05“บานทงเขน” ชมชนชาตพนธมอญรวมสมยแหงสพรรณบร

องค บรรจน * Ong Bunjoon

* นกศกษาปรญญาเอกหลกสตรสหวทยาการ  มหาวทยาลยธรรมศาสตร,  อาจารยทปรกษาวทยานพนธ: ศ.ดร.เสมอชย พลสวรรณ 

“Ban Thung-Khen”: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi

ทมา: info.dla.go.th

116 116

บ ท ค ด ย อ

บทความน น�าเสนอวถชมชนวฒนธรรมมอญรวมสมยแหงบานทงเขน ซงมอตลกษณซบซอนและหลากหลาย  ทามกลางผคนหลากหลายชาตพนธในสภาวะโลกาภวตน ในยคทสอใหมมบทบาทส�าคญ ชาวบานสามารถเขาถงขอมลนโยบายรฐ และเทาทนสถานการณโลก ภาคสวนราชการใชกระแสสงคมทมากบนโยบายองคกรระดบโลกผลกดนวฒนธรรมทองถนใหกลายเปนตนทนการทองเทยว  ชาวบานจงไมไดเปนเจาของชมชนวฒนธรรมชาตพนธของตนล�าพงอกตอไป  ขณะเดยวกน  ชาวบานก  “เลอก”  ทจะแสดงอตลกษณของตนในบรบททเลอนไหล แมวาอ�านาจในการเลอกทแทจรงอาจจะไมไดเปนของชาวบานโดยสมบรณ  ทวาเปนปฏกรยาตอบสนองตอการใชอ�านาจในเชงความสมพนธสองทาง  หรอหลกการตางตอบแทน (Reciprocity) ตอมาตรการตงรบนโยบายเชงรกดานวฒนธรรม อ�านาจและความซบซอนในการเปนผเลอกของชาวบานจงปรากฏใหเหนอยางมพลวตและมนยยะ ประการส�าคญ ระบบความเชอในการนบถอผบรรพชน (ผบานผเรอน) ตลอดจนระบบอาวโส และความสมพนธในระบบเครอญาต ทดเหมอนยอนแยงและถกทาทายโดยขอมลขาวสารและความรทมากบสภาวะโลกาภวตน กลบยงคงเปนแกนหลกของวถชวต มบทบาทส�าคญในการยตความขดแยงและเชอมรอยชมชนเขาไวดวยกนไดในระดบหนง

ค�าส�าคญ: ชมชนมอญ, โลกาภวตน, อตลกษณชาตพนธ

117 117

A b s t r a c t

This paper presents the Contemporary Mon Cultural Community of Thung-Khen whose complexities and various forms of ethnic Identity exist in a global context. In an age where social media connects the world together, people are able to access government policy information and are able to get an overall view of the world situation. At the same time, government agencies have  followed the trend of  international organizations’ cultural policies treating the diversity of local cultures as cultural and social capital for the purposes of tourism. Therefore, the villagers are no longer the only owners of the community’s culture. Moreover, the villagers “choose” to show different identities in different contexts even though the power of choosing has stemmed from the reciprocal relation (two-way relation) between the government’s cultural policy measures and their own negotiating mechanism, not solely from them. As a result, the villagers’ choosing strategy is powerful, complex, dynamic and significant. Furthermore, the old traditions such as paying respect to senior community members and ancestor spirit worship by the villagers are being challenged by the knowledge and information which has come along with globalization. Despite this, community conflicts in the Mon cultural context are solved via the old customs, especially the ritual of  paying respect to the ancestor spirits of the Thung-Khen village which is still powerful and performs the important role of stopping conflicts and reinforces the bonds of the villagers to a certain extent.

Keywords: Mon Community, Globalization, Ethnic Identity

118 118

บทน�าบานทงเขน ต�าบลทงคอก อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร เปน

ชมชนวฒนธรรมมอญบนพนทภาคกลางของไทย  ทามกลางผคนหลากหลายชาตพนธ  ประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก  ลกหลานในชมชน ทจบการศกษาแลวจ�านวนไมนอยเลอกประกอบอาชพทตางไปจากปยาตายาย  กระจายอยหลายภาคสวนของประเทศมากวาสองชวอายคน  และมแนวโนมวาจะเพมจ�านวนมากขนทกขณะ  วถชวตของชาวบานโดยภาพรวมกาวเขาสสงคมรวมสมย ทวายงคงเลอกทจะเกบรกษาวฒนธรรมดงเดมหลายประการ

บานทงเขนเปนชมชนรวมสมยในสภาวะโลกาภวตน  ทมาพรอมกบระบบขนสงมวลชน เครอขายเทคโนโลยสารสนเทศ และสอสงคมออนไลน เชอมโยงขาวสาร  เผยแพรความคดอดมการณของผคนทวโลกถงกนดวยนวสมผสเพยงเสยววนาท  และสอใหมเหลานกถกใชส�าหรบการรกษา อตลกษณตวตน (สมสข หนวมาน 2558: 113) ตลอดจนการเขามาของภาคสวนราชการทท�าใหวฒนธรรมทองถนกลายเปนตนทนทางการทองเทยว ทไมไดจ�ากดความเปนเจาของอยภายในกลมชาตพนธอกตอไป  (ศราพร  ณ ถลาง 2558: 372) ในทางกลบกน ชาวบานกใชพนทความสมพนธระหวางชมชนและภาคสวนราชการในการตอรองเพอเขาถงสทธและบรการของรฐ  และการสรางตวตนในพนทสาธารณะ  ชองวางความแตกตางระหวาง 

“บานทงเขน” ชมชนชาตพนธมอญรวมสมยแหงสพรรณบร

119 119

อ ง ค บ ร ร จ น

“เมอง” และ “ชนบท” ไดหดแคบลง พวกเขาเลอกทจะเปนคนมอญ คนไทย  คนบานนอก  คนบรรหารบร  คนเมองนกรองลกทง  หรอสมาชกสโมสรฟตบอลสพรรณบร เอฟซ (Suphanburi FC) บางครงเลอกทจะท�าตวกลนไปกบคนกรงเทพฯ หรอการพดเหนอในกรงเทพฯ เพอแสดงถงความเปนคน สพรรณฯ ดวยกน (อาจารยธรรมศาสตร, 22 ตลาคม 2550, สมภาษณ) เหลานคออตลกษณอนซบซอนทเปนผลมาจากการรเทาทนวาสงคมเปดกวางยอมรบความแตกตาง  อตลกษณทเคยเปนเรองปดจงถกเปด  บานทงเขน ในปจจบนจงเปนชมชนรวมสมยทอาจพบเหนไดทวไป แตมลกษณะเฉพาะตว  คอ การประกอบดวยอตลกษณทหลากหลายในตวเองใหเลอกสลบใชไดในเวลาเดยวกน ขนกบบคคลและสถานการณทพวกเขาเขาไปมปฏสมพนธดวย

บรรพชนของชาวบานทงเขนเปนเชนเดยวกบชาวมอญสวนใหญในไทย นนคอ มตนทางจากเมยนมารตอนใตในปจจบน ทกครงทมอญแพสงครามตอพมากมกจะอพยพอยางเปนทางการ โดยมใบบอกเขามาลวงหนา พระมหากษตรยไทยมกโปรดเกลาฯ ใหรบเขามาในพระราชอาณาจกรดวยความยนดเพอเปนประโยชนทงในฐานะแรงงานและก�าลงปองกนอาณาจกร  (สภรณ  โอเจรญ 2541: 75-77) กลมเชอพระวงศและขนนางกมกจะไดเขารบราชการตามล�าดบชนยศทเคยไดรบในบานเมองเดมของตน นยมถวายบตรหลานทเปนสตรเขารบราชการฝายในเพอเชอมสมพนธกบราชวงศไทย (องค บรรจน  2550:  192-193)  ในสวนของราษฎรจะมการก�าหนดทอยและทดนท�ากน

120 120

อยางชดเจน  ซงมกอยใกลพระนคร  มบางทเปนการอพยพอยางไมเปนทางการ เชน เชยงใหม ล�าพน ตาก กาญจนบร ราชบร และประจวบครขนธ ดวยเปนแนวตะเขบชายแดนซงเปนเสนทางการคาในอดต  พบชมชนบานเรอนกระจายอยตลอดแนวชายแดน จงมการเดนทางไปมาหาสกน อนเปนความสมพนธฉนเครอญาตตามวถปกตมาแตโบราณ

ภายหลงอาณาจกรมอญตกเปนของพมาอยางเดดขาดเมอ พ.ศ. 2300 มอญไดอพยพเขาไทยหลายระลอก กลมทเขามาทางชายแดนดานตะวนตก สมทบกบกลมทตงชมชนบานเรอนอยกอนแลวแถบกาญจนบรและราชบร พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย  โปรดเกลาฯ  ใหรวบรวมขนเปนเมอง เรยกวา “รามญ 7 เมอง” ไดแก เมองสงห ลมสม ไทรโยค ทองผาภม ทาขนน ทาตะกว และทากระดาน  (สจรตลกษณ ดผดง และคณะ 2542: 3) มเจาเมองเปนมอญดแลปกครอง ท�าหนาทเปนเมองหนาดาน หรอกอง อาทมาต สบขาวศกและรบศกหนาดาน ชวงวางเวนสงครามจะท�าหนาทสงสวยทอง  ไมสก และของปาเขากรงเทพฯ ตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว  องกฤษเขายดครองหวเมองมอญทางตอนใตของพมา ไทยไมตองกงวลกบสถานการณทางชายแดนดานตะวนตกอก บรรดาเจาเมองมอญทง 7 และราษฎรไดทยอยอพยพลงมาตงบานเรอนอยสองฝงแมน�าแมกลอง มศนยกลางอยทวดคงคาราม อ�าเภอโพธาราม และวดใหญนครชมน อ�าเภอบานโปง ราชบร เนองจากเปนพนทราบอดมสมบรณ และมชยภมทเหมาะตอการด�ารงชพ กระทง พ.ศ.  2438 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว  โปรดเกลาฯ  ใหยบเลก  “รามญ  7  เมอง”  ลงเปนหมบาน ต�าบล และอ�าเภอตามขนาดประชากร (สเอด คชเสน 2525: 53) ชาวมอญเหลานนสวนใหญพากนอพยพเขามาสมทบกบพวกทอพยพเขามากอนหนา หลง พ.ศ. 2411 บางสวนไดขยายพนทท�ากนเขาไปยงต�าบลดอนกระเบอง อ�าเภอโพธาราม และในระยะเวลาตอเนองกน พ.ศ. 2450 มอญจาก บานดอนกระเบองกลมนบางสวนกไดอพยพมายงบานทงเขน  สพรรณบร (องค บรรจน 2553: 99)

121 121

ระยะเวลาของชมชนบานทงเขนตงแต พ.ศ. 2450-2560 รวม 110 ป (วดทงเขน 2538: 10-11) ปจจบนชมชนมขนาด 365 หลงคาเรอน ประชากร 1,421  คน  (พ.ศ.  2559)  ปรากฏเรองเลาทางประวตศาสตรยอนกลบได ยาวไกล  มการยดโยงกบชมชนมอญตนทาง  ยนยนการมบรรพชนกลมเดยวกน แมจะผานการอพยพยายถนหลายครง และตงอยโดดเดยวหางไกลจากชมชนมอญแหงอนๆ ทามกลางความหลากหลายทางชาตพนธ ประกอบดวย ไทย จน ญวน มสลม กะเหรยง ลาวครง ลาวพวน และลาวโซง (ไทยทรงด�า) แตดวยระบบการคมนาคมและขนสงมวลชนในปจจบน โดยเฉพาะการสอสารผานเครอขายสอสงคมออนไลน ท�าใหการปฏสมพนธแลกเปลยนขาวสารระหวางชมชนเกดขนไดตลอดเวลาและสะดวกฉบไว

อยางไรกตาม  การอพยพยายถนหลายครงท�าใหตองมการปรบตวเขากบสภาพแวดลอมใหม  และซมซบวฒนธรรมรอบขางเขากบวฒนธรรมดงเดมของตน ดงจะเหนไดจากการใชภาษามอญภายในชมชน  โดยเฉพาะในสวนของการพดสวนใหญเหลอเฉพาะผทมอาย  50  ปขนไป  สวนผทยงอานเขยนไดมราว  2-3 คน แตอยางไรกตาม ชาวบานยงคงส�านกในความเปนมอญ ทมอตลกษณตางจากผคนชาตพนธอน และเลอกทจะเกบรกษาไว นอกจากนพวกเขายงคงรกษาความเชอทสบทอดจากบรรพชนอยางเหนยวแนน ไดแก การนบถอและเซนไหวผบรรพชน การร�าผมอญ การบวงสรวงเจาพอประจ�าหมบาน  การหามเลนตกตา  และการสบทอดภมปญญาดานการรกษาโรคดวยคาถาอาคม (การเสยงทาย การเรยกขวญ การเสยกบาล) การรกษาผถกงพษกดโดยหมอยาซงเปนคนในตระกลซงนบถอผง (Totem) และยาสมนไพร ในสวนของประเพณทปฏบตสบเนองกนมา ไดแก ประเพณสงกรานต ท�าบญกลางหมบาน ทคคตะทาน เขาพรรษา ออกพรรษา เทศนมหาชาต  ลางเทาพระ  โกนจก  บวชนาค  แตงงาน  ตลอดจนการท�าบญตกบาตร และถออโบสถศล เปนการสบทอดความเชอและประเพณจากรนสรน แมบางสวนจะไดกลนกลายเขากบวฒนธรรมแบบไทยภาคกลาง แตกมความพยายามในการฟนคน และเปนการเลอกสรรทางวฒนธรรมทมพลวต

122 122

กบสภาวะโลกาภวตนอยางมนยยะส�าคญบทความชนนศกษาความเปนชาตพนธ และกระบวนการธ�ารงรกษา

อตลกษณและฟนฟวฒนธรรมของชมชนวฒนธรรมมอญบานทงเขนใน สภาวะโลกาภวตนใน 3 ประเดน คอ (1) ชมชนกบการสบเนองทางวฒนธรรม (2) ชมชนกบการสรางจนตนาการความเปนมอญ และ (3) ชมชนชาตพนธมอญภายในสภาวะโลกาภวตน  เพอท�าความเขาใจชมชนในการเลอกทจะธ�ารงรกษาและปรบปรนความหมายของอตลกษณ  ความเปนมอญโดยสมพทธกบบรบทแวดลอม  และมกระบวนการฟนฟวฒนธรรมในสภาวะโลกาภวตนอยางไร 

งานชนนเปนงานศกษาในลกษณะสหวทยาการ  ผศกษาใชวธการทางประวตศาสตรและมานษยวทยา  โดยเปนการศกษาแบบมสวนรวม (Participatory Observation) สบเนองจากการทผศกษาตดตอสมพนธกบชมชนนกวา 10 ป ขณะด�ารงต�าแหนงประธานชมรมเยาวชนมอญกรงเทพ ในฐานะคนมอญและบรรณาธการ  “วารสารเสยงรามญ”  ภายหลงการน�าเสนอเรองราวตางๆ ท�าใหชมชนแหงนเปนทรจกของบคคลทวไป หลงจากนนผศกษากยงคงสมพนธกบชมชนผานกจกรรมเปนระยะ  ตลอดจนเปนทปรกษาทางดานวฒนธรรม  กระทงลาสด  ผศกษาเขาไปในฐานะนกศกษาปรญญาเอก  เพอท�าการศกษาชมชนบานทงเขน  อนเปนสวนหนงของการศกษาระดบดษฎบณฑต  ผศกษาจงมสถานะเปนทงคนในและคนนอกในเวลาเดยวกน

ในการศกษา ผศกษาใชแนวคดเรอง “พรมแดนชาตพนธ”  (Ethnic Boundary) ของ เฟรดรก บารธ (Fredrik Barth 1969: 15) เปนเครองมอในการจ�าแนกอตลกษณ ซงท�าหนาท “แยกเขาแยกเรา” (Exclusion and Inclusion) โดยมลกษณะทางวฒนธรรมทเปนสญลกษณก�าหนดความเปน กลมชาตพนธ  ดงนน หากมบคคลสองคนอางวาเปนกลมชาตพนธเดยวกนกยอมแสดงวา คนสองคนทมปฏสมพนธระหวางกนนน “เลนเกมเดยวกน” (Playing the Same Game) แตหากวาเปนบคคลตางชาตพนธกนกจะรถง

123 123

ขอก�าหนดในการมปฏสมพนธระหวางกน  ซงท�าใหตองใชความระมดระวง โดยใหความเคารพในวฒนธรรมซงกนและกน

บานทงเขนกบความสบเนองทางวฒนธรรมลกษณะทางสงคมของชมชนบานทงเขนยงคงรปแบบดงเดมคอ 

ลกษณะการปฏสมพนธของผคนภายในชมชนทมกใหความส�าคญกบระบบอาวโส เชอถอศรทธาในพระสงฆ ปฏบตตามหลกธรรมค�าสงสอนในทางพทธศาสนา ซงมวดเปนศนยรวมจตใจ และขอหามตามขนบจารตในการนบถอผบรรพชน ทเปนดงกฎหมายควบคมพฤตกรรมในสงคมดงเดม ประการส�าคญ ชาวบานเชอในเรองความสบเนองทางวฒนธรรม  (Essentialism)  มความภมใจในชาตพนธตนเอง ในฐานะวฒนธรรมเกาแกดงเดมบรสทธจรงแททไดรบสบทอดมาจากบรรพชน ซงไมถอเปนสงใหม  เพราะเปนสงทธ�ารงอยมาโดยตลอด ประการส�าคญ ไมเคยสญหายไปแมบรบทของสภาวะโลกาภวตน จะเปลยนแปลงไปอยางไรกตาม (สเทพ สนทรเภสช 2548: 37)

นอกจากความเชอตามขนบจารตในการนบถอผบรรพชนแลว  ยงปรากฏความเชอในท�านองลลบทเขามาใหมปะปนอยในความเชอดงเดมดวย เชน เหตการณทตะขาบเลอยเขาบานขณะทก�าลงท�า “โหน” (ธง) ทจะ อญเชญขนเหนอยอดเสาหงสบชาพระพทธเจาในเทศกาลสงกรานต  ตามต�านานเมอครงรอรบเสดจพระพทธเจาทจะเสดจลงจากสวรรคหลงเทศนโปรดพทธมารดาในชวงเขาพรรษา  ซงแยกออกจาก  “อะลามแกะก”  (ธงตะขาบ)  ตามต�านานทวาพระราชาองคหนงน�างาชางกองมหมาบนเขาสง คตตะระ (ทตงของพระเจดยละเกง หรอพระเจดยชเวดากอง เมองละเกง) ซงเขาใจวาไมมเจาของลงเรอกลบเมอง เมอพญาตะขาบยกษกลบมาไมพบงาชางของตนจงออกวายน�าตามหาดวยความโกรธ  กระทงถกปยกษหนบเสยชวตกลางมหาสมทร พระราชาส�านกผด เมอกลบถงเมองจงน�างาชางนนสรางเปนหอคอยสง 7 ชน และท�าธงขนแขวนเหนอหอคอยเพอไถบาป (องค บรรจน 2553: 75-77)  แตภายหลงจากผน�าทางวฒนธรรมชาวพระประแดง

124 124

เผยแพรต�านานความเชอทงสองเขาดวยกน โดยเรยก “โหน” วา ธงตะขาบ และใหค�าอธบายองหลกธรรมตามลกษณะของตวตะขาบ  เชน  หนวด  2 เสน หมายถง สตและสมปชญญะ ล�าตว 22 ปลอง อนประกอบดวย สตปฏฐาน 4 สมมปธาน 4 อทธบาท 4 อนทรย 5 พละ 5  ดงนน “โหน” หรอธงบชาพระพทธเจากบ  “ธงตะขาบ”  จงเปนคนละชนดกน  โดยทวไปจงไมมการท�าธงเพอบชาพญาตะขาบ  รวมทงกอนหนานกไมมการโยงความเชอเรอง “โหน” เขากบตะขาบทเปนสตวมชวตมากอน อกเหตการณหนง คอ ระหวางการฝกซอมร�ามอญในศาลาสวดศพขางเมรวดทงเขนในเวลากลางคน หลายคน “เหนผกนถวนหนา” แตไมมใครปรปาก เพราะเชอวาเปนผบรรพชนซง “ปลมอกปลมใจทมการรอฟนร�ามอญโบราณ” (แกนน�ายวชนมอญ, 9 ตลาคม 2557, สมภาษณ) ชาวบานลวนมความคดตอทงสองเหตการณนไปในแนวทางเดยวกนวา บรรพชนปยาตายายมาแสดงการรบรและพงพอใจตอการกระท�าของลกหลาน (อดตครใหญ, 9 ตลาคม 2557, สมภาษณ)

แมชาวบานสวนใหญจะมความเหนสอดคลองกนในเรองของการฟนฟวฒนธรรม  กระตอรอรนและเสนอตวเขามามสวนรวม  มการประชมระดมความคดและการตดสนใจรวมกนกอนและหลงการจดกจกรรมเพอประเมนผลและสรปปญหาในการแกไขปรบปรงการจดกจกรรมครงตอไป แตอยางไรกตาม ในการท�างานกมความคดเหนทไมตรงกนบอยครง ซงการจดการกบปญหาความขดแยงของชมชนโดยมากมกเปนวธแบบดงเดม  ดวยชาวบาน ยงคงเชอถอในสถาบนสงฆและยดหลกอาวโส  ทเปนผน�าทางจตวญญาณ  นนคอ  เจาอาวาส  หมอยาโบราณพนบาน  รวมทงความสมพนธผานระบบเครอญาตบนพนฐานการนบถอผประจ�าตระกล  สวนในกรณทไมอาจหาทางออกดวยการเจรจาได  ชาวบานเลอกการหลกเลยงทจะกลาวถงปญหา โดยใหเหตผลวา “เหนแกบรรพชนปยาตายาย” ดวยเหตนจงท�าใหชาวบานยงสามารถท�างานรวมกนได

ชมชนบานทงเขนมลกษณะของความหลากหลายทางวฒนธรรม ทเกดจากความหลากหลายทางชาตพนธ  จงมปฏสมพนธกบผคนตางกลม

125 125

ตลอดเวลา ในสวนของการปฏสมพนธระหวางคนมอญกบคนชาตพนธอนๆ  รปแบบความสมพนธกมทงการสงวนพนทและเปดพนททางวฒนธรรมของตนตอคนตางกลมในเวลาเดยวกน

พนททางวฒนธรรมเปด  โดยทวไปมกอยอยางพงพาอาศยกน  มการแตงงานขามกลมชาตพนธเปนปกต  หากเปนการแตงเขา  คนตางกลมชาตพนธกจะเขามาใชวฒนธรรมแบบมอญ บางคนสามารถพดภาษามอญไดคลอง  (ลกครงมอญกะเหรยง, 19 ตลาคม 2556, สมภาษณ) ซงกรณนรวมถงเจาอาวาสวดทงเขนรปปจจบนดวย  ทแมจะมเชอสายกะเหรยงและมอญทางมารดาอยางละครง และเชอสายไทยทางบดา แตเนองจากเตบโตทามกลางวฒนธรรมมอญจงท�าใหรสกวาตนเองเปนมอญมากกวากะเหรยงหรอไทย  ในกรณทเปนการแตงออกและไปอยกบครอบครวตางชาตพนธ คนมอญทเปนเขยหรอสะใภกมกจะใชวฒนธรรมทงสองแบบ  ทกครงเมอมงานประเพณพธกรรมแบบมอญกจะไดรบเชญจากครอบครวเดมใหเขารวมดวย นอกจากนยงมการแลกเปลยนผสมผสานกนทางดานวฒนธรรมหลายดาน เชน อาหาร การแตงกาย พธกรรมความเชอ ซงคนตางชาตพนธมกจะเปนฝายพงพาอาศยชมชนมอญ เปนตนวา การรกษาโรคดวยความเชอแบบโบราณ  การใชสมนไพรและความเชอเรองผงรกษาผทถกงกด  คนมอญทมวชาจงมบารม ไดรบการนบหนาถอตา สวนในปจจบนกมการพงพาในเรองของการใชสถานทภายในวด การหยบยมเครองมอ อปกรณ รวมทงบคลากรของวดและชมชนไปใชในชมชนของตน  เนองจากคนมอญบานทงเขน คอนขางจะมฐานะ มก�าลงในการบรจาคสงกวา ท�าใหวดทงเขนมความพรอมดานสถานท อปกรณ และบคลากร คนไทยทรงด�า (ลาวโซง) กะเหรยง และไทยในชมชนซงมจ�านวนไมมากจงมกจะเกาะกลมอยกบคนมอญ โดยเฉพาะคนจนทมจ�านวนไมมากแตมฐานะด  จะสมพนธกนในเรองการคา  รวมทงอาศยคนมอญเปนฐานเสยงเมอลงเลนการเมองทองถน

สวนพนทปดทางวฒนธรรม เชน การอายทจะแตงกายและพดภาษามอญ และอาจน�าไปสการแสดงออกอยางกาวราวหากมการลอเลยนเกยวกบ

126 126

ชนชาตของตน  เชน  การพดวา  “มอญไมมประเทศ”  หรอ  “มอญหงอย” เปนตน รวมทงยอมใหคนตางกลมชาตพนธเขามาเทยวเลนในชมชนได แตหามหลบนอนคางแรมภายในบานเนองจากเปนการผดผ

นอกจากน รปแบบการปฏสมพนธของชาวบานทงเขนมความหลากหลาย  มการเลอกใชรปแบบของการปฏสมพนธแตกตางกน  ทงระหวางบคคลและองคกรซงแบงออกไดสองระดบ  คอ  ปฏสมพนธระหวางบคคลภายในชมชน หรอ “ระดบทองถน” และปฏสมพนธระหวางบคคลภายนอกชมชน หรอ “ระดบรฐชาต”

การปฏสมพนธระดบทองถนภายในชมชนของกลมคนมอญดวยกน กมระดบความสมพนธทตางกน ซงบานทงเขนมความซบซอนมากกวาชมชนอนทวไป เนองจากประกอบไปดวยสมาชกทเปนมอญสองเมอง คอ “มอญเมองไทย”  และ  “มอญเมองมอญ”  ทเปนแรงงานขามชาตหรอแรงงานตางดาวจากเมยนมาร ซงสวนใหญท�างานเปนลกจางโรงงาน อนเปนผลมาจากสภาวะโลกาภวตน  มอญเมองมอญเหลานจะเลอกใชวนหยดเขาวดทงเขนท�าบญตกบาตรเพราะรบรวาเปนวดมอญ ดวยมสญลกษณ “ความเปนมอญ” ใหพบเหนไดทวไป เชน เสาหงส รปปนหงส และเจดยมอญ รวมทงยงพอมคนสงอายพดภาษามอญได ทท�าใหเกดความรสกความเปนกลมกอนเดยวกน  ขณะคนมอญเมองไทยทมปฏสมพนธกบคนมอญเมองมอญทเปนแรงงานขามชาตเหลานดวยความเปนกนเองในฐานะคนชาตพนธเดยวกนมากกวาแรงงานขามชาตชาตพนธอน  แตกมระยะหางดวยความไมสนท ดวยดเหมอนไมใชพวกเดยวกนเสยทเดยว  เนองจากมความซอนทบของการเปนคนตางประเทศ แรงงานขามชาตชาวมอญจงมกจะเขารวมกจกรรมของชมชนในรปของการท�าบญไหวพระและรวมงานเทศกาลในฐานะ ผสงเกตการณมากกวาการเปนเจาของกจกรรม  สอดคลองกบสกญญา  เบาเนด (2549: 255-258) ทศกษาอตลกษณของคนมอญเมองมอญทเปนแรงงานขามชาตในจงหวดสมทรสาคร พบวามอญเมองมอญจะมปฏสมพนธกบมอญเมองไทยในฐานะคนทใชภาษาและมประวตศาสตรรวมทงบรรพชน

127 127

รวมกน  แตเพราะคนมอญสองเมองตางมภมหลงทางการเมองของรฐชาต ทตนสงกดแตกตางกน สงผลถงเรองของฐานะทางเศรษฐกจและสงคม ท�าใหมส�านกทางชาตพนธโดยเฉพาะทางดานการเมองระดบรฐทตางกน จงมการ “แยกเขาแยกเรา” นนคอ แมจะใหความเปนกนเองแตกเปนไปในแบบ “พ-นอง”  ไมใช  “เพอน”  คนมอญเมองมอญทเขามามปฏสมพนธกบคนมอญเมองไทยทบานทงเขนจงมบทบาทเฉพาะในเรองของการชวยเหลอดานก�าลงแรงงาน และเปนแบบอยางในการท�าบญ การแตงกาย และการใชภาษา และมกจะถกใชเปรยบเทยบกบคนมอญเมองไทยบานทงเขน โดยเฉพาะหากพดวาเปน “มอญแท” จะหมายถงคนมอญเมองมอญทเปนแรงงานขามชาตจากเมยนมาร สวนคนมอญบานทงเขน “ไมใชมอญแท” เพราะพดมอญไมได

อยางไรกตาม แมจะมการแยกสวนระหวางมอญสองเมอง แตในเวลาเดยวกนกเตมเตมซงกนและกน โดยท “มอญเมองมอญ” จะเปนแบบอยางทางวฒนธรรมให “มอญเมองไทย” ในเรองของการแตงกาย การใชภาษามอญ  และความเครงครดในทางศาสนา  และเนองจาก  “มอญเมองมอญ” อยในสถานะผมาเยอน  ทมสถานะทางเศรษฐกจต�ากวา  จงมกปฏบตตนอยางนอบนอมไมวาจะเปนในกรณทเปนผรบหรอกรณทเปนผให เชน เมอคนมอญเมองมอญทน�าขนมเครองดมทตนขายมาแจกคนท�าบญบนศาลา ในวนพระกจะยนสงใหอยางนอบนอม  กลาวค�าขอโทษ  แลวใชมอซายประคองมอขวายนสงให  รวมทงมการปรบตวตามมอญเมองไทย  เชน  รปแบบการแตงกาย  ขนตอนการท�าบญตกบาตร  และต�าแหนงทนงบนศาลาการเปรยญ  เนองจากมอญเมองไทยมกมการคยกนระหวางพระสวดมนตจงนยมนงดานหลง  ดานหนาตดพระสงฆจงมกจะวางและกลายเปนทนงของมอญเมองมอญ  ซงกเปนไปตามวสยของมอญเมองมอญทมกจะไมคยกนระหวางประกอบพธทางศาสนา แตกเปนการนงปนเปกนไปทงชายและหญงตางจากตามวดมอญในเมองมอญ  (เมยนมาร)  ทจะมการแยกเพศกนอยางชดเจน กลาวคอ ผชายจะนงดานหนาตดกบพระสงฆ ขณะทผหญงจะนงดานทายศาลาถดจากผชาย

128 128

ในสวนของมอญเมองไทย  ซงมรปแบบการปฏสมพนธอนถอเปนลกษณะส�าคญของคนมอญบานทงเขน คอ ความสมพนธในระบบเครอญาต  และการนบถอผบรรพชน  ซงแตละตระกลจะมสญลกษณ  (Totem)  ในการนบถอผตางกน เชน ง  เตา และขาวเหนยว ซงกลมผรเรมกอตงชมชน สวนใหญคอคนในตระกลผง ซงปจจบนเปนตระกลใหญ มฐานะคอนขางด และมความใกลชดกบเจาอาวาส ท�าใหมอทธพลทางความคดและมบทบาทน�าในกจกรรมของวดและชมชนมากกวาตระกลอน ทงโดยสายตระกลและสถานภาพความเปนพระสงฆ เนองดวยการด�าเนนกจกรรมตางๆ มกเรมดวยเจาอาวาสและผน�าชมชน โดยผน�าชมชนมกจะตองไดรบความเหนชอบจากเจาอาวาส จงจะไดรบความรวมมอจากชาวบาน

การปฏสมพนธ “ระดบชาต” เกดขนภายหลงเมอชมชนมอญชมชนบานทงเขนเปนทรจก  ชาวบานมกออกไปมปฏสมพนธกบชมชนมอญอนๆ ทวไป เชน เขารวมกจกรรมกบหนวยงานองคกรมอญ และเทศกาลประเพณมอญในแตละทองถน  เพอเกบขอมลวฒนธรรมประเพณมอญทสญหายไปจากชมชน  โดยแสดงบทบาทการเปนผศกษาเรยนร  และมกออกตววาเปน “หมบานมอญนองใหม” ซงกมกจะไดรบความสนใจและค�าชนชมจากชมชนมอญอนๆ ในฐานะหมบานมอญขนาดเลกทเขมแขง แตในระดบพนทภายในจงหวดทเกอบทกภาคสวนราชการรบรแลววา  ในสพรรณบรมชมชนมอญ  เมอบานทงเขนเปนทสนใจจงไดรบการรองขอใหเขารวมกจกรรมกบทางจงหวดทกครง  (แมวาในพพธภณฑสถานแหงชาต  สพรรณบร  จะไดมการ แบงสวนจดแสดงนทรรศการออกเปนหองๆ ในสวนของหอง “คนสพรรณ” อนประกอบไปดวยกลมชาตพนธตางๆ  ในสพรรณบร  ไดแก  ลาวโซง  ลาวพวน ลาวครง  ลาวเวยง  เขมร กะเหรยง ละวา จน ญวน และไทยพนถน ยงไมปรากฏกลมชาตพนธมอญ)  มการประชาสมพนธในลกษณะใหความส�าคญกบความหลากหลายทางวฒนธรรมและชาตพนธ ขณะทชาวบานทงเขนจะใชอ�านาจตอรองในฐานะ “หมบานมอญแหงเดยวในสพรรณบร” และแมในการเขารวมกจกรรมจะไมไดรบงบประมาณสนบสนน หรอไดรบเพยง

129 129

เลกนอย หากชาวบานตดสนใจเขารวมกจะชวยกนบรจาคทนทรพยเตรยมความพรอมอยางดทสด  ดวยค�าพดของเจาอาวาสและชาวบานเสมอๆ  วา “อยาใหอายเขา” 

ลกษณะเดนของชมชนแหงนดงกลาวแลวขางตนวา  สงทยดโยง ชาวบานทงเขนเขาไวดวยกนสวนหนงเกดจากระบบเครอญาตและการนบถอผบรรพชน  อนเปนอตลกษณทส�าคญอยางหนงของชาวมอญ ทมกจะนบถอพทธศาสนาอยางเครงครดควบคกบการนบถอผบรรพชนอยางเหนยวแนน  ขนบจารตหรอขอก�าหนดในการนบถอผนนเปนกฎททกคนในสงคมดงเดมตองถอปฏบตไมตางจากกฎหมายในปจจบน  ซงพธกรรมการบชาหรอร�าผมอญยงสอดแทรกประวตศาสตรและวฒนธรรมไวในขนตอนอกดวย  (บ�ารง  ค�าเอก  2550:  65-66)  ท�าใหลกหลานรบรประวตศาสตรและวฒนธรรมของบรรพชน ทส�าคญ ขอปฏบตตอผบรรพชนก�าหนดใหการประกอบพธในขนตอนเปลยนผานทส�าคญของชวต  เชน โกนจก ร�าผมอญ และเซนไหวผประจ�าป สมาชกในตระกลจะตองเขารวมพธอยางพรอมเพรยง แมคนหนมสาวทเขารบการศกษาในเมองหรอจบการศกษาแลวไปประกอบอาชพในตางจงหวดหางไกลกจะตองเดนทางกลบมา ไมเชนนนจะถอวาการประกอบพธไมสมบรณ ความเชอเรองผจงสงผลใหเครอญาตไดพบกนพรอมหนาอยางนอยหนงครงในรอบป

บานทงเขนกบการสรางจนตนาการความเปนมอญเปนทนาสงเกตวา “ความเปนมอญ” ทชมชนถอปฏบตไมไดเปนการ

ก�าหนดอยางตายตว  มการปรบปรงและคดสรรใหเขากบสภาพการณของชมชน แมแบบอยางจะไดสญหายหรอไมเคยมมากอนกตาม เปนตนวาการสรางสญลกษณ  “ความเปนมอญ”  ขนภายในวด  ไดแก  การสรางก�าแพงแกวรอบอโบสถดวยรปหงสปนปนลอยตวประดบกระจกขนาดใหญยนเรยงกนนบรอยตว  และการสรางรปหงสหลอสทองขนาดเลกบรรจกลองก�ามะหยแจกเปนของทระลกในงานปดทองฝงลกนมต  แทนการแจกพระ

130 130

เครองหรอพระพมพอยางทนยมกนโดยทวไปใน พ.ศ. 2538  การสรางวหารประดษฐานพระรปสมเดจพฒาจารยโต  พรหมรงส  ดวยรปแบบสถาปตยกรรมไทยประยกตหลงคาทรงเจดยมอญ ประดบดวยปนปนรปหงส ตรงต�าแหนงทควรจะเปน “หางหงส” ในสถาปตยกรรมไทยใน พ.ศ. 2552 การสรางเสาหงสใน พ.ศ. 2553  พรอมกบการรณรงครอฟนการเลนสะบาและการแตงกาย  โดยเลอกใหมการผสมผสานชดแตงกายแบบชมชนมอญสมทรสาครและสมทรปราการมากกวาราชบร  ซงเปนชมชนตนทาง  รวมทงความเชอเรองผบรรพชน  พธกรรมการร�าผ  การไหวผ  ในบางกรณ ไมไดเปนไปเพอการรกษาโรคหรอบนบานใหคนปวยหรอคนสญหายกลบคนมาอยางในอดต  แตเปนไปเพอการสนบสนนดานก�าลงใจใหเจรญกาวหนาในอาชพการงาน (สารวตรก�านน, 10 สงหาคม 2559, สมภาษณ) ลาสดคอ เมอตนป พ.ศ. 2559  มการจดท�าปายชอโรงเรยนวดทงเขนขนใหม  ทประกอบดวยภาษาไทย  มอญ  และองกฤษ  ซงมการอางองกบกระแสการตนตวของไทยในการเปด “อาเซยน” อกดวย

อยางไรกตาม การฟนฟวฒนธรรมมอญของบานทงเขนกไดมการปรบเปลยนใหเขากบขอจ�ากดและรสนยมของชาวบานโดยรวม จากเรมแรกของการจดงานโดยมกลนอายแบบมอญมากทสดเทาทจะท�าได  เชน  การน�าวงดนตรลกทงมอญจากชมชนมอญกระทมมด นนทบรและนครปฐมมาท�าการแสดง  แตเนองจากมผฟงภาษามอญและผใหความสนใจไมมากนก  หลงจากนนคณะกรรมการจดงานจงมมตไมน�ามาแสดงอก  สวนความพยายามในการจดการเรยนการสอนภาษามอญขนในโรงเรยน  วด  และชมชน  ซง ไมไดรบความสนใจนก เนองจากชาวบานสวนใหญไมเหนประโยชน (ครสอนภาษามอญ, 20 สงหาคม 2559, สมภาษณ) ครในโรงเรยนไมใหความรวมมอ  (อดตครใหญ, 18 ตลาคม 2559, สมภาษณ) และทศนคตเชงลบทครในโรงเรยนและชาวบานมตอผสอน  (ครศนยพฒนาเดกเลกฯ,  16  ตลาคม 2559,  สมภาษณ)  ท�าใหตองลมเลกการเรยนการสอนภาษามอญหลงจากเรมโครงการไดไมนาน แมวาผลการวจยในวทยานพนธระดบปรญญาโทของ

131 131

พระลกวดทงเขน ระบผลการส�ารวจความคดเหนของชาวบานทมตอภาษามอญไววา ควร “รณรงคใหใชภาษาถน ใหพระสงฆสรางจตส�านก ฝกอบรมถายทอดภาษา รางหลกสตรรวมกบสถานศกษา” (พระเทพประสทธ ญาณวโร  2557: 116) ในขณะทประเพณพธกรรม อาหาร และการแตงกายแบบมอญยงคงไดรบการปฏบตอยางตอเนอง  สะทอนถงความตองการแสดงออกในกจกรรมวฒนธรรมมอญของชาวบานในระดบทจบตองได  และสามารถเขาไปมสวนรวมไดโดยสะดวก  รวมทงเปนสงทบคคลภายนอกสามารถพบเหนงาย เหลานแสดงใหเหนถง “ความเปนมอญ” ในจนตนาการแบบทชมชนตองการ ผานการคดสรรและธ�ารงอยอยางมพลวต

บานทงเขนกบความเปนชมชนชาตพนธ ในสภาวะโลกาภวตน

บานทงเขนถกจดจ�าในฐานะของชมชนตางจงหวด  แตเมอสงคม เขาสสภาวะโลกาภวตน ระบบขนสงสาธารณะและเทคโนโลยสอสารสนเทศครอบคลมอยางคอนขางทวถง  ชาวบานทกชวงวยในเกอบทกครวเรอนตางใชเทคโนโลยการสอสารททนสมย  เชน  โทรศพทมอถอรนสมผสหนาจอ สอสงคมออนไลน เชน เฟสบค ไลน และอนสตาแกรม ตงแตเจาอาวาส กรรมการวด ขาราชการเกษยณอาย  แมบาน กลมเดกเยาวชนวยรน หรอกลมผอาสาท�าหนาทขบรถใหเจาอาวาสซงเปนเครอญาตและมการศกษาระดบภาคบงคบ  ท�าใหสามารถเทาทนสถานการณทางสงคมไมตางจากผคนในสวนอนของประเทศและของโลก และกระแสโลกาภวตนกไดกระตนส�านกทางชาตพนธในการฟนฟวฒนธรรมเพอธ�ารงรกษาอตลกษณของตนเอง  ภายหลงวฒนธรรมมอญหลายประการสญหายไปจากบานทงเขนตงแตเมอราว  20-30  ปทผานมา  ภายหลงเจาอาวาสวดทงเขนรปปจจบนขณะเปนพระลกวดไดเขาไปจ�าพรรษาและศกษาธรรมะทวดบางขนนนท กรงเทพฯ มโอกาสรจกกบพระสงฆจากชมชนมอญบางเลน นครปฐม และชมชนไทรนอย  นนทบร  ไดรวมกจกรรมดานวฒนธรรมกบชมชนมอญ

132 132

เหลานนเสมอๆ  กระทงเมอกลบมาเปนเจาอาวาสเมอราว  15  ปทผานมา ทานไดหารอกบผสงอายในชมชน  ซงสวนใหญใหความเหนชอบ  ระหวางนน “ชมรมเยาวชนมอญกรงเทพ” องคกรทท�าหนาทเชอมโยงกจกรรมดานวฒนธรรมของชาวมอญทวประเทศ ไดเขามายงชมชนเมอ พ.ศ. 2550 นบเปน แรงสนบสนนการฟนฟวฒนธรรมของบานทงเขนทส�าคญ  (เจาอาวาส,  23 ตลาคม 2550, สมภาษณ) 

การเขามาของชมรมเยาวชนมอญกรงเทพในเรองของขอมลและค�าปรกษาท�าใหชาวบานไดเหนภาพรวมของวฒนธรรมประเพณของคนมอญในเมองไทย  และการประสานงานกบชมชนมอญอนๆ  การฟนฟจงเรมตนขน โดยเรมจากการรอฟนประเพณการเทศนมหาชาตภาษามอญเมอปลายป  พ.ศ.  2550  โดยนมนตพระจากชมชนตนทางมาเปนผเทศน  จากนนไดวางเปาหมายการจดงาน “สมโภช 100 ปวดทงเขน” โดยจดขนเมอ พ.ศ. 2553  โดยทางชมชนมการศกษารปแบบประเพณทสญหายดวยการศกษาจากผร  มทงทเดนทางไปรวมกจกรรมกบชมชนมอญแหงอนๆ  และมทงทเชญผรจากชมชนมอญอนเขามาถายทอดใหคนในชมชน เชน การเลนสะบา การท�าโหน การร�าผมอญ การร�าสามถาด และการแหโหนและหงส เปนตน  น�ามาสการฟนฟวฒนธรรมภายในชมชนบานทงเขนทสญหายไป  จงนบไดวา  การปฏสมพนธระหวางคนในวฒนธรรมมอญตางชมชนในสภาวะโลกา ภวตนเปนปจจยหนงทท�าใหเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน  สวนปจจยหลกคอความตองการทมาจากคนภายในชมชน จงอาจกลาวไดวา วกฤตทางภาษาและวฒนธรรมของบานทงเขนทอยในภาวะเสยงตอการสญหาย “เปนโอกาสทท�าใหเกดการฟนฟความเปนตวตนขนมาอกไดดวยตนเอง เปนฐานรากทส�าคญของการพฒนาคณภาพชวตดวยตนเอง...ชใหเหนถงปญหา โอกาส และศกยภาพของประชากรกลมชาตพนธยอยในชาต” (สวไล  เปรมศรรตน 2548: 14)

ภายหลงการเกดขนของกจกรรมการฟนฟวฒนธรรม ผานการตพมพ ประวตความเปนมาของชมชนในวารสารเสยงรามญ  หนงสอทระลกงาน

133 133

สมโภช 100 ปวดทงเขน สารคดทางโทรทศนทงสวนกลางและสวนภมภาค สอสงคมออนไลน  และการจดขบวนแหวฒนธรรมมอญออกจากชมชนเขาไปยงตวเมองสพรรณบร หนวยงานภาคสวนตางๆ ในจงหวด ตลอดจน ชมชนมอญแหงอนๆ  รบรวามชมชนมอญในสพรรณบร  และดวยเหตทชมชนแหงนมขนาดเลกและโดดเดยวจากชมชนมอญแหงอนแตยงสามารถธ�ารงวฒนธรรมมอญไวได  บานทงเขนจงเปนทสนใจจากภาคสวนราชการ นกศกษา  ครอาจารย  นกวจย  องคกรพฒนาเอกชน  ตลอดจนสถาบน การศกษาอยางรวดเรว ตางพากนเขามาศกษาเรยนรและเกบรวบรวมขอมล รวมทงไดรบการตดตอและรองขอจากองคกรมอญ ชมชนมอญแหงอนๆ ใหเขารวมกจกรรมทางวฒนธรรม โดยเฉพาะหนวยงานภาคสวนราชการภายในจงหวด ชมชนมอญบานทงเขนจงมกตองออกงานรวมกบกลมชาตพนธอนๆ ของจงหวดบอยครง  เชน  งานประเพณสงกรานต  อนสรณดอนเจดย  เขาพรรษา ออกพรรษา และลอยกระทง แมเจาอาวาสไมยนดในการเปนทรจกอยางกวางขวางในเวลาอนรวดเรวนก ดวยเกรงวาความไมพรอมในเรองของรายละเอยดทางวฒนธรรมทเพงไดรบการฟนฟจะผดพลาดเสยหายและอาจถกชมชนมอญแหงอนๆ ต�าหน (เจาอาวาส, 23 ตลาคม 2553, สมภาษณ) รวมทงตระหนกวา  ชมชนอาจตกเปนเครองมอของทางจงหวดเพอขอรบการสนบสนนงบประมาณจากสวนกลาง อยางไรกตาม ชาวบานกไมอาจขดค�ารองขอของทางอ�าเภอหรอจงหวดได  แตกเลอกทจะตอรองอยางดทสดกอนการเขารวมกจกรรมกบทางจงหวดทกครง

การเปนทสนใจของ  “หมบานมอญแหงเดยวในสพรรณบร”  สงผลท�าใหถกครอบง�าทางวฒนธรรมในเวลาเดยวกน  จากการถกรองขอ  (สง) ใหเขารวมกจกรรมกบทางอ�าเภอและจงหวด  แมบางครงชาวบานเหนวา ไมเหมาะสมและสมเสยงตอการท�าใหวฒนธรรมมอญผดเพยน เชน ปฏเสธทจะเขารวมขบวนแหในงานประเพณออกพรรษา ดวยการทนส�ารบอาหารบนศรษะแบบคนมอญสงขละบร  กาญจนบร  ซงชาวบานไมเคยท�ามากอน ทางอ�าเภอจงสงการใหองคการบรหารสวนต�าบลทงคอก จางคนมอญเมอง

134 134

มอญทเปนคนงานโรงงานเขารวมขบวนแหตามตองการ  (เจาอาวาส,  23 เมษายน 2553, สมภาษณ) อกกรณหนง คอ งานลอยกระทงชาตพนธของอ�าเภอสองพนองซงด�าเนนการโดยผรบเหมาจดงาน  ทมความคนเคยกบการแตงกายของชมชนมอญขนาดใหญ  เชน  พระประแดง  สมทรปราการ จงจดชดแตงกายนางนพมาศโดยไมสนใจความตองการของชาวบานทงเขน ซงเปนชมชนนองใหมขนาดเลก ทตองการใหนางนพมาศแตงกายในชดมอญอยางทพวกเขาเลอกสรางอตลกษณขนใหม (แกนน�าวยรน, 28 พฤศจกายน 2555, สมภาษณ)

กรณขางตน  สะทอนสถานการณเรองสทธทางวฒนธรรม  ดวยการเลอกทจะยนยนอตลกษณของตนควรทจะกระท�าไดอยางมอสระและเปดเผย แมการเลอกทจะธ�ารงความเปนชาตพนธไมอาจเลยงทจะตองถกผกตดอยกบปจจยอนๆ ดวย เชน ปจจยทางดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ในประเทศสงคมเสร ชมชนมอ�านาจทจะตอรองกบรฐและนายทนทงในและนอกพนท เพอผลประโยชนของฝายตน ในทางกลบกน รฐทไมไดเปดโอกาสใหมการแขงขนอยางเสร  ชมชนไมอาจตอรองทงกบรฐและนายทนได  เมอ ผลประโยชนไมลงตวกจะน�ามาซงความขดแยง ไมวาจะแสดงออกมาในรปของการตอตานอยางเปดเผยหรอดอเงยบกตาม

กระบวนการฟนฟวฒนธรรมมอญของบานทงเขนดงกลาว ไมเพยงแตน�าไปสการธ�ารงอตลกษณของกลมชาตพนธมอญทยดโยงความสมพนธดวยระบบเครอญาตภายในชมชนเทานน ยงเปนกลไกทใชจ�าแนกวฒนธรรมมอญออกจากวฒนธรรมอน เพอแสดงใหเหนถงรากเหงาทางวฒนธรรมทเกาแกยาวนานของตน แตเนองจากบานทงเขนเปนชมชนขนาดเลกทมความหลากหลายทางวฒนธรรม รวมทงวถชวตในสภาวะโลกาภวตน กลมคนตางๆ มปฏสมพนธในสภาพแวดลอมเดยวกนและใชทรพยากรรวมกนอยางมพลวต ตางยอมรบกนในความแตกตางดานวฒนธรรมของกนและกน  การปะทะสงสรรคกนผานกจกรรมทางสงคม  การมคานยมและพธกรรมรวมกนบางประการ ซงลวนเปนปจจยขนพนฐานทจ�าเปนตอการอยรวมกน แตในขณะ

135 135

เดยวกนกมความพยายามทจะฟนฟวฒนธรรมดงเดมของตนขนใหม  เพอตองการแสดงใหเหนวา อตลกษณทางวฒนธรรมของตนมความแตกตางจากวฒนธรรมของกลมชาตพนธอนและเปนสงทตนภาคภมใจ ดงนน กอนเรมเขาสกระบวนการฟนฟ  รฐจ�าเปนตองมมาตรการในการเยยวยา  เนองจาก ทผานมารฐมสวนส�าคญในการท�าลายความหลากหลายทางวฒนธรรมและชาตพนธดวยการกลนกลายวฒนธรรมทองถนใหเปนแบบเดยวกบสวนกลาง เนองจากมองวาวฒนธรรมทองถนหรอวฒนธรรมชาตพนธต�ากวาวฒนธรรมสวนกลาง หรอในกรณท “มกลมบางกลมในสงคมทถกท�าราย บาดเจบมาในประวตศาสตร รสกไมมนคงในทางวฒนธรรมของตน ดงนนกตองใหสทธเปนการเฉพาะ  เพอใหเขามความมนใจ  เพอสรางใหเกดความกลมเกลยวทางสงคม  เพอใหเขามบทบาทในความมนคงทางการเมองระดบประเทศ” (Bhikhu Parekh 2000: 262)

ยงไปกวานน  เมอโลกเขาสสภาวะโลกาภวตน  โลกยคใหมเคารพในความแตกตางและใหความส�าคญกบความหลากหลายทางวฒนธรรม  ตามแนวทางทองคการสหประชาชาตก�าหนดในการประชมเมอ  พ.ศ. 2513 ณ  กรงเวนส  (กระทรวงวฒนธรรม  2552:  6)  ประเทศไทยรวมทงชาตสมาชกทวโลกตองปฏบตตามพนธสญญา จากเดมซงประเดนชาตพนธเคยเปนกระแสรอง  (Sub-Stream) ไดกลายเปนกระแสหลก  (Main-stream)  หนวยงานภายใตสงกดภาครฐจงตองใหความส�าคญตามนโยบายรฐ แตเมอภาครฐมงประเดนไปในเชงเศรษฐกจ ในลกษณะอตสาหกรรมการทองเทยว ซงการด�าเนนงานตอบสนองนโยบายอยางเรงดวนในภาคสวนราชการโดยขาดการท�าความเขาใจชมชน  จงมงขายแตวฒนธรรมชาตพนธทเปนแตเปลอกนอก  ยงเมอรฐอดฉดเมดเงนลงสชมชนจนเกดความเคยชน  จากทชมชนเคยเขมแขง  กลายเปนตองรอรบความชวยเหลอ  และงบประมาณกน�ามาซงผลประโยชนและความแตกแยกและราวลกในหมชาวบาน  รวมทงกรณทชมชนยงไมมความพรอม  เทากบยงเปนการน�าเสนอประเพณใหมทขาดเนอหาและความหมาย  สถานการณเชนนนบเปนการกวาดลาง

136 136

ทางวฒนธรรมชมชนชาตพนธทรนแรงชนดไมเคยมมากอน  สงผลใหชมชนออนแอ ในทสดกอาจจะน�าไปสการสญสลายของวฒนธรรมชมชนชาตพนธ

บทสรปและขอเสนอแนะผลการศกษาวถชมชนวฒนธรรมมอญรวมสมยแหงบานทงเขนเบอง

ตนพบวา ชาวบานเลอกทจะแสดงอตลกษณตวตนอยางทบซอนหลากหลาย เปนไปตามบรบทแวดลอมอยางเลอนไหลไมตายตว  บางครงพวกเขาอาจเลอกทจะเปนคนมอญ คนไทย คนสพรรณบร และคนของโลกโลกาภวตน  ขนกบวา  อตลกษณใดจะกอประโยชนสงสดแกตวของเขา  ณ  ขณะเวลานน  และไมวาจะโดยรตวหรอไมกตาม  ในการเลอกนนยากทจะหลกเลยงอทธพลจากปจจยภายนอกทสงผลตอการตดสนใจเลอก แมวาอ�านาจทแทจรงในการเลอกอาจจะไมไดเปนของฝายใดฝายหนงโดยสมบรณ  ทวาเปนปฏกรยาตอบสนองตอการใชอ�านาจในเชงความสมพนธสองทาง หรอหลกการตางตอบแทน  (Reciprocity)  ตอมาตรการตงรบนโยบายเชงรกดานวฒนธรรมในสภาวะโลกาภวตน  แตเนองจากชมชนมกลไกทางวฒนธรรมทส�าคญ  ทแมรปแบบวถชวตสวนอนจะเปลยนแปลงไปตามสภาวะโลกา ภวตน  แตระบบอาวโสและโดยเฉพาะแบบแผนปฏบตวาดวยผบรรพชน กลบเปลยนแปลงไมมากนก  ทามกลางปจจยเปลยนแปลงจากภายนอก อนไดแก  สภาพสงคม  เศรษฐกจ  และการเมอง  ทกอใหเกดความขดแยงในชมชน  เชนในกรณความขดแยงระหวางแกนน�าดานวฒนธรรมในชมชนสองกลมทมแนวคดไมตรงกน  แตเมอถงวาระทจะตองประกอบพธเซนไหวผบรรพชนและกจกรรมวฒนธรรมทเชอวาเปนสงพงประสงคของบรรพชน ทกฝายกสามารถรวมกจกรรมดวยกนไดอยางคอนขางราบรน ดงจะเหนวา พธกรรมภายใตระบบการนบถอผบรรพชนยงคงมบทบาทส�าคญในการ ยดโยงชาวบานใหเปนอนหนงอนเดยวกนไดในระดบหนง

ขอเสนอระดบชมชน  ส�าหรบการพฒนามมมองของชมชน  เพอการยอมรบการมอยของความขดแยงภายในชมชน  มองขามคณลกษณะดอย

137 137

ของชนชาต เพกถอนต�านานค�าสาปอนเปนทมาของความขดแยงของชนชาตมอญ สงวนจดตางแสวงจดรวม โดยการค�านงถงคณสมบตดานดของผทเปนคตรงขามทางความคด และผศกษาเชอวากจกรรมการฟนฟวฒนธรรมมอญชาวชมชนบานทงเขนจะมความมนคงและยงยน

ขอเสนอในระดบภาคสวนราชการในเชงปฏบต  ขบวนการฟนฟวฒนธรรมเปนพนทแสดงอตลกษณทางวฒนธรรมของกลมชาตพนธ  ผานกระบวนการเคลอนไหวทงในระดบปจเจกและระดบสาธารณะซงมปฏบตการทซบซอน  มพนธมตรทสามารถสนบสนนขอมลทางดานวชาการและแนวทางในการเคลอนไหว มเครองมอและสญลกษณทางวฒนธรรมในการประดษฐสรางขนใหม หรอเลอกใชใหเหมาะสมกบสถานการณทเผชญหนาอย และค�านงถงปฏสมพนธระหวางกลมทสมพทธดวย บางสงจ�าตองอาศยแหลงอางองใหมนอกบรบทเดม ในแงนความเปนชาตพนธจงมใชสงตายตว หากเปนผลจากการกระท�าของกลมชาตพนธแตละกลมทจะเลอกสรรหยบใชใหเหมาะกบตน หรอแมแตการเลอกทจะกลนกลายวฒนธรรมกลมยอยของตนเขากบวฒนธรรมรฐชาต ซงสวนหนงอาจเกดจากอทธพลและความพยายามของรฐ  ซงทกฝายตองรบฟง  แมในมมมองของนกอนรกษนยมจะเหนวาผดไปจากแบบแผนทเคยมมากตาม แตไมวาอยางไรกตาม ชมชนควรมอ�านาจสงสดคอ สทธในการเลอกอยางอสระดวยตวของพวกเขาเอง “ไมมอะไรผดเกยวกบแนวคดเรองการผสมกลนกลาย คอหากคนกลมยอยมอสระในการตดสนใจทจะผสมกลนกลายวฒนธรรมตวเองใหเขากบวฒนธรรมหลก การตดสนใจของพวกเขากสมควรจะไดรบการเคารพ”  (Bhikhu  Parekh 2000: 197)

ขอเสนอระดบนโยบาย การก�าหนดนโยบายดานวฒนธรรมของรฐวาดวยการฟนฟวฒนธรรม ตองเรมจากการท�าความเขาใจรากฐานวฒนธรรมชมชน  เพอใหนโยบายสอดรบกนระหวางวฒนธรรมชาตพนธทตองอาศยความรและมมมองจากคนใน  และการสนบสนนในเชงนโยบายจากภาครฐ ทควรปลอยใหชมชนเปนฝายเลอกและตดสนใจดวยตนเอง  และสะทอน

138 138

ความตองการของชมชนในการจดการตนเอง (Community Management) หรอการจดการวฒนธรรมชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Cultural Community  Management)  เพอการฟนฟและธ�ารงรกษาวฒนธรรมชมชนอยางยงยน

139 139

บรรณานกรม

หนงสอภาษาไทย

กระทรวงวฒนธรรม, 2552. แผนแมบทวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2550-2559. กรงเทพฯ: กระทรวงวฒนธรรม.

บ�ารง ค�าเอก, 2550. “คมภรร�าผมอญของชาวบางขนหมาก ลพบร.” ใน ด�ารงวชาการ ปท 6 ฉบบท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม 2550. กรงเทพฯ: คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

พระเทพประสทธ  ญาณวโร,  2557. บทบาทของพระสงฆในการสบสานวฒนธรรมไทยรามญในอ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร. สารนพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการเชงพทธ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, กรงเทพฯ.

วดทงเขน, 2538. สจบตรงานปดทองฝงลกนมตวดทงเขน ต�าบลทงคอก อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร 28 มกราคม-6 กมภาพนธ 2538. ม.ป.ท.

ศราพร ณ  ถลาง,  2558.  “บทสงเคราะห:  พลวตประเพณพธกรรมในสงคมไทยรวมสมย.”  ใน ประเพณสรางสรรคในสงคมไทยรวมสมย. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร, 2558.

สมพศ มงคลพนธ, 2546. “ทมาของธงตะขาบ.” ใน ประเพณแหงหงส-ธงตะขาบ สงกรานตบานมอญปากลด. เอกสารเผยแพรความร. ม.ป.ป.

สมสข หนวมาน, 2558. “ชาตพนธกบสอใหม.” ใน ชาตพนธใตอ�านาจ: เสยงแหงชาตพนธในโลกเสรนยมใหม. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร.

สกญญา  เบาเนด, 2549. การสรางอตลกษณของคนมอญยายถน: ศกษากรณแรงงานขามชาตในจงหวดสมทรสาคร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา คณะรฐศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

สจรตลกษณ  ดผดง  และคณะ,  2542. มอญ: บทบาทดานสงคม วฒนธรรม ความเปนมาและ ความเปลยนแปลงในรอบ 200 ป ของกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: เดอนตลา.

สเทพ  สนทรเภสช,  2548. ชาตพนธสมพนธ: แนวคดพนฐานทางมานษยวทยาในการศกษาอตลกษณกลมชาตพนธ ประชาชาต และการจดองคการความสมพนธทางชาตพนธ. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.

สภรณ  โอเจรญ,  2541. มอญในเมองไทย.  กรงเทพฯ:  มลนธโครงการต�าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

สวไล เปรมศรรตน, 2548. “วกฤตทางภาษาและวฒนธรรมของกลมชาตพนธ: ปญหาหรอโอกาส?.” ใน ผลการสมมนาเรอง “วกฤตทางภาษาและวฒนธรรมของกลมชาตพนธ: ปญหาหรอโอกาส?.” นครปฐม: สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเพอพฒนาชนบท.

สเอด คชเสน, 2525. “ผวาราชการรามญ 7 เมอง.” ใน บรรณานสรณในงานพระราชทานเพลงศพรองอ�ามาตยโท ขนอาโภคคด (เพม หลกคงคา): รวมเกรดพงศาวดารและประวตศาสตรชนชาตมอญ. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ.

140 140

องค  บรรจน,  2550.  สตรมอญในราชส�านกสยามสมยรตนโกสนทร พ.ศ. 2325-2475. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, กรงเทพฯ.

________,  2553.  บรรณาธการ.  “มอญทงเขน  สพรรณบร.”  ใน สมโภช 100 ปวดทงเขน. กรงเทพฯ: วซเพรส.

หนงสอภาษาองกฤษ

Barth, Fredrik, 1969. Ethnic Group and Boundaries: The Social Organization of Culture Difference. Boston: Little Brown. 

Bhikhu Parekh, 2000. Rethinking Multiculturalism: Cultural Diversity and Political Theory. London: MacMilan.

สมภาษณ

กฎากานต ผวทองด ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 19 สงหาคม 2559.

ชนพร สภททธรรม ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 21 สงหาคม 2559.

พระครขนตยานสฐ เจาอาวาสวดทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 23 ตลาคม 2553.

พสตราภรณ ทศนเจรญ ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 16 ตลาคม 2559.

ไพโรจน ใจซอ ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 12 สงหาคม 2559.

ภาณมาศ ใจซอ ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร  วนท 28 พฤศจกายน 2559.

ภาสกร อนทมาร ชมชนบานกราง อ�าเภอสองศรประจนต จงหวดสพรรณบร วนท 22 ตลาคม 2550.

วเชยร ชาวบานใหม ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 18 ตลาคม 2559.

เศกสรรค ผวทองงาม ชมชนบานทงเขน อ�าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร วนท 19 ตลาคม 2556.