บทที่ 6...

รายงานฉบบสมบรณ (Final Report) โครงการจดท าแผนแมบทการจดการพนทชมน าหนองหานกมภวาป

ศนยการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยขอนแกน

บทท 6 การใชประโยชนทดน

6.1 วตถประสงค 1) เพอศกษาลกษณะการใชทดนปจจบนในพนทศกษา คอ บรเวณหนองหานกมภวาปและ

อาณาบรเวณโดยรอบรศมประมาณ 3 กโลเมตรจากรมขอบหนองหาน รวมทงแนวโนมการเปลยนแปลงการใชทดนทเกดขนเนองจากสาเหตตางๆ เชน โครงการพฒนาของรฐหรอเอกชน

2) เพอวเคราะหถงผลกระทบจากกจกรรมของการใชทดนตามขอ 1 ทมตอคณคาของพนท ชมน าหนองหานกมภวาป วากอใหเกดผลดหรอผลเสยหรอไมประการใด

3) เพอหาแนวทางก าหนดเขตการใชทดนและกจกรรมในแตละเขตทเหมาะสม ส าหรบ การคมครองอนรกษคณคาของพนท ชมน าหนองหานกมภวาป โดยค านงถงคณคา ดานวฒนธรรม รวมทงกฎหมายและประกาศทเกยวของกบพนทชมน า

6.2 วธการศกษา การศกษาประกอบดวยการรวบรวมเอกสารทมอย และการส ารวจภาคสนามเพอศกษาขอเทจจรง เนองจากกจกรรมการใชทดนตางๆ จะสงผลกระทบตอระบบนเวศ และคณคาของพนทชมน า โดยด าเนนการศกษาดวยวธการตอไปน

1) รวบรวมขอมลทตยภม โดยการเกบรวบรวมขอมลการใชทดนจากหนวยงานของรฐและทองถน เชน ส านกงานพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ กรมโยธาธการและผงเมอง องคการบรหารสวนต าบล และโครงการพฒนาทงภาครฐและเอกชนในพนทศกษา บนทกลงในแผนท Base Map ซงปรบปรงจากแผนท 1: 50,000 ของแผนททหาร

2) เขาศกษาและตรวจสอบขอมลตามแผนท Base Map ในขอ 1 โดยการส ารวจภาคสนามเพอบนทกสภาพขอเทจจรง และปรบแกขอมลใหเปนปจจบนและถกตองทสด

3) วเคราะหหาสาเหตและผลกระทบจากกจกรรมการใชทดนในปจจบนและแนวโนมในอนาคต ตอคณคาของพนทชมน าหนองหานกมภวาป และหาวธปองกนแกไข

4) เสนอแนะการก าหนดเขตการใชทดน เพอคมครองและอนรกษพนทชมน าหนองหาน กมภวาป ใหคงไวซงคณคาทางนเวศวทยาอยางสมบรณ


ศนยการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยขอนแกน 6-2

6.3 ผลการศกษา เนองจากในพนทศกษาประกอบดวย พนทชมน าหนองหานกมภวาปซงมอาณาเขตภายในคนดนสวนหนง และพนทโดยรอบหนองหานในรศมประมาณ 3 กโลเมตรภายนอกคนดน ซงเปนพนทชมชน 19 หมบานของ 4 ต าบลอกสวนหนง ดงนนในการศกษาดานกรรมสทธทดนและการใชทดนของพนทศกษาจงแบงออกเปน 2 สวน ดงน

6.3.1 พนทหนองหานกมภวาป 1) กรรมสทธทดน หนองหานกมภวาปเปนหนองน าธรรมชาตและเปนหนองน าสาธารณประโยชนซงอยในเขตการปกครองของ 4 ต าบล ไดแก ต าบลอมจาน กงอ าเภอประจกษศลปาคมทางดานทศเหนอ และอ าเภอกมภวาป คอ ต าบลเชยงแหว ดานทศตะวนตก ต าบลแชแล ดานทศตะวนออก และต าบลกมภวาป ดานทศใต พนทท งหมดภายในแนวเขตคนดนโดยรอบประมาณ 28,125 ไร (ส านกชลประทานท 5 , 2547) ปญหากรรมสทธทดน จากการสอบถามประชาชนในพนทศกษาพบวา การกอสรางคนดนโดยรอบหนองหานกมภวาปเมอประมาณป พ.ศ. 2539 ไดมการเวนคนทดนและจายคาชดเชยใหแกประชาชนผสญเสยทดนตามแนวคนดนและภายในเขตคนดน แตมบางรายไดรบคาชดเชยไมครบถวนตามทตกลง

2) การใชประโยชน หนองหานเปนแหลงน าเพอการชลประทานในหลายอ าเภอ เชน กงอ าเภอกแกว กงอ าเภอประจกษศลปาคม และอ าเภอกมภวาป นอกจากนนหนองหานยงเปนแหลงทรพยากรชวภาพทส าคญ ชาวบานเกบหาผลตผลหลากหลายชนด อาท ปลา หอย กบ เขยด แมลง รวมทงพชน า เชน บว สาหราย เปนตน ภายในพนทหนองหานมเกาะขนาดเลกๆ ประมาณ 20 เกาะ แตเกาะทมขนาดใหญทประชาชนสามารถเขาไปใชประโยชนจากพนท ไดแก ดอนแกว ดอนหลวง ดอนโนนทน ดอนโนนเตา โดยเฉพาะดอนโนนทนและดอนโนนเตามชาวบานเขาไปใชประโยชนปลกเพงพกอาศยชวคราวเพอท าการประมง และเลยงสตว เชน เปด ไก และปลกผกสวนครว สวนดอนหลวงเปนทตงศาลเทพารกษ ไมมคนอาศย เปนเพยงทพกเรอทออกไปหาปลา ปญหาดานการใชประโยชนมการเขาไปยดครองท ดนเปนเพงพกคางคนและทอยอาศยคอนขางถาวรเปนจ านวนมาก และมแนวโนมเพมมากขนเรอยๆ นอกจากนนมกมความสกปรกจาก



กระบวนการผลต เชน การท าปลา หอย แลวมการทงเศษซากตางๆ ลงในน าหรอบนดนรมชายน าจ านวนมากกอใหเกดมลพษแกสภาพแวดลอม คนดนมขนาดแคบ รถยนตไมสามารถวงสวนกนไดและผวถนนเปนดนลกรง เมอฝนตกไมสามารถรองรบการสญจรของยานพาหนะไดดเทาทควร 6.3.2 พนทรอบหนองหาน

พนทรอบหนองหานกมภวาปในรศม 3 กโลเมตร นอกคนดนทกนพนทหนองหานออกจากพนทเกษตรกรรมและชมชน เปนเขตปกครอง 19 หมบาน 4 ต าบล ผลการศกษาแยกเปนดานกรรมสทธทดน และการใชประโยชนเปนรายหมบาน 1) กรรมสทธทดน กรมทดนมนโยบายออกเอกสารสทธการถอครองทดนบรเวณรอบหนองหานกมภวาปใหแลวเสรจภายในป พ.ศ.2552 ขณะนไดมการด าเนนการออกส ารวจรงวดและออกเอกสารสทธไปแลวบางสวน จากการสมภาษณผน าชมชนในพนทศกษาพบวา บางต าบลด าเนนการไปแลวประมาณ รอยละ 40 ถง 50 เปนอยางนอย และพบวามบางต าบลทด าเนนการไปแลวถงรอยละ 80 ถง 90 กรรมสทธทดนทรวบรวมจากศนยอ านวยการเดนส ารวจ กรมทดน กระทรวงมหาดไทย ประกอบกบขอมลของหนวยงานระดบทองถนและจากการสมภาษณผน าชมชนและลกบานในพนทศกษา สามารถจ าแนกกรรมสทธทดนออกเปน 3 ประเภท คอ ทดนของเอกชน ซงมเอกสารสทธทงทเปนโฉนด นส. 3 ก. นส. 3 และ สค. 1 ทสาธารณประโยชนไดแก ปาชา ทงหญาเลยงสตว บอน าสาธารณะ และทดนของราชการ คอ ทราชพสด ซงมกเปนทตงของสถาบนการศกษา ทท าการของหนวยงานราชการ เปนตน รายละเอยดภายในต าบลมดงตอไปน ตารางท 6-1 และรปท 6-1 ถง รปท 6-5



ตารางท 6-1 กรรมสทธทดนใน 19 หมบาน 4 ต าบล

ล าดบ อ าเภอ ต าบล หมบาน ทดนเอกชน

ไร-งาน-ตร.วา

ทสาธารณประโยชน


ทดนราชการ


1 กง อ.ประจกษศลปาคม

อมจาน ดอนกลางหม 1 1,304-0-0 14-0-0 16-3-33

2 ดอนคงหม 2 1,924-0-0 8-0-0 - 3 อมจานหม 8 2,550-0-0 54-0-0 16-0-13 4 อมจานหม 10 1,239-0-0 37-0-0 -

รวม 7,017-0-0 113-0-0 32-3-46 5 แชแลหม 1 3,488-0-0 101-0-0 - 6 เหลาเชยงสมหม 2 2,259-0-0 - - 7 หนองแวงหม 5 2,700-0-0 - 14-3-19 8 ยางหลอหม 6 4,985-0-0 11-1-0 9-0-0 9 กมภวาป แชแล เหลาหมากบาหม 7 3,068-0-0 109-0-0 9-3-45 10 ดอนเงนหม 10 3,049-0-0 14-2-2 9-2-65 11 หนองแวงนอยหม

11 3,349-0-0 60-0-0 -

12 ดอนเงนใตหม 12 3,030-0-0 4-2-0 - 13 โนนน ายอยหม 13 1,414-0-0 - -

รวม 27,342-0-0 300-1-2 43-1-29 14 เชยงแหวหม 1 1,852-2-07 5-0-0 5-1-93 15 กมภวาป เชยงแหว เชยงแหวหม 2 3,212-0-0 59-0-0 - 16 เดยมหม 5 1,149-2-80 41-0-90 12-0-30 17 เชยงแหวหม 7 3,611-0-18 - 1-3-82 18 เดยมหม 10 2,044-0-0 83-2-0 -

รวม 11,869-0-0 188-0-90 19-2-05 19 กมภวาป กมภวาป ดอนแกวหม 5 1,973-3-0 12-1-0 12-0-0

รวม 1,973-3-0 12-1-0 12-0-0

รวมพนทศกษาโครงการ 48,201-0-0 613-2-92 107-2-80



รปท 6-1 พนทศกษาโครงการ



รปท 6-2 พนทศกษาต าบลอมจาน



รปท 6-3 พนทศกษาต าบลแชแล



รปท 6-4 พนทศกษาต าบลเชยงแหว



รปท 6-5 พนทศกษาต าบลกมภวาป



(1) ต าบลอมจาน กงอ าเภอประจกษศลปาคม พนทศกษาในต าบลอมจาน ม 4 หมบาน ไดแก ดอนกลางหม 1 ดอนคงหม 2 อมจานหม 8 และอมจานหม 10 ไดด าเนนการออกเอกสารสทธการถอครองทดนไปแลวประมาณรอยละ 70 ถง 80 สวนทเหลอก าลงด าเนนการส ารวจรงวดเพอด าเนนการออกเอกสารสทธตอไป

- ทดนเอกชนในทง 4 หมบาน มพนทประมาณ 7,017 ไร - ทสาธารณประโยชนทง 4 หมบาน มประมาณ 113 ไร

บานดอนกลาง หม 1 ม ทสาธารณประโยชน 14 ไร เปนปาชาสาธารณประโยชน

บานดอนคง หม 2 ม ทสาธารณประโยชนรวม 8 ไร ไดแก ทสาธารณประโยชนซงเรยกวา “สนแกว” เปนทต งศาลเทพารกษทสกการะของชาวบานและเปนทตงประปาหมบาน บรเวณชดคนดนพนทประมาณ 5 ไร และมสระน าสาธารณะประโยชน “หนองจพาง” พนทประมาณ 3 ไร

บานอมจาน หม 8 มทสาธารณประโยชนรวม 54 ไร เปนปาชาสาธารณประโยชน 12 ไร (ใชรวมกบหม 10,13 และ 14) ท าเลเลยงสตวสาธารณะ 32 ไร และหนองน าสาธารณะ 10 ไร

บานอมจาน หม 10 มทสาธารณประโยชนรวม 37 ไร เปนท าเลเลยงสตวสาธารณะ 25 ไร และหนองน าสาธารณะ 12 ไร

- ทดนราชการ เปนทราชพสดมใน 2 หมบาน พนทรวม 32 ไร 3 งาน 46 ตารางวา บานดอนกลาง หม 1 ทะเบยนท อด. 229 นสล. เลขท อด. 0200 พนท

16 ไร 3 งาน 33 ตารางวา เปนทตงของโรงเรยนบานดอนกลาง ดอนคง เมองปง

บานอมจาน หม 8 ทะเบยนท อด. 294 นสล. เลขท อด. 0914 มพนท 16 ไร 13 ตารางวา เปนทตงของโรงเรยนบานอมจาน

(2) ต าบล แชแล อ าเภอกมภวาป พนทศกษาในต าบลแชแล ม 9 หมบาน ประกอบดวย หนองแวงใหญ หม 5, ยางหลอ หม 6, เหลาหมากบา หม 7, ดอนเงน หม 10, หนองแวงนอย หม 11, ดอนเงนใต หม 12, และโนนน ายอย หม 13, สวนใหญมการด าเนนการส ารวจรงวดและออกเอกสารสทธไปแลวรอยละ 40 ถง



รอยละ50 ยกเวนในบานดอนเงนใต หม 12 ไดด าเนนการแลวเสรจไปถงรอยละ 90 ทเหลอก าลงด าเนนการส ารวจรงวดเพอออกเอกสารสทธใหแลวเสรจตามก าหนดตอไป

- ทดนเอกชนในทง 9 หมบาน มพนทประมาณ 27,342 ไร - ทสาธารณประโยชนใน 9 หมบาน รวม 300 ไร 1 งาน 2 ตารางวา มรายละเอยด

ดงน บานแชแล หม 1 มทสาธารณประโยชนประมาณ 101 ไร เปนปาชา

สาธารณประโยชน ใชรวมกบบานหนองแวงหม 5 และหนองแวงนอยหม 11

บานยางหลอ หม6 มทสาธารณประโยชน 11 ไร 1 งาน เปนปาชาสาธารณประโยชน ปจจบนไมไดใชประโยชนและเปนททงขยะ

บานเหลาหมากบา หม 7 มทสาธารณประโยชนประมาณ 109 ไร เปนทตงประปาหมบาน 8 ไร โรงเรยนแชแลพทยานสรณและสนามกฬาชมชน 81 ไร และทตงทท าการองคการบรหารสวนต าบลแชแล 20 ไร

บานดอนเงน หม 10 มทสาธารณประโยชน 14 ไร 2 งาน 2 ตารางวา เปนทตงประปาหมบาน โดยขดสระส าหรบเกบน าทสบมาจากหนองหานมาไวเพอผลตน าประปา และมบางสวนท าเปนลานกฬาชมชน

บานหนองแวงนอย หม 11 มทสาธารณประโยชนประมาณ 60 ไร เปนทสาธารณประโยชนและสระน าสาธารณประโยชน

บาน ดอนเงนใต หม 12 มทสาธารณประโยชน 4 ไร 2 งาน เปนปาชาเกาอยทางทศใตของวดปาศรดอนเงน ซงปจจบนไมมการใชประโยชน

- ทดนราชการ เปนทราชพสดใน 4 หมบาน ทงหมดรวม 43 ไร 1 งาน 29 ตารางวา ไดแก

บานหนองแวง หม5 ไดแก โรงเรยนบานเหลาแชแลหนองแวง ทะเบยนท อด. 239 นสล. เลขท 0529 พนท 14 ไร 3 งาน 19 ตารางวา

บานยางหลอ หม 6 ไดแก โรงเรยนบานยางหลอโนนน ายอย ทะเบยนท อด. 304 นสล. เลขท อด. 0213 พนท 9 ไร

บานเหลาหมากบา หม 7 ไดแก โรงเรยนบานเหลาหมากบาเชยงสม ทะเบยนท อด.245 นสล. เลขท อด.0215 พนท 9 ไร 3 งาน 45 ตารางวา

บานดอนเงน หม 10 ไดแก โรงเรยนบานดอนเงน ทะเบยนท อด. 243 นสล. เลขท อด. 0212 พนท 9 ไร 2 งาน 65 ตารางวา



(3) ต าบลเชยงแหว อ าเภอกมภวาป พนทศกษาในต าบลเชยงแหวม 5 หมบาน ไดแก เชยงแหว หม 1, เชยงแหวหม 2, เดยม หม 5, เชยงแหว หม 7, และเดยม หม 10 รอยละ90 ของทดนมการออกเอกสารสทธแลว และยงอยในระหวางด าเนนการอกประมาณรอยละ 10

- ทดนเอกชนในทง 5 หมบาน มพนทประมาณ 11,869 ไร - ทสาธารณประโยชนมใน 4 หมบาน รวม 188 ไร 90 ตารางวา มรายละเอยดดงน

บานเชยงแหว หม 1 มทสาธารณประโยชน 5 ไร เปนศาลเจาเทพารกษ ทท าการองคการบรหารสวนต าบลและตลาดชมชน

บานเชยงแหว หม 2 มทสาธารณประโยชน 59 ไร เปนปาชาเการวมกบสระน าสาธารณประโยชน 40 ไร และสถานทกอสรางทท าการบรหารสวนต าบลแหงใหม และหอประปาหมบาน 19 ไร

บานเดยม หม 5 มทสาธารณประโยชน 41ไร 90 ตารางวา เปนศาลากลางบาน 1 งาน ปาชาเกา 14 ไร 3 งาน 63 ตารางวา ปาชาบานเดยม สาธารณประโยชน 15 ไร 2 งาน 8 ตารางวา และ ท าเลเลยงสตวสาธารณประโยชน 10 ไร 2 งาน 19 ตารางวา

บานเดยม หม 10 มทสาธารณประโยชน 83 ไร 2 งาน เปนศาลากลางบาน 2 งาน ท าเลเลยงสตวสาธารณประโยชนประมาณ 71ไร และสระน าสาธารณประโยชนอกประมาณ 12 ไร

- ทดนราชการ เปนทราชพสดใน 3 หมบาน มพนทรวม 19 ไร 2 งาน 5 ตารางวา ไดแก

บานเชยงแหว หม 1 ทะเบยนท อด. 210 นสล. เลขท อด. 0188 เปนทตงโรงเรยนบานเชยงแหว พนท 5 ไร 1 งาน 93 ตารางวา

บานเดยม หม 5 ทะเบยนท อด. 294 นสล. เลขท อด. 0192 เปนทตงโรงเรยนบานเดยม พนท 12 ไร 30 ตารางวา

บานเชยงแหว หม 7 ทะเบยนท อด. 1212 นสล. เลขท อด. 0187 เปนทตงสถานอนามยต าบลเชยงแหว พนท 1 ไร 3 งาน 82 ตารางวา



(4) ต าบลกมภวาป อ าเภอกมภวาป พนทศกษาในต าบลกมภวาปม 1 หมบาน คอบานดอนแกวหม 5 มการถอครองกรรมสทธดงน

- ทดนเอกชนในบานดอนแกวหม 5 ม 1,973 ไร 3 งาน - ทดนสาธารณประโยชนประมาณ 12 ไร 1 งาน เปนศาลากลางบาน 1 งาน ท าเล

เลยงสตวสาธารณะ 3 ไร ปาชาเกา 9 ไร เปนทตงของประปาหมบานและส านกสงฆ

- ทดนราชการ คอ ทราชพสดเลขทะเบยนท อด. 1815 เปนทตงโรงเรยนบานดอนแกว พนท 12 ไร

ปญหาดานกรรมสทธทดนพบการรกล าทสาธารณประโยชน ซงสวนใหญเปนปาชาเกาทปจจบนไมไดใชประโยชนและอยทามกลางพนทเกษตรกรรม จงถกบกรกใชท าการเกษตรจากเจาของทดนใกลเคยง นอกจากนนคอเรองการส ารวจรงวดและออกเอกสารสทธในพนทศกษาซงยงไมครบถวนสมบรณ 2) การใชประโยชน ใน 4 ต าบลมพนทรวมทงหมดประมาณ 188.62 ตารางกโลเมตร หรอ 117,885.2 ไร และมประชากรรวมทงหมด 30,632 คน โดยทวไปมความหนาแนนเฉลยของการใชทดนคอนขางต าคอเฉลยประมาณ 162 คนตอตารางกโลเมตร หรอเฉลยคนละประมาณ 3.85 ไร โดยมความหนาแนนสงทสดทต าบลเชยงแหว คอ ประมาณ 189.25 คนตอตารางกโลเมตร หรอเฉลยคนละประมาณ 3.3 ไร และความหนาแนนต าทสดทต าบลกมภวาป คอ ประมาณ 118.56 คนตอตารางกโลเมตร หรอเฉลยคนละประมาณ 5.27 ไร ดงตารางท 6-2



ตารางท 6-2 ความหนาแนนของประชากรตอพนทใน 4 ต าบล

ต าบล/ อ าเภอ จ านวนประชากร (คน)

พนททงหมด (ไร)

พนททงหมด (ตร.กม.)

ความหนาแนนเฉลย (คน/ตร.กม.)

ต. อมจาน กง อ.ประจกษศลปาคม 7,803 25,955 41.53 187.89 ต. แชแล อ.กมภวาป 10,446 43,049 68.88 151.66 ต. เชยงแหว อ.กมภวาป 8,327 27,500 44.0 189.25 ต. กมภวาป อ.กมภวาป 4,056 21,381.2 34.21 118.56 30,632 117,885.2 188.62 162.40

ในพนทศกษา 19 หมบานของ 4 ต าบล มพนทรวมทงหมดประมาณ 49,545 ไร แบงการใชประโยชนทดนออกเปน 3 ประเภท คอ - พนทชมชน ไดแก ทดนทมการใชประโยชนเพอการอยอาศย สรางบานเรอนรวมตวกนเปนจ านวนมาก โดยมระบบสาธารณปโภค สาธารณปการ และสถาบนดานวฒนธรรม การปกครอง รวมทงการพาณชยกรรมระดบทองถนรวมตวอยในบรเวณเดยวกน ในพนทศกษามพนทชมชนรวมทงหมดประมาณ 2,651 ไร หรอประมาณรอยละ 5.35 ของพนทศกษา - พนทเกษตรกรรม ไดแก ทดนทมการใชประโยชนดานการเกษตรโดยรอบและภายนอกชมชนแตละหมบาน เชน นา สวน ไร และฟารมปศสตว ในพนทศกษามพนทการเกษตรรวมทงหมดประมาณ 46,173 ไร 5 ตารางวา หรอประมาณรอยละ 93.19 ของพนทศกษา - พนทกจกรรมสาธารณะ ไดแก พนททมการใชประโยชนเพอสวนรวม เชน ท าเลเลยงสตวสาธารณะ หนองน า สระน าสาธารณะ ทท าการบรหารสวนทองถนทตงอยนอกพนทชมชน และโรงเรยน เปนตน ในพนทศกษามพนทกจกรรมสาธารณะทงหมดประมาณ 730 ไร 1 งาน 70 ตารางวาหรอประมาณรอยละ 1.48 ของพนทศกษา รายละเอยดการใชทดนรายหมบานของแตละต าบลม ดงแสดงในตารางท 6-3



ตารางท 6-3 การใชประโยชนทดน แยกรายหมบาน

ต าบล หมบาน พนททงหมด

(ไร-งาน-ตร.วา) พนท

เกษตรกรรม

(ไร-งาน-ตร.วา)

พนทกจกรรมสาธารณะ


ชมชน


อมจาน -

(กงอ.ประจกษฯ) 1 ดอนกลาง หม 1 1,334-3-33 1,174-0-0 30-3-33 130-0-0 2 ดอนคง หม 2 1,932-0-0 1,834-0-0 8-0-0 90-0-0 3 อมจาน หม 8 2,620-0-13 2,500-0-0 70-0-13 50-0-0 4 อมจาน หม 10 1,278-0-0 1,189-0-0 37-0-0 52-0-0

7,164-3-46 6,697-0-0 145-3-46 322-0-0

แชแล 5 แชแล หม 1 3,589-0-0 3,408-0-0 101-0-0 80-0-0 (อ.กมภวาป) 6 เหลาเชยงสม หม 2 2,259-0-0 2,059-0-0 - 200-0-0 7 หนองแวง หม 5 2,714-3-19 2,640-0-0 14-3-19 60-0-0 8 ยางหลอ หม 6 5,005-1-0 4,805-0-0 20-1-0 180-0-0

9 เหลาหมากบา หม 7 3,186-3-45 2,818-0-0 118-3-45 250-0-0 10 ดอนเงน หม 10 3,073-0-65 2,847-0-0 24-0-65 202-0-0 11 หนองแวงนอย หม 11 4,030-0-0 3,931-0-0 60-0-0 48-0-0 12 ดอนเงนใต หม 12 3,034-2-0 2,850-0-0 4-2-0 180-0-0 13 โนนน ายอย หม 13 1,414-0-0 1,259-0-0 - 155-0-0

28,306-2-29 26,607-0-0 353-2-29 1,355-0-0

เชยงแหว 14 เชยงแหว หม 1 1,863-0-0 1,797-2-07 10-1-93 55-0-0 (อ.กมภวาป) 15 เชยงแหว หม 2 3,271-0-0 2,705-0-0 59-0-0 507-0-0 16 เดยม หม 5 1,203-0-0 1,081-2-80 53-1-20 68-0-0

17 เชยงแหว หม 7 3,613-0-0 3,464-0-18 1-3-82 147-0-0 18 เดยม หม 10 2,127-0-0 1,999-0-0 83-0-0 45-0-0 12,077-0-0 11,047-1-05 207-2-95 822-0-0

กมภวาป 19 ดอนแกว หม 5 1,997-0-0 1,821-3-0 23-1-0 152-0-0 (อ.กมภวาป) 1,997-0-0 1,821-3-0 23-1-0 152-0-0

รวมพนทศกษาโครงการ 49,545-1-75 46,173-0-05 730-1-70 2,651-0-0



(1) ต าบลอมจาน กงอ าเภอประจกษศลปาคม การใชทดนในต าบลอมจานซงครอบคลมพนทศกษา 4 หมบาน มพนทรวมทงหมด 7,164 ไร 3 งาน 46 ตารางวา มการใชประโยชนเพอการเกษตรกรรมทงหมด 6,697 ไร หรอประมาณรอยละ 94 สวนใหญเปนนาขาว ซงหลงจากการท าคนดนรอบหนองหาน ท าใหสามารถแกไขปญหาน าทวมทนา จงท านาไดปละ 2 ครง ปญหาดานการประกอบอาชพดานการประมง การจบปลาใน ล าหวยธรรมชาตไดจ านวนนอยลง เนองจากปลาในหนองหานไมสามารถขนไปวางไขตามล าหวยได ส าหรบพนทชมชนทง 4 หมบานตงอยหางจากหนองหานประมาณ 500 เมตร มพนทรวมทงหมดประมาณ 322 ไร หรอประมาณรอยละ 4 ของพนททงหมด ลกษณะทวไปเปนชมชนชนบท ถนนภายในหมบานเปนถนนคอนกรต โดยมทางหลวงชนบท อด. 2015 เปนถนนสายหลกเชอมออกไปสบานนาดและกงอ าเภอประจกษศลปาคม ในทกหมบานมทท าการชมชน รานคายอย และมวดจนทรประสทธารามหรอวดโบสถขาวในบานอมจาน หม 10 และวดลมพนวนในบาน ดอนกลาง หม 1 เปนศนยกลางชมชน พนทกจกรรมสาธารณะในทง 4 หมบาน มทงหมดประมาณ 145 ไร 3 งาน 46 ตารางวา หรอประมาณรอยละ 2 ของพนททงหมด สวนใหญใชทดนสาธารณะประโยชน มบางหมบานทมการใชพนทสาธารณะปะปนในพนทชมชน เชน ปาชา สนามกฬาชมชน และทท าการองคการบรหารสวนต าบล เปนตน

(2) ต าบลแชแล อ าเภอกมภวาป การใชทดนในต าบลแชแล ครอบคลมพนทศกษา 9 หมบาน มพนทรวมทงหมด 28,306 ไร 2 งาน 29 ตารางวา มการใชประโยชนเพอการเกษตรกรรมทงหมดประมาณ 26,607 ไร หรอประมาณรอยละ 94 ของพนทศกษาทงต าบล สวนใหญเปนนาขาว รองลงไปไดแก ไรออย ไรมนส าปะหลง และไรปอแกว พนทชมชนในต าบลแชแล มลกษณะกระจกตวเปนกลมๆ พนทชมชนของท ง 9 หมบานรวมกนประมาณ 1,355 ไร หรอประมาณรอยละ 4.75 แตละชมชนกระจายตวอยในพนทเกษตรกรรม โดยมสาธารณปโภคสาธารณปการภายในกลม มวดเปนศนยกลางชมชน และมทางหลวงชนบทสาย อด. 2350 เปนโครงขายคมนาคมสายหลก ชมชนทอยใกลหนองหานมากทสดประมาณไมเกน 1 กโลเมตร คอ บานแชแลหม 1 รองลงมาไดแก บานดอนเงนใตหม 12 บานดอนเงนหม 10 บานยางหลอหม 6 และบานโนนน ายอยหม 13 ตามล าดบ สวนบานเหลาเชยงสมหม 2 บานหนองแวง หม 5 บานเหลาหมากบา หม 7 และบานหนองแวงนอย หม 11 ตงอยหางจากหนองหานออกมาประมาณ 1-3 กโลเมตร



พนทกจกรรมสาธารณะในทง 9 หมบาน มทงหมดประมาณ 353 ไร 2 งาน 29 ตารางวา หรอประมาณรอยละ 1.25 ของพนททงหมด สวนใหญตงอยนอกชมชน ไดแก โรงเรยนประถมทง 4 แหงในพนทศกษา และทดนสาธารณประโยชน ซงในปจจบนสวนใหญเปนทรกรางไมไดใชประโยชนอยางเตมท เชน ปาชาสาธารณประโยชนบานยางหลอ สระสาธารณประโยชนบานหนองแวง เปนตน (3) ต าบลเชยงแหว อ าเภอกมภวาป พนทศกษาในต าบลเชยงแหว ครอบคลม 5 หมบาน มพนทรวมทงหมด 12,077 ไร มการใชประโยชนทดนเพอการเกษตรกรรมประมาณ 11,047 ไร 1 งาน หรอประมาณรอยละ 91.8 สวนใหญเปนนาขาว พนทชมชนทงหมดประมาณ 822 ไร หรอประมาณรอยละ 6.8 โดยมการกระจกตวเปน 2 กลมใหญๆ คอ บานเชยงแหวหม 1 หม 2 และหม 7 กบกลมบานเดยมหม 5 และหม 10 โดยมทางหลวงชนบทสาย อด.2028 (โนนสา - เชยงแหว) เปนโครงขายคมนาคมสายหลก ชมชนทง 5 หมบานเปนชมชนชนบท มการจดระบบสาธารณปโภคสาธาณปการคอนขางด ในบานเดยมหม 5 และหม 10 มการจดตงเปนหมบานการทองเทยวเชงอนรกษและมการทองเทยวแบบพกคางคนในหมบาน (Home Stay) เพอตอนรบนกทองเทยว พนทกจกรรมสาธารณะใน 5 หมบาน มทงหมดประมาณ 207 ไร 2 งาน 95 ตารางวา หรอประมาณรอยละ 2 ของพนทท งหมด สวนใหญใชทดนสาธารณะประโยชน ไดแก ปาชาสาธารณประโยชน หนองและสระสาธารณประโยชน และท าเลเลยงสตวสาธารณประโยชน (4) ต าบลกมภวาป อ าเภอกมภวาป พนทศกษาในต าบลกมภวาปม 1 หมบาน คอ บานดอนแกว หม 5 พนททงหมดประมาณ 1,997 ไร สวนใหญเปนพนทเกษตรกรรม ท าสวนผลไมและไรมนส าปะหลง 1,821 ไร 3 งาน หรอประมาณรอยละ 91.19 โดยมพนทท านาเพยงเลกนอยไมเกนรอยละ 5 ของพนทเกษตรกรรมทงหมด ทงนเนองจากพนทรอบเกาะดอนแกวมน าทวมตลอดป ท าใหไมสามารถท านาได อาชพหลกของชาวบานคอการประมง การตงชมชนกระจายตวอยท วเกาะ มการกระจกตวบรเวณกลางเกาะเปนบางสวนปะปนกบพนทเกษตรกรรมซงเปนสวนผลไมและไรมนส าปะหลง ทงนมศาลากลางบานและวดมหาธาตเจดยเปนศนยกลางชมชน พนทกจกรรมสาธารณะ 23 ไร 1 งาน หรอประมาณรอยละ 1.16 ไดแก ปาชาเกา ซงปจจบนเปนส านกสงฆรอขนทะเบยนเปนวดปาอรญญวเวกธรรม และใชเปนทตงประปาหมบานในบรเวณเดยวกน นอกนนเปนท าเลเลยงสตวสาธารณประโยชนและศาลากลางบาน



ปญหาดานการใชประโยชนทดนทพบในพนทศกษาคอการใชประโยชนทดนไมเหมาะสม เชน พนทปาชาสาธารณประโยชนซงปจจบนเปนทรกรางถกชมชนใชเปนททงขยะ พนทสาธารณประโยชนบางแหงขาดการพฒนาพนทใหชมชนใชประโยชนไดอยางเตมท และขาด การพฒนาพนททมความส าคญทางดานศลปวฒนธรรมและการทองเทยวของชมชนใหมศกยภาพรองรบกจกรรมทางประเพณ วฒนธรรม และการทองเทยวทงดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมและการทองเทยวเชงนเวศของทองถนได

3) สถานทส าคญดานศลปวฒนธรรม ในพนทศกษามสถานทส าคญทางดานศลปวฒนธรรม เชน ว ด ศาสนสถาน แหลงประวตศาสตรและโบราณคด และสถานททประกอบกจกรรมเกยวกบวฒนธรรมทองถนซงสวนใหญมวดเปนศนยกลางชมชน ดงตารางท 6-4

ตารางท 6-4 ชอวดในพระพทธศาสนาในพนทศกษา จ าแนกตามรายหมบาน

ต าบล หมบาน ศาสนสถาน

อมจาน 1 ดอนกลาง หม 1 1) วดลมพนวนวราราม กง อ.ประจกษ 2 ดอนคง หม 2 2) วดมชฌมาวาส

3 อมจาน หม 10 3) วดจนทรประสทธาราม (วดโบสถขาว) แชแล 4 แชแล หม 1 4) วดโพธโมกฆาวาส อ. กมภวาป 5 เหลาเชยงสม หม 2 5) วดบานเหลาเชยงสม 6 หนองแวงใหญ หม 5 6) วดธาตจอมศร 7) วดนครศรสวาง 7 ยางหลอ หม 6 8) วดโพธสวาง 9) วดปาบานยางหลอ 8 เหลาหมากบา หม 7 10) วดนรวาสคงคา 9 ดอนเงน หม 10 11) วดโนนทาราชคงคา 10 หนองแวงนอย หม 11 12) วดโพธไทรทอง 11 ดอนเงนใต หม 12 13) วดปาศรดอนเงน 12 โนนน ายอย หม 13 14) วดโนนน ายอยวฒนาราม เชยงแหว 13 เชยงแหว หม 1 15) วดทงสวาง อ. กมภวาป 14 เชยงแหว หม 2 17) วดปาดงยาง 15 เดยม หม 5 18) วดมหาธาตเทพจนดา 16 เชยงแหว หม 7 19) วดสมศรสะอาด กมภวาป 17 ดอนแกว หม 5 20) วดมหาธาตเจดย อ. กมภวาป 21) ส านกสงฆอรญญวเวกธรรม



นอกจากสถานทส าคญทางศาสนาแลว ยงมการส ารวจแหลงโบราณคดในพนทโครงการ ซงครอบคลมบรเวณรอบหนองหานกมภวาปในรศม 3 กโลเมตร สรปไดดงน การคนควาทางโบราณคดในเขตแองสกลนครของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย พบหลกฐานวามความเปนไปไดสงมาก ทมชมชนกอนประวตศาสตรตงแตเกอบ 6,000 ปมาแลว และชมชนเหลานนไดพฒนาตอเนองมาอกนบพนป โดยคาดวาเปนชมชนทด ารงชวตดวยการเกษตรเปนหลก แหลงโบราณคดบานเชยง อ าเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน เปนหนงในบรรดาแหลงโบราณคดทมหลกฐานแสดงถงวฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตรอายราว 5,600 ปลวงมาแลว มความเจรญระดบหมบานเกษตรกรรมทยดอาชพการปลกขาว เลยงสตว มวทยาการในการท าภาชนะดนเผา การทอผา การท าเครองจกสาน ฯลฯ ตอมาในราว 4,000 - 4,500 ปมาแลว พบวาชมชนบานเชยงนไดมพฒนาการดานโลหะกรรมขนเรอยๆ จนถงราว 1,800 ป ลวงมาแลว นอกจากทบานเชยงแลว ยงมการขดคนทางดานโบราณคดทแหลงอนๆ ในเขตจงหวดอดรธาน พบหลกฐานทางโบราณคดอกมากมาย แหลงโบราณคดเหลานพบกระจายตวอยตามลมน าใหญนอยในแองสกลนครแถบจงหวดอดรธาน สกลนคร และหนองคาย ไดแก บรเวณลมน าสงคราม หวยน ายาม หวยหางปลา ลมน าหวยหลวง หนองหานกมภวาป รวมทงบรเวณล าน าสาขาของล าน าหลกเหลานน ในเขตพนทหนองหานกมภวาป ซงหมายถงบรเวณรอบๆ หนองหานกมภวาป และพนทโดยรอบรศม 3 กโลเมตรไดมการส ารวจคนควาทางโบราณคดจากหนวยงานทรบผดชอบบางแลว จากการศกษาพบแหลงโบราณคดจ านวน 4 แหลง ดงตารางท 6-5



ตารางท 6-5 ทตงแหลงโบราณคดและขอมลทางโบราณคดและประวตศาสตรในพนทโครงการ

ทตงแหลงโบราณคด หลกฐานทางโบราณคด หมายเหต

1. แหลงโบราณคด บานดอนแกว ทตง บานดอนแกวหมท 5 ต าบลกมภวาป อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน กรมศลปากรส ารวจ พ.ศ. 2522 หางจากตวอ าเภอกมภวาปไปทางทศเหนอ ประมาณ 4 กโลเมตร

สมย ประวตศาสตร พทธศตวรรษท 11-13 (สมยทวาราวด) สภาพทวไป เปนเนนดนขนาดใหญ พนทประมาณ 2,000 ไร บรเวณรอบหมบานมคน าเกากวาง 5-6 เมตร ปจจบนหมบานนมลกษณะคลายเกาะกลางหนองหานกมภวาป ปจจบนมประชาชนตงชมชนอยกระจดกระจายทวเกาะ เปนชมชนท าประมงเปนหลก และท าเกษตรกรรมสวนผลไมและไรมนส าปะหลง หลกฐานทพบ 1. บรเวณวดมหาธาตเจดยตรงทเปนอโบสถเกาพบโบราณวตถ ดงน 1.1 ไหบรรจกระดกมนษย (BURIAL JARS) 1.2 หนบด 1.3 แวดนเผา (SPINDLE WHORLS) 1.4 เครองมอโลหะ 1.8 ใบเสมาปกกระจายอยท วๆไป เปนใบเสมาหนทรายไมมลวดลาย มทงแบบแทงหน รปแปดเหลยมและสเหลยม มขนาดใหญมาก 2. บรเวณไรนายบญธรรม สหอ าไพ หางจากวดมหาธาตเจดยไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ 200 เมตร พบจารกบนแผนหนคลายเสมาและเศษภาชนะดนเผา 3. เศษภาชนะดนเผาเนอหยาบในหมบาน เคลอบน ามนดนสเหลองปนแดง และเศษภาชนะเนอแกรงเคลอบสเขยวไขกา

อยในพนทโครงการ อยในพนทหนองหานกมภวาป



ตารางท 6-5 ทตงแหลงโบราณคดและขอมลทางโบราณคดและประวตศาสตรในพนทโครงการ(ตอ)


2. แหลงโบราณคด บานหนองแวง ทตง บานหนองแวงหมท 5 ต าบลแชแล อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน ยงไมมการส ารวจจากหนวยงานใด

หลกฐานทพบ 1. ทวดธาตจอมศร อยใกลคนกนน ามาก มพระธาตเจดยคลายพระธาตวดมหาธาตเจดยบานดอนแกว และมใบเสมาหนทรายรอบโบสถ 2. ทวดนครศรสวาง มโบสถเกาอายไมเกน 200 ป แตมใบเสมาหนทราย ขนาดกวาง 30-50 ซม. วดโดยรอบจ านวน 8 หลก

อยในพนทโครงการ ใกลคนกนน า

3. แหลงโบราณคด บานเชยงแหว ทตง บานเชยงแหวหมท 2และหมท 7 ต าบลเชยงแหว อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน ยงไมมการส ารวจจากหนวยงานใด

หลกฐานทพบ 1. ทวดสมศรสะอาด มใบเสมาหนทรายขนาดใหญปกรอบโบสถซงสรางใหม 2. ทวดปาดงยาง มโบสถเกาเหลอแตฐานศลาแลง ซงทางวดเกบกองรวบรวมไว 3. เศษกระเบอง ไหบรรจกระดก พรอมทงกระดกมนษยปจจบนเกบไวทเจาอาวาส

อยในพนทโครงการ



ตารางท 6-5 ทตงแหลงโบราณคดและขอมลทางโบราณคดและประวตศาสตรในพนทโครงการ(ตอ)


4. แหลงโบราณคด วดมหาธาตเทพจนดา ทตง บานเดยมหมท 5 ต าบลเชยงแหว อ าเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน กรมศลปากรส ารวจ พ.ศ. 2522

สมย ประวตศาสตร พทธศตวรรษท 11-13 (สมยทวาราวด) หลกฐานทพบ 1. ฐานศลาแลง 2. พระเจดยองคใหญ 3. ภาชนะดนเผาเนอแกรงรปไห เคลอบผว มห 2 ห

อยในพนทโครงการ ใกลคนกนน า



เอกสารอางอง

ส านกชลประทานท 5 , 2547. โครงการฝายกมภวาป จงหวดอดรธาน. (เอกสารอดส าเนา) กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

บทที่ 6...

Documents