แหล่ง ผลิต เครื่องปั้นดินเผา...
TRANSCRIPT
บทคดยอ
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา
กรงศรอยธยาเปนราชธานไทยระหวางพ.ศ.๑๘๙๓-๒๓๑๐รวมเวลาถง๔๑๗
ปในชวงเวลาดงกลาวอยธยาดำรงฐานะศนยกลางทางการเมองการปกครองศนยกลาง
ทางดานเศรษฐกจการคาทมชอเสยงของภมภาคเอเชยและของโลกความยงใหญของ
อยธยามหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดรองรบตลอดจนโบราณสถานและแหลง
โบราณคดจำนวนมากแสดงใหเหนถงความสำคญและความยงใหญของกรงศรอยธยาใน
อดต รวมทงเรองการผลตเครองปนดนเผาอนแสดงใหเหนถงสามารถในการผลตสงของ
เครองใชสำหรบชมชนไดเองแสดงถงความรความเจรญดานเทคโนโลยซงเปนพนฐาน
ในการพฒนาบานเมองไปสความเจรญรงเรองของอยธยา
ประชมพงศาวดาร ภาคท ๖๓ เรองกรงเกา ในบท “พรรณนาภมสถาน
พระนครศรอยธยา”ซงชวตความเปนอยของชาวกรงศรอยธยาทอยสองฝงแมนำลำคลอง
มแหลงบานทผลตเครองมอเครองใชในชวตประจำวนของชาวอยธยาวาในบรเวณสองฝง
คลองสระบวเปนแหลงผลตหมอดนเตาเชงกรานกระเบองมงหลงคาและตกตาดนเผา
การศกษาทางโบราณคดสามารถระบไดวาแบงพนทการผลตเปน๒พนทใหญๆ
คอ พนทรมคลองสระบวดานทศตะวนออก บรเวณวดครธาราม เปนแหลงผลต
เครองปนดนเผาประเภทโองหรอทเรยกกนวาโองนางเลงหรออเลงประตมากรรมรปคนรป
สตวและพนทรมคลองสระบวดานทศตะวนตกตงแตปากคลองสระบวดานทศเหนอลงมา
จนถงหนาวดจงกรม เปนแหลงผลตกระเบองมงหลงคาอาคารกระเบองเกลดเตา–ตวผ
และตวเมยกระเบองชายพบกระเบองกาบกลวยมทงกระเบองตวผ-ตวเมยกระเบองเชง
ชายเปนตน
หลกฐานสำคญทยนยนคอการคนพบเตาเผาเครองปนดนเผาทมรปทรงและเทคนค
การเผาหลากหลายโดยมรปแบบเตาหลายรปแบบไดแกการเผาแบบเปดคอเผากลาง
แจงไมมการสรางเตา,เตารปสเหลยมผนผาขนาดความกวางยาวประมาณ๓.๕๐x๔เมตร
กออฐเวนชองใสไฟตามดานยาวของเตาดานละ๔ชองเปนแนวตรงกนพบรองรอยของ
เถาตามแนวของชองใสไฟ ลกษณะการเผาของเตานเปนการระบายความรอนในแนวดง
(updraft) อาจกลาวไดวา เตาเผากระเบองนเปนรปแบบทเกาแก และเปนทรจกมากอน
หนาทจะมการสรางเตาเผากระเบองขนใชในอยธยาสมพนธกบสภาพพนทหรอคลองสระ
บวซงเปนคลองทขดขนในชวงสมยอยธยาตอนตนทงนนาจะเรมมการตงเตาเผาในพนท
ประมาณตนพทธศตวรรษท๒๑การสำรวจทางชาตพนธวทยาพบวาลกษณะเตาเผาใน
ระยะแรกทพบในบรเวณคลองสระบวมความคลายคลงกบเตาทใชในการเผาอฐและ
กระเบองทยงมใชงานอยในพนทเมองปตตาน แสดงถงความเชอมโยงหรอการสงถายวธ
การและเทคโนโลยการผลตในสองพนทนอยางชดเจน ความสมพนธของกรงศรอยธยา
กบปตตานนนยงมหลกฐานทางประวตศาสตรมากมายทสามารถยนยนความเกยวของกน
ไดในหลายลกษณะและหลายระดบ
ในระเวลาตอมาววฒนาการของรปแบบเตาและวธการเผาเปลยนแปลงไปจากเดมเปน
รปคลายเรอทายตดตวเตากอดวยอฐดานทายกออฐขนไปเปนผนงสเหลยมไมมหลงคา
สวนดานหนาตงแตแนวโคงของผนงเตาจนถงปากเตากออฐเปนประทนสำหรบใสไฟจาก
การขดคนทางโบราณคดพบวาผผลตกระเบองในสมยอยธยาไดรบรเทคโนโลยการเผา
เครองปนดวยการใชเตารปแบบใหมเพอวตถประสงคเพอเพมปรมาณการผลตใหมากพอ
กบความตองการหรอการขยายตวทางเศรษฐกจของอยธยาทเพมขนลกษณะการเผา
ดวยเตาเผาแบบนเปนการเผาโดยใชความรอนผานตามแนวนอน(crossdraft)ซงเปน
เทคนควธทไดรบอทธพลการเรยนรจากจน ซงมการพฒนาเทคโนโลยการผลต
เครองปนดนเผาคณภาพดมากอนหนาหลายรอยป และดวยความสมพนธทมอยางแนบ
แนนของชาวจนทำใหเชอไดวาชาวจนมบทบาทสำคญในการถายทอดความรในการผลต
เครองปนดนเผาในกบกลมชนททำการผลตเครองปนอยเดมดวยเชนกนทงนนาจะพฒนา
ปรบเปลยนรปแบบเตาเผาในพนทประมาณปลายพทธศตวรรษท๒๒
อยางไรกตามการเกดขนหรอการเปลยนแปลงนนกเนองมาจากภาวะของอปสงคท
มากเพมขน โดยมเหตมาจากความเจรญรงเรองของเมองความตองการใชวสดกอสราง
ของผปกครองเพอสรางอาคารถาวรวตถไมวาจะเปนการขยายตวของวงของพระมหา
กษตรยในระยะเวลาตางๆหรอการสราง ขยายวดวาอารามทงในและนอกเกาะเมอง
พระนครศรอยธยาดวยนนเอง
Abstract
AyutthayaCeramicProductionduring
the15thto18thCenturies
Theobjectiveofthisresearchistostudyceramicsanddescribetheprocessof
AyutthayaceramicproductionfromtheKlongSraBuaandKlongBangKoad
kilnsites,PhraNakhonSiAyutthaya.Researchhasmapped,througharchaeo-
logical and ethnographic data, the development and changes of Ayutthaya
ceramicmanufacture,andidentifiedcross-culturalregularitiesandvariabilities
in production system delimitation. These archaeological studies were con-
ductedbytheDepartmentofFineArts’excavationteam,between1999-2002,
attheKlongSraBuaandKlongBangKuadkilnsites,PhraNakhonSiAyut-
thaya.Otherstudiesinclude:contemporaryceramicethnographicalobservations
andsurveysinrelatedregions(especiallyPattaniprovince,southernThailand),
theFar-east,Middle-east,andtheIndiansubcontinent.
Thehypothesistobetestediswhethersomeceramicmanufacturesof
theAyutthayaperiodlearntfromexperiencedpotters,whotaughtthenextgen-
erationthroughtraditionalmethods,andwherethesuddenchangeinprocess
ofceramicmanufactureinAyutthayaKlongSraBoaandKlongBangKuadKiln
sitesderived.Forexample,theprimarilykilnfiringtechniqueresultedinanin-
creasedproduction,andwaslikelyintroducedfromcross-culturalpotters,and
laterappliedtogenerateproductswhichmatchedtheirownstyles,behaviorand
environment.
Acomparativestudywasconductedwithtypologicalclassificationsof
thearchaeologicalexcavationrecords.Ethnologicaldatawasthenappliedto
interpretarchaeologicaldataforceramicproduction,withthecoreresultslisted
below:AyutthayaceramicproductionwaslocatedonbothbanksoftheKlong
SraBua,locatednorthoftheislandcity,aroundthesecondhalfofthe15th
centuryA.D.Initially,theyproducedmainlyarchitecturalmaterials,especially
tiles;probablyonroyaldemand.
Theceramicmakerswereexpertsinoblongupdraftkilnfiringtechniques
andsettledonthewesternbankofthecanal,conductingtheirtradeformore
thanahundredyears.Later,aneedforarchitecturalmaterialsforcedthemto
embraceanewkilntechnology;asemidomecrossdraftkiln,introducedbythe
mainChineseethnicgroupswhosettledinAyutthayaandalsofeaturedprom-
inentlyincourtandcommerce.Thistechniquewasappliedthroughoutthelater
periodofAyutthaya, dating from the first half of 17th centuryuntil the18th
century;thedeclineoftheAyutthayakingdom.
Apartfromarchitecturalmaterials,variousearthenpotterieswerealso
produced.AnotherethnicgroupsettledontheeasternbankofKlongSraBua
whoseopenbonfiretechniquesweretypicallypracticedtomakestoragevessels
andpotsthatservedaskitchenware.
๑.บทนำ
กรงศรอยธยาเปนราชธานไทยระหวางพ.ศ.๑๘๙๓-๒๓๑๐รวมเวลาถง๔๑๗
ปในชวงเวลาดงกลาวอยธยาดำรงฐานะศนยกลางทางการเมองการปกครองศนยกลาง
ทางดานเศรษฐกจการคาทมชอเสยงของภมภาคเอเชยและของโลกความยงใหญของ
อยธยามหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดรองรบ ไดแก ตำนานพงศาวดาร
จดหมายเหตศลาจารกตลอดจนโบราณสถานและแหลงโบราณคดจำนวนมากหลกฐาน
เหลานแสดงใหเหนถงความสำคญและความยงใหญของกรงศรอยธยาในอดตระดบหนง
อยางไรกตามประวตศาสตรอยธยาไมสามารถสมบรณไดดวยหลกฐานดานเอกสาร
สถาปตยกรรมและศลปกรรมเทานนยงมหลกฐานทางโบราณคดอกเปนจำนวนมากท
จมฝงอยใตดนซงเปนทยอมรบกนวามความสำคญตอการแปลความประวตศาสตรในแง
มมตางๆไดดทสด เปนหลกฐานทรองรบประวตศาสตรหรอบอกเลาเรองราวทาง
ประวตศาสตรในอกหลายแงมมโดยเฉพาะอยางยงวถชวตความเปนอยของผคนกจกรรม
ตางๆ ในสงคมทมผลกระทบทงทางตรงและทางออมกบสภาพเศรษฐกจการเมองและ
การปกครองของกรงศรอยธยาเรองทนาสนใจเรองหนงคอการผลตเครองปนดนเผา
*บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง “Development ofCeramicsProductioninAyutthaya”หลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑตสาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากรปการศกษา2552 *นกศกษาระดบปรญญาดษฎบณฑตสาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตรคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากรนกโบราณคดชำนาญการพเศษสำนกศลปากรท๔ลพบร
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา*
ภคพดอยคงด**
158 ดำรงวชาการ
การผลตเครองปนดนเผา แสดงใหเหนถงสามารถในการสรางสรรคสงของ
เครองใชในชวตประจำวนความเชอของมนษยพฒนาไปสวสดอปกรณในการกอสราง
อาคารบานเรอนศาสนสถานสำหรบชมชนแสดงถงความรความเจรญดานเทคโนโลย
ซงเปนพนฐานในการพฒนาบานเมองไปสความเจรญรงเรองการศกษาทางโบราณคด
ประวตศาสตรรวมทงชาตพนธวทยาเกยวกบการผลตเครองปนดนเผาในอยธยาทำให
เกดความรทชดเจนขนเกยวกบวทยาการผลตเครองปนดนเผาของอยธยาการออกแบบ
เตาเผาผลผลตรปแบบภาชนะดนเผาอายสมยตลอดจนพฒนาการของเทคโนโลยใน
การผลตรวมถงหลกฐานอยางอนยงมประโยชนตอการศกษาและจะเปนขอมลทเสรม
ความรทางประวตศาสตรของชาตใหกวางขวางยงขน
๒.ขอมลทางประวตศาสตร
ประชมพงศาวดาร ภาคท ๖๓ เรองกรงเกา ในบท “พรรณนาภมสถาน
พระนครศรอยธยา”ซงพระยาโบราณราชธานนทรไดอธบายขยายความกลาวถงใน
สวนทเกยวของกบชวตความเปนอยของชาวกรงศรอยธยาทอยสองฝงแมนำลำคลอง
มแหลงบานทผลตเครองมอเครองใชในชวตประจำวนของชาวอยธยาวาในบรเวณสอง
ฝงคลองสระบวเปนแหลงผลตหมอดนเตาเชงกรานกระเบองมงหลงคาและตกตาดน
เผาความวา
…บานมอปนมอเขามอแกงขายบานกระเบองทำกระเบองผเมยกระเบองเก
ลดเตาขายบานศาลาปนเผาปนขายบานเขาหลวงจนตงโรงตมสราขายบานหาตำบล
นอยในแควนเกาะทงขวญ…1ซงเกาะทงขวญนนพระยาโบราณราชธานนทรอธบาย
วาคอพนททงทางฝงตะวนตกของคลองสระบว
…บานเกาะขาดหลอผอบเตาปนทองเหลองขายบานวดครฑปนนางเลงขาย
บานรมวดธรณเลอยกระดานไมงวไมอโลกขายบานวดพราวพราหมณไททำแปงหอม
นำมนหอมธปกระแจะกระดาดขายบานถาโขลงทำเหลกตปตปลงใหญนอยขายบาน
1พระยาโบราณราชธานนทร,รวมเรองกรงเกา พมพเนองในงานพระราชทานเพลงศพ
นางสาวเพญเดชะคปตเปนกรณพเศษณฌาปนสถานกองทพบกวดโสมนสวหารวนท๑๒ธนวาคม
พ.ศ.๒๕๔๑,๑๐๗
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา 159
คนทปนกระโถนตะคนชางมาตกะตานอยใหญขายบานโรงฆองซอกลวยตบมาบมขาย
แลบานเจดตำบลนอยในเกาะทงแกวและเกาะทงแกวนนคอพนททงทางฝงตะวนออก
ของคลองสระบว
จะเหนไดวาขอมลเอกสารนไดกลาวถงหมบานแถบคลองสระบวตอเนองมา
ถงคลองบางขวดเปนแหลงผลตเครองปนดนเผาประเภทตางๆเชนบานกระเบองทำ
กระเบองผ-เมยบานวดครฑทำหมออเลง(โอง)บานคณฑทำตกตาขายเปนตน
ซงสวนมากเปนชอหมบานสมยอยธยา และไมไดมการสบทอดชอมาในปจจบน บาง
แหลงสามารถสนนษฐานระบตำแหนงทตงไดดวยตำแหนงของโบราณสถาน(วด)ทยง
คงหลกฐานอยแตบางแหลงยงไมสามารถระบตำแหนงไดวธการศกษาทางโบราณคด
และวชาการอนทเกยวของนำไปใชสบคนหาหลกฐานเพอตรวจสอบบรเวณพนทและ
สนนษฐานกำหนดพนทในสมยโบราณได
๓.ลกษณะทางกายภาพของพนทศกษา
สภาพพนทตามประชมพงศาวดารภาคท ๖๓ นาจะเปน บรเวณตอนเหนอ
ของเกาะเมองพระนครศรอยธยาประกอบดวยลำนำ๓สายมชอทเรยกสบทอดกนมา
ตงแตในอดตไดแกคลองสระบวคลองบางขวดและคลองเมอง(ฝงเหนอของแมนำ
ลพบร)จากการสำรวจภาคพนดนพบวาสภาพพนทสองฝงคลองสระบวตอเนองมาถง
คลองบางขวดและฝงเหนอของแมนำลพบรบางจดเปนเนนสงขนานไปตามขอบลำนำ
หางออกไปขางละประมาณ๑๐๐เมตรหลกฐานทปรากฏบนผวดนไดแกเศษภาชนะ
ดนเผาประเภทเนอดนตางๆเชนกระเบองเศษหมอเศษภาชนะดนเผาคอนขางหนา
แนนสลบกบทวางตลอดทงลำนำนบวาเปนแหลงทพบเครองปนดนเผาขนาดใหญซง
คาดวาคงจะเปนแหลงผลตเครองปนดนเผามาตงแตสมยอยธยาและนาจะผลตตอมา
ในสมยรตนโกสนทรจนถงปจจบนซงยงเปนแหลงผลตอฐมอญแหลงใหญและบางบาน
ยงมการผลตภาชนะดนเผาอยดวย
คลองสระบวคลองสระบวมแนวลำคลองทคอนขางตรงตามแนวทศเหนอ-ใต
ระยะทางประมาณ๒กโลเมตรปากคลองดานทศใตจดคลองเมองหรอแมนำลพบร
เดมทบรเวณหนาวดหนาพระเมร สวนปากคลองดานทศเหนอจดคลองบางขวดหรอ
ลำนำโพธสามตนเดมทบรเวณดานเหนอของวดครธารามเนนดนรมฝงคลองทอดยาว
160 ดำรงวชาการ
ขนานแนวลำคลองทงสองฝงพนทรมคลองดานตะวนตกจะมความสงกวาดานตะวนออก
คลองสระบวมชอปรากฏตงแตสมยอยธยาตอนตนในราวพทธศตวรรษท๒๐
ลกษณะทางกายภาพของคลองสระบวนาจะเปนคลองทขดขนเนองจากลำคลองขดตด
เปนแนวเสนตรงตามทศเหนอ-ใตคงใชเปนเสนทางการขนสงและคมนาคมทางนำสาย
หลกสำหรบการตดตอกบหวเมองฝายเหนอและเปนคลองทดนำเขาสเมองอกดวย
คลองบางขวด เดมเรยกวาลำนำโพธสามตนหรอแมนำลพบรเกา เปนลำนำ
ขนาดใหญปจจบนแคบลงและตนเขนในฤดแลงเนองจากมการทำทำนบดนและประต
ระบายนำขวางลำคลองในตอนเหนอบรเวณทงลมพลและบรเวณดานใตของปากคลอง
สระบวทมาบรรจบกบคลองบางขวด
ในสมยกรงศรอยธยาถอวาเปนแมนำสายสำคญทางดานทศเหนอของกรง
ศรอยธยาทไหลผานทงลมพลและเพนยดคลองชางเปนเสนทางยทธศาสตรทสำคญ
ในการจดทพสำหรบการทำศกในสมยอยธยาพจารณาไดวาเปนพนทซงเปนกจกรรม
ทเกยวของกบชาง หรอพนทสำหรบการใชงานของ กรมคชบาลหรออาจกลาวไดวา
เปนพนทของทางราชการการตงถนฐานบานเรอนของราษฎรในบรเวณนคงจะเบาบาง
ไมเปนชมชนขนาดใหญ สวนพนทรมฝงคลองดานใตอาจมการตงบานเรอนอยแตไม
หนาแนน
คลองเมองหรอแมนำลพบรเดม คอแมนำลพบรทไหลมาบรรจบกบลำนำปา
สกทดานตะวนออกเฉยงเหนอของเกาะเมองทบรเวณหวรอ แลวไหลมาทางทศตะวน
ตกผานเกาะเมองดานทศเหนอไปบรรจบกบแมนำเจาพระยาทบานหวแหลมในปจจบน
กลายสภาพเปนเพยงลำคลองขนาดเลกมระยะทางประมาณ๕กโลเมตรพนทฝงคลอง
ดานเหนอในปจจบนมประชาชนอยอาศยหนาแนนตลอดแนวฝงคลอง
คลองเมองมความสำคญดวยทำหนาทเปนคเมองปองกนการรกรานของศตร
ทยกทพเขามาทางดานทศเหนอ ในยามปกตฝงแมนำดานนเปนทอยอาศยของชาว
เมอง มแหลงชมชนขนาดใหญ เปนแหลงคาขาย มตลาดเรยงรายตามแนวฝงแมนำ
ไดแกตลาดโรงกบหนาวดกฎทองตลาดวดโรงฆองตลาดหนาวดปาบานคนทตลาด
ปาเหลกทาโขลงตลาดวดพราวทางฝงเกาะเมองประกอบดวยทาเรอราชการและทาเรอ
จางจำนวนหลายทา เชนทาวาสกรทากลาโหมทาสบเบยทาซดทาขนทาทราย
นอกจากทาเรอแลว
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา 161
๔.การศกษาทางโบราณคด ภายหลงการสำรวจพนททงหมดและประเมนศกยภาพความเหมาะสมในการ
ขดคนจากหลกฐานทางโบราณคดจงทำการขดคนทงสนจำนวน๓๐หลมครอบคลม
พนททง๓บรเวณคอคลองสระบวคลองบางขวดและคเมองเดมหลมขดคนสวนใหญ
อยในพนททมการคนพบหลกฐานการผลตเครองปนดนเผาหนาแนน2 ผลการศกษา
ทางโบราณคดสรปไดดงน
๔.๑พนทการผลตจากหลกฐานทางโบราณคดสามารถระบไดวาพนทสอง
ฝงคลองสระบวบรเวณวดครฑ-วดจงกรมเปนแหลงผลตเครองปนดนเผาโดยแบงเปน
๒พนทใหญๆคอ
พนท๑รมคลองสระบวดานทศตะวนออกบรเวณวดครฑเปนแหลง
ผลตเครองปนดนเผาประเภทโองหรอทเรยกกนวาโองนางเลงหรออเลงในปจจบนไมม
การผลตเครองปนดนเผาหลงเหลออย
พนท๒รมคลองสระบวดานทศตะวนตกตงแตปากคลองสระบวดานทศ
เหนอลงมาจนถงหนาวดจงกรมเปนแหลงผลตกระเบองมงหลงคาอาคารโดยพบวาม
ชนทบถมของกระเบองดนเผาหลายรปแบบในปรมาณมาก
สวนพนทรมคลองบางขวด เปนพนทเพอกจกรรมเกยวกบชาง หรอกรม
คชบาลไมไดใชเพอการอตสาหกรรมมากนกอยางไรกดไดมการขยายตวของการผลต
เครองปนดนเผาเขาไปในพนทนในระยะหลงดวย และพนทรมคลองเมอง มหลกฐาน
หลงเหลอนอยมากจนไมสามารถสรปไดวาเปนแหลงผลตเครองปนดนเผา
๔.๒ ผลตภณฑ จากการขดคนในพนทคลองสระบวไดพบหลกฐานชมชน
ของอยธยาททำการผลตเครองปนดนเผาหลายประเภทไดแก
ภาชนะดนเผาสวนใหญเปนภาชนะสำหรบการหงตมในชวตประจำวนโอง
อเลง สำหรบการเกบสะสมอาหารหรอของแหง นอกจากเครองปนดนเผาดงกลาว
ยงพบวามการผลตเครองปนดนเผาประเภทประตมากรรมหลายขนาดและประเภท
2กรมศลปากร,รายงานการสำรวจขดคนทางโบราณคดแหลงผลตเครองปนดนเผา
กลมคลองสระบวคลองบางขวดและคลองเมองจงหวดพระนครศรอยธยา,(พระนครศรอยธยา:
สำนกงานโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท๓,๒๕๔๔).
162 ดำรงวชาการ
มทงประตมากรรมรปคนรปสตวและเครองปนดนเผาขนาดเลกเลยนแบบภาชนะดน
เผาซงสนนษฐานวาทำขนเปนของสำหรบเดกเลนหรอใชในพธกรรมผลตภณฑหลก
ไดแก
กระเบองเกลดเตา–ตวผและตวเมย(ขนาดกวาง๑๕เซนตเมตรยาว๒๑
เซนตเมตรหนา๑เซนตเมตรนำหนกประมาณ๓๔๐กรมตอแผน)กระเบองเกลด
เตาพบปรมาณหนาแนนในระดบผวดนและในชนดนขดคนเฉพาะในระดบบน
กระเบองชายพบ(ขนาดกวาง๑๐เซนตเมตรยาว๒๔เซนตเมตรหนา๑
เซนตเมตร นำหนกประมาณ๓๕๐ กรมตอแผน) จากการขดคนพบชนทบถมของ
กระเบองชายพบในหลมขดคนมความลกตงแต๒ถง๔เมตรมปรมาณทพบมากทสด
กวากระเบองชนดอนๆ ลกษณะของกระเบองชายพบทพบในชนดนเปนกระเบองท
แตกหกและเสยหายทเกดจากการเผา จากปรมาณของกระเบองชายพบทพบในหลม
ขดคนแสดงใหเหนอยางชดเจนวาในบรเวณพนทคลองสระบวนเปนแหลงผลตกระเบอง
ชายพบขนาดใหญ ซงใชสำหรบมงหลงคาอาคารอยอาศยหรอศาสนสถานในสมย
อยธยา
กระเบองกาบกลวยมทงกระเบองผและกระเบองเมยหรอกาบพบในปรมาณ
นอยกวากระเบองชายพบและปะปนอยในชนดนรวมกนกบกระเบองชายพบกระเบอง
ทพบสวนใหญเปนกระเบองทไมสมบรณ เสยหายจากการเผา สนนษฐานวาอาคารท
ใชกระเบองกาบกลวยคงเปนอาคารขนาดใหญหรอและเปนการผลตตามความตองการ
ของการใชงานเปนครงคราว
กระเบองเชงชายเปนกระเบองเชงชายสำหรบใชตกแตงชายคาหลายประเภท
มทงทใชประกอบกบกระเบองกาบกลวย กระเบองชายพบและกระเบองเกลดเตา รป
ทรงของกระเบองเชงชายทพบจากการขดคนในแหลงโบราณคดคลองสระบวมรปทรง
หลากหลายลวดลายหลกไดแกลายเทพพนมลายดอกบวลายหนากาลลายพนธ
พฤกษาและลายกระจงมจำนวน๓๕ลาย
๔.๓เทคโนโลยในการเผา
นอกจากการแบงพนทการผลตเครองปนดนเผาทปรากฏอยางชดเจน หลก
ฐานสำคญทยนยนวาเปนแหลงผลตคอการคนพบพนทเผาเครองปนดนเผาและเตา
เผาทมรปทรงและเทคนคการเผาทแตกตางกนหลายแบบดงน
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา 163
๔.๓.๑การเผาแบบเปดการเผาแบบเปดคอเผากลางแจงไมมการสราง
เตา(Open bonfire) ไดแกพนทบรเวณดานทศตะวนออกและดานใตของวดครฑการ
ขดคนทางโบราณคดพบเศษภาชนะดนเผาทมขนาดใหญและหนามการตกแตงลวดลาย
โดยการกดประทบ รปทรงภาชนะทพบนเรยกวาโองอเลง เศษภาชนะทพบมปรมาณ
หนาแนนตงแตชนดนในระดบบนจนถงความลกประมาณ๑.๕๐ เมตร และพบวาชน
ดนในระดบตอลงไปเปนดนทถกความรอนจากการเผาจนสกเปนสแดงทวบรเวณแสดง
ถงการเผาในทเปดโลง นอกจากนยงพบวาในสมยหลงหรอในระดบชนดนตอนบน ม
การนำเอากระเบองกาบกลวยตวเมยทเสยหายมาวางเรยงกนในแนวตงเปนแถวมชอง
วางระหวางกระเบองแตละแผนเทาๆกนประมาณชองละ๕เซนตเมตรสนนษฐานวา
เปนเทคนคทใชในการเผาโองอเลงโดยนำโองทจะเผามาวางเรยงบนแนวกระเบองแลว
สอดฟนขนาดเลกไวตามชองทเวนไวสมฟนขนาดใหญคลมโองทวางเรยงเปนกองแลว
จงเผาจนสกฟนขนาดเลกทใสไวขางใตจะชวยทำใหดานลางของโองสก
๔.๓.๒การเผาในเตาเผา
พบรองรอยของเตาเผาในชนดนทางโบราณคดบรเวณดานทศตะวนตกของ
คลองสระบว๒แบบคอ
เตาเผาแบบท๑
พบในชนดนทางโบราณคดระดบลางสด ลกษณะเปนเตารปสเหลยมผนผา
ขนาดกวาง๓.๕๐เมตรยาว๔เมตรกออฐโดยรอบเวนชองใสไฟตามดานยาวของเตา
ดานละ๔ชองเปนแนวตรงกนพบรองรอยของเถาตามแนวของชองใสไฟผนงเตา
ดานขวางดานหนงเวนชองไวคลายชองใสไฟแตไมมรองรอยของเถาถานปรากฏอยบน
พนเตาสนนษฐานวาเปนชองบรรจเครองปนภายในเตาหรอชองสำหรบนำเครองปนท
เผาแลวออกจากเตาพนเตาปดวยดนดบแตถกความรอนจากการเผาจนพนดนดบสก
กลายเปนพนอฐสแดงทวทงเตายกเวนตามแนวชองใสไฟทเปนสเทาและสดำทเกดจาก
เถาและถานเกาะตดอยบนพน พนเตาอยในแนวระนาบเดยวกน ผนงเตาทกออฐพง
ทลายหรอถกรอทงเหลอใหเหนเพยงกรอบของแนวอฐในระดบพนเตา
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา 165
๔.๔พฒนาการการผลต
จากการศกษาการผลตเครองปนดนเผารปแบบเตาเผาและหลกฐาน
แวดลอมในพนทดานเหนอของเกาะเมองพระนครศรอยธยาแสดงใหเหนถงพฒนาการ
เปน๒ระยะคอ
ระยะท๑การผลตกระเบองชายพบดวยเตาเผาสเหลยมกระเบอง
ชายพบเปนกระเบองทพบในปรมาณมากจนกลาวไดวาเปนกระเบองทนยมใชมากทสด
และใชมาตงแตเรมมการสรางเตารนแรกเพอผลตกระเบองขนใชในพนทเมองอยธยา
เนองจากพบในชนดนชนลางสดของหลมขดคนทางโบราณคดอาจกลาวไดวาเตาเผา
กระเบองนเปนรปแบบทเกาแก และเปนทรจกมากอนหนาทจะมการสรางเตาเผา
กระเบองขนใชการศกษาเปรยบเทยบพบวารองรอยของรางใสไฟคลายคลงกบแผนผง
โครงสรางเตาปตตานอาจจะกลาวไดวาการผลตวสดกอสรางระหวางกลมเตาปตตาน
กบกลมเตาคลองสระบวพระนครศรอยธยา มความสมพนธในการรบหรอสงถาย
เทคโนโลยในงานผลตเครองปนของสองพนทแสดงนยแหงความสมพนธทแนบแนน
ใกลชดซงมใชกลมผใชเทคโนโลยการผลตเครองปนดนเผาในลมนำภาคกลางทมการ
ใชเตาประทนในการเผาเครองปนทเปนระบบการเผาโดยระบายความรอนในแนวดง
(Crossdraftkiln)ทรจกและใชมาในระยะเวลาใกลเคยงกนหรอรวมสมยกรงศรอยธยา
หรอกอนหนาและยาวนานจนเขาสสมยกรงรตนโกสนทรเชนทแหลงเตาบานบางปน
จงหวดสพรรณบรแหลงเตาแมนำนอยจงหวดสงหบรแหลงเตาสามโคกจงหวด
ปทมธานและแหลงเตาเกาะเกรดจงหวดนนทบร
ความสมพนธระหวางพระนครศรอยธยากบปตตานมหลกฐานเอกสาร
ปรากฏชดเจนทงในดานการเมองการปกครองสงคมและเศรษฐกจปตตานมสถานะ
เปนเมองประเทศราชของกรงศรอยธยาทตงอยบนคาบสมทรมลายในสมยอยธยาตอน
ตนมหลกฐานวา แขกตานไดรบพระบรมราชานญาตจากพระมหากษตรยใหตงบาน
เรอนอยแถบคลองตะเคยนทางทศใตของเกาะเมองดงนนจงมความเปนไปไดอยาง
มากทเทคโนโลยการเผาเครองปนแหลงเตาคลองสระบวไดอทธพลมาจากกลมชนทเขา
มาอยอาศยภายในและโดยรอบกรงศรอยธยาเหลานสบทอดเทคนควธ
166 ดำรงวชาการ
ในขณะเดยวกนชางในพนทกอาจจะเปนการสงถายเทคโนโลยใหกบ
กลมชนปตตานดวยกไดดงจะเหนไดในงานกอสรางมสยดกรอเซะภายในเมองปตตาน
เกาทมการกอฐานอาคารแบบแอนทองสำเภาตามแบบการกอสรางอาคารของกรง
ศรอยธยาจงยงมหลกฐานสบทอดตอมาในกลมชาวปตตานทมการเปลยนแปลงวถการ
ดำรงชวตอยางคอยเปนคอยไป
อยางไรกตามแหลงทตงของเตาเผายงตองสมพนธกบสภาพพนทหรอ
คลองสระบวดวยกลาวคอคลองสระบวปรากฏชอในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา3
เมอคราวขนวรวงศาธราชทาวศรสดาจนทรลงเรอพาโอรสหนออกจากพระราชวงไป
ตามคลองสระบวจงอาจกลาวไดวาลำคลองสายนคงจะขดขนใชในรชสมยสมเดจพระ
ชยราชา(พ.ศ.๒๐๗๗-๒๐๙๐) เปนอยางชา และหากพจารณาความเจรญรงเรองและ
ความขยายตวของเมองแลวกนาจะเปนพระราชประสงคของพระมหากษตรยทจะ
ขยายเสนทางคมนาคมตดตอทางนำซงเปนเสนทางหลก โดยเฉพาะอยางยงในสมย
พระบรมราชาท๒(เจาสามพระยา(พ.ศ.๑๙๖๗-๑๙๙๑)ภายหลงจากทเสดจขนไปต
หวเมองเหนอและกวาดครวมาตงบานเรอนอยทางเหนอของเกาะเมองและอาจจะเปน
โอกาสทมการขดคลองสายขนกเปนไดโดยเฉพาะอยางยงในรชสมยสมเดจพระบรม
ไตรโลกนาถ(พ.ศ.๑๙๙๑-๒๐๓๑)มหลกฐานพระราชพงศาวดารกลาวถงการถวายพระ
ราชฐานเดมเปนวด และสรางพระราชวงใหมทางตอนเหนอ รมแมนำลพบร อกทงม
การกอสรางมากมายในสมยนดงนนการตงเตาเพอเผาวสดเพอใชในการกอสรางตาง
ๆและสามารถลำเลยงจดสงใหถงบรเวณทจะทำการกอสรางไดอยางสะดวกและรวดเรว
จงนาจะเปนเหตผลหลกททำใหเกดการสรางโรงเตาเผาขนณบรเวณดานทศเหนอของ
เกาะเมองบรเวณรมคลองสระบวน ในชวงรชสมยของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ
เปนอยางนอยหรอประมาณตนพทธศตวรรษท๒๑ทงนการผลตกระเบองและเครอง
ปนตาง ๆ ยงดำเนนอยตอเรอยมามไดชวงแมวาบนทกทางประวตศาสตรกลาวถง
ความไมสงบสขของบานเมองและการศกสงครามกบพมาในระยะเวลาตอมากตาม
3ครสภา,องคการคา.พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาเลม๑ฉบบพระจกรพรรด
พงศ(จาด),(กรงเทพฯ:โรงพมพครสภา,๒๕๐๔).
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา 167
ระยะท๒การผลตกระเบองและเครองปนหลากรปแบบดวยเตา
เผาผงรปคลายเรอทายตดหลกฐานจากชนดนทางโบราณคดพบวาผผลตกระเบอง
ในสมยอยธยานน ไดรบรเทคโนโลยการเผาเครองปนดวยการใชเตารปแบบใหม จง
ปรบปรงพนทเตาเผาดวยการรอโครงสรางเตาเดมออกเกอบทงหมดแลวกอเตาเผารป
แบบใหมนลงในพนทใกลเคยงกบบรเวณเดมการเปลยนรปแบบและวธการเผานนนา
จะมสาเหตมาจากความตองการผลผลตเพอนำไปใชงานจำนวนมาก
หลกฐานทางประวตศาสตรยนยนวาภายหลงจากสงครามระหวางกรง
ศรอยธยากบพมาสงบลงกรงศรอยธยาเรมฟนตวพฒนาเจรญรงเรองขนอกครงตงแต
รชสมยสมเดจพระเจาทรงธรรมเปนอยางนอยพระมหากษตรยในราชวงศบานพลหลวง
โดยเฉพาะอยางยงสมเดจพระเจาปราสาททอง(พ.ศ.๒๑๗๒-๒๑๙๙)โปรดใหกอสราง
ถาวรวตถมากมาย และยอมเปนทมาของความตองการวตถดบเพอการกอสรางนน
พระองคโปรดใหสรางปราสาทนครหลวงเลยนแบบปราสาทนครธมบนเสนทางนมสการ
พระพทธบาทซอมยอดพระมหาธาตสรางวดไชยวฒนารามและพระทนงสรโสธรมหา
พมานบรรยงค เปนตน จะเหนไดวาเปนชวงทมความตองการในการใชวสดเพอการ
กอสรางอยางตอเนองและยอมเปนความจำเปนทจะเรงการผลตใหทนกบความตองการ
ดงนนจงเปนไปไดทอาจจะมการพฒนาการผลตโดยใชเทคโนโลยทสามารถใหผลผลต
ไดมากและเพยงพอจากการศกษาเปรยบเทยบพบวาแผนผงรปแบบเตามลกษณะ
คลายกบเตากบ(frogkiln)ซงเปนเตาทนาจะมตนแบบมาจากเตาเผากระเบองและอฐ
ของจน ทมมาตงแตสมยราชวงศถงของจน4 นอกจากนยงพบวามการใชเตาแบบนท
แหลงเตาจนเตอเจนดวย5และสามารถศกษารปทรงของเตาไดจากรปทรงสณฐานของ
เตากบทยงใชงานอยในบางหมบานในประเทศเวยตนามเชนHuoungCanhใกลกรง
ฮานอยหมบานThanhHaใกลเมองฮอยอนซงหมบานทงสองมหลกฐานการรบทอด
เทคนคการผลตเครองปนดนเผามาจากจน6ลกษณะของการเผาเปนการกระจาย
4Needham,Joseph.Science&CivilisationinChina:Volume12.(Cambridge:Cambridge
UniversityPress,2004).
5Gingzheng,Wang,ADictionaryofChineseceramics,(Singapore:SunTreePublishing
Limited,2002).
6Hguyen Vinh Phuc,Historical&CulturalSitesaroundHaNoi, (HaNoi: TheGioi
Publihers,2000).
168 ดำรงวชาการ
ความรอนในแนวนอน(crossdraft)ซงรปแบบเตากบเปนทนยมใชในสมยราชวงศหมง
ตอนปลาย-ราชวงศชงทงนอาจกลาวไดวาการปรบเปลยนมาสเตาทสามารถผลตงาน
ไดทนกบความตองการทมมากขนนนนาจะเกดขนในราวปลายพทธศตวรรษท๒๒
อยางไรกตามการเผาในเตาแบบกระจายความรอนในแนวดงยงนาจะ
ใชอยางตอเนองและอาจจะพฒนารปแบบใหเหมาะสมกบการใชงานดงจะเหนไดจาก
ชางปนทอาศยอยบรเวณคลองสระบวปจจบน นยมทจะใชเตาเผาเครองปนทคนเคย
ซงเปนการดำเนนวถชวตตามอยางบรรพบรษแตอดตนนเอง
แหลงผลตเครองปนดนเผาพระนครศรอยธยา 16910
2
(19
91-20
31)
1
(2172
-2199
)
170 ดำรงวชาการ
บรรณานกรม
ครสภา,องคการคา.พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาเลม๑ฉบบพระจกร-
พรรดพงศ(จาด).กรงเทพฯ:โรงพมพครสภา,๒๕๐๔
โบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาตท๓พระนครศรอยธยา,สำนกงาน.
รายงานการขดคนทางโบราณคดแหลงผลตเครองปนดนเผาคลองสระบว
คลองบางขวดและคลองเมองจงหวดพระนครศรอยธยา.๒๕๔๔
พระยาโบราณราชธานนทร.รวมเรองกรงเกาพมพเนองในงานพระราชทานเพลงศพ
นางสาวเพญเดชะคปตเปนกรณพเศษณฌาปนสถานกองทพบกวดโสมนส
วหารวนท๑๒ธนวาคมพ.ศ.๒๕๔๑
ศลปากร,กรม.คำใหการชาวกรงเกาคำใหการขนหลวงหาวดและพระราช
พงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต.กรงเทพฯ:โรงพมพ
เจรญธรรม,๒๕๑๕
Gingzheng,Wang.ADictionaryofChineseceramics,Singapore:SunTree
PublishingLimited,2002
Needham,Joseph.Science&CivilisationinChina:Volume12.Cambridge:
CambridgeUniversityPress,2004.