บทท 6การผลตอาหารสตวนำำา

จดประสงคการเรยนร หลงจากจบบทเรยนแลวนสตควรมความเขาใจในสงตอไปน1. ทราบถงการคำานวณสตรอาหารสตวนำา2. เขาใจขนตอนและกระบวนการผลตอาหารสตวนำา3. ทราบถงประเภทของอาหารสตวนำา

กจกรรมการเรยนการสอน● บรรยาย ● โจทยฝกคำานวณ● ซกถาม และอภปราย

สอการสอน● ไฟลนำาเสนอทสรางจากโปรแกรม Power point

การประเมนผล● ประเมนจากความสนใจของนสต การซกถาม และการตอบคำาถาม● วธการคำานวณ และคำาตอบจากโจทยคำาถาม

117

การใหอาหารสตวนำาตองมสดสวนโภชนะตาง ๆ ครบตามความตองการของปลา การเลยงสตวนำาใหไดกำาไรสงสด อาจไมใชการเลยงเพอใหไดผลผลตสงสด ในการเลยงสตวนำาแบบพฒนาตนทนคาอาหารอาจอยระหวาง 50-75% ของคาใชจายทงหมด ในการผลตอาหารปลาผผลตอาหารจำาเปนตองรความตองการสารอาหารตาง ๆ ของสตวนำา โภชนะทประกอบในวตถดบอาหารสตว คณสมบตของวตถดบทจะนำามาผสมอาหาร วธการคำานวณสตรอาหาร และการผลตอาหาร

การคำานวณสตรอาหารสตวนำำาการผลตอาหารปลาเปนการนำาวตถดบแตละชนดทมคณคาทางอาหารแตกตางกน มาผสมกน

ในอตราสวนทเหมาะสม เพอใหอาหารทไดมคณคาทางโภชนาการตามความตองการของปลาหรอสตวนำาสงทตองทราบสำาหรบการคำานวณสตรอาหารสตวนำำา1. ความตองการโภชนะชนดตาง ๆ ของปลาหรอสตวนำาแตละชนด แตละชวงการเจรญเตบโต2. สวนประกอบทางโภชนะของวตถดบชนดตาง ๆ ทจะนำามาประกอบสตรอาหาร หาไดจากตารางสวน

ประกอบทางโภชนะของวตถดบตาง ๆ จากเอกสารอางอง หรอไดจากการวเคราะหในหองปฏบตการ

3. รจกลกษณะทางกายภาพ เคม และชวภาพของวตถดบทจะนำามาประกอบสตรอาหาร 4. ราคาของวตถดบทใช สำาหรบเลอกใชวตถดบทมคณภาพด ราคาถก เพอลดตนทนคาอาหาร

วธการคำานวณสตรอาหารวธลองผดลองถกหรอใชประสบการณ

วธนเปนวธคำานวณโดยการตดสนใจหรอการเดาวาจะใชวตถดบอาหารสตวแตละชนดในปรมาณเทาใด แลวคำานวณวามโภชนะตามทตองการหรอไม ถาไมพอดตองมการปรบสตรอาหารใหม จนกวาจะตรงตามความตองการ การคำานวณโดยวธนทำาไดเรวหรอไมขนกบประสบการณและความชำานาญในการคำานวณสตรอาหาร (วรพงศ วฒพนธชย, 2536; เวยง เชอโพธหก, 2540)ตวอยาง ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 40% โดยใชปลาปนทมโปรตน 60% ผสมกบรำาทมโปรตน 12%

ปลาปน 100 กก. ใหโปรตน 60 กก.รำา 100 กก. ใหโปรตน 12 กก.สมมตวาใช ปลาปน 60 กก. จะไดโปรตน = (60/100)*60 = 36 กก.

รำา 40 กก. จะไดโปรตน = (12/100)*40 = 4.8 กก.จะไดโปรตนรวม 40.8 กก.

118

โปรตนเกน 0.8 กก.ถาลดปลาปน 1 กก. โปรตนจะลดลง 0.6 กก.ถาเพมรำา 1 กก. โปรตนจะเพมขน 0.12 กก.ดงนนถาลดปลาปน 1 กก. แลวเพมรำา 1 กก. โปรตนจะลดลง 0.48 กก.จะตองลดปลาปนและเพมรำา = 0.8/0.48 =1.6 กก.

ตองใชปลาปนจำานวน = 60-1.6 = 58.4 กก. จะไดโปรตน = (60/100)*58.4 = 35 กก.ตองใชรำาจำานวน = 40+1.6 = 41.6 กก. จะไดโปรตน = (12/100)*41.6 = 5 กก.

ตวอยาง ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 25% โดยใชปลาปน กากถวลสง รำา มนเสน และพรมกซ เปนสวนผสม กำาหนดใหปรมาณโปรตนของปลาปน กากถวลสง รำา และมนเสน มคาเปน 60, 45, 12 และ 2% ตามลำาดบ ใชพรมกซ 1% ในสตรอาหาร

สมมตวาใช ปลาปน 15 กโลกรมกากถวลสง 25 กโลกรมรำา 30 กโลกรมมนเสน 29 กโลกรมพรมกซ 1 กโลกรมรวม 100 กโลกรม

ตรวจสอบปรมาณโปรตนในปลาปน = (60/100)*15 = 9 กก.กากถวลสง = (45/100)*25 = 11.25 กก.รำา = (12/100)*30 = 3.6 กก.มนเสน = (2/100)*29 = 0.58 กก.โปรตนรวม = 24.43 กก.

ตองการโปรตนเพม = 25–24.43 = 0.57 กก.ถาเพมปลาปน 1 กก. จะไดโปรตนเพม 0.6 กก.ถาลดรำา 1 กก. โปรตนจะลดลง 0.12 กก.ดงนน ถาเพมปลาปน 1 กก. แลวลดรำาลง 1 กก. จะไดโปรตนเพม = 0.6-0.12 = 0.48 กก.จะตองเพมปลาปนเปนจำานวน = 0.57/0.48 = 1.2 กก.

119

ดงนนตองใช ปลาปน = 15+1.2 = 16.2 กโลกรมกากถวลสง 25 กโลกรมรำา = 30–1.2 = 28.8 กโลกรมมนเสน 29 กโลกรมพรมกซ 1 กโลกรมรวม 100 กโลกรม

ตรวจสอบปรมาณโปรตนในปลาปน = (60/100)*16.2 = 9.72 กก.กากถวลสง = (45/100)*25 = 11.25 กก.รำา = (12/100)*28.8 = 3.46 กก.มนเสน = (2/100)*29 = 0.58 กก.โปรตนรวม = 25.01 กก.

โจทย ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 30% โดยใชปลาปนทมโปรตน 55% ผสมกบกากถวเหลองทมโปรตน 38% และขาวโพดทมโปรตน 8%

วธการคำานวณโดยใชสมการทางพชคณตเปนวธคำานวณทใชกบวตถดบทตองการหาปรมาณเพยง 2 ชนด โดยตงสมการพชคณตจาก

ปรมาณโภชนะทมอยในวตถดบแตละชนด (เวยง เชอโพธหก, 2540)ตวอยาง ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 30% โดยใชปลาปนทมโปรตน 45% ผสมกบปลายขาวทมโปรตน 8%

x = ปรมาณปลาปนทมในอาหารผสม 100 กก.y = ปรมาณปลายขาวทมในอาหารผสม 100 กก.

x+y = 100 (1)(45/100)x+(8/100)y = 30 (2)

0.45x+0.08(100-x) = 300.45x 8 – 0.08x = 30

0.37x = 22x = 59.5 กก.

y = 100 – 59.5 = 40.5 กก.

120

ตรวจสอบปรมาณโปรตน (45/100)*59.5+(8/100)*40.5 = 30.0 กก.

โจทย ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 25% โดยใชปลาปน กากถวลสง รำา มนเสน และพรมกซ เปนสวนผสม กำาหนดใหปรมาณโปรตนของปลาปน กากถวลสง รำา และมนเสน มคาเปน 60, 45, 12 และ 2% ตามลำาดบ ใชพรมกซ 2% ในสตรอาหาร

วธการคำานวณโดยใชสเหลยมของเพยรสน คำานวณโดยอาศยรปสเหลยม (Pearson’s square) ใชไดเมอมวตถดบอาหารสตวเพยงสอง

ชนดหรอสองกลม และปรมาณโภชนะทตองการคำานวณจะตองเปนรอยละเทานน ปรมาณโภชนะทตองการตองมคาอยระหวางปรมาณโภชนะทมอยในวตถดบทงสองกลม

วธการคำานวณ เขยนปรมาณโภชนะทตองการหาเปนรอยละไวตรงกงกลางรปสเหลยม เขยนปรมาณโภชนะเปนรอยละ ซงมในวตถดบแตละชนดทตองการใชทงสองชนดหรอสองกลม ไวตรงมมซายทงบนและลางของรปสเหลยม หาผลตางระหวางตวเลขทมมซายกบตวเลขกงกลางรปสเหลยม แลวใสผลตางไวทางมมขวาตามแนวเสนทะแยงมม ของตวเลขทใชหาผลตาง ตวเลขทไดทางมมขวา คอปรมาณหรอสดสวนของวตถดบทอยตรงกนตามแนวนอนของสเหลยมนน เมอผสมวตถดบทงสองชนดหรอสองกลมตามสดสวนทได จะไดอาหารผสมทมปรมาณโภชนะตรงกบความตองการทกำาหนดไวเปนรอยละตรงกงกลางรปสเหลยม (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)ตวอยาง ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 30% โดยใชปลาปนทมโปรตน 45% ผสมกบปลายขาวทมโปรตน 8%

สวนผสมทงหมดม 37 สวนดงนน อาหารผสม 100 สวน

ประกอบดวยปลาปน = (22*100)/37 = 59.5 สวนตองใชปลายขาว = (15*100)/37 = 40.5 สวนตรวจสอบปรมาณโปรตน = [(45/100)*59.5]+[(8/100)*40.5] = 30.0 กก.

121

ตวอยาง ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 25% โดยใชปลาปน กากถวลสง รำา มนเสน และพรมกซ เปนสวนผสม กำาหนดใหปรมาณโปรตนของปลาปน กากถวลสง รำา และมนเสน มคาเปน 60, 45, 12 และ 2% ตามลำาดบ ใชพรมกซ 1% ในสตรอาหาร

กำาหนดปรมาณพรมกซ 1 กก. ในอาหาร 100 กก.ปรมาณอาหารทเหลอ = 99 กก.ในอาหาร 99 กก. ตองมโปรตน 25 กก.ในอาหาร 100 กก. ตองมโปรตน = (100*25)/99 = 25.25 กก.แบงวตถดบอาหารออกเปน 2 กลมคอ กลมโปรตนสง และกลมโปรตนตำากลมโปรตนสง ม ปลาปน และ กากถวลสง มโปรตนเฉลย = (60+45)/2 = 52.5%กลมโปรตนตำา ม รำา และ มนเสน มโปรตนเฉลย = (12+2)/2 = 7%

สวนผสมทงหมด = 18.25 27.25 = 45.5 สวนอาหาร 99 สวนประกอบดวยวตถดบโปรตนสง = (18.25*99)/45.5 = 39.7 สวน

วตถดบโปรตนตำา = (27.25*99)/45.5 = 59.3 สวนตรวจสอบปรมาณโปรตนในปลาปน = (60/100)*(39.7/2) = 11.91 กก.

กากถวลสง = (45/100)*(39.7/2) = 8.93 กก.รำา = (12/100)*(59.3/2) = 3.56 กก.มนเสน = (2/100)*(59.3/2) = 0.59 กก.โปรตนรวม = 11.91 8.93 3.56 0.59 = 24.99 กก.

ดงนน ในอาหารตองใชปลาปน และกากถวลสง อยางละ 19.85 กก.ตองใช รำา และมนเสน อยางละ 29.65 กก.และ พรมกซ 1 กก.รวม 100 กก.

122

โจทย ตองการคำานวณอาหารทมโปรตน 35% โดยใชปลาปน กากถวเหลอง รำา และพรมกซ เปนสวนผสม กำาหนดใหปรมาณโปรตนของปลาปน กากถวเหลอง และรำา มคาเปน 60, 45 และ 12% ตามลำาดบ ใชพรมกซ 2% ในสตรอาหาร

วธคำานวณโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรมโปรแกรมสำาหรบรปทสามารถใชในการคำานวณสตรอาหารไดหลายโปรแกรมทงโปรแกรม

คำานวณทประยกตใชคำานวณสตรอาหาร และโปรแกรมสำาหรบการคำานวณสตรอาหารโดยเฉพาะ โปรแกรมกระดาษอเลคทรอนคทสามารถประยกตใชคำานวณสตรอาหารไดคอโปรแกรม Micorsoft ExcelTM โดยสามารถคำานวณหาสตรอาหารอยางงาย เพอใหไดสตรอาหารตามตองการ

สำาหรบการใชโปรแกรมเฉพาะสำาหรบคำานวณสตรอาหารเพอใหไดตนทนอาหารทตำาทสดจะใชวธ Least cost linear programming จะมการตงคาความตองการโปรตน และพลงงานในอาหาร รวมทงปรมาณสงสด และตำาสดของวตถดบอาหารทสตวสามารถนำาอาหารไปใชโดยไมทำาใหเกดอนตราย สมการสำาหรบการคำานวณ Least cost linear programming ศกษาเพมเตมไดท Guillaume et al. (1999) โปรแกรมมทงทเปน Freeware และ Shareware โดยโปรแกรมทเปน Freeware ทำางานบน DOS ไดแก User-Friendly Feed Formulation, Done Again (UFFDA) โดย University of Georgia ในขณะทโปรแกรมทมลขสทธแบบ Shareware โปรแกรมทมลขสทธทำางานบน Windows ไดแก FeedLIVETM 1.51 ของ Live Informatics Co., Ltd, ประเทศไทย

กระบวนการผลตอาหารสตวนำำาอาหารสตวนำาทผลตในปจจบนสวนใหญใชเครองจกรททนสมย สามารถผลตไดทงอาหารจม

และอาหารลอยนำา โดยวตถดบจำาพวกธญพชตาง ๆ ทมขนาดอนภาคใหญจะตองถกบดโดยเครองบด Hammer mill กอนจะนำาไปใชงาน วตถดบอาหารจะถกแบงประเภท ชงนำาหนก ผสม หลงจากนนอาหารจะถกนำาไปอดเมดอาหารดวยเครองอดเมดแบบ Extruder หรอ Steamer อาหารจะผานหองปรบสภาพใหไดอณหภมและความชนทเหมาะสมสำาหรบการอดเมดแบบตาง ๆ อาหารทไดนำามาทำาใหเยนและแหง รอน กระเทาะเมดอาหารเพอลดขนาด แยกขนาด อาหารบางชนดนำามาเคลอบเมดอาหารดวยไขมน บรรจหบหอเพอรอจำาหนายตอไป (วรพงศ วฒพนธชย, 2536; Guillaume et al., 1999) ขนตอนกระบวนการผลตอาหารสตวนำาทงแบบจมนำาและลอยนำาแสดงดงภาพท 6-1 และ 6-2

123

ภาพท 6-1 ขนตอนการผลตอาหารแบบจมนำาทมา: Guillaume et al. (1999)

124

ภาพท 6-2 ขนตอนการผลตอาหารแบบลอยนำาทมา: Guillaume et al. (1999)

125

1. การบด (Grinding) ในกรณทวตถดบมขนาดไมไดขนาดตามตองการ การบดชวยใหอาหารผสมเขากนไดงายขน

ลดการเลอกกนอาหารของสตว เพมอตราการยอยของอาหารใหดขน ชวยทำาใหอาหารอดเมดไดแนนขน วตถดบสวนใหญทตองมการบดเพมไดแก ปลาปน กากถวเหลอง รำา แปงสาล ใบกระถนปน สวนพรมกซวตามน และพรมกซแรธาต ปกตไมตองบด ลกษณะภายนอกเปนผงละเอยดแลว (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

เครองบดอาหารสวนใหญใชแบบแฮมเมอรมลล (Hammer mill) แสดงดงภาพท 6-3 โดยเครองบดแบบนจะใชบดวตถดบทมลกษณะแหง และไขมนนอย เครองจะทำางานโดยเมอวตถดบผานมาจากดานบน เขาสหองบดซงมชดตอาหาร เปนมอเตอรหมนแทงเหลกดวยความเรวสง วตถดบจะถกตจนแตกละเอยด และผานตะแกรงดานลางออกมา เครองบดอาหารแบบมนเซอร (Mincer) เปนเครองบดอาหารขนาดเลกใชสำาหรบบดอาหารและอดเมดอาหารไดในคราวเดยวกน เครองบดอาหารแบบมนเซอรใชกบวตถดบทมลกษณะเปยก เชน ปลาเปด ไสไก เครองจะทำางานโดยเมอวตถดบผานเขามา จะถกแกนเกลยวลำาเลยงวตถดบไปสบรเวณตะแกรงอดหรอหนาแวน (Die) วตถดบจะถกอดออกมาเปนเสนยาว (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

ภาพท 6-3 เครองบดอาหารแบบแฮมเมอรมลล (Hammer mill) ทมา: Guillaume et al. (1999)

126

2. การชงนำำาหนก (Weighing) วตถดบแตละชนดใหไดนำาหนกหรอสดสวนตามตองการ โดยใชเครองชงทไดรบการรบรอง

มาตราฐาน ถาปรมาณวตถดบทชงมปรมาณนอยมากอาจตองใชเครองชงทสามารถชงไดถงทศนยม 2 ตำาแหนง

3. การผสม (Homogenisation or Mixing)การผสมวตถดบเพอใหวตถดบแตละชนดผสมเขาเปนเนอเดยวกน ทำาใหอาหารอดเมดทผลต

ไดมคณภาพทางโภชนาการคงท คณภาพสมำาเสมอ การผสมอาหารปกตจะใชเวลาประมาณ 10-30 นาท ขนกบขนาดและประสทธภาพของเครองผสม ปรมาณของอาหารททำาการผสม และ วตถดบทใชประกอบสตรอาหาร (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

การผสมอาหารจะเรมจากใสวตถดบปรมาณมากกอน เชน ปลาปน ตามดวยวตถดบปรมาณนอย แลวตามดวยวตถดบปรมาณนอยมาก เชน วตามน แรธาต จากนนจงเรมผสมวตถดบทมลกษณะเปนนำา เชน นำามนตบปลา วตถดบปรมาณนอยมาก เชน วตามน แรธาต ปกตกอนจะผสมในเครองผสมอาหารจะทำาการเพมปรมาณโดยผสมกบวตถดบอาหารอนกอน เชน แปง กอนจะนำาไปใสในเครองผสมอาหาร (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

เครองผสมอาหารทใชในปจจบนม 2 แบบ คอ เครองผสมอาหารแนวตง (Vertical mixer) และเครองผสมอาหารแนวนอน (Horizontal mixer) โดยเครองผสมอาหารแนวตงมชองใสวตถดบทตองการผสมดานลาง ตรงกลางมเกลยวสำาหรบผสมและลำาเลยงวตถดบ เหมาะสำาหรบวตถดบทมความชนนอย ไมสามารถผสมวตถดบทเปนของเหลวได สำาหรบเครองผสมอาหารแนวนอนจดวาเปนเครองผสมอาหารทมคณภาพด เพราะสามารถใชผสมอาหารทมลกษณะเปยก และวตถดบทเปนของเหลวได มประสทธภาพการผสมอาหารดกวาแนวตง ใบพดภายในถงผสมมลกษณะเปนเกลยว 2 เกลยว หรอเรยกวา รบบนค มชองใสวตถดบดานบน และชองนำาวตถดบออกดานลาง (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

4. การอดเมด (Pelleting)การอดเมดอาหารเพอตองการใหวตถดบอาหารสตวสะดวกตอการนำาไปใช และเหมาะสม

สำาหรบการกนของสตวนำา วตถดบในอาหารอดเมดจะถกอดแนน ทำาใหสตวกนอาหารไดมากขน ลดการเลอกกนอาหารบางชนดของสตว การอดเมดอาหารยงชวยทำาใหวตถดบอาหารสก เนองจากความรอนในระหวางกระบวนการอดเมด ทำาใหปลาใชประโยชนจากสารอาหารไดเพมขน แตในขณะเดยวกนวตามนตาง ๆ ททนตอความรอนไดนอยกจะสลายตว (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

การอดเมดอาหารแบบลอย ใชกบปลากนพช ใชเครองอดเมดอาหารแบบ Extruder เครองอดเมดแบบนจะทำาใหอาหารสกดวยความรอน ความดน และการเสยดสของอาหารกบพนทของเครองอดเมดอาหาร วตถดบอาหารสวนใหญจะประกอบดวยแปงและวตถดบอาหารกลมโปรตน วตถดบอาหาร

127

จะถกลำาเลยงผานหองผสมไอนำา (Mixing cylinder หรอ Conditioning cylinder) ใหความชน คลกใหเขากน ความชนในระยะนจะมประมาณ 25% ในชวงนอาหารจะสกเนองจากไอนำาความรอนสงทฉดใหกบอาหาร อาหารจะมกลนหอม และถกยอยไดงายขน จากนนอาหารจะถกสงเขาสวนทใชสำาหรบอดอาหาร ในบรเวณนความดนจะมคาประมาณ 30-120 บาร สวนความรอนจะมคาประมาณ 90-180ºC อาหารจะอยบรเวณนไมเกน 30 วนาท (Guillaume et al., 1999) ทำาใหอาหารสกประมาณ 90% เมออาหารถกสงมายงจานแวน อาหารจะถกอดบรเวณหนาแวนดวยความดนจนถกอดออกมาจากกระบอกอด เมออาหารออกมานอกกระบอกอดความดนจะลดลงอยางรวดเรว ทำาใหนำาในเมดอาหารระเหยออก และอาหารมขยายตว ทำาใหความหนาแนนนอยกวานำา จงลอยนำาได โดยปกตการทำาอาหาร Extruder จะมความชนสงกวาการอดอาหารแบบ Steam Pelleted ซงมความชนประมาณ 18-21% ดงนนอาหารแบบนควรอบอาหารใหแหงดวยความรอนเพอใหเกบรกษาอาหารไดนาน อาหารทอบเรยบรอยควรมความชนประมาณ 10-12% (วรพงศ วฒพนธชย, 2536; Guillaume et al., 1999) โครงสรางของเครองอดเมดอาหารแบบ Extruder แสดงดงภาพท 6-4 ขอดของอาหารลอยนำา ทำาใหสงเกตการกนอาหารของปลาได และการทำาอาหารทำาใหแปงเกอบทงหมดสกชวยเพมอตราการยอยไดของปลา ขอเสย ในการผลตอาหารตองใชอณหภมและความดนสง ทำาใหวตามนบางชนดสลายตวได เชน วตามนซ ดงนนในการทำาอาหารตองมการคำานวณอตราการสญเสยวตามนในระหวางการผลตอาหารดวย (วรพงศ วฒพนธชย, 2536)

ภาพท 6-4 โครงสรางของเครองอดเมดอาหารแบบ Extruderทมา: Guillaume et al. (1999)

128

การอดเมดอาหารแบบจม ใชกบปลาทกนสตว หรอกนอาหารตามพน และสตวกลมครสตาเซยน ใชเครองอดเมดแบบ Steam Pelleting โดยการใชความรอน ความดน และความชน วตถดบอาหารจะถกลำาเลยงผานหองผสมนำาหรอไอนำา (Steam condition chamber) ซงความชนทเพมขนประมาณ 15-18% และมอณหภมประมาณ 85-90ºC ความรอนจากไอนำาทำาใหแปงกลายเปนเจลชวย ใหอาหารจบตวกนดขน จากนนอาหารจะเคลอนทมายงหองอดเมด (Pelleter) โดยอาหารผสมจะเคลอนทมายงระหวางลกกลงและหนาแวน ซงหมนในทศทางเดยวกน อาหารจะถกลกกลงอดผานรหนาแวนออกมาเปนแทงตามขนาดของรทหนาแวน อาหารจะถกตดใหมขนาดสนหรอยาวขนกบระยะหางระหวางใบมดและหนาแวน ลกษณะการทำางานของหนาแวนและใบมดแสดงดงภาพท 6-5 ขนาดของเมดอาหารสวนใหญจะมขนาดประมาณ 2.5-6 มลลเมตร ขนกบขนาดและชนดของสตวนำา ความยาวของเมดอาหารจะมความยาวประมาณ 1.5-2 เทาของเสนผาศนยกลางเมดอาหาร เมออดอาหารออกมาภายนอกจะมความชนประมาณ 10% ทำาใหแหงโดยวธใชความเยน การอดเมดอาหารดวยวธนทำาลายโครงสรางอาหารนอยกวาวธ Extrusion การผลตอาหารอดเมดแบบจม ควรมไขมนใหเหมาะสม ถามนอยเกนไปประมาณ 2-3% จะทำาใหอดอาหารยาก ถามมากเกนไปมากกวา 10% จะทำาใหอาหารไมคงรป ในสตรอาหารทมปรมาณไขมนมากนยมสเปรยไขมนเคลอบผวอาหารหลงจากอดเมดอาหารแลว (วรพงศ วฒพนธชย, 2536; Guillaume et al., 1999)

5. การลดความชำน (Cooling or Drying)อาหารทผานการอดเมดจะมความชนสง ตองนำามาอบเพอลดความชน ทำาใหสามารถเกบ

รกษาอาหารไดนานขน ถาอาหารมความชนสง ทำาใหเกดการปนเปอนจากราไดงาย อาหารไมแขงตวและทำาใหการคงตวในนำาของอาหารลดลง การลดความชนอาจใช แสงแดด เตาอบ พดลม หรอเครองอบแหง เครองอบแหงม 2 แบบ ไดแก เครองอบแหงแบบถงตง (Vertical cooler and dryer) เปนเครองจะมชองดานบนเพอใหอาหารทผานการอดเมดผานมายงตวเครองดานลาง โดยภายในตวเครองจะมพดลมดดอากาศ ทำาใหอาหารอดเมดเยนลงไดเนองจากความชนสมพทธลดลง อาหารจะถกปลอยออกดานลางเครอง เครองอบแหงชนดนนยมใชในโรงงานผลตอาหารทมพนทจำากด อกชนดเปนเครองอบแหงแบบถงนอน (Horizontal cooler and dryer) ภายในตวเครองจะมสายพานลำาเลยงอาหารทอดเมดแลวเขาตวเครอง นำาออกอกดานหนงของตวเครอง ในระหวางลำาเลยงจะมพดลมดดอากาศ ทำาใหอาหารมอณหภมเยนลง อาหารทผานการอบแหงแลวควรมความชนลดลงจาก 15-16% เหลอ 9-10%ภายในเวลา 9-14 นาท (วรพงศ วฒพนธชย, 2536; Guillaume et al., 1999)

129

ภาพท 6-5 ลกษณะการทำางานของหนาแวนและใบมดทมา: Guillaume et al. (1999)

6. การกระเทาะเมดอาหาร (Crumbling)อาหารอดเมดทงแบบลอยนำาและจมนำาทตองการใหมขนาดเลกเพอใหเหมาะสมสำาหรบการกน

ของสตวนำาขนาดเลก จำาเปนตองนำาอาหารมากระเทาะเพอลดขนาดภายหลงจากการอบแหงแลว อาหารทผานการกระเทาะลดขนาดแลวจะนำาไปรอนเพอใหไดอนภาคของอาหารทตองการ (Guillaume et al., 1999)

130

7. การเคลอบผว (Coating)อาหารอดเมดทงแบบลอยนำาและจมนำาสามารถเคลอบผวไดดวยไขมนเพอเสรมกรดไขมนทจำา

เปน วตามนทละลายในไขมน และวตามนทละลายในนำาทอยในรป Emulsion เชนวตามนซ ลงไปในอาหาร การเคลอบผวเมดอาหารดวยชนของสารทไมละลายนำาจะชวยทำาใหสารอาหารในเมดอาหารสญเสยโดยการละลายนำาไดชาลง การเคลอบผวเมดอาหารดวยไขมนจะใชวธฉดพน (Spray) ไขมนทเปนของเหลวทอณหภมหองลงบนเมดอาหารทเยนแลว ในระหวางการฉดพนไขมนควรพลกเมดอาหารใหไดรบการพนดวยไขมนอยางทวถง การเคลอบผวเมดอาหารกงมจดประสงคในการเคลอบ 2 ประการ คอ เพอเพมสารบางชนดทละลายนำาในปรมาณเลกนอย เชน วตามน และสารทมกลนดงดดใหกงมากนอาหาร (Attractant) และเพอเพมไขมนและสารบางชนดทละลายในไขมน ตามปกตความสามารถในการซมซบไขมนในอาหารอดเมดจะมประมาณ 3-4% แตถาตองการเพมไขมนใหมากขนมากกวา 10% ตองคอย ๆ ทำาการฉดเพม (Guillaume et al., 1999)

8. การเกบรกษา (Storage)หลงจากลดความชนแลว นำาอาหารมาปรบลดอณหภมใหไดอณหภมหอง รอนเศษอาหารท

เปนฝน และ เมดอาหารทจบตวกนเปนกอนออก นำาอาหารมาบรรจในภาชนะสะอาด หรอในถงพลาสตกซป เพอสะดวกในการใชงาน เกบรกษาไวในทมความชนตำา เยน และไมถกแสง ซงโดยทวไปจะเกบรกษาไวในตเยนขนาดใหญ -20ºC เพอรอการใชงานตอไป

ประเภทของอาหารสตวนำำาอาหารสตวนำำาวยออน (Larval feeds)

ลกสตวนำาเกดใหมสวนใหญกนอาหารประเภทสาหรายเซลลเดยว, โรตเฟอร และอารทเมย ซงทำาใหมอตราการรอดสง การทดแทนอาหารธรรมชาตทมชวตเหลานดวยอาหารททำาขนมาเองสามารถเลยงลกสตวนำาไดในบางชนด เชน Rainbow trout, Channel catfish แตสตวนำาชนดอนยงไมประสบความสำาเรจ เนองจากอาหารธรรมชาตทมชวตมคาใชจายในการผลตคอนขางสงจงทำาใหมการพฒนาอาหารททำาขนมาทดแทนอาหารธรรมชาตบางสวน อาหารททำาขนมาเพอใชเลยงลกปลาในโรงเพาะฟกจะมคณคาทางโภชนาการครบ มกลนกระตนความอยากกนอาหาร สามารถละลายนำาได และมขนาดอนภาคเมดอาหารเลกกวา 0.5 มม. กระบวนการในการผลตอาหารสตวนำาวยออนตองมการบดวตถจนละเอยด ผสมวตถดบใหเขากน นำาไปทำาเปนอาหารแผน (Flake) หลงจากนนนำาอาหารแผนทไดมาบดใหละเอยดอกครง และเคลอบเมดอาหาร (Microencapsulation)

131

อาหารผงและอาหารแตกละเอยด (Meals and crumbles)อาหารผงขนาดเลกใชสำาหรบเลยงลกปลาขนาดเลก (Fry) และปลานว (Fingerlings) อาหาร

ผงสามารถทำาไดโดยลดขนาดของวตถดบทใช รอนใหไดขนาดตามตองการซงสวนมากมขนาดเลกกวา 0.5 มม. ผสมอาหารใหเขากน สวนอาหารแตกละเอยดทำาโดยนำาอาหารเมดมาทำาใหแตกละเอยดแลวรอนใหไดขนาดทตองการ สำาหรบอาหารผงถามการนำาอาหารทผสมแลวอดเมดแลวนำามาบดละเอยดเพอใหไดขนาดทตองการอกครงจะชวยทำาใหสารอาหารทละลายนำาสญเสยเนองจากการละลายนำานอยลง โดยเฉพาะวตามนทละลายนำา และควรเสรมไขมนลงไปในอาหารผงหรออาหารแตกละเอยดเพอเพมความคงตวเมออยในนำาและความสามารถในการลอยนำา รวมถงลดการสญเสยสารอาหารในนำาดวย (Lovell, 1998)

อาหารเคลอบเมดจว (Microencapsulated feeds)อาหารเคลอบเมดจวจะมการเคลอบผวดานนอกของเมดอาหารเปนชนบางเพอลดความ

สามารถในการละลายนำาและลดการสญเสยสารอาหารไปกบนำา ซงกระบวนการในการทำาอาหารเคลอบเมดจวสวนใหญจะไดถกจดสทธบตรไวแลว ทงสวนประกอบอาหาร กระบวนการในการผลต และสารทนำามาใชในการเคลอบผวดานนอก Nylon (N-N bonds, Cross-linked proteins), Calcium alginate และไลปดเปนสารทใชสำาหรบการเคลอบผวดานนอก คณสมบตสวนใหญของสารเคลอบผวทงหลายจะไมมความเปนพษ ไมละลายนำา และสตวนำาวยออนสามารถยอยได (Lovell, 1998)

อาหารแผน (Flaked feeds)อาหารสำาหรบปลาสวยงามจะตองมคณคาทางอาหารครบ มความนากน ลอยนำาหรอจมนำาชา

และไมละลายนำาเรว ในการทำาอาหารสวนประกอบของอาหารเหลานจะถกบดใหมอนภาคขนาดเลกในเครองบดอาหารและนำามาผสมกบนำาจนเปนเนอเดยวกน หลงจากนนอาหารผสมจะถกฉดดวยแรงดนไปบนเครอง Sprey dry ซงมจานทรงกลมความรอนสง (Drum) เปนอปกรณททำาใหอาหารแหงและเปนแผนบาง อาหารทตดบน Drum จะถกเกบออกอยางตอเนอง อาหารทไดจะมลกษณะเปนแผน แหง ขนาดเลก การนำาอาหารไปใชอาจตองมการบดอาหารใหเปนอนภาคขนาดเลกตามความตองการอกครง ในการทำาอาหารแผนสวนประกอบทสำาคญจะตองมสวนประกอบของ Hydrocolloid ซงทำาใหอาหารมลกษณะยดหยนด Hydrocolloid ทใชไดแก Chitin ซงเปนสวนประกอบของเปลอกกง และมการผสมสารส เชน Astaxanthin และ Canthaxanthin ในอาหารเพอเรงสชมพ-แดงในปลา และ Xanthophyll เพอเรงสเหลอง-สมในปลาสวยงาม (Lovell, 1998)

132

อาหารผสม (moist feeds)ปลาบางชนด เชน ลกปลา Salmon และปลาไหล ชอบอาหารทมลกษณะเปยก นมมากกวา

อาหารแหง อาหารผสมทำาโดยเพมความชนและสวนประกอบทเปน Hydrocolloid เชน Carboxymethylcellulose, Gelatinized strarch และ Gelatin หรอสวนประกอบของอาหารสด เชน เนอปลาสด ตบ และเลอด ผสมกบสวนประกอบอาหารแหง ผสมใหเขากน ไมตองอดเมดหรอทำาใหแหง อยางไรกตามอาหารเปยกจะมเชอจลนทรยและสารอาหารทถก Oxidation ทำาใหเสยไดงายควรมการใชทนทหรอแชแขงไว เนอปลาสดทนำามาเปนสวนประกอบควรใชความรอนทำาลายเชอโรคทตดมาและเอนไซม Thiaminase เปนเอนไซมททำาลาย Thiamine

อาหารผสมบางครงจะมการใส Humectants ซงเปนสารคลาย Propylene glycol และ Sodium chloride ชวยยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย สารยบยงการเจรญเตบโตของเชอรา เชน Propionic acid, Sorbic acid ชวยยบยงการเจรญของเชอรา ทำาใหไมตองเกบรกษาอาหารเปยกโดยการแชแขงแตเกบไวในภาชนะทปดสนทรกษาความชนเกบรกษาไวทอณหภมตำาเพอปองกนการเจรญเตบโตของเชอรา และอาจตองเสรมวตามนเพม เชน วตามนซ เพราะความชนมสวนกระตนใหเกดการ Oxidation ทำาใหเกดสญเสยวตามนในอาหาร (Lovell, 1998)

อาหารกง (Crustacean feeds)กงเปนสตวหากนอาหารทพนและกนชา ดงนนอาหารกงจะตองมความคงตวในนำาไดนานกวา

อาหารของปลา การทำาอาหารกงจงมการใสสารประสาน (Binder) เพอชวยใหอาหารเกาะตวกนแนนขนและอดอาหารดวยวธ Steam pelleted feed กระบวนการอดเมดดวยวธ Extrusion จะชวยปรบปรงการคงตวของอาหารในนำาใหดขนลดการใชสารประสาน แตในปจจบนการอดอาหารสวนใหญใชวธ Steam pelleted feed เนองจากการใชวธ Extrusion จะทำาใหตนทนการผลตเพม ดงนนสารประสานจงมความสำาคญในการทำาใหอาหารคงตวในนำา อยางไรกตามการจบตวกนของอาหารไมไดขนกบสารประสานเพยงอยางเดยวยงขนกบสภาวะตาง ๆ ในกระบวนการผลต เครองอดเมดแบบ Steam pelleted feeds จะใชไอนำาความรอนสงสำาหรบการใหความชนแกอาหารทำาใหแปงในอาหารเกดเปนเจลขน (Gelatinization) ขนาดของอนภาควตถดบ อณหภมในการอด ระยะเวลาในการอด ขนาดของรบนจานแวน และความหนาของจานแวนมอทธพลตอความคงตวของอาหารอดเมด (Lovell, 1998)

อาหารยา (Medicatd feeds)ในปจจบนมยาปฏชวนะเพยง 2 ชนด คอ TerramycinTM (Oxytetracycline, Pfizer, New

York) และ RometTM (Sulfadimethoxine-ormetoprim, Hoffmann LaRoche Inc., Nutley, New Jersey) ทไดรบการรบรองจากองคการอาหารและยาของสหรฐ (FDA) สำาหรบใชรกษาโรคตดเชอ

133

แบคทเรยในสตว อาหารทผสมยาทงสองชนดมขายทวไปทางการคา โดย TerramycinTM มความไวตอความรอนจะถกทำาลายเมอมการอดเมดอาหารแบบ Extrusion ดงนนยาชนดนจะถกใชในอาหารทอดเมดแบบ Steam pelleted feeds สวน RometTM ทนตอความรอน สามารถในอาหารทอดเมดแบบ Extrusion ได อาหารทผสมยาจะทำาใหสตวนำาไดกลนมผลทำาใหความอยากกนอาหารลดลง ตองมการเพมความอยากกนอาหารสำาหรบอาหารทผสมยา RometTM โดยเพมปรมาณปลาปนในอาหาร (Robinson et al., 1990; Lovell, 1998)

134