ซงใยอาหารสามารถจบกบกรดน าดในล าไสเลก ท าใหลดการดดซมน าดและเพมการขบน าดออกมาในอจจาระจงท าใหลดการสรางโคเลสเตอรอลได ขอแนะน าการกนอาหารเพอสขภาพทดของคนไทยในผใหญ แนะน าใหบรโภคผลไมวนละ 3-5 สวน ซงผลไม 1 สวน หมายถง ปรมาณผลไมทใหคณคาทางโภชนาการใกลเคยงกนโดยปรมาณทแตกตางกน ขนอยกบชนดของผลไมนนๆ ตวอยางผลไม 1 สวน เชน เงาะ 4 ผล 76 กรม , กลวยน าวา 1 ผล 40 กรม

4. อาหารกลมเนอสตว ใหสารอาหารโปรตนเปนหลก เราควรรบประทานโปรตนประมาณรอยละ 10 -15 ของพลงงานทควรไดรบ

และควรรบประทานโปรตนทมคณภาพ เชน ไข ปลา เนอสตว นม สวนโปรตนทมคณภาพรองไดแก ถว ธญพช 5. อาหารกลมนมและผลตภณฑ เปนแหลงทดของแรธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส ซงใชในการสรางกระดกนอกจากนยงเปน

แหลงของวตามนบ 12 จากขอปฏบตการกนอาหารเพอสขภาพทดของคนไทย แนะน าใหเดกดมนมวนละ 2 แกว ผใหญดมนมวนละ 1 แกว ผสงอายควรเลอกดมนมพรองไขมน วนละ 1 แกว

6. อาหารกลมไขมน น าตาล เกลอ ไขมนเปนสารอาหารทจ าเปนซงเปนองคประกอบของผนงเซลล ชวยดดซมวตามนทละลายในไขมน ใหพลงงานและความอบอนแกรางกาย ควรไดรบไขมนวนละรอยละ 20 -30 ของพลงงาน น าตาลหมายถงน าตาลทรายทใชเตมในอาหารเพอปรงแตงรส ควรจ ากดไมเกนวนละ 4- 8 ชอนชา เกลอทใชปรงอาหารคอโซเดยม เปนแรธาตจ าเปนตอการท างานของเซลลในรางกาย โดยท าหนาทควบคมความสมดลของน าและความเปนกรด ดางในรางกายใน 1 วนไมควรกนโซเดยมเกน 2400 มลลกรม

ฉลำกโภชนำกำร เปนสวนหนงของขอมลเกยวกบคณคาทางโภชนาการของอาหารในผลตภณฑนนๆ ตอ 1 หนวยบรโภค และมการแสดงถงปรมาณรอยละของสารอาหารนนๆ ทรางกายควรไดรบใน 1 วน

ประเภทของอาหารประเภททตองแสดงฉลากโภชนาการ

อาหารทมการกลาวอางหรอใชคณคาทางโภชนาการเพอสงเสรมการขายตองแสดงฉลากโภชนาการ ดงตอไปน

1. อาหารทมการแสดงขอมลชนดสารอาหาร ปรมาณสารอาหาร หนาทของสารอาหาร เชน มไขมน 0% มแคลเซยมสงเปนตน

2. อาหารทมการใชคณคาทางโภชนาการในการสงเสรมการขาย เชน เปนผลตภณฑ เพอบ ารงสขภาพ สดใส แขงแรง แตหามแสดงสรรพคณในลกษณะปองกนหรอรกษาโรค เชน ลดความอวน ปองกนมะเรง เปนตน

3. อาหารทมงจะใชในกลมผบรโภคเฉพาะกลมเพอการสงเสรมการขาย เชน กลมวยเรยน กลมผบรหาร กลมผสงอาย เปนตน

4. อาหารทส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาประกาศก าหนดใหตองแสดงฉลากโภชนาการ เนองจากพจารณาแลววาเปนอาหารทกอใหเกดความเขาใจผดในดานคณประโยชนทางโภชนาการอยางแพรหลาย

ดงนน อาหารในทองตลาดทไมมการกลาวอางหรอสงเสรมการขายในลกษณะดงกลาว ไมตองแสดงฉลากโภชนาการ

ขอมลโภชนาการทปรากฏบนฉลากจะเปนขอมลส าคญทท าใหทราบวาอาหารนนมสารอาหารประเภท

ใดบาง เชน โปรตน คารโบไฮเดรต ไขมนประเภทไหน ปรมาณเทาไร และปรมาณสารอาหารทมนนเปนสดสวน

เทาไรของปรมาณสารอาหารทควรบรโภคในแตละวน นอกจากนนยงมขอมลเกยวกบสารอาหารทอาจเปน

อนตรายตอสขภาพไดถาบรโภคในปรมาณมาก หรอบรโภคประจ า เชนไขมน น าตาล โซเดยม เปนตน

ขอมลโภชนาการสามารถพจารณาจากกรอบขอมลโภชนาการตามล าดบ ดงน

1. “หนงหนวยบรโภค” หมายถง ปรมาณการกนหรอดมตอครง เชน “หนงหนวยบรโภค: 1 กลอง (220 มลลลตร)”

หมายถงบรโภคครงละ 1 กลอง หรอ 220 มลลลตร แตถาเขยนวา “หนงหนวยบรโภค : 5 ลก (120 กรม)”

หมายความวา บรโภคครงละ 5 ลก

2. “จ านวนหนวยบรโภคตอภาชนะบรรจ” หมายถง หอน ขวดน หรอกลองน บรโภคไดกครง เชน ถาเขยนวา “จ านวน

หนวยบรโภคตอกลอง : 1” หมายความวา สามารถบรโภคใหหมดกลองภายใน 1 ครง แตถาเขยนวา “จ านวนหนวย

บรโภคตอกลอง : 5” หมายความวา 1 กลองสามารถบรโภคได 5 ครง

3. “คณคาทางโภชนาการตอหนงหนวยบรโภค” หมายถง พลงงานและสารอาหารทรางกายจะไดรบเมอบรโภคตาม

ปรมาณทระบตอครง กลาวคอ จะไดสารอาหารอะไรบางในปรมาณน าหนกจรงเทาใดและปรมาณทไดนคดเปน

รอยละเทาไรของปรมาณทควรไดรบตอวน

4. “รอยละของปรมาณทแนะน าตอวน” หมายถง สารอาหารทไดรบจากการบรโภคแตละครงนนคดเปนสดสวนเทาใด

ของปรมาณสารอาหารทแนะน าใหบรโภคตอวน (Thai RDI) เชน การบรโภคหนงครงไดรบคารโบไฮเดรต 8 กรม ซง

คดเปนรอยละ 3 ของปรมาณทแนะน าโดย Thai RDI ดงนนควรบรโภคคารโบไฮเดรตจากอาหารอนๆ อกประมาณ

97%

5. Thai Recommended Daily Intakes หรอ ThaiRDI หมายถง ปรมาณสารอาหารทแนะน าใหบรโภคตอวน ส าหรบ

คนไทยอาย 6 ปขนไป โดยคดจากความตองการพลงงานวนละ 2,000 กโลแคลอร ตวอยางเชน วนหนงๆ ควรไดรบ

คารโบไฮเดรตประมาณ 300 กรม ไขมนนอยกวา 65 กรม เปนตน

(ดดแปลงจากแผนพบ อานใหรดใหเปนกบฉลากโภชนาการ ฉลากโภชนาการส าคญไฉนของส านกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา กระทรวงสาธารณสข http://www.fda.moph.go.th)

ขอมลโภชนำกำร เปนขอมลในรปของชนดและปรมาณของสารอาหารทมในอาหารนนไวภายในกรอบสเหลยมทมรปแบบตามทก าหนด เหตผลทผผลตสวนใหญสมครใจทจะแสดงขอมลดงกลาวเนองจากผบรโภคใหความส าคญกบสขภาพมากขน และมการเลอกรบประทานอาหารมากขนการใหขอมลในสวนนจงเปนสงส าคญในการตดสนใจเลอกซอผลตภณฑอาหารของผบรโภค

ขอมลโภชนำกำร

รปท 1 กรอบขอมลโภชนำกำรแบบเตม

กำรอำนฉลำกโภชนำกำร เรมตนใหดในสวนท 1 ซงจะบอกถง "หนวยบรโภค" ของผลตภณฑอำหำรนน

1. หนงหนวยบรโภค หมายถง ปรมาณทผผลตแนะน าใหผบรโภคกนในแตละครง หากกนในปรมาณเทาทระบน จะไดรบสารอาหารตามทระบในสวนท 2 ของกรอบขอมลโภชนาการ เรยกงายๆวา หนงหนวยบรโภค กคอ การกนครงละปรมาณเทาไรนนเอง

2. จ ำนวนหนวยบรโภคตอภำชนะบรรจ หมายถงภาชนะบรรจขนาดน ไมวาจะเปน กลอง ขวด หอกระปอง จะใหกนไดกครงจงจะหมด สวนนเปนสวนทส าคญมากหากตวเลขจ านวนหนวยบรโภคตอภาชนะบรรจ เทากบ 1 แสดงวา ถาเรากนหมดในครงเดยวเราจะไดปรมาณพลงงานและสารอาหารเทากบทระบไวในฉลาก จากตวอยางรปท 2 เหนวาตวเลขในสวนนเทากบ 2 แสดงวา กระปองนใหแบงกนได 2 ครง ถาเรากนหมดในครงเดยว ปรมาณพลงงานและสารอาหารทเราไดรบจะตองเพมขนเปน 2 เทาจากทแสดงในฉลากนนหมายความวา เราจะไดรบพลงงาน 260 กโลแคลอร,โคเลสเตอรอล 90 มก. ซงคดเปน 30% ของปรมาณโคเลสเตอรอลทแนะน าใหกนตอวนดงนน ในผลตภณฑบางชนดทบรรจในภาชนะบรรจขนาดใหญ และมจ านวนหนวยบรโภคมากๆ คอตองแบงกนหลายๆ ครง แตหากเรากนหมดในครงเดยวหรอกนแคเพยงไมกครงกหมด เราอาจไดรบสารอาหารบางชนดเกนความตองการในแตละวน ซงนนอาจเปนสาเหตใหเกดโรคอนๆ ตามมาได

รปท 2 กรอบขอมลโภชนาการแบบยอ

ในสวนท 2 ของกรอบขอมลโภชนำกำรบอกถงพลงงำนและคณคำทำงโภชนำกำรของอำหำรนตอหนงหนวยบรโภคและปรมำณสำรอำหำรดงกลำวคดเปนรอยละเทำไรของปรมำณทแนะน ำใหกนตอวน

3. พลงงำนทงหมดหมายความวา ในหนงหนวยบรโภคนเราจะไดรบพลงงานจากอาหารนเทาใด โดยปกตส าหรบบคคลทท างานหนกปานกลางตองการพลงงานวนละประมาณ 2,000กโลแคลอร ผ ทท างานหนก เชนกรรมกร นกกฬา จะตองการพลงงานมากกวานขนอยกบกจกรรมทท าในแตละวนสวนผ ทท างานเบากวานกตองการพลงงานนอยลง ดงนน จงตองปรบการกนเพอใหไดรบพลงงานและสารอาหารแตละชนดใหเพมหรอลดลงตามสวนได

4. คณคำทำงโภชนำกำรตอหนงหนวยบรโภค หมายความวา ถากนในปรมาณครงละหนงหนวยบรโภคตามทระบในสวนท 1แลว จะไดรบสารอาหารชนดใดบางในปรมาณน าหนกจรงเทาใด และปรมาณนคดเปนรอยละเทาไรของปรมาณทเราควรไดรบในแตละวน

5. รอยละของปรมำณทแนะน ำตอวน หมายถงสารอาหารทมในอาหารจากการกนครงละหนงหนวยบรโภคนเมอคดเทยบกบทควรไดรบในแตละวนแลว คดเปนรอยละเทาไร โดยคดจากความตองการพลงงานวนละ 2,000 กโลแคลอร ซงผบรโภคสามารถค านวณความตองการของสารอาหารแตละชนดไดอยางคราวๆ จากตวเลขในสวนน โดยตองค านงถง"หนวยบรโภค"ทระบไวดวยจากรปตวอยางผลตภณฑนมหนวยบรโภคตอภาชนะบรรจ (กระปอง)เทากบ 2 ดงนน หากในวนนเราทานผลตภณฑนจ านวน1กระปอง เราจะไดรบปรมาณโคเลสเตอรอล คดเปน 30% และปรมาณโซเดยมคดเปน 34% ของปรมาณทตองการในวนน ทงนตองไมลมวาเรายงไดรบสารอาหารจากการบรโภคอาหารชนดอนๆอกดวย

ในสวนท 3 ของกรอบขอมลโภชนำกำรแบบเตม จะเปนกำรใหขอมลเพมเตมแกผบรโภควำ หำกตองกำรปรมำณพลงงำน 2,000 กโลแคลอรตอวนควรไดรบสำรอำหำรแตละชนดในปรมำณเทำใด ทงนปรมำณพลงงำนทตองกำรในหนงวนของแตละคนยอมไมเทำกน ขนอยกบกจกรรม อำยเพศ วยของผบรโภคดวย

สารอาหารทใหพลงงานคอคารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน ควรกนใหเปนสดสวน คอเปนพลงงานจากคารโบไฮเดรต : โปรตน : ไขมน คดเปนรอยละ 60 : 10 : 30 โดยไขมนควรเปนไขมนอมตวไมเกนรอยละ 10ซงตวเลขทแสดงในฉลากสวนท 3นค านวณมาจากคารโบไฮเดรตและโปรตนจะใหพลงงานอยางละ4กโลแคลอรตอกรม ในขณะทไขมนจะใหพลงงาน 9 กโลแคลอรตอกรม ดงนน ถาตองการพลงงานวนละ 2,000กโลแคลอร จงเปนพลงงานจาก

คารโบไฮเดรต รอยละ 60 จากทงหมด 2,000กโลแคลอร คดเปน (60/100) x 2,000 = 1,200 กโลแคลอรนนคอตองไดพลงงานจากคารโบไฮเดรต 1,200/4 = 300 กรม

เหนไดวาขอมลโภชนาการนน มประโยชนอยางมากในการตดสนใจซอหรอใชผลตภณฑใหเหมาะสมกบความตองการของผบรโภค เชน ผ ทมภาวะขาดโปรตน ขาดไอโอดน หรอเปนโลหตจางจากการขาดธาตเหลก สามารถเลอกบรโภคผลตภณฑทมโปรตน ไอโอดน หรอธาตเหลกสงหรอมมากกวาในผลตภณฑอกประเภทหนงหรออกยหอหนงได ในขณะทผ ทมภาวะเกน เชน โรคอวน เบาหวานโคเลสเตอรอลสงในเลอด ความดนโลหตสง กเชนเดยวกนสามารถเลอกบรโภคผลตภณฑทมปรมาณพลงงาน น าตาลโคเลสเตอรอล และโซเดยม ในปรมาณต าได ดงนนในการเลอกซอผลตภณฑอาหารครงตอไปเราสามารถเปรยบเทยบผลตภณฑแตละชนด แตละยหอ โดยอาศยขอมลโภชนาการเหลานประกอบการตดสนใจ นอกจากจะดสถานทผลตสวนประกอบ วธการปรง/เกบรกษา วนทผลตหรอหมดอายชนดของวตถเจอปน ค าเตอน และเครองหมาย อย. ทปรากฏอยบนฉลากอาหารแลว ลองดขอมลโภชนาการสกนดเพอคณภาพชวตทดขน

ทมำ : หนงสอพมพแนวหนา โดย นนทญา วงษมงคล ฝายเทคโนโลยอาหารสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (วว.)

กำรประยกตใชกระบวน กำรพยำบำลในกำรประเมนภำวะโภชนำกำร

ภาวะโภชนาการ แสดงถงระดบทรางกายจ าเปนตองไดรบสารอาหารเพอน ามาใชดานสรระอยาเพยงพอ ความ

สมดลของสารอหารทไดรบเขาไปกบสารอาหารทรางกายใชมอทธพลจากปจจยหลายอยาง

การประเมนภาวะโภชนาการ ( nutritional assessment ) ของแตละบคคลตองเกยวของกบสภาวะทางรางกาย

การเจรญเตบโตและการพฒนาการ พฤตกรรม ระดบสารอาหารในปสสาวะ เลอดและเนอเยอ รวมทงปรมาณและ

คณภาพของสารอาหารทไดรบ นอกจากนมขอมลอน ไดแก ความเครยด ยาทไดรบ ความเจบปวยเรอรง ฐานะทาง

เศรษฐกจ ประเพณ ซงขอมลเหลานมผลตอโภชนาการทไดรบ และความตองการดานโภชนาการ ซงจะสงผลกระทบตอ

ภาวะโภชนาการ

กระบวนการพยาบาลประกอบดวย 5 ขนตอน ไดแก

1. การประเมนสภาพ

2. การวนจฉย

3. การวางแผน

4. การน าไปฏบต

5. การประเมนผล

ขนตอนแตละขนตอนมความสมพนธกน การใชกระบวนการพยาบาลทกขนตอนจะตองค านงถงผปวยเปนหลก

พยาบาลเปนผใกลชดกบผปวยมากทสดในทมสขภาพจงสามารถสงเกตภาวะดานรางกายและจตใจของผปวยได รบฟง

ปญหาและความตองการของผปวย สงเกตการรบประทานอาหาร ประเมนภาวะโภชนาการ การประเมนสภาพเปนขนตอน

แรกของกระบวนการพยาบาลทมการตอเนอง การประเมนโภชนาการเพอใชก าหนดภาวะโภชนาการของผปวย ม

ความส าคญในการจ าแนกผปวยทมความเสยงตอการเกดปญหาดานโภชนาการ และการแกไขปญหาดานโภชนาการ

อยางเหมาะสมในระยะเรมแรก การประเมนภาวะโภชนาการสามารถท าไดทกระยะของชวตและในภาวะการเจบปวยโดย

ประเมน ดงตอไปน

1. การประเมนอาหาร ( dietary evaluation )

2. การวดสดสวนตางๆ ของรางกาย ( anthropometric measurement )

3. การประเมนทางชวเคม ( biochemical assessment )

4. การตรวจรางกายทางคลนก (clinical examination )

1. การประเมนอาหาร ( dietary evaluation )

1.1 ประวตอาหาร ( dietary history ) ขอมลจากประวตอาหาร สามารถน ามาก าหนดความเพยงพอดาน

โภชนาการของผปวยทเคยไดรบ รวมกบปรมาณอาหารทไดรบจรง โดยเมอทราบปรมาณอาหารทไดรบประทานเขา

ไปแลวกจะน ามาค านวณหาปรมาณ โปรตน ไขมน คารโบไฮเดรตและสารอาหารอนๆ ประวตอาหารทดจะตองม

ขอมลทชดเจนเกยวกบความไมเพยงพอของอาหารและน า ประวตอาหารมความส าคญเพราะอาหารทไดรบและ

ความสมพนธระหวางอาหารกบยา และภาวะดานรางกายและจตใจจะชวยก าหนดการชวยเหลอใหแกผมปญหาหรอ

มความเสยงดานโภชนาการอยางแทจรง

1.2 อาหารทบรโภค ( dietary intake )วธการประเมนจากอาหารทไดรบประทานเขาไป มหลายวธ คอ

1.2.1 การซกประวตหรอจดบนทกอาหารใน 24 ชวโมงทผานมา ( 24 –hour recall ) เปน

วธการซกถามหรอจดบนทกชนดของอาหารทรบประทานในแตละมอ ในระยะ 24 ชวโมง

ทผานมา

1.2.2 การชงน าหนกอาหารทรบประทาน (weight food record ) วธนจะไดคาทถกตองมาก

ทสดในการประเมนอาหารทไดรบ แตตองเสยเวลาและท ายาก เพราะตองทราบปรมาณ

และชนดของอาหารทอยในอาหารและจดปรมาณทรบประทานเขาไปจรงๆโดยชง

น าหนกอาหารทเหลอจากการรบประทาน

การประเมนผลขอมลอาหารทรบประทาน เมอทราบปรมาณอาหารทไดรบประทานแลวจะมาค านวณหาปรมาณ

สารอาหาร เชนโปรตน ไขมน คารโบไฮเดรต โดยใชการเปดตารางอาหาร เมอไดคาสารอาหารทไดรบในแตละวนแลวน าไป

เทยบกบคาสารอาหารทไดรบในแตละวนทเปนคาก าหนดไวใน RDA คาทใชตดสนวาไดรบสารอาหารเพยงพอหรอไม สวน

ใหญจะใชคา 2/3 ของRDA ส าหรบคาพลงงานและโปรตนจะใชวธการค านวณจากน าหนกตว

1.2.3 ความบอยของการรบประทานอาหาร ( food frequency questionnaires )เปนวธการ

ประเมนอาหารทรบประทานโดยใหตอบแบบสอบถาม ซงจะสอบถามความบอยของการ

รบประทานอาหารนนๆ และมสวนประกอบหรอปจจยทจะสงผลตอสารอาหารทจะ

ศกษา

2. การวดสดสวนตางๆของรางกาย ( anthropometric measurement )ไดแกการวดสวนสง น าหนก มวลกลามเนอ

และปรมาณไขมนทสะสม เปนการแสดงถงภาวะโภชนาการทงหมดทผานมา โดยปรมาณไขมนทสะสมเปนการแสดงถง

ภาวะโภชนาการในอดต สวนเสนรอบวงของกงกลางแขนทอนบน (mid upper arm circumference )น าหนกและความ

หนาของไขมนใตผวหนง ( skin fold thickness )แสดงถงภาวะโภชนาการในปจจบน

ดชนมวลกาย ( body mass index ) เปนการประเมนมวลของรางกายทงหมด ซงพบวามความสมพนธกบ

ปรมาณไขมนของรางกายสงสด โดยมสตร ดงน

BMI = น าหนก ( กโลกรม ) / (สวนสง เปนเมตร )²

การจ าแนกภาวะโภชนาการตาม BMI มดงน

40 หรอมากกวาน : โรคอวนขนสงสด 35.0 - 39.9: โรคอวนขนท 2 28.5 - 34.9: โรคอวนขนท 1 23.5 - 28.4: น าหนกเกนแลว 18.5 - 23.4: น าหนกอยในเกณฑปกต นอยกวา 18.5: น าหนกต ากวาเกณฑ

จากสตรการค านวณดชนมวลกายจะสามารถค านวณหาคาน าหนกทพงประสงคไดโดยใชสตร

น าหนกทพงประสงค ( กก.) = คาดชนมวลกายทตองการ ( 18.5 -22.9 กก./ม ² * สวนสง (ม² )

ตวอยาง หญงอาย 25 ป มสวนสง 162 เซนตเมตร น าหนกทพงประสงคส าหรบหญงทสง 162 เซนตเมตร ควรอยระหวาง

ตอบ 48.6 – 60.1

3. การประเมนทางชวเคม ( biochemical assessment ) เปนการประเมนภาวะโภชนาการและเปนการยนยน

โดยเฉพาะถาประวตดานอาหารยงเปนปญหาหรอไมสามารถท าได การตรวจทางหองปฏบตการจะไดคาแมนย าและสามารถตรวจพบในระยะเรมแรก โดยมากจะท าการวดจากของเหลวในรางกาย ไดแก พลาสมาหรอซรม ปสสาวะ น าไขสนหลง การตรวจทางหองปฏบตการเพอหาระดบ ฮโมโกลบน ฮมาโตครต โปรตนทงหมดแอลบมน และจ านวนเมดเลอด

ชนดลมโฟไซท จะสะทอนถงภาวะโภชนาการดานโปรตน การตรวจหาโซเดยม โปแตสเซยม กลโคส คอเลสเตอรอลและไตรกลเซอไรต จะบงชถงภาวะโภชนาการสมดลอเลกไรต การครองธาตของคารโบไฮเดรตและไขมน ตามล าดบ

การประเมนภาวะโภชนาการทางชวเคม มดงตอไปน

สารอาหาร คาทตรวจพบไดเดนชด โปรตน กรดอะมโนในพลาสมา แอลบมน ไขมน คอเลสเตอรอลในซรม ไตรกลเซอไรดในซรม ไลโปโปรตน วตามน เอ วตามน เอ ในซรม คาโรทนในซรม วตามน เค Prothrombin time โฟลค แอซค โฟเลตในเมดเลอดแดง เหลก เหลกในซรม ทรานสเฟอรนในซรม ฮโมโกลบน ฮมาโตครท

4. การตรวจรางกายทางคลนก ( clinical examination ) เปนวธการตรวจรางกายเชนเดยวกบการประเมนภาวะสข

ภาพ แตจะใหความสนใจดานผวหนง ผม ฟน เหงอก รมฝปาก ลนและตา เพราะบรเวณเหลานจะมการแสดงของการขาด

สารอาหารไดอยางรวดเรว การเปลยนแปลงขณะมการขาดสารอาหารจะเรวหรอชาขนอยกบจ านวนสารอาหารชนดนนวา

มอยในรางกายมากนอยเพยงไร แตละชนดแตกตางกนไปเมอรางกายน าสารอาหารทเกบส ารองไวมาใชจนหมดรางกายจะ

มการเปลยนแปลงทางชวเคม และถายงไดรบไมพออกจะเกดการเปลยนแปลงทางรางกาย ซงสามารถตรวจพบได

ตารางแสดงภาวะทพโภชนาการดานรางกาย

อวยวะ สภาพทแสดงถงภาวะทพโภชนาการ สารอาหารทขาด ผม แหง กระดาง บาง เปลยนส รวงงาย โปรตน ตา เยอบตาซด

เยอบตาแดง ตาบอดกลางคน เหลก วตามน เอ

รมฝปาก มมปากอกเสบ รมฝปากแหง แตกเปนแผล

วตามนบสอง ไนอะซน วตามนบสอง บหก

ลน เลยนแดง วตามนบสบสอง โฟลก แอซด เหงอก บวม เลอดออกงาย วตามน ซ ผวหนง ผวหนงหยาบ

แผลกดทบ แผลหายชา บวม

วตามน เอ โปรตน วตามนซ สงกะส โปรตน วตามนบหนง

เลบ เปนรปชอน หกงาย แนวพาดขวางเลบ

เหลก โปรตน

ไขมนใตผวหนง มไขมนมากกวาปกต โรคอวน

มไขมนนอยกวาปกต โรคขาดพลงงาน กลามเนอ กลามเนอออนแรง อดอาหาร ขาดพลงงานและโปรตน กระดก กระดกออน ขาโกง กระดกหกงายในผสงอาย วตามนด แคลเซยม ฟอสฟอรส

แบบแผนโภชนาการและเมตาบอลซม เปนแบบแผนเกยวกบการไดรบสารอาหารและน าเพอตอบสนองความ

ตองการในการเผาผลาญอาหารในรางกาย โดยทวไปและเฉพาะสวนใดสวนหนงของรางกาย นอกจากนยงรวมถงอปนสย

การรบประทานอาหารและน า เชน จ านวนมออาหาร เวลา ปรมาณ ชนดของอาหารทชอบเปนพเศษ บาดแผลหรอรวรอย

บรเวณผวหนง แผลหายชาหรอเรว สภาพของผวหนง ขน ผม เยอบตางๆ อณหภมของรางกาย สวนสง น าหนก

1. เสยงตอการไดรบสารอาหารเกน เปนภาวะทบคคลเสยงตอการไดรบอาหารเกนความตองการในการเมตา

บอลซมของรางกาย

ตวอยางขอวนจฉย

- เสยงตอการไดรบสารอาหารเกนเนองจากอปนสยในการรบประทานอาหารวางทมแคลอรสงและไม

ออกก าลงกาย

- เสยงตอการไดรบสารอาหารเกนเนองจากพอแมและพนองอวนมาก

- การไดรบสารอาหารเกนเนองจากมแบบแผนการด าเนนชวตทไมไดออกแรง

- การไดรบสารอาหารเกนเนองจากใชการรบประทานอาหารเปนวธเผชญความเครยดเพราะรสกมคณคา

ในตนเองลดลง

2. การขาดสารอาหาร เปนภาวะทบคคลไดรบสารอาหารต ากวาความตองการของเมตาบอลซมของรางกาย

ตวอยางขอวนจฉย

- การขาดสารอาหารเนองจากความยากล าบากในการกลนเพราะอาการขางเคยงของรงสบ าบดบรเวณ

คอ

- การขาดสารอาหารเนองจากเศรษฐานะไมดและขาดความรเกยวกบแหลงสนบสนน

3. เสยงตอ aspiration เปนภาวะทบคคลอยในสภาพทงายตอการมของเหลว ของแขงหรอน ายอยจากทางเดน

อาหารไหลยอนหรอขยอนเขาไปในทางเดนหายใจ

ตวอยางขอวนจฉย

- เสยงตอการส าลกเนองจากระดบความรสกตวลดลง

- เสยงตอการส าลกเนองจากการใสคาทอใหอาหารและมอาหารคงคางในกระเพาะอาหาร

4. เสยงตอการกลนล าบาก เปนภาวะทบคคลขาดความสามารถในการผลกอาหารทเปนของเหลวหรอของแขง

จากชองปากลงสหลอดอาหารและกระเพาะอาหาร

ตวอยางขอวนจฉย

- การกลนล าบากเนองจากการระคายเคองและเจบคอเพราะไดรบการผาตดตอมทอนซล

- การกลนล าบากเนองจากความบกพรองของกลามเนอและระบบประสาท

5. เยอบในชองปากเปลยนแปลง เปนภาวะทบคคลมการเปลยนแปลงหรอการบาดเจบของเยอบในชองปาก

ตวอยางขอวนจฉย

- เยอบในชองปากเปลยนแปลงเนองจากอตราการทดแทนเซลลของเยอบลดลงเพราะเคมบ าบด

- เยอบในชองปากเปลยนแปลงเนองจากการระคายเคองจากทอชวยหายใจทางปาก

6. เสยงตอภาวการณขาดน า เปนภาวะทบคคลเสยงตอการมน าในหลอดเลอดในชองวางระหวางเซลลและใน

เซลลลดลง

ตวอยางขอวนจฉย

- เสยงตอภาวะขาดน าเนองจากไดรบยาขบปสสาวะทกวน

- เสยงตอภาวการณขาดน าเนองจากการไมสามารถจดการน าในรางกายไดเพราะอยในภาวะหมดสต

จากโรคหลอดเลอดสมองอดตน

- เสยงตอภาวการณขาดน าเนองจากมอตราการสญเสยน าจากรางกายเพมขนเพราะมแผลไฟไหมรอย

ละ 80 ของพนทผวรางกาย

7. ภาวะน าเกน

ตวอยางขอวนจฉย

- ภาวะน าเกนเนองจากความบกพรองในการบบตวของกลามเนอหวใจ

- ภาวะน าเกนเนองจากรางกายไดรบเกลอมากในขณะทมปญหาไตวาย

8. เสยงตอผวหนงเสยหนาท เปนภาวะทบคคลอยในสภาพทงายตอการเกดความผดปกตหรอมการท าลายของ

ผวหนง

ตวอยางขอวนจฉย

- เสยงตอภาวะผวหนงเสยหนาทเนองจากภาวะทพโภชนาการอยางรนแรง

- เสยงตอภาวะผวหนงเสยหนาทเนองจากภาวะจ ากดการเคลอนไหจากอมพาตทงตว

- ผวหนงเสยหนาทเนองจากการไดรบรงสบ าบดบรเวณหนาและคอ

ตวอยำงกำรวำงแผนกำรพยำบำลดำนโภชนำกำร

กำรวนจฉย

1. ไดรบพลงงานและโปรตนจากอาหารไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย เนองจากเบออาหาร

ขอมลสนบสนน

- รบประทานอาหารไดรอยละ 50 ในแตละมอของอาหาร - ผปวยพดวา “ฉนไมรสกหว” - BMI นอยกวา 18.5 กก./ม2

เปำหมำย ผปวยมน าหนกเพมขน 0.5 กก./อาทตย จนกระทงน าหนกอยในเกณฑมาตรฐาน

ปฏบตกำรพยำบำล

1. จดอาหารทผปวยชอบ 2. ชงน าหนกผปวยอาทตยละครง 3. ใหอาหารเสรมแกผปวยตามแผนการรกษา 4. จดอาหารทใหพลงงานสง เชน นมใสครม กลวยหอมใสเนยและคสตาด เปนตน

ประเมนผล ผปวยน าหนกเพมขน อาทตยละ 0.5 กก.

กำรวนจฉย

2. ไดรบพลงงานมาจากอาหารมากกวาความตองการของรางกายเนองจากความไมสมดลของพลงงานทไดรบกบพลงงานทรางกายใช

ขอมลสนบสนน

- น าหนกตวมากกวารอยละ 10 ของน าหนกมาตรฐาน หรอ BMI มากกวา 24.9 กก./ม2

- ผปวยพดวา “ฉนเกลยดกำรออกก ำลงกำย อำหำรเปนสงเดยวทฉนชอบ”

เปำหมำย ผปวยมน าหนกลดลง 0.5 กก./อาทตย จนกระทงน าหนกอยในเกณฑมาตรฐาน

ปฏบตกำรพยำบำล

1. ใหอาหารทมพลงงานและไขมนต า 2. กระตนผปวยออกก าลงกาย 3. ชงน าหนกอาทตยละครง 4. ใหโภชนศกษาเกยวกบ

a. ความสมพนธของพลงงานจากอาหารทไดรบการออกก าลงกายและการเพมของน าหนกตว b. ผลรายของน าหนกตวเกนและโรคอวนตอสขภาพ

ประเมนผล

ผปวยไมสามารถลดน าหนก 0.5 กก. ในอาทตยน เนองจากผปวยไมชอบออกก าลงกาย (ปรกษารวมกบผปวย เพอ

กระตนใหลดน าหนก โดยการออกก าลงกายดวยวธการตางๆ)