คานา

0 จากปญหาการปนเปอนสารตะกวในสงแวดลอมจากการประกอบกจกรรมเหมองแรตะกว ในพนทหมบานคลต อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร รวมทงพนทดงกลาวเปนพนทศกยภาพแรตะกว ทาใหประชาชนในบรเวณพนทดงกลาว เปนกลมเสยงทมโอกาสในการรบสมผสสารตะกวจากสงแวดลอมโดยเฉพาะอยางยงกลมเดกเลกทจะไดรบผลกระทบทางสขภาพสงจากการไดรบสารตะกว ตงแตป 2541 เปนตนมา 0หนวยงานตางๆ ทเกยวของ 0ไดมการดาเนนการเฝาระวงทงทางดานสงแวดลอมและสขภาพ เพอจดการปญหาผลกระทบทเกดขนแกประชาชนในพนทอยางเปนรปธรรม 0 นบจนถงปจจบนเปนเวลา 20 ป ดวยเหตนสานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมรวมกบหนวยงานทเกยวของ จง0มแนวคดทจะจดทารายงานเพอรวบรวมการดาเนนงานการจดการผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพจากการปนเปอนสารตะกวในพนทคลต รวมทงแผนการดาเนนงานในระยะตอไปในการแกไขปญหา โดยมวตถประสงคเพอเปนแนวทางในการเรยนร การวางแผนการดาเนนงาน รวมทงใชประโยขนกบพนทอนกรณทมปญหาคลายคลงกน

คณะทางานความรวมมอ 20 ป เพอดแลชาวคลต สงหาคม 2561

สารบญ หนา

บทท 1 ปฐมบท 1.1 ความเปนมาของการเกดปญหาการปนเปอนตะกวในล าหวยคลต 1-1 1.2 หนวยงานทเกยวของในการด าเนนการแกปญหา 1-2 บทท 2 ขอมลคลต ทตง กระบวนการท าเหมองแร 2.1 ทตงอาณาเขต ลกษณะหมบาน 2-1 2.2 ลกษณะทางธรณวทยา 2-3 2.3 ระบบน า สาธารณปโภค 2-6 2.4 การสาธารณสข 2-8 2.5 กระบวนการผลตเหมองแร 2-9 2.6 ผลกระทบของสารตะกวตอสขภาพ 2-15 2.7 ผลกระทบของสารตะกวตอสงแวดลอม 2-17 บทท 3 สรปผลการด าเนนงานดานสงแวดลอมและแผนทจะด าเนนงาน 3.1 การด าเนนการทผานมา 3-2 3.2 แผนด าเนนงานระยะตอไป 3-11 บทท 4 สรปผลการด าเนนงานดานสขภาพและแผนทจะด าเนนงาน 4.1 การด าเนนการทผานมา 4-1 4.2 แผนด าเนนงานระยะตอไป 4-17 บรรณานกรม ภาคผนวก

ค าสงกรมควบคมโรค เรอง แตงตงคณะท างานความรวมมอ 20 ป เพอดแลชาวคลต ผ-1

บทท 1

ปฐมบท 1.1 ความเปนมาของการเกดปญหาการปนเปอนตะกวในล าหวยคลต

แหลงแรตะกวในบรเวณล าคลองง อ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร จดไดวาเปนพนทศกยภาพแหลงแรตะกว ซงมคณคาทางเศรษฐกจเพยงแหลงเดยวของประเทศไทย (กรมทรพยากรธรณ, 2541) และมการน าไปใชประโยชนมาแลวหลายรอยป โดยมหลกฐานการคนพบเครองมอไมทใชในกจกรรม ท าเหมองแรอโมงคโบราณ แหลงแรตะกวบรเวณนประกอบดวย แหลงแรปฐมภม (Secondary deposit) และแหลงแรทตยภม ซงแรทส าคญจะอยในแหลงแรทตยภม โดยมกจะเกดในรปของแรคารบอเนต (carbonate minerals) ผลของการด าเนนการกจการเหมองแร และกระบวนการคดแยกแรสงผลใหเกดการปนเปอนสารตะกวในระบบนเวศนและหวงโซอาหาร รวมถงมการปนเปอนของสารตะกวในดนและตะกอนดนในพนทคลต ซงมการตรวจพบสารตะกวในตะกอนดนใตทองน า มคาสงเกนมาตรฐานเปนรอยเทา (Thornton Rautiu and Brush, 2001) ปพ.ศ. 2538 กรมทรพยากรธรณ รายงานวา พบปรมาณสารตะกวในน าและในตะกอนทองน าซงไหลผานหลงผานโรงแตงแรคลตมคาสงขน โดยพบระดบสารตะกวอยในชวง 0.11 - 0.22 มลลกรมตอลตร และพบคาระดบสารตะกวในตะกอนดนทองน าอยในชวง 165,720 - 552,380 มลลกรมตอกโลกรม ซงคาดวามสาเหตมาจากการไหลและพดพาของน าและตะกอนจากโรงแตงแรมาสะสม ประกอบกบบรเวณพนทซงมแรตะกวในธรรมชาตสงอยแลว จากการส ารวจตนน าหวยคลต บรเวณหวยผงและหวยดกะ พบวา มปรมาณสารตะกวปนเปอนในน าคอนขางสงอยในชวง 0.03 - 0.26 มลลกรมตอลตร ซงสงเกนคามาตรฐานคณภาพน าผวดนในระดบ 0.05 มลกรมตอลตร นอกจากนนยงเกดจากการผพงสลายของแรตะกวบรเวณนน ซงท าใหเกดการพดพาแรตะกวมาละลายในน าและในตะกอนดนสะสมอยในล าธาร อกทงปจจยดานวถการด ารงชวตของชาวบานหมบานคลต ซงพบวามการใชแหลงน าล าหวยคลต ในการบรโภคและอปโภคมาแตครงบรรพบรษ จงท าใหรางกายไดรบสารตะกวผานทางการใชน าและอาหารทปนเปอนสารตะกว โดยสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนทอยอาศยในพนทมาหลายปกอน ทจะเปนขาวในปพ.ศ. 2541 ซงชาวบานคลตลางไดเขารองเรยนกบหนวยงานทเกยวของ เพอใหตรวจหาสาเหตการเจบปวย และผลการตรวจสอบมการปนเปอนของสารตะกวปรมาณสงในล าหวยคลต จงเปนทมาของการเกดความรวมมอในการแกไขปญหาการปนเปอนของสารตะกวในล าหวยคลต เพอดแลชาวคลต

ภายใตคณะท างานซงจดตงขนเพอแกไขปญหาการสะสมของสารตะกวในสงแวดลอมบรเวณเหมองแรคลตในระหวางปพ.ศ. 2542 – 2543 ประกอบดวย คณะท างานดานการเฝาระวงสงแวดลอม คณะท างานดานการเฝาระวงดานสขภาพ และคณะท างานดานการรกษาพยาบาล เปนตน และตอมาตงแตป พ.ศ. 2544 – 2550 ไดมการแตงตงคณะท างานเพอแกไขปญหาผลกระทบทเกดจากปญหาการปนเปอนสารตะกว โดยประกอบดวย 4 กระทรวงหลก ไดแก กระทรวงสาธารณสข กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

1-2

และสงแวดลอม กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงเกษตรและสหกรณ โดยตงแตปพ.ศ. 2551 จนถงปจจบน กรมควบคมมลพษไดแตงตงคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต โดยมอธบดกรมควบคมมลพษและอธบดกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรเปนประธาน ซงมบทบาทหนาทในการก าหนดแนวทางการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต และประสานการด าเนนงานเพอการเฝาระวงดแลสขภาพประชาชนในพนทหมบานคลต รวมถงการก ากบดแลและประสานงานเพอใหการด าเนนงานเปนไปตามแนวทางทวางไวและรายงานผลการด าเนนงานตอคณะกรรมการควบคมมลพษ

สวนดานการเฝาระวงสขภาพประชาชนในพนทหมบานคลต เปนบทบาทของกระทรวงสาธารณสข โดยมการด าเนนงานภายใตคณะอนกรรมการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพจากปญหามลพษบรเวณหวยคลต ซงมอบหมายใหกรมตางๆ ในกระทรวงสาธารณสข เชน กรมการแพทย กรมสขภาพจต กรมอนามย กรมควบคมโรค และหนวยงานภายใตส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข คอ ส านกงานสาธารณสขจงหวด และหนวยบรการสาธารณสขในพนท ในการด าเนนการเฝาระวงสขภาพประชาชน ในพนทหมบานคลต และตดตามผลทางดานสขภาพของประชาชน โดยมกจกรรมการคดกรองสขภาพประชาชนและเดกในพนทคลต ซงมการตรวจวดคาระดบตะกวในเลอดเดกเลกและสงตอเดกอาย 0 - 6 ป ทมคาระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน (10 ไมโครกรม/เดซลตร) เพอไปรบการรกษาตามแนวทาง ทกรมการแพทยก าหนดไว นอกจากนนยงสงเสรมประชาชนในพนทหมบานคลตใหหนมาใชน าประปาภเขา แทนการใชน าจากล าหวยคลต ซงมสารตะกวปนเปอน อกทงยงด าเนนงานการสงเสรมสขภาพ และการปองกนโรคอนๆ ดวย คอดานงานอนามยแมและเดก การสรางเสรมภมคมกนโรค งานสาธารณสขมลฐานและการใหสขศกษา ซงมการด าเนนงานตอเนองมาจนถงปจจบน 1.2 หนวยงานทเกยวของในการด าเนนการแกปญหา 1.2.1 กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มบทบาทหนาท ในการก าหนดแนวทางการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกว ในล าหวยคลตและด าเนนการฟนฟสงแวดลอม การเฝาระวงและตดตามคณภาพสงแวดลอมในพนทมลพษ การตรวจวเคราะหตวอยางน า ดน พชผก และสตวน าในหวยคลต ใหครอบคลมทกฤดกาลอยางนอย ฤดกาลละ 1 ครง จนกวาระดบคาสารตะกวในน า ดน พชผก และสตวน าในล าหวยคลตไมเกนเกณฑมาตรฐาน รวมถงตองเปดเผยและเผยแพรขอมลการตรวจวดทไดแกพนท โดยท าการปดประกาศ ณ ทท าการผ ใหญบ านหม บ านค ลต องค การบร หาร สวนต าบลชะแล และท ว าการอ า เภอทองผาภ ม โดยคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต ระหวางปพ.ศ. 2556 – 2560 และคณะกรรมการไตรภาคปพ.ศ. 2559 เพอตดตามตรวจสอบการฟนฟล าหวยคลตไดจดท าแผนปฏบตการการด าเนนงานแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวบรเวณหวยคลต 20 ป (พ.ศ. 2560 – 2579) เพอเกดการด าเนนงานอยางเปนรปธรรมและยงยนในการแกไขปญหา

1-3

1.2.2 กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร กระทรวงอตสาหกรรม มบทบาทหนาท ในการก าหนดแนวทางการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกว

ในล าหวยคลตโดยด าเนนการฟนฟสงแวดลอม ภายใตคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกว ในหวยคลต ระหวางปพ.ศ. 2556 – 2560 และคณะกรรมการไตรภาคปพ.ศ. 2559

1.2.3 กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ประกอบดวยหนวยงาน ดงตอไปน 1) ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม

มบทบาทหนาทในการสนบสนนวชาการและสอดานวชาการแกหนวยงานสาธารณสข ในพนท เพอใชในการเฝาระวงปองกนโรคพษตะกวในสงแวดลอม การก าหนดแนวทางการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพจากการสมผสตะกวในล าหวยคลต การพฒนาศกยภาพเจาหนาทสาธารณสขของจงหวดใหสามารถเฝาระวงสขภาพประชาชน รวมถงการพฒนาศกยภาพเจาหนาทและอาสาสมครในการตรวจพฒนาการเดกกอนวยเรยน โดยมการด าเนนงานรวมกบกรมควบคมมลพษ และหนวยงานในกระทรวงสาธารณสข อยางตอเนองตงแตปพ.ศ. 2541 จนถงปจจบน

2) ส านกระบาดวทยา มบทบาทในการด าเนนงานแกไขปญหาผลกระทบสขภาพจากการปนเปอนสารตะกว

ตงแตปพ.ศ. 2541 ( กองระบาดวทยา ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข) โดยไดรบมอบหมายใหด าเนนการสอบสวนและศกษาดานระบาดวทยาผลกระทบสขภาพของประชาชนทอาศยในหมบานคลตลาง และประชาชนทอาศยรอบๆ หมบานใกลเคยง และมบทบาทเปนเลขานการคณะท างานดานการเฝาระวงและตดตามผลกระทบสขภาพจากการปนเปอนสารตะกวในหมบานคลต ระหวางปพ.ศ. 2545 - 2550 ปจจบน ส านกระบาดวทยา มบทบาทในการสนบสนนวชาการดานระบาดวทยา (การเฝาระวง สอบสวน และศกษาผลกระทบสขภาพ) และสนบสนนการด าเนนงานแกไขปญหาสขภาพผลกระทบตอสขภาพ จากการสมผสตะกวในล าหวยคลตรวมกบหนวยงานตางๆ ทเกยวของ

3) ส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จงหวดราชบร มบทบาทหนาทในการน ารปแบบการด าเนนงานการเฝาระวงสขภาพใหกบประชาชน

และเดกเลก ไปใชด าเนนงานในพนทหมบานคลต รวมถงการสนบสนนและตดตามการด าเนนงาน ซงในปจจบนไดมการพฒนาและจดท าศนยการเรยนรขนทหมบานคลต เพอเปนแหลงเรยนร ของประชาชนหรอผทสนใจ

1.2.4 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ในระยะแรก มบทบาทหนาทในการศกษาผลกระทบตอสขภาพประชาชนจากการสะสม

ของตะกวในหวยคลต โดยไดจดหนวยเคลอนทในการตรวจสขภาพและเจาะเลอด รวมถงด าเนนการสอสารความเสยงใหกบประชาชน เพอใหทราบถงอนตรายและวธการปองกนตนเอง ปจจบนกรมอนามยไดโอนถายงานใหกบศนยอนามยท 5 จงหวดราชบร โดยมการด าเนนการเฝาระวงน าบรโภคบรเวณคลตลางภายใตโครงการโรงเรยนพระราชด าร และในพนทคลตทงหมด เพอตรวจและเฝาระวงคณภาพน าบรโภค

1-4

รวมถงมการเฝาระวงคณภาพน าประปาในพนทคลต และศกษาความรอบรทางสขภาพและพฤตกรรมสขภาพในการลดการสมผสสารตะกวของประชาชนในพนทหวยคลต

1.2.5 กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข มบทบาทหนาทในการสนบสนนการวนจฉยและรกษาประชาชนกลมเสยงและเดกทมระดบสารตะกวในเลอดเกนคามาตรฐาน การพฒนาศกยภาพโรงพยาบาลในพนทใหมทกษะในการ คดกรองประเมนความเสยงตอพษตะกวใหกบประชาชนและเดก การประเมนพฒนาการเดกกอนวยเรยน รวมถงการวนจฉยและรกษาพยาบาล โดยการก าหนดแนวปฏบตการใชยาลดระดบสารตะกวในเลอดของเดก และน ากลมเสยงทพบเขารบการดแลรกษาไดอยางรวดเรวขน

1.2.6 กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข มบทบาทหนาทในการใหค าแนะน าดานองคความร เทคนค วธการการก าจดพษโลหะหนก โดยวธการดานแพทยทางเลอก รวมถงแนะน าการเลอกอาหารเพอสงเสรมการขจดพษโลหะหนกออกจากรางกาย 1.2.7 กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข มบทบาทหนาท ในการสนบสนนองคความร และเครองมอเพอใชในการประเมนพฒนาการดานสตปญญาของเดก การพฒนาศกยภาพเจาหนาทของโรงพยาบาลในพนทใหด าเนนการประเมนพฒนาการดานสตปญญาของเดกในหมบานคลต รวมถงการเฝาระวงตดตามพฒนาการดานสตปญญาของเดกอยางตอเนอง

1.2.8 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร กระทรวงสาธารณสข เปนหนวยงานหลกในการด าเนนการคดกรองประเมนความเสยงตอพษตะกวใหกบ

ประชาชนและเดก รวมถงการเฝาระวงสขภาพใหกบประชาชนในหมบานคลตอยางตอเนอง โดยใชหลกการ ดงตอไปน คอ 1) การควบคมความเสยง (risk control) 2) การลดการสมผส (reduce exposure) 3) การสรางชมชนสขภาพด (healty community) 4) การดแลประชาชนทเปนกลมเสยงสง (high risk group) 5) การรกษาพยาบาล (treatment) โดยการน าองคความรและเทคนคทไดรบการสนบสนนจากกรมการแพทย กรมอนามย กรมควบคมโรค กรมแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอกไปใชในการด าเนนการในพนท

1.2.9 โรงพยาบาลพหลพลพยหเสนา กระทรวงสาธารณสข เปนโรงพยาบาลแมขาย ในการสนบสนนโรงพยาบาลและหนวยบรการสาธารณสข

ในพนทในการตรวจสขภาพ วนจฉยโรค รกษาพยาบาล และรบผปวยสงตอจากหนวยบรการในจงหวด เพอใหการรกษาพยาบาลทเหมาะสม รวมถงการตรวจวเคราะหทางหองปฏบตการดานตะกวในเลอด

1.2.10 หนวยบรการสาธารณสขอนๆ เชน โรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ในพนท

มบทบาทหนาทในการใหบรการสงเสรมสขภาพ การเฝาระวงและปองกนควบคมโรค รวมถงการตรวจและวนจฉยเบองตนใหประชาชนและกลมเสยงตอการรบสมผสตะกวจากมลพษสงแวดลอม

1-5

1.2.11 หนวยงานทางดานการศกษา มบทบาทหนาทในการใหการสนบสนนและแนะน าดานองคความรเกยวกบการจดการ

ปญหาการปนเปอนสารตะกวในพนทคลต และรวมในการศกษาดานผลกระทบตอสขภาพ รวมถง ใหค าแนะน าทางวชาการแกพนทและหนวยงานทเกยวของ

1.2.12 ส านกงานโครงการสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (สสท.) สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ไดพระราชทานงบประมาณ สวนพระองคในการสนบสนนการด าเนนงานโครงการพฒนาบานองลห อ าเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร เพอชวยเหลอประชาชนบานองลหทประสบกบปญหาตางๆ ในการด ารงชวตใหมคณภาพชวตทดขนในปพ.ศ. 2545 – 2549 โดยมหนวยงานตางๆ ในพนทรวมด าเนนการ เชน ส านกงานคณะกรรมการประถมศกษาแหงชาต กองบญชาการต ารวจตระเวนชายแดน ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร กรมควบคมโรค กรมอนามย กรมสงเสรมการเกษตร กรมปศสตว เปนตน ในปจจบนยงมการด าเนนงานในดานการเฝาระวงและตดตามภาวะโภชนาการของเดกปฐมวย และการสนบสนนการดมน าเสรมไอโอดน รวมถงการใชเกลอเสรมไอโอดนในการประกอบอาหารกลางวนโดยส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร 1.2.13 องคกรอนๆ ทเกยวของ มบทบาทหนาทในการสนบสนนประชาชนใหมความร และสามารถน าความรไปใชในการดแลสขภาพและปองกนตนเองใหปลอดภยจากสารตะกว รวมถงตดตามการด าเนนงานภาครฐ 1.3 สรป การดแลสขภาพประชาชนในพนทคลตด าเนนการผานกลไกการบรณาการและความรวมมอระหวางหนวยงานสวนกลางและภมภาค โดยมส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรเปนหนวยงานประสานและด าเนนการเฝาระวงสขภาพใหแกเดกและประชาชนในพนทคลต กรมควบคมมลพษมบทบาทหนาทในการจดการและฟนฟดานสงแวดลอม ซงมการตดตามและตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมบรเวณหวยคลต รวมถงการก าจดกากตะกอนดนทมการปนเปอนสารตะกวเพอคงไวซงสขภาพทดของประชาชน ผไดรบผลกระทบ

บทท 2

ขอมลคลต ทตง กระบวนการท าเหมองแร 2.1 ทตงอาณาเขต ลกษณะหมบาน

คลต เปนค าไทยทมาจากภาษากะเหรยงวา “คถ” แปลวา เสอโทน ซงเปนค าทแสดงพฤตกรรม ของเสอเมอโตเปนหนมกจะแยกไปอยตามล าพงตวเดยว ภาษาไทยจงเรยกบรเวณพนทนวา “ทงเสอโทน” ชาวบานแถบนเปนชาวกะเหรยงโป แตกตางจากทางเหนอซงเปนกะเหรยงสะกอ ในอดตชาวบานตงถนฐานไมเปนหลกแหลงโดยยายไปยายมาในบรเวณนกวารอยป ซงในทสดไดมาตงถนฐานถาวรบรเวณหมบานคลตลาง ซงมสภาพพนทเปนภเขาหนปน มปาดบแลงสลบเบญจพรรณ ประชากรสวนใหญเปนชาวไทยกะเหรยง นบถอศาสนาพทธ สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรโดยปลกพชไรแบบหมนเวยน มการด ารงชวตแบบพอเพยง และหาของปา การปลกบานจะใชไมไผและใบหวายเทานน เนองจากชาวกะเหรยงมการนบถอผและยดตนไมใหญเปนผประจ าตระกล แตปจจบนมการปลกบานดวยไมจรงเพมขน เนองจากตองการบานทแขงแรงถาวร เพราะไมมการอพยพยายทท ากนเหมอนในอดต นอกจากนนลกษณะการด ารงชวตซงจะมเตาไฟจะอยบรเวณกลางบานเพอประกอบอาหารและใหความอบอน หวยคลต อยในอ าเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร เปนล าหวยขนาดใหญซงเกดจากการรวมตวของหวยคลตสายยอย 2 สาย คอ สายตะวนตก และสายเหนอ หวยคลตเปนแหลงน าส าคญทชาวบานแถบนใชในการอปโภคและบรโภค มตนน ามาจากตาน าในปาทงใหญนเรศวร เสนทางการไหลของน า จากหวยคลตจะไหลผานหมบานคลตบน โรงลอยแรคลต น าตกธดาดอย หมบานคลตลาง น าตกคลต แลวไปบรรจบกบคลองง กอนไหลลงเขอนศรนครนทร ในพนทหวยคลต ประกอบดวยพนทปาสงวนแหงชาต 3 แหง คอ ปาสงวนน าโจน ปาสงวนเขาพระฤาษ และปาสงวนเขาบอแรแปลงท 1 และประกอบดวยอทยานแหงชาต 3 แหง คอ อทยานเขาแหลม อทยานล าคลองง และอทยานเขอนศรนครนทร บรเวณพนททเหลอสวนใหญประกอบดวยพนทมการสมปทานเหมองแรตะกว พนทชมชน และพนทเกษตรกรรม ซงมการปลกพชเศรษฐกจ ไดแก ขาวโพด ยาง มนส าปะหลง สบปะรด และพชสวนครว ไดแก ฟกหวาน พรก กะหล าปล โดยมการปลกขาวไรเพอการบรโภค พนทการเพาะปลกในต าบลชะแลมการเปลยนแปลงพนทนอยมาก เนองจากพนทเพาะปลกอยระหวางเขตพนทปาไมและพนทเกษตรกรรม แตจะมการหมนเวยนชนดของพชพนธทใชในการเพาะปลกตลอดเวลาใหเหมาะสมกบสภาพพนท รวมถงสถานการณดานราคาผลผลตและความตองการของตลาด พนทบรเวณทเกดปญหาการปนเปอนตะกวในล าหวยคลต คอ บรเวณตงแตบานคลตบนจนถงจดทล าหวยคลตไหลลงสอางเกบน าเขอนศรนครนทร บรเวณล าคลองง รวมระยะทางประมาณ 28 กโลเมตร ซงครอบคลมพนทบานคลต ต าบลชะแล และบางสวนของต าบลทาขนน อ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร โดยพนทศกษาครอบคลมพนททประกอบกจกรรมเหมองแร และตลอดล าหวยคลต จนถงล าคลองง มรศม

2-2

ระยะหางจากล าหวยคลตประมาณ 1 กโลเมตร คดเปนพนทประมาณ 34,836 ไร หรอประมาณ 55.74 ตารางกโลเมตร

ภาพท 2.1 ทตงและขอบเขตพนททเกดปญหา ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2557

2-3

2.2 ลกษณะทางธรณวทยา ลกษณะโครงสรางทางธรณวทยาของพนทจงหวดกาญจนบร เกดจากอทธพลของแรงทมากระท าตอเปลอกโลก โดยสามารถสงเกตไดจากลกษณะการวางตวของชนหน และรอยคดโคงทปรากฏในบรเวณ ทเปนเขาหนตะกอน และเขาหนแปรหลายแหง รวมทงรอยเลอน และรอยแตก ในพนททรองรบดวยหน พนทสวนใหญของจงหวดกาญจนบร (รอยละ 75) เปนภเขาสง ประกอบดวยหนแขงทมอายมากกวา 1.6 - 570 ลานป พนทสวนทเหลอประมาณรอยละ 25 เปนทราบ ไดแก ทราบเชงเขา และทราบน าทวมถงซงประกอบดวยชนตะกอนทมอายประมาณ 0.01 - 1.6 ลานป โดยครอบคลมพนททางดานตะวนออกเฉยงใตของตวจงหวด ชนหนสวนใหญมการวางตวในทศทางตะวนตกเฉยงเหนอ - ตะวนออกเฉยงใตโดยประมาณ นอกจากนยงพบวาในบางบรเวณทชนหนวางตวในทศทางเหนอ - ใต และตะวนออกเฉยงเหนอ - ตะวนตกเฉยงใต หนทพบในจงหวดกาญจนบรประกอบดวย หนตะกอน หนแปร และหนอคน นอกจากนยงพบตะกอนอกหลากหลายชนด ซงหนทพบในอ าเภอทองผาภมเปนหนปนยคออรโดวเชยน หนยคนมอายประมาณ 570 - 505 ลานป นอกจากนนยงมหนแปร และหนตะกอนชนดตางๆ ไดแก หนควอรตไซต หนทรายเนอควอตซ หนดนดาน หนแคลก - ซลเกต และหนออน ลกษณะทางธรณวทยาของพนท ต าบลชะแลเปนหนปนยคออรโดวเชยนซงจดเปนแหลงผลตตะกวขนาดใหญ และส าคญของประเทศ โดยเปนแรตะกวคารบอเนตทมลกษณะของสายแรโผลบนผวดนกอนทจะสมผสกบอากาศ ท าใหเกดการผสลายเปนดนปนตะกวคารบอเนต และจากสภาพพนททเปนหนปนท าใหเกดลกษณะของทางน ามด หลมยบ (Sink Hole) อยทวไป โครงสรางทางธรณวทยาในพนทประกอบดวย แนวรอยเลอน รอยแตก และรอยคดโคงในชนหน รอยเลอน และรอยแตก มใน 2 ทศทางคอ แนวตะวนตกเฉยงเหนอ - ตะวนออกเฉยงใต และตะวนออกเฉยงเหนอ - ตะวนตกเฉยงใต พบรอยเลอนมพลง 2 รอยเลอน คอ รอยเลอนศรสวสด และรอยเลอนดานเจดยสามองค ซงมทศทางหลกอยในแนวตะวนตกเฉยงเหนอ – ตะวนออกเฉยงใต จากขอมลธรณฟสกสทางอากาศ พบวารอยเลอนดานเจดยสามองคมแนวตอเนองลงไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ผานจงหวดราชบร นครปฐม สมทรสาคร กรงเทพมหานคร และสมทรปราการ

2-4

ภาพท 2.2 แผนทแสดงพนททมโอกาสเกดหลมยบจงหวดกาญจนบร ทมา: กรมทรพยากรธรณ, 2548 ขอมลสรปจากเอกสารของกรมทรพยากรธรณ พบวาทรพยากรแรของจงหวดกาญจนบร ประกอบดวยแร 23 ชนด จ านวน 584 แหลง มพนทรวม 5,330 ตารางกโลเมตร หรอประมาณรอยละ 27 ของพนททงจงหวด ส าหรบแรตะกว -สงกะส ในจงหวดกาญจนบรเกดในลกษณะของชนหนอมแร ซงแบงเปน 2 ลกษณะ คอ

1) แหลงแรปฐมภม เกดในชนหนทองท ซงใหสนแรทเปนสารประกอบซลไฟด ไดแก แรกาลนา และแรสฟาเลอไรต โดยมเพอนแรประเภทแรทมธาตแคดเมยม พลวง เงน และทองแดง

2) แหลงแรทตยภม เกดจากกระบวนการซมละลายของแหลงแรปฐมภม ท าใหมการเพมของออกซเจน ซงเปลยนแรปฐมภมเปนสารประกอบออกไซด คารบอเนต ไฮดรอกไซด และซลเกต เกดเปนแรทตยภมของแรตะกว และแรสงกะส นอกจากนนยงพบแรเหลก และแรทองแดง เกดเปนแรรองรวมดวย แหลงแรตะกว-สงกะส ประกอบดวย 6 แนวแรตามแนวเทอกเขาหนปนยคออรโดวเชยนโดยอยบรเวณพนทเขตอ าเภอสงขละบร อ าเภอทองผาภม อ าเภอศรสวสด และอ าเภอบอพลอย ครอบคลมพนทรวม 31.6 ตารางกโลเมตร มปรมาณแรส ารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 13.49 ลานเมตรกตน พนทแหลงแร ในอ าเภอทองผาภม ม 8 พนท แสดงดงตารางท 2-1

2-5

ตารางท 2-1 พนทแหลงแรตะกว - สงกะส ของอ าเภอทองผาภม พนทแหลงแร/ทตง/พนท รายละเอยดแหลงแร/การผลต ความสมบรณของแร ปรมาณแรส ารอง

แหลงสองทอ บ.หวยเสอ ต.ชะแล อ.ทองผาภม พนทท 7.56 ตร.กม.

แบบปฐมภม และทตยภม ผลตแรจากเหมองอโมงค และเหมองหาบถงป พ.ศ. 2545

ตะกวรอยละ 8 อตราสวน แรตะกว: สงกะส 4:1 โดยพบแรเงนปนบางเลกนอย

คงเหลอ 6 แสนตน ปรมาณส ารองคาดคะเนอก 1.45 ลานตน

แหลงบองาม บ.คลตบน ต.ชะแล อ.ทองผาภม พนทท 0.95 ตร.กม.

แบบทตยภม และปฐมภม ผลตแรจากเหมองอโมงคและเหมองหาบจนถงป พ.ศ. 2539

ตะกวรอยละ 8-10 และมแรสงกะสปนเพยงเลกนอย

คงเหลอ 1.8 ลานตน ปรมาณส ารองคาดคะเนอก 1 ลานตน

แหลงบอใหญ บ.เนนสวรรค ต. สหกรณนคม อ.ทองผาภม พนท 3.05 ตร.กม.

แบบปฐมภม และทตยภมทม ปรมาณแรสงกะสสงกวาแหลงอนๆ /ผลตแรจนถงป พ.ศ. 2545

ตะกวรอยละ 7-15 อตราสวนแรตะกว: สงกะส 0.8:1 และแรเงน 1-2 ออนดตอเมตรกตน

คงเหลอ 1 ลานตน ปรมาณส ารองคาดคะเน 1.03 ลานตน

แหลงคลตลาง บ.คลตลาง ต.ชะแล อ.ทองผาภม พนท 0.71 ตร.กม.

แบบปฐมภม และทตยภม/ ผลตไปเมอ 30 ปทแลว จากเหมองแรหาบ

คลายพนทแหลงแร บอใหญอตราสวนของตะกว: สงกะส 4:6

คงเหลอ 0.1 ลานตน (ผลตแรไปเลกนอย)

แหลงเขากะลา บ.คลตลาง ต.ชะแล อ.ทองผาภม พนท 0.54 ตร.กม.

แบบปฐมภมในเนอหนปน และแรทตยภมในหนพลดบนยอดเขา/ไมมการผลต

คลายพนทแหลงแร บองาม

0.1 ลานตน

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2557 ในพนทบรเวณอ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร มรองรอยการผลตแรมาเปนเวลามากกวา 1,500 ป ในอดตมเหมองขนาดใหญทท าการผลตแรอย 4 เหมอง คอ เหมองสองทอ เหมองบอใหญ เหมองบอนอย และเหมองบองาม ปจจบนไมมการตอประทานบตร รายละเอยดขอมลประทานบตรเหมองแรแสดงดง ตารางท 2-2

2-6

ตารางท 2-2 ขอมลประทานบตรเหมองแรในพนทอ าเภอทองผาภม

ท ประทานบตรเลขท ชอผถอประทานบตร ทตง ชนดแร อายประทานบตร พนท

สถานะ ป ตงแต ถง ไร-งาน-ตรว.

1 17152/12746 บรษท ผลแอนดซน จ ากด ต.ทาขนน ตะกว 25 19/2/1980 18/2/2005 163-2-74 สนอาย

2 14576/11997 บรษท กาญจนบรเอกซโพลเรชนแอนดไมนง (เคมโก)

จ ากด ต.ชะแล

ตะกว สงกะส เงน

25 15/12/1977 14/12/2002 285-3-9 สนอาย

3 14577/11998 บรษท กาญจนบรเอกซโพลเรชนแอนดไมนง (เคมโก)

จ ากด ต.ชะแล

ตะกว สงกะส เงน

25 15/12/1977 14/12/2002 295-1-11 สนอาย

4 17153/12719 บรษท บอใหญไมนง จ ากด ต.ทาขนน ตะกว

สงกะส เงน 25 24/1/1980 23/1/2005 89-3-4 สนอาย

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2557 2.3 ระบบน าสาธารณปโภค 2.3.1 ระบบน าเพอการอปโภคบรโภค ประชาชนในหมบานคลตใชระบบน าประปาภเขา โดยในหมบานคลตบนกรมทรพยากรน าไดเขามาด าเนนการจดสรางระบบประปาภเขาปจจบนด าเนนการเสรจแลว สวนในหมบานคลตลางมบอน าบาดาลอย 1 บอ (อยทโรงเรยน ตชด.) ใชโซลาเซลลในการผลตไฟฟาเพอสบน าบาดาลขนมาใช ซงอยระหวางทกรมทรพยากรน าด าเนนการจดสรางระบบประปาภเขา ปจจบนยงไมแลวเสรจ 2.3.2 การจดการน าเสยและการระบายน า ไมมระบบระบายน าฝนในพนท มเพยงรองระบายน าขางถนนในบางพนท โดยน าเสย จากหองสวมมการบ าบดแบบบอเกรอะ สวนน าเสยอนๆ ปลอยทงใหซมลงดนใหบ าบดโดยวธทางธรรมชาต

2-7

ภาพท 2.3 การใชน าของชมชนในการอปโภคบรโภค ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2560

2.3.3 ไฟฟาและพลงงาน ปจจบนพบวาหมบานคลตไมมระบบไฟฟาจากการไฟฟาสวนภมภาคประชาชนในหมบานจงอาศยไฟฟาจากแหลงพลงงานแสงอาทตย (Solar Cells) ซงจะมสถานเตมแบตเตอรรวม ของชมชน เพอใหประชาชนสามารถเกบไฟฟาไวใชไดในเวลากลางคน โดยไดรบการสนบสนนจากกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม รวมกบจงหวดกาญจนบร เพอใหมไฟฟาใชในสถานทส าคญ เชน โรงเรยน สถานอนามย และวด ประชาชนบางครอบครวมเครองปนกระแสไฟฟาเปนของตนเอง นอกนนเปนการใชแสงสวางจากเทยน และตะเกยง เปนตน สวนเชอเพลงเพอใชในการหงตมสวนใหญยงใชฟน และถานไม มบางครวเรอนทใชกาซหงตม

ประปาภเขาหมบานคลตลาง การใชน าในล าหวยในการลางจาน

การใชน าในล าหวยในการเกษตร การใชน าในล าหวยในการซกผา

2-8

2.4 การสาธารณสข หมบานคลตมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล จ านวน 1 แหง คอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานทงเสอโทน ตงอยทบานคลตบน หมท 4 ต าบลชะแล อ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร จากขอมลดานสขภาพของประชาชนในพนทบรเวณหวยคลต ต าบลชะแล อ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร พบวา สถตโรคทวไปทประชาชนเขามารบบรการ คอ โรคมาลาเรย รองลงมา คอ โรคระบบทางเดนอาหาร ปญหาและอปสรรคทพบในการบรการสาธารณสข คอ ปญหาการขาดแคลนน าส าหรบการอปโภคและบรโภค ท าใหชาวบานสวนใหญยงคงใชน าในล าหวยส าหรบการอปโภคและ บรโภค รวมถงการไมระมดระวง ดานสขลกษณะสวนบคคล โดยมประชาชนบางสวนยงคงจบปลา หอย และกงในล าหวยคลตมารบประทาน ส าหรบปญหาพษตะกวจากสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพ ทางส านกงานสาธารณสข จงหวดกาญจนบร และหนวยงานทรบผดชอบจากสวนกลางของกระทรวงสาธารณสข คอ กรมอนามย กรมการแพทย และกองระบาดวทยา ไดเคยประเมนปญหาพษตะกวจากสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในพนทเสยงอ าเภอทองผาภม (ป พ.ศ. 2543) พบวา ประชาชนทอาศยอยในหมบานคลตบนและคลตลางมปรมาณตะกวในเลอดสงเกอบทงหมดโดยเฉพาะในเดกอายต ากวา 5 ป ซงพบวา มระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐานทกคน ซงส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรไดมการรกษาดวยจายยาลดระดบสารตะกวและเฝาระวงอยางตอเนองเพอลดระดบตะกวใหอยในเกณฑปกต ในปจจบนพบวาระดบตะกวในเลอดของประชาชนบานคลตลางมแนวโนมลดลง ดงภาพท 2.4

ภาพท 2.4 คาเฉลยระดบตะกวในเลอด (µg/dl) เดกอายนอยกวา 15 ป หมบานคลตบน คลตลาง

ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, 2560

2-9

ภาพท 2.5 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานทงเสอโทน ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2560 2.5 กระบวนการผลตเหมองแร 2.5.1 การท าเหมองแรบองาม

เหมองแรบองามมปรมาณแรส ารอง 3.5 ลานตน ปจจบนยงคงเหลอ 2.5 ลานตน ปรมาณความเขมขนของแรตะกว รอยละ 8 - 10 ลกษณะธรณวทยาของสายแรวางตวสมพนธกบชนหนเดม (Host Rock) โดยน าแรถกฉดแทรกในชนหนเปนชนหนอมแร (stratabound) ทมแนวการวางตวเอยงลงสใตดน ดงนน ในการท าเหมองของบรษทตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จ ากด บรเวณเหมองบองามตองท าเหมองหาบหรอเหมองเปด (open Pit) ซงตองเปดหนาดนเปนบรเวณกวางมาก เนองจากแหลงแรนปรากฏอยในทต าใกลรองหวยท าใหเกดการแปรสภาพเปนแหลงแรทตยภมขนาดใหญครอบคลมบรเวณกวาง จงมการท าเหมองหาบขนาดใหญจากแรทตยภมมาเปนเวลานานและลกมากกวา 30 เมตร ปรมาณแรส ารองเรมตนประมาณ 3.50 ลานตน เหมองแรนเคยด าเนนการโดยบรษทตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จ ากด ซงมอตราการผลตระหวาง 2,950 - 104,450 ตนตอป

แรตะกวจากเหมองบองาม (ประทานบตรเลขท 17152/12746) สวนใหญเปนแรตะกวคารบอเนตชนดซรสไซต (cerussite: PbCO3) โดยพบมแรตะกวซลเฟตชนดแองเกลไซด (anglesite: PbSO4) เกดรวมอยดวยแตในปรมาณนอยมาก การผลตแรใชวธท าเหมองหาบ (opened-pit mine) ดวยการเปดหนาดนของบอเหมองขนาด 70x170 เมตร เพอทจะตามแนวสายแรไปจนถงชนแร ทระดบความลกประมาณ 5 เมตร แลวขดตกชนแรออกจากบอเหมองไปจนถงความลกประมาณ 60 เมตร (กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, 2546) 2 แนว นอกจากนนในการท าเหมองตองใชวธฉดน าดวยเครองสบแรงดนสง (จากการสอบถามคนท างานในเหมองเดม-ผศกษา) และน าแรออกจากพนท เพอไปลางแร การท าเหมองแรท าใหเกดขมเหมอง ซงเมอเลกกจการท าเหมองพนทบรเวณนนจะพบลกษณะทยงคงอยเปนบอน าขนาดใหญ ยาวประมาณ 650 เมตร และกวางประมาณ 130 เมตร จากนนน าแรทไดไปแตงแรขนตนดวยน าทโรงลางแรเพอแยกดนทเบากวาแรออก เศษดนจะถกกกเกบใน

2-10

บอกกตะกอน สวนหวแรซงมความสมบรณของตะกวตงแตรอยละ 10 ขนไป จะถกสงไปแตงแรขนสดทายทโรงแตงแรคลต

ภาพท 2.6 เหมองบองาม

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2560 2.5.2 ขนตอนการลางแรของเหมองบองาม

1) ใชรถบรรทกดนปนหนและแรจากแหลงแรทมปรมาณตะกวอยางนอยรอยละ 4 ไปยงลานเททมตะแกรงขนาด 5 นว เพอคดเอาวสดทมขนาดใหญออกไป

2) ลางดนปนหนและแรทมขนาดเลกกวา 5 นว โดยการฉดลางดวยน าและสงไปคดขนาดดวยตะแกรงหมนขนาด 2 นว หนหรอแรขนาดใหญจะถกคดออกไปทางหนง กรวดทรายปนแรทขนาดเลกกวาจะถกสงไปยงเครองคดขนาดแบบคลาสสไฟเออร (classifier)

3) การคดขนาดและแยกแรตะกวออกจากกรวดทรายจะใชเครองคลาสสไฟเออรซงจะใชแรงน าและความถวงจ าเพาะของแรตะกว โดยแรตะกวทหนกกวากรวดทรายจะถกคดไปทางหนง กรวดทรายขนาดหยาบถกแยกดวยตะแกรงหมนอกครงและทงไปทางหนง ทรายและแรละเอยดทไมสามารถคดแยก ดวยเครองคลาสสไฟเออรจะถกน าพดพาไปยงทกกเกบและถกสบไปยงไฮโดรไซโคลน (hydrocyclone)

4) แรตะกวขนาดละเอยด ทสงมาตามทอจะถกคดแยกดวยไฮโดรไซโคลน และสงไปตามทอกองรวมไวทกองแร สวนน าและตะกอนแขวนลอยปนแรตะกวขนาดละเอยดมากทไมสามารถคดแยกออกไดถกทงไปยงบอน าขนขนแรดบทมปรมาณตะกวมากกวารอยละ 10 จะสงไปยงโรงแตงแรตอไป การท าเหมองเปดหรอเหมองหาบ ตองมการเปดหนาดนเปนพนทขนาดใหญ ท าให เกดปญหาสงแวดลอม เนองจากการท าลายพนทปาไม ปญหาการชะลางและพดพาตะกอนดน ในชวงด าเนนการปญหาดานเสยงดง ปญหาฝนละออง และแรงสนสะเทอน อนเปนผลมาจากกจกรรมตางๆ ในเหมอง เชน การระเบดหน และการท างานของเครองจกร

2-11

2.5.3 การแตงแร กจกรรมแตงแรในพนทศกษาเรมตนในป พ.ศ. 2510 เมอบรษทตะกวคอนเซนเตรทส

(ประเทศไทย) จ ากด เรมกจการโรงงานแตงแร ณ บรเวณรมหวยคลต โดยรบแรดบจากเหมองบองามทอยในเครอบรษทเดยวกน (ใบอนญาตโรงแตงแร เลขท 2/2537) ซงแรจากเหมองบองามเปนแรดบมความเขมขนของตะกวประมาณรอยละ 8 - 10 จะถกสงมาแตงแรดวยกระบวนการการลอยแร (froth-flotation process) เพอท าใหไดแรตะกวทบรสทธมากขนจนถงรอยละ 40

ส าหรบขนตอนการแยกแรของโรงแตงแรคลต ประกอบดวย กระบวนการทส าคญ 3 ขนตอน คอ การบด การยอย และการลอยแร โดยกระบวนการลอยแร เปนกระบวนการหนงส าหรบแยกแรโลหะทอยในสนแร ซงเมอแรถกบดใหเปนชนเลกๆ แลว จะเตมน าและสารเคมบางชนดผสมลงไปในถงทใชส าหรบลอยแร แลวกวนใหเปนเนอเดยวกน ซงแรโลหะแตละชนดจะมสมบตของพนผวแตกตางกน การเตมอากาศและสารเคมลงไปจะท าใหแรโลหะลอยแยกออกจากแรอนๆ ทไมตองการ โดยมขนตอนดงน

1) แรทไดจากเหมองซงประกอบดวย แรปนหนและดน ซงจะถกน ามาเขาเครองบด กอนเขาตะแกรงรอนคดขนาด จนมขนาดเลกกวา 12 มลลเมตร

2) หลงจากนนจะถกปอนเขาสเครองยอยละเอยดและผานเครองคดขนาด ใหมขนาดเมดละเอยดกวา 0.1 มลลเมตร แลวจงจะน าเขาสขนตอนการลอยแร โดยเปนลกษณะของฝนแรปนน า 3) น าแรทไดขนาดมารวมเขาไวในถงผสมน ายาและเตมสารเคมโดยใชน ายาเคม คอ โพแทสเซยมเอมลแซนเตรท (Potassium Amyl Xanthate หรอ KAX) ในการเคลอบผวแรแลวเตม โซเดยมซลเกต (Na2SiO3) และโซเดยมซลไฟท (Na2S) ซงเปนสารประกอบทแตกตว แลวให Hydroxyl ion จะชวยก าจดปฏกรยาแทรกซอนอนเกดจากตวแรทละลายปนอยในของผสมระหวางแรกบน า จากนน จะเตมน ายาเคลอบฟองอากาศ (Frother) คอ hostaflot lib และ น ามนสน (Pine oil) ซงจะท าใหฟองอากาศมคณสมบตทเหมาะสมตอการเกาะจบของเมดแรและมความเหนยวไมแตกงายสามารถพยงเมดแรใหลอยผานเซลลลอยแร (Flotation Cell) ถงผวน าได ทงนสภาวะทเหมาะสมตอการลอยแรตะกวจะอยในสภาวะทเปนดางออน (พเอช 7-9)

4) เมดแรทลอยอยบนผวน าเรยกวา หวแร (concentrates) ซงจะถกกวาดเขากระบวนการถลงแรตอไป สวนของผสมทปนมากบน าทฟองอากาศไมสามารถพยงใหลอยถงผวน าได กจะตกตะกอนลงขางลาง เรยกวา หางแร (tailing) หรอน าเสย จะถกระบายลงในบอตกตะกอนและ บอเกบกกน าขนขน (ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม, 2551 กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, 2548 และเรองศกด และขวญชย, 2550)

หวแรทไดโดยทวไปจะมความเขมขนของตะกวประมาณรอยละ 60 - 65 ส าหรบสวนทจมลงดานลางของถงสวนใหญจะประกอบดวยหน ดน และแรอนๆ รวมเรยกวา หางแร (tailing) ซงจะมตะกวตกคางปะปนอยประมาณรอยละ 2 - 3 หางแรเหลานจะถกปลอยออกมาพรอมกบน าขนขน ผานไปยงบอกกเกบตะกอนกากแร (tailing pond) น าขนขนนสามารถน ามาบ าบดกอนน าน าบางสวนกลบเขาส

2-12

กระบวนการลอยแรอกครง หรอใชในกจกรรมดานอนของเหมองตอไป ส าหรบหวแรทไดจากการลอยแรจะถกน าไปท าใหแหง โดยกรรมวธดดความชนดวยเครองกรองระบบสญญากาศ (Vacuum Filter) กอนสงไปจ าหนายยงตางประเทศ (กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, 2548 สมาคมวศวกรเหมองแรไทย, 2531)

จากรายงานของกรมควบคมมลพษ (2553) พบวา ลกษณะทางกายภาพตะกอนหางแรตะกวคารบอเนต มลกษณะเปนฝนสน าตาลถงน าตาลเหลองขนาดละเอยดมาก ผลการวเคราะหหาขนาดโดยตะแกรงมาตรฐาน ASTM E11 พบวามแรขนาดเลกมาก คอ มชวงขนาด 75 ไมครอน (-200 เมช) และ 44 ไมครอน (-325 เมช) คดเปนรอยละ 64 และรอยละ 40 (เกนรอยละ 100) ตามล าดบ ผลการทดสอบการชะละลายของตะกอนหางแร จากตวอยางซงเปนตวแทนของตะกอนหางแรบรเวณ หลมฝงกลบท 3 KT3W โดยวธ Waste extraction test ผลการทดสอบพบวาตวอยางมปรมาณสารตะกว 179,081 มลลกรมตอลตร คาการชะละลาย 4,056 มลลกรมตอลตร จงจดวาเปนของเสยอนตรายตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรองการก าจดสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว ป พ.ศ. 2548 (คา Soluble Threshold Limit Concentration (STLC) มคา 5.0 มลลกรมตอลตร) และเมอท าการวเคราะหหาชนดของแรตะกว โดยวธ X-Ray Diffraction (XRD) ในตวอยางตวแทนของตะกอนหางแรและดนทปนเปอนสารตะกว พบวาเปนแรซรสไซต (Cerussite:PbCO3) ซงเปนแรตะกวคารบอเนต โดยมแรประกอบอนๆ เชน แรแบไรต แรควอตซ แรมสโคไวต และแรแคลไซต

2-13

ภาพท 2.7 ขนตอนการท าเหมองแรตะกว ทมา: สมใจและวนเพญ, 2546

(pbCo3)( pb 8-10%)

(Washing Plant)

Preconcentrate pb(15-20%)

(Tailing Pb 2-3%)

/ (Flotation Plant)

(Jaw Crusher)

Concentrated Pb (65%Pb)Smelter Plant

(PbSO4 + PbCO3)(1-2%)

Pb (99.9% Pb)

2-14

ภาพท 2.8 ขนตอนการแตงแร ทมา: กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, 2553

ตารางท 2-5 สารเคมทใชในกระบวนการลอยแร

น ายาลอยแร ปรมาณทใช (กรม/

ตน) หนาท

Sodium Silicate (Na2SiO3) 300 - ปรบสภาพ เพอกด (depressant) การลอยฝนละเอยด - ปรบสภาพผวชวยการลอยสารประกอบซลเกต

Sodium Sulphide (Na2S) 4,500 - ลดพเอช - เปลยนผวหนาแรใหกลายเปนซลไฟด

Pine Oil 80 - สารทท าใหเกดฟองหรอโฟม Potassium amyl Xanthate (C5H11OCSSK)

1,500 - เคลอบผวแร

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2560

2-15

2.6 ผลกระทบของสารตะกวตอสขภาพ คณลกษณะของตะกวกบผลกระทบตอสขภาพ ตะกวจ าแนกออกเปน 2 ชนด คอ 1) ตะกวอนนทรย (Inorganic lead) เปนสารประกอบทไมมสวนประกอบของคารบอน พบไดตามธรรมชาตในรปของแรธาตตางๆ ในเปลอกโลก มการน ามาใชประโยชนอยางกวางขวางเปนเวลานานพนป 2) ตะกวอนทรย (Organic lead) เปนองคประกอบของตะกวทมสวนประกอบของคารบอน ตะกวชนดนสามารถละลายไดดในไขมน จงมแนวโนมทจะแพรกระจายเขาไปในเนอเยอสมองได โดยปกตพบไดจากฝนตะกวซงแพรกระจายจากยานพาหนะ หรอฝนตะกวทแพรกระจายออกจากเหมองหรอโรงหลอมตะกว ตะกวสามารถเขาสรางกายไดทง 3 ชองทางคอ 1) ทางเดนหายใจ เปนชองทางทรบสมผสตะกว ทส าคญทสด จากการสดหายใจเอาฝนตะกวเขาไปในรางกาย 2) ทางเดนอาหาร รบสมผสผานการกนตะกวผานระบบทางเดนอาหาร อาจเกดขนระหวางการท างานของคนงานทมพฤตกรรมสขภาพทไมด สมผสฝนตะกวทอยบนมอแลวไมไดลางมอกอนรบประทานอาหาร หรอการสบบหรระหวางการท างาน ในกลมเดกเลกสมผสฝนตะกวจากการเลน การคลาน การหยบจบอาหารหรอขนมรบประทานโดยไมไดลางมอ เปนตน 3) ทางผวหนง โดยการซมผานผวหนง สวนใหญเปนตะกวประเภทตะกวอนทรย ซงความสามารถการดดซมตะกวทเขาสรางกายจะแตกตางกนในผใหญ เดก และหญงตงครรภ โดยพบวา ตะกวทเขาสรางกาย ในเดก และหญงตงครรภจะถกดดซมไดสงถงรอยละ 50 ของปรมาณตะกวทเขาสรางกาย สวนผใหญ พบวารางกายสามารถดดซมไดรอยละ 5 – 10 ของตะกวทรบเขาไปในรางกาย เมอรางกายดดซมตะกวเขาสกระแสโลหตจะถกขบออกมาทางปสสาวะ และอจจาระ ทเหลอจะถกสะสมตามอวยวะตางๆ ของรางกาย โดยรอยละ 90 ของจ านวนตะกวทเหลอในรางกายทงหมดจะสะสมอยทกระดกสนหลงและกระดกทมรปรางยาว เชน โคนขา หรอปลายแขน ประมาณรอยละ 95 ของจ านวนตะกวทเหลอในรางกายทงหมด สะสมทเนอเยอออนเฉพาะสมอง และรอยละ 4 จะถกสะสมในเลอด ส าหรบเดกเมอรบตะกวเขาสรางกายจะสะสมในกระดกรอยละ 70 สวนทเหลอจะสะสมในเนอเยอออนและเลอด สารตะกวเมอเขาสรางกายจะมผลตอระบบในรางกายหลายระบบ ซงระบบทส าคญ ไดแก ระบบประสาท โดยมผลทงระบบประสาทสวนกลางและรอบสวนกลาง โดยเฉพาะในเดกจะสงกระทบตอสมอง ซงมผลท าใหพฒนาการและการเรยนรลดลง (Counter Buchanan and Ortega, 2005 Klaassen, 2001 Fewtrell Prüss-Ustün Landrigan and Ayuso-Mateos, 2004 Mendelsohn Dreyer Fierman Rosen Legano Kruger et al., 1998) ส าหรบในผใหญนนอาจจะท าใหเกดภาวะซด (Bashir Khan Saleem Zaman Malik, 1995) มผลตอทอไต ท าใหเกดความดนโลหตสง (Telisman Pizent Jurasović and Cvitković, 2004 Nomiyama K Nomiyama H Liu S-J et al.,2002) ระบบสบพนธผดปรกตในเพศชาย โดยท าใหจ านวนสเปอรมลดลง (Viskum Rabjerg Jørgensen and Grandjean,1999 Robins Bornman Ehrlich et al.,1997 Alexander Checkoway van Netten et al., 1996 Aribarg Sukcharoen, 1996) หญงตงครรภทมระดบตะกวสะสมในรางกาย (body burden of lead) สงจะสงตะกวไปยงทารกในครรภผานสายสะดอ นอกจากนนในหญงใหนมบตรตะกวยงสามารถผานไปยงทารกทางน านม (Gulson Mizon Palmer et al.,2004) ส าหรบระดบของสารตะกว

2-16

ในเลอดทสงขนจะสงผลกระทบตอสขภาพทแตกตางกนระหวางในเดกและผใหญ ในกรณทเดกทไดรบสารตะกวปรมาณมากอยางเฉยบพลน เดกจะมอาการปวดทอง ทองผก เหนอยงาย ซด รวมกบอาการทางระบบประสาท เชน สมาธสน ซม รายทอาการรนแรงจะเกดภาวะ encephalopathy เชน เดนเซ ชก หมดสต และถงแกชวตได เดกกลมนถงแมจะไดรบการรกษากยงมความผดปกตทางสมองอยางถาวร ส าหรบกรณคลตจะเนนผลกระทบตอสขภาพของสารตะกวในเดกเลก ณ ระดบตะกวในเลอด ทระดบตางๆ รายละเอยดตามภาพท 2.8

ภาพท 2.9 แสดงถงความสมพนธระหวางระดบตะกวในเลอดกบอาการทางระบบตางๆ (adapted from

WHO Childhood Lead Poisoning 2010) (WHO 2010) ทมา: นยนา รชดา และรตโนทย, 2557

Blood lead level (mcg/dL)

Decreased caicium

homeostasis

Decreased vitamin D

metabolism

Developmental Toxicity IQ ลดลง

การไดยนลดลง การเจรญเตบโตชาลง

ตะกวสามารถผานเขาสรกได

0 10 20

40 150 100

ปรมาณ erythrocyte protoporphyrin เพมข น

Nerve conduction velocity เพมข น

การสราง Hemoglobin

ลดลง

ปวดทอง (lead colic)

ซดชดเจน

encephalopathy

nephropahty

เสยชวต

2-17

2.7 ผลกระทบของสารตะกวตอสงแวดลอม การปนเปอนของตะกวในสงแวดลอม กรณของคลตมการปนเปอนในสงแวดลอมหลกๆ ดงน คอ 2.7.1 การปนเปอนของตะกวในดน การเคลอนตวของตะกวในดนนน ขนกบปจจยหลายดาน เชน ชนดของดน ปรมาณของตะกว ความเปนกรดเปนดาง ความชน การแทรกซมของน า เปนตน ท าใหตะกวเคลอนทออกไปจากจดเดมได อยางไรกตามโดยธรรมชาตของสารตะกวมกจะเกาะหรอรวมตวกบแรดนหรอกบสารประกอบอนกลายเปนของแขง ดงนนจงเคลอนตวไดนอยมาก ทงนรวมถงการเคลอนตวของสารตะกวจากผวดน ลงในระดบลกดวย โดยตะกวจะพบในดนชนบน การเคลอนตวลงในระดบลกไดไมเกน 70 เซนตเมตร ในระยะเวลา 200 ป แมวาบรเวณนนเปนพนททมสารตะกวในดนสงมากกตาม ส าหรบการทดสอบการผกรอนของสารตะกวในดนพบวา ตะกวผกรอนในดนเหนยวทเปนกรด และมความชนสงกบดนทมซากพชและเปนกรดมากกวาดนชนดอน (Thornton Rautiu and Brush, 2001) ส าหรบพนทคลต พบตะกว ในตะกอนดนใตทองน า สงเกนคามาตรฐานเปนรอยเทา กรณคลตซงเปนพนททมความอดมสมบรณดวยธาตตะกว และมโรงแตงแรตงอยบรเวณน เมอโรงแตงแรไดรบผลกระทบจากพายดเปรสชนในชวงเดอน กนยายน - ตลาคม 2540 ท าใหน าปาไหลหลากเขาทวมบอเกบกกกากตะกอน (tailing pond) และกดเซาะท านบคนดนพงทลายเกดตะกอนดนและน าขนขนทมการปนเปอนของตะกวจากบอเกบกก ไหลลงส ล าหวยคลตเปนจ านวนมาก และสะสมตามล าหวยตงแตจดเกดเหตเรอยลงไปจนถงทายน า โดยในป พ.ศ. 2560 กรมควบคมมลพษ ด าเนนการตดตามตรวจสอบคณภาพตะกอนดนทองน าในล าหวยคลต พบคาตะกวในตะกอนดนทองน าอยในชวง 97 – 88,226 มลลกรมตอกโลกรม โดยมระดบสงสดบรเวณฝายดกตะกอนแหงท 2 (กรมควบคมมลพษ, 2561) 2.7.2 การปนเปอนของตะกวในฝน

ตะกวในดนทอยบรเวณบานสามารถปนเปอนเขาบานในลกษณะของฝน การปนเปอนตะกวในฝนบานจงเปนชองทางทส าคญในการสมผสสารตะกวของประชาชนทวไป (Bashir Khan Saleem et al., 1995) โดยตะกวในฝนจะพบปรมาณสงบรเวณบานเรอนทตงอยใกลสถานประกอบการ ทมการใชสารตะกวหรอพนททมศกยภาพแร โดยในป พ.ศ. 2560 ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมด าเนนการเกบตวอยางฝนในบรเวณบานและมอเดกเลกทมคาระดบสารตะกวในเลอดสงเกนคาอางอง (มากวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร) และบรเวณบานและมอเดกเลกทอยขางเคยงบานเดกเลกทมคาระดบสารตะกวในเลอดสงเกนคาอางองขางตน ในพนทหมบานคลตและหมบานขางเคยง (คลตบน คลตลาง ทาดนแดง เกรงกระเวย หวยเสอ สะพานลาว และทพเย) มการเกบตวอยางทงสนจ านวน 316 หลงคาเรอน โดยมการเกบฝนบรเวณพนทกนขาว พนทนงเลน ของเลนเดก แฮนดรถจกรยาน ลานหนาบาน บนไดบาน มอเดก และทนอน พบวา มระดบตะกวเกนคามาตรฐานจ านวน 200 หลงคาเรอน (Housekeeping- non-Pb operational areas 4.3 ไมโครกรมตอหนงรอยตารางเซนตเมตร ของ NIOSH) คดเปนรอยละ 63.29 สวนใหญอยในบรเวณพนทคลตบน คดเปนรอยละ 77.12 และพบทบรเวณบนไดหนาบานรอยละ 78.94

2-18

2.7.3 การปนเปอนของตะกวในแหลงน าผวดน แหลงทมาของการปนเปอนในน า อาจเกดจากหลายแหลงทมา เชน ฝนตะกวในบรรยากาศ น าเสยจากโรงงานอตสาหกรรม น าทงจากชมชนเมอง และกากแรตะกว หรอการชะตะกวจากอนภาค ของดนหลงจากฝนตก น าฝนจะพาตะกวปนเปอนในน าได อยางไรกตามโดยทวไปแลว ปรมาณตะกว จะปนเปอนในแหลงน าธรรมชาตคอนขางนอย เนองจากสารตะกวไมละลายน าและมน าหนกมากจงตกสะสมทตะกอนดน การปนเปอนตะกวจงพบในตะกอนธารน า ในขณะทตะกวในน าผวดนโดยสวนใหญมคา ไมเกนมาตรฐานของกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและสงแวดลอม (0.05 มลลกรมตอลตร) โดยในป พ.ศ. 2560 กรมควบคมมลพษด าเนนการตดตามตรวจสอบคณภาพน าผวดนในพนทคลต พบปรมาณตะกวอยในชวง 0.01 – 0.855 มลลกรมตอลตร (กรมควบคมมลพษ, 2561) 2.7.4 การปนเปอนของตะกวสหวงโซอาหาร 1) การปนเปอนของตะกวในผก ส าหรบในพนทมลพษ เชน พนทคลตกรมควบคมมลพษไดด าเนนการในป พ.ศ. 2560 โดยการเกบตวอยางพชผก ซงพบปรมาณตะกวอยในชวง 0.0026 – 3.68 มลลกรมตอกโลกรม น าหนกเปยก โดยตวอยางพชผกทพบเกนคามาตรฐานของประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 98 (พ.ศ. 2529) เรอง มาตรฐานอาหารทมสารปนเปอนซง ก าหนดปรมาณตะกว ไมเกน 1 มลลกรมตอกโลกรม น าหนกเปยก พชผกทพบปรมาณสารตะกวเกนคามาตรฐานบอยทสด คอ กะเพรา (กรมควบคมมลพษ, 2561) 2) การปนเปอนของตะกวในสตวน า ส าหรบในพนทมลพษ เชน พนทคลตกรมควบคมมลพษไดด าเนนการในป พ.ศ. 2560 ตรวจตดตามคณภาพเนอเยอสตวน า โดยการเกบตวอยางสตวน าจ านวน 239 ตวอยาง (ปลา กง หอย และป) ตรวจพบปรมาณตะกวอยในชวง 0.0134 – 274.29 มลลกรม ตอกโลกรม น าหนกเปยก ซงสตวน าทพบคาระดบตะกวสงสด คอ หอย คามาตรฐานของประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 98 (พ.ศ. 2529) เรอง มาตรฐานอาหารทมสารปนเปอน ก าหนดปรมาณตะกวไมเกน 1 มลลกรมตอกโลกรม น าหนกเปยก (กรมควบคมมลพษ, 2561)

บทท 3

สรปผลการดาเนนงานดานสงแวดลอมและแผนทจะดาเนนงาน บรษท ตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด ไดเรมกจการโรงงานแตงแรบรเวณ รมหวยคลต หมบานคลตบน ตาบลชะแล อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร ตงแตปพ.ศ. 2510 และในปพ.ศ. 2541 เกดเหตการณฝนตกหนกนาไหลบาทาใหทานบบอเกบกกนาหางแรและ นาตะกอนขนขน (tailing pond) ทรองรบหางแรจากกระบวนการแตงแรตะกวของโรงแตงแรตะกว ขาดชารดและหางแรตะกวไหลลงสหวยคลต เกดการปนเปอนสารตะกวในลาหวยคลต จากเหตการณดงกลาว สงผลใหเกดการปนเปอนสารตะกวในนา ตะกอนดน และสตวนา ดงนนในปพ.ศ. 2541 กรมควบคมมลพษไดเขาตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมวาเกดการปนเปอนสารตะกวในสงแวดลอม สงผลใหนา ตะกอนดน และสตวนาในหวยคลตมความเขมขนเกนคามาตรฐาน กรมควบคมมลพษไดเรมดาเนนการ โดยจดตงคณะทางานแกไขปญหามลพษจากตะกวในบรเวณหวยคลต มอบบรษท ตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด ดาเนนการขดลอกหวยคลต และกอสรางฝายหน เพอดกตะกอนดนทองนา โดยหลงจากการปลอยใหหวยคลตฟนฟตวเอง ตามธรรมชาต รวมถงการตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมในลาหวยคลตแลวนน จนปพ.ศ. 2552 ไดเรมดาเนนการโครงการแกไขปญหาตะกอนหางแรในหลมฝงกลบ (เดม) บรเวณรมลาหวยคลต ไดจดทาแนวทางการปองกน (ชวคราว) การชะของดนทปนเปอนสารตะกวจากหลมฝงกลบลงส ลาหวยคลต จนกระทงชวงปพ.ศ. 2556 – 2560 กรมควบคมมลพษไดดาเนนการตามศาลปกครองสงสดพพากษา โดยตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมบรเวณหวยคลต (คณภาพนา คณภาพนาประปาภเขา คณภาพตะกอนดนทองนา คณภาพดนและพชผก และคณภาพเนอเยอสตวนา) รวมถงไดดาเนนการขดรอและขนยายและจดการตะกอนดนปนเปอนสารตะกวในหลมฝงกลบ (เดม) บรเวณรมลาหวยคลต ไปกาจดนอกพนทอยางถกหลกวชาการ และไดทาการศกษาการปนเปอนสารตะกวในดนบรเวณ โรงแตงแรคลตบนและพนทใกลเคยงพนท 1 ตารางกโลเมตร ความเสยงจากการรวไหลของตะกอนหางแรจากบอกกเกบตะกอนหางแร รวมถงการจดหาแหลงนาสะอาดและเฝาระวงสขภาพ ซงรวมกบกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร กรมทรพยากรนา และกรมทรพยากรนาบาดาล แผนปฏบตการดาเนนการระยะยาว 20 ป (ป 2560 – 2579) ทางกรมควบคมมลพษรวมกบหนวยงานทเกยวของ จดทาแผนการดาเนนงานแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวบรเวณหวยคลต ประกอบดวย 5 แผนงานหลก ไดแก (1) แผนฟนฟสภาพพนทลาหวยคลตบรเวณโรงแตงแรและพนทใกลเคยง (2) แผนตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอม (3) แผนดานสขภาพ (4) แผนดานสงคมเศรษฐกจ และ (5) แผนตดตามประเมนการดาเนนการ ตามภารกจของหนวยงานทเกยวของ

3-2

3.1 การดาเนนการทผานมา 1) พ.ศ. 2541 - 2545

พ.ศ. 2542 กรมควบคมมลพษแตงตงคณะทางานเพอแกไขปญหาการสะสมของตะกวในสงแวดลอมบรเวณเหมองแรคลต หนาทของคณะทางานฯ คอ กาหนดแนวทางในการแกไขปญหาการสะสมของตะกวในสงแวดลอมบรเวณเหมองแรคลต และกากบดแลการดาเนนงานตามแผนฟนฟหวยคลตของบรษทตะกว คอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด พ.ศ. 2543 กรมควบคมมลพษแตงตงคณะทางานแกไขปญหามลพษจากตะกว ในบรเวณหวยคลต ซงเปนการตงคณะทางานชดใหม แทนทคณะทางานฯ ป 2542 โดยมหนาท (1) พจารณาและใหความเหนชอบแผนปฏบตการฟนฟหวยคลต (2) อานวยการ ควบคม และกากบดแลการดาเนนงานตามแผนปฏบตการฟนฟหวยคลต (3) พจารณาดาเนนการดานสขภาพอนามยของประชาชนในบรเวณหวยคลต (4) กาหนดแผนการตดตามตรวจสอบคณภาพนา ตะกอนดน ตลอดจนคณภาพสงแวดลอมทวไปบรเวณหวยคลต (5) ตดตามและประเมนผลการดาเนนงานตามแผนปฏบตการฟนฟหวยคลต และ (6) ปฏบตงานตามทไดรบมอบหมาย คณะทางานฯ ไดใหบรษท ตะกวคอนเซนเตรทส (ประเทศไทย) จากด ดาเนนการ (1) ขดลอกหวยคลต ระยะทาง 2.5 กโลเมตร บรเวณจดเกบตวอยาง KC 2 ถง KC 3 จานวนประมาณ 3,753 ตน และ (2) กอสรางฝายหน จานวน 2 แหง คอ บรเวณ KC4 และ KC4/1 เพอดกตะกอนดนทองนา และดาเนนการขดลอกตะกอนทองนาหนาฝาย ในชวงปพ.ศ. 2544 - 2545

ภาพท 3.1 ดาเนนการขดลอกตะกอนในหวยคลต ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2542

3-3

ภาพท 3.2 ดาเนนการฝงกลบ ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2543

ภาพท 3.3 : ดาเนนการสรางฝายหน ทมา : กรมควบคมมลพษ, 2545

2) พ.ศ. 2546 – 2550

กรมควบคมมลพษไดเตรยมขอมลหลกฐานการดาเนนงานทเกยวของเพอชแจงการไมไดละเลยตอหนาทตามกฎหมายและหรอปฏบตหนาทลาชาเกนสมควร และเพอนาเสนอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต เพอเหนควรปลอยใหการฟนฟสภาพพนทเปนไปตามสภาพธรรมชาต เมษายน 2548 คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ประชมครงท 5/2548 ไดพจารณา เรอง การประกาศพนทบรเวณหวยคลต อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร เปนเขตควบคมมลพษ ซงกรมควบคมมลพษไดมความเหนวา ยงไมมความจาเปนตองประกาศใหพนทบรเวณหวยคลต เปนเขตควบคมมลพษ เนองจากการตดตามตรวจสอบอยางตอเนอง พบวาปรมาณตะกวทงหมดในนาจากหวยคลตมแนวโนมลดลง จนสามารถนามาอปโภคบรโภคไดโดยผานการกรอง และพนทบรเวณหวยคลตไมมปญหามลพษรายแรง จนเปนเงอนไขในการประกาศเขตควบคมมลพษ ซงคณะกรรมการ

3-4

สงแวดลอมแหงชาตไดมมตเหนชอบ โดยยงไมมความจาเปนตองประกาศใหพนทบรเวณหวยคลต อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร เปนเขตควบคมมลพษ และการดาเนนการฟนฟสภาพพนท เหนควรปลอยใหฟนฟตามสภาพธรรมชาต และใหกระทรวงสาธารณสขรายงานสถานการณโรคจากสารตะกวตอชมชนบรเวณหวยคลต เสนอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตตอไป มนาคม 2549 กรมควบคมมลพษไดนาขอมลสถานการณสงแวดลอม และความเหนของการประชมผเชยวชาญ นาเสนอในทประชม โดยมผวาราชการจงหวดกาญจนบรเปนประธาน ผเขารวมประชมจากหลายสาขา สอมวลชน และตวแทนชาวบาน โดยทประชมมมต ดงน 1. ควรใหหวยคลตฟนฟตวเองตามธรรมชาต โดยหลกเลยงการกระทาใดๆ ทจะไปรบกวนใหเกดการฟงกระจายของตะกอนทองนา 2. ใหกรมควบคมมลพษตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมในลาหวยคลตและแจงใหแกชาวบานทราบเปนระยะ 3. ชมชนตองใหความรวมมอในการหลกเลยงกจกรรมทจะกอใหเกดความเสยงตอการไดรบสารตะกวเขาสรางกายทงทางตรงและทางออม

ภาพท 3.4 การประชมเรองแนวทางในการจดการตะกอนในหวยคลต รวมกบผเชยวชาญสาขาตางๆ

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2549

3) พ.ศ. 2551 - 2555 กรกฎาคม 2551 กรมควบคมมลพษไดเสนอแตงตงคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลตตอคณะอนกรรมการประสานการจดการสงแวดลอมและอตสาหกรรม ในการประชมครงท 1/2551 และเสนอตอคณะกรรมการควบคมมลพษ ในการประชมครงท 4/2551 เมอกนยายน 2551 ซงคณะกรรมการควบคมมลพษมคาสงแตงตงคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต (อธบดกรมควบคมมลพษ และอธบดกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร เปนประธานอนกรรมการรวม) มอานาจหนาท ดงน

3-5

1. กาหนดแนวทางการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต 2. กากบดแลและประสานการดาเนนงานตามแนวทางแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต และรายงานคณะกรรมการควบคมมลพษ 3. ประสานการดาเนนงานเพอเฝาระวงดแลสขภาพประชาชนในพนทหมบานคลต 4. แตงตงคณะทางานไดตามความจาเปน 5. ปฏบตงานอนใดตามทคณะกรรมการควบคมมลพษมอบหมาย กรมควบคมมลพษไดจดทาโครงการแกไขปญหาตะกอนหางแรในหลมฝงกลบ (เดม) บรเวณรมลาหวยคลต อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร พ.ศ. 2552 บรษท ธนธรณ จากด เปนผดาเนนงานโครงการแกไขปญหาตะกอนหางแรในหลมฝงกลบ (เดม) บรเวณรมลาหวยคลต โดยไดสารวจพบหลมฝงกลบตะกอนหางแร จานวน 8 แหง บรเวณจดเกบตวอยาง KC2 จานวน 4 แหง และ KC3 จานวน 4 แหง และไดจดทาแนวทางการปองกน (ชวคราว) การชะของดนทปนเปอนสารตะกวจากหลมฝงกลบลงสลาหวยคลต โดยการปรบพนทหลมฝงกลบใหเรยบแลวปทบดวยแผน Geomembrane HDPE ความหนา 1 มลลเมตร ชายขอบทง 4 ดานจะขดคและฝงขอบแผน Geomembrane ปดทบดวยดนใหแขงแรง พรอมปลกพชคลมปองกนการชะหนาดน สาหรบบรเวณรอบหลมฝงกลบ 3 ดาน (ทางดานบนตามความลาดชนและดานขางทง 2 ดาน) จะทาแนวคนดนปองกนนาไหลเขามาชะบรเวณหลมฝงกลบ และเวนระยะไวใหเปนทางระบายนา โดยใหมความลาดชนทเหมาะสมใหนาไหลโดยธรรมชาตออกไปทางดานลางของหลม กรณหลมฝงกลบทมความลาดชนสงอยทางดานบน กจะทาการขดคเบยงนา ขนาดความกวาง 1 เมตร ลก 0.5 เมตร เพอผนนาไมใหไหลผานบรเวณหลมฝงกลบ เมอทาการ ปแผน Geomembrane เรยบรอยแลว บรเวณรอบหลมฝงกลบจะทาการลอมรวปองกนหลมฝงกลบพรอมตดตงปายแสดงใหชดเจนและจะประสานความรวมมอไปยงชมชนทองถน องคการบรหารสวนทองถนและหนวยงานทเกยวของใหรบทราบและชวยกนสอดสองดแลรกษาและหามไมใหมการทาประโยชนใดๆ ในบรเวณดงกลาวน กรมควบคมมลพษไดจดประชมคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกว ในหวยคลต ในป 2551 - 2555 รวม 10 ครง ดงน 1. ครงท 1/2552 (มนาคม 2552) ไดพจารณาเรองแนวทางการแกไขปญหาการรวไหลของตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตะกอนหางแรบรเวณหวยคลต โดยกรมควบคมมลพษ ไดจดทาโครงการแกไขปญหาตะกอนหางแรในหลมฝงกลบ (เดม) เพอศกษาหาแนวทางแกไขปญหาหลมฝงกลบ (เดม) ทจดทาไมถกตองตามหลกวชาการ ซงมมตทประชมไดเหนชอบกบโครงการฯ และใหนาเสนอแนวทางการจดทาแนวปองกนชวคราวเพอปองกนการชะของตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตอคณะอนกรรมการฯ พจารณาในการประชมครงตอไป 2. ครงท 2/2552 (เมษายน 2552) ไดพจารณาเรอง (1) แนวทางการจดทาแนวปองกน (ชวคราว) การชะตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตะกอนหางแรลงสหวยคลต ซงมมตทประชมไดเหนชอบกบแนวทางและแผนการดาเนนงานจดทาแนวปองกนฯ ตามท บรษท ธนธรณ จากด เสนอ และใหฝายเลขานการฯ ประสานกบบรษทเพอพจารณาดาเนนการตอไป และ (2) แนวทางการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต โดยกรมควบคมมลพษไดเสนอวาควรแตงตงคณะทางาน

3-6

พจารณาแนวทางแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต ซงมมตทประชมไดเหนชอบกบการแตงตงคณะทางานฯ 3. ครงท 3/2552 (มถนายน 2552) ไดพจารณาเรองคาสงแตงตงคณะทางานพจารณาแนวทางการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต ซงทประชมไดมมตเหนชอบ กบองคประกอบและอานาจหนาทของคณะทางานฯ 4. ครงท 4/2552 (สงหาคม 2552) ไดพจารณาเรองสรปผลการตรวจสภาพพนทโครงการและขอเสนอแนะจากคณะอนกรรมการฯ ประเดนหลมฝงกลบตะกอนหางแรและการจดทาแนวปองกนชวคราว ซงทประชมไดมมตเหนชอบกบผลการดาเนนการจดทาแนวปองกนฯ 5. ครงท 1/2553 (ธนวาคม 2553) ไดพจารณาเรองแนวทางการจดตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตะกอนหางแร (เดม) และแนวทางการจดประชมรบฟงความคดเหนจากชาวบาน คลตตอแนวทางการเลอกในการจดการตะกอนหางแรในหลมฝงกลบบรเวณรมหวยคลต ซงทประชมไดมมตใหฝายเลขาจดทาเกณฑการใหคะแนนสาหรบแนวทางฯ และนาเสนอในการประชมคณะอนกรรมการฯ และใหนาแนวทางทง 4 แนวทางไปรบฟงความคดเหนจากชาวบานคลต และเหนชอบกบแนวทางการประชมรบฟงความคดเหน โดยจะจดการประชมในชวงป 2554 ณ หมบานคลตบนและลาง 6. ครงท 1/2554 (กมภาพนธ 2554) การประชมรบฟงความคดเหนไดพจารณาเรองแนวทางการจดการตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตะกอนหางแรบรเวณรมหวยคลต 7. ครงท 1/2554 (กรกฎาคม 2554) ไดพจารณาเรองโครงการสารวจออกแบบเพอปรบปรงประสทธภาพฝายเพอดกตะกอนทองนาในหวยคลตบรเวณ KC4 และ KC4/1 และแนวทางการจดตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตะกอนหางแร (เดม) รมหวยคลต ซงทประชมไดมมตเหนชอบใหมการสารวจออกแบบเพอปรบปรงประสทธภาพฝายดกตะกอนทองนาในหวยคลตบรเวณ KC4 และ KC4/1 โดยใหกรมทรพยากรน า เปนหนวยงานดาเนนการ และใหนาแนวทางท 2 การกาจดตะกอนหางแรโดยบรษทรบกาจดกากของเสยอนตราย และแนวทางท 3 การฝงกลบกากตะกอนหางแรในพนทฝงกลบแหงใหม เสนอตอคณะกรรมการควบคมมลพษตอไป 8. ครงท 2/2554 (สงหาคม 2554) ไดพจารณาเรองสรปขอเทจจรงกรณตะกอนในหลมฝงกลบรมหวยคลตเปนสนแรธรรมชาตหรอเปนตะกอนหางแร ซงไดมมตใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรกลบไปทบทวนผลการศกษาทเกยวของ และสรปผลเสนอตอทประชมคณะกรรมการกรมควบคมมลพษในการประชมครงท 6/2554 ในวนท 31 สงหาคม 2554 ตอไป 9. ครงท 3/2554 (ธนวาคม 2554) ไดพจารณาเรองความกาวหนาการดาเนนโครงการสารวจ ออกแบบ เพอปรบปรงประสทธภาพฝายดกตะกอนทมสารตะกวเจอปนในหวยคลต ซงทประชมไดมมต 1) เหนชอบในการออกแบบและปรบปรงฝายบรเวณ KC4 และ KC4/1 ตามทกรมทรพยากรนาเสนอ และนาเสนอคณะกรรมการควบคมมลพษตอไป และใหกรมควบคมมลพษ กบกรมทรพยากรนา ขออนญาตเขาใชพนทจากกรมปาไม 2) มอบหมายใหกรมทรพยากรนาเสนอแนวทางในการจดการตะกอนทดกไดเสนอคณะอนกรรมการฯ พจารณาในคราวตอไป 3) ใหกรมควบคมมลพษรวมกบกรมทรพยากรนาดาเนนการเรองการขออนญาตใชพนท

3-7

10. ครงท 1/2555 (ธนวาคม 2555) ไดพจารณาเรอง (1) แนวทางการจดการตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบตะกอนหางแร (เดม) (2) แนวทางการจดการตะกอนปนเปอนสารตะกว ทรวบรวมขนมาจากฝายดกตะกอนและมาตรการปองกน แกไข และลดผลกระทบสงแวดลอมเบองตน และ (3) แผนการตดตามผลกระทบโครงการ ปรบปรงประสทธภาพฝายใหสามารถดกตะกอนทมสารตะกวเจอปนในหวยคลต ชวงกอนกอสราง ระหวางกอสราง และหลงกอสราง ซงทประชมไดมมต คอ (1) เหนชอบใหกรมควบคมมลพษดาเนนการตามความเหนของคณะกรรมการควบคมมลพษ คอ เสนอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตเพอพจารณาแนวทางการจดการตะกอนในหลมฝงกลบ รมหวยคลต โดยบรษทรบกาจดของเสยอนตรายและใชงบประมาณป พ.ศ. 2554 ดาเนนการจดการตะกอนในหลมฝงกลบบางสวนกอนและขอรบการสนบสนนงบประมาณเพอเตมในสวนทเหลอตอไป (2) เหนชอบกบมาตรการปองกน แกไข และวธลดผลกระทบระหวางการกอสรางตามทกรมทรพยากรนาเสนอ และ (3) เหนชอบแผนการตดตามตรวจสอบผลกระทบโครงการปรบปรงประสทธภาพฝายฯ ชวงกอนกอสราง ระหวางกอสราง และหลงกอสราง โดยใหมผแทนชาวบานคลต ซงเปนคณะอนกรรมการฯ เขามามสวนรวมในการดาเนนงานดวย

ภาพท 3.5 ดาเนนการตรวจสอบปญหาการรวไหลของตะกอนหางแรจากหลมฝงกลบสลาหวยคลต

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2551

ภาพท 3.6 ประชมหารอกบชาวบานคลตลาง ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2551

3-8

ภาพท 3.7 : รายละเอยดโครงการแกไขปญหาตะกอนหางแรในหลมฝงกลบ (เดม) ทมา : กรมควบคมมลพษ, 2551-2555

ภาพท 3.8 ลงพนทสารวจสภาพปา เพอดาเนนโครงการปรบปรงประสทธภาพฝาย ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2555

3-9

4) พ.ศ. 2556 – 2560 กรมควบคมมลพษไดจดทาแผนการดาเนนงานแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวบรเวณหวยคลตประจาป พ.ศ. 2556 – 2559 เพอใหการดาเนนการแกไขปญหาเปนไปอยาง มประสทธภาพและเปนไปตามคาสงศาลฯ โดยประกอบดวยแผนงานหลก 6 แผนงาน ดงน 1. การจายเงนคาเสยหายใหผฟองคด ดาเนนการชดใชคาเสยหายใหชาวบานคลต จานวน 22 คน 2. การตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมและแผนการประชาสมพนธและเผยแพรขอมลขาวสาร 3. การฟนฟลาหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว 4. การปองกนการปนเปอนสารตะกวลงสลาหวยคลตจากพนทเสยง 5. การปรบปรงประสทธภาพฝายหนทงและการจดการตะกอนดนหนาฝาย 6. การจดการตะกอนดนปนเปอนสารตะกวในหลมฝงกลบ (เดม) มนาคม 2556 กรมควบคมมลพษไดชดเชยเงนคาเสยหายใหผฟองคดแลวเสรจ ณ หมบานคลตลาง และไดจดประชมหารอผเชยวชาญและชาวบานคลต เพอรบฟงความคดเหน ตอแผนงานการฟนฟลาหวยคลต พรอมทงไดจดทาขอบเขตการดาเนนงาน (TOR) โครงการกาหนดแนวทางการฟนฟลาหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว และเสนอคณะรฐมนตรเพอของบกลาง ในระยะทสอง กรมควบคมมลพษไดวาจางมหาวทยาลยขอนแกนเปนทปรกษาโครงการกาหนด แนวทางการฟนฟลาหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว โดยทไดดาเนนการสารวจและจดทาแผนทการปนเปอนสารตะกว รวมทงคดเลอกพนททมความเหมาะสมในการจดทาหลมฝงกลบแบบปลอดภย กาหนดคาเปาหมายในการฟนฟ แนวทางการฟนฟ ออกแบบรายละเอยดหลมฝงกลบ และจดทาแผนปฏบตการฟนฟ (2557-2558) กรมควบคมมลพษไดดาเนนการตามศาลปกครองสงสดมคาพพากษา โดยจดทาแผนตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมบรเวณหวยคลต 4 ครงตอป โดยการเกบตวอยาง คณภาพนา คณภาพนาประปาภเขา คณภาพตะกอนดนทองนา คณภาพดนและพชผก และคณภาพเนอเยอสตวนา ไดแก ปลา กง หอย และ ป ซงครอบคลมพนทเหนอโรงแตงแร (จด DK และ KC1) ใกลโรงแตงแร (จด KC2 และ KC2/1) และใตโรงแตงแร (จด KC3 - KC8) จานวนรวม 11 จด และลาสดชาวบาน คลตลางใหเพมจดเกบตวอยางบรเวณบานคลตลาง (จด KC5/1 – KC5/2) จานวน 2 จด รวมทงหมดเปน 13 จด พรอมกบประชาสมพนธใหชาวบานรบทราบบรเวณทวาการอาเภอทองผาภมองคการบรหารสวนตาบลชะแล ททาการผใหญบานคลตบน และวดคลตลาง พฤษภาคม – กนยายน 2556 กรมควบคมมลพษไดศกษาขอบเขตการปนเปอนสารตะกวบรเวณโรงแตงแรคลตและพนทใกลเคยงพนท 1 ตารางกโลเมตร และความเสยงจากการรวไหลของตะกอนหางแรจากบอกกเกบตะกอนหางแร พบวามการปนเปอนสารตะกวเกนเกณฑมาตรฐานคณภาพดนทใชประโยชนเพอการอยอาศยและเกษตรกรรมตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2547 โดยสวนใหญพบบรเวณโรงแตงแร และลานกองแรเดม ซงจะผนวกไว กบโครงการกาหนดแนวทางการฟนฟลาหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว

3-10

กรมควบคมมลพษไดวาจางบรษทรบกาจดกากของเสยอนตรายโดยใชงบประมาณ ป 2554 เพอดาเนนการขดรอและขนยายและจดการตะกอนดนปนเปอนสารตะกวในหลมฝงกลบ (เดม) บรเวณรมลาหวยคลต จานวน 4 หลม ปรมาณตะกอนดนปนเปอนไมนอยกวา 570 ลกบาศกเมตร ไปกาจดนอกพนทอยางถกหลกวชาการ ซงไดดาเนนการแลวเสรจเมอเดอนเมษายน 2556 ทงน ยงคงเหลออก จานวน 4 หลม ซงไดผนวกแนวทางการจดการไวกบโครงการกาหนดแนวทางการฟนฟลาหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว จงหวดกาญจนบรดวย กรมควบคมมลพษไดโอนเงนงบประมาณ ประจาป พ.ศ. 2554 ใหกรมทรพยากรนา เพอปรบปรงประสทธภาพฝายดกตะกอนทมสารตะกวเจอปนบรเวณหวยคลต จานวน 2 แหง (KC4 และ KC4/1) ซงไดดาเนนการแลวเสรจเมอเดอนมกราคม 2557 โดยกรมควบคมมลพษ ดาเนนการตรวจสอบการสะสมของตะกอนดนทองนาหนาฝายดกตะกอนอยางตอเนองและพบแนวโนมเพมขน ทงนไดกาหนดแผนการขดลอกตะกอนหนาฝายดวยวธการดดตะกอนเปนกจกรรม ภายใตโครงการฟนฟลาหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว จงหวดกาญจนบร กรมควบคมมลพษไดจดประชมคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกว ในหวยคลตในป 2556 - 2560 รวม 6 ครง ดงน 1. ครงท 1/2557 (สงหาคม 2557) ไดพจารณาเรองผลการศกษาการปนเปอนสารตะกวในดนบรเวณโรงแตงแรคลตบนและพนทใกลเคยงพนท 1 ตารางกโลเมตร และความเสยงจากการรวไหลของตะกอนหางแรจากบอกกเกบตะกอนหางแร และขอเรยกรองของชาวบานคลตลางในการจดหาแหลงนาสะอาดและเฝาระวงสขภาพ ซงทประชมไดมมตมอบหมายใหกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรรบขอเสนอของคณะอนกรรมการฯ ไปนาเสนอผบรหาร และรายงานความกาวหนาใหทประชมพจารณาในครงถดไป และมอบหมายใหกรมทรพยากรนาและกรมทรพยากรนาบาดาลพจารณาเรองการสนบสนนนาสะอาด และสาธารณสขจงหวดกาญจนบรแจงผลการตรวจเลอดใหกบชาวบานและใหคาแนะนาชาวบาน 2. ครงท 1/2558 (กมภาพนธ 2558) ไดพจารณาเรองแนวทางการฟนฟลาหวย คลตจากการปนเปอนสารตะกว ซงทประชมไดมมตรบทราบความกาวหนาในแนวทางแกไขปญหา ทกรมควบคมมลพษดาเนนการ และขอใหฝายเลขาฯ ดาเนนการแตงตงคณะทางานวชาการ เพอเสนอแนวทางและวธฟนฟพนทคลตทเหมาะสมถกตองตามหลกวชาการ และเปนทยอมรบของทกภาคสวน 3. ครงท 2/2558 (สงหาคม 2558) ไดพจารณาเรองแนวทางการฟนฟลาหวย คลตจากการปนเปอนสารตะกว ซงทประชมไดมมตเหนชอบตอแนวทางการฟนฟพนทคลตจากการปนเปอนสารตะกวทกรมควบคมมลพษนาเสนอ และใหมการตงคณะกรรมการไตรภาคจากหนวยงานตางๆ ทเกยวของโดยเฉพาะประชาชนในพนท เพอรวมตดตามการดาเนนงานฟนฟหวยคลตตามแผนงานทเสนอ 4. ครงท 1/2559 (มกราคม 2559) ไดพจารณาเรองการแตงตงคณะกรรมการไตรภาคเพอตดตามตรวจสอบการฟนฟลาหวยคลต และแผนปฏบตการเพอการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยคลต ซงทประชมไดมมตเหนชอบกบการแตงตงคณะกรรมการไตรภาคฯ และเหนชอบตามแผนปฏบตการ และมอบหมายใหกรมควบคมมลพษดาเนนการปรบแกไขตามความเหนของคณะอนกรรมการฯ และนาเสนอตอคณะกรรมการควบคมมลพษและคณะกรรมการ

3-11

สงแวดลอมแหงชาตตอไป 5. ครงท 2/2559 (สงหาคม 2559) ไดพจารณาเรองการจดทาแผนงบประมาณ แบบบรณาการเพอดาเนนการตามแผนการดาเนนงานแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวบรเวณหวยคลต ระยะท 2 ป 2561 – 2564 ซงทประชมไดมมตเหนชอบตามแผนปฏบตการ โดยมอบหมายใหฝายเลขาฯพจารณาดาเนนการตามความเหนของทประชมและใหจดทาหนงสอประสานหนวยงานทเกยวของเพอจดทาแผนภายใตงบประมาณแบบบรณาการตามภารกจของแตละหนวยงาน แลวสงกลบมาใหฝายเลขาฯ รวบรวมและดาเนนการในสวนทเกยวของตอไป 6. ครงท 1/2560 (กมภาพนธ 2560) ไดพจารณาเรองกรอบแผนงานการดาเนนการดแลสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากสารตะกวหมบานคลต ซงทประชมไดมมตเหนชอบตามกรอบแผนงานการดาเนนการดแลสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากสารตะกวหมบานคลต 3.๒ แผนดาเนนงานระยะตอไป

พ.ศ. 2561 – 2579 - กรมควบคมมลพษไดรบการจดสรรงบประมาณผกพน 4 ป ระหวางปงบประมาณ พ.ศ. 2559 – 2562 ดาเนนโครงการฟนฟสารตะกวบรเวณหวยคลต โดยมกจกรรมหลกประกอบดวยการขดลอกหวยคลต การฟนฟพนทปนเปอนรอบโรงแตงแรเดม การกอสรางหลมฝงกลบแบบปลอดภยสาหรบรองรบตะกอนดนทปนเปอนจากการฟนฟหวยคลตและบรเวณรอบโรงแตงแร และการกอสรางฝายหนทงจานวน 2 แหง ซงผรบจาง คอ บรษท เบตเตอร เวลด กรน จากด (มหาชน) โดยมระยะเวลาการดาเนนการ 1,000 วน และเรมดาเนนโครงการฯแลว เมอพฤศจกายน 2560 ซงกจกรรมทไดดาเนนการภายใตโครงการในระยะทผานมา ประกอบดวย (1) การจดทาแผนปฏบตงาน ไดแบงรายละเอยดของงานออกเปน 7 หมวด (2) การสารวจพนท โดยไดสารวจสภาพทวไปของพนทกอสรางหลมฝงกลบ ลาหวยคลตบรเวณทจะพกถงบรรจตะกอนดน พนทปนเปอนบรเวณโรงแตงแรและบรเวณโดยรอบทจะมการฟนฟ พนทกอสรางฝายหนทง จานวน 2 แหง บรเวณทจะใชกองดนและหน รวมทงบรเวณทจะนาดนและหนทขดออกไปกอง เพอจดทาแผนทของพนทโดยละเอยด จดทาหมดอางองระดบ และประเมนปรมาณดนทขดเพอจดทาหลมฝงกลบแบบปลอดภย (3) การกาหนดมาตรการปองกนและแกไขผลกระทบสงแวดลอม โดยไดจดทารางมาตรการและไดนาเสนอรางมาตรการฯ ใหกบชาวบาน ในการประชมคณะกรรมการไตรภาคเพอตดตามการดาเนนโครงการฯ ครงท 5 (ครงท 1/2561) เมอมกราคม 2560 และ (4) การเตรยมพนทเพอกอสรางหลมฝงกลบแบบปลอดภยและการฟนฟพนทโดยรอบโรงแตงแร ซงไดปรบสภาพพนทเพอตรวจสอบคาระดบใหเปนไปตามรปแบบรายละเอยด และเพอเตรยมงานกอสรางหลมฝงกลบแบบปลอดภย และงานปกคลมพนทภายในบรเวณดงกลาวตอไป สวนการดาเนนงานในระยะตอไป ประกอบดวย (1) งานกอสรางหลมฝงกลบแบบปลอดภยพรอมองคประกอบตางๆ (2) งานฟนฟพนทรอบโรงแตงแรเดม (3) งานกอสรางฝายดกตะกอนใหม 2 แหง (4) งานปรบปรงถนน (ใชดนและหนจากบอหนผ) และ (5) งานตามเงอนไขทวไป

3-12

- กรมควบคมมลพษ ไดรวมกบหนวยงานทเกยวของเพอจดทาแผนการดาเนนงานแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวบรเวณหวยคลต ระยะท 2 ป 2560 – 2564 ประกอบดวย 5 แผนงานหลก ไดแก (1) แผนฟนฟสภาพพนทลาหวยคลตบรเวณโรงแตงแรและพนทใกลเคยง (2) แผนตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอม (3) แผนดานสขภาพ (4) แผนดานสงคมเศรษฐกจ และ 5) แผนตดตามประเมนการดาเนนการ ตามภารกจของหนวยงานทเกยวของ โดยผานการพจารณาของคณะกรรมการควบคมมลพษและคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตแลว และอยระหวางปรบแผนใหเปนแผนปฏบตการการดาเนนการระยะยาว 20 ป (ป 2560 – 2579)

บทท 4

สรปผลการด าเนนงานดานสขภาพและแผนทจะด าเนนงาน

จากเหตการณกรณการปนเปอนสารตะกวในล าหวยคลตเมอปพ.ศ. 2541 ทสงผลกระทบตอสขภาพประชาชน ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรและศนยอนามยสงแวดลอมเขต 4 ราชบร ไดเขาส ารวจเกบตวอยางน าในล าหวยคลต พบวา มการปนเปอนสารตะกวในล าหวยคลต ตอมากระทรวงสาธารณสขโดยส านกอนามยสงแวดลอม กองระบาดวทยา กองอาชวอนามย ศนยอนามยสงแวดลอมเขต 4 ราชบร และส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ซงเปนหนวยงานในขณะนน ไดเขามาด าเนนการแกไขปญหาความเดอนรอนของประชาชน โดยการออกหนวยแพทยเคลอนทตรวจสขภาพใหการรกษาโรค เจาะเลอดหาระดบตะกวในเลอดส ารวจสภาวะสขภาพโดยใชแบบสอบถามและเกบตวอยางสงแวดลอม เชน น าจากแหลงน าตางๆ น าประปาภเขา พช ผก สตวน า สงตรวจหาปรมาณตะกวปนเปอน เปนตน จากเหตการณในป 2541 จนถงปจจบน มหนวยงานหลายภาคสวนทเกยวของไดด าเนนการแกไขปญหาเพอลดการปนเปอนของสารตะกวท เกดขนในสงแวดลอมและชมชนทอาจเกดผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในพนท กระทรวงสาธารณสขเขาไปรวมด าเนนการแกไขปญหาและเฝาระวงดานสขภาพของประชาชนทไดรบผลกระทบตลอดมาจนถงปจจบน ทงหนวยงานจากสวนกลางและหนวยงานสวนภมภาค โดยการแกไขปญหาในล าหวยคลตประกอบดวยกจกรรม 5 ดาน ไดแก 1) การควบคมความเสยง (risk control) 2) การลดการสมผส (reduce exposure) 3) การสรางชมชนสขภาพด (healthy community) 4) การดแลประชาชนทเปนกลมเสยงสง (high risk group) และ 5) การรกษาพยาบาล (treatment) 4.1. การด าเนนการทผานมา 1) พ.ศ. 2541 – 2545 เมษายน 2541 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร และศนยอนามยสงแวดลอม เขต 4 ราชบร ท าการส ารวจพนท เกบตวอยางน าจากล าหวยคลต และซกประวตการเจบปวยเบองตน พบวา มประชากร 41 ครอบครว จ านวน 207 คน สวนใหญเปนชาวกะเหรยง ไมพบผมอาการแพพษตะกว ปรมาณตะกวในน าตงแตบรเวณใตโรงแตงแร เปน ระยะทาง 500 เมตร ถง 19 กโลเมตร มคาสงเกนมาตรฐาน สวนตวอยางน าในล าหวยบรเวณเหนอโรงแตแร ตรวจไมพบสารตะกว มถนายน 2541 กระทรวงวทยาศาสตร จดประชมระหวางกรมทรพยากรธรณ กรมอนามย กรมควบคมมลพษ และบรษทเหมองแยกแร เพอวางแผน clean up หวยคลต และขอความรวมมอกระทรวงสาธารณสข ในการตดตามและตรวจสอบผลการะทบทางดานสขภาพอนามยของประชาชนในพนท กรกฎาคม 2541 กรมอนามยเชญหนวยงานทเกยวของประชมเพอพจารณาแนวทาง การตดตาม ตรวจสอบผลกระทบทางดานสขภาพอนามยของประชาชน ซงก าหนดส ารวจพนท

4-2

วนท 13 – 15 สงหาคม 2541 แตขณะนนมฝนตกทกวน ท าใหการเดนทางล าบาก จงเลอนก าหนดการออกไป ธนวาคม 2541 กรมอนามยแตงตงคณะท างานโครงการศกษาผลกระทบดานสขภาพของประชาชนจากการสะสมของตะกวในหวยคลต มกราคม – กมภาพนธ 2542 หนวยงานตางๆ ไดแก กองอาชวอนามย ศนยอนามยสงแวดลอม เขต 4 ราชบร ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ส านกพฒนาวชาการแพทย และ กองระบาดวทยา ไดออกหนวยเคลอนทตรวจสขภาพ และศกษาผลกระทบตอสขภาพของประชาชน ครงท 1 พบวา ชาวบานคลตลางมปรมาณตะกวสงกวาคนปกตทวไป โดยเฉพาะเดกอาย 0 – 6 ป แตไมพบอาการของโรคพษตะกวอยางชดเจน ทงนไดมการเฝาระวงคณภาพสงแวดลอมในแหลงน าตางๆ เชน หวยคลต น าตกธดาดอย และน าตกคลตถงล าคลองง ซงอยทางตอนลางจากเหมองแตงแร มสารตะกวปนเปอนเกนเกณฑมาตรฐาน รวมทงสตวน า เชน กง หอย ป ปลา ส าหรบน าประปาภเขา และพชผกสวนครวไดตรวจแลว ไมเกนมาตรฐาน หลงจากนนไดแจงผลการศกษาใหคณะกรรมาธการสงแวดลอม สภาผแทนราษฎร และกระทรวงวทยาศาตรฯ ทราบ และส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ด าเนนการสงเสรมสขภาพ และปองกนโรค ดานงานอนามยแมและเดก การสรางเสรมภมคมกนโรค งานสาธารณสขมลฐาน และการใหสขศกษาเปนระยะๆ พฤษภาคม – มถนายน 2542 หนวยงานสาธารณสขในพนท ไดแก ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ และสถานอนามย รวมกนด าเนนการเฝาระวงส ขภาพ สงเสรมสขภาพ ใหสขศกษาและการปรบปรงระบบประปาภเขา ฯลฯ มกราคม 2543 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรรวมกบกรมอนามย สงเสรมการใชน าประปาภเขา โดยปรบปรงระบบประปาภเขา และขยายแนวทอใหครอบคลมเพมมากขน (ตดตงทอเมนจายน าประปาหมบานคลตลาง เพอเพมความครอบคลม) มนาคม 2543 หนวยงานตางๆ ไดแก ส านกอนามยส งแวดลอม กองอาชวอนามย ส านกพฒนาวชาการแพทย กองระบาดวทยา และส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ด าเนนการประเมนผลการด าเนนงาน และตดตามผลสภาวะสขภาพของประชาชน ครงท 2 พบวา ปรมาณตะกว ในเลอดของชาวบานไมลดลงเมอเปรยบเทยบกบครงท 1 น าในล าหวยคลต และสตวน าจากน าตกคลต มสารตะกวเกนมาตรฐาน สารตะกวในดนโดยเฉพาะใกลล าหวย และสระน าสงกวามาตรฐาน น าประปาภเขา พชผก ผลไม สารตะกวไมเกนมาตรฐาน มถนายน 2543 คณะท างานโครงการแกไขปญหาการปนเปอนของตะกวในล าหวยคลต ของกระทรวงสาธารณสข ประชมครงท 3 เพอพจารณาแนวทางการแกไขปญหาและการรกษาเดกในหมบาน ทประชมมมตสรปรายงานเสนอตอปลดกระทรวงสาธารณสขเพอพจารณาสงการดานการรกษาดงน คอ “เดกอาย 0-6 ป ในหมบานหวยคลตลางจ านวน 41 คน ทมระดบตะกวในเลอดสงเกนคามาตรฐาน (10 ไมโครกรม/เดซลตร) จะท าใหเดกเหลานมความเสยงตอการเกดโรคพษตะกว โดยเฉพาะความผดปกตทางสมองและสตปญญา การรกษาในปจจบนเพอลดระดบตะกวทไดผลม 2 วธ คอ 1) การให EDTA

4-3

ทางน าเกลอเปนเวลา 5 วน ตดตอกน หรอ 2) การรบประทานยา Succimer เปนเวลา 21 วน ตดตอกน อยางไรกตาม การรกษาดวยยาลดระดบตะกวเปนการรกษาชวคราว ไมสามารถแกไขไดในระยะยาว หากเดกยงรบสมผสสารตะกวอย กรกฎาคม 2543 กรมการแพทย ไดรบมอบหมายด าเนนการใหการรกษา ขบสารตะกว ออกจากรางกายประชาชนกลมเสยง กนยายน – ตลาคม 2543 กรมการแพทยจดตงทมเฉพาะกจ เพอใหการรกษาประชาชนกลมเสยง ประกอบดวยแพทยผเชยวชาญจากสถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน และส านกพฒนาวชาการการแพทย โดยมรองอธบดกรมการแพทยเปนประธาน และท าการประเมนความเสยงของประชาชน ในหมบานคลตลางกอนเขาหมบาน พบวา เดกอายนอยกวา 15 ป ควรจะไดรบการดแลอยางเรงดวน ตลาคม 2543 แพทยผเชยวชาญจากสถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน ไดเขาตรวจรางกายเดกอายนอยกวา 15 ป ในหมบานคลตลาง เพอประเมนอาการพษตะกวและความเสยงตอการเกดพษ พบวา มเดก 41 ราย ทมความเสยงสงสมควรใหยาลดระดบสารตะกวในเลอด มการประชมกบส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร และกมารแพทยของโรงพยาบาลพหลพลพยหเสนา เพอวางแผนการใหยา EDTA ส าหรบเดก 5 รายแรก (กลมท 1) พฤศจกายน 2543 กระทรวงสาธารณสขใหการรกษาดวย EDTA ทางเสนเลอดตดตอกน ทโรงพยาบาลพหลพลพยหเสนาเปนเวลา 5 วน แลวกลบบาน โดยเดกกลมท 1 ใหการรกษาเมอวนท 30 ตลาคม – 6 พฤศจกายน 2543 กลมท 2 ใหการรกษาเมอวนท 13 – 17 พฤศจกายน 2543 และเดกกลมท 3 เมอวนท 12 – 16 ธนวาคม 2543 รวม 18 คน ผลปรากฎวาระดบตะกวในเลอดของเดกทไดรบการรกษาลดลงจนเปนทนาพอใจ ธนวาคม 2543 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ด าเนนการเจาะเลอดประชาชน ทไมไดรบยาลดระดบตะกว พบวา สวนมากมระดบตะกวลดลงเมอเปรยบเทยบกบผลการตรวจเลอดในป พ.ศ. 2542 และ พ.ศ. 2543 ทงน กระทรวงสาธารณสข มค าสงแตงตงคณะกรรมการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพ กรณปญหามลพษในบรเวณหวยคลต จงหวดกาญจนบร (ค าสงท 1093/2543 และค าสงคณะกรรมการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพ กรณปญหามลพษในบรเวณหวยคลต จงหวดกาญจนบร ท 1/2543 เรอง แตงตงคณะอนกรรมการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพ จากปญหามลพษบรเวณหวยคลต มกราคม 2544 กรมการแพทยเขาเยยมหมบานคลตลางเพอมอบยาเมด Succimer เพอรกษาเดกกลมทเหลอในหมบาน และโรงพยาบาลนพรตนราชธาน ตรวจสขภาพและประเมนความเสยงตอการเกดอาการพษตะกวใหกบประชาชนกลมผใหญอาย 15 ป ขนไป จ านวน 18 ราย ผเชยวชาญจากสถาบนมะเรงแหงชาต ไดขอเจาะเลอดผใหญกลมนเพอตรวจหาความเสยงตอการเกดโรคมะเรงจากการสมผสตะกวแตไมพบความผดปกต รวมทงกระทรวงสาธารณสขใหการรกษาแกเดกกลมสดทาย 7 คน ดวย ยาเมด Succimer เปนเวลา 19 วน ตดตอกน

4-4

กมภาพนธ 2544 กรมการแพทย กรมอนามย และส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร เขาพบและชแจงตอกรรมาธการสาธารณสขวฒสภาเกยวกบการด าเนนการแกไขปญหาทหวยคลต ผลการประชมครงนจงน าไปสการตงอนกรรมาธการเพอจดการปญหาในลกษณะเดยวกนนทอาจเกดขนในอนาคต ซงจะท าใหการประสานระหวางหนวยงานสะดวกมากขน มการจดประชมคณะอนกรรมการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพปญหามลพษบรเวณหวยคลต ครงท 1/2544 ทหองประชมกองระบาดวทยา ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข เพอวางแผนการด าเนนงานแกไขปญหาในระยะตอไป มนาคม 2544 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร เจาะเลอดและตรวจรางกายชาวบานทกคนเพอตดตามประเมนผลการใหสขศกษาและปรบพฤตกรรมตางๆ รวมทงตดตามผลการรกษาในเดก รวมทงคณะแพทยผใหการรกษาไดวางแผนการใหยาลดระดบตะกวทง EDTA และ succimer ในกลมเดกอาย 0-15 ป เพอใชเปนแนวทางในการรกษาครงนและครงตอไป และกองอาชวอนามย กรมอนามย จดท าคมอการเกบและสงตวอยางและวธการวเคราะหเพอใชเปนแนวทางในการตรวจระดบตะกวในเลอด มถนายน 2544 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ไดเขาเยยมและตรวจสขภาพ เพอตดตามผลการรกษาเดก 18 คนทไดรบยาลดตะกวพบวาทกคนปกตด พฤศจกายน 2544 รฐมนตรชวยวาการกระทรวงสาธารณสข พรอมดวยรฐมนตรวาการกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลยและสงแวดลอม รฐมนตรชวยวาการกระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงเกษตรและสหกรณ และผบรหารระดบสงของกระทรวงทเกยวของ เขาตรวจเยยมสภาพพนท และเยยมชาวบานหมบานคลตลาง ทประชมมมตทส าคญดงน 1. ใหโรงแตงแรคลตหยดด าเนนการ รวมถงการยกเลกใบอนญาต ประทานบตร และ

ใหรอถอนเครองจกร อปกรณ บานพกคนงานออกนอกพนท โดยเรวทสด 2. ใหขนยายแรดบทมอยในพนททงหมดออกนอกพนทโดยด าเนนการอยางเหมาะสมและ

ปลอดภย โดยเจาของกจการเหมองเปนผรบผดชอบคาใชจาย 3. ใหด าเนนการฟนฟล าหวยคลต โดยการสรางเขอนดกตะกอนกงถาวร โดยใหกรมปาไม

สนบสนนและอนญาตการเขาใชพนทจดการตะกอนดนทปนเปอนสารตะกว 4. ใหด าเนนการส ารวจและเฝาระวงสขภาพของประชาชนในพนทเสยงโดยรอบ หากมการ

เจบปวยใหไดรบการรกษาตามเครอขายการรกษาของกระทรวงสาธารณสข 5. ใหด าเนนการส ารวจเฝาระวงระดบสารตะกวในสงแวดลอมและแหลงอาหารในพนท

ทเสยงตอการปนเปอนสารตะกว 6. การพจารณาออกใบอนญาต ประทานบตรส าหรบการท าเหมองแรในพนท ซงจะม

ผลกระทบตอสงแวดลอมและประชาชน จ าเปนตองมการก าหนดกฎเกณฑใหมการศกษาอยางรอบคอบกอน

4-5

มกราคม 2545 ทมงานจากกระทรวงสาธารณสข น าโดยส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร เขาพนทตรวจสขภาพ ตดตามผลการรกษา และตรวจสภาพพนทเสยงตอการสมผสตะกว โดยแบงพนทเปน 2 กลม คอ

1. หมบานคลตลาง 2. หมบานพนทเสยง 5 หมบาน คอ หมบานคลตบน บานทงนางครวญ บานหวยเสอ บาน

เกรงกระเวย และบานทาดนแดง

ภาพท 4.1 ด าเนนการตรวจสขภาพเดกกลมเสยง ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, ม.ป.ป.

ภาพท 4.2 กระทรวงสาธารณสขลงพนทตรวจเยยมสภาพพนทและเยยมชาวบานหมบานคลต ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, ม.ป.ป.

4-6

2) พ.ศ. 2546 – 2550 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ด าเนนการ

- ควบคมมใหมการปนเปอนของสารตะกวเขามาสสงแวดลอมเพมขน โดยการเฝาระวงคณภาพแหลงน า น าบรโภค สตวน า พช ดน พบวา คณภาพน าแหลงน า จ านวน 71 ตวอยาง มปรมาณสารตะกวเกนคามาตรฐาน 1 ตวอยาง คณภาพดน จ านวน 32 ตวอยาง มปรมาณสารตะกวเกนคามาตรฐาน 23 ตวอยาง คณภาพอากาศ จ านวน 16 ตวอยาง มปรมาณสารตะกวไมเกนคามาตรฐาน ในพชผก สวนครว จ านวน 66 ตวอยาง มปรมาณสารตะกวเกนคามาตรฐาน 12 ตวอยาง ในสตวน า จ านวน 15 ตวอยาง มปรมาณสารตะกวเกนคามาตรฐาน 4 ตวอยาง

- ด าเนนการการลดการสมผส โดยสงเสรมใหประชาชนใชน าบาดาล ประปา ในการอปโภคบรโภค

- ด าเนนการลดความเสยงในประชากรกลมเสยง และการปองกนมใหเกดโรค โดยออกหนวยแพทยเคลอนทและตรวจสขภาพทวไปและใหการรกษา ป 2546 จ านวน 358 ราย ป 2547 จ านวน 220 ราย ป 2548 จ านวน 220 ราย ป 2549 จ านวน 30 ราย และ ป 2550 จ านวน 39 ราย การสงเสรมสขภาพแมและเดก เฝาระวงภาวะโภชนการ และพฒนาการในเดก 0 – 5 ป ใหบรการดานสงเสรมสขภาพแกประชาชนทกกลมอายตามเกณฑกรมอนามย (อนามยแมและเดก เฝาระวงภาวะโภชนาการ และพฒนาการเดก 0–5 ป สรางเสรมภมคมกนโรค งานอนามยเดกวยเรยน และเยาวชน วางแผนครอบครว ฯลฯ) สงเสรมสขภาพประชาชนเพอปองกนการเกดภาวะโลหตจาง และตรวจเลอดหาภาวะโลหตจางซ าในเดกทไดรบการรกษา ใหสขศกษาประชาสมพนธ ไดแก เยยมบานในรายทมผลปรมาณตะกวในเลอดสงเกนคามาตรฐานเพอปรบเปลยนพฤตกรรมการรบสารตะกวเขาสรางกาย ใหบรการ สขศกษาประชาชน เรองการปนเปนสารตะกว การปองกนการเกดภาวะโลหตจาง การดแลสขภาพตนเองอยางตอเนอง โดยการใหสขศกษาเชงรกภายในพนทและจดหนวยสขศกษาเคลอนท รวมทงจดท าเอกสารเผยแพรความรเรองความรเกยวกบสารตะกวและพฤตกรรมทควรปฏบตเพอหลกเลยงการรบสมผส สารตะกวเขสรางกาย

- ด าเนนการเฝาระวง และรกษาผมระดบตะกวในเลอดสง และผปวยโรคพษตะกว โดยเฝาระวงดแล สขภาพของประชาชนทอยในพนทเสยงโดยรอบ ถามอาการเจบปวยจะไดรบการรกษาตามเครอขายการรกษาของกระทรวงสาธารณสข เฝาระวงระดบตะกวในเลอด ภาวะพษตะกวของประชาชน และภาวะโลหตจาง ในหมบานทมความเสยงสง (8 หมบาน) ปละ 1 ครง และหากพบวามอาการเจบปวย จะไดรบการรกษาตามระบบเครอขายการสงตอรกษาของกระทรวงสาธารณสข และตดตามเยยมบานผทมประวตไดรบการรกษาเพอตดตามลดระดบตะกวในเลอดอยางตอเนอง ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม ไดด าเนนการหาแนวทางการการแกไขปญหาผลกระทบตอสขภาพจากการสมผสสารตะกวในล าหวยคลต โดยประสานผ เชยวชาญดานตางๆ ด าเนนการการดแลประชาชนทเปนกลมเสยงสง โดยการพฒนาศกยภาพเจาหนาท และหนวยงานสาธารณสขทเกยวของ ไดแก แนวทางการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากการสมผสสารตะกว

4-7

อบรมการตรวจพฒนาการส าหรบเดกกอนวยเรยน แนวทางการจดการขอมลสารสนเทศ เพอการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพ และองคความรดานระบาดวทยา พษวทยา การประเมนผลกระทบตอสขภาพ ด าเนนการศกษาวจยความสมพนธระหวางการสมผสสารตะกว และพฒนาการทางสมองในเดกกอนวยเรยน และด าเนนการสนบสนนการด าเนนงานเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพของหนวยงานสาธารณสขในพนท เชน งบประมาณ วสดและครภณฑวทยาศาสตร เครองมอทางหองปฏบตการ ผเชยวชาญสาขาตางๆ

ภาพท 4.3 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรรวมกบหนวยงานทเกยวของลงพนทเพอลดความเสยง

ในประชากรกลมเสยง และการปองกนมใหเกดโรค ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, ม.ป.ป.

3) พ.ศ. 2551 – 2555

ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ด าเนนการ - การควบคมความเสยง โดยสงเสรมใหประชาชนใชน าบาดาล ประปา ในการอปโภค บรโภค - การลดความเสยงในประชากรกลมเสยง และการปองกนมใหเกดโรค ไดแก ออกหนวยแพทย

เคลอนทและตรวจสขภาพทวไป การสงเสรมสขภาพแมและเดก เฝาระวงดานสขภาพอนามย (เฝาระวงภาวะโภชนการ และพฒนาการในเดก 0 – 5 ป) ใหบรการดานสงเสรมสขภาพแกประชาชนทกกลมอายตามเกณฑกรมอนามย (อนามยแมและเดก เฝาระวงภาวะโภชนาการและพฒนาการเดก 0 – 5 ป สรางเสรมภมคมกนโรค งานอนามยเดกวยเรยน และเยาวชน วางแผนครอบครว ฯลฯ) และใหสขศกษาประชาสมพนธ (ใหบรการสขศกษาประชาชน เรองการปนเปนสารตะกว การปองกนการเกดภาวะโลหตจาง การดแลสขภาพตนเอง อยางตอเนอง โดยการใหสขศกษาเชงรกภายในพนท และจดหนวยสขศกษาเคลอนท และใหสขศกษารายบคคล/เยยมบาน) และใหบรการ การตรวจสขภาพ และทนตกรรมเคลอนท

- การเฝาระวง และรกษาผมระดบตะกวในเลอดสง และผปวยโรคพษตะกว ไดแก เฝาระวงดแล สขภาพของประชาชนทอยในพนทเสยงโดยรอบ ถามอาการเจบปวย จะไดรบการรกษา ตามเครอขายการรกษาของกระทรวงสาธารณสข เฝาระวงระดบตะกวในเลอด ภาวะพษตะกวของประชาชน และภาวะโลหตจาง ในหมบานทมความเสยงสง (8 หมบาน) ปละ 1 ครง และหากพบวามอาการเจบปวย

4-8

จะไดรบการรกษาตามเครอขายการรกษาของกระทรวงสาธารณสข และตดตามเยยมบานผทระดบตะกวในเลอดเกนเกณฑมาตรฐาน โดยการตรวจสขภาพทวไป ใหการรกษา และเฝาระวงระดบตะกวในเลอดประชาชนกลมเสยง ด าเนนการดงน

พ.ศ.2551 จ านวน 2,133 คน แยกเปน เดกอาย 0 – 15 ป จ านวน 1,810 คน ผใหญอาย 15 ปขนไป จ านวน 323 คน

พ.ศ.2552 จ านวน 2,337 คน แยกเปน เดกอาย 0 – 15 ป จ านวน 2,010 คน ผใหญอาย 15 ปขนไป จ านวน 327 คน

พ.ศ.2553 จ านวน 1,517 คน แยกเปน เดกอาย 0 – 15 ป จ านวน 1,382 คน ผใหญอาย 15 ปขนไป จ านวน 135 คน

พ.ศ.2554 จ านวน 942 คน แยกเปน เดกอาย 0 – 15 ป จ านวน 854 คน ผใหญอาย 15 ปขนไป จ านวน 88 คน

พ.ศ.2555 จ านวน 1,754 คน แยกเปน เดกอาย 0 – 15 ป จ านวน 1,673 คน ผใหญอาย 15 ปขนไป จ านวน 81 คน

ทงน ไดด าเนนการเยยมบานในรายทมผลปรมาณตะกวในเลอดสงเกนคามาตรฐาน เพอปรบเปลยนพฤตกรรมการรบสารตะกวเขาสรางกาย ใหบรการสขศกษาประชาชน เรองการปนเปนสารตะกว การปองกนการเกดภาวะโลหตจาง และการดแลสขภาพตนเอง อยางตอเนอง โดยการใหสขศกษาเชงรกภายในพนท และจดหนวยสขศกษาเคลอนท

4) พ.ศ. 2556 – 2560 พ.ศ.2556 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม และโรงพยาบาลพหลพยหเสนา ด าเนนการเฝาระวงและคดกรองสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากการปนเปอนสารตะกวในหมบานคลต โดยเจาะเลอดในกลมเฝาระวง จ านวน 8 หมบาน ไดแก หมบานคลตบน คลตลาง หวยเสอ ทงนางครวญ ทพเย เกรงกระเวย สะพานลาว อ าเภอทองผาภม และหมบานทาดนแดง อ าเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร จ านวน 1,607 คน พบผมระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน (มากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร) จ านวน 297 คน คดเปนรอยละ 18.5 พ.ศ.2557 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม และโรงพยาบาลพหลพยหเสนา ด าเนนการเฝาระวงและ คดกรองสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากการปนเปอนสารตะกวในหมบานคลต โดย เจาะเลอด ในกลมเฝาระวง จ านวน 8 หมบาน ไดแก หมบานคลตบน คลตลาง หวยเสอ ทงนางครวญ ทพเย เกรงกระเวย สะพานลาว อ าเภอทองผาภม และหมบานทาดนแดง อ าเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร จ านวน 233 คน พบผมระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน (มากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร) จ านวน 166 คน คดเปนรอยละ 71.2

4-9

พ.ศ.2558 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม และโรงพยาบาลพหลพยหเสนา ด าเนนการเฝาระวงและคดกรองสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากการปนเปอนสารตะกวในหมบานคลต โดยเจาะเลอดในกลมเฝาระวง จ านวน 8 หมบาน ไดแก หมบานคลตบน คลตลาง หวยเสอ ทงนางครวญ ทพเย เกรงกระเวย สะพานลาว อ าเภอทองผาภม และหมบานทาดนแดง อ าเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร จ านวน 1,981 คน พบผมระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน (มากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร) จ านวน 152 คน คดเปนรอยละ 7.7

กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ลงพนทเกบขอมล เขาพนทศกษาและเกบขอมลจ านวน 4 ครง โดยลงพนทส ารวจผลกระทบผไดรบพษโลหะหนก ขอมลพนฐานของหมบานคลตลาง และส ารวจสขภาพประชาชนในหมบานคลตลาง รวมทงไดน ารปแบบในการลางสารพษโลหะหนก ดวยการแพทยผสมผสาน โดยโรงพยาบาลทองผาภม ไดเลอกแนวทางท 2 การใชอาหาร พช ผก สมนไพร (ผกชแคปซล) แนวทางท 4 การขจดสารโลหะหนกโดยการขบเหงอ และแนวทางท 5 การท าคเลชน พบวา ผลการท าคเลชนในผปวย 7 ราย ในโรงพยาบาลทองผาภม จ. กาญจนบร พบวา มอาการทางรางกาย เชน ออนเพลย ปวดเมอย ปวดขอ เปนไข จกแนน ทองเสย ลดลง ผปวย 4 ราย มคาตะกวในปสสาวะ ลดลง ผปวย 3 ราย ไมมผลตะกวในปสสาวะเปรยบเทยบ แตมอาการโดยรวมดขน สวนผลการกนผกชแคปซล ในเชงปองกนพษโลหะหนกจากสารตะกว พบวา เดกนกเรยนโรงเรยนต ารวจตระเวนชายแดนทกนผกชแคปซลตอเนองนาน 6 เดอน จ านวน 66 คน ไมพบเดกมปญหาจากพษโลหะตะกวเพมขน พ.ศ. 2559 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม และโรงพยาบาลพหลพยหเสนา ด าเนนการ เฝาระวงและ คดกรองสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากการปนเปอนสารตะกวในหมบานคลต โดย เจาะเลอด ในกลมเฝาระวง จ านวน 8 หมบาน ไดแก หมบานคลตบน คลตลาง หวยเสอ ทงนางครวญ ทพเย เกรงกระเวย สะพานลาว อ าเภอทองผาภม และหมบานทาดนแดง อ าเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร จ านวน 1,998 คน พบผมระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน (มากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร) จ านวน 330 คน คดเปนรอยละ 16.5

ส านกสขาภบาลอาหารและน า กรมอนามย ไดด าเนนการเฝาระวงคณภาพน า น าบรโภคของพนทคลต ผลการตรวจวเคราะหคณภาพน าของชมชนโดยรอบ พบวา น าบรโภคสวนใหญไมผาน ดานแบคทเรย คดเปนรอยละ 80 และคาตะกวไมเกนเกณฑมาตรฐาน ส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จงหวดราชบร และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ทงเสอโทน รวมจดท าแผนท บานเดกทมระดบสารตะกวเกนคามาตรฐาน จากผลการเจาะเลอดป 2557 เพอใชเปนขอมลในการเฝาระวงสขภาพ ซงพบวา เดกทมระดบสารตะกวเกนคามาตรฐาน มบานพกอาศยใกลกบบรเวณล าหวยคลต สอดคลองกบผลการตรวจคณภาพสงแวดลอมของกรมควบคมมลพษ ซงพบ การปนเปอนของตะกวในตะกอนดนทองน าและสตวน า และด าเนนการศกษาระดบตะกวในฝนทพนหองท ากจกรรมและบรเวณทนอน กลมตวอยางทงหมด 77 คน เปนกลมเดก 0 - 15 ป ทมระดบตะกว

4-10

ในเลอดมากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร จ านวน 57 คน กลมเดก 0 - 15 ป ทมระดบตะกวในเลอดนอยกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร จ านวน 20 คน ตะกวในฝนในบานเดกทมตะกวในเลอดมากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร ทงทพนหองและบรเวณทนอนไมแตกตางกน p = 0.15 และ p = 0.23 ตามล าดบ มกราคม 2559 ส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จดกจกรรมการสอสารความเสยง ในกลมเดกนกเรยน (อาย 3 – 15 ป) ศนยพฒนาเดกเลกคลตลาง โรงเรยน ตชด. และโรงเรยนทงเสอโทน คลตบน จ านวน 200 คน พ.ศ.2560 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม และโรงพยาบาลพหลพยหเสนา ด าเนนการเฝาระวงและ คดกรองสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากการปนเปอนสารตะกวในหมบานคลต โดยเจาะเลอด ในกลมเฝาระวงหมบานคลตบน คลตลาง จ านวน 427 คน พบผมระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน (มากกวาหรอเทากบ 10 ไมโครกรมตอเดซลตร) จ านวน 226 คน คดเปนรอยละ 52.9 ส านกการแพทยทางเลอก กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกและสมาคมการแพทยคเลชนไทย รวมกบโรงพยาบาลทองผาภม ภายใตโครงกรฟนฟสขภาพผปาวบานคลตลาง ไดท าคเลชนบ าบดประชาชนผใหญหมบานคลตลางทมความสมครใจ จ านวน 18 คน (อาย 31 – 64 ป) ปจจบนอยระหวางด าเนนการรกษา มนาคม 2560 ส านกสขาภบาลอาหารและน า ศนยอนามยท 5 ราชบร และส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ไดมการเฝาระวงคณภาพน าคณภาพน าบรโภคบรเวณพนทคลต เมอวนท 21 - 24 มนาคม 2560 จ านวน 15 ตวอยาง พบวา บรโภคสวนใหญไมผานมาตรฐานดานแบคทเรย คดเปนรอยละ 80 พบแบคทเรยไดในน าประปาภเขาและน าถง 20 ลตร คดเปนรอยละ 100 การปรบปรงคณภาพน าโดยตมใหเดอดกอนบรโภคและท าความสะอาดภาชนะเกบกกน าฝน ชวยลดความเสยงจากเชอโรคระบบทางเดนอาหาร เชน อหวาต บด ไทฟอยด ปนเปอนอยดวย กรณน าบาดาลผานกรองควรมการดแลบ ารงรกษา ท าความสะอาดเปลยนไสกรอง ลางถงน าใส ตามระยะเวลาทผผลตก าหนด หมนบ ารงรกษาระบบทอ ท าความสะอาดกอกหวจายดวยส าลชบแอลกอฮอลจะชวยลดการปนเปอนดานแบคทเรยได มนาคม – มถนายน 2560 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบโรงพยาบาลพหลพลพยหเสนา และคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม ด าเนนการประเมนระดบสตปญญา (IQ) เดกอาย 5 – 14 ป พบวา เดกใหมบานคลตบน คลตลาง และหมบานลนถน มคาเฉลยระดบสตปญญา (IQ) อยท 93 ซงนอยกวาคาเฉลย IQ ของเดกจงหวดกาญจนบรและของประเทศทมคาเฉลยอยท 99.59 และ 98.23 ตามล าดบ ส านกงานสาธารณสขจงหวดจงจดอบรมเจาหนาทสาธารณสขและครทเกยวของเกยวกบแนวทางการดแลชวยเหลอเดกกลมทม IQ ต ากวาเกณฑมาตรฐานพรอมสนนสนนคมอส าหรบเจาหนาทสาธารณสข คร และผปกครอง

4-11

มนาคม – พฤษภาคม 2560 ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม รวมกบส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จงหวดราชบร และส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร ด าเนนการเฝาระวงผลกระทบสขภาพจากการสมผสฝนตะกวในสงแวดลอมดวยวธการเกบตวอยางแบบ Wipe method โดยด าเนนการเกบตวอยาง 316 หลงคาเรอน จ านวน 686 ตวอยาง ในพนท 7 หมบาน ไดแก หมบานคลตบน คลตลาง หวยเสอ ทพเย เกรงกระเวย ทาดนแดง และสะพานลาว พบมฝนทมสารตะกวปนเปอนในทอยอาศย จ านวน 288 ตวอยาง คดเปนรอยละ 41.98 (คามาตรฐาน : Housekeeping-non-Pb operational areas 4.3 ไมโครกรมตอหนงรอยตารางเซนตเมตร ของ NIOSH) จดเกบตวอยางทพบมากทสด คอ บนไดบาน รอยละ 78.94 รองลงมา คอ พนทนงเลน รอยละ 58.72 ทงน ไดมการจดท า “สมดบนทกสขภาพ ส าหรบประชาชนทอาศยในหมบานคลตบน-คลตลาง และพนทใกลเคยง” โดยมอบใหส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรใชในการบนทกผลการเขารบการตรวจสขภาพประชาชนในแตละครง และ“สมดภาพพลก”เปนชดความรเพอการดแลสขภาพส าหรบประชาชนในพนทศกยภาพแรตะกวคลต

พฤษภาคม 2560 กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก โดยส านกการแพทยทางเลอก ไดด าเนนงานลงพนทจงหวดกาญจนบร โดยปรกษาหารอรวมกบส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร และโรงพยาบาลทองผาภม เมอวนท 3 - 4 พฤษภาคม พ.ศ.2560 เรองการพฒนาโครงรางงานวจยหวขอ “การพฒนารปแบบการตรวจวนจฉย การปองกน และการรกษาภาวะเปนพษจากสารตะกวดวยการแพทยผสมผสาน” โดยมโครงการวจยยอยสองโครงการ คอ 1. การศกษาประสทธผลและความปลอดภยของการท า คเลชนบ าบดในผปวยทมภาวะเปนพษจากสารตะกว 2. การศกษาประสทธผลแคปซลผกช ส าหรบการปองกนผท ไดรบสารตะกวสะสมในรางกาย ไดรบขอเสนอแนะจากนายแพทยสาธารณสขจงหวด ทมส านกงานฯ และ เจาหนาทโรงพยาบาลทองผาภม ดงน

1. ควรมการศกษาเพมเตมดานเครองมอการตรวจวนจฉย เชน ความสมพนธของการพบ basophilic stripping ในผลเลอดของผทมภาวะตะกวในรางกาย เพอพฒนาการเฝาระวง และดแลผไดรบผลกระทบอยางทนทวงท รวมถงเครองมอการตรวจอนๆทบงชภาวะเปนพษจากสารตะกว เชน การท า bone scan การ x-ray long bone การตรวจฟนและชองปาก

2. ทางจงหวดกาญจนบร และพนทอ าเภอทองผาภม มความยนดในการเปนพนทวจย และรวมด าเนนการวจยกบส านกการแพทยทางเลอกทงสองโครงการยอย

3. ควรลางพษตะกวดวยการท าคเลชนในผปวยอยางตอเนอง เพอฟนฟสขภาพใหกลบสภาวะปกต

4. ควรมการปรบสตรยาในการท าคเลชน เพอลดผลขางเคยงจากอาการออนเพลยในแตละราย 5. สนบสนนใหใชแคปซลผกชในการปองกนภาวะเปนพษจากสารตะกว รวมถงการทาน

อาหารสมนไพรอนทมฤทธก าจดสารพษ กองประเมนผลกระทบตอสขภาพ กรมอนามย มกจกรรมการศกษาความรอบรทางสขภาพและพฤตกรรมสขภาพในการลดการสมผสสารตะกวของประชาชนในพนทหวยคลต จงหวดกาญจนบร

4-12

พจารณากรอบการศกษารวมกบส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร เกบขอมลความฉลาดทางสขภาพและพฤตกรรมทางสขภาพในพนทโดยใชแบบสอบถามและ Focus group เมอวนท 15 – 20 พฤษภาคม 2560 จ านวน 115 ครวเรอน พบวา หากจะด าเนนการปองกนและลดการรบสมผสสารตะกวในพนทควรมการด าเนนงานในการจดการชองทางการรบสมผสรวมถงสงเสรม พฤตกรรมสขภาพของประชาชน ดงน การสงเสรมประชาชนใหมการหลกเลยงพฤตกรรมเสยง การจดการน าอปโภค/บรโภค สนบสนนใหประชาชนทงคลตบนและคลตลางมน าฝนและน าประปาทเพยงพอในการบรโภคตลอดทงป และการสอสารการด าเนนงานและมสวนรวมของประชาชน พฤษภาคม – ส งหาคม 2560 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร รวมกบคณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอ าเภอ (คปสอ.) ทองผาภม ลงพนทหมบานคลตบน คลตลาง จดกจกรรมสอสารความเสยง ใหขอมลสขภาพ และค าแนะน าการปฏบตทถกตองเพอปองกนการรบสารตะกวเขาสรางกายแกประชาชนกลมเสยง รวมทงแจงผลการตรวจระดบสารตะกว ในเลอดปงบประมาณ 2560 จ านวน 4 ครง และจดท าแผนทประชาชนทมผลการตรวจระดบตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐานปงบประมาณ 2560 หมบานคลตบน และคลตลาง ภาพท 4.4 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรรวมกบหนวยงานทเกยวของออกหนวยแพทยเคลอนท

และตรวจสขภาพทวไป และเฝาระวงระดบตะกวในเลอด ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, ม.ป.ป.

4-13

ภาพท 4.5 ส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จงหวดราชบรรวมกบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทงเสอโทน

จดกจกรรมการสอสารความเสยงในเดกนกเรยนกลมเสยงสง (อาย 3 - 15ป) ทศนยพฒนาเดกเลกคลตลาง ( ร.ร. ตชด.) และโรงเรยนทงเสอโทน คลตบน

ทมา: ส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จงหวดราชบร, 2559 ภาพท 4.6 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรลงพนทสอสารความเสยงเพอปรบเปลยนพฤตกรรม

เสยงตอการรบสมผสตะกวประชาชนหมบานคลตลาง คลตบน ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, 2560

4-14

ภาพท 4.7 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรรวมกบส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 จงหวดราชบร

และหนวยงานในพนท จดท าแผนท และตดตามเยยมบานประชาชนในพนท ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, 2560

ภาพท 4.8 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรรวมกบหนวยงานในพนทอบรมแกนน าและอาสาสมคร

สาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, 2560

4-15

ภาพท 4.9 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบรรวมกบหนวยงานทเกยวของใหบรการ การตรวจสขภาพ

และทนตกรรมเคลอนท ทมา: ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร, 2560

ภาพท 4.10 กรมอนามยรวมกบส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร และหนวยงานในพนทด าเนนงานส ารวจขอมลน าบรโภคและสภาพแวดลอม

ทมา: กรมอนามย, 2560

4-16

ภาพท 4.11 กรมอนามยด าเนนการคนขอมลผลการเฝาระวงน าและผลพฤตกรรมสขภาพใหแกชมชน ทมา: กรมอนามย, 2560

ภาพท 4.12 ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมรวมกบส านกงานปองกนควบคมโรคท 5

จงหวดราชบร ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร และหนวยงานในพนท ลงพนทด าเนนการเกบตวอยางตะกวในฝนในพนผวบรเวณทอยอาศย

ทมา: ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม, 2560)

4-17

4.2 แผนการด าเนนงานระยะตอไป 2.1 ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร จะด าเนนการผลกดนทางนโยบายผาน

คณะกรรมการบรณาการการด าเนนงานเฝาระวง ปองกนผลกระทบทางดานสขภาพ กรณการปนเปอนสารตะกวในล าหวยคลต จงหวดกาญจนบร การจดท าแผนการด าเนนงาน/ตดตาม และประเมนผลการด าเนนงานฯ ผานคณะท างานปองกนและแกไขปญหาสขภาพ กรณการปนเปอนสารตะกวในล าหวยคลต การพฒนาศกยภาพบคลากรสาธารณสขในทกระดบเพอด าเนนการเฝาระวง ปองกน และสงเสรมสขภาพประชาชนกลมเสยง การสรางภาคเครอขายและบรณาการการด าเนนงานรวมกน การเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในพนท และการสงเสรมสขภาพอนามยของประชาชนในพนท

2.2 กรมอนามย จะด าเนนการเฝาระวงคณภาพน าบรโภค และการพฒนาองคความรสอสารความเสยงทางสขภาพและการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ โดยการใหความรกบครอนามย นกเรยนแกนน า และชมชนในพนทคลต

2.3 กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ด าเนนการสงโครงรางงานวจยตอคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมงานวจยในคนดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ในโครงการวจยยอยท 1 เรองการศกษาประสทธผลและความปลอดภยของการท าคเลชนบ าบดในผปวย ทมภาวะเปนพษจากสารตะกว ขณะนด าเนนการปรบแกตามขอเสนอแนะ มตปรบปรงแกไขเพออนมต 7 ธนวาคม 2560 และด าเนนการตดตามประเมนผลการด าเนนงานอยางตอเนอง พฒนาชดบรการดแลผไดรบผลกระทบจากสารพษตะกวอยางเปนระบบ

2.4 กรมควบคมโรค โดยส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม ด าเนนการสนนสนน ทางดานวชาการแกหนวยงานในพนท และหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะสอการใหความรทเหมาะสมกบบรบทพนท และหลกสตรอบรมครและเจาหนาทสาธารณสขทเกยวของทจ าเพาะกบพนท

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 5 ราชบร (สคร.5) การเฝาระวงฝนตะกวในพนท พฒนาและจดท าศนยเรยนรในพนทคลตลางและคลตบน และด าเนนการรวมกบส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมในการจดอบรมหลกสตรการเฝาระวงตะกวในหญงตงครรภและเดกเลก

บรรณานกรม

กรมควบคมมลพษ. 2557. รายงานฉบบสมบรณโครงการก าหนดแนวทางการฟนฟล าหวยคลตจากการปนเปอนสารตะกว (ระยะท 1). กรงเทพฯ.

กรมควบคมมลพษ. 2561. การประชมคณะอนกรรมการแกไขปญหาการปนเปอนสารตะกวในหวยลต ครงท 1/2561. กรงเทพฯ.

กรมทรพยากรธรณ. 2541. รายงานพนทกนเขตศกยภาพแรตะกวในพนทในพนทเตรยมประกาศอทยานแหงชาตล าคลองง จงหวดกาญจนบร. เสนอตอกรมปาไม. กรงเทพฯ.

กรมทรพยากรธรณ. 2546. การก าหนดขอบเขตศกยภาพของแรตะกว – สงกะสโดยใชขอมลธรณฟสกสทางอากาศและขอมลธรณเคมพนทเขาบองาม (แผนทระวาง 4738 I) อ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร. รายงานวชาการ ฉบบท กธท 1/2546. กรงเทพฯ.

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก, กระทรวงสาธารณสข. 2558. แนวทางการพงตนเองดานสขภาพของประชาชนทไดรบผลกระทบจากพษโลหะหนก. กรงเทพฯ.

กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, กระทรวงอตสาหกรรม. 2546. บทสรปส าหรบผบรหาร: การจดท าแผนแมบททางดานเศรษฐศาสตรสงแวดลอมและการฟนฟพนทท าเหมองเพอการพฒนาทรพยากรธรณในเขตเศรษฐกจแรตะกว จงหวดกาญจนบร. กรงเทพฯ.

กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, กระทรวงอตสาหกรรม. 2558. สรปผลการดาเนนการแกไขปญหาการปนเปอนของโลหะตะกวในลาหวยคลต. กรงเทพฯ.

กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร. 2548. รายงานการศกษาโครงการออกแบบทางวศวกรรมและส งแวดลอมการฟนฟพนท ท ผ านการท าเหมองแรและแตงแรตะก ว อ าเภอทองผาภ ม จงหวดกาญจนบร.

กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, กระทรวงอตสาหกรรม. 2553. การแตงแร (Ore Dressing). แ ห ล ง ท ม า : http://www.dpim.go.th/articles/article?catid=1 2 0 &articleid=1 7 9 . 4 ธนวาคม 2560.

กลมงานอนามยสงแวดลอม และอาชวอนามย, ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร. 2560. สรปผลการด าเนนงานโครงการเฝาระวง คดกรอง และสงเสรมสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากการปนเปอนสารตะกวหมบานคลต และหมบานขางคยง ปงบประมาณ 2560. กาญจนบร.

นยนา ณศะนนท รชดา เกษมทรพย และรตโนทย พลบรการ. สถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน. 2557. คมอการดแลเดกหางไกลพษสารตะกว. กรงเทพฯ.

2

มลนธนตธรรมส งแวดลอม. ม.ป.ป. ถอดสรปประสบการณคดคลต กวาจะมค าพพากษาคดประวตศาสตร. แหลงทมา: http://enlawfoundation.org/newweb/?cat=106, 4 ธนวาคม 2560.

เรองศกด วชรพงศ และ ขวญชย ลเผาพนธ บรรณาธการ. 2550. ความรพนฐานวศวกรรมเหมองแร. สมใจ เยนสบาย และ วนเพญ อวมใจบญ. 2546. ธรณวทยาสงแวดลอมแหลงแรตะกว บรเวณลมน าคลตอ าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร. รายงานวชาการ ฉบบท กธส 9/2546 กรมทรพยากรธรณ.

Alexander BH, Checkoway H, van Netten C, Muller CH, Ewers TG, Kaufman JD, et al. Semen quality of men employed at a lead smelter. Occup Environ Med. 1996 Jun;53(6):411–6.

Aribarg A, Sukcharoen N. Effects of occupational lead exposure on spermatogenesis. J Med Assoc Thai. 1996 Feb;79(2):91–7.

Bashir R, Khan DA, Saleem M, Zaman KU, Malik IA. Blood lead levels and anemia in lead exposed workers. J Pak Med Assoc. 1995 Mar;45(3):64–6.

Counter SA, Buchanan LH, Ortega F. Neurocognitive impairment in lead-exposed children of Andean lead-glazing workers. J Occup Environ Med. 2005 Mar;47(3):306–12.

Fewtrell LJ, Prüss-Ustün A, Landrigan P, Ayuso-Mateos JL. Estimating the global burden of disease of mild mental retardation and cardiovascular diseases from environmental lead exposure. Environ Res. 2004 Feb;94(2):120–33.

Gulson BL, Mizon KJ, Palmer JM, Korsch MJ, Taylor AJ, Mahaffey KR. Blood lead changes during pregnancy and postpartum with calcium supplementation. Environ Health Perspect. 2004 Nov;112(15):1499–507.

Klaassen CD. Casarett and Doll’s toxicology the basic science of poison. 2nd ed. Vol. 2001. New York: McGraw-Hill Medical Publishing Division.

Mendelsohn AL, Dreyer BP, Fierman AH, Rosen CM, Legano LA, Kruger HA, Low-level lead exposure and behavior in early childhood. Pediatrics. 1998 Mar;101(3):E10.

Nomiyama K, Nomiyama H, Liu S-J, Tao Y-X, Nomiyama T, Omae K. Lead induced increase of blood pressure in female lead workers. Occup Environ Med. 2002 Nov;59(11):734–8.

3

Robins TG, Bornman MS, Ehrlich RI, Cantrell AC, Pienaar E, Vallabh J, et al. Semen quality and fertility of men employed in a South African lead acid battery plant. Am J Ind Med. 1997 Oct;32(4):369–76.

Telisman S, Pizent A, Jurasović J, Cvitković P. Lead effect on blood pressure in moderately lead-exposed male workers. Am J Ind Med. 2004 May;45(5):446–54.

Thornton I, Rautiu R, Brush S. Lead the facts. 2001 [cited 2018 May 9]; Available from: https://www.ila-lead.org/UserFiles/File/factbook/leadTheFacts.pdf

Viskum S, Rabjerg L, Jørgensen PJ, Grandjean P. Improvement in semen quality associated with decreasing occupational lead exposure. Am J Ind Med. 1999 Mar;35(3):257–63.

ผ-1

ภาคผนวก

ค าสงกรมควบคมโรค เรอง แตงตงคณะท างานความรวมมอ 20 ป เพอดแลชาวคลต

ผ-2

การจดท าเนอหา

ทปรกษา นายจกรธรรม ธรรมศกด ประธานมลนธประเทศไทยใสสะอาด มลนธประเทศไทยใสสะอาด นายก าจด รามกล นายแพทยผทรงคณวฒทปรกษากระทรวงสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข นายพศษฐ ศรประเสรฐ ผตรวจราชการเขตสขภาพท 5 กระทรวงสาธารณสข นายสมเกยรต ศรรตนพฤกษ นายแพทยทรงคณวฒ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข นางสาวฉนทนา ผดงทศ ผอ านวยการส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค ผจดท าเนอหา นางสาวโสภาพรรณ จรนรตศย นกวชาการสาธารณสขเชยวชาญ ส านกงานปองกนควบคมโรคท ๕ กรมควบคมโรค นางแสงโฉม ศรพานช นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ส านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค นายชยาวร หวงเจรญรง นกวชาการสงแวดลอมช านาญการพเศษ ส านกจดการคณภาพน า สวนน าเสยอตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ นางสาวชนชนก อรณเลศ นกวชาการสงแวดลอมช านาญการ ส านกจดการคณภาพน า สวนน าเสยอตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ นายมนตเทพ อตตสนทอง นกวชาการสงแวดลอมช านาญการ ส านกจดการคณภาพน า สวนน าเสยอตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ นายภญธนฎฐ ศรชะเอม ปฏบตงานดานสงแวดลอม ส านกจดการคณภาพน า สวนน าเสยอตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ

นางสาวดวงกมล ดสอน ปฏบตงานดานสงแวดลอม ส านกจดการคณภาพน า สวนน าเสยอตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ นางสาววราภรณ ถาวรวงษ นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ส านกสขาภบาลอาหารและน า กรมอนามย นางสาวมโนรส หาวหาญ นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ส านกงานสาธารณสขจงหวดกาญจนบร นางสาวอรพนธ อนตมานนท นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางจไรวรรณ ศรรตน นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางสาวจไรรตน ศรมณ นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางสาวภทรนทร คณะม นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางสาวสนนท นาคกร นกวชาการสาธารณสข ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค

ตรวจทานเนอหาโดย นายสมเกยรต ศรรตนพฤกษ นายแพทยทรงคณวฒ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข นางสาวอรพนธ อนตมานนท นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางสาวกรตญา ไทยอ นายแพทยช านาญการพเศษ สถาบนปองกนควบคมโรคเขตเมอง กรมควบคมโรค

รวบรวมและเรยบเรยงเนอหาโดย นางสาวสนนท นาคกร นกวชาการสาธารณสข ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางสาวภทรวด ขาวจนทร นกวชาการสาธารณสข ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค นางสาวญาณศา ศรใส นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค