125

บทท่ี 7

พืชสมุนไพรกับความงาม

ผูหญิงมีจุดออนอยูอยางหน่ึงคือ อยากสวยอยากงามอยูเสมอ จะมากจะนอยแตกตางกันไป

ตามสภาพเศรษฐกิจสวนบุคคล บางคนไมคอยประมาณตนก็มักจะสวยแบบกระเปาฉีกก็บอย เพราะ

ความสวยความงามในสมัยน้ีมักจะตองซื้อในราคาแพงน่ันเอง เมื่อเงินหมดความสวยก็ลดและอาจหมด

ลงไดถาไมบํารุงรักษาอยางตอเน่ือง มีคําถามวาถาอยากสวยนาน ๆ อยากสวยอยางตอเน่ืองจะมีวิธี

ไหนบาง และเงินในกระเปาไมฉีก ถาเปนรูปแบบน้ีแลวก็ตองหาทางเลือกในการดูแลตนเองอยางถูกวิธี

หรือเรียกวาพึ่งตนเองได เพราะฉะน้ันสิ่งสําคัญคือเราตองเรียนรูวามีสมุนไพรอะไรบางที่สามารถนํามา

ประทินผิวชวยใหเกิดความงามและทําใชเองได ในที่สุดก็จะสวยอยางตอเน่ืองและราคาไมแพงดวย48

การดูแลผิวพรรณดวยสมุนไพร49

ความสวยความงามนับเปนเรื่องที่มนุษยเราคงปฏิเสธไมไดวามีอิทธิพลตอจิตใจของผูคน

หรือเรียกวาเปนจิตวิทยาของโลกเลยทีเดียว การไดเห็นของสวยของงามยอทําใหจิตใจชุมช่ืน อยางไร

ก็ตามการดูแลรางกายใหมีสุขภาพสมบูรณดวยการทานอาหารที่ครบถวน ก็จะทําใหผิวพรรณสดใส

งดงามได แตในปจจุบันน้ีสังคมไดพัฒนาไปมากดวยเทคโนโลยีช้ันสูง ไดมีการสกัดสารสําคัญจาก

ธรรมชาติเพื่อพัฒนาเปนผลิตภัณฑเสริมความงามตาง ๆ ไมวาจะเปนโลช่ันบํารุงผิวพรรณ หรือ

เครื่องประทินความงามอื่น ๆ มาวางตลาดใหเลือก แตยอมมีราคาแพง จึงเปนผลใหคนที่ยึดติดกับ

เรื่องความสวยความงามตองเสียคาใชจายเปนอันมาก

สถาบันการแพทยแผนไทยเล็งเห็นความตองการของประชาชน จึงพยายามคนหาทางเลือก

ใหสําหรับคนรักสวยรักงาม แตตองการประหยัดคาใชจายก็อาจเลือกใชสารจากธรรมชาติในการดูแล

ความงามดวยตนเองโดยไมตองไปซื้อหาใหมากดวยราคา ฉะน้ันสถาบันการแพทยแผนไทยจึงคัดเลือก

สมุนไพรที่มีผลตอความงามของผิวพรรณพรอมวิธีใชมาเสนอ อาทิ วานหางจระเข ซึ่งมีจารึกไววา

แมแตพระนางคลีโอพัตราก็ยังใชวานหางจระเขในการบํารุงผิวพรรณ เราคงปฏิเสธไมไดวาความรู

สมัยใหมในการผลิตผลิตภัณฑเสริมความงามน้ันไดนําความรูด้ังเดิมมาประยุกต ไมวาจะเปนภูมปิญญา

ไทย หรือภูมิปญญาพื้นบานตาง ๆ ทั่วโลกซึ่งมีสวนเปนอยางมากในการพิจารณาผลิตภัณฑเสริมความงาม

48 เพ็ญนภา ทรัพยเจริญ. (2549). สมุนไพรกับความงาม. หนาคํานํา.

49 เรื่องเดียวกัน หนา23-26.

126

สมุนไพรบํารุงผิวหนาและผิวกาย

1. วานหางจระเข (Aloe indica Royle) คุณคาของวานหางจระเขมีมากมาย นอกจากใช

รักษาโรคแลว ยังใชบํารุงผิว บํารุงเสนผมไดดวย ปจจุบันจะเห็นไดวามีแชมพูสระผมและเครื่องสําอาง

หลายอยางที่ใชวานหางจระเขเปนสวนประกอบ และกําลังเปนที่นิยมของคนทั่วไป เน่ืองจากวาน

หางจระเขมีคุณสมบัติสามารถชวยใหกระบวนการเมตะโบลิซึมทํางานไดเปนปกติ ลดการติดเช้ือ

สลายพิษของเช้ือโรค กระตุนการเกิดโรคใหมของเน้ือเย่ือสวนที่ชํารุด ฉะน้ันวานหางจระเขจึงถูก

นํามาใชเพื่อบํารุงผิวพรรณ ผูที่ใชวานหางจระเขบํารุงผิวพรรณอยูเปนประจําจะรูสึกได ชัดวาวานหาง

จระเขมีสวนชวยใหผิวพรรณผุดผอง สดช่ืน มีนํ้ามีนวล และยังสามารถขจัดสิวและลบรอยจุดดางดําได

ดวย

การใชวานหางจระเขเพื่อบํารุงผิวโดยปอกเปลือกออก ใชเมือกวุนสีขาวใสที่อยูภายใน

ทั้งน้ีเพื่อหลีกเลี่ยงไมใหเกิดการแพ กอนใชควรตรวจสอบวาตนเองจะเกิดอาการแพหรือไม โดยใชนํ้าที่

ไดจากวุนสีขาวของวานหางจระเขทาตรงบริเวณโคนหูแลวทิ้งไวสักครู ถาเกิดระคายเคืองเปนผื่นแดง

แสดงวาแพไมเหมาะที่จะใชกับผิวหนาอีกตอไป ถาไมมีอาการแพก็สามารถใชไดตลอด บางคนก็จะ

เห็นผลไดเมื่อใชวานหางจระเขทาบริเววณหัวสิว จะทําใหหัวสิวแหงเร็ว

นอกจากน้ีวานหางจระเขยังสามารถลดความแหงกรานและลดความมันของผิวหนาได

โดยคนที่มีผิวมันก็จะชวยลดความมัน คนที่มีผิวหนาแหงก็ยังรักษาความชุมช่ืนของผิวไวได

2. งา (Sesamum indica Linn., S.orientle, L) เปนพืชลมลุกใหเมล็ดเปนจํานวนมาก

เมล็ดงามีทั้ งสี ดําและสีขาว ในเมล็ดงามี นํ้ามันอยูประมาณ 45-54% นํ้ามันงามีกลิ่นหอม

นารับประทาน วิธีใชโดยการนําเอาเมล็ดงาสดมาบีบนํ้ามันงาออกโดยไมผานความรอน ใชทาผิวหนัง

เพื่อบํารุงผิวพรรณใหผุดผอง ชวยประทินผิวใหนุมนวลไมหยาบกราน

3. แตงกวา (Cucumis sativas Linn.) จะมีวิตามินสูง ในผลแตงกวายังมีเอนไซม Cryssin

ซึ่งชวยยอยโปรตีนได เอนไซมชนิดน้ีจะชวยยอยผิวหนังที่หยาบกรานใหหลุดออกไปเพื่อใหผิวใหมที่

ออนนุมเกิดข้ึนมาแทนที่ บางคนใชแตงกวาสดผาเปนช้ินบาง ๆ วางบนใบหนาที่ลางสะอาดแทนนํ้า

แตงกวา ปจจุบันมีนํ้าแตงกวาผสมในเครื่องสําอาง เชน ครีมลางหนา ครีมทาตัวเพื่อชวยใหผิวไมหยาบ

กรานและชวยสมานผิว แตงกวาเปนสมุนไพรที่หางายมีประโยชน ราคาถูก ใชติดตอกันเปนประจําจะ

ทําใหสวยสดช่ืนมีนํ้ามีนวล

4. มะเขือเทศ (Lycopersicon esculentum Mill.) ในมะเขือเทศมีสาร Curotenoid และมี

วิตามินหลายชนิด นํ้าจากผลมะเขือเทศสุกมีสาร Licopersioin ซึ่งมีฤทธ์ิฆาเช้ือราและแบคทีเรียได

และนํ้ามะเขือเทศสดนํามาพอกหนาจะรักษาสิว สมานผิวหนาใหเตงตึง หรืออาจจะฝานบาง ๆ แปะลง

ผิวหนาก็ได

127

5. ขมิ้นชัน (Curcuma Longa Linn.) ในขมิ้นมีสาร Curcumion และมีนํ้ามันหอมระเหย

ซึ่งมีกลิ่นเฉพาะ ขมิ้นมีฤทธ์ิยับย้ังการเจริญเติบโตของเช้ือแบคทีเรียและเช้ือราหลายชนิด ใชทาผิวที่มี

ผดผื่นคัน ผงขมิ้นใชทาตัวเพื่อใหมีสีเหลืองทอง ใชบํารุงผิวและชวยฆาเช้ือที่ทําใหเกิดโรคผิวหนังบาง

ชนิดไดอีกดวย

6. นํ้าผ้ึง (Apis dorsata)

ไดจากผึ้ง ในนํ้าผึ้งประกอบดวยนํ้าตาลกลูโคส ฟรุคโตส ข้ีผึ้ง อัลบูนินอยด ละอองเกสรดอกไม และ

ฮอรโมนเอสโตรเจนจํานวนเล็กนอย นํ้าผึ้งใชเปนสวนประกอบของเครื่องสําอาง ใชพอกหนาทําให

ผิวหนาชุมช่ืน เปลงปลั่งมีนํ้ามีนวลช้ึน นํ้าผึ้งยังมีคุณสมบัติชวยสมานผิว นํ้าผึ้งเปนเครื่องสําอางจาก

ธรรมชาติที่ใหประโยชนสูงและหางาย นอกจากน้ียังมีนํ้าผึ้งบํารุงผม ฮอรโมนเอสโตรเจนจะชวยบํารุง

หนังศีรษะและกระตุนการงอกของเสนผม

7. มะขามเปยก (Tamarindus indica Linn.) มะขามเปยกมีประวัติการใชมายาวนาน

ชวยชําระสิ่งสกปรกจากผิวหนังเพราะฤทธ์ิที่เปนกรดออนในมะขาม จะชวยขจัดสิ่งสกปรกจากผิวหนัง

ไดดี ปจจุบันมีหญิงไทยจํานวนมากใชมะขามเปยกผสมนํ้าอุนและนมสดผสมใหเขากันพอกบริเวณ

ผิวหนัง โดยเฉพาะบริเวณที่เปนรอยดาน เชน ตาตุม ขอศอกและฝามือที่มีรอยกรานดํา และบริเวณ

รักแร ขาหนีบ เพื่อใหผิวหนังที่เปนรอยดําจางลง ทําใหผิวขาวนุมนวลข้ึน และนมสดจะชวยบํารุงผิวให

นุมได

จากที่กลาวมา เปนภูมิปญญาพื้นบานที่มีการใชสืบตอกันมาเปนเวลานาน และไดถูกลืมไป

ช่ัวระยะหน่ึงเน่ืองจากการเปลี่ยนแปลงดานเทคโนโลยีและคานิยมของคนไทยตอคานิยมดานวัตถุ ทํา

ใหคนรุนใหมสนใจสินคาจากตางประเทศ ในปจจุบันเปนที่นาสังเกตวาคนตางประเทศสนใจภูมิปญญา

ไทย โดยเฉพาะผลิตภัณฑเกี่ยวกับความงาม ซึ่งจะเห็นไดจากมีผลิตภัณฑเกี่ยวกับความงามที่มี

สวนผสมของสมุนไพรอยูดวย การที่เราหันไปใชผลิตภัณฑสําเร็จรูป ใหสะดวก ราคามักจะสูง แตถา

เรานําเอาวัตถุดิบที่มีอยูในบานเรามาใชเอง ไดสารสําคัญที่สดใหม ราคาถูก ไมมีสารเคมีเจือปน อะไร

ที่เราหาไดงายและเปนผลิตภัณฑที่เราปลูกใฃไดก็จะเปนการพึ่งพาตนเอง โดยเฉพาะอยางย่ิงในภาวะ

เศรษฐกิจที่เปนอยูเชนปจจุบัน

พืชสมุนไพรที่ใชเปนเครื่องสําอางที่ใชกันมีมากมายหลายชนิด ซึ่งเกิดจากการใชเปน

ภูมิปญญาจากคนอดีตถายทอดมายังคนรุนหลัง ผานการใช การบอกเลา การบันทึกทําใหคนรุนหลัง ๆ

มีขอมูลที่จะทดสอบและนํามาใชประโยชนตอไป จากรายงานงานวิจัยของฝายเภสัชและผลิตภัณฑ

ธรรมชาติ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีแหงประเทศไทย ไดทําการสํารวจและรวบรวม

พืชสมุนไพรและแนวทางการใชประโยชนของพืชสมุนไพร บอระเพ็ดพุงชาง สบูเลือด และขาวหลามดง

มีฤทธ์ิตานออกซิเดช่ัน ฤทธ์ิตานเอนไซมไทโรซิเนสในขบวนการเกิดฝา ฤทธ์ิยับย้ังจุลินทรียกอโรค

128

ฤทธ์ิตานการอักเสบเฉียบพลัน50 การใชประโยชนจากพืชสมุนไพรเครื่องสําอางมีหลากหลายวิธี ซึ่งจะ

ยกตัวอยางพืชสมุนไพรเครื่องสําอางบางชนิด ดังน้ี51 52 53 54 55 56 57

พืชสมุนไพรที่นํามาผลิตเปนเครื่องสําอาง ในที่น้ีจะกลาวถึงจํานวน 19 ชนิด ดังน้ี

1. กะเม็ง

ช่ือสามัญ -

ช่ือวิทยาศาสตร Eclipta laba Linn.

วงศ Compositae

ภาพท่ี 7.1 กะเมง็

ท่ีมา: สํานักบรหิารพื้นที่อนุรกัษที่ 16 สาขาแมสะเรียง; ตนไม (ออนไลน)

กะเม็งเปนพืชลมลุก ใบเรียวยาวออกตรงกันขาม ไมมีกานใบ ปลายใบแหลม ชอดอก

เปนรูปกลมประกอบดวยดอกสีขาวรูปรางเปนหลอด แตกกิ่งกานสาขามาก ลําตนเปนขอและมีราก

งอกออกมาตามขอ นํ้าค้ันจากตนเปนนํ้าใสเมื่อสัมผัสอากาศจะเปนสีดํา สวนที่ใชประโยชนก็คือ นํ้าค้ัน

จากตนกะเม็งตมกับนํ้ามะพราวใสผมทําใหผมดกดําและดําเปนมัน หรือทารอยสักหลังจากสักแลว

จะทําใหรอยสักติดคงทนตามที่สักไว รากใชเปนยาถายและทําใหอาเจียน นํ้าค้ันใชเปนยาฆาเช้ือโรค

และใสแผลในวัวควาย 50 พรสวรรค ดิษยบุตร; และคณะ. (2546). เคร่ืองสําอางจากสมุนไพร.

51 ตรีสุคนธ. (2550). สมุนไพรเพื่อสุขภาพและความงาม.

52 พรสวรรค ดิษยบุตร; และคณะ. (2546)

53 พรสวรรค ดิษยบุตร; และ ศิริเพ็ญ จริยกษฒ. (2546). เคร่ืองสําอางจากสมุนไพร.

54 พิเชษฐ เวชวิฐาน. (2551). สมุนไพรไทยเพื่อสุขภาพความงาม.

55 พิมพร ลิลาพรพิสิฐ. (2550). เคร่ืองสําอางธรรมชาติ.

56 วันชัย ศรีวิบูลย; และคณะ. (2547ก-ข). สมุนไพรธรรมชาติที่นํามาใชในผลิตภัณฑเคร่ืองสําอาง

เลม 1-2.

57 อรัญญา มโนสรอย; และ จีรเดช มโนสรอย. (2556). เวชสําอาง.

129

2. กระดังงาไทย

ช่ือสามัญ Kenanga Ylang-Ylang

ช่ือวิทยาศาสตร Cananga odorata (Lamk.) Hook.f & Th.

ช่ือวงศ Annonaceae

ภาพท่ี 7.2 กระดังงาไทย

ท่ีมา: ฐานขอมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอบุลราชธานี; สวนพฤกษศาสตร (ออนไลน)

กระดังงาไทยเปนไมตนสูง 8-15 เมตร ลําตนตรง เปลือกไมเกลี้ยงสีเทา กิ่งมักจะลูลง

ใบเรียงสลับกันรูปวงรีหรือรูปใบหอก ขอบใบเปนคลื่น ออกดอกเปนชอเปนกระจุกที่ซอกใบ กระจกุละ

4-6 ดอก กลีบดอกสีเหลืองมีกลิ่นหอม ผลแกมีสีเหลืองอมดํา สรรพคุณทางยา เปลือกตน รสฝาด

เฝอนขับปสสาวะ แกปสสาวะพิการแกทองเสีย เน้ือไมมีรสหอมสุขุม บํารุงโลหิต บํารุงธาตุ บํารุงหัวใจ

นํ้ามันหอมระเหย ใชทอดกับนํ้ามะพราวทํานํ้ามันใสผม เปนสมุนไพรอยูในพิกัดเกสรทั้งเจ็ดปรุงเปน

ยาหอม แกลมวิงเวียน เปนยาบํารุงหัวใจ ใชแตงกลิ่น เครื่องสําอาง นํ้าอบ นํ้าหอม สวนที่นํามาใช

ประโยชน

3. การเวก

ช่ือสามัญ -

ช่ือวิทยาศาสตร Artabotrys siamensis Miq.

วงศ Annonaceae

การเวกเปนไมเถาเลื้อยขนาดกลางถึงใหญ ยอดเลื้อยเปนเถา ใบมีสีเขียวออนและดก

หนาทึบ ใบขนาดใหญยาวประมาณ 15-18 เซนติเมตร กวางประมาณ 5-10 เซนติเมตร ปลายใบ

แหลม หนาใบสีเขียวเขมเปนมัน ใบสีจางกวาและมีขนบางตามเสนกลางใบ ใบเด่ียวออกเรียงสลับยอด

ออนมีขน ดอกมีสีเหลืองอมเขียว ดอกมีกลีบเรียง 2 ช้ัน รวม 6 กลีบ กลีบดอกสีเขียวออน เมื่อแก

เปลี่ยนเปนสีเหลือง กลีบดอกหนาเปนมัน ทรงกลีบแบนปองกลาง โคนกลีบเวาปลายคอนขางแหลม

กลิ่นหอมแรงต้ังแตตอนเย็นจนถึงกลางคืน ติดผลเปนกลุม 4 ถึง 20 ผล เปลือกสีเขียว เมื่อแกเปนสี

130

เหลือง ในแตละผลมี 2 เมล็ด สวนที่ใชประโยชน ดอกที่แกจัด (มีสีเหลืองออนใชปรุงนํ้าอบ นํ้าหอม

เครื่องสําอาง ใชตํารับยา เชน แกลม บํารุงธาตุ บํารุงเลือด ออนเพลียแกไข จากโลหิตเปนพิษ

ภาพท่ี 7.3 การเวก

ท่ีมา: การเวก (ออนไลน)

4. กุหลาบมอญ

ช่ือสามัญ Damask rose

ช่ือวิทยาศาสตร Rosa damascena Mill

วงศ Rosaceae

กุหลาบมอญเปนไมพุมเต้ีย ลําตนต้ังตรงและแตกกิ่งกาน มีหนามแหลมงอ ใบเด่ียวรูปไข

ขอบใบหยัก ดอกมีกลีบเรียงซอนกันหลายช้ัน ดอกมีสีชมพูมีกลิ่นหอม สวนที่ใชประโยชน ดอกสด

นํามากลั่นนํ้ามันกุหลาบ ดอกแหงใชเปนยาระบายออน ๆ บรรเทาอาการออนเพลีย ชวยบํารุงหัวใจ

ใชแตงกลิ่นยา อาหารและเครื่องสําอาง

ภาพท่ี 7.4 กุหลาบมอญ

ท่ีมา: กุหลาบมอญ; FLH031; Um SAfia (ออนไลน)

131

5. แครอท58

แครอทพืชพื้นเมืองยุโรป เอเชียและแอฟริกาเหนือ เปนพืชลมลุก ปลูกเพื่อเปนอาหาร

หัวมีสีสม เปนรากสะสมอาหาร เมล็ดใชแตงกลิ่นอาหารและเครื่องด่ืมที่ไมมีแอลกอฮอล อาหาร

แชแข็ง รากเมื่อสกัดใหสารเบตาแคโรทีน ซึ่งเปนโปรวิตามินเอ รับประทานเขาจะเปลี่ยนรูปวิตามินเอ

ชวยบํารุงสายตาและบํารุงผิว สวนที่ใชประโยชนก็คือ นํ้าค้ันแครอทใชทาผิวใชทาปองกันแสงแดด

ปจจุบันมีสบูครีมบํารุงผิวผสมแครอท ชวยบํารุงผิวและลบรอยเหี่ยวยนบนใบหนา

6. จําป

ช่ือสามัญ White champak

ช่ือวิทยาศาสตร Michelia alba Linn

วงศ Magnoliaceae

ภาพท่ี 7.5 จําป

ท่ีมา: Biogang; จําป; เนวสัญญา (ออนไลน)

จําปเปนไมยืนตน ความสูงประมาณ 15 เมตร กิ่งกานเปราะหักงาย ใบเด่ียว ดอก

สลับกัน ดอกเด่ียวออกตามซอกใบ กลีบดอกคอนขางแข็ง สีขาวซอนกัน 8-10 กลีบ มีกลิ่นหอม

ใบแหงใชตมนํ้ากินแกหลอดลมอักเสบเรื้อรัง ตอมลูกหมากอักเสบ ชวยขับระดูขาว สวนที่ใชประโยชน

ดอกใชแตงกลิ่นเครื่องสําอาง

7. จําปา

ช่ือสามัญ Champaca

ช่ือวิทยาศาสตร Michelia champaca Linn.

วงศ Magnoliaceae

58 กลาวถึงในบทที่ 4 หนา 33-34

132

ภาพท่ี 7.6 จําปา

ท่ีมา: เอกไมประดับ; สมุนไพรดอทคอม (ออนไลน)

จําปาเปนไมยืนตน ลําตนกลม ใบดกสีเขียว ขอบใบเรียบ ดอกเด่ียว กลีบดอกคอนขาง

แข็ง สีเหลืองจําปา กลีบดอกยาว มีกลิ่นหอม ฝกบิดงอ ภายในมีเมล็ดสีแดงเขม เปลือกตนเปนยาฝาด

สมาน แกไข ยาถาย รากแหงและเปลือกหุมรากใชผสมนมใชบมฝใบแกโรคประสาท เน้ือไมชวยบํารุง

ประจําเดือนสตรี สวนที่ใชประโยชน ดอกใชแตงกลิ่นเครื่องสําอาง ขับปสสาวะ ขับลม แกอาการ

ออนเพลีย วิงเวียนศีรษะ หนามืดตาลาย

8. ชบาดอกแดง

ช่ือสามัญ Shoe flower

ช่ือวิทยาศาสตร Hibiscus rosa-sinensis Linn.

วงศ Malvaceae

ภาพท่ี 7.7 ชบาดอกแดง

ท่ีมา: Hibisc de la Xina; Sweet Chily; BushBernie (ออนไลน)

ชบาดอกแดงเปนไมพุมสูงขนาด 2-3 เมตร เปลือกคอนขางเหนียว ใบเด่ียว ขอบใบจัก

เปนฟนเลื่อย ดอกเด่ียวมีกลีบดอก 5 กลีบ มีทั้งชนิดกลีบดอกลาและกลีบดอกซอน ดอกมีสีแตกตาง

กัน เชน ขาว เหลือง ชมพู แดง ชนิดที่นิยมมาปรุงเปนยาหรือเครื่องสําอางคือชนิดสีแดง มีสรรพคุณ

ดังน้ี รากมีสารเมือก ทาผิวหนังทําใหชุมช่ืน พอกฝ แกพิษฝ และแกอักเสพ ใชเปนยาระบาย ชวย